Nawozy naturalne Jednym z najważniejszych czynników

Nawozy naturalne
Jednym z najważniejszych czynników decydujących o żyzności gleby jest jej zasobność w materię
organiczną. Utrzymanie optymalnego stanu zawartości substancji organicznej w glebie wymaga regularnego
stosowania nawożenia naturalnego. Zgodnie z Ustawą o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 roku do
nawozów naturalnych zalicza się obornik, gnojówkę i gnojowicę. Są one źródłem wartościowych składników
pokarmowych dla roślin. Mogą być stosowane praktycznie na wszystkich glebach, z wyjątkiem gleb
zasadowych. Ich stosowanie wymaga odpowiedniej wiedzy i staranności.
Obornik
Obornik jest nawozem naturalnym, stałym-mieszaniną kału, moczu i ściółki. Stanowi on źródło masy
organicznej, jak również źródło wszystkich składników pokarmowych dla roślin, w tym mikroelementów.
Poprawia właściwości chemiczne, fizyczne i biologiczne gleby, wpływa korzystnie na rozwój pożytecznej
fauny glebowej, poprawia gospodarkę wodną gleb lekkich i zwiększa przewiewność gleb ciężkich.
Stosowanie obornika łagodzi negatywne skutki wysokiego nawożenia mineralnego, np. spowalnia
zakwaszenie gleby. Ten długofalowy wpływ obornika jest być może ważniejszy niż jego bezpośredni efekt
plonotwórczy.
Średnia zawartość składników pokarmowych w oborniku (o zawartości 21 % suchej masy) przedstawia się
następująco (w %): azot-0,5; fosfor-0,3; potas-0,7; wapń-0,5; magnez-0,19. Obornik od świń zawiera z reguły
nieco więcej fosforu i żelaza od obornika bydlęcego, a pomiot kurzy prawie trzy razy więcej azotu.
Obornik, oprócz makroelementów, zawiera także mikroelementy, których wartości kształtują się następująco
(w mg/kg): żelazo-2500, mangan-345, cynk-194, miedź-23, bor-22, molibden-1,6 i kobalt-1,9.
Skład chemiczny obornika zależy od rodzaju i wieku zwierząt, sposobu ich żywienia i utrzymania, od ilości i
jakości stosowanej ściółki oraz od sposobu przechowywania obornika.
Z dawką 30 ton obornika na 1 ha wnosimy do gleby: 150 kg azotu, 90 kg fosforu, 210 kg potasu, 150 kg
wapnia, 60 kg magnezu, 150 g boru, 120 g miedzi, 660 g manganu, 840 g cynku, 15 g molibdenu i 12 g
kobaltu.
Wykorzystanie azotu w pierwszym roku po przyoraniu obornika nie jest duże i może wahać się od 30-40% i o
taką ilość można zmniejszyć planowaną dawkę tego składnika w nawozach mineralnych. W drugim i trzecim
roku o dalsze 20-30%. Z pozostałej ilości azotu część przechodzi w bardziej trwałe związki w glebie, część
zaś jest wymywana z gleby lub ulatnia się w postaci gazu do atmosfery.
Wykorzystanie fosforu i potasu przez rośliny również rozkłada się na kilka lat. Fosfor wykorzystywany jest
średnio w około 30%, a potas do 80% w okresie 3-letnim.
Najlepsze efekty daje stosowanie obornika pod rośliny o długim okresie wegetacji, w pierwszej kolejności
pod rośliny okopowe, głównie buraki i ziemniaki oraz kukurydzę i rzepak ozimy. Rośliny te najlepiej
wykorzystują składniki z tego nawozu, głównie azot i potas. Obornik może być również stosowany bez
większych ograniczeń pod prawie wszystkie rośliny uprawne. Wyjątek stanowią między innymi rośliny
strączkowe uprawiane na nasiona, gdyż nawożenie obornikiem może spowodować nadmierny rozrost masy
zielonej kosztem nasion oraz jęczmień browarny, który wymaga bardzo precyzyjnego i stosunkowo niskiego
nawożenia azotem.
Nawożenie obornikiem zaleca się stosować w okresie jesiennym, pod orkę zimową. Wówczas obornik do
wiosny dobrze się rozłoży w glebie, oczywiście pod warunkiem sprzyjających warunków wilgotnościowych.
W okresie wiosennym można stosować obornik, ale dawki powinny być mniejsze, gdyż nie rozłożony może
utrudniać kiełkowanie roślin. Nawóz ten należy aplikować w bezwietrzne i pochmurne dni, a po rozrzuceniu
na polu należy szybko go przyorać w celu ograniczenia do minimum strat azotu.
Przy stosowaniu obornika ważna jest również głębokość jego przyorania, na glebach zwięzłych nie należy
przykrywać obornika głębiej niż na 15 cm. Na glebach lekkich natomiast zaleca się głębsze przyorywanie do
20 cm, w celu zapewnienia lepszego dostępu wilgoci.
Gnojowica i gnojówka
Do płynnych nawozów naturalnych zalicza się gnojowicę i gnojówkę. Gnojowica jest mieszaniną kału i
moczu zwierząt z wodą stosowaną do mycia pomieszczeń inwentarskich. Nawóz ten powstaje w
bezściołowym systemie chowu zwierząt. Gnojowica jest nawozem azotowo-potasowo-fosforowym. Średnio z
1m3 wnosi się do gleby do 4 kg azotu (N), 3 kg fosforu (P2O5), 4 kg potasu (K2O) oraz 3 kg wapnia (CaO) i 1
kg magnezu (MgO). Składniki pokarmowe występują w niej częściowo w postaci związków mineralnych,
łatwo dostępnych dla roślin, a częściowo w związkach organicznych trudno dostępnych dla roślin, o
przedłużonym działaniu. Nie mogą być one w całości wykorzystane w pierwszym roku
i dlatego działanie tego nawozu rozciąga się także na roślinę następczą.
Gnojówka to przefermentowany mocz zwierząt z niewielkim udziałem kału i wody, przenikających przez
ściółkę do zbiornika. Powstaje ona w systemie utrzymania zwierząt na płytkiej ściółce. Gnojówka jest
nawozem azotowo-potasowym. Przeciętnie z 1m3 wprowadza się do gleby około 3 kg azotu (N) i do 7 kg
potasu (K2O). Składniki pokarmowe w gnojówce występują prawie w całości w formie związków
mineralnych, łatwo dostępnych dla roślin. Są w całości wykorzystywane przez rośliny w okresie pierwszego
roku.
Skład chemiczny gnojówki i gnojowicy zależy przede wszystkim od gatunku zwierząt i ich wieku, a o
koncentracji nawozu decyduje w dużym stopniu ilość wody stosowanej do mycia stanowisk. Przyjmując
średnie zawartości składników pokarmowych w gnojowicy i gnojówce, aby nie przekroczyć dawki 170 kg
azotu na 1 hektar w ciągu roku należy zastosować około 50 m3 gnojowicy bydlęcej lub 40 m3 gnojowicy od
trzody chlewnej. Gnojówki bydlęcej stosuje się około 56 m3 a gnojówki od trzody 60 m3.
Takie ilości tych nawozów naturalnych można zastosować w ciągu całego okresu wegetacji. Całkowitą dawkę
należy jednak podzielić na 2-3 części, aby jednorazowa dawka nawozu nie przekraczała 30m3 na 1 ha.
Gnojowica i gnojówka są to nawozy polecane szczególnie do aplikacji wiosennej. Azot z tych nawozów
naturalnych jest lepiej wykorzystywany niż z obornika. Należy liczyć się jednak z tym, że podczas stosowania
tych nawozów dochodzi do strat azotu. Dlatego też nawozy te należy stosować w bezwietrzne dni, a następnie
szybko przykryć glebą.
Płynne nawozy naturalne możemy stosować pod wszystkie rośliny uprawy polowej.
Gnojowicę i gnojówkę można stosować na polach, gdzie pozostawiono słomę zbóż lub rzepaku, celem
przyspieszenia jej rozkładu i przygotowania słomy pod zasiew ozimin.
W przypadku stosowania nawożenia gnojówką należy pamiętać o konieczności dodatkowego nawożenia
roślin mineralnym fosforem.
Przechowywanie
Przechowywanie nawozów naturalnych obliguje posiadacza zwierząt do zagospodarowania odchodów w
sposób, który nie zagraża środowisku naturalnemu. Konsekwencją niepoprawnej gospodarki nawozami
naturalnymi jest eutrofizacja zbiorników wodnych, jak również możliwość zanieczyszczenia azotanami wód
podziemnych.
Obornik należy przechowywać w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnym podłożu,
wyposażonym w specjalną instalację zabezpieczającą przed wyciekiem do gruntu.
Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu gnojówkę i gnojowicę przechowuje się wyłącznie w szczelnych
zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie, co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu. Od
1 stycznia 2011 roku zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę są obligatoryjne dla wszystkich gospodarstw rolnych.
Stosowanie
Przepisy Ustawy o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 roku oraz Rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 25 czerwca 2012 roku określają szczegółowo sposób stosowania nawozów naturalnych.
Zgodnie z nimi:
- dawka nawozu naturalnego nie może przekraczać 170 kg azotu w czystym składniku na 1ha użytków
rolnych na rok,
- nawozy naturalne należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola w sposób wykluczający
nawożenie pól i upraw do tego nie przeznaczonych,
- nawozy naturalne, w postaci stałej lub płynnej stosuje się w okresie od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, z
wyjątkiem nawozów stosowanych pod uprawy pod osłonami (szklarnie, inspekty, namioty foliowe),
- nawozy naturalne, w postaci płynnej, stosuje się przy użyciu rozlewaczy, aplikatorów doglebowych,
deszczowni lub wozów asenizacyjnych wyposażonych w płytki rozbryzgowe lub węże rozlewowi,
- nawozy naturalne przykrywa się lub miesza z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu, z
wyłączeniem nawozów stosowanych w lasach oraz na użytkach zielonych,
- stosowanie nawozów naturalnych, w postaci stałej podczas wegetacji roślin (pogłównie) dopuszczalne jest
tylko na użytkach zielonych i wieloletnich uprawach polowych roślin nieprzeznaczonych do bezpośredniego
spożycia przez ludzi,
- nawozy naturalne, z wyłączeniem
czeniem gnojowicy, stosuje się
si na gruntach rolnych w odległości,
odległo
co najmniej 5 m
od brzegu:
•
•
•
•
jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha,
cieków wodnych,
rowów, z wyłączeniem
czeniem rowów o szerokości
szeroko do 5 m liczonej na wysokości
ści górnej krawędzi
kraw
brzegu
rowu,
kanałów w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku - Prawo wodne.
- nawozy naturalne stosuje sięę na gruntach rolnych w odległości, co najmniej 20 m od:
•
•
•
brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej
powy 50 ha,
stref ochronnych ujęć wody,
obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego.
nadbrze
- gnojowicę stosuje się na gruntach rolnych w odległości, co najmniej 10 m od brzegu:
•
•
•
•
jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha,
cieków wodnych,
rowów, z wyłączeniem
czeniem rowów o szerokości
szeroko do 5 m liczonej na wysokości
ści górnej krawędzi
kraw
brzegu
rowu,
kanałów w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku
ro - Prawo wodne.
- nawozy naturalne w postaci płynnej mogą
mog być stosowane:
•
•
gdy poziom wody podziemnej jest poniżej
poni 1,2 m,
poza obszarami płytkiego występowania
wystę
skał szczelinowych.
- zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach bez okrywy roślinnej,
ro
położonych
onych na stokach o nachyleniu większym
wię
niż 10%,
- zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin
ro
przeznaczonych
do bezpośredniego spożycia
ycia przez ludzi.
Opracowanie na podstawie literatury: Katarzyna Sitek
Anna Moskal
Akceptował kierownik działu: Jan Kocój