12. Wojny grecko-perskie-int

Wojny grecko-perskie
1. Armia grecka i armia perska




Formacja ta składała się najczęściej z ośmiu rzędów hoplitów.
Byli oni wyposażeni w okrągłe tarcze (po grecku hoplon, stąd
nazwa tej formacji), włócznie długości ok. 2 m zakończone
stalowym grotem oraz krótkie miecze.
Hoplita miał ponadto hełm, zbroję z brązu chroniącą pierś i
nagolenniki, ubrany był w tunikę. Falanga najlepiej się sprawdzała na
płaskim, odkrytym terenie. Miała szerokość ok. 400 m.
Każdy hoplita chronił tarczą swoją lewą pierś i prawą pierś swojego
towarzysza. Przed rozpoczęciem walki hoplici śpiewali hymn bitewny,
a następnie ruszali do boju miarowym krokiem. Cztery pierwsze
rzędy ruszały do ataku z włóczniami w pozycji poziomej, a następne
w pionowej. Dowodzący falangą strateg znajdował się w pierwszym
rzędzie, na jego prawym skraju.
2. Przyczyny konfliktu



W r. 546 p.n.e. greckie kolonie w Azji Mniejszej
znalazły się pod panowaniem perskim, podbite przez
wojska króla Cyrusa. Zdobywcy narzucili Grekom tyranię
jako formę rządów.
Dla funkcjonowania każdej greckiej polis kluczowe znaczenie
miały dwie zasady: autonomii i eleuterii. Pierwsza oznaczała, że
miasto-państwo posiada swobodę decydowania o swoich
prawach, zaś druga – że polis ma swobodę w kształtowaniu
polityki zagranicznej. Perski podbój pozbawił greckie poleis obu
tych atrybutów.
Ponadto mieszkańcy greckich kolonii w Azji Mniejszej
byli niezadowoleni z rosnącego ucisku fiskalnego oraz z
utrudnień w handlu z terenami niegdyś
samodzielnymi, a obecnie wchodzącymi w skład imperium
perskiego.
Powstanie w Milecie i pomoc Aten

W r. 499 rok p.n.e. Grecy z Miletu
rozpoczęli antyperskie powstanie, do którego
dołączyli greccy mieszkańcy innych miast zachodniego
wybrzeża Azji Mniejszej. Wszędzie powstańcy obalili
tyrańskie rządy z perskiego nadania.



Pomocy Miletowi udzieliły w r. 498 p.n.e. Ateny,
dostarczając 2 tys. hoplitów (ciężkozbrojnej piechoty) i 20
okrętów. Z pomocą pospieszyła również Eretria (polis na
wyspie Eubei), wysyłając 5 okrętów.
Greccy powstańcy i interwenci przypuścili atak
na miasto Sardes, stolicę małoazjatyckiej prowincji Lidia, i
spalili je zanim przybyły oddziały perskie. W czasie walk
w Sardes spłonęła świątynia boginiKybele (Wielkiej
Matki), czczonej przez Persów i inne narody Wschodu – fakt
ten wykorzystała przeciwko Grekom propaganda perska.
Wojska perskie pokonały Milet dopiero w r. 494
p.n.e., powielomiesięcznym oblężeniu miasta od strony
lądu i morza. Tego samego roku bunt został zduszony także w
innych greckich koloniach w Azji Mniejszej.
Perski plan odwetowy



Persowie, postanawiając podbić Grecję, chcieli w ten sposób
zabezpieczyć się na przyszłość przed dywersją na
zachodniej flance swojego imperium, poza tym
zamierzali przykładnie ukarać sojuszników
podpalaczy świątyni Kybele.
Wódz perski Mardoniusz podbił w r. 492 p.n.e. Trację i
przyległe wyspy, okrążając w ten sposób terytorium
greckie od północy.
Początkowo król Dariusz liczył, że wystarczy pokaz siły, by
podporządkować sobie Grecję. Wysłał do największych
poleis swych posłańców, przekazując za ich pośrednictwem
żądanie poddania się. W Atenach i Sparcie na wysłannikach
królewskich wykonano egzekucje, co perski monarcha uznał za
akt wypowiedzenia wojny.
3. Wyprawa roku 490 p.n.e.
a) Bitwa pod Maratonem 490 r. p.n.e.




Do dowodzenia ekspedycją karną Dariusz wyznaczył Datysa.
Wczesnym latem 490 r. p.n.e. wojsko perskie wyruszyło z Cylicji
drogą morską – na pokładzie ok. 300 trójrzędowców
znaleźli się żołnierze oraz konie. Początkowo flota płynęła wzdłuż
południowego wybrzeża Azji Mniejszej, później jednak gwałtownie
skręciła na zachód, w stronę Eubei i Attyki, po drodze opanowując
wyspę Naxos. Lądując na Eubei, Persowie zdobyli Eretrię po
tygodniowym oblężeniu.
Gdy Ateńczycy dowiedzieli się o wylądowaniu wroga, wysłali
biegacza Filippidesa do Sparty z prośbą o niezwłoczną
pomoc.
Przyniósł on jednak odpowiedź, że z powodu obchodzonych właśnie
uroczystości religijnych ku czci Apollina Spartanie będą mogli
przybyć najwcześniej za tydzień. W tej sytuacji Ateńczycy wystawili
ok. 9 tys. hoplitów, wspieranych przez tysiąc hoplitów
z Platei – i wyruszyli na spotkanie z armią perską. Persowie
dysponowali ok. 25 tys. piechoty i 800 jazdy.


Do rozstrzygającej bitwy doszło 17 września 490 r.
p.n.e. pod Maratonem ok. 40 km od Aten. Grekami dowodził
strateg Miltiades. Piechota perska mogła skutecznie walczyć
tylko na dystans, gdyż jej główną bronią zaczepną był łuk. Do
uderzenia bezpośredniego Persowie używali ciężkiej
kawalerii.
W tej sytuacji szansą dla Greków była walka wręcz. Do starcia
doszło u wejścia do dość wąskiej doliny Vrana, gdzie kawaleria
perska nie miała możliwości swobodnego operowania, co dało
przewagę hoplitom. Wprawdzie Persowie początkowo rozbili
czoło wojsk greckich, lecz los bitwy rozstrzygnął się na obu
skrzydłach, gdzie Ateńczycy odnieśli zwycięstwo. Poległo ok.
6,4 tys. żołnierzy perskich i tylko 192 Greków.
4. Wyprawa Kserksesa 480-479r. p.n.e.


Ateński strateg Temistokles, cieszący się poparciem
ateńskich kupców, rzemieślników i plebsu, przystąpił w r. 483
p.n.e. do budowy floty wojennej. Przeznaczono na ten cel
dochody z kopalń srebra w górach Laurion. W ciągu półtora
roku zbudowano 200 trójrzędowców.
Rozwój floty przyczynił się do uzyskania prawa do udziału w
obradach zgromadzenia ludowego przez tetów –
członków najniższej warstwy społecznej. W świecie
greckim prawa obywatelskie były bowiem ściśle powiązane ze
zdolnością do pełnienia służby wojskowej. Hoplici musieli sami
się wyposażać w zbroję i broń, a bezrolnych bądź
małorolnych tetów nie było stać na taki wysiłek. Natomiast we
flocie wojennej zaczęli oni pełnić funkcje wioślarzy, awansując
tym samym do rangi obywateli.



Śmierć króla Dariusza w 486 p.n.e. i wybuch powstania
w Egipcie odsunęły termin kolejnej perskiej wyprawy
przeciwko Grekom.
Następca Dariusza, jego syn Kserkses, opracował plan
ekspedycji, który przewidywał przeprawienie się armii
inwazyjnej drogą lądową z Azji Mniejszej przez cieśninę
Hellespont do Tracji i dalej na południe, do Grecji. Armii
perskiej miała towarzyszyć flota, posuwająca się wzdłuż linii
brzegowej Morza Egejskiego.
Wiosną 480 p.n.e. wyprawa przekroczyła Hellespont, cieśninę
o szerokości 2,5 km, po dwóch mostach
pontonowych. Zgromadzona przez Kserksesa armia liczyła ok.
200 tys. żołnierzy i dysponowała ponad tysiącem
okrętów. Jej trzon stanowiło 10 tys. Nieśmiertelnych –
doborowej formacji, natychmiast uzupełnianej, jeżeli w
boju zginął któryś z jej członków.
a) Termopile



Persowie wtargnęli do Grecji od północy, z Macedonii. Do pierwszej
bitwy doszło w połowie września 480 p.n.e. w wąwozie Termopile,
przez który prowadziła droga z Grecji północnej do
środkowej.
W niektórych miejscach szerokość wąwozu wynosiła tylko 2
metry. Przejścia broniło ok. 5 tys. żołnierzy greckich, w tym 300
Spartan, naczelne dowództwo sprawował król Sparty Leonidas.
17 i 18 września trwały zacięte walki u wejścia do wąwozu. Jednak
król Kserkses dowiedział się o istnieniu górskiej drogi, która
umożliwiała obejście pozycji Greków i zaatakowanie ich od tyłu.
Zadanie to powierzył Nieśmiertelnym, którzy w nocy z 18 na 19
września, przy pełni księżyca, pokonali tę trasę. Gdy Leonidas zdał
sobie sprawę, że Grecy nie mają żadnych szans, odesłał z pola walki
sojuszników i pozostał z samymi Spartanami, walcząc do końca.
b) Salamina



Po bitwie w wąwozie termopilskim otworem przed Persami
stanęła Attyka. Temistokles podjął decyzję o ewakuacji
ludności z Aten na wyspę Salaminę i półwysep
Peloponez. Oddziały perskie weszły do miasta 27 września,
splądrowały je, a następnie spaliły.
Ateńska flota uczyniła swoją bazą wyspę Salaminę. Dowodzący
połączonymi siłami greckimi Spartanin Eurybiades uważał, że
wobec bezpośredniego zagrożenia ze strony Persów cała flota
grecka, licząca 379 trójrzędowców, powinna być
ewakuowana na przesmyk Istm w pobliżu Koryntu.
Koncepcji tej sprzeciwił się Temistokles, gdyż jej realizacja
oznaczałaby oddanie Persom całej Attyki. Eurybiades
zrezygnował ze swego planu i przekazał dowództwo
nad flotą Temistoklesowi.



Bitwa morska w zatoce u wybrzeży Salaminy została stoczona
29 września 480 p.n.e.
Jej przebieg obserwował Kserkses z pobliskiego wzgórza. Duże
okręty fenickie, które stanowiły główną część perskiej floty,
miały przeciwko sobie mniejsze i znacznie bardziej zwrotne
okręty greckie. Zatoka salamińska stała się dla floty perskiej
pułapką: podczas sztormowej pogody okręty rozbijały się o
skały, wiele z nich zostało staranowanych przez greckie
trójrzędowce, wyposażone w tarany z brązu. Persowie
stracili ponad 200 jednostek, Grecy około 40.
Po tej klęsce flota perska wycofała się na zimę na wybrzeża
wysp Samos i Symi we wschodniej części Morza Egejskiego.
Kserkses wrócił do Persji, pozostawiając w Grecji 100tysięczną armię pod dowództwem Mardoniusza.
c) Plateje i Mykale




Wiosną 479 r. p.n.e. Mardoniusz podjął działania, których
celem było rozbicie solidarności Greków. Zaproponował
Atenom pokój i sojusz, czego pierwszym skutkiem miałby być zwrot
Attyki okupowanej przez wojska perskie.
Wobec takiej oferty Ateny wysłały latem 479 p.n.e. poselstwo do
Sparty, które oświadczyło, że Ateńczycy będą gotowi zaakceptować
sojusz z Persją, jeżeli Sparta nie udzieli im pomocy militarnej.
Na wieść o zbliżaniu się wojsk greckich Mardoniusz wycofał się z
górzystej Attyki, której ukształtowanie terenu nie sprzyjało
wykorzystaniu jazdy, będącej najsilniejszą formacją Persów, do
równinnej Beocji. Tam rozbił obóz pod Platejami.
Przeciwko 140 tys. Persów stanęło tam 70 tys. Greków,
reprezentujących ponad 20 poleis.




Gdy wojska greckie zaczęły się wycofywać z zajętych
pierwotnie pozycji, by znaleźć teren lepiej zaopatrzony w
wodę, Mardoniusz odczytał ten manewr jako ucieczkę i
zarządził natychmiastowy atak.
Grecy, a spośród nich szczególnie Spartanie, stawili jednak
bardzo silny opór, odnosząc miażdżące zwycięstwo.
Na polu walki zginął Mardoniusz, w ręce Greków wpadł
perski skarbiec z kwatery dowództwa. Ocalała część perskiej
armii ewakuowała się pospiesznie do Azji Mniejszej.
Plateje były wielkim zwycięstwem Sparty, Ateńczycy odegrali w
tej bitwie marginalną rolę.




W tej fazie konfliktu nie wzięła udziału perska flota –
stacjonowała ona u przylądka Mykale w Azji Mniejszej.
Dopadła ją tam flota grecka, która przepłynęła przez Morze
Egejskie wkrótce po bitwie pod Platejami. Dowodził nią
spartański regent Pauzaniasz.
Okręty perskie zostały doszczętnie zniszczone, spod
panowania Kserksesa wyzwolono wówczas wyspy Samos,
Chios i Lesbos, a wkrótce potem także Cypr.
W r. 478 p.n.e. Grecy zdobyli miasto Bizancjum, co dało
im kontrolę nad szlakiem handlowym prowadzącym z Morza
Egejskiego na Morze Czarne.
Po tych sukcesach Pauzaniasz uznał, że rola Sparty w wojnie z
Persami się wyczerpała – i powrócił ze swoimi oddziałami na
Peloponez. Od tego momentu inicjatywę w walce z
imperium Achemenidów przejęły Ateny.
Pokój Kalliasa 449 r. p.n.e.




Na jego mocy Persja miała zrzec
się hegemonii na Morzu Egejskim i uznać niezależność
greckich kolonii.
Pokój Kalliasa ustalał, że okręty perskie nie będą wpływały
na Morze Egejskie poza wyznaczone punkty, a wojska
lądowe nie zbliżą się do wybrzeży na odległość
mniejszą niż dzień jazdy konnej.
Ateńczycy (Grecy) z kolei nie wkroczą na ziemie podległe
królowi perskiemu i nie sprzymierzą się z żadnym
wrogiem Persji.
W praktyce oznaczało to zrzeczenie się przez Persję
panowania nad zachodnimi krańcami Azji Mniejszej i
ugruntowanie panowania Związku Morskiego na Morzu
Egejskim.