Show publication content! - Silesian University of Technology Digital

Show publication content! - Silesian University of Technology Digital

NOWOCZESNOŚĆ W ARCHITEKTURZE
TRANSFORMACJA – TECHNONOGIA – TOŻSAMOŚĆ
MODERNITY IN ARCHITECTURE
TRANSFORMATION – TECHNOLOGY – IDENTITY
GLIWICE 2012
6/3
POLITECHNIKA ŚLĄSKA W GLIWICACH – WYDZIAŁ ARCHITEKTURY
SILESIAN UNIVERSITY OF TECHNOLOGY – FACULTY OF ARCHITECTURE
MONOGRAFIA WIELOAUTORSKA
POD REDAKCJĄ MAŁGORZATY BALCER-ZGRAJA
1
redakcja naukowa
Małgorzata BALCER-ZGRAJA
autorzy
Małgorzata BALCER-ZGRAJA
Piotr SOBIERAJEWICZ
Roman CZAJKA
Joanna KASZUBA
Joanna TYMKIEWICZ
Anna JÓŹWIK
Adam SINIECKI
Rafał SZRAJBER
Jan CUDZIK
Agnieszka JANOWSKA
Joanna BOGAJEWSKA-DANEK
Anna MAZIK
redakcja wydawnictwa
MAGDALENA ZAŁĘCKA
recenzenci
WOJCIECH BONENBERG
JAN KUREK
ADAM NADOLNY
wydawca
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ
w GLIWICACH
Katedra Projektowania Architektonicznego RAr-2
Gliwice 44-100, ul. Akademicka 7
URZĄD MIASTA GLIWICE
Gliwice 44-100, ul. Zwycięstwa 21
drukarnia
ZAKŁAD POLIGRAFICZNY WALDEMAR WILIŃSKI
Gliwice 44-100, ul. Chopina 6
teksty publikowane w rozdziałach pozostają w kwestii
praw i obowiązków własnością intelektualną autorów
nakład limitowany
ISBN 978-83-63849-20-7
GLIWIC E 2012
PUBLIKACJA WYDANA DZIĘKI WSPARCIU FINANSOWEMU
URZĘDU MIASTA GLIWICE
2
MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA
NOWOCZESNOŚĆ W ARCHITEKTURZE
GLIWICE:
TRANSFORMACJA, TECHNOLOGIA, TOŻSAMOŚĆ
organizator
KATEDRA PROJEKTOWANIA ARCHITEKTONICZNEGO RAr-2
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ
w GLIWICACH
URZĄD MIASTA GLIWICE
komitet organizacyjny
przewodniczący komitetu organizacyjnego:
prof. nzw. dr inż. arch. Jerzy Witeczek
z-ca przewodniczącego:
dr inż. arch. Joanna Serdyńska
sekretarz organizacyjny konferencji :
dr inż. arch. Magorzata Balcer-Zgraja
redakcja wydawnictwa:
dr inż. arch. Tomasz Wagner
mgr inż. arch. Magdalena Załęcka
współpraca techniczna:
mgr inż. arch. Anna Mazik
mgr inż. arch. Ewa Odyjas
mgr inż. arch. Martyna Wojtuszek
mgr inż. arch. Magdalena Załęcka
opiekun panelu warsztatowego:
dr inż. arch. Jerzy Wojewódka
komitet naukowy
przewodniczący komitetu naukowego:
prof. nzw. dr hab. inż. arch. Jan Pallado /Pol. Śl./
prof. dr hab. inż. arch. Wojciech Bonenberg /Pol. Pozn./
prof. nzw. dr hab. inż. arch. Marian Fikus /Pol. Pozn./ prof.
dr hab. inż. arch. Nina Juzwa /Pol. Śl./
prof. dr hab. inż. arch. Janina Klemens /Pol. Śl./
dr hab. inż. arch. Jan Kurek /Pol. Kr./
Doc. Ing. Martina Peřinkowá, Ph. D /VŠB - TU Ostrava/
prof. nzw. dr hab. inż. arch. Jan Rabiej /Pol.Śl./
Dipl. Ing. Arch. Stefan Jan Scholz /Berlin/
patronat honorowy
J. M. Rektor Politechniki Śląskiej:
prof. dr hab. inż. Andrzej Karbownik
Dziekan Wydz. Architektury Pol. Śl. w Gliwicach:
dr hab. inż. arch. Zbigniew Kamiński, prof. nzw. w Pol. Śl.
Przewodniczący Śląskiej Okrgowej Rady Izby
Architektów, Architekt Miasta Katowice: Michał Buszek
SPIS TREŚCI
NOWOCZESNOŚĆ W ARCHITEKTURZE
MAŁGORZATA BALCER-ZGRAJA
PRZESTRZEŃ A TECHNOLOGIA
5
NOWOCZESNOŚĆ A EKOROZWÓJ W ARCHITEKTURZE
7
ARCHITEKTURA TRANSPARENTNA
PRZESZŁOŚĆ - PRZYSZŁOŚĆ - NOWOCZESNOŚĆ
17
WPŁYW NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII ELEWACYJNYCH
NA KSZTAŁTOWANIE WSPÓŁCZESNEJ ARCHITEKTURY
27
KONCEPCJA OCHRONY PRZECIWSŁONECZNEJ JAKO WAŻNY ELEMENT
PROJEKTU ELEWACJI NOWOCZESNYCH BUDYNKÓW
33
PIOTR SOBIERAJEWICZ
ROMAN CZAJKA
JOANNA KASZUBA
JOANNA TYMKIEWICZ
ANNA JÓŹWIK
STRUKTURY PRZESZKLONE
W KSZTAŁTOWANU FORMY ARCHITEKTONICZNEJ
41
KOMERCYJNE OCZY MIASTA
47
ADAM SINIECKI
RAFAŁ SZRAJBER
WARSZTAT ARCHITEKTA I NOWE MEDIA
55
JAN CUDZIK
KINETYKA W ARCHITEKTURZE
63
AGNIESZKA JANOWSKA
TRANSFORMACJA STRUKTUR MIEJSKICH
OBIEKTAMI PRZESTRZENNYMI O NIEWIELKIEJ SKALI
71
BUDYNEK WSPÓŁCZESNEJ HARCÓWKI W ŚWIETLE OBECNYCH
POTRZEB I STRUKTUR ORGANIZACJI HARCERSKICH
79
UKŁADY URBANISTYCZNE WYBRANYCH OŚRODKÓW JEŹDZIECKICH
91
PRZYPISY
100
JOANNA BOGAJEWSKA-DANEK
ANNA MAZIK
3
dr inż. arch.
Joanna TYMKIEWICZ
Katedra Strategii Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze
Wydział Architektury Politechniki Śląskiej
KONCEPCJA OCHRONY PRZECIWSŁONECZNEJ JAKO WAŻNY ELEMENT PROJEKTU ELEWACJI
NOWOCZESNYCH BUDYNKÓW
Celem opracowania jest wskazanie potencjału, jaki tkwi w osłonach przeciwsłonecznych traktowanych, jako współczesny
detal architektoniczny oraz integralny element rozwiązań fasadowych. Odpowiednio dobrane, mogą nadawać prostym w
formie obiektom o szklanych fasadach wyraz neutralny, lub mocny, „technologiczny” w zależności od kontekstu (np.: historycznego, lub postindustrialnego), w jakim powstaje budynek. Ciekawe efekty estetyczne daje także stosowanie szkła o
specjalnych właściwościach, co umożliwia rezygnację z użycia dodatkowych osłon. Artykuł stanowi przegląd realizacji obiektów architektonicznych (zagranicznych i polskich), w przypadku których sposób ochrony przeciwsłonecznej, często rozwiązany w sposób nowatorski, był ważnym czynnikiem kreowania koncepcji wizerunku zewnętrznego budynku.
WPROWADZENIE – TYPY OCHRONY PRZECIWSŁONECZNEJ POWIERZCHNI PRZESZKLONYCH
Koncepcja architektoniczna może polegać na celowym i świadomym unikaniu osłon jako dodanego, technologicznego detalu, lub na uczynieniu z systemu zabezpieczeń przeciwsłonecznych motywu przewodniego projektu elewacji. W pierwszym
przypadku konieczne jest zastosowanie szkła specjalnego, co nie pozostaje bez wpływu na wizerunek zewnętrzny, a także
środowisko wewnętrzne budynku. Wybierając drugą opcję, architekt może zastosować cały arsenał rozwiązań systemowych,
lub zaprojektować indywidualny, oryginalny sposób zabezpieczeń. Ze względu na miejsce umieszczenia w stosunku do
przegrody przeszklonej, rozróżnia się osłony:




zewnętrzne,
wewnętrzne,
zintegrowane ze szkleniem,
umieszczanie w przestrzeni między fasadowej w przypadku elewacji podwójnych.
Kontakt promieni Słońca z fasadami szklanymi powoduje przegrzewanie się wnętrz budynków, znaczne zyski ciepła w sezonie wiosenno-letnim, a co za tym idzie stratę energii na intensywne schładzanie budynku. Osłony zewnętrzne uważane są za
najbardziej efektywne, gdyż nie powinny dopuszczać do bezpośredniego kontaktu powierzchni przeszklonych z promieniami
Słońca [8]. Mogą to być m. in.: żaluzje wielkogabarytowe (łamacze światła), żaluzje zwijane (rolety), żaluzje listewkowe,
żaluzje ceramiczne, czy siatki metalowe [11], [12], [6], [8], [9]. Aby dobrze spełniały swoją funkcję, powinny mieć możliwość
regulacji z poziomu użytkownika, lub być włączone w system inteligentny, ze sterowaniem centralnym (fasady inteligentne),
pozwalającym na ustawienia optymalne ze względu na oszczędność energii i komfort użytkowników. Pod względem este-
33
tycznym osłony zewnętrzne kreują bardzo wyrazisty, technologiczny wizerunek, dlatego można je spotkać na elewacjach
nowoczesnych budynków Górnego Śląska, gdzie w ten sposób podkreślana jest łączność z industrialną tradycją regionu.
Osłony wewnętrzne, chociaż głównie kształtują estetykę wnętrz, nie pozostają bez wpływu na wygląd zewnętrzny budynku.
Jeśli jeden typ osłon zastosowano na całej, lub znacznej części elewacji przeszklonych (a jest to częste w architekturze
obiektów użyteczności publicznej), mogą one tworzyć rytm - zmienny w zależności od stopnia otwarcia/zamknięcia osłony.
Nadają też określony koloryt powierzchniom przeszklonym. Do osłon wewnętrznych nalezą: rolety wewnętrzne, żaluzje
poziome, żaluzje pionowe, żaluzje plisowane, zasłony rzymskie, maty okienne, zasłony panelowe i kotary [11], [12], [6], [8],
[9].
Osłony zintegrowane z przeszkleniem, są to rozwiązania specjalne, typu żaluzje z systemami luster (np.: okasolar), służące
nie tylko ochronie przeciwsłonecznej, ale także przekierowywaniu promieni słonecznych w celu intensyfikacji oświetlenia
naturalnego wnętrz. W przestrzeni międzyszybowej możliwe jest również umieszczanie przekładek z siatek metalowych lub
blach perforowanych o różnej fakturze, strukturze, splocie, tłoczeniach, wzorach i kolorach. W ten sposób powstają bardzo
dekoracyjne struktury rozpraszająco – odbijające [14]. Mogą to być także inne typy osłon stosowanych we wnętrzach (żaluzje poziome, plisowane, lub rolety), które poprzez hermetyczne zamknięcie pomiędzy taflami szkła są zabezpieczone przed
wpływem czynników środowiska wewnętrznego i zewnętrznego (m. in. wilgoć, zanieczyszczenia).
Jak wspomniano, osłony przeciwsłoneczne, nawet wewnętrzne, a tym bardziej te umieszczone przed przegrodami przeszklonymi, są bardzo widocznym, a często nawet dominującym elementem kompozycji elewacji. Jeżeli koncepcja architektoniczna nie przewiduje tego typu detali, konieczne jest stosowanie specjalnych typów szkła (lub innych materiałów transparentnych). Przykładowo szkło przeciwsłoneczne – zabezpieczające przed przegrzewaniem się pomieszczeń, występuje jako
szkło refleksyjne, które dzięki powłokom z tlenków metali daje efekt lustrzanego odbicia otoczenia, lub szkło absorpcyjne,
barwione w masie. Pod względem wizualnym duże znaczenie estetyczne może mieć szkło z nadrukiem, widocznym od
zewnątrz, ale też rzucającym wzorzyste cienie we wnętrzach w słoneczne dni. Wadą tego typu rozwiązań jest brak możliwości regulacji stopnia przepuszczalności światła do wnętrza. Dlatego też obecnie stosowane są coraz częściej zaawansowane
rozwiązania technologiczne, takie jak m. in. szkło fotochromatyczne, termotropowe, czy też elektrochromatyczne. Ten ostatni
typ szkła zmienia swoje właściwości pod wpływem prądu elektrycznego [13], [9]. „Przełączane” pilotem przez użytkownika w
zależności od potrzeb, staje się w pełni transparentne, lub matowe.
PRZYKŁADY WYKORZYSTANIA OCHRONY PRZECIWSŁONECZNEJ JAKO WAŻNEGO CZYNNIKA KREACJI
ARCHITEKTONICZNEJ
Architektem, który w koncepcji bryły i elewacji projektowanych budynków wielokrotnie korzystał z potencjału estetycznego
tkwiącego w osłonach przeciwsłonecznych, jest Jean Nouvel. Najbardziej nowatorskie rozwiązanie zastosował na południowej elewacji budynku Instytutu Świata Arabskiego w Paryżu (oddany do użytku w 1987 r.). Składa się ona ze szklanych
kaset, w których zamknięte zostały urządzenia, mające działać jak przysłony aparatu fotograficznego – zamykać się i otwierać w zależności od ilości padającego światła słonecznego. Choć to bardzo kosztowne rozwiązanie przysporzyło w fazie
użytkowania budynku sporo problemów [1], jednak osiągnięty efekt estetyczny i nawiązanie poprzez technologię do tradycyjnych wzorów arabskich, uczyniło budynek jednym z najbardziej znanych obiektów architektury współczesnej. Inny przykład, także z Paryża to siedziba Fundacji Cartiera (oddana do użytku w 1994 r.). Budynek ten ma fasadę w formie charakterystycznego szklanego ekranu przeciągniętego poza krawędzie obiektu. Na jego płaszczyźnie znajdują się białe rolety zewnętrzne, które oprócz funkcji ochrony przeciwsłonecznej zaznaczają realny obrys kubatury budynku na elewacji. Ich kwadratowe pola porządkują kompozycję elewacji, lub nadają jej zmienny rytm w zależności od stopnia otwarcia/zamknięcia
rolety. Kolejny przykład do elewacja frontowa hotelu Puerta America w Madrycie, gdzie Nouvel (projektant „skorupy” budynku) zastosował barwne, tęczowe markizy, które po rozwinięciu tworzą nieregularne akcenty na fasadzie. Z kolei w DR Concert Hall w Kopenhadze (realizacja ukończona w roku 2009 r.) rozrzeźbiona forma kompleksu sal koncertowych została
34
przesłonięta prostopadłościennym parawanem, na którym rozpięto niebieską, półprzezroczystą siatkę, o zwijanych modułach. Ekran ten tworzy zewnętrzny wizerunek budynku i umożliwia odsłanianie fragmentów wewnętrznej struktury. Na jego
płaszczyźnie w nocy mają miejsce prezentacje multimedialne [3]. Bardzo ciekawym przykładem jest także Torre Agbar w
Barcelonie (obiekt oddany do użytku w 2005 r.). Budynek w formie betonowej wieży z nieregularnie rozmieszczonymi otworami okiennymi, pokryto różnokolorowymi profilowanymi panelami aluminiowymi wyposażonymi dodatkowo w instalację
ledową. Ostatnia warstwa to konstrukcja z ruchomymi panelami szklanymi w formie zewnętrznych żaluzji wielkogabarytowych. Panele mają różny stopień przepuszczalności dla światła, gdyż występują jako transparentne, matowione i z nadrukiem (niektóre z żaluzji szklanych od strony południowej posiadają ogniwa fotowoltaiczne). Dzięki sensorom żaluzje otwierają
się i zamykają w zależności od warunków pogodowych na zewnątrz, przez co możliwe jest otwieranie okien i wentylowanie
obiektu w sposób naturalny.
Inna znana pracownia – Herzog & de Meuron ma także w swoim dorobku realizacje wykorzystujące jako tworzywo architektoniczne elementy związane z koncepcją ochrony przeciwsłonecznej budynku. Pierwszy przykład to modernizacja biurowca
w Bazylei, pochodzącego z lat 50. XX wieku - SUVA Insurance Building, Nowe dobudowane skrzydło oraz starą część z
kamienną okładziną elewacyjną osłonięto szklanym ekranem. Szklaną ścianę podzielono na poziome pasy z odchylanymi na
zewnątrz modułami okien. Co kondygnację powtarzana jest sekwencja: szyby z nadrukiem (pas dolny), szyby transparentne
(pas środkowy), moduły z pryzmatycznymi panelami (pas górny). Każdy z pasów pełni określoną funkcję związaną z
oszczędnością energii i poprawą warunków oświetlenia naturalnego we wnętrzach. Rozwiązanie to jest wczesnym przykładem fasady inteligentnej [4], [10], [2], [9]. Z kolei w budynku biblioteki uniwersyteckiej w Cottbus (oddany do użytku w
2004 r.) ochronie przeciwsłonecznej służą nadruki o rożnym stopniu zagęszczenia, zależnym od orientacji danego fragmentu
elewacji względem stron świata. Wykonane metodą sitodruku układają się we wzory liter, które są bardzo istotnym elementem wizerunku zewnętrznego budynku, a także nawiązują do funkcji obiektu [15], [9]. Jednym z najbardziej znanych budynków pracowni Herzog & de Meuron jest Dominus Winery w Napa Valley (oddany do użytku w 1999 r.), gdzie architekci w
sposób nowatorski wykorzystali potencjał estetyczny i funkcjonalny gabionów, czyli drucianych koszy wypełnionych kamieniami. Tego typu „mur” zbudowany z różnej wielkości kamieni, o różnym stopniu ich zagęszczenia postawiono przed przeszklonymi fasadami. Uzyskano w ten sposób efekt zróżnicowanej przepuszczalności światła w zależności od przeznaczenia
pomieszczeń, oraz złagodzenia wpływu niekorzystnych warunków środowiska zewnętrznego na mikroklimat wnętrz [7].
Wykorzystywanie możliwości estetycznych zewnętrznych osłon, powiązane funkcjonalnie z ochroną przeciwsłoneczną budynku można zaobserwować także w projektach Morphosis – biura architektonicznego Thoma Mayne’a, Jednym z ciekawych przykładów współczesnych rozwiązań elewacyjnych jest budynek renomowanej szkoły artystycznej, kształcącej plastyków i architektów - The Copper Union for Advancement of Science and Art w Nowym Yorku (oddany do użytku w 2009 r.).
Rzeźbiarską bryłę tworzy dynamicznie „powyginana” i „porozcinana” powłoka z perforowanej stali, dająca w oświetleniu
nocnym efekt transparentności. W projekcie budynku uczelni istotne było podkreślenie prestiżu, a także zamanifestowanie
nowoczesnego podejścia do architektury, inżynierii i edukacji. Współcześnie tego typu myślenie musi iść w parze z zasadami
zrównoważonego rozwoju. Ważnym elementem zastosowanych rozwiązań ekologicznych i energooszczędnych są podwójne
elewacje. Zewnętrzna stalowa „skorupa” budynku Cooper Union złożona z perforowanych paneli ze stali nierdzewnej, w
okresie letnim zmniejsza wpływ promieniowania cieplnego, a zimą izoluje wnętrza przed wychładzaniem. Sterowane automatycznie ruchome „okiennice” pozwalają na regulację dostępu światła naturalnego, w zależności od warunków zewnętrznych,
tworząc jednocześnie dynamicznie przemieszczający się wzór na elewacjach [24], [20]. Inny przykład tej samej pracowni to
siedziba władz federalnych w San Francisco (oddana do użytku w 2007 r.). W przypadku tego budynku rozwiązania elewacyjne zostały zróżnicowane w zależności od orientacji względem stron świata. Od południowego wschodu zastosowano
ekran z perforowanej blachy, przesłaniający powierzchnie przeszklone, natomiast od północnego-zachodu fasadę chronią
pionowe półprzezroczyste „żebra”, zabezpieczające przed ukośnie padającymi promieniami Słońca [23]. Ochrona przeciwsłoneczna elewacji, zróżnicowana w zależności od stron świata, jako integralny element idei architektury zrównoważonego
rozwoju, tworzy także wizerunek zewnętrzny innego znanego budynku projektu Morphosis - CalTrans District 7 Headquarters
35
w Los Angeles (oddany do użytku w 2004 r.). Obiekt ten jest „zamknięty” w wysokiej jakości inteligentnej "skórze", która
minimalizuje zyski ciepła w dzień, aby zmniejszyć konieczność użycia systemów mechanicznych w celach chłodzenia
wnętrz. Reaguje ona na warunki otoczenia - otwiera się i zamyka w zależności od temperatury i nasłonecznienia. Południowa przeszklona elewacja osłaniana jest przez oryginalny system zaprojektowany przez Morphosis i Clarc Construction integrujący osłony przeciwsłoneczne z panelami fotowoltaicznymi, natomiast wschodnia i zachodnia pokryta jest modułami z
perforowanego aluminium. Stwarza to fasadę stale zmieniającą się w czasie. W ciągu dnia budynek wydaje się „zamknięty”,
wręcz pozbawiony okien, a zatem bardziej prywatny, natomiast w nocy – rozświetlony od wnętrza, przejrzysty, ukazuje całą
swoją strukturę [22], [19], [21].
Spośród realizacji zagranicznych biur architektonicznych, w aspekcie istotnej roli ochrony przeciwsłonecznej w koncepcji
elewacji należy wymienić jeszcze dwa budynki. Pierwszy z nich to budynek w formie anonimowego przeszklonego pudełka Centrum Nauczania Aleksandria Uniwersytetu w Helsinkach (proj. Davidsson Architects Ltd, oddany do użytku w 2003 r.).
Szklane fasady przesłaniają zewnętrzne ruchome żaluzje listewkowe, tworzące po rozwinięciu kwadratowe płaszczyzny w
wyrazistych kolorach: żółtym, czerwonym, niebieskim i zielonym. W ten sposób budynek staje się charakterystycznym, łatwo
zapamiętywanym obiektem – swoistą „kostką Rubika” w przestrzeni architektoniczno-urbanistycznej [25]. Drugi budynek to
Kiefer Technic Showroom w Bad Gleichenberg (Giselbrecht + Partner Architects, oddany do użytku w 2007 r.). Posiada on
charakterystyczne, ruchome białe osłony, sterowane indywidualnie z poziomu użytkownika, lub centralnie, z możliwością
optymalizacji ustawień ze względu na energooszczędność. Pełnią one ważną rolę estetyczną: pozwalają na uzyskanie nowego wymiaru architektury – zmiennej w czasie. Ruchome osłony, tworzą geometryczne wzory lub naśladują tradycyjne
wzorce fasad, z podziałem na ścianę i okna. Dzięki nim budynek staje się architektonicznym „kameleonem”.
Technologiczny wizerunek, który współtworzą zewnętrzne systemy osłon przeciwsłonecznych można obserwować także na
elewacjach obiektów powstających w naszym kraju. Wymienić tu można śląskie realizacje budynków użyteczności publicznej: NBP w Katowicach (ruchome żaluzje wielkogabarytowe, proj. D. Paleta i W. Wojciechowski, budynek oddany do użytku
w 2005 r.), Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego (nieruchome żaluzje wielkogabarytowe na głównej fasadzie
i ruchome żaluzje listewkowe w pozostałej części budynku; proj. Stabil Sp. z.o.o., budynek oddany do użytku w 2003 r.),
nadbudowa budynku Wasko w Gliwicach (ruchome żaluzje wielkogabarytowe, proj. Medusa Group, oddany do użytku
2004 r.), CH Forum w Gliwicach (poziome łamacze światła, proj. dr inż. arch. M. Gachowski, obiekt oddany do użytku
w.2007 r.). Wydaje się, że w naszym regionie tego typu rozwiązania fasadowe wyjątkowo dobrze pasują, gdyż nadają architekturze „techniczny”, „przemysłowy” charakter. Należy jednak ustrzegać się wykorzystywania osłon przeciwsłonecznych
wyłącznie jako dekoracyjnego detalu, bez związku z funkcją ochrony i zabezpieczenia powierzchni przeszklonych, jak ma to
miejsce na elewacjach Poczty Głównej w Tychach.
Dzięki przyjętej koncepcji ochrony przeciwsłonecznej, w ciekawy sposób wykreowano przemysłowy, technologiczny wizerunek jednego z budynków uczelni technicznej. Chodzi o siedzibę Wydziału Chemicznego (C-6) w campusie Politechniki we
Wrocławiu. Elewacje omawianego budynku od strony południowo-zachodniej i północno-wschodniej pokryte są systemami
zewnętrznych osłon. Są to łamacze światła w postaci „daszków” nad oknami, które w słoneczny dzień rzucają wyraziste
prążkowane cienie, tworząc wraz z pionowym rytmem paneli z blachy perforowanej, ciekawą helioplastykę obiektu (il. 1-3).
Niekorzystne w przypadku tego budynku jest to, że nie posiada on ujednoliconych systemów osłon wewnętrznych. Okna
przesłane są w różnorodny sposób, m. in. przez: żaluzje poziome, pionowe, bambusowe maty okienne, rolety wewnętrzne i
w jednym miejscu roletę zewnętrzną, a nawet przypadkowo zawieszone kartony. Jest to niestety widoczne na elewacjach.
Nietypowe rozwiązanie zastosowano w innym wrocławskim budynku o nazwie Thespian pełniącym funkcję usługowobiurowo-mieszkalną (proj. Maćków Pracownia Projektowa, Pracownia Benoy, Ove Arup & Partners International Limited,
obiekt zrealizowany w 2009 r.). Od strony południowej, zachodniej, południowo-wschodniej i północno-wschodniej ze względów klimatycznych oraz akustycznych (bliskość ruchliwej ulicy) wyposażony jest on w podwójną fasadę. W przestrzeni międzyfasadowej, umieszczono ruchome żaluzje aluminiowe w dwóch niższych kondygnacjach i w strefie wieżowej, a w pozo-
36
stałej części oryginalne, indywidualnie zaprojektowane dla tego obiektu tekstylne kotary w kolorze białym, sterowane elektrycznie z wnętrza (przestrzeń pomiędzy szklanymi przegrodami jest niedostępna dla użytkowników). Dodatkowym zabezpieczeniem mocno przegrzewanej fasady są pionowe przegrody z płyt kompozytowych (dwa arkusze metalu z rdzeniem
polietylenowym), które pełnią funkcję „łamaczy światła”. Dzięki białym kotarom budynek zyskuje zmienny w czasie wizerunek. W pochmurny dzień w różnym stopniu porozsuwane osłony tworzą zmienny rytm na elewacjach, natomiast w słoneczny
dzień zasunięte kotary wizualnie zamieniają transparentne przegrody przeszklone, w nieprzezierną „ścianę” [16] (il. 4-6).
Elewacje od strony tylnej (północnej), pokryte płytami kompozytowymi w kolorze brązowo-złotym nie wymagały ochrony
przeciwsłonecznej.
Ciekawym rozwiązaniem projektowym jest biurowiec Focus w Warszawie (proj. Pracowni APA Kuryłowicz, oddany do użytku
w 2001 r.).Budynek bardzo prosty w formie, zbliżony do sześcianu, jest zindywidualizowany dzięki zróżnicowaniu elewacji
między innymi poprzez zastosowanie różnych typów osłon przeciwsłonecznych, w zależności od stron świata. Ściana południowa, skierowana w stronę ruchliwej ulicy, to fasada podwójna, z systemami sterowanych elektrycznie żaluzji umieszczonych w przestrzeni międzyfasadowej. Elewację wschodnią oprócz rytmu występujących przed lico ściany bloków kamiennych, akcentują także dwa rodzaje żaluzji zewnętrznych. Cięższe, masywniejsze „łamacze światła” umieszczono w niższej
partii budynku, natomiast „lżejsze” w formie, zlicowane z płaszczyzną ściany - na wyższych piętrach. Na elewacji zachodniej
zastosowano pionowe żebra w wysuniętym wykuszu, jednak uwagę najbardziej przyciągają kwadratowe ekrany szklane,
dodane do płaszczyzny elewacji i tworzące na niej regularny wzór. Elewacja od strony północnej ma tylko systemy żaluzji
wewnętrznych służących zaciemnieniu pomieszczeń (np.: sal konferencyjnych) [18] (il. 7-9).
Koncepcja użycia osłon przeciwsłonecznych na elewacjach może mieć także na celu zintegrowanie budynku z historycznym
kontekstem, przy jednoczesnym pozostawieniu wyraźnego nowoczesnego charakteru architektury. Przykładem takiego
podejścia może być Pawilon Wyspiański 2000 w Krakowie (proj. Ingarden & Ewý Architekci, oddany do użytku w 2007 r.).
Prostą w formie bryłę ze szklanymi fasadami przesłonięto oryginalnym systemem żaluzji ceramicznych w układzie pionowym, co poprzez zastosowanie języka architektury współczesnej nawiązuje do ceglanych murów zabytkowych budynków w
otoczeniu. Żaluzje te to indywidualnie wykonywane dla tego obiektu kształtki, nanizane na stalowe cięgna. Dają one całą
gamę odcieni koloru cegły, z dodatkowym efektem w postaci odciśniętych na wybranych elementach liści klonu. Z uwagi na
północną orientację elewacji zabezpieczenie przed bezpośrednimi promieniami słonecznymi nie było konieczne. Jednak
zastosowano je, ponieważ budynek łączy w sobie dwie główne funkcje – biura informacji turystycznej oraz miejsca ekspozycji witraży według projektu Stanisława Wyspiańskiego – i obie te funkcje wymagały innego podejścia do operowania światłem
we wnętrzu architektonicznym. Główny hall, czyli strefa publiczna pawilonu powinna być rozświetlona światłem naturalnym. Z
kolei północna fasada w założeniu miała stanowić tło i swego rodzaju ramy dla witraży, które, powinny być oglądane na tle
ciemnej ściany i przestrzeni „spowitej mrokiem”. Dlatego konieczne było ograniczenie światła dziennego wnikającego do
wnętrza. Z kolei tam, gdzie ochrona przeciwsłoneczna jest rzeczywiście konieczna, czyli od strony zachodniej, mieszczącej
pomieszczenia biurowe, szklaną fasadę gęsto porastają pnącza wijące się na rozciągniętych linkach [5].
WNIOSKI
Jak starano się wykazać powyżej, koncepcja ochrony przeciwsłonecznej może być ważnym elementem idei architektonicznej. W sytuacji, gdy w projekcie elewacji celowo unika się widocznych osłon przeciwsłonecznych, konieczne jest użycie szkła
o specjalnych właściwościach: z powłokami, barwionego w masie lub z nadrukiem, co jednak również wpływa na estetykę
elewacji poprzez lustrzane odbicia, kolor powierzchni przeszklonych lub wzory sitodruku. Najbardziej zaawansowane technologie produkcji szkła pozwalają na regulację stopnia jego przezierności. Pod względem wyrazu estetycznego elewacji największe możliwości dają systemy osłon przeciwsłonecznych, w tym najbardziej widoczne, a jednocześnie najefektywniejsze
osłony zewnętrzne. Współczesny rynek oferuje szeroką gamę produktów w tym zakresie, o różnorodnych formach, materiałach i sposobach montażu na elewacji. Traktowane jak współczesny detal architektoniczny, są ściśle powiązane z ważnymi
37
elementami funkcjonowania wnętrz: oszczędzaniem energii, parametrami mikroklimatu pomieszczeń oraz komfortem termicznym i wizualnym użytkowników w różnych porach dnia i roku. Aby stanowiły skuteczną ochronę powierzchni przeszklonych, muszą mieć możliwość regulacji z wnętrza pomieszczeń, lub też powinny być sterowane centralnie, z uwzględnieniem
wskazań czujników pogodowych. W obu przypadkach zamykane i otwierane osłony powodują zmienny w czasie wyraz
zewnętrzny architektury: fasada transparentna, staje się nieprzezierną przegrodą. Dynamiczny ruch osłon w fasadach inteligentnych może nawet być częścią widowiska, artystycznej prezentacji przebiegającej w takt muzyki, co można obejrzeć na
filmach zamieszczanych w Internecie. Osłony przeciwsłoneczne nadają nowoczesny, często technologiczny wyraz architekturze, szczególnie pożądany w postindustrialnym kontekście. Mogą być także wykorzystywane w dobrej kontynuacji historycznego kontekstu architektonicznego z użyciem form i środków architektury współczesnej. Charakterystyczne jest to, że
budynki o prostych kształtach, dzięki systemom osłon przeciwsłonecznych zyskują indywidualny wyraz architektoniczny,
stają się oryginalne i charakterystyczne.
Z obserwacji funkcjonowania budynków użyteczności publicznej wynika, że często system osłon zewnętrznych jest niewystarczający i administratorzy, lub sami użytkownicy wprowadzają osłony wewnętrzne, które są jednak widoczne przez powierzchnie przeszklone i mogą niekorzystnie wpływać na jakość estetyczną budynku [8]. Dlatego korzystniejsza jest sytuacja, gdy stosuje się w odniesieniu do osłon wewnętrznych ujednolicony typ (np.: najczęściej żaluzje pionowe, rolety, lub
żaluzje poziome). Ta sama uwaga dotyczy osłon wewnętrznych stosowanych, jako samodzielny system ochrony przeciwsłonecznej. Należy dodać, że wybierając typ osłon, konieczne jest uwzględnienie specyficznych warunków nasłonecznienia
związanych m. in. z orientacją budynku względem stron świata i w związku z tym każda z fasad powinna być chroniona w
inny sposób. Przykłady realizacji zagranicznych i polskich pracowni projektowych dowodzą, iż w koncepcji ochrony przeciwsłonecznej tkwi ogromny potencjał kreowania architektury nowoczesnej, energooszczędnej, uwzględniającej potrzeby użytkowników i zasady zrównoważonego rozwoju.
il. 1. Budynek C-6 Politechniki Wrocławskiej, il. 2. Budynek C-6 Politechniki Wrocławskiej, il. 3. Budynek C-6 Politechniki Wrocławskiej,
elewacja północno-wschodnia.
fragment elewacji południowo-zachodniej.
elewacja południowo-zachodnia.
Fot. J. Tymkiewicz, 2012
Fot. J.. Tymkiewicz, 2012
Fot. J. Tymkiewicz, 2012
38
il. 4. Budynek Thespian, Wrocław, elewacja
południowo-wschodnia. Fot. J. Tymkiewicz,
2012
il. 5. Budynek Thespian, Wrocław, kotary w
przestrzeni międzyfasadowej.
Fot. J. Tymkiewicz, 2012
il. 6. Budynek Thespian, Wrocław, elewacjapołudniowa. Fot. J. Tymkiewicz, 2012
il. 7. Budynek Focus, Warszawa, fasada
podwójna od strony południowej.
Fot. J. Tymkiewicz, 2011
il. 8. Budynek Focus, Warszawa, fasada
wschodnia, wyższe piętra.
Fot. J. Tymkiewicz, 2011
il. 9. Budynek Focus, Warszawa, fasada
wschodnia, niższe partie budynku.
Fot. J. Tymkiewicz, 2011
39
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
[1] Fierro A.: The Glass State: The Technology of the Spectacle. Paris, 1981-1998, MIT Press, 2003.
[2] Garbalińska, H. : Budynek "SUVA" w Bazylei jako przykład inteligentnej i proekologicznej modernizacji tradycyjnego
biurowca, Czasopismo Techniczne Kraków 2006, R. 103, z. 5-B/1, s. 131—138.
[3] Krenz A.: Błękitna rapsodia. A&B 11/2009.
[4] Michałek J.: Aktywne fasady, cz. 6, Świat Aluminium 1/2005;
[5] Ogiński T.: Pawilon Wyspiański 2000 w Krakowie, Architektura-murator 10/2007
[6] Sawali D. [red.]: Vademecum technik osłonowych. Wydawnictwo Konsorcjum: Somfy, Anwis, heroal, Hőrmann, Dragon,
2009.
[7] Strzok I.: Kamienna wizytówka, Architektura-murator 4/1999, s. 26-30
[8] Tymkiewicz J.: Systemy osłon przeciwsłonecznych – wady i zalety różnych rozwiązań. Czasopismo Techniczne, zeszyt
11, 2-A/2/2011, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2011.
[9] Tymkiewicz J.: Funkcje ścian zewnętrznych w aspektach badań jakościowych. Wpływ rozwiązań architektonicznych
elewacji na kształtowanie jakości budynku. Monografia 381, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012 (praca w druku)
[10] Wigginton M., Harris J.: Intelligent skins, Architectural Press, 2002, p. 137-142;
[11] Źurawski J.: Osłony przeciwsłoneczne cz. I. Energia i budynek 03/2010.
[12] Żurawski J.: Osłony przeciwsłoneczne cz. II. Energia i Budynek 04/2010.
[13] Marchwiński J.: Szkło termotropowe i fotochromatyczne w budownictwie. Świat Szkła 12/2007.
[14] Sienkiewicz R.: Niezwykłe szyby zespolone [dostęp [dostęp 02.05.2012 ]. Dostępny w Internecie: , http://www.swiatszkla.pl/content/view/3114/lang,pl/ [15] http://architecture.mapolismagazin.com/information-communication-and-mediacenter-library-and-data-center-cottbus [dostęp ]
[16] http://architeon.pl/index.php/wiadomosci/realizacje/972-budynek-thespian-we-wroclawiu-szklo-w-czystej-formie.html
[dostęp 04.05.2012]
[17] http://www.aluminiums.pl/uslugi.php?id=9 [dostęp 04.05.2012]
[18] http://www.apaka.com.pl/#/projekty/budynek-biurowy-focus [dostęp 30.04.2012]
[19] http://www.archdaily.com/206947/flashback-caltrans-district-7-headquarters-morphosis/ [dostęp 02.04.2012]
[20] http://www.archdaily.com/wp-content/uploads/2009/11/1257868606-cooper-union-2-2401-528x352.jpg&imgrefurl [dostęp
30.04.2012]
[21] http://www.arcspace.com/architects/morphosis/caltrans/caltrans.html [dostęp 05.05.2012]
[22] http://morphopedia.com/projects/caltrans-district-7-headquarters [dostęp 02.05.2012 ]
[23] http:// morphopedia.com/projects/san-francisco-federal-building [dostęp 30.04.2012]
[24] http:// www.morphosis.com [dostęp 30.04,2012]
[25] http:// www.scandinavian-architects.com [dostęp 05.05.2012
40