doc(reformy) prawa kombatanckiego
download 
Reklamacja Transkrypt
(reformy) prawa kombatanckiego
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Założenia nowelizacji (reformy) prawa kombatanckiego (projekt wstępny zatwierdzony do konsultacji społecznych przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej) Warszawa, 30 listopada 2006r. Rozdział I. Obecne regulacje dotyczące kombatantów, ofiar represji wojennych i okresu powojennego. 1. Ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Beneficjenci: a) kombatanci (osoby, które brały udział w wojnach, działaniach zbrojnych i powstaniach narodowych, wchodząc w skład formacji wojskowych lub organizacji walczących o suwerenność i niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej (lata 1918 – 1956); b) osoby prowadzące tzw. działalność równorzędną z kombatancką (m.in. osoby pełniące funkcje cywilne w aparacie Państwa Podziemnego, prowadzące tajne nauczanie; ukrywający Żydów i inne osoby, za których ukrywanie groziła kara śmierci; osoby, które doznały uszczerbku na zdrowiu w czasie powstania w Poznaniu w 1956 r. i podczas wydarzeń na Wybrzeżu w 1970 r.); c) osoby represjonowane (osoby przebywające w różnych miejscach odosobnienia tj. sowieckich i nazistowskich obozach koncentracyjnych lub innych obozach, w których panowały warunki takie jak w obozach koncentracyjnych; osoby więzione w związku z działalnością niepodległościową w latach 1944 – 1956, osoby zesłane lub deportowane do ZSRR, dzieci odebrane rodzicom w celu wynarodowienia) d) wdowy i wdowcy po osobach z pkt a-c (niezależnie od tego, czy były w związku małżeńskim w czasie prowadzenia przez współmałżonka działalności kombatanckiej lub w czasie jego represjonowania oraz bez względu na to, czy zawarły później kolejny związek małżeński). Uprawnienia osób z pkt a-c: - uprawnienia osobisto-rzeczowe (okresy działalności kombatanckiej lub represji zaliczane są do okresów składkowych w rozumieniu ustawy o rentach i emeryturach z FUS, dodatkowy urlop wypoczynkowy; pierwszeństwo w umieszczeniu w domu pomocy społecznej; osoby, które zostały inwalidami w różnego typu obozach mogą korzystać z większości uprawnień należnych inwalidom wojennym; osoby bez żadnych źródeł utrzymania mają możliwość uzyskania renty lub emerytury na szczególnych zasadach, ulga 50 % na komunikację miejską, ulga 37 % na przejazdy komunikacją publiczną (gdy są emerytami lub rencistami); - świadczenia finansowe - gdy są emerytami lub rencistami - w wys. 280,94 zł miesięcznie (ryczałt energetyczny 104,77, dodatek kombatancki 153,19, dodatek kompensacyjny 22,98) oraz możliwość uzyskania pomocy finansowej od Kierownika UdSKiOR w razie trudnych warunków materialnych. Wymienione świadczenia przysługują wszystkim w takiej samej wysokości – niezależnie od długości służby frontowej, położonych w jej trakcie zasług czy od charakteru lub długości represji. Uprawnienia wdów/wdowców pozostałych po osobach z pkt a-c - uprawnienia osobisto-rzeczowe - ulga 37 % na przejazdy komunikacją publiczną (gdy są emerytami lub rencistami); - świadczenia finansowe - gdy są emerytami lub rencistami - w wys. 127,75 zł (ryczałt energetyczny 104,77, dodatek kompensacyjny 22,98) oraz możliwość uzyskania pomocy finansowej od Kierownika UdSKiOR w razie trudnych warunków materialnych. Wydatki roczne państwa na świadczenia finansowe: - dla osób z pkt a-c ok. 888 mln zł (263.500 osób); - dla wdów/wdowców po nich pozostałych ok. 426 mln zł (277.700 osób); - pomoc socjalna dla obu grup – 8 mln zł (budżet PFK na 2006 r.). 2. Ustawa z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin Beneficjenci: a) inwalidzi wojenni (osoby, które doznały kontuzji w określonych okolicznościach w czasie prowadzenia działalności kombatanckiej w rozumieniu ustawy z pkt 1 lub w wyniku represjonowania za tę działalność, osoby kontuzjowane w czasie obrony Poczty Polskiej lub walk o Cytadelę w Poznaniu w 1945 r., żołnierze kontuzjowani w czasie akcji rozminowywania kraju po 1945 r.); b) inwalidzi wojskowi (osoby, które doznały określonej kontuzji w związku ze służbą wojskową – pominięci w dalszych rozważaniach); c) członkowie rodzin po poległych lub zmarłych żołnierzach i zmarłych inwalidach wojennych lub wojskowych (małżonkowie po osiągnięciu lat 50 (kobiety) lub 65 (mężczyźni); dzieci, wnuki i rodzeństwo, jeśli spełniają warunki do otrzymania renty rodzinnej; d) tzw. osoby represjonowane czyli więźniowie nazistowskich i komunistycznych obozów oraz więzień, którzy w wyniku pobytu w tych miejscach zostali inwalidami, a także żołnierze-górnicy, którzy w wyniku pracy przymusowej zostali inwalidami. Uprawnienia inwalidów wojennych i osób represjonowanych: - uprawnienia przewidziane dla kombatantów w ustawie kombatanckiej (z wyłączeniem żołnierzy-górników, którzy mają uprawnienia z ustawy z pkt 3), a ponadto: - świadczenia finansowe: renta z tytułu niezdolności do pracy (przeciętnie ok. 1.490 zł, łączona z kwotą 50 % emerytury), dodatek pielęgnacyjny dla osób całkowicie niezdolnych do pracy (w wysokości zwiększonej o 50%) czyli ok. 230 zł; - świadczenia osobisto-rzeczowe: prawo do skierowania na pobyt w sanatorium, prawo do ulgi 100% przy przejazdach komunikacją miejską, ulgi w wys. 37 % lub 78 % w zależności od rodzaju pociągu i stopnia niepełnosprawności, specjalna ochrona stosunku pracy, zwolnienie z opłat abonamentowych za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych, refundacja (tylko dla inwalidów wojennych I i II grupy) 50% opłaconej składki na ubezpieczenia komunikacyjne AC i OC. Uprawnienia rodzin po inwalidach wojennych i osobach represjonowanych (z wyłączeniem osób pozostałych po żołnierzach-górnikach): - świadczenia dla wdów/wdowców wynikające z ustawy kombatanckiej, a ponadto: - renta rodzinna (przeciętna wysokość 1.287 zł) - do rent rodzinnych przysługują dodatki dla sierot zupełnych, dodatek pielęgnacyjny z tytułu całkowitej niezdolności do pracy lub ukończenia 75 lat życia (153,19 zł); - prawo (pod warunkiem pobierania renty rodzinnej) do bezpłatnych leków (nie dotyczy osób pozostałych po osobach represjonowanych); - pierwszeństwo (pod warunkiem pobierania renty rodzinnej) w umieszczaniu dzieci w żłobkach, domach dziecka oraz przedszkolach. Wydatki roczne państwa: - wydatki na renty (bez rent inwalidów wojskowych i osób po nich pozostałych) 1.847 mln zł; - wydatki na refundacje składek OC i AC – 1,2 mln zł (5.255 osób). 3. Ustawa z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych (dalej: o żołnierzach górnikach) Beneficjenci: a) żołnierze zastępczej służby wojskowej, którzy w latach 1949-1959 byli przymusowo zatrudniani w kopalniach węgla i kamieniołomach; b) żołnierze zastępczej służby wojskowej, którzy w latach 1949-1959 byli przymusowo zatrudniani w zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranowych; c) żołnierze z poboru w 1949 r., którzy byli wcieleni do ponadkontyngentowych brygad „Służby Polsce” i przymusowo zatrudniani w kopalniach węgla i kamieniołomach; d) żołnierze przymusowo zatrudniani w batalionach budowlanych w latach 19491959; e) wdowy po żołnierzach z pkt. a-d, pobierające emeryturę lub rentę. Uprawnienia osób z pkt a-d: - uprawnienia osobisto-rzeczowe: wiek emerytalny ulega skróceniu o okres przymusowego zatrudnienia; osobom, które zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa pozostającego w związku z przymusowym zatrudnieniem, przysługują uprawnienia przewidziane w ustawie o inwalidach wojennych; - świadczenia finansowe: świadczenie pieniężne w wys. 7,66 zł przysługujące za każdy pełny miesiąc trwania pracy, nie więcej jednak łącznie niż za 20 miesięcy (obecnie jest to maks. kwota 153,19 zł), ryczałt energetyczny - 104,77 zł. Ponadto osobom z pkt d) przysługuje jednorazowe odszkodowanie w wysokości: 22.200 zł - jeżeli u poszkodowanego orzeczono na stałe inwalidztwo I grupy, 15.850 zł - jeżeli u poszkodowanego orzeczono na stałe inwalidztwo II grupy, 9.510 zł - dla pozostałych poszkodowanych. Uprawnienia osób z pkt. e: - ryczałt energetyczny w wysokości 104,77 zł. Wydatki roczne państwa: - wydatki na świadczenie i ryczałt osoby z pkt. a-d) – ok. 80 mln zł (49.750 osób) średni czas pracy – 17,5 miesiąca (średnia kwota świadczenia – 134,40 zł); - wydatki na ryczałt dla osóby z pkt. e) – ok. 18 mln zł (14.300 osób). 4. Ustawa z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Beneficjenci: a) osadzeni w obozach pracy przymusowej w okresie wojny w latach 1939- 1945 z przyczyn politycznych, narodowościowych, rasowych i religijnych b) deportowani (wywiezieni) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r., na terytorium: - III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 19391945; - Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i terenów przez niego okupowanych w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r. oraz po tym okresie do końca 1948 r. z terytorium państwa polskiego w jego obecnych granicach. Uprawnienia osób z pkt. a-b: - świadczenie pieniężne przysługujące za każdy pełny miesiąc trwania pracy (7,66 zł), nie więcej jednak łącznie niż za 20 miesięcy (obecnie jest to maks. kwota 153,19 zł.). Wydatki roczne państwa: - ok. 322 mln zł (188 700 osób) - średni czas pracy – 18,5 miesiąca (średnia kwota świadczenia – 142 zł). 5. Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego Beneficjenci: a) osoby skazane przez różnego typu organy reżimu komunistycznego do końca 1956 r. z powodu działalności niepodległościowej, oporu przeciw kolektywizacji wsi i obowiązkowym dostawom; b) osoby (mieszkające obecnie lub w chwili śmierci w Polsce) represjonowane przez Sowietów w latach 1944 - 1956 z powodu działalności niepodległościowej. Uprawnienia osób z pkt a: - prawo żądania od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; - zwrot mienia, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa oraz przedmiotów zatrzymanych w toku postępowania, względnie wypłata równowartości z Funduszu Reprywatyzacji. Uprawnienia osób z pkt. b: - prawo żądania od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W razie śmierci osoby z pkt. a) i b) prawo to przechodzi na jego małżonka, dzieci lub rodziców. Wydatki państwa: - średnia wartość wypłaconego świadczenia to 25 tys. zł, zaś łączna kwota wypłaconych odszkodowań za lata 1997 – 2006 to 770 mln zł (dane te nie obejmują wypłat za lata 1991 – 1996). Łączna kwota wypłacanych obecnie przez państwo świadczeń pieniężnych dla opisanych wyżej grup wynosi 3.590 mln rocznie. Nie obejmuje ona kosztów takich świadczeń jak prawo do bezpłatnych leków i zniżek na przejazdy komunikacją publiczną. Rozdział II. Cele do osiągnięcia Reforma prawa kombatanckiego powinna doprowadzić do osiągnięcia następujących celów: - poszerzenia kręgu beneficjentów ustawy, przy zachowaniu jej spójności aksjologicznej (ustawa ma grupować osoby walczące o niepodległość i najciężej represjonowane z powodów politycznych w latach 1939 - 1989); - uczynienia z prawa kombatanckiego aktu normatywnego będącego elementem polityki historycznej państwa. Polacy rozpoczęli walkę o niepodległość w 1939 r. i zakończyli ją dopiero w 1989 r. Ustawa powinna więc honorować bohaterów tej walki (prowadzonej w różny sposób) oraz – w akcie solidaryzmu – wspomagać ofiary najcięższych represji związanych z walką całego Narodu. Ustawa nie może honorować specjalnymi przywilejami osób, które sprzeniewierzyły się ideałom przyświecającym walce o wolną Polskę; - oczyszczenia prawa kombatanckiego z przepisów pozwalających zachować honorowe przywileje kombatanckie osobom zaangażowanym w tłumienie niepodległościowych aspiracji Narodu Polskiego; - zrealizowania uchwały Sejmu z dnia 6 kwietnia 2006 r. w sprawie pomocy państwa dla represjonowanych uczestników walk o niepodległość z lat 1944 – 1989, znajdujących się obecnie w bardzo trudnych warunkach materialnych; - przywrócenia niektórych przywilejów, których kombatanci i osoby represjonowane zostali pozbawieni w latach ubiegłych; - doprecyzowania nomenklatury identyfikującej beneficjentów ustawy; - zadośćuczynienia oczekiwaniom weteranów i utworzenie specjalnego Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość. Cele te winny być zrealizowane przy przyjęciu założeń: - punktem wyjścia reformy winna być obowiązująca ustawa kombatancka, gdyż fakt jej obowiązywania przez 15 lat wyklucza dokonanie głębokich zmian; - środki finansowe winny być kierowane do samych kombatantów czy ofiar represji, a nie członków ich rodzin; - roszczenia osób represjonowanych przez państwo polskie (PRL) winny być traktowane priorytetowo w stosunku do roszczeń ofiar represji innych państw; - prawa nabyte przez beneficjentów prawa kombatanckiego w dotychczasowym kształcie winny być chronione; - nowa ustawa winna być adekwatna do możliwości finansowych państwa. Rozdział III. Propozycje nowych rozwiązań dotyczących prawa kombatanckiego 1. Zakłada się wyraźne wyodrębnienie pojęciowe poszczególnych grup beneficjentów ustawy. Ustawa dotyczyłaby: kombatantów, uczestników walki cywilnej lat 19141945, działaczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej oraz niektórych ofiar represji systemów totalitarnych. Kombatanci Do kombatantów proponuje się zaliczyć: - osoby, które zbrojnie brały udział w działaniach wojennych lat 1939 – 1945 oraz zbrojnie walczyły o niepodległość po 1944 r. (czyli art. 1 ust. 2 i art. 2 pkt 4 ustawy o kombatantach... w obecnym brzmieniu); - osoby, które walczyły zbrojnie z komunistami w Poznaniu w 1956 r. Kombatanci utworzyliby Korpus Weteranów Walk o Niepodległość, pod honorowym patronatem Prezydenta RP, mieliby specjalne legitymacje potwierdzające ich status. Ich uprawnienia pozostałyby generalnie na niezmienionym poziomie – z wyjątkami wskazanymi dalej. Uczestnicy walki cywilnej lat 1914 – 1945 Do tej grupy proponuje się zaliczyć osoby, które walkę o niepodległość realizowały w formach cywilnych (walka cywilna jest określeniem przyjętym w historiografii). Weszłyby do niej tylko te osoby, które aktualnie wymienione są w art. 2 ustawy o kombatantach... Ich uprawnienia pozostałyby niezmienione w stosunku do stanu obecnego. Działacze opozycji wobec dyktatury komunistycznej Proponuje się utworzenie nowej kategorii beneficjentów ustawy, do której zaliczone zostałyby osoby, które w latach 1944 – 1989 prowadziły (poniższe warunki należy spełniać łącznie): - w sposób zorganizowany lub indywidualnie, - systematyczną, - nielegalną bądź skutkującą dla nich represjami działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności, respektowania praw człowieka lub wprowadzenia ustroju demokratycznego. Rozwiązanie to dotyczyłoby głównie członków takich organizacji jak Ruch, KOR, ROPCiO, KPN, RMP, Solidarność Walcząca, FMW, Wolne Związki Zawodowe, podziemne struktury Solidarności działające po 1982 r. itp. Do działaczy opozycji nie byłyby jednak zaliczane osoby działające w Solidarności w latach 1980 – 1981, gdyż była ona organizacją legalną (chyba, że były one za tę działalność internowane). Represjami za działalność legalną, które umożliwiałyby nabycie statusu działacza opozycji byłyby śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia na czas powyżej siedmiu dni, uprowadzenie, pobyt w więzieniu albo w innym miejscu odosobnienia na mocy skazania lub bez wyroku oraz zwolnienie z pracy Przepisy te nie dotyczyłyby osób represjonowanych przez reżim za czyny, które albo miały charakter jednorazowych aktów (np. udział w demonstracji) albo nie były związane z prowadzeniem działalności niepodległościowej (np. represje za słuchanie RWE czy za ochrzczenie dziecka). Osoby zaliczone do tej grupy korzystałyby z uprawnień osobistych (niepieniężnych) w takim zakresie, jaki dzisiaj przysługuje innym beneficjentom ustawy kombatanckiej z wyłączeniem zniżek komunikacyjnych). Ze specjalnego dodatku finansowego, a także zniżek komunikacyjnych, korzystaliby tylko wówczas, kiedy ich dochody kształtowałyby się poniżej pewnego, określonego w ustawie, minimum. Ofiary represji systemów totalitarnych Do tej grupy zaliczone zostałyby osoby najciężej represjonowane z powodów politycznych i narodowościowych w latach 1939 - 1945 lub z powodów politycznych w latach 1944 – 1989. Oprócz tych, którzy dzisiaj są uznawani za osoby represjonowane w świetle ustawy kombatanckiej, za ofiary byłyby uznane: - osoby przebywające w więzieniach i innych miejscach odosobnienia w latach 1957 – 1989 r. (w tym również osoby internowane); - osoby, które wskutek udziału w wystąpieniach wolnościowych lat 1957 – 1989 poniosły śmierć lub doznały rozstroju zdrowia na czas powyżej 7 dni (obecnie podobny przepis obejmuje tylko Powstanie w czerwcu 1956 w Poznaniu oraz wydarzenia w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu) albo zostały za udział w tych wystąpieniach dyscyplinarnie zwolnione z pracy. Do ofiar represji systemów totalitarnych należałoby zaliczyć także: - tzw. żołnierzy-górników (osoby pracujące przymusowo w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywających rudy uranowe), - przymusowo pracujących żołnierzy batalionów budowlanych, - osoby wcielone do ponadkontyngentowych brygad Służby Polsce, które obecnie mają swoją specjalną ustawę, ale chcą zrównania z osobami represjonowanymi w rozumieniu ustawy kombatanckiej. Oczekiwania te należałoby uznać za uzasadnione - skoro parlament uznał, iż ich represje miały charakter polityczny, to niezrozumiałym jest różnicowanie ich w prawach z innymi osobami represjonowanymi po 1944 r. z powodów politycznych. Ofiary represji systemów totalitarnych korzystałyby z tych samych przywilejów co dzisiaj (również z takich przywilejów korzystaliby nowi beneficjenci ustawy z tej kategorii), z wyjątkiem osób dyscyplinarnie zwalnianych z pracy za działalność opozycyjną, które miałyby analogiczne prawa jak działacze opozycji. 2. Proponuje się przyznanie kombatantom, uczestnikom walki cywilnej i niektórym ofiarom represji systemów totalitarnych prawa do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej i z usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach. Uprawnienie to nie przysługiwałoby jednak wdowom/wdowcom po kombatantach. 3. Proponuje się umożliwić działaczom opozycji, kombatantom zaangażowanym w walkę o wolną Polskę po 1944 r., a także osobom represjonowanym z powodów politycznych w latach 1944 – 1989, których dochody są poniżej pewnego minimum, uzyskanie specjalnych świadczeń socjalnych (realizacja uchwały Sejmu z kwietnia 2006 r.). Świadczenie specjalne byłoby przyznawane, gdy dochód na osobę w rodzinie osoby uprawnionej nie przekraczałby określonej kwoty (przy osobach samotnie gospodarujących, byłby on nieco wyższy). Kryteria dochodowe muszą być ustalone wyżej niż w ustawie o pomocy społecznej. Rozważyć można wyrównawczy charakter świadczenia - wówczas jego wysokość zależałaby od różnicy między dochodem a kryterium dochodowym (można również ustalić maksymalną wysokość świadczenia), Świadczenie miałoby charakter okresowy (przyznawane byłoby np. na 1 rok). Mając na uwadze, że w świetle aktualnych przepisów pomoc socjalna kombatantom jest zadaniem zleconym gminie (zadanie to w ostatnich latach nie jest realizowane ze względu na brak środków finansowych na ten cel), wydaje się zasadne rozważenie powierzenia gminom również kwestii związanych z przyznawaniem świadczenia specjalnego i jego wypłacaniem jako zadania zleconego (gmina ma też stosowne struktury organizacyjne, które umożliwią jej realizację analogicznych zadań przewidzianych w ustawie o pomocy społecznej). W kwestiach związanych z przyznawaniem świadczenia (definicji dochodu, obowiązku zwrotu świadczenia, ustalenie właściwości gminy, procedury przyznawania świadczeń itd. stosowane byłyby odpowiednio przepisy ustawy o pomocy społecznej). W związku z tym oprócz dochodu można byłoby badać również sytuację majątkową wnioskodawcy i jeśli wskazywałaby ona, że dana osoba ma jakieś zasoby majątkowe możliwe byłoby wówczas odmówienie przyznania świadczenia. Alternatywnie można cele wskazane w uchwale Sejmu zrealizować jeszcze prościej – podnieść dla pewnych kombatantów i działaczy opozycji z lat 1944 – 1989 progi dochodowe, o których mowa w przypadku niektórych świadczeń w ustawie o pomocy społecznej. Mankamentem tego rozwiązania jest fakt, że dla części kombatantów takie korzystanie wprost z ustawy o pomocy społecznej jest „niehonorowe” i uwłaczające ich poczuciu „specjalnej” pozycji. 4. Proponuje się umożliwić uzyskanie uprawnień przysługujących inwalidom wojennym przez osoby, które w wyniku pobytu z powodów politycznych w więzieniach i w innych miejscach odosobnienia w latach 1957 – 1989 zostały inwalidami (takie prawo mają obecnie tylko osoby więzione z powodów politycznych do 1956 r.). 5. Proponuje się przywrócenie (a w przypadku osób z pkt 4 – nabycie) inwalidom byłym więźniom hitlerowskich i komunistycznych obozów i więzień prawa do bezpłatnych leków dla ich współmałżonków pozostających na ich wyłącznym utrzymaniu oraz prawa do refundacji składek OC i AC. 6. Proponuje się wprowadzenie przepisów umożliwiających zawieszanie wypłacania świadczeń dla osób, których uprawnienia kombatanckie – nadane w PRL - nie zostały zweryfikowane po 1991 r. Po weryfikacji taka osoba traciłaby te uprawnienia, albo byłyby one płacone dalej – z wyrównaniem za okres zawieszenia. 7. Proponuje się wprowadzenie przepisów, które uniemożliwiłyby posiadanie uprawnień przewidzianych w ustawie przez osoby: - które w ramach służby wojskowej zwalczały organizacje oraz osoby działające na rzecz suwerenności i niepodległości RP. Uprawnień przewidzianych w ustawie nie powinny posiadać również osoby, które dopuściły się tzw. zbrodni komunistycznej przewidzianej w ustawie o IPN. Te przepisy nie będą miały jednak zastosowania do osób, które przeszły już proces weryfikacji uprawnień w latach 1991 – 2006 (ochrona praw nabytych) – a więc miałyby walor głównie symboliczny; - których jedynym tytułem jest udział w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936 – 1939 lub służba wojskowa z poboru w okresie 10 maj 1945 r. – 30 czerwca 1947 r. (chyba, że żołnierze ci walczyli w tym czasie z UPA lub Werwolfem – wówczas status kombatanta byłby im należny). Te nowe przepisy nie miałyby zastosowania do osób, które już uzyskały w latach 1997 – 2006 decyzje o potwierdzeniu uprawnień (ochrona praw nabytych) – a więc również ta zmiana miałaby głównie charakter symboliczny. 8. Zakłada się wprowadzenie zmian w przyznawaniu uprawnień przewidzianych dla wdów/wdowców pozostałych po osobach, o których mowa w pkt 1. Proponuje się przyznanie uprawnień tylko takim wdowom/wdowcom, którzy byli współmałżonkami kombatanta czy ofiary represji w momencie prowadzenia przezeń działalności kombatanckiej lub podlegania represjom i w momencie jego śmierci (osoby, którym przyznano status wdowy na podstawie obecnie obowiązujących przepisów, zachowałyby go, niezależnie od tego, czy spełniają te nowe przesłanki). Ratio legis takiego rozwiązania jest chęć pomocy tylko takim wdowom/wdowcom, którzy byli narażeni na niebezpieczeństwo związane z faktem prowadzenia przez współmałżonka działalności kombatanckiej lub niepodległościowej, albo doznały szeroko rozumianego uszczerbku w związku z pobytem współmałżonka w obozie czy więzieniu. Nie ma racjonalnego uzasadnienia by pomoc państwa otrzymywały osoby, które kombatanta poślubiły po tych wydarzeniach. 9. Proponuje się wprowadzenie przepisów umożliwiających Kierownikowi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych pozbawiania uprawnień kombatanckich osób, w przypadku których pojawiły się nowe dowody (np. w wyniku ustaleń IPN) świadczące o działalności danej osoby np. w komunistycznym aparacie bezpieczeństwa, w sytuacji gdy upłynął już 5 letni okres od wydania decyzji w kwestii uprawnień. 10. Konieczne jest unieważnienie innych legitymacji i zaświadczeń o uprawnieniach kombatanckich niż te wydane przez UdSKiOR – zapobiegnie to wyłudzaniu różnych świadczeń przez osoby, które nie poddały się procedurze weryfikacyjnej z ustawy z 1991 roku i nie zwróciły legitymacji po pozbawieniu uprawnień. 11. Należy zmienić przepisy pozwalające odebrać uprawnienia kombatanckie dopiero po uprawomocnieniu się decyzji; kwestia ta powinna zostać uregulowana na zasadach powszechnie obowiązujących (a więc wykonalność decyzji mógłby wstrzymać organ lub sąd administracyjny). 12. Proponuje się nowelizację innych ustaw, w których regulowana jest problematyka kombatancka: - wpisanie „żołnierzy drugiej konspiracji”, którzy zostali inwalidami w wyniku walki z wrogiem lub wskutek pobytu w więzieniu, do ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych, co wykluczy błędną interpretację przepisów przez niektóre organy rentowe, które zamiast książek inwalidów wojennych wydają im legitymacje osoby represjonowanej; - umożliwienie członkom rodzin pozostałych po kombatantach zamęczonych w sowieckich łagrach uzyskania stosownych odszkodowań (na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 1991 r., Nr 34, poz.159). 13. Zakłada się, że w sprawach innych niż opisane w pkt 1 – 12 zachowane zostanie status quo. Rozdział IV. Koszty proponowanych rozwiązań. Rozwiązania obciążające budżet: a) zaliczenie do ofiar represji systemów totalitarnych osób internowanych w stanie wojennym. Internowanych było 9736 osób, z czego ok. 10 % wyemigrowało, a ok. 5 % zostało tajnymi współpracownikami SB. Biorąc pod uwagę również śmiertelność należy zakładać liczbę ewentualnych uprawnionych na ok. 8 tys. Maksymalne obciążenie budżetu państwa z tytułu wypłat dodatku kombatanckiego, ryczałtu energetycznego i dodatku kompensacyjnego - 27 mln zł. Suma ta będzie jednak niższa (zwłaszcza w pierwszych latach ustawy), gdyż: - duża część z internowanych jest jeszcze aktywna zawodowo, a wspomniane wyżej świadczenia mogą otrzymywać tylko emeryci lub renciści, - pewna część internowanych umarła i ich prawa przejdą na wdowy (jeśli były one ich małżonkami w trakcie internowania) – jednak nie wszystkie z nich są obecnie emerytkami lub rencistkami; b) zaliczenie do ofiar innych więźniów politycznych z lat 1956 – 1989. Wg szacunków IPN w Polsce w latach 1957 – 1989 wydano 30.000 orzeczeń w sprawach politycznych. Jednak część z nich było uniewinniających lub wymierzano kary w zawieszeniu (w latach 1982 – 1989 takie orzeczenia stanowiły ok. 50 % orzeczeń zapadłych w procesach politycznych). Dlatego liczbę beneficjentów tego rozwiązania należy szacować na max. 20.000 osób, co obciąży budżet kwotą 67 mln zł; c) zaliczenie do ofiar represji systemów totalitarnych żołnierzy-górników, żołnierzy batalionów budowlanych i SP. Wyrównanie świadczeń dla tych osób oznacza wydatek ok. 24 mln zł, zaś wyrównanie świadczeń dla wdów (tylko dla tych, które pozostawały w związku małżeńskim z żołnierzem w czasie jego służby wojskowej) - ok. 0,4 mln zł; d) koszty świadczenia specjalnego dla osób zaangażowanych w działalność niepodległościową w latach 1944 – 1989 lub osób represjonowanych przez zwolnienie z pracy w wyniku wystąpień wolnościowych (którzy znajdują się w bardzo trudnych warunkach materialnych). Potencjalna liczba beneficjentów – ok. 30 % z 50 000 osób czyli 15 000 osób. Zakładając, że świadczenie specjalne będzie dla nich wynosiło max. 300 zł miesięcznie, to roczne wypłaty z tego tytułu nie będą wyższe niż 54 mln zł; e) koszty refundacji zniżek OC i AC – 2 mln zł (7.500 osób); f) koszt przyznania świadczeń osobom kontuzjowanym w wystąpieniach wolnościowych (Czerwiec 76, stan wojenny – Kopalnia „Wujek”, Lubin 1982) – 1 mln zł (300 osób). Rozwiązania generujące oszczędności budżetowe a) ograniczenie możliwości uzyskania statusu wdowy po kombatancie, uczestniku walki cywilnej i ofierze represji systemów totalitarnych – będzie ono dotyczyło ok. 92 % wdów/wdowców w rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów – w przyszłym roku kwota oszczędności wyniosłaby 13,8 mln zł, w kolejnym już ok. 26 mln zł; b) ograniczenie możliwości uzyskania statusu wdowy po żołnierzach-górnikach – będzie ono dotyczyło ok. 92 % wdów/wdowców w rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów. Pozwoli to zaoszczędzić 0,8 mln zł w pierwszym roku, 1,5 mln zł w drugim; c) pozbawienie uprawnień ok. 1000 osób (500 kombatantów i 500 wdów), które uniknęły weryfikacji – 2,5 mln zł. Koszty przedstawionych wyżej propozycji szacuje się łącznie na ok. 160 mln zł. Będą one co roku maleć o kilkanaście milionów złotych z tytułu zmiany wypłacania świadczeń dla wdów/wdowców po kombatantach. Koszty te nie obejmują kosztów zniżek komunikacyjnych, a także rent oraz bezpłatnych leków dla osób, które w wyniku pobytu w więzieniu w latach 1957 – 1989 zostały inwalidami (będą to pojedyncze przypadki, gdyż warunki pobytu w więzieniach w tych latach były dużo łagodniejsze niż w latach 1944 – 1956). Rozdział V. Postulaty innych grup społecznych, związane z doznanymi represjami lub prowadzoną działalnością w latach 1939 – 1989 Grupa I: Tzw. małoletnie ofiary wojny (czyli osoby, które – nie będąc deportowanymi – przed ukończeniem 18 (lub 16) roku życia były zmuszane do pracy przymusowej na rzecz okupantów w latach 1939 – 1945). Uprawnienia przysługujące obecnie: - ok. 90 tys. z tej grupy osób otrzymało świadczenie z Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie w wys. 1.000 zł; - dzieci pracujące w przemyśle w miejscu zamieszkania otrzymywały z FPNP po 2.000 DM (ok. 11 tys. osób); - okresy pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy lub obszarze ZSRR wliczane są do okresów składkowych (art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy o rentach i emeryturach z FUS). Postulat: - przyznanie analogicznych świadczeń, jakie mają osoby deportowane do pracy przez III Rzeszę i ZSRR, czyli 7,66 zł za każdy miesiąc pracy przymusowej, ale nie więcej niż 153,19 zł. Postulaty te materializowały się w licznych projektach ustaw, które albo nie znajdowały uznania większości sejmowej, albo nie mogły być uchwalone z powodu zakończenia kadencji parlamentu. Obecnie w Sejmie znajdują się dwa projekty ustaw dotyczące tej grupy osób (druki nr 1019 i 1022). Proponowane rozwiązania: - za represjonowanych uważa się osoby zatrudnione w wieku do 16 roku życia przez co najmniej 6 miesięcy w przedsiębiorstwie lub gospodarstwie rolnym państwa okupacyjnego lub należącym do jego obywateli; - miesięczne świadczenie z tytułu represji wynosiłoby 7, 66 zł za każdy miesiąc pracy, ale nie więcej niż 153,19 zł; - uprawnienie do świadczenia potwierdzałby Kierownik UdSKiOR, zaś wypłacałyby je organy emerytalno-rentowe; - świadczenie nie mogłoby być łączone z dodatkiem kombatanckim, za tajne nauczanie, świadczeniem dla żołnierzy górników i osób deportowanych do pracy przymusowej. Koszt: - projektodawcy oceniają liczbę beneficjentów na 55 tys. i 80 tys. (przy identycznym brzmieniu projektów), co miałoby obciążać budżet kwotą od 93 do 130 mln zł; - liczbę potencjalnych beneficjentów takiej ustawy Urząd ocenia (przy ustaleniu wieku małoletniej osoby na 16 lat) na ok. 130 000 osób. Zakładając, że średnia kwota świadczenia dla małoletnich ofiar wojny byłaby taka sama jak dla osoby deportowanej czyli 142 zł, to skutki finansowe wynosiłyby do 222 mln zł rocznie. Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: - można zastanawiać się, czy należy kontynuować proces zwiększania finansowych obciążeń państwa polskiego z tytułu czynów dokonanych przed ponad 60 laty przez państwa okupacyjne; - przewidzieć należy trudności w przedstawieniu wiarygodnych dokumentów potwierdzających świadczenie pracy przymusowej, co sprawi, że większość wniosków będzie się opierać się na zeznaniach świadków (znacznie mniejsze możliwości weryfikacji oświadczeń stron przez Urząd niż w przypadku ustawy deportacyjnej); - liczba beneficjentów jest niedoszacowana przez projektodawców – sama tylko Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie przyznała blisko 90 tysięcy świadczeń dla dzieci do lat 16 pracujących w miejscu zamieszkania (przy zakreśleniu zawitego terminu na składanie wniosków, ograniczeniu katalogu dowodów i nieobejmowaniu świadczeniami dzieci pracujących przymusowo w ZSRR); - liczbę beneficjentów można znacząco zmniejszyć, ograniczając (jak przewidywały niektóre projekty) krąg uprawnionych tylko do dzieci zatrudnionych w przemyśle – liczba beneficjentów wyniosłaby ok. 14 tysięcy, a koszt ustawy – ok. 24 mln zł. Grupa II. Byli junacy Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” czyli osoby wcielone do tej organizacji na mocy ustawy z dnia 25 lutego 1948 r. o powszechnym obowiązku przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego młodzieży oraz o organizacji spraw kultury fizycznej i sportu. Uprawnienia przysługujące obecnie: - część z nich, tj. wcieleni do ponadkontyngentowych brygad Służby Polsce otrzymują świadczenia przewidziane w ustawie o żołnierzach górnikach (ok. 240 zł); po 104 zł ryczałtu energetycznego otrzymują wdowy/wdowcy po nich; - okresy świadczenia pracy w SP są zaliczane do okresów składkowych w rozumieniu ustawy o rentach i emeryturach z FUS. Postulat: Przyznanie odszkodowań i innych świadczeń za pracę przymusową (traktowaną jako represje). Ten postulat zmaterializował się w poselskim projekcie ustawy o świadczeniu pieniężnym i innych uprawnieniach przysługujących osobom, które przymusowo wcielono do powszechnej organizacji „Służba Polsce” (druk 201). Proponowane rozwiązania: - przyznanie świadczeń osobom wcielonym przymusowo do SP – z wyłączeniem pracowników cywilnych SP i instruktorów różnych komunistycznych organizacji; - każdy junak otrzymywałby świadczenie w wys. 7,66 zł za każdy miesiąc pracy, ale nie więcej niż 153,19 zł, ryczałt energetyczny w wys. 104,77 zł oraz jednorazowe świadczenie w wys. 1977 zł za każdy miesiąc pracy; - osoby, które zostały w trakcie służby w SP inwalidami, miałyby prawo do świadczeń należnych inwalidom wojennym; - wdowom/wdowcom po junakach, którzy pobierają przysługiwać ma ryczałt energetyczny w wys. 104,77 zł; rentę lub emeryturę - prawo do świadczenia ustalałby organ wojskowy, a wypłata należałaby do organów emerytalno-rentowych; - fakt przymusowego wcielenia do SP potwierdzałyby organy wojskowe, zaś wypłatą świadczeń zajmowałyby się organy emerytalno-rentowe; - świadczenie nie mogłoby być łączone z dodatkiem kombatanckim, za tajne nauczanie, świadczeniem dla żołnierzy górników i osób deportowanych do pracy przymusowej. Koszt: Liczba potencjalnych beneficjentów wg projektodawców – 4 tys. osób, koszt 3,5 mln zł. W opinii Urzędu szacunki te są drastycznie zaniżone, gdyż w Polsce żyje ok. 760.000 osób, które mogłyby stać się beneficjentami ustawy. Szacuje się, że wydatki na świadczenia dla nich będą wynosić: - ryczałt energetyczny dla junaków (przyznawany niezależnie od tego, czy ktoś świadczył pracę czy nie) 956 mln zł. - koszt świadczenia będącego ekwiwalentem za wykonywaną pracę trudno oszacować, gdyż będzie ono płatne w zależności od miesięcy pracy w SP – za każdy miesiąc pracy junaków budżet rocznie wypłacałby ok. 70 mln zł (służba w SP mogła trwać – w zależności od wieku – do 6 miesięcy lub do 2 lat). Świadczenie to byłoby płatne głównie dla członków brygad SP i tzw. jednostek interwencyjnych, którzy stanowili tylko część wszystkich wcielonych do SP. - suma jednorazowych odszkodowań za każdy 1 miesiąc pracy w SP wynosiłaby ok. 1.500 mln zł; - ryczałt energetyczny dla wdów/wdowców - 956 mln zł (przy założeniu, że proporcje żyjących junaków i wdów po nich są takie same, jak między kombatantami a pozostałymi po nich wdowami - czyli 1:1). Przy przyjęciu proporcji jak z ustawy o żołnierzach górnikach (10:33) koszt ryczałtu wyniósłby ok. 290 mln zł. Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: - wcielenie do Służby Polsce nie było co do zasady formą represji – taki charakter miało tylko wcielenie do tzw. brygad ponadkontyngentowych, których junacy otrzymują już świadczenia na mocy ustawy o żołnierzach-górnikach; - brak jest instrumentów, które pozwoliłyby odróżnić tych junaków, którzy znaleźli się w SP dobrowolnie, od tych, którzy trafili tam przymusowo; - w lutym 1949 r. SP liczyła 330 tys. członków, w październiku 1951 r. 1 151 tys., a w marcu 1952 r. 1 171 tys. członków. W opinii prawnej sporządzonej przez Biuro Studiów i Ekspertyz Sejmu podaje się, że w 1950 r. w SP służyło 50 % młodzieży, która była adresatem obowiązku pracy (wg Urzędu ten odsetek wynosił blisko 40 %). Przymusowy (niestawiennictwo zagrożone było sankcją karną) pobór trwał w latach 1948 – 1953 czyli obejmował roczniki 1927 – 1937. Dzisiaj z tych roczników żyje ok. 2,2 mln osób – zakładając, że 40 % służyło z nich w SP, to otrzymujemy liczbę 900.000 osób byłych junaków SP. Zakładając, że 15 % z nich to instruktorzy ZMP lub pracownicy cywilni (tych ostatnich było 22 tys. w 1950 r.), którzy nie podlegaliby ustawie, to liczbę osób potencjalnie uprawnionych należy szacować na ok. 760.000. W związku z tym, że podstawowym celem funkcjonowania SP – obok indoktrynacji politycznej – było wykorzystanie taniej siły roboczej, należy uznać, że każdy wcielony, w mniejszym lub większym zakresie, świadczył niedobrowolnie pracę; - blisko 50 % junaków to członkowie komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. SP była również obszarem działania innych reżimowych organizacji: ZWM, ZMW, OM TUR, co wyklucza tezę o represyjnym charakterze wcielenia do SP; - projekt przyznaje junakom SP znacznie szersze uprawnienia niż obecnie mają np. więźniowie hitlerowskich obozów pracy. Grupa III. Osoby wysiedlone w czasie wojny ze swego miejsca zamieszkania (głównie przez Niemców), które nie przechodziły przez żadne obozy przesiedleńcze. Uprawnienia przysługujące obecnie: - brak Postulat: Przyznanie statusu osób represjonowanych w rozumieniu ustawy o kombatantach. Ich żądania były częściowo ujęte w zeszłokadencyjnym projekcie - druk 3665 (obejmował tylko wysiedlonych w okresie wrzesień 1939 – marzec 1940) Proponowane rozwiązania: - nowelizacja ustawy kombatanckiej przez uzupełnienie katalogu jej beneficjentów o wysiedlonych ze swojego miejsca zamieszkania Koszt: Autorzy projektu z druku 3665 uważali, że koszt wprowadzenia tej ustawy wyniósłby 40 - 60 mln zł rocznie (biorąc tylko pod uwagę wysiedlenia z okresu wrzesień 1939 – marzec 1940). Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: - można zastanawiać się, czy należy kontynuować proces zwiększania finansowych obciążeń państwa polskiego z tytułu czynów dokonanych przed ponad 60 laty przez państwa okupacyjne; - tego typu represje są w zasadzie nie do udowodnienia, gdyż nie były one dokumentowane przez okupantów. Uniemożliwi to Urzędowi weryfikacje zeznań stron i ich świadków. Grupa IV: Osoby deportowane do pracy przymusowej do III Rzeszy i osadzone w obozach pracy Uprawnienia przysługujące obecnie: - świadczenia przewidziane w ustawie z 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przymusowej przez III Rzeszę i ZSRR (średnio 142 zł miesięcznie); - świadczenia z Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie (ich wysokość zależna od rodzaju pracy – od 2.200 DM do 4.400 DM). Postulat: Zrównanie w prawach z osobami deportowanymi do ZSRR (które pobierają znacznie wyższe świadczenia przewidziane w ustawie kombatanckiej). Deportowani uważają, że sytuacja, w której osoba deportowana w czasie wojny do pracy przymusowej do III Rzeszy ma mniejsze uprawnienia niż osoba deportowana do ZSRR (która nie musiała nawet świadczyć pracy) godzi w konstytucyjną zasadę równego traktowania obywateli (z ustawy z 1996 r. korzystają co prawda również niektóre osoby deportowane do pracy w ZSRR, ale są to z reguły niezbyt liczne osoby, które zostały pozbawione uprawnień kombatanckich za służbę w komunistycznym aparacie bezpieczeństwa). Proponowane rozwiązania: Nowelizacja ustawy kombatanckiej przez uzupełnienie katalogu jej beneficjentów o deportowanych do pracy przymusowej i osadzonych w obozach pracy Koszt: - liczba żyjących ofiar deportacji 185 000 – koszt wyrównania świadczeń - 308 mln zł; - liczba wdów pozostałych po ofiarach deportacji 185 000 (przyjmując proporcje między kombatantami i osobami represjonowanymi z ustawy kombatanckiej a wdowami pozostałymi po nich czyli 1:1) – koszt przyznania świadczeń - 284 mln zł. Przy zdefiniowaniu pojęcia wdowy tak, jak proponuję są w założeniach do ustawy kombatanckiej – koszty te wynosiłyby ok. 23 mln. Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: - pewne uprzywilejowanie deportowanych na wschód jest o tyle uzasadnione, że niewątpliwie warunki bytowania i pracy w rejonach zsyłki w ZSRR były znacznie trudniejsze niż w Niemczech, - wysiedlenia sowieckie na Kresach miały charakter wybitnie polityczny (co uzasadnia ujęcie ich ofiar w ustawie kombatanckiej), z kolei deportacje do pracy w III Rzeszy miały charakter głównie ekonomiczny (choć aspekt polityczny był także obecny), a więc wpisanie ich ofiar do ustawy kombatanckiej byłoby sprzeczne z aksjologią ustawy kombatanckiej. Grupa V: Ofiary represji w PRL w latach 1957 – 1989 Uprawnienia przysługujące obecnie: - okresy uwięzienia za działalność polityczną zalicza się do okresów składkowych; - jeśli świadczyli pracę na rzecz organizacji nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do 1990 r., okres ten mogą zaliczyć do okresów składkowych; - okresem nieskładkowym są okresy niewykonywania pracy z powodu represji politycznych. Postulat: Znowelizowanie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Obecnie obowiązujące przepisy ograniczają możliwość unieważnienia orzeczenia i uzyskania odszkodowania jedynie do sytuacji, kiedy orzeczenie zostało wydane do końca 1956 r. (postulaty środowiska osób represjonowanych zmaterializowały się w stosownym projekcie – druk 595 – będącym przedmiotem prac Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka). Proponowane rozwiązania: - unieważnienie wszelkich orzeczeń sądowych oraz decyzji o internowaniu, jeśli czyn, za który została wymierzona kara, był związany z walką o niepodległość; - po unieważnieniu orzeczenia przez sąd, osoba skazana mogłaby starać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie; - projektodawcy proponują wprowadzenie maksymalnej kwoty odszkodowania – 25.000 zł; - ustawa przewiduje dodatkowo przyznanie odszkodowań osobom, które doznały uszczerbku na zdrowiu w trakcie pobytu w więzieniu lub w trakcie tłumienia przez władze „protestów ludności”. Koszt: Liczba potencjalnych beneficjentów – 40.000 osób, koszt (jednorazowy) – min. 700 mln zł Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: Określenie górnej granicy odszkodowania do 25.000 zł, budzi poważne wątpliwości natury konstytucyjnej. Grupa VI Żołnierze uczestniczący w misjach pokojowych ONZ Obecne uprawnienia: Żołnierze, którzy w trakcie misji zostali inwalidami, mają uprawnienia inwalidów wojskowych (prawie równorzędne z uprawnieniami inwalidów wojennych) Postulat: Oczekują uznania ich za kombatantów (zgodnie ze stanowiskiem Światowej Federacji Kombatantów) i przyznania stosownych świadczeń. Nie zgłaszają postulatu przyznania stosownych uprawnień pozostałym po nich wdowom Koszt: Uprawnionych do świadczeń byłoby ok. 35 tys. osób, co skutowałoby koniecznością wydania 118 mln zł rocznie. Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: - sprzeczne z aksjologią polskiego prawa kombatanckiego, gdyż uczestników misji trudno uznać za osoby walczące za wolność i suwerenność państwa Polskiego, - można rozważyć, czy kwestii tej nie należałoby rozwiązać specjalną ustawą przygotowaną przez Ministra Obrony Narodowej; problematyka ta powinna znaleźć się w zakresie kompetencji MON. Grupa VII Żołnierze i osoby cywilne rozminowujące kraj w latach 1945 – 1956 r. Obecne uprawnienia: - żołnierze, którzy doznali kontuzji w trakcie akcji rozminowywania są uznani za inwalidów wojennych (a wdowy po nich są traktowane tak jak wdowy po inwalidach wojennych); - wszyscy żołnierze pełniący służbę w Wojsku Polskim od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca 1947 r. mają uprawnienia kombatanckie. Postulat: Przyznanie uprawnień kombatanckich (w ubiegłej kadencji został wniesiony przez grupę senatorów stosowny projekt nowelizacji ustawy kombatanckiej) Koszt: - szacuje się, że żyje ok. 2 tys. żołnierzy i ok. 8 tys. wdów po nich, a świadczenia dla nich kosztowałyby budżet 19 mln zł rocznie; - nikt nie dysponuje danymi osób cywilnych, które brały udział w akcji rozminowywania kraju. Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: Sprzeczne z aksjologią polskiego prawa kombatanckiego, gdyż uczestników akcji rozminowywania trudno uznać za osoby walczące za wolność i suwerenność. Grupa IX Żołnierze batalionów budowlanych Postulat: - żądają, aby państwo zadośćuczyniło im za spóźnione o 7 lat włączenie ich do kręgu beneficjentów ustawy z 1994 r. Owo opóźnienie było skutkiem opinii Departamentu Prawnego MON, na podstawie której ustawodawca uznał, że wcielanie do batalionów budowlanych nie było formą represji politycznej (ustalenia historyków zdezawuowały później ową opinię). Koszt: Takich żołnierzy jest ok. 5.000 i wyrównanie im za okres 7 lat świadczeń obciążyłoby budżet kwotą ok. 100 mln zł (biorąc pod uwagę ich obecną wysokość) + 13 mln zł świadczeń dla wdów. Grupa X Tzw. cywilne ofiary wojny czyli osoby, które stały się niezdolne do samodzielnej egzystencji wskutek zaistnienia pewnych zdarzeń w trakcie działań wojennych nie wchodząc w skład żadnych formacji zbrojnych lub wskutek eksplozji różnego typu niewybuchów – również po wojnie. Uprawnienia przysługujące obecnie: - większość z nich posiada renty ze względu na swoją niepełnosprawność (w tym również renty socjalne), - przysługują im dodatki do rent (pielęgnacyjny 153 zł), - posiadają prawo do ulgowych przejazdów komunikacja publiczną (od 37 % do 49 % w zależności do rodzaju pociągu). Postulat: Przyznanie świadczeń pieniężnych i rzeczowych. Część z tych żądań znalazło odzwierciedlenie w ustawie o świadczeniach dla cywilnych niewidomych ofiar wojny uchwalonej przez Sejm RP w dniu 16 listopada 2006 r. W 2001 r. została uchwalona ustawa o świadczeniu dla cywilnych ofiar wojny, która nie weszła w życie. Proponowane rozwiązania: - ustawa z 16 listopada 2001 r. przewidywała tylko świadczenie pieniężne dla wszystkich osób całkowicie niezdolnych do pracy i samodzielnej egzystencji w wys. 50% najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy, - projekt z druku 811 (przyjęty przez Komisję Polityki Społecznej) zakłada świadczenia tylko dla niewidomych, całkowicie niezdolnych do pracy cywilnych ofiar wojny i przewiduje przyznanie im świadczenia pieniężnego w wys. 501 zł, dodatku w wysokości 229,50 zł, prawa do bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską, bezpłatnych leków, zwolnienie z opłacania abonamentu rtv, prawo do ulgowych przejazdów transportem publicznym, ułatwienia w dostępie do ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Koszt - min. 40 mln zł w wersji uchwalonej w 2001 r.; - co najmniej 4 mln zł w wersji uchwalonej przez Sejm RP. Grupa XI Kombatanci i osoby represjonowane, którzy w latach 1999 – 2003 składali w Urzędzie wnioski o uprawnienia, a których spraw nie można było merytorycznie rozpatrzyć, gdyż uniemożliwiały to przepisy ustawy kombatanckiej uznane później za sprzeczne z Konstytucją przez TK. Postulat: Żądają rekompensaty z tytułu niepobieranych przez te lata świadczeń Proponowane rozwiązania: Wypłata rekompensaty będącej iloczynem miesięcznych kwot świadczeń kombatanckich i liczby miesięcy, które upłynęły od dnia złożenia wniosku w Urzędzie do dnia uprawomocnienia się orzeczenia TK. Koszt: Koszty takiej jednorazowej rekompensaty Urząd ocenia na 104 mln zł (bez odsetek). - analogiczne żądania zgłaszają osoby, które w latach 2000 – 2003 składały wnioski o świadczenie za prace przymusową na deportacji na podstawie ustawy z 1996 r. (tu również TK uznał za sprzeczne z Konstytucją przepisy uniemożliwiające Urzędowi pozytywne rozstrzygniecie takich wniosków). Rekompensata dla tej grupy kosztowałaby budżet jednorazowo 37 mln zł (bez odsetek). Uwagi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych: Sprawa ta może wymagać pilnej interwencji ustawodawcy, gdyż zapadł już jeden wyrok sądu rejonowego (wydział cywilny), który potwierdził odpowiedzialność Skarbu Państwa w tej materii. Grupa XII Żołnierze-górnicy (zatrudniani przymusowo w kopalniach, kamieniołomach i przy wydobyciu rud uranowych), którzy domagają się również zwrotu pieniędzy, jakie winny być im wypłacone z tytułu niewolniczej pracy w kopalniach czy kamieniołomach. Koszt: - wg MON mogłoby to kosztować budżet ok. 500 mln zł. Łączne koszty realizacji wyżej omówionych postulatów szacuje się na kwotę ok. 4.460 mln zł rocznie, w tym kwota wypłat jednorazowych, związanych z opisanymi wyżej roszczeniami, min. 1.500 mln. Nie obejmują one kosztów takich świadczeń jak prawo do bezpłatnych leków i zniżek na przejazdy komunikacją publiczną. Do Urzędu wpływały również pojedyncze żądania przedstawicieli innych grup, które z uwagi na swoje przeżycia wojenne i okresu powojennego domagają się świadczeń ze strony państwa. Są to: - ofiary wysiedleń w ramach akcji Wisła, - osoby, które w wyniku wojny zostały sierotami (wg UNICEF w Polsce po wojnie żyło 1 mln sierot), - ofiary ukraińskich czystek i wysiedleń z Wołynia i innych części Kresów, - osoby przymusowo pracujące na rzecz okupanta w czasie wojny, które nie były deportowane i ukończyły już wówczas 18 lat, - żołnierze wojsk kolejowych, zmuszani do przymusowej, nieodpłatnej pracy w ramach służby wojskowej. Trudno oszacować koszt realizacji tych roszczeń, ale niewątpliwie są to kolejne setki milionów złotych. Załącznik Prawo dotyczące kombatantów i ofiar represji za granicą 1. Modele opieki państwa nad beneficjentami prawa kombatanckiego za granicą. W ustawodawstwie zagranicznym można wyodrębnić dwa główne modele rozwiązań określających zakres uprawnień przyznawanych kombatantom i ofiarom represji. Model podstawowy gwarantuje specjalne przywileje niemal wyłącznie inwalidom wojennym (i tylko niekiedy trwale poszkodowanym na zdrowiu cywilnym ofiarom represji) i jest formą charakterystyczną dla państw „zachodnich” (Holandia, Wielka Brytania, Hiszpania, Norwegia, Dania, Niemcy i Portugalia, a po części również w USA). W modelu rozwiniętym świadczenia przysługują inwalidom wojennym, trwale poszkodowanym cywilnym ofiarom represji oraz części pozostałych kombatantów i osób represjonowanych. Model ten jest charakterystyczny dla Europy środkowej i wschodniej, głównie byłych krajów socjalistycznych (Polska, Litwa, Estonia, Ukraina, Rosja i in.). Elementy modelu rozwiniętego występują jednak także w niektórych innych krajach (Francja, Włochy, Finlandia). Należy przy tym podkreślić, że ofiary represji słabiej niż w Polsce zaznaczają swoją obecność w zagranicznym prawie kombatanckim. Przyczyną są głównie zupełnie odmienne założenia ideowe stanowiące podstawę ustawodawstwa zagranicznego. Świadczenia poszkodowanym weteranom przyznaje (inwalidzi się wojenni) przede i wszystkim szczególnie trwale zasłużonym weteranom (głównie żołnierzom frontowym, niekiedy legitymującym się co najmniej 30-90 dniowym udziałem w walkach) i podobne zasady stosuje się w odniesieniu do wojskowych i cywilnych ofiar wojen (tylko ofiary najcięższych represji, w tym trwale poszkodowane na zdrowiu). Uwzględnia się przy tym niekiedy sytuację materialną weterana lub poszkodowanego, np. świadczenia pieniężne otrzymują tylko weterani o niskich lub bardzo niskich dochodach (Brazylia, USA, Węgry) albo wyższe dodatki kombatanckie dostają ubożsi (Finlandia). Często występują odrębne kategorie uprawnionych, którym przysługują różnej wysokości świadczenia (Białoruś, Czechy, Litwa, Estonia, Słowacja, Rosja, Ukraina), a o zaszeregowaniu decyduje rodzaj pełnionej służby lub represji oraz długość ich trwania. Podobne założenia obowiązywały w naszym kraju do 1939 roku – świadczenia pieniężne otrzymywały przede wszystkim znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i zdrowotnej ofiary najcięższych represji oraz najbardziej zasłużeni weterani. Mocą rozporządzenia Prezydenta RP z 6 marca 1928 r. o zaopatrzeniu byłych skazańców politycznych (Dz. U. z 1931 r., Nr 47, poz. 406) prawo do rent specjalnych otrzymały ofiary najcięższych represji – pobyt w więzieniach i aresztach przez co najmniej 1 rok lub na zesłaniu przez co najmniej 2 lata – nie posiadające własnych dochodów. Analogiczne świadczenia przyznano ustawą z 2 lipca 1937 r. o zapewnieniu pracy i o zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego, pozbawionym środków do życia kombatantom, którzy zostali odznaczeni Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Niepodległości lub Medalem Niepodległości (Dz. U. z 1937 r., Nr 59, poz. 464 z późn. zm.). Niezależnie od tego obowiązywała ustawa inwalidzka z 17 marca 1932 r. Do wspomnianego modelu nawiązano w latach 1974-1975 - obok ustawy inwalidzkiej sejm uchwalił ustawę z 23 października 1975 r. o dalszym zwiększaniu świadczeń dla kombatantówi więźniów obozów koncentracyjnych (Dz. U. z 1975 r., Nr 34, poz. 186, tekst pierw.). Ta ostatnia za beneficjentów uznawała weteranów wojen i więźniów obozów koncentracyjnych i przyznawała im w zasadzie jedynie prawo do rent i emerytur w przypadku braku dochodów własnych (dodatkowo tzw. renty obozowe sfinansowała strona niemiecka). Później polskie prawo kombatanckie zaczęło ewoluować w kierunku rozwiązań przyjętych we Francji (istnienie centralnego organu ds. kombatantów i ofiar represji oraz dodatków kombatanckich). Nadal jednak przyznawano świadczenia jedynie żołnierzom frontowym i ofiarom najdotkliwszych represji niemieckich. Nie wdając się w szczegóły można przypomnieć, że podobnych założeń starał się, przynajmniej częściowo, przestrzegać ustawodawca w 1991 r. Przykładowo początkowo wszyscy represjonowani z przyczyn politycznych przez władze komunistyczne w Polsce w latach 1944-1956 mogli otrzymać jednorazowe odszkodowania w oparciu o przepisy ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 1991 r., Nr 34, poz. 149 z późn. zm.), natomiast ofiary najcięższych represji otrzymywały dodatkowo uprawnienia z ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego i często inwalidzkiej z 29 maja 1974 r. Przykłady kategorii uprawnionych ofiar represji i niektórych form przywilejów za granicą: Holandia: ofiary represji hitlerowskich, tylko jednorazowe zadośćuczynienie; Niemcy: ofiary represji radzieckich i komunistycznych w NRD, tylko renty inwalidzkie; Francja: jeńcy wojenni przetrzymywani w obozach niemieckich co najmniej 6 m-cy i japońskich co najmniej 3 m-ce; Indie: więźniowie polityczni: kobiety pozbawione wolności przez minimum 3 miesiące i mężczyźni więzieni minimum 6 miesięcy; osoby, które przez co najmniej 6 miesięcy przebywały na wygnaniu (dosł. wysiedleniu) lub w areszcie domowym; Rosja: osoby osadzone przez władze radzieckie w więzieniach, łagrach i zakładach psychiatrycznych korzystają z jednorazowych odszkodowań (ustawodawca ustalił jednak wysokość odszkodowania maksymalnego) i szeregu przywilejów kombatanckich; deportowani korzystają tylko ze wspomnianych przywilejów; Ukraina: do najwyższej kategorii uprawnionych zaliczono małoletnich (do 16 lat) więźniów obozów koncentracyjnych, gett i innych niemieckich miejsc przymusowego odosobnienia; niższą tworzą m.in. pozostałe ofiary represji niemieckich i ofiary represji radzieckich 1941-1945; (kategoria określa zakres świadczeń); Białoruś: więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych, więzień i gett oraz niepełnoletni osadzeni w innych miejscach przymusowego odosobnienia. 2. Wdowy i wdowcy po weteranach i ofiarach wojen w prawie zagranicznym. W wielu krajach państwo gwarantuje jedynie tzw. podstawowy poziom opieki nad weteranami, to jest przyznaje szczególne uprawnienia niemal wyłącznie inwalidom wojennym i członkom rodzin kombatantów poległych walce lub zmarłych w wyniku odniesionych ran. W tej sytuacji zrozumiałe jest, że uprawnienia otrzymują tylko wdowy i wdowcy pozostali po trwale kontuzjowanych lub poległych żołnierzach. Ponadto w USA wdowy i wdowcy korzystają z uprawnień pod warunkiem pozostawania w stanie wolnym i posiadania niskich dochodów własnych. Z kolei w państwach, w których zakres opieki jest szerszy, beneficjentami prawa kombatanckiego są najczęściej, poza inwalidami wojennymi, tylko bezpośredni uczestnicy walk zbrojnych (żołnierze frontowi). Niezależnie od tego pojawiają się niekiedy dodatkowe przepisy ograniczające możliwość korzystania przez wdowy i wdowców z uprawnień pochodnych. I tak, pomijając członków rodzin poległych żołnierzy, można wskazać następujące bariery zawężające krąg potencjalnych beneficjentów: Białoruś, Rosja, Rumunia i Indie: wdowy i wdowcy korzystają z niektórych uprawnień, pod warunkiem pozostawania w stanie wolnym; Finlandia: uprawnienia posiadają jedynie osoby pozostałe po inwalidach wojennych; Ukraina: uprawnienia posiadają jedynie osoby pozostałe po inwalidach wojennych lub weteranach – inwalidach z ogólnego stanu zdrowia, pod warunkiem pozostawania w stanie wolnym; Belgia: wdowy i wdowcy korzystają z niektórych uprawnień, pod warunkiem, że małżeństwo ze zmarłym weteranem trwało co najmniej rok i pozostają w stanie wolnym; ponadto osobie pozostałej po inwalidzie wojennym można przyznać rentę specjalną, jeśli zawarła ona małżeństwo przed upływem 10 lat od momentu kontuzjowania zmarłego i małżeństwo to trwało minimum jeden rok; Francja: wdowy i wdowcy korzystają z niektórych uprawnień jedynie w przypadku niskich dochodów własnych. Reasumując można przyjąć, że w ustawodawstwie zagranicznym występują dwa poziomy ograniczeń w przyznawaniu uprawnień wdowom i wdowcom pozostałym po kombatantach. Pierwszy jest związany z przyznawaniem świadczeń specjalnych głównie inwalidom wojennym i żołnierzom frontowym. Drugi jest konsekwencją przepisów adresowanych bezpośrednio do osób pozostałych po kombatantach.
