ku pamięci tadeusza kościuszki

KU PAMIĘCI TADEUSZA KOŚCIUSZKI
J.A. K o n o p k a
Ten niezwykle wysoko poważany i ceniony już za życia polsko-amerykański bohater
walk niepodległościowych, zmarł przed 190 laty w Solurze. Od tego czasu imieniem
Kościuszki nazwano przeliczone miejsca i obiekty poświęcone jego pamięci. W Polsce, ilość tych rzeczywistych dowodów trwalej czci i pamięci dla wielkiego „Polaka z Litwy” jest wprost niezliczona. Rzecz jasna, istnieją one w dużej mierze także i na ziemi
amerykańskiej. Od blisko dwóch stuleci mnożą się owe „kościuszkowiany” w
miastach, miasteczkach, wioskach, czy na polach pamiętnych z walk stoczonych w
obronie Ojczyzny. Zależnie od historycznych faktów, przekazanych tradycji i
warunków miejscowych przedstawiają się one w postaci: tablic pamiątkowych,
pomników, nazwanych imieniem Kościuszki miejscowości, placów, mostów, ulic,
wzgórz-kopców, gór, parków, mauzoleów, instytucji, itp.
W tym sensie, najbardziej „kościuszkowskim” krajem na świecie jest umiłowana przez
Kościuszkę ojczysta Polska, a po niej bliskie mu Stany Zjednoczone. Ale i poza tymi
krajami, związanymi tradycyjnie z postacią Kościuszki, znaleźć można i gdzieindziej
rożne miejsca i obiekty poświęcone jego pamięci. Mówiąc zaś o miastach „kościuszkowskich”, to niewątpliwie na to miano zasługuje przede wszystkim Kraków, chyba
najbardziej „kościuszkowski” z pośród polskich miast, zaś - poza granicami kraju –
szwajcarska Solura.
W nadwiślańskim grodzie upamiętnia imię Naczelnika: sarkofag grobowy, pomnik,
pięć tablic pamiątkowych, ulica jego imienia, kopiec i pięć instytucji noszących imię
Kościuszki. Ponadto poważne ilości dzieł malarskich i innych przedmiotów znajduje
się w zbiorach krakowskich muzeów. Tak wiec:
W podziemiach Katedry na Wawelu (krypta św. Leonarda) znajduje się wykuty z
kamienia sarkofag grobowy ze zwłokami Tadeusza Kościuszki (złożone 1818 r.);
Przy bramie wejściowej na Wawel (od strony miasta) wznosi się na wyniosłym
bastionie pomnik przedstawiający wzywającego jakoby do czynu Kościuszkę na
koniu (pierwotnie dłuta polskiego rzeźbiarza L.Marconiego z XIX w.; zniszczony
przez hitlerowców w latach ostatniej wojny, został ten pomnik wiernie odtworzony
przez drezdeńskich artystów rzeźbiarzy i ofiarowany w darze dla miasta
Krakowa);
Na Rynku Głównym (nieopodal Wieży Ratuszowej) znajduje się tablica pamiątkowa w miejscu gdzie Kościuszko składał, jako Naczelnik insurekcji narodowej,
przysięgę „Bogu i Ojczyźnie”;
Na zewnętrznej ścianie Kaplicy Loretańskiej Klasztoru OO. Kapucynów (ul. Kapucyńska) widnieje kunsztownie wykonana kamienna tablica ( z XIX-go w.) upamiętniająca przyrzeczenia złożone w tym przybytku przez Kościuszkę wczesnym rankiem w dniu przysięgi (24 marca). „Kto z Bogiem, Bóg z nim” głosi napis wykuty u
góry tej tablicy;
Na posadzce wewnątrz Kaplicy Loretańskiej, u stóp ołtarza z figura Matki Boskiej
Loretańskiej, umieszczona jest mosiężna tablica, na której czytamy: „W tym miejscu 24 marca 1794 r. Tadeusz Kościuszko, rozpoczynając insurekcję, Bogu przysięgę złożył, iż poświęci się dla ratowania Ojczyzny i za obronę Wiary i Rzeczypospolitej”;
W dawnej synagodze przy ulicy Szerokiej na Kazimierzu (dawna dzielnica żydowska w Krakowie) wmurowana jest wewnątrz (przy wejściu) metalowa tablica mówiąca, że w tym miejscu modlitw przemawiał Kościuszko do zebranych wzywając
Nasza Gazetka
x
do współudziału w walce o wyzwolenie kraju (w rezultacie utworzone zostały i walczyły w powstaniu oddziały kawalerii żydowskiej pod dowództwem Berka Josełowicza, który poległ kilkanaście lat później walcząc za kraj w szeregach Legii nadwiślańskiej);
Na fasadzie kamienicy przy Rynku Głównym (Nr 45) znajduje się tablica upamiętniająca pobyt Kościuszki w tym domu w 1775 r. (przed jego wyjazdem do
Ameryki, gdzie udał się by walczyć za wolność Stanów Zjednoczonych);
Na fasadzie kamienicy przy Rynku Głównym (Nr 6) znajduje się tablica mówiąca,
że tu właśnie znajdowała się kwatera Sztabu głównego Kościuszki w 1794 r.;
Na Zwierzyńcu wznosi się Kopiec Kościuszki usypany w czynie społecznym przez
rodaków w latach 20-ych XIX w., jako symboliczny wyraz wdzięczności i wieczystej pamięci Narodu polskiego;
Do tego miejsca wiedzie od strony Śródmieścia „Ulica Tadeusza Kościuszki”;
Z pośród krakowskich instytucji „kościuszkowskich” wymienić wypada: istniejący
od 1820 r. Komitet Kopca Kościuszki (obecnym jego prezesem jest wybitny historyk, Prof. Dr Mieczysław Rokosz), Fundacje im. Tadeusza Kościuszki, Liceum
Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki Nr 4, oraz dwie Szkoły podstawowe
jego imienia Nr 58 i Nr 64.
Dodajmy, że w krakowskim Muzeum Narodowym („w Sukiennicach”) podziwiać można m.in.
monumentalne dzieło Jana Matejki „Kościuszko
pod Racławicami”, zaś w Muzeum Czartoryskich, obok wielu przedmiotów pamiątkowych,
przechowywane są rysunki Kościuszki z okresu
jego studiów paryskich.
Także i we wszystkich niemal innych miastach
w Polsce (nie licząc juz pomniejszych ośrodków
miejskich i poza miejskich) znajdujemy, choć
każdorazowo w stosunkowo malej ilości w porównaniu z Krakowem, różnej formy dowody pamięci. Tak wiec, również Stołeczne Miasto Warszawa chlubi się m.in. posiadaniem urny ze sercem Kościuszki (w kaplicy Zamku Królewskiego) i nadwiślańskim „Wybrzeżem Kościuszkowskim”, a wiele też wskazuje na to, że może niezadługo odsłonięty zostanie w Stolicy pomnik
Kościuszki (zabiega o to od pewnego już czasu
Pomnik T. Kościuszki przy Wawelu
Prof. Marek Drozdowski wraz ze swym Stowarzyszeniem utworzonym w tym celu). Znów we Wrocławiu podziwiać można słynną
„Panoramę Racławicką”. Po dokonanej gruntownej jej restauracji, wystawiona ona jest
w doskonale odpowiadającej temu celowi „Rotundzie” (to zachwycające, wielce monumentalne dzieło Wojciecha Kossaka, Jana Styki i innych wybitnych artystów malarzy,
namalowane w 1894 r., wystawiane było do wybuchu II-giej wojny światowej we Lwowie). Bez końca niemal można by cytować przykłady polskich „kościuszkowianów”.
Znaleźć je można na terenie całego Kraju, niczym żywotne ziarna rozsiane „od krańca
do krańca” Rzeczypospolitej Polskiej.
Drugim poza Krakowem miastem, bogatym w tradycje i pamiątki kościuszkowskie, jest
- związane z nim od wielu już lat ”bliźniaczym węzłem” - miasto Solura. Wraz z przyNasza Gazetka
x
ległym Zuchwilem jest ono ośrodkiem najbardziej „kościuszkowskim” poza granicami
Polski. Znajdują się tu: - dwie tablice pamiątkowe (w Solurze; ponadto przewiduje się
14 października 2007 r. umieszczenie tablicy w Zuchwilu zgodnie z inicjatywą Ambasady RP w Bernie), dwa pomniki (w tym jeden grobowy w Zuchwilu), „Dom Kościuszki”
oraz Muzeum i Towarzystwo kościuszkowskie (w Solurze).
Jedną ze wspomnianych tablic ufundowali w 1865 r. weterani powstania
styczniowego. Jest to praca o wysokim poziomie artystyczno-rzeźbiarskim wykonana
w kamieniu „ku pamięci Tadeusza Kościuszki, najwyższego wodza Polaków” (jak głosi
złocony napis po łacinie widniejący pod płaskorzeźbą wizerunku Naczelnika). Zdobi
ona do dziś fasadę domu przy ul. Gurzelngasse 12, noszącego nazwę
„Kosciuszkohaus” (Dom Kościuszki) wedle brzmienia napisu umieszczonego na tym
budynku. Drugą tablicę ufundowali w 2000 r. polonijni i szwajcarscy „kościuszkowscy”
(w drodze rozpisanej subskrypcji). Wykonana w kamieniu jurajskim i wmurowana w
wejściowym holu Hotelu „Krone” (Hauptgasse), upamietnia ona jednodobowy pobyt
Kościuszki w tym hotelu na początku maja 1815 r. (opuściwszy Francję, udawał się on
wówczas przez Szwajcarię do Wiednia z nadzieją pozyskania dla sprawy Polski
przedstawicieli państw zwycięskiej koalicji kończących obrady na Kongresie
wiedeńskim).
Od końca 1817 r. do dziś stoi niezmiennie na tym samym miejscu, na dawnym cmentarzu w Zuchwilu, pomnik grobowy Tadeusza Kościuszki. Postawiony on jest, jak o
tym świadczy widniejący na pomniku napis (po łacinie), na miejscu pochowku
wnętrzności wyjętych z ciała zmarłego Kościuszki (zabalsamowane zwłoki bohatera
złożono, po uroczystej Mszy św., w krypcie kościoła NMPanny Niepokalanego
Poczęcia, nazywanego potocznie „Jesuitenkirche”, skąd pięć miesięcy później zostały
przewiezione do Krakowa). Nieopodal tego miejsca biegnie „uliczka Kościuszki”
(Kosciuszkoweg).
Innym pomnikiem Kościuszki jest odlew dokonany w metalu wedle koncepcji rzeźbiarza solurskiego Huttera (w 1965 r.). Postawiony przy Amthausplatz w Solurze, przedstawia on postać nagiego „oświęcimiaka” o kształtach symboliczno-schematycznych,
kroczącego zwolna z podniesiona w gore ręką .Można w tym widzieć symboliczny niejako wyraz słabość ciała przy czynnej mocy ducha. Podobne aspekty fizyczno-duchowe cechowały postać polskiego bohatera u schyłku jego życia.
Od 1936 r. czynne jest Muzeum noszące jego imię, założone we wspomnianym powyżej „Domu Kościuszki” przy Grzelngasse 12. Znajduje się ono w pomieszczeniach na
pierwszym piętrze, gdzie mieszkał Kościuszko przez przeszło dwa lata i gdzie zmarł
15 października 1817 r. Muzeum znajduje się od początku pod zarządem
utworzonego w tym samym czasie Tow. im. Tadeusza Kościuszki (KosciuszkoGesellschaft).
Na szczeblu państwowym najbardziej liczne, poza Polską, miejsca pamięci można
znaleźć na terenie Stanów Zjednoczonych, gdzie kult Kościuszki-bohatera stale się
utrzymuje. Wymieńmy tu kilka przykładów:
Pomnik Kościuszki znajduje się m.in. w Parku Akademii Wojskowej w West Point
(odsłonięty w 1828 r.), w Parku przed „Białym Domem” w Waszyngtonie (gen.
Kościuszko w pozycji stojącej), w budynku Kongresu w Waszyngtonie (popiersie),
w Parku narodowym w Chicago ( gen. Kościuszko na koniu; u stop tego pomnika
przemawiał 15 października 1915 r. Ignacy Jan Paderewski do zebranych rzeszy
Nasza Gazetka
x
rodaków), w Parku narodowym w Bostonie, w Parku narodowym w Milwauke
(Wisconsin);
Mosty imienia Kościuszki istnieją m.in. w Nowym Yorku, w Milwauke;
Wyspa Kościuszko leży u brzegów Alaski (Ocean Spokojny);
Miasto Kościuszko jest w Stanie Indiana.
Dużej ilości instytucje kościuszkowskie (fundacje, muzea, itp.) są w rożnych
większych miastach. O wiele mniej liczne, czy zgoła sporadyczne, są miejsca i obiekty
pamięci w innych krajach, m.in.
we Francji: kaplica maryjna zbudowana
ku czci Kosciuszki w pobliżu Berville (tu
on mieszkał u rodziny Piotra Zeltnera, w
latach 1801-1815);
w Australii: „Góra Kościuszki”, najwyższy
szczyt w Alpach australijskich (nazwa nadana oficjalnie w 1839 r. staraniem polskiego odkrywcy-podróżnika Pawła Strzeleckiego) oraz Park narodowy im. Kościuszki na stokach tej góry;
w Serbii (Belgrad): „Ulica Tadeusza
Kościuszki”;
w Meksyku: miejscowość Kościuszko;
na Białorusi: dworek rodzinny Kościuszki
w Mereczowszczyźnie (spalony w czasie
wojny, odbudowany on został w 2004 r.),
tablica pamiątkowa umieszczona na głazie obok tego miejsca, oraz tablica wewnątrz Kościoła rzymsko-katolickiego w Kosowie upamiętniająca chrzest Tadeusza
Kościuszko w tym kościele (12.2.1746 r.).
Pomnik T. Kościuszki w Jaśle
* * *
Swą szlachetną, pełną ofiarności i człowieczeństwa postawą zjednywał sobie Kościuszko uznanie i sympatię władz i społeczeństwa nawet i w krajach, z którymi
zbrojnie wałczył (Rosja, Anglia). Przykładowo zacytujmy tu zdanie dorzucone do
tekstu „diagnostyki o stanie zdrowia gen. Kościuszki”, wydanej przez
dziesięcioosobowe konsylium lekarskie w Londynie 3 czerwca 1797 r. (udawał się on
wówczas ponownie do Stanów Zjednoczonych, po uwolnieniu z niewoli rosyjskiej w
grudniu 1796 r.). „Odczuwamy w sercu pełne zadowolenie, - czytamy tam - na myśl,
że być może przyczynimy się do poprawy zdrowia Tego, który cechami swego
charakteru i swym poświęceniem dla sprawy ojczystego kraju wzbudził głęboki podziw
we wszystkich krajach cywilizowanego świata”.
J.A. K o n o p k a
Nasza Gazetka
x