„Zapracowany naród”. Praca jako rdzeń tożsamości białoruskich

Anna Engelking
„Zapracowany naród”. Praca jako rdzeń tożsamości białoruskich
kołchoźników
Autorka analizuje stereotyp pracy w kontekście konstytutywnej
funkcji tej kategorii dla zbiorowej tożsamości współczesnych białoruskich
kołchoźników. Na materiale narracji tekstowych, zapisanych podczas badań
terenowych w woj. grodzieńskim, brzeskim i homelskim, stwierdza, że
kołchoźnicy definiują się przez pracę na ziemi, postrzegając zarazem swoją
kondycję w kategoriach mitycznego porządku, zgodnie z którym chłop został
stworzony do pracy i społecznej niższości. Ich zbiorowa tożsamość bazuje na
średniowiecznym wzorze chłopa jako „człowieka pracowitego i pobożnego” i
odwołuje się do losu mitycznego protoplasty – wygnanego z raju Adama. Tak
konceptualizowany stereotyp pracy ma cechy ambiwalentne.
Negatywny biegun stereotypu (z kluczowym dla niego frazemem
czarna rabota), najlepiej uchwytny w lamentacyjnych narracjach z gatunku
chłopskiej skargi, mówi o ciężkiej, niemającej końca pracy fizycznej,
pojmowanej jako kara za grzech pierworodny, pokuta i hore (cierpienie,
męka, niedola). Jest to harowanie: praca-męka, utożsamiana z
życiem-cierpieniem. Wiąże się z poczuciem krzywdy i upokorzenia.
Biegun pozytywny, odsyłający do biblijego wzoru świętej pracy
oracza, mówi o pracy sakralizowanej; związany jest z archaicznym
kompleksem świętości życia, ziemi i plonu. Jako rolnicy pracujący na
(świętej) ziemi, kołchoźnicy uważają się za ludzi pracowitych i kochających
pracę, odnajdują w niej radość i sens życia. Tak pojmowana praca buduje
ich poczucie wartości i godności oraz zgodny z chłopskim etosem
autostereotyp ludzi pracowitych, którzy zdobywają życiowe dobra uczciwą i
ciężką pracą własnych rąk.
„OVERWORKED PEOPLE”. Work as the core of Belarusian kolkhoz
workers’ identity
The author analyses the stereotype of work in the context of a
constitutional importance of this category for the collective identity of
modern Belarusian collective farm (kolkhoz) workers. On the basis of textual
narrations, recorded during the field research in Grodno, Brest and Homel
oblasts, it is declared that kolkhoz workers define themselves on the basis of
making their land work, they, however, interpret their status in terms of a
mythical order, according to which the peasant was created for work and
social inferiority. Their collective identity is based on the medieval image of a
peasant who was „a hard-working and pious person” and refers to the
destiny of the mythical prototype - Adam, who was expelled from paradise.
This conceptualized stereotype of work is characterized by ambivalent
features.
The negative pole of the stereotype (with its charna rabota
’donkey-work’ key phraseme) that is best seen in lamented narrations of the
type of a peasant’s complaint, describes the hard physical work that never
ends and is interpreted as the punishment for the original sin, the penance
and hore (suffering, torments, and misery). It is harovanye: travailous work,
which is identified with the cruel and bitter life. It is coupled with the feeling
of injustice and humiliation.
The positive pole, referring to the Bible type of the peasant’s holy
work, refers to sacral work and is related to the archaic complex of holiness
of life, land and crop. Like peasants who work (holy) land, kolkhoz workers
regard themselves as hard-working and work-loving people, who see the joy
and sense of life in their work. This interpretation of work promotes their
feeling of high self-esteem and dignity and a stereotype of hard-working
people, compliant with the ethos of work of peasants, who make their living
by their honest and hard physical work.