Terminy XXXIX Olimpiady Literatury i Języka Polskiego w roku

Terminy XXXIX Olimpiady Literatury i Języka Polskiego w roku szkolnym 2008/2009
Zawody szkolne (I stopnia)
Zawody szkolne muszą odbyć się w szkołach do połowy listopada. Komitety okręgowe wyznaczają
własne terminy składania prac przygotowawczych i protokołów I etapu, na ogół jednak dokumentację
zawodów szkolnych trzeba przesłać do komitetu okręgowego do końca listopada każdego roku.
Zawody okręgowe (II stopnia)
Zawody okręgowe w miastach-siedzibach komitetów okręgowych:
• pisemne - 17 stycznia 2009 r. (uwaga - jest to jednocześnie termin Olimpiady Geograficznej)
• ustne - 14 lutego 2009 r. (uwaga - jest to jednocześnie termin Olimpiady Języka Niemieckiego)
Zawody ogólnopolskie (III stopnia)
Zawody ogólnopolskie odbędą się w dniach 15-18 kwietnia 2009 r. w Konstancinie i w Warszawie.
Uczestnicy z Polski przyjeżdżają do Konstancina w środę 15 kwietnia, zawody odbywają się 16
(czwartek) i 18 (sobota) kwietnia 2009.
Uczestnicy spoza Polski przyjeżdżają do Konstancina we wtorek 14 kwietnia, zawody odbywają się 15
(środa) i 16 (czwartek) kwietnia 2009.
Finał
Uroczyste wręczenie nagród laureatom i ich nauczycielom
- maj 2009 r., Warszawa, Sala Lustrzana Pałac Staszica, Nowy Świat 72
TEMATY NA ZAWODY SZKOLNE W ROKU 2008/2009
1. Retoryczność w piśmiennictwie epok dawnych
2. Między realizmem a kreacją. Romantyczne poematy o miłości
3. Od dziennikarstwa do literatury (Ryszard Kapuściński i Hanna Krall)
4. Język a płeć. Perspektywy historycznoliterackie, lingwistyczne, feministyczne
5. Troska o język narodowy dawniej i dziś
6. Teatr polityczny w Polsce XX i XXI wieku
7. Media i teatr
1
RETORYCZNOŚĆ W PIŚMIENNICTWIE EPOK DAWNYCH
Zadaniem uczestnika Olimpiady podejmującego ten temat jest:
1. zapoznanie się z podstawowymi kompendiami dotyczącymi retoryki i opanowanie
najważniejszych elementów wiedzy z tej dziedziny.
2. wybór trzech utworów z różnych epok literackich (renesans, barok, oświecenie) i ich analiza z
punktu widzenia zastosowanych w nich zabiegów i środków retorycznych.
Przedmiotem obserwacji i analizy mogą być w szczególności:
1. sytuacja nadawczo-odbiorcza wypowiedzi oraz środki służące jej kształtowaniu.
2. zasady konstruowania i rozwijania wypowiedzi.
3. figury myśli i figury mowy, ich funkcje i wzajemne powiązania w wypowiedzi.
4. zjawisko tropów retorycznych – czy występują, jak są potraktowane i czemu służą.
5. retoryczność a gatunek literacki.
6. retoryczność a budowa wiersza i/lub – a budowa składniowa wypowiedzi (w wierszu lub w
prozie).
7. czy zasady retoryki są aktualne w piśmiennictwie współczesnym, jak się przejawiają, czemu służą.
Lektury:
A. Teksty źródłowe:
Arystoteles, Retoryka – Poetyka, przeł. H. Podbielski, Warszawa 1988
Marcus Tullius Cicero – wybór pism dotyczących retoryki oraz
Marcus Fabiusz Quintilianus – wybór pism dotyczących retoryki [w:] Rzymska krytyka i teoria literatury.
Wybór, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1983
B. Opracowania:
J. Abramowska, Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich, „Pamiętnik Literacki” 1982, z1/2
E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Kraków 1990 (r. IV i
V)
A. Gorzkowski, Gra w Krasickiego czyli kilka uwag o retoryczności „Satyr” warmińskiego biskupa,
„Kresy Południowo-Wschodnie”, R. 1, 2003, z.1.
M. Korolko, O prozie „Kazań sejmowych” Piotra Skargi, Warszawa 1971
M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990
H. Lausberg, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
B. Otwinowska, artykuły: Retoryka, Tropy [w:] Słownik literatury staropolskiej, pod red. T.
Michałowskiej i in., Wrocław 1999
B. Otwinowska, Retoryka [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T Kostkiewiczowej,
Wrocław 1996 (lub wyd. późniejsze)
„Pamiętnik Literacki” 1977, z. 1, 2 Dział „Przekłady”: Retoryka dawniej i dzisiaj I i II, (szczeg.
przekłady artykułów z z.1: B. Douglasa, P. Zumthora, B. Emricha oraz z z. 2: K. Burke’a, R. Barthesa,
R. Lachmann, T. Todorova).
Retoryka a literatura, pod red. B. Otwinowskiej, Wrocław 1984
A. Wierzbicka, System składniowo-stylistyczny prozy polskiego renesansu, Warszawa 1966
S. Zabłocki, Spory o retorykę w XVI wieku a twórczość Mikołaja Reja, „Prace :Literackie” t.11-12, 1970
J. Ziomek, Retoryka opisowa, Wrocław 1990.
2
MIĘDZY REALIZMEM A KREACJĄ. ROMANTYCZNE POEMATY O MIŁOŚCI
1. Ustalenia wstępne:
• realizm i kreacja: w jaki sposób te pojęcia bywają odnoszone do dzieł sztuki, zwłaszcza dzieł
sztuki słowa i ich tematów?
• problematyka miłosna w romantyzmie: którzy autorzy ją podejmowali? Na czym polegała
specyfika romantycznych ujęć miłości? Jakie „odkrycia” romantyzmu mogły sprzyjać takim
przedstawieniom (realizm psychologiczny? ludowość? historyzm? inne?)? Jakie znaczenie miały
tutaj wybory gatunkowe poszczególnych autorów?
1. Dziadów cz. IV A.Mickiewicza: dramat czy poemat? Na ile kompozycja utworu może wspierać
tezę „realistyczności” lub „kreacyjności” przedstawienia? Jakie elementy utworu wskazują na
sztuczność, teatralność przedstawienia miłości, a jakie na autentyzm uczuć bohatera?
• Romantyczna liryczność jako miejsce aktualizacji życiowych doświadczeń autora: w jakim
stopniu pokusa „biografizowania” może tłumaczyć realizm wewnętrznych przeżyć Gustawa?
Jakimi środkami Mickiewicz buduje poetycką ekspresję uczuć?
• IV cz. Dziadów wobec innych Mickiewiczowskich przedstawień miłości (wiersze liryczne,
Grażyna, sonety odeskie, Konrad Wallenrod, Pan Tadeusz).
1. poemat J. Słowackiego W Szwajcarii jako realizacja odmiennej od Mickiewiczowskiej postawy
wobec świata, innego rodzaju wyobraźni;
• kim są bohaterowie poematu, w jaki sposób – i kto – opowiada o ich miłości? Czy wspomnienie
odgrywa tu równie doniosłą rolę jak w Dziadach cz. IV?
• Jakie są przyczyny końcowej katastrofy? Czym różni się projekt miłości (i sposób jej
przeżywania) bohatera poematu WSzwajcarii od Gustawowego rozumienia związku dwojga? Na
ile zauważone różnice podbudowuje konstrukcja poematu j jego poetycki wystrój?
1. Assunta C. Norwida : jaki był stosunek Norwida do twórczości wielkich poprzedników? Czy
przedstawienie kobiety i miłości w Assuncie pozostaje w zgodzie z jego bardziej dyskursywnymi
wypowiedziami na ten temat? Kim jest tytułowa bohaterka: bliższą Maryli czy bohaterce poematu
W Szwajcarii? Co powoduje, że z żadną z nich nie można utożsamić Assunty? Na czym polega
odmienność przedstawienia tej bohaterki? Kim jest i w jaki sposób postrzega świat narrator w
Norwidowskim poemacie? Kim jest dla niego Assunta, a kim była Maryla dla Gustawa? Jak
wyglądały te odniesienia w poemacie Słowackiego?
• w jaki sposób miłość w Assuncie łączy się z Norwidowym rozumieniem świata znanym Ci z
innych utworów autora Promethidiona? Czy jednoczesne spojrzenie „w górę” i „wokoło”
przemawia raczej za Norwidowskim realizmem widzenia człowieka, czy może kwalifikuje poetę
do grupy „wielkich marzycieli”?
1. spróbuj odnaleźć i wskazać inne romantyczne poematy, w których pojawia się wątek miłości; w
jaki sposób ich problematyka koresponduje z zawartością wcześniej wymienionych utworów?
• sumowanie- propozycje pytań: Czy miłość przedstawiona w dziełach polskiego romantyzmu da
się sprowadzić do jednego wzorca? Na ile prawdziwe są stereotypowe przekonania o „idealnym”
charakterze miłości romantycznej? Co można powiedzieć o sile i jakości romantycznego uczucia?
Czy jest ono realizacją androgynicznego, platońskiego modelu miłości czy świadectwem dobrej
znajomości człowieka? Jakie inne wnioski są tu jeszcze możliwe?
Uwaga: przedstawione propozycje kierunków interpretacji tekstów romantyków nie mają charakteru
całościowego, nie są również propozycją uporządkowanego konspektu do rozprawy, ich celem jest
jedynie wprowadzenie do samodzielnej refleksji na temat wskazanych poematów, określenie możliwych
obszarów refleksji. Żaden z zasygnalizowanych obszarów interpretacyjnych nie musi koniecznie
zaistnieć w przygotowywanej przez uczestnika zawodów pracy.
Literatura przedmiotu:
W. Arcimowicz, „Assunta” Cypriana Norwida poematem autobiograficzno- filozoficznym, „Prąd” 1933,
t. 24. Odb. pt. „Assunta” Cypriana Norwida. Poemat autobiograficzno- filozoficzny, Lublin 1933.
W. Borowy, O Norwidzie. Rozprawy i notatki, Warszawa 1960.
W. Borowy, O poezji Mickiewicza, t. 1, Lublin 1958.
A. Bronowski, Poemat Słowackiego „W Szwajcarii” i jego geneza, w: Juliusz Słowacki 1809 – 1849.
3
Księga zbiorowa w stulecie zgonu, Londyn 1951.
M. Buczkówna, Z przeciw uczucia do przeciw rozumu. („Szczesna” i „Assunta” C.K. Norwida), „Poezja”
1967, nr 5.
J. Cywińska- Kryszewska, „Assunta” C. K. Norwida – próba monografii, „Sprawozdanie Towarzystwa
Naukowego KUL” nr 7, Lublin 1958.
K. Górski, Bohater romantyczny, E. Jaworska, Upiór, S. Treugutt, Bajronizm, hasła w: Słownik literatury
polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
R. Doktór, „Assunta” jako poemat miłosny, „Studia Norwidiana” 1993, nr 11.
R. Doktór, Przyczynek do genezy „Assunty” Cypriana Norwida, „Roczniki Humanistyczne” 1998, z.1.
B. Dopart, Mickiewiczowski romantyzm przedlistopadowy, Kraków 1992.
J. Gomulicki, Rzeczywistość i marzenie. (Glosy do dwóch poematów Norwida), wstęp w: Dwa poematy
miłosne. [Szczesna, Assunta], oprac. i wstęp J.W. Gomulicki, Warszawa 1966.
G. Halkiewicz-Sojak, Byron w twórczości Norwida, Toruń 1994.
G. Halkiewicz-Sojak, Wobec tajemnicy i prawdy. O Norwidowskich obrazach „całości”, Toruń 1998.
M. Janion, Gorączka romantyczna, Warszawa 1975, rozdz. 2, 5.
J. Kleiner, Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, Kraków 1999, t. 2, rozdz. III: Poezja marzeń miłosnych.
J. Kleiner, Mickiewicz, t. 1, Lublin 1948 lub Lublin 1995.
A. Kowalczykowa, Słowacki, Warszawa 1999.
B. Kuczera-Chachulska, O kształcie gatunkowym IV części „Dziadów”, w: taż, Przemiany form i postaw
elegijnych w liryce polskiej XIX wieku. Mickiewicz- Słowacki - Norwid - Faleński - Asnyk - Konopnicka,
Warszawa 2002.
L. Libera, „W Szwajcarii”. Studium o Juliuszu Słowackim, Kraków 2001.
Z. Łapiński, Norwid, Warszawa 1984.
J. Maciejewski, Florenckie poematy Słowackiego, „Poema Piasta Dantyszka herbu Leliwa o piekle.
„Ojciec zadżumionych”, „W Szwajcarii”, „Wacław”, Wrocław 1974.
M. Maciejewski, Spojrzenie „w górę” i „wokoło” (Norwid- Malczewski), w: tegoż, Poetyka. Gatunek –
obraz. W kręgu poezji romantycznej, Wrocław 1977.
St. Makowski, W szwajcarskich górach. Alpejskie krajobrazy Słowackiego, Warszawa 1976.
S. Pigoń, Do źródeł „Dziadów” kowieńsko-wileńskich, w: tenże, Studia literackie, Kraków 1951.
S. Pigoń, Formowanie „Dziadów” części drugiej, Warszawa 1976.
M. Piwińska, Miłość romantyczna, Warszawa 1984.
M. Piwińska, Hasło: „Miłość”, w: Słownik literatury polskiej XIX w., pod red. J. Bachórza i A.
Kowalczykowej, Warszawa 1991.
R. Przybylski, Słowo i milczenie Bohatera Polaków. Studium o „Dziadach”, Warszawa 1993.
A. Siemieńska, Motyw śmierci w poemacie „Assunta” i w elegii „Na zgon Poezji”, w: Czytając Norwida
2, red. S. Rzepczyński, Słupsk 2003.
P. Siekierski, Poetyka przestrzeni w „Assuncie” Cypriana Norwida, „Przegląd Humanistyczny” 1983, nr
7.
Z. Stefanowska, Próba zdrowego rozumu, Warszawa 1976.
Z. Stefanowska, Dziady, hasło w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa 1984.
K. Trybuś, „Assunta” jako poemat metafizyczny, „Studia Norwidiana” 11 (1993).
Cz. Zgorzelski, Człowiek w twórczości Mickiewicza, w: tenże, O sztuce poetyckiej Mickiewicza,
Warszawa 1976.
M. Zielińska, Opowieść o Gustawie i Maryli, Warszawa 1998.
H. Życzyński, Cypriana Norwida „Assunta”, w: tenże, Studia estetyczno-literackie, Cieszyn 1924.
4
OD DZIENNIKARSTWA DO LITERATURY (RYSZARD KAPUŚCIŃSKI I HANNA KRALL)
Zadaniem osoby podejmującej temat jest przemyślenie dokonań pisarskich przykładowo wybranych
dwojga autorów, którzy rozpoczynali swą twórczą działalność na terenie dziennikarstwa, a następnie
podejmowali formy i gatunki korespondujące z gatunkami literackimi. Praca może dotyczyć wyłącznie
Krall lub Kapuścińskiego, albo też twórczości obojga pisarzy w ujęciu porównawczym. Podstawowym
problemem, wokół którego winna być skoncentrowana praca, jest zagadnienie cech swoistych
wypowiedzi dziennikarskiej, różnic między piśmiennictwem dziennikarskim a literaturą, a także pytanie
o istnienie (lub nieistnienie) granic między tymi dwiema odmianami pisarstwa.
Problemy szczegółowe:
• Piśmiennictwo dokumentarne – jego cechy charakterystyczne i stosunek do konwencji prozy
literackiej.
• Dokumentarność a fikcja; fikcyjność i mimetyzm a wiarygodność i prawda.
• Główne gatunki dziennikarskie; czym się charakteryzują w porównaniu z prozatorskimi
gatunkami literackimi.
• Swoistość gatunkowa reportażu – na przykładzie twórczości Hanny Krall i /lub Ryszarda
Kapuścińskiego
• Jak może przejawiać się przekraczanie poetyki gatunku dziennikarskiego i sytuowanie utworu na
pograniczu piśmiennictwa dokumentarnego i literackiego.
• Jak może przejawiać się literackość gatunków dokumentarnych.
• Jakie gatunki wypowiedzi uprawiali Hanna Krall i/lub Ryszard Kapuściński na różnych etapach
rozwoju ich pisarstwa. Ich droga pisarska; na czym polegały przemiany ich twórczości.
• Wybory tematyczne a przemiany gatunkowe w pisarstwie Krall i Kapuścińskiego.
• Charakterystyczne cechy stylu Krall i /lub Kapuścińskiego: czy są zależne od podejmowanego
gatunku, czy podlegają zmianom w zależności od nacechowania dokumentarnego lub literackiego
utworu.
• Tradycje prozy dokumentarnej w piśmiennictwie polskim i europejskim – w jakim stopniu
współczesne piśmiennictwo do nich nawiązuje. Czy takie nawiązania są dostrzegalne w
twórczości Krall i Kapuścińskiego.
Podstawa źródłowa:
Pełna twórczość Hanny Krall i Ryszarda Kapuścińskiego.
Wybrane przykłady innych pisarzy współczesnych uprawiających twórczość o podobnym charakterze.
Opracowania:
J. Maziarski, Anatomia reportażu, Warszawa 1966
C. Niedzielski, O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentarnej, Toruń 1966.
J. Litwin, Język i styl polskiego reportażu, Warszawa 1989
K. Wolny, O poetyce współczesnego reportażu polskiego, Rzeszów 1991
Reportaż: wybór tekstów z teorii gatunku, oprac. K. Wolny, Rzeszów 1992
K. Kąkolewski, Reportaż w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A Brodzka i inni, Warszawa 1992
(lub wyd. nast.)
Z. Ziątek, Wiek dokumentu, Warszawa 1999
W. Kot, Hanna Krall, Poznań 2000
Z. Bauer, Antymedialny reportaż Ryszarda Kapuścińskiego, Warszawa 2000
K. Wolny, Wobec świata i wobec mediów: dylematy dziennikarskie, literackie i społeczno-polityczne,
Kraków 2001
Dostępne słowniki terminów literackich i słowniki gatunków dziennikarskich i prasowych.
5
JĘZYK A PŁEĆ. PERSPEKTYWY HISTORYCZNOLITERACKIE,
LINGWISTYCZNE, FEMINISTYCZNE
Zadanie polegałoby na próbie pisemnej odpowiedzi na pytanie, czy istnieje zależność między językiem a
płcią mówiącego, czy kobiety mówią/piszą inaczej od mężczyzn, gdzie (tzn. na jakim poziomie języka,
na poziomie systemu, langue, czy na poziomie praktyki mówienia, parole) szukać symptomów
zróżnicowania językowego, na czym zróżnicowanie to polega, jak przejawia się w tekstach literackich, a
jak w mowie potocznej. Odrębną odsłonę tematu, do której można ograniczyć swój wybór, stanowi
„płeć” języka, tzn. funkcjonująca w nim (tak jest w polszczyźnie) kategoria rodzaju. Czy rodzaj
gramatyczny jest taką samą kategorią językową jak wszystkie inne? Czy jesteśmy gotowi nadawać tej
kategorii specjalne znaczenie? Czy kategorie językowe dotyczą samego języka czy także świata, który
opisują? Czy w analizie zjawisk historycznoliterackich (np. języka postaci, sytuacji mówienia) lub
lingwistycznych (np. kategoria rodzaju) należy odsuwać na bok wszelkie aspekty pozatekstowe,
ideologiczne, czy też należy je brać pod uwagę? Innymi słowy: czy literackie sytuacje mówienia
odzwierciedlają pozatekstowy porządek społeczny, w którym obie płcie pełnią zróżnicowane role?
Autorzy zadania spodziewają się, iż wzorcowe wykonanie tematu obejmować będzie nie tylko
wypowiedź teoretyczną, ale też część analityczną odwołującą się do praktyk codziennego mówienia albo
do wzorów literackiego wykorzystania językowych gier z kategorią płci/rodzaju.
Moduł historycznoliteracki (i feministyczny)
• czy istnieje język kobiecy/męski, czy raczej język kobiet i język mężczyzn; koncepcja języka
kobiecego jako języka niemego, niewysłowionego, paradoksy tej koncepcji
• czy język dominuje nad podmiotem, czy podmiot nad językiem; czy kobiety są autonomiczne
wobec języka, czy skazane na wybór czegoś, co nie jest „ich”, co zostało ukształtowane przez
tradycję męską
• na jakim poziomie języka należy szukać kobiecego śladu; na poziomie langue czy na poziomie
parole (terminy de Saussure’a), czy raczej w tekście, tj. w doborze słownictwa, w składni, w
innych ”niesystemowych” aspektach tekstu (nastrój, liryzm, empatia)
• czy poszczególne style mówienia, poszczególne gatunki mowy, sytuacje mówienia dostępne są
obu płciom; jak kwestia owej dostępności kształtowała się na przestrzeni wieków
• mówienie kobiet jako mówienie antyretoryczne; przykłady takiego mówienia; tradycja retoryczna
w oracjach męskich
• czy kobiety przedstawiane literacko zawsze mówią własnym głosem, czy są raczej
reprezentowane przez narratora (inną postać). Jakie sytuacje mówienia są im dane, a jakie nie
(przegląd stanu rzeczy w poszczególnych epokach)
• styl kobiecy; podróbki „stylu” kobiecego, mistyfikacje, podszywanie się pod podmiot męski lub
kobiecy, posługiwanie się pseudonimami „pożyczonymi” od innej płci, cele tych mistyfikacji
(Maria Komornicka, Zofia Trzeszczkowska, Maria Konopnicka)
Moduł lingwistyczny
Przedstaw własną próbę rozumienia wyszczególnionych niżej zagadnień. Odwołaj się do podbudowanej
lekturą analizy zebranych przez siebie co najmniej kilkunastu zróżnicowanych stylowo przykładów
pochodzących ze współczesnych tekstów. Podaj lokalizację każdego z ich (np. zasłyszane podczas
spotkania, lekcji itp. z 3.10.2008. - wypowiedź chłopca, ogłoszenie administracji z września 2008 r.,
notatka w gazecie XYZ z 30 maja 2008 r., dyskusja na forum internetowym XYZ z 14 sierpnia 2006 r.)
Czy opisując świat po polsku, świadomie skazujemy się na manifestację nierówności „płci”, a może
językowe równouprawnienie „płci” w polszczyźnie jest możliwe?
Jakie są tekstowe koszty przyjęcia postawy, w myśl której zwalczanie asymetrii rodzajowo-płciowej w
polskich tekstach stanowi wartość nadrzędną?
- gramatyczna kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim:
• dyskusja na temat zasad wyodrębniania wartości tej kategorii i jej konsekwencje dla opisu
gramatycznego i słownikowego,
• gramatyczne uzasadnienie wyodrębnienia trzech rodzajów męskich i jednego żeńskiego,
- nazwy wartości kategorii gramatycznej rodzaju jako etykietki:
- do kogo lub czego odnoszą się rzeczowniki męskoosobowe, męskozwierzęce, męskorzeczowe, żeńskie,
6
nijakie i pluralia tantum – przykłady zgodności i rozbieżności poszczególnych nazw wartości rodzaju w
polszczyźnie i „płci” desygnatów określanych tymi nazwami rzeczowników,
- wartość kategorii rodzaju a kategoria deprecjatywności w języku polskim,
- powody utożsamiania rodzaju gramatycznego z płcią,
- konieczność uzgodnienia wartości rodzaju składników polskiego tekstu – przejaw uniwersalizmu
odniesienia form męskoosobowych czy „niesymetrycznego” nacechowania,
- nazwy żeńskie we współczesnej polszczyźnie a ich pochodność słowotwórcza od nazw męskich:
• pragmatyczne ograniczenia w tworzeniu i używaniu nazw żeńskich
Bibliografia:
Lektury wprowadzające:
F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, tłum. K. Kasprzyk, wyd. 2., Warszawa 1991, s. 35-50 i
89-102.
M. Bachtin, Problem gatunków mowy, w: tegoż, Estetyka twórczości słownej, tłum. D. Ulicka. Warszawa
1986
Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński. Lublin 1990
„Feministyczny” numer „Tekstów Drugich” 1993 nr 4/5/6 (do wyboru)
P. Dybel, Zagadka <drugiej płci>. Spory wokół różnicy seksualnej w psychoanalizie i feminizmie.
Kraków 2006 (rozdział II: W imię Matki! Postfeministyczne krytyki Freuda i Lacana, podrozdział 1:
<Pisanie kobiece> Irigaray, i 2: Czy istnieje dyskurs kobiecy? Dylematy i rozterki)
M. Mosakowski, Strategie wymazywania. Kobiece bohaterki w męskich tekstach francuskiego
Oświecenia. Gdańsk 2007 (fragmenty)
Bibliografia szczegółowa:
R. Lakoff, Język a sytuacja kobiety, tłum. U. Niklas, w: Język w świetle nauki, wybór i wstęp B. Stanosz.
Warszawa 1980
K. Handke, Rola kobiet w przekształcaniu współczesnej polszczyzny kolokwialnej. „Rozprawy Komisji
Językowej Łódzkiego Towarzystwa Językowego”. 1986
Język a kultura. T.9: Płeć w języku i w kulturze, pod red. J. Anusiewicza, K. Handke. Wrocław 1994.
D. Tannen, Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie, tłum. A. Sylwanowicz. Warszawa
1994
D. Tannen, Co to ma znaczyć? Jak style konwersacyjne kobiet i mężczyzn wpływają na to, kto jest
wysłuchany, kto zbiera laury i co jest zrobione w pracy, tłum. A. Sylwanowicz. Poznań 1997;
Z. Kloch, Język i płeć: różne podejścia badawcze. „Pamiętnik Literacki” 2000, z.1
D.K. Ivy, P. Backlund, Język kobiet i język mężczyzn, tłum. P. Kostyło. w: Mosty zamiast murów. O
komunikowaniu się między ludźmi, red. J. Stewart. Wstęp do wydania polskiego K. Skarżyńska. Tłum.
różni. Warszawa 2000.
M. Bańko, O rodzaju gramatycznym raz jeszcze, w: Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa,
Warszawa 2001, s. 219-236.
M. Bakalarczyk-Nowosad, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnych ofertach pracy. „Poradnik
językowy” 2003, nr 5.
M. Karwatowska, J. Szpyra-Kozłowska, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim. Lublin 2005.
Język polski. Kompendium, red. M. Derwojedowa, H. Karaś, D. Kopcińska, Warszawa 2005, s. 176-179 i
365-367.
M. Łaziński, Asymetria rodzajowo-płciowa, w: O panach i paniach, Warszawa 2006, s. 144-353.
M. Głowiński, Monolog wewnętrzny Telimeny, w: tegoż, Monolog wewnętrzny Telimeny i inne szkice.
Kraków 2007
H. Bartwicka, Gatunki mowy a język kobiet (na przykładzie języka rosyjskiego). „Linguistica
Bidgostiana”, tom IV. Bydgoszcz 2007
Z. Saloni, W. Gruszczyński, M. Woliński, R. Wołosz, Podstawy teoretyczne w: Słownik gramatyczny
języka polskiego, Warszawa 2007, s. 29-42.
7
TROSKA O JĘZYK NARODOWY DAWNIEJ I DZIŚ
Wykorzystując podany zestaw zagadnień, omów rolę języka jako jednego z czynników integrujących
wspólnotę etniczną i stanowiących podstawę tożsamości narodowej. Rozważ, jaki wpływ ma język na
rozwój różnych sfer życia społecznego, umysłowego i kulturalnego (część I pracy). Następnie
przeanalizuj stan polszczyzny współczesnej i zachodzące w niej zmiany. Przedstaw próby rozpoznania
szans jej rozwoju i zagrożeń. Zastanów się nad możliwościami zapobiegania zjawiskom negatywnym i
potrzebą takich działań. Porównaj obecną sytuację w tym zakresie ze świadectwami historycznymi,
potwierdzającymi świadomość roli języka narodowego oraz troskę o jego stan. Uwydatnij podobieństwa i
różnice w zakresie świadomego pielęgnowania języka w czasach współczesnych i epokach
wcześniejszych (część II pracy). W swoich analizach uwzględnij zarówno kwestie poprawności, jak i
dbałość o postać stylistyczną wypowiedzi i różne aspekty kultury języka.
Problemy
1. Rola języka w kształtowaniu się społeczeństwa, narodu i państwa. Państwa i społeczeństwa jednoi wielonarodowościowe. Państwa i społeczeństwa jedno- i wielojęzyczne. Jakie czynniki
wpływają na taki stan rzeczy? Czym różni się język od dialektu czy gwary ludowej?
2. Status języka w zależności od sytuacji politycznej państwa i narodu. Możliwość używania języka
narodowego w różnych dziedzinach życia. Wpływ gwałtownych przemian społecznych i
kulturowych na sytuację języków narodowych. Następstwa globalizacji w dziedzinie komunikacji
językowej we współczesnym świecie.
3. Podejmowanie prac w zakresie kodyfikacji norm językowych, dbałość o zachowanie poprawności
języka, rozwijanie świadomości w dziedzinie kultury języka jako działania wynikające z
rozumienia szczególnej roli języka narodowego.
4. W jakich okresach polskiej historii, ze względu na jakie okoliczności polityczne, społeczne i
kulturowe, nasilały się starania o zapewnienie językowi narodowemu wysokiej rangi? Kto i w jaki
sposób wyrażał troskę o język, o jego poprawność i bogactwo form? W jakich kręgach
społecznych kształtowała się świadomość językowa w tym zakresie? Jakie formy instytucjonalne
(uwzględniając instytucje państwowe, społeczne, edukacyjne oraz towarzystwa naukowe itp.)
przyjmowały owe starania o poprawność i kulturę języka?
5. Postawy purystyczne i świadome działania w zakresie podnoszenia kultury języka a permisywizm
i dopuszczanie niekontrolowanego rozwoju mowy. Jakie argumenty przemawiają za obroną języka
przed naruszaniem norm gramatycznych i stylistycznych oraz przejawami niskiej kultury w sferze
komunikacji? Co uzasadnia uznanie tendencji innowacyjnych w języku?
6. Rola autorytetów, elit kulturalnych w kształtowaniu świadomego stosunku do języka i kultury jego
użyć ( sytuacja w różnych okresach historycznych i stan współczesny). Wpływ literatury i
publicystyki na utrwalanie lub zamącanie wzorców stylistycznych w różnych dziedzinach
komunikacji językowej.
7. Obserwowane w ostatnich dziesięcioleciach rozszerzanie się zasięgu języka potocznego i stylu
kolokwialnego, co łączy się z odchodzeniem od tradycyjnych norm stylistycznych. Problem
prymitywizmu językowego i wulgaryzacji mowy.
8. Użycie języka narodowego a znajomość języków obcych. Kiedy znajomość języka obcego staje
się wartością pozytywną w życiu jednostki i społeczeństwa, a kiedy ma wpływ destrukcyjny? W
jakich okresach historii Polski i z jakich powodów języki obce stanowiły zagrożenie dla statusu
języka narodowego lub poprawności jego użyć? Jakie to znajdowało odbicie w strukturze języka?
Opracowania:
I. Bajerowa, Język ogólnopolski XX wieku, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX, t. II: Współczesny
język polski 1986, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 2001, s. 23-48.
I. Bajerowa, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1., Katowice 1986, t. 2., Katowice 1992,
t. 3., Katowice 2000.
I. Bajerowa, Wpływ rozwoju techniki na język polski przełomu wieku XVIII na wiek XIX, „Kwartalnik
Historii Kultury Materialnej” 1970, R. 18, s. 199-226.
S. Borawski, Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa 2000.
M. Bugajski, Pół wieku językoznawstwa normatywnego, Warszawa 1993.
8
D. Butler, Zmiany słownikowe w polszczyźnie przełomu XIX i XX, „Poradnik Językowy” 1972, s.
196-204, 276-285.
D. Butler, Zmiany w polszczyźnie dwudziestolecia, „Przegląd Humanistyczny” 1969, z. 13, s. 65-80.
S. Dobrzycki, Kultura języka w wieku XVI, „Ruch Literacki” 1931, z. 6, s. 289-296.
B. Dunaj, Język polski najstarszej doby piśmiennej (XII-XIII w.), Kraków 1975.
Język – kultura – społeczeństwo. Wybór studiów i materiałów, pod red. S. Dubisza, Warszawa 1990.
Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 2002.
Z. Kloch, Spory o język, Warszawa 1995.
Kultura żywego słowa w dawnej Polsce, pod red. H. Dziechcińskiej, Warszawa 1989.
Ludzie oświecenia o języku i stylu, t. I-III, oprac. Z. Florczak i L. Pszczołowska pod red. M. R.
Mayenowej, Warszawa 1957-1959.
A. Markowski, Stan i zagrożenia polszczyzny, [w:] Materiały XVI Jesiennych Spotkań PTI, Katowice
2000.
A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005.
K. Morawski, Walka o język w czasach Odrodzenia, Kraków 1923.
Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków, red. J.
Miodek, Wrocław 1999.
Polska polityka językowa na przełomie tysiącleci, red. J. Mazur, Lublin 1999.
Z. Topolińska, Charakter i dynamika językowych procesów integracyjnych w powojennej Polsce,
„Socjolingwistyka” 1990, t. 9.
E. Umińskia-Tytoń, Polszczyzna potoczna XVIII wieku, Łódź 1992.
S. Urbańczyk, Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia, [w:] Szkice z dziejów języka
polskiego, Warszawa 1968.
B. Walczak, Język polski jako nośnik kultury europejskiej, „Polonistyka” 2003, nr 6, s. 324-328.
B. Walczak, Zarys dziejów języka polskiego, Poznań 1995.
9
TEATR POLITYCZNY W POLSCE XX I XXI WIEKU
Przedmiotem rozprawki winna być próba opisu kilku spektakli, zaliczanych do tzw. teatru walczącego –
teatru, mającego w sposób bezpośredni oddziaływać społecznie – mająca na celu ukazanie artystycznych
przeobrażeń przedstawień tego typu.
Zagadnienia do opracowania (do wyboru):
- sytuacja społeczno-polityczna sprzyjająca powstawaniu spektakli „walczących”, interweniujących
- przemiana idei teatru politycznego
- ogólna charakterystyka odmian teatru politycznego ostatnich stu lat (np. teatr agitacyjny, w tym:
socrealistyczny, teatr epicki, teatr masowy, teatr faktu, teatr „dokumentalny”, teatr podziemny);
- dramaturgia wykorzystywana w spektaklach tego nurtu;
- przemiany idei teatru politycznego: Piscator – Brecht – Augusto Boal;
- porównanie konkretnych widowisk z różnych okresów historycznych, np.: przed II wojną – w PRL-u –
obecnie; Schiller – Cywińska – Klata; Dejmek – Swinarski – Klata;
- w jaki sposób dzieło sztuki scenicznej staje się „polityczne”, tak jak np. Dziady w reżyserii Dejmka;
ew. można wybrać trzy-cztery znaczące realizacje Dziadów (np: w 1955 – 1968 – 1972 i obecnie) czy
Hamleta;
- tekst czy obraz – zabiegi inscenizatorów (m.in. dążenie do stworzenia tzw. teatru totalnego, środki
artystyczne temu służące); kiedy spektakl przestaje być dziełem sztuki, pozostając tylko propagandą;
Uwaga: prócz spektakli teatru instytucjonalnego można także uwzględnić przedstawienia teatrów
studenckich (zwłaszcza Poznańskiego Teatru Ósmego Dnia oraz – telewizyjnego teatru faktu, tu istotna
jego rola w kształtowaniu tzw. pamięci historycznej).
BIBLIOGRAFIA [wybrane pozycje]
W. Benjamin, Co to jest teatr epicki?, w: Brecht w oczach krytyki światowej, wybór R. Szydłowski,
Warszawa 1977.
E. Csató, Polski teatr współczesny pierwszej połowy XX wieku, Warszawa 1967.
E. Csató, Leon Schiller, Warszawa 1968.
E. Csató, Interpretacje, Warszawa 1979.
M. Czanerle, Teatr pokolenia, Łódź 1964.
Encyklopedia kultury. Teatr – Widowisko, pod red. M. Fik, Warszawa 2000.
M. Fik, Sezony teatralne, Warszawa 1977.
M. Fik, Trzydzieści pięć sezonów, Warszawa 1981.
M. Fik, Dejmek i losy pokolenia, “Dialog” 1989, nr 2.
M. Fik, Kultura marcowa, Warszawa 1995.
Z. Greń, Godzina przestrogi. Szkice z teatru. 1955-1963, Kraków 1964.
Z. Greń, Teatr i absurdy, Warszawa 1967.
P. Gruszczyński, Ojcobójcy. Młodsi zdolniejsi w teatrze polskim, Wyd. W.A.B., Warszawa 2003.
Z. Hübner, Polityka i teatr, Kraków 1991.
M. Jarmułowicz, Sezony błędów i wypaczeń. Socrealizm w dramacie i teatrze polskim, Gdańsk 2003.
A. Jawłowska, Więcej niż teatr, Warszawa 1988.
J. Kelera, “Takie były zabawy, spory w one lata”, Wrocław 1974.
J. Kłossowicz, Mgliste sezony, Warszawa 1981.
Komedianci. Rzecz o bojkocie, Warszawa 1988.
J. Kott, Szekspir współczesny, Warszawa 1961.
J. Krakowska-Narożniak, „Dialogus de Passione” Kazimierza Dejmka, „Dialog” 1995 nr 5.
J. Majchrowski, Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza. Gdańsk 1998 (rozdz. o „wielkiej
improwizacji”)
S. Marczak-Oborski, Teatr polski w latach 1918-1965, Warszawa 1985.
E. Morawiec, Mitologie i przeceny, Warszawa 1982.
E. Morawiec, Powidoki teatru, Kraków 1991.
T. Nyczek, Pełnym głosem. Teatr studencki w Polsce, Kraków 1980.
P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, Warszawa 1998 (i wyd. nast).
10
T. Plata, Strategie publiczne, strategie prywatne. Teatr polski 1990-2005, Warszawa 2006.
D. Przastek, Środowisko teatru w okresie stanu wojennego, Warszawa 2005.
K. Puzyna, Burzliwa pogoda, Warszawa 1971.
K. Puzyna, Półmrok, Warszawa 1982.
Z. Raszewski, Dejmek , „Pamiętnik Teatralny” 1981, z. 3-4 (i nadb.), także w: Teatr Nowy w Łodzi,
1949-1984, Łódź 1984.
A. Skórzyńska, Teatr jako źródło ponowoczesnych spektakli społecznych, Poznań 2007.
S. Skwarczyńska, Leona Schillera trzy opracowania teatralne “Nie-Boskiej komedii” Zygmunta
Krasińskiego, “Pamiętnik Teatralny” 1955, z. 3-4.
Słownik wiedzy o teatrze, red. D. Kosiński i in., ParkEdukacja Bielsko-Biała 2005 (s. 431-436).
J. Szczublewski, Artyści i urzędnicy, czyli Szaleństwa Leona Schillera, Warszawa 1961.
Świadomość teatru. Polska myśl teatralne drugiej połowy XX wieku, red. W. Dudzik, Warszawa 2007
Teatr stanu wojennego. Materiały do kroniki teatru stanu wojennego. 13 XII 1981 – 15 XI 1989, red. J.
Krakowska-Narożniak, M. Waszkiel, Warszawa 2000.
“Dialog” 1981, nr 7 (numer o teatrze studenckim).
“Dialog” 1993, nr 1-2: PRÓBY ZAPISU. Teatr Ósmego Dnia w Poznaniu – “Ziemia niczyja”.
„Notatnik Teatralny” nr-y: 16-17 (1998), 28-29 (2003), 32-33 (2004), 35 (2004), 39-40 (2006), 43 (2007),
45-46 (2007).
“Pamiętnik Teatralny” 2004, 2005, z. 3-4.
Wykaz premier znajduje się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie:
www.e-teatr.pl; tam również – obszerny wybór recenzji prasowych
Teksty krytyczne i omówienia zamieszczane w periodykach: „Teatr”, „Notatnik Teatralny”,
„Didaskalia”, a także „Dekada Literacka” (na stronie internetowej: www.katalog.czasopism.pl –
zamieszczone są spisy treści tych pism od roku 2000; wcześniej: „Bibliografia zawartości czasopism”)
11
MEDIA I TEATR
Na przykładzie wybranych współczesnych spektakli autorstwa np. Krzysztofa Warlikowskiego, Jana
Klaty, Mai Kleczewskiej, Jacka Głomba, Przemysława Wojcieszka, Krystiana Lupy, Pawła Miśkiewicza,
Michała Zadary, Piotra Lachmana, ew. zespołów zbliżonych w swej estetyce do >Komuny Otwock<
należy zjawisko opisać oraz wskazać celowość posłużenia się technikami medialnymi w widowisku
teatralnym – istotnymi problemami są tu także: przestrzeń sceniczna, aktor w świecie multimedialnym,
zjawisko tzw. teatru totalnego (kreacyjnego), degradacja tekstu dramatycznego; spektakl a performans;
wpływ transmedialności przedstawień na przemianę w myśleniu o tożsamości sztuki teatralnej.
Bibliografia
C. Balme, Zastępcze sceny: teatr, performans i wyzwania nowych mediów, „Dialog” 12/2007.
C. Balme, Wprowadzenie do nauki o teatrze, Warszawa 2005 {m.in. rozdz. Nauka o teatrze a nauka o
mediach].
M. Carlson, Performans, Warszawa 2008 [tu obszerna bibliografia, która może być pomocna].
M. Jarmułowicz, Verbatim nad Motławą, „Dialog” 7/2004.
B. Kita, Między przestrzeniami. O kulturze nowych mediów, Kraków 2003.
R.W. Kluszczyński, Film, video, multimedia. Sztuka ruchomego obrazu w erze elektronicznej, Warszawa
1999.
Kultura i sztuka u progu XXI wieku, red. S. Krzemień-Ojak, Białystok 1997.
P. Lachman, Czas w teatralnej masce. Od Akt-orki do KaBaKai, „Notatnik Teatralny” 1997, nr 1.
Hans-Thies Lehmann, Teatr postdramatyczny, Krakó 2004 [rozdz.: Media oraz Epilog].
J. Limon, Pi ąty wymiar teatru, Gdański 2006.
G. Niziołek, Warlikowski. Extra ecclesiam, Kraków 2008.
D. Ratajczakowa, Reality Drama, „Dialog” 7/2004.
R. Schechner, Performatyka: Wstęp. Wrocław 2006 [tu obszerna bibliografia, która może być pomocna].
Świadomość teatru. Polska myśl teatralna drugiej połowy XX wieku, red. W. Dudzik, Warszawa 2007.
Teatr. Przestrzeń dialogu II. Wokół granic konwencji i technik teatralnych, red. J. Tyszka, J. Ostrowska,
A. Skórzyńska, Szczecin 2004.
Teatr w kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów, red. L. Kolankiewicz, W. Dudzik, Warszawa 1991.
Wykaz premier znajduje się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie:
www.e-teatr.pl; tam również – obszerny wybór recenzji prasowych
Teksty krytyczne i omówienia zamieszczane w periodykach: „Teatr”, „Notatnik Teatralny”,
„Didaskalia”, a także „Dekada Literacka” (na stronie internetowej: www.katalog.czasopism.pl –
zamieszczone są spisy treści tych pism od roku 2000; wcześniej: „Bibliografia zawartości czasopism”).
12