Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących

Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Wyżyna Małopolska (341, 342)
Na obszarze Małopolski leżą dwie zachodnie podprowincje Wyżyny
Małopolskiej: Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) i Wyżyna
Środkowomałopolska (342). Wyżyna Śląsko-Krakowska (341)
Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) leży w północno-zachodniej części
Małopolski i zajmuje obszar 7.535 km 2 . Dzieli się na trzy
makroregiony: Wyżynę Śląską (341.1), Wyżynę Woźnicko-Wieluńską (341.2)
i Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (341.3).
Wyżyna Śląska (341.1)
Podstawę stanowią skały karbońskie przykryte dolomitami i wapieniami
środkowotriasowymi. Na badanym obszarze leży tylko część Wyżyny
o pow.1.181 km 2 . Obejmuje mezoregion Pagóry Jaworznickie (341.14)
i fragmenty dwóch mezoregionów: Garbu Tarnogórskiego (341.11)
i Wyżyny Katowickiej (341.13).
Wyżyna Woźnicko-Wieluńska (341.2)
1/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Zbudowana jest ze skał górnotriasowych i jurajskich przykrytych na ogół
osadami czwartorzędowymi, które w niektórych miejscach tworzą małe
wzgórza morenowe. Wyróżniono tu pięć mezoregionów:
Wyżynę Wieluńską (341.21), Obniżenie Liswarty-Prosny (341.22),
Próg Woźnicki (341.23), Próg Herbski (341.24) i Obniżenie Górnej
Warty (341.25).
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3)
Zbudowana jest z wapieni górnojurajskich wyniesionych od 300 do
500 m n.p.m.. W wielu miejscach Wyżyny znajdują się ostańcowe
skałki wapienne. Wyróżniono tu cztery mezoregiony: Wyżynę
Częstochowską (341.31), Wyżynę Olkuską (341.32), Rów Krzeszowicki (341.33),
Garb Tenczyński (341.34).
Wyżyna Środkowomałopolska (342)
Wyżyna Środkowomałopolska (342) leży w północno-wschodniej części Małopolski i zajmuje
obszar 16.729 km 2 . W jej skład wchodzi Wyżyna Przedborska (342.1), Niecka Nidziańska
(342.2) i Wyżyna Kielecka (342.3).
Wyżyna Przedborska (342.1) leży po obu stronach Pilicy i zbudowana jest ze skał kredowych i
jurajskich przykrytych w wielu miejscach piaskami i glinami pochodzącymi ze zlodowacenia
2/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
środkowopolskiego. Wyróżniono tu 6 mezoregionów. Są to: Wzgórza Radomszczańskie
(342.11), Wzgórza Opoczyńskie (342.12), Próg Lelowski (342.13), Niecka Włoszczowska
(342.14), Pasmo Przedborsko-Małogoskie (342.15), Wzgórza Łopuszańskie (342.16).
Niecka Nidziańska (342.2)
Położona jest wzdłuż doliny Nidy. Całość zbudowana jest ze skał wapiennych z osadami
młodotrzeciorzędowego morza, wśród których oprócz wapieni występują piaskowce, iły i gipsy.
3/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Charakterystyczne są tu garby i niecki, które dały podstawę do wyróżnienia ośmiu
mezoregionów: Płaskowyż Jędrzejowski (342.21), Wyżyna Miechowska (342.22), Płaskowyż
Proszowicki (342.23), Garb Wodzisławski (342.24), Dolina Nidy (342.25), Niecka Solecka
(342.26), Garb Pińczowski (342.27) i Niecka Połaniecka (342.28).
Wyżyna Kielecka (342.3)
Posiada złożoną budowę geologiczną. Znajdują się tu wychodnie skał paleozoicznych,
triasowych i jurajskich. Najwyższym wyniesieniem Wyżyny jest pasmo Gór Świętokrzyskich
(342.34). Północną część Wyżyny stanowią łagodne wzgórza zbudowane z triasowych
piaskowców. Są to mezoregiony: Płaskowyż Suchedniowski (342.31), Garb Gielniowski
(342.32), Przedgórze Iłżeckie (342.33). Południowo--wschodnią bardziej płaską część Wyżyny
pokrytą lessami tworzy Wyżyna Sandomierska (342.35). Najbardziej na południe leży Pogórze
Szydłowskie (342.36).
Podkarpacie (Północne Podkarpacie) (512)
Podkarpacie (512) jest obniżeniem tektonicznym leżącym między Karpatami, a Wyżyną
Małopolską. Całe Podkarpacie było objęte w plejstocenie zlodowaceniem krakowskim. W
wyniku jego cofania się rze?xba terenu została ukształtowana przez tworzące się licznie rzeki.
Północne Podkarpacie podzielono na cztery makroregiony: Kotlinę Ostrawską (512.1), Kotlinę
Oświęcimską (512.2), Bramę Krakowską (512.3) i Kotlinę Sandomierską (512.4/5). Omówiono
tu także Płaskowyż Chyrowski (521.1) należący do Wschodniego Podkarpacia (521.1), gdyż na
terenie Polski jest on reprezentowany tylko przez niewielki obszar.
Kotlina Ostrawska (512.1) w Polsce zajmuje tylko 128 km 2 i jest obszarem leżącym w
sąsiedztwie doliny Olzy.
4/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Kotlina Oświęcimska (512.2) leży w dolinie górnej Wisły o wyniesieniu od 250--300 m n.p.m..
Wydzielono tu trzy mezoregiony:
Pokrytą w znacznym stopniu lasami Równinę Pszczyńską (512.21)
Dolinę Górnej Wisły (512.22) z licznymi stawami rybnymi i Zb.Goczałkowickim
Pogórze Wilamowickie (512.23)
Brama Krakowska (512.3)
Jest rowem tektonicznym wypełnionym osadami morza mioceńskiego, oddzielającym Kotlinę
Oświęcimską (512.2) i Sandomierską (512.4/5). Obejmuje obszar 273 km 2 .
Kotlina Sandomierska (512.4/5)
Jest największym makroregionem Północnego Podkarpacia. Granicę wschodnią stanowi dział
wodny Wisły i Dniestru. Doliny Wisły, Raby, Dunajca, Wisłoka, Wisłoki, Sanu i Tanwi dzielą
Kotlinę na mniejsze jednostki. Duży obszar w przeszłości zajmowały tu lasy mieszane, z których
pozostały obecnie Puszcza Niepołomicka, Sandomierska i Solska. Wydzielono tu 11
mezoregionów. Są to: Nizina Nadwiślańska (512.41), Pogórze Bocheńskie (512.42), Płaskowyż
Tarnowski (512.43), Dolina Dolnej Wisłoki (512.44), Równina Tarnobrzeska (512.45), Dolina
Dolnego Sanu (512.46), Równina Biłgorajska (512.47), Płaskowyż Kolbuszowski (512.48),
Płaskowyż Tarnogrodzki (512.49), Pradolina Podkarpacka (512.51) i Pogórze Rzeszowskie
(512.52).
5/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Płaskowyż Chyrowski (521.1)
Leży na obszarze wododziału Sanu i Dniestru. Jest to obszar najdalszego zasięgu
zlodowacenia skandynawskiego.
Karpaty (513,514,522)
Karpaty są młodymi górami fałdowymi o wysokości na ogół do 1.400 m n.p.m. z wyjątkiem
niewielkich obszarów wyniesionych wyżej w centralnej części Karpat. Tworzy je flisz karpacki
złożony z piaskowców, łupków, margli i zlepieńców pochodzących z osadów od dolnej kredy po
oligocen. Jedynie część centralna odróżnia się występowaniem skał węglanowych i
krystalicznych. Na obszarze Polski znajdują się dwie prowincje: Karpaty Zachodnie (51) i
Karpaty Południowo--Wschodnie (52). Reprezentowane są przez podprowincje: Zewnętrzne
Karpaty Zachodnie (513), Centralne Karpaty Zachodnie (514) i Beskidy Wschodnie (522).
Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513)
W Zewnętrznych Karpatach Zachodnich (513) wyróżniono cztery makroregiony: Pogórze
Zachodniobeskidzkie (513.3), Beskidy Zachodnie (513.4/5), Pogórze Środkowobeskidzkie
(513.6) i Beskidy Srodkowe (513.7).
6/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3)
Jest terenem wyżynnym wyniesionym od 350 do 450 m n.p.m.. Dolina rzeki Skawy i Raby dzieli
je na trzy mezoregiony: Pogórze ?Sląskie (513.32), Pogórze Wielickie (513.33) i Pogórze
Wiśnickie (513.34).
Beskidy Zachodnie (513.4/5) zaliczane są do gór średnich o wysokości na ogół od 600 do 1.500
m n.p.m.. Soła i Dunajec tworzą tu szerokie kotliny, które wyróżniono jako odrębne
mezoregiony: Kotlinę żywiecką (513.46) i Kotlinę Sądecką (513.53). Najwyższe partie Beskidów
Zachodnich leżą w mezoregionie Beskid żywiecki (513.51) i mają dobrze wykształcone piętra
roślinne regla dolnego, górnego, subalpejskie i alpejskie, co najlepiej widać na zboczach Babiej
Góry (1.725 m n.p.m.), jedynego szczytu w tym makroregionie posiadającego piętro alpejskie.
Poza wymienionymi wyróżniono tu mezoregiony: Beskid Sląski (513.45), Beskid Mały (513.47),
Beskid Makowski (513.48), Beskid Wyspowy (513.49), Gorce (513.52) i Beskid Sądecki
(513.54).
Pogórze Środkowobeskidzkie (513.6)
Jest największym makroregionem Karpat Zachodnich. Obejmuje pas wzgórz i kotlin o
wysokościach na ogół od 300 do 500 m n.p.m.. Podobnie jak w Kotlinie Sandomierskiej
(512.4/5) podział fizjograficzny determinowany jest przez doliny największych rzek, które dzielą
go na 9 mezoregionów. Są to: Pogórze Rożnowskie (513.61), Pogórze Ciężkowickie (513.62),
Pogórze Strzyżowskie (513.63), Pogórze Dynowskie (513.64), Pogórze Przemyskie (513.65),
Obniżenie Gorlickie (513.66), Kotlina Jasielsko-Krośnieńska (513.67), Pogórze Jasielskie
(513.68), Pogórze Bukowskie (513.69).
7/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Beskidy Środkowe (513.7)
Stanowią obszar przejściowy między Beskidami Zachodnimi, a Beskidami Wschodnimi. W
granicach Polski leży tylko mezoregion Beskid Niski (513.71). Wysokość szczytów nie
przekracza 1.000 m n.p.m.
Beskidy Wschodnie (522)
Beskidy Wschodnie (522) reprezentowane są na obszarze Polski przez północno-zachodnią
część Beskidów Lesistych. Wyróżniono tu dwa mezoregiony: Góry Sanocko-Turczańskie
(522.11) i Bieszczady (522.12). W Bieszczadach najwyższe partie szczytów znajdują się ponad
górną granicą lasu i pokryte są trawiastymi łąkami górskimi - połoninami.
Centralne Karpaty Zachodnie (514)
Centralne Karpaty Zachodnie (514) charakteryzują się w odróżnieniu od pozostałej części
Karpat dominacją skał węglanowych - wapieni i dolomitów oraz w częściach najbardziej
wypiętrzonych występowaniem skał krystalicznych i metamorficznych. Dało to podstawę do
podziału na dwa makroregiony: Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (514.1) i Tatry (łańcuch
Tatrzański) (514.5).
Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (514.1)
Obejmuje najniżej położoną Kotlinę Orawsko-Nowotarską (514.11) sąsiadującą z pasmem
8/9
Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski
Pienin (514.12) i Pogórzem Spisko-Gubałowskim (514.13) oraz Rowem Podtatrzańskim
(514.14) stanowiącym zespół dolin u progu Tatr.
Tatry (514.5)
Stanowią najwyższą część polskich Karpat. Są dobrze wyodrębnione spośród otaczających je
jednostek fizjograficznych. Zlodowacenia plejstoceńskie ukształtowały powierzchnię Tatr,
pozostawiając po sobie szereg zagłębień i wałów oraz jezior wysokogórskich. W Tatrach
występują prawie wszystkie piętra roślinności. łańcuch Tatrzański dzieli się na dwa
mezoregiony: Tatry Wschodnie (514.53) z najwyższym szczytem polskich Tatr - Rysami (2.499
m n.p.m.) i niższe o 300-400 m Tatry Zachodnie (514.52).
- opracował Kazimierz Walasz
9/9