Skrypt z przedmiotu: Prawo żywnościowe i zarządzania rolnictwem

Grzegorz Krawczyk, Michał Rdzanek
Skrypt z przedmiotu:
Prawo żywnościowe i zarządzania
rolnictwem
Lublin 2011
Kopyrajt – Orajt
1
Wykaz użytych skrótów:
uokur
- ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego – ustawa z dn. 11.04.2003; Dz. U. z
2003r. Nr 64, poz. 592, z 2008 r. Nr 180, poz. 1112, z 2010 r. Nr 110, poz.
725;
Część I. Zarządzanie rolnictwem
-
Źródła prawa rolnego:
Konstytucja
Ustawy i rozporządzenia
Umowy międzynarodowe
Traktaty i zrównane z nimi ranga inne akty ustanowione przez państwa członkowskie
Zasady prawne Trybunału Sprawiedliwości odnoszące się do wspólnej polityki rolnej
Akty prawa wtórnego: rozporządzenia, dyrektywy, opinie, zalecenia, decyzje.
Definicja prawa rolnego: Prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki
społeczne związane z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji rolnej i rynku
rolnego.
Prawo rolne to zespół instytucji i rozwiązań prawnych o charakterze szczególnym
podyktowanym specyfiką rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki, które tworzą normy
prawne (strukturalne i techniczne) dla działalności produkcyjnej, jak też dla przetwarzania i
obrotu produktami rolnymi.
Definicja nieruchomości rolnej z kc (art. 461): Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są
nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w
rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej,
sadowniczej i rybnej.
Definicja nieruchomości rolnej z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (art. 2 pkt 1): To
nieruchomość rolna w rozumieniu Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem nieruchomości położonych
na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne
(kryterium przeznaczenia).
Definicja nieruchomości rolnej zawarta w uokur jest węższa niż definicja nieruchomości rolnej z
kc.
Definicja gospodarstwa rolnego z kc (art. 553): Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne
wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli
stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z
prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Definicja gospodarstwa rolnego z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (art. 2 pkt. 2 ):
gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie mniejszym niż 1 ha użytków
rolnych
2
Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego z 11 kwietnia 2003 roku zawęża definicję gospodarstwa
rolnego zawartą w k.c. poprzez zastosowanie kryterium obszarowego (minimum 1 hektar użytków
rolnych).
Użytki rolne wg uokur - należy przez to rozumieć grunty orne, sady, łąki trwałe, pastwiska trwałe,
grunty rolne zabudowane, grunty pod stawami i grunty pod rowami.
Produkty rolne – są to płody ziemi, hodowli i rybołówstwa, a także związane nimi produkty
pierwszego stopnia przetworzenia ( np. masło, soki owocowe) - wg def. z art. 32 Traktatu
Rzymskiego.
Siedlisko – brak definicji legalnej, można ją wydestylować z orzeczenia SN; podstawa do
utworzenia gospodarstwa rolnego (ale nim jeszcze nie jest), potrzebne są nieruchomości rolne, np.
Dom, garaż, kurnik, chlewnia (bez gruntów rolnych).
Gospodarstwo rodzinne – art. 5 uokur: gospodarstwo rolne: prowadzone przez rolnika
indywidualnego, oraz w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha.
Rolnik indywidualny: Za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną, będącą właścicielem
lub dzierżawcą nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni użytków rolnych nieprzekraczającej
300 ha, prowadzącą osobiście gospodarstwo rolne, posiadającą kwalifikacje rolnicze, zamieszkałą
w gminie, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład
tego gospodarstwa.
Rolnik indywidualny (z ćwiczeń):
1. Osoba fizyczna,
2. Właściciel lub dzierżawca użytków rolnych, nieprzekraczających 300ha.
3. Prowadzi osobiście gospodarstwo.
4. Posiada odpowiednie kwalifikacje rolnicze.
5. Zamieszkuje w gminie, na obszarze której znajduje się jedna z nieruchomości wchodzących
w skład gospodarstwa rolnego.
Wykształcenie rolnicze, kwalifikacje:
1. Teoretyczne: szkoła średnia, wyższa, zasadnicza szkoła rolnicza
2. Praktyczne: praca w gospodarstwie rolnym przez 5 lat, prowadzenie gospodarstwa przez 5
lat i zamieszkiwanie w gminie, w której prowadzi się gospodarstwo rolne.
Instrumenty prawne ograniczające obrót nieruchomościami rolnymi:
• Art. 3 uokur – prawo pierwokupu dzierżawcy:
1. W przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej przez osobę fizyczną lub osobę
prawną inną niż Agencja, prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy jej
dzierżawcy, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
1) umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz
była wykonywana co najmniej 3 lata licząc od tej daty;
2) nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy
lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie produkcji rolnej.
2. O treści umowy sprzedaży nieruchomości rolnej przez osobę, o której mowa w
3
ust. 1, zawiadamia się dzierżawcę tej nieruchomości, jeżeli umowa dzierżawy
trwała co
najmniej 3 lata od dnia jej zawarcia.
3. Jeżeli dzierżawcy przysługuje prawo pierwokupu, o którym mowa w ust. 1,
zawiadomienie, o którym mowa w ust. 2, wywołuje skutki określone w przepisach
Kodeksu cywilnego dotyczących prawa pierwokupu.
4. W przypadku braku uprawnionego do pierwokupu, o którym mowa w ust. 1, albo
niewykonania przez niego tego prawa, prawo pierwokupu przysługuje z mocy
ustawy Agencji działającej na rzecz Skarbu Państwa, gdy przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość rolna o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha.
5. Przepisów ust. 1-4 nie stosuje się, jeżeli nabywcą nieruchomości rolnej jest:
1) spółdzielnia produkcji rolnej - w przypadku sprzedaży przez jej członka nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy w tej spółdzielni;
2) osoba bliska zbywcy w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami.
6. Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej ma na celu uzyskanie prawa
do renty strukturalnej, prawo pierwokupu przysługuje, gdy w wyniku wykonania tego prawa
zostanie spełniony warunek, o którym mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z
dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie (Dz.U. Nr 52,
poz. 539).
7. Prawo pierwokupu, o którym mowa w ust. 4, nie przysługuje, jeżeli w wyniku
nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego,
jednak do powierzchni nie większej niż określona w art. 5 ust. 1 pkt 2, a nabywana nieruchomość rolna położona jest w gminie, w której ma miejsce zamieszkania nabywca lub w gminie sąsiedniej.
8. Jeżeli cena sprzedawanej nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej, wykonujący prawo pierwokupu może, w terminie 14 dni od dnia złożenia
oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości.
9. Sąd ustala cenę nieruchomości, o której mowa w ust. 8, przy zastosowaniu sposobów jej
ustalania przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami.
•
Art. 4 uokur – prawo wykupu, nabycia:
1. Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej o powierzchni nie mniejszej
4
niż 5 ha następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży,
Agencja działająca na rzecz Skarbu Państwa może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej.
2. Jeżeli równowartość pieniężna, o której mowa w ust. 1, nie wynika z treści
umowy, równowartość tę Agencja określa przy zastosowaniu sposobów ustalania wartości nieruchomości przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami.
3. Jeżeli równowartość pieniężna, o której mowa w ust. 1, wynikająca z treści
umowy rażąco odbiega od wartości rynkowej nieruchomości rolnej, stosuje się
odpowiednio art. 3 ust. 8 i 9.
4. Uprawnienie, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje:
1) jeżeli w wyniku przeniesienia własności nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej
niż określona w art. 5 ust. 1 pkt 2;
2) jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje na rzecz:
a) spółdzielni produkcji rolnej - w przypadku nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy członka tej spółdzielni,
b) osoby bliskiej zbywcy w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami;
3) jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku
umowy z następcą, o której mowa w art. 84 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. O ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. ).
5. Do wykonywania uprawnienia, o którym mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio
przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu.
Art. 9 uokur: 1. Czynność prawna dokonana niezgodnie z przepisami ustawy lub bez
zawiadomienia uprawnionego do prawa pierwokupu lub bez zawiadomienia Agencji, w przypadku
określonym w art. 4 ust. 1, jest nieważna.
2. Z powództwem o stwierdzenie nieważności czynności prawnej z przyczyn, o których mowa w
ust. 1, oprócz osób mających w tym interes prawny może wystąpić Agencja.
Współwłasność gospodarstwa rolnego:
Powstanie: W drodze czynności prawnej, ze spadkobrania, z mocy samego prawa, z orzeczenia
sądu.
Rodzaje: łączna, ułamkowa.
Sposoby zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, wg kc (przez podział fizyczny, w
drodze orzeczenia sądu i przez podział cywilny):
Art. 213. Jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między
współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to
gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.
Art. 214. § 1. W razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne
temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy
przemawia za wyborem innego współwłaściciela.
§ 2. Jeżeli warunki przewidziane w paragrafie poprzedzającym spełnia kilku współwłaścicieli albo
jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który
daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.
§ 3. Na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego
stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
5
§ 4. Sprzedaż gospodarstwa rolnego sąd zarządzi również w wypadku niewyrażenia zgody przez
żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.
Art. 215. Przepisy dwóch artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy
gospodarstwo rolne może być podzielone, lecz liczba wydzielonych części jest mniejsza od liczby
współwłaścicieli.
Art. 216. § 1. Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala
się stosownie do ich zgodnego porozumienia.
§ 2. W razie braku takiego porozumienia spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być
obniżone. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę:
1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności,
2) sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela
uprawnionego do ich otrzymania.
§ 3. Obniżenie spłat, stosownie do przepisu paragrafu poprzedzającego, nie wyklucza możliwości
rozłożenia ich na raty lub odroczenia terminu ich zapłaty, stosownie do przepisu art. 212 § 3.
§ 4. Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się do spłat na rzecz małżonka w razie zniesienia współwłasności
gospodarstwa rolnego, które stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego należy
do wspólnego majątku małżonków.
Art. 217. Współwłaściciel, który w wyniku zniesienia współwłasności otrzymał gospodarstwo
rolne, wchodzące zaś w skład tego gospodarstwa nieruchomości rolne zbył odpłatnie przed
upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności, jest obowiązany pozostałym
współwłaścicielom, którym przypadły spłaty niższe od należnych, wydać - proporcjonalnie do
wielkości ich udziałów - korzyści uzyskane z obniżenia spłat, chyba że celem zbycia jest
zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa.
Art. 218. § 1. Współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do
chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do
dalszego zamieszkiwania, jednakże nie dłużej niż przez pięć lat, a gdy w chwili znoszenia
współwłasności są małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie
terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy.
§ 2. Do uprawnień wynikających z przepisów paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio
przepisy o służebności mieszkania.
Zasadniczym sposobem zniesienia współwłasności jest podział rzeczy wspólnej w naturze
(tzw. podział fizyczny). Jest on wyłączony tylko w przypadkach, gdyby był sprzeczny z przepisami
ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną
zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (art. 211 kc). Dokonując podziału w naturze
sąd może zasądzić między byłymi współwłaścicielami tzw. dopłaty pieniężne w celu wyrównania
różnic między wartością przyznanych części rzeczy a wartością udziałów w całej rzeczy (art. 212 §
1 kc).
Jeżeli podział w naturze jest niedopuszczalny, zniesienie współwłasności może nastąpić poprzez
przyznanie rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli. W takim przypadku sąd zasądzi od niego
na rzecz pozostałych tzw. spłaty.
W ostateczności, tzn. gdy podział rzeczy wspólnej jest niedopuszczalny, a nie ma podstaw do
przyznania jej któremukolwiek ze współwłaścicieli w całości, sąd może zarządzić sprzedaż rzeczy
wspólnej (tzw. podział cywilny). Jest to jednak rozwiązanie stosowane nad wyraz rzadko, ponieważ
sprzedaż rzeczy wspólnej następuje zwykle znacznie poniżej jej potencjalnej wartości, a więc
6
współwłaściciele tracą.
Zasady te ulegają modyfikacji, gdy przedmiotem zniesienia współwłasności jest gospodarstwo
rolne. Ogólnie rzecz biorąc, dąży się wtedy do uniknięcia rozdrobnienia gospodarstwa w celu
zapewnienia prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213-218 kc).
Sądowe zniesienie współwłasności następuje w specjalnym postępowaniu o zniesienie
współwłasności, stanowiącym jedną z odmian cywilnego postępowania nieprocesowego (art. 617625 Kodeksu postępowania cywilnego).
Agencje:
1. Agnecja Rynku Rolnego (ARR),
2. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR),
3. Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR)
1. Agencja Rynku Rolnego i jej funkcje
Realizuje interwencyjną politykę rolną państwa w celu stabilizacji rynku produktów rolnych i
żywnościowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych z rolnictwa. Środki, którymi posługuje się
Agencja :
- interwencyjny skup i sprzedaż produktów rolnych na rynków krajowym i rynkach
zagranicznych
- gromadzenie rezerw państwowych produktów rolnych i żywnościowych oraz gospodarowanie
nimi
- udzielanie poręczeń w zakresie kredytów obrotowych przedsiębiorstwom realizującym zadania
zlecone im przez Agencję.
2. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Podejmuje przede wszystkim działalność inwestycyjną . ARIMR została wskazana jako jednostka
płatnicza pomocy przed akcesyjnej Unii Europejskiej. Agencja ustawowo powinna wspierać :
- inwestycje w rolnictwie
- przedsięwzięcia warunkujące rozpoczęcie, zwiększenia lub wznowienia produkcji rolnej
- poprawę struktury agrarnej
- przedsięwzięcia tworzące nowe miejsca pracy na obszarach wsi
- rozwój infrastruktury techniczno-produkcyjnej wsi i rolnictwa
- inwestycje związane z tworzeniem giełd i rynków hurtowych
- przedsięwzięcia realizowane przez organizacje rządowe , samorządowe oraz pozarządowe
mające na celu :
- podnoszenie lub zmianę kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi
- doradztwo rolnicze i informację rolniczą
- upowszechnianie rachunkowości gospodarstw rolnych
- restrukturyzację jednostek badawczo-rozwojowych działających na rzecz rolnictwa
- kształcenie mieszkańców wsi w szkołach wyższych poprzez udzielanie poręczeń spłaty
kredytów studenckich
- rozwój rolnictwa ekologicznego i edukacji w zakresie ekologii
- powstawanie i rozwój towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w rolnictwie
- rozwój infrastruktury informatycznej banków spółdzielczych
- powstawanie i rozwój grup producentów i ich związków.
3. Kiedy ANR może wykupować grunty?
7
Agencja może wykupywać grunty rolne na własność skarbu państwa jeżeli wymaga tego realizacja
zadań określonych ustawie, w tym szczególnie zadań w zakresie powiększania już istniejących
gospodarstw rolniczych. Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku
zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, agencja działając na rzecz skarbu państwa może
złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatę równowartości pieniężnej.
Założenia Wspólnej Polityki Rolnej:
-
zapewnienie samowystarczalności wspólnoty
podstawową jednostką produkcyjną w europejskim rolnictwie jest gospodarstwo rodzinne
rolnictwo jest szczególnym sektorem gospodarki
wspólny rynek wymaga regulacji
Zasady wspólnej polityki rolnej
- włączenie rolnictwa w ramy wspólnoty
- postanowienia dotyczące rolnictwa stanowią wyjątek od generalnych reguł traktatu
- sektor rolny w całej wspólnocie musi podlegać wspólnej polityce
- jedność rynku rolnego wspólnoty
- zasada solidarności
- zasada wyznaczająca preferencje wspólnoty
Zadania wspólnej polityki rolnej
- zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze postępu technicznego , zapewnienie
racjonalnego rozwoju produkcji
- zapewnienie w ten sposób należytego standardu życia ludności rolniczej , w szczególności
poprzez podniesienie dochodów osób zatrudnionych w rolnictwie
- stabilizacja rynków
- zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia
- zabezpieczenie odpowiednich cen dla konsumentów
Ewidencja gruntów i budynków rolnych.
Jest jednolitym systematycznie aktualizowanym, prowadzonym w skali kraju zbiorem informacji o
gruntach, budynkach i lokalach, ich właścicielach oraz innych osobach władających tymi gruntami i
budynkami.
Cechy ewidencji gruntów i budynków
Powszechność - objęcie ewidencją wszystkich gruntów 2) Ograniczona jawność - możliwość
wglądu każdego zainteresowanego do ewidencji z wyłączeniem źródłowej dokumentacji gruntów 3)
jednolitość – prowadzenie ewidencji wg tych samych przepisów i zasad dla wszystkich gruntów 4)
zupełność – objęcie ewidencją ogólnych, niezbędnych danych o gruntach i budynkach 5)
wiarygodność – informacje o gruntach i budynkach stanowią jedyne kompletne źródło informacji
Treść umowy kontraktacji.
Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć
kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju a kontraktujący
zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić
określone świadczenie dodatkowe jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek
8
spełnienia takich świadczeń
Część II. Prawo żywnościowe
Defenicja prawa żywnościowego: Przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne regulujące
sprawy żywności.
Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi sprawy żywności są:
•
ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia – ustawa z dn. 25.08.2006
•
rozporządzenie (we) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002
roku ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie
bezpieczeństwa żywności
Definicja żywności (środka spożywczego): Substancje lub produkty przetworzone,
nieprzetworzone lub częściowo przetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub których
spożycia możemy się spodziewać. Obejmuje napoje, gumę do żucia i wszelkie substancje, łącznie z
wodą, świadomie dodane do żywności podczas jej wytwarzania, przygotowania lub obróbki.
"Środek spożywczy" nie obejmuje:
a) pasz;
b) zwierząt żywych, chyba że mają być one wprowadzone na rynek do spożycia przez ludzi;
c) roślin przed dokonaniem zbiorów;
d) produktów leczniczych w rozumieniu dyrektyw Rady 65/65/EWG [21] i 92/73/EWG [22];
e) kosmetyków w rozumieniu dyrektywy Rady 76/768/EWG [23];
f) tytoniu i wyrobów tytoniowych w rozumieniu dyrektywy Rady 89/622/EWG [24];
g) narkotyków lub substancji psychotropowych w rozumieniu Jedynej konwencji o środkach
odurzających z 1961 r. oraz Konwencji o substancjach psychotropowych z 1971 r.;
h) pozostałości i kontaminantów.
Przykład: żywnością będzie – wódka i kiełbasa; żywnością nie będzie – sałata rosnąca na polu i
heroina.
Prawo żywnościowe ma zadanie
9
• Realizacje takich celów jak
o Wysoki poziom ochrony zdrowia i życia ludzi
o Ochrona interesów konsumentów, z uwzględnieniem uczciwych praktyk handlu
żywnością
o Ochrona zdrowia i warunków Zbica zwierząt zdrowia roślin i środowiska
naturalnego
• Zapewnienie swobodnego przepływu żywności i pasz we wspólnocie, wyprodukowanych
lub wprowadzonych do obrotu
Ogólne zasady prawa żywnościowego:
•
Celowości – realizowanie celów prawa żywnościowego jakimi są: ochrona interesów
konsumentów i ułatwianie podejmowania przez konsumentów świadomych decyzji
związanych ze spożywaną przez nich żywnością
•
Analizy ryzyka - postępowanie składające się z trzech etapów obejmujących ocenę ryzyka,
zarządzanie ryzykiem i informowanie o ryzyku.
•
Ostrożności - podejście oparte na zarządzaniu ryzykiem w sytuacji niepewności naukowej
wymagającej podjęcia środków tymczasowych w obec możliwości zaistnienia poważnego
ryzyka w oczekiwaniu na wyniki dodatkowych badań naukowych
•
Ochrony interesów konsumenta - ma na celu zapobieganie: oszukańczym lub podstępnym
praktykom, fałszowaniu żywności, wszelkim innym praktykom mogącym wprowadzić
konsumenta w błąd
•
Konsultacji społecznych
•
Prawa do informacji publicznej
HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Points) - System Analizy Zagrożeń i
Krytycznych Punktów Kontroli, zwany dalej "systemem HACCP" - postępowanie mające na celu
zapewnienie bezpieczeństwa żywności przez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu
widzenia wymagań zdrowotnych żywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu
wszystkich etapów produkcji i obrotu żywnością produktami spożywczymi; system ten ma również
na celu określenie metod eliminacji lub ograniczania zagrożeń oraz ustalenie działań korygujących.
HACCP jest systemowym postępowaniem mającym na celu identyfikację i oszacowanie skali
zagrożeń bezpieczeństwa żywności, z punktu widzenia jej jakości zdrowotnej oraz ryzyka
wystąpienia tych zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i dystrybucji. Jest to
również system mający na celu określenie metod ograniczania tych zagrożeń. System HACCP
pozwala na uzyskanie pewności, że zakład wykonał wszystko dla bezpieczeństwa wyrobu i
konsumenta, w odniesieniu do przepisów, zasad dobrej praktyki produkcyjnej i potrzeb klientów.
System ten został opracowany w latach 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. W Polsce
obowiązek wdrażania systemu HACCP początkowo dotyczył tylko zakładów produkujących wody
mineralne oraz żywnosć specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Obowiązek wdrożenia HACCP
we wszystkich firmach sektora spożywczego został wprowadzony wraz z wejściem do Unii
Europejskiej w dniu 1 maja 2004.
10
Zasady HACCP:
Zasada 1 - Identyfikacja zagrożeń i opisanie środków zapobiegawczych
Należy utworzyć zespół, który będzie odpowiedzialny za wszystkie działania podejmowane
podczas tworzenia, wdrażania i utrzymania systemu. Sporządzić blokowy schemat procesu
technologicznego, a po jego zweryfikowaniu wypisać wszystkie możliwe zagrożenia
biologiczne (bakterie, wirusy, pasożyty), chemiczne (naturalne toksyny, związki chemiczne,
pestycydy, metale ciężkie, pozostałości środków myjących) i fizyczne (szkło, metal, elementy
opakowań) występujące na poszczególnych jego etapach oraz związane ze stosowanymi
surowcami, dodatkami i materiałami. Następnie należy oszacować istotność zagrożeń i opisać
środki kontrolne umożliwiające opanowanie zagrożeń istotnych dla bezpieczeństwa żywności.
Zasada 2 - Identyfikacja krytycznych punktów kontroli (CCP)
Zespół HACCP powinien zidentyfikować tzw. krytyczne punkty kontrolne (CCP), tj.
wszystkie miejsca w procesie technologicznym, w których do zagwarantowania
bezpieczeństwa żywności jest niezbędne opanowanie (kontrola) występujących tam zagrożeń.
Do identyfikacji CCP zaleca się stosowanie jednego z wielu tzw. drzewek decyzyjnych.
Zasada 3 - Identyfikacja limitów krytycznych
Dla każdego CCP należy ustalić tzw. limity (granice) krytyczne oznaczające takie wartości
mierzalne środków kontrolnych, których nie można przekroczyć, ponieważ jest to
jednoznaczne z utratą bezpieczeństwa wyrobu gotowego.
Zasada 4 - Ustalenie systemu monitorowania CCP
Każdy CCP powinien mieć ustalone wymagania odnośnie sposobu i częstotliwości
odczytywania i zapisywania wartości środków kontrolnych (tzw. monitorowanie CCP) oraz
osoby odpowiedzialnej za te działania.
Zasada 5 - Określenie działań korygujących
Należy opracować procedury działań korygujących, które muszą być podjęte, gdy
monitorowanie wykaże przekroczenie ustalonych granic krytycznych. Konieczne jest także
wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za podjęcie tych działań. Działania korygujące powinny
zawierać sposób przywrócenia kontroli zagrożeń w CCP, a także sposób postępowania z
produktem, który został wyprodukowany, gdy ustalone granice krytyczne zostały
przekroczone.
Zasada 6 - Ustalenie procedur weryfikacji systemu
Należy opisać sposób sprawdzania poprawności funkcjonowania systemu. System taki,
opisany w formie procedury, może opierać się na wynikach badań mikrobiologicznych
produktów końcowych lub reklamacjach. Zalecanym sposobem weryfikowania systemu jest
wykonywanie tzw. audytów wewnętrznych systemu.
Zasada 7 - Ustalenie procedur zapisów
: Dokumentacja i zapisy systemu HACCP stanowią dowód zapewnienia bezpieczeństwa
żywności, dlatego należy opracować procedury sporządzania, prowadzenia, przechowywania
i nadzorowania wszystkich dokumentów i zapisów systemu HACCP (3 lata od sprzedaży).
Znakowanie żywności
Art. 45. 1. Środki spożywcze wprowadzane do obrotu są oznakowane.
2. Oznakowanie środka spożywczego obejmuje wszelkie informacje w postaci napisów i innych
oznaczeń, w tym znaki towarowe, nazwy handlowe, elementy graficzne i symbole, dotyczące
środka spożywczego i umieszczone na opakowaniu, etykiecie, obwolucie, ulotce, zawieszce oraz w
dokumentach, które są dołączone do tego środka spożywczego lub odnoszą się do niego.
3. Oznakowanie środka spożywczego powszechnie spożywanego nie może zawierać określenia
"dietetyczny" lub w inny sposób sugerować, że jest to środek spożywczy specjalnego przeznaczenia
żywieniowego.
11
4. Środki spożywcze niebędące preparatami do początkowego żywienia niemowląt nie mogą być
oznakowane, prezentowane, reklamowane i wprowadzane do obrotu w sposób wskazujący lub
mogący sugerować, że są wystarczające do zaspokajania potrzeb żywieniowych zdrowych
niemowląt przez pierwsze 6 miesięcy życia.
Art. 46. 1. Oznakowanie środka spożywczego nie może:
1) wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności:
a) co do charakterystyki środka spożywczego, w tym jego nazwy, rodzaju, właściwości, składu,
ilości, trwałości, źródła lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji,
b) przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których nie posiada,
c) przez sugerowanie, że środek spożywczy posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie
podobne środki spożywcze posiadają takie właściwości;
2) przypisywać środkowi spożywczemu właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia
albo odwoływać się do takich właściwości, z zastrzeżeniem art. 24 ust. 4 i art. 33 ust. 4.
2. Przepis ust. 1 stosuje się również do reklamy oraz do prezentacji środków spożywczych, w tym
w szczególności w odniesieniu do ich kształtu, wyglądu lub opakowania, zastosowanych
materiałów opakowaniowych, sposobu prezentacji oraz otoczenia, w jakim są prezentowane.
Art. 47. 1. Nazwa środka spożywczego powinna odpowiadać nazwie ustalonej dla danego rodzaju
środków spożywczych w przepisach prawa żywnościowego, a w przypadku braku takich przepisów
powinna być nazwą zwyczajową środka spożywczego lub składać się z opisu tego środka
spożywczego lub sposobu jego użycia, tak aby umożliwić konsumentowi rozpoznanie rodzaju i
właściwości środka spożywczego oraz odróżnienie go od innych produktów.
2. Nazwa środka spożywczego wyprodukowanego w innym państwie członkowskim Unii
Europejskiej, pod którą środek spożywczy jest wprowadzany do obrotu w tym państwie zgodnie z
obowiązującymi w nim przepisami, może być stosowana w oznakowaniu tego środka spożywczego
wprowadzanego do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli sama lub w połączeniu z
dodatkowym opisem zamieszczonym w jej bezpośrednim sąsiedztwie umożliwia konsumentowi
rozpoznanie rodzaju i właściwości tego środka spożywczego oraz odróżnienie go od innych
produktów.
3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli nazwa środka spożywczego wyprodukowanego w innym
państwie członkowskim Unii Europejskiej jest stosowana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
do oznaczania innych środków spożywczych, biorąc pod uwagę ich skład i sposób wytwarzania.
4. Nazwie powinny towarzyszyć informacje dotyczące postaci środka spożywczego lub procesów
technologicznych stosowanych w produkcji, w szczególności określające, czy jest to środek
spożywczy sproszkowany, liofilizowany, głęboko mrożony, zagęszczony, wędzony - w przypadku
gdy brak tej informacji może wprowadzać nabywcę w błąd.
5. Nazwa, pod którą środek spożywczy jest wprowadzany do obrotu, nie może być zastąpiona
znakiem towarowym, nazwą marki lub nazwą handlową (wymyśloną).
Art. 48. 1. Środki spożywcze muszą być oznakowane w sposób zrozumiały dla konsumenta, napisy
muszą być wyraźne, czytelne i nieusuwalne, umieszczone w widocznym miejscu, a także nie mogą
być w żaden sposób ukryte, zasłonięte lub przesłonięte innymi nadrukami lub obrazkami.
2. Środki spożywcze wprowadzane do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej muszą być
oznakowane w języku polskim. Środki spożywcze mogą być ponadto oznakowane w innych
językach.
Art. 49. 1. Oznakowanie środka spożywczego zawiera informacje istotne dla ochrony zdrowia i
życia człowieka, w szczególności:
1) nazwę, pod którą środek spożywczy jest wprowadzany do obrotu, oraz
12
2) inne dane umożliwiające identyfikację oraz odróżnienie środka spożywczego od innych
środków spożywczych.
2. Informacje dotyczące wartości odżywczej podawane są w oznakowaniu środków spożywczych
specjalnego przeznaczenia żywieniowego, a w odniesieniu do środków spożywczych powszechnie
spożywanych, jeżeli w oznakowaniu, prezentacji albo reklamie tego środka jest podawane
oświadczenie żywieniowe.
Art. 52. Środki spożywcze oznakowane datą minimalnej trwałości lub terminem przydatności do
spożycia mogą znajdować się w obrocie do tej daty lub terminu.
Białe Księgi (White Papers) to rodzaj dokumentacji opracowywanych i publikowanych przez
Komisję Europejską i przedkładanych do przyjęcia przez Radę Unii Europejskiej (dawniej
przedkładano Białe Księgi Radzie Europejskiej). Po zaakceptowaniu Białe Księgi stają się
obowiązującym w Unii programem działania w danej sferze i na danym obszarze.
Podstawowe założenia Białej Księgi ds. bezpieczeństwa żywności dotyczą:
• kontroli zanieczyszczeń fizykochemicznych i mikrobiologicznych żywności,
• nadzoru nad żywnością genetycznie zmodyfikowaną, obecną na rynku,
• funkcjonowania systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach
żywnościowych
• konieczności uwzględniania systemu HACCP w nowelizowanych aktach prawnych UE
dotyczących żywności oraz jego wdrażania podczas produkcji żywności
• podniesienia bezpieczeństwa żywności i zaufania konsumentów
13