liczba zębów mlecznych

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, 463–469
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
ANETTA GMYREK−MARCINIAK, URSZULA KACZMAREK, KATARZYNA FITA,
BEATA WILK−SIECZAK
Stan uzębienia i potrzeby lecznicze u dzieci 6−letnich
z wybranych losowo przedszkoli we Wrocławiu
Dental Status and Treatment Needs in 6−Year−Old Children
from Randomly Selected Preschools in Wroclaw
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Sformułowano spodziewane rezultaty realizacji zadań wyznaczonych w Narodowym Programie
Zdrowia – zmniejszenie się o 10% w stosunku do 1995 roku zachorowalności na próchnicę zębów u dzieci w wie−
ku 7–12 lat. Autorzy przedstawiają wybrane wyniki badań epidemiologicznych przeprowadzonych w 2006 roku
wśród dzieci 6−letnich mieszkających we Wrocławiu.
Cel pracy. Określenie stanu uzębienia u dzieci 6−letnich mieszkających na terenie Wrocławia, skuteczności opie−
ki stomatologicznej oraz wykazanie aktualnych potrzeb leczniczych.
Materiał i metody. Badaniem stomatologicznym objęto 170 dzieci 6−letnich z wybranych wrocławskich przed−
szkoli. Stan uzębienia oceniono według kryteriów ŚOZ pod względem występowania próchnicy. Obliczono śre−
dnią liczbę puw/z, PUW/Z oraz wskaźnik leczenia.
Wyniki. Próchnicą zębów jest objętych aż 86% badanych dzieci, puw/z = 0 występowało tylko u 14% dzieci,
w tym 21% dziewcząt. Próchnica na powierzchniach żujących pierwszych stałych zębów trzonowych występowa−
ła u około 20% badanej grupy dzieci 6−letnich.
Wnioski. W badanej grupie dzieci 6−letnich stwierdzono prawie dwukrotny wzrost wartości puw/z w stosunku do
badań z przed 10 lat (Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, 463–469).
Słowa kluczowe: dzieci przedszkolne, próchnica zębów, liczba puw/PUW, wskaźnik leczenia.
Abstract
Background. Expected effects of the realization of an appointed task in National Health Program to 2005 inter alia
– 10% reduction of dental caries of 7–12−year−old children as compared with 1995. The authors present the selec−
ted results of the dentition epidemiological studies performed in 2006 in 6−year−old children living in Wroclaw.
Objectives. Evaluation of a dental status of 6−year−old children living in Wroclaw, the effectiveness of dental care
and showing current treatment requirements.
Material and Methods. The dental examination was performed in a group of 170 6−years−old children from selec−
ted preschools in Wroclaw. The condition of dentition in relation to dental caries was evaluated by WHO criteria.
Average dmf/t, DMF/T and Treatment Index were calculated.
Results. 86% of examined children have dental caries, dmf/t = 0 performed in 14% group of children only, there−
in 21% of girls. Dental caries of occlusal surface of the first molar teeth occur at the level of approximately 20%
of 6−year−old children from the examined group.
Conclusions. Examination of the group of 6−year−old children affirmed a double increase of the dmf/t value in
comparison with examination performed 10 years ago (Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, 463–469).
Key words: preschool children, dental caries, dmf/DMF, treatment index.
Zdrowie jamy ustnej jest integralnym elemen−
tem ogólnego zdrowia i czynnikiem determinują−
cym jakość życia człowieka – zgodnie z tym zało−
żeniem realizuje się cele wyznaczone przez Świa−
tową Organizację Zdrowia w zakresie zdrowia ja−
my ustnej [1].
Próchnica zębów jest najbardziej rozpowszech−
nioną chorobą narządu żucia i jest zaliczana do cho−
464
rób społecznych. Polska należy do krajów o stosun−
kowo wysokiej zachorowalności na próchnicę.
Głównym tego powodem jest nieprzestrzeganie
właściwej higieny jamy ustnej, kariogenna dieta,
brak świadomości prozdrowotnej, jak również utru−
dniony dostęp do opieki stomatologicznej [2, 3].
W związku z zaleceniami Światowej Organi−
zacji Zdrowia w wielu krajach przeprowadza się
okresowe badania epidemiologiczne uzębienia
w określonych grupach wiekowych. Pozwalają
one oceniać występowanie próchnicy zębów [1,
4]. W odniesieniu do dzieci 5–6−letnich cele zdro−
wia jamy ustnej na rok 2010 proklamowane przez
WHO zakładają 90% dzieci wolnych od próchni−
cy. Duża zapadalność, jak również wysokie wska−
źniki próchnicy zębów u dzieci w wieku przed−
szkolnym wskazują na potrzebę analizy stanu
i przyczyn nasilenia tej choroby oraz czynników
ryzyka, a także zmianę zachowań na prozdrowot−
ne w tej grupie wiekowej [4–6].
Kontrola diety, w szczególności ograniczenie
częstości oraz ilości spożywania kariogennych wę−
glowodanów, systematyczne szczotkowanie zębów,
jak również stosowanie środków służących do pie−
lęgnacji jamy ustnej zawierających jony fluorkowe
stanowią ważne elementy w zapobieganiu próchni−
cy zębów [1, 2, 5, 7, 8]. Istotną rolę w zapobieganiu
odgrywa edukacja prozdrowotna mająca na celu
propagowanie zdrowego stylu i warunków życia [1,
4]. Edukacja prozdrowotna prowadzona w przed−
szkolach i szkołach z udziałem nauczycieli jest
uznana za najskuteczniejszą formę promocji zdro−
wia, którą powinno się rozpowszechniać jak najsze−
rzej [1, 4, 5]. Wiele badań wskazuje na związek re−
alizacji programów profilaktycznych ze zmniejsze−
niem poziomu nasilenia próchnicy danej populacji.
Programy te są oparte najczęściej na szczotkowaniu
zębów preparatami zawierającymi związki fluoru
prowadzonym i nadzorowanym w przedszkolach
i szkołach. Wielu autorów wskazuje na znaczną re−
dukcję próchnicy u osób z wysokim ryzykiem
próchnicy po wdrożeniu programów profilaktycz−
nych opartych na edukacji prozdrowotnej dzieci
oraz rodziców, czyszczeniu zębów po głównych po−
siłkach, stosowaniu past zawierających związki flu−
oru [3, 9–14]. Na podstawie wieloletnich obserwa−
cji wielu autorów poleca wprowadzenie lakowania
zębów jako skuteczną formę profilaktyki próchnicy
w stałych zębach trzonowych [3, 8, 15–17]. Bada−
nia prowadzone w kierunku sprawdzenia skutecz−
ności programu profilaktycznego próchnicy zębów
przeprowadzone w latach 1989–2001 przez De−
merzi et al. [18] wskazały na czynniki mające
wpływ na nasilanie próchnicy zębów, a wśród nich
systematyczna okresowa kontrola stomatologiczna
i lakowanie zębów zmniejszyły występowanie
próchnicy.
A. GMYREK−MARCINIAK et al.
Zostały określone zadania Narodowego Pro−
gramu Zdrowia obowiązujące do 2005 roku mają−
ce na celu polepszenie zdrowia jamy ustnej. Postu−
lowano w nich o:
– wprowadzenie i zintensyfikowanie edukacji
zdrowotnej z zakresu zdrowia jamy ustnej wśród
kobiet ciężarnych oraz rodziców dzieci do lat 7,
– wprowadzenie czyszczenia zębów po głów−
nych posiłkach do rozkładu zajęć w żłobkach,
przedszkolach, sanatoriach, domach dziecka,
w czasie kolonii,
– prowadzenie profilaktyki fluorkowej egzo−
gennej u uczniów szkół wszystkich typów, gdy nie
ma przeciwwskazań lokalnych – w miejscu zamie−
szkania,
– upowszechnienie profilaktyki endogennej,
– kontynuację profilaktycznego uszczelniania
bruzd pierwszych zębów trzonowych i przedtrzo−
nowych u dzieci w wieku 6–8 lat,
– lakierowanie lakierami z fluorem po−
wierzchni gładkich zębów u dzieci z wysokim ry−
zykiem próchnicy,
– wykorzystanie przeciwbakteryjnego działa−
nia chlorcheksydyny.
Sformułowano spodziewane rezultaty realiza−
cji zadań wyznaczonych w Narodowym Progra−
mie Zdrowia do 2005 roku, między innymi
uszczelnienie profilaktyczne bruzd pierwszych zę−
bów trzonowych powinno być przeprowadzone
u co najmniej 60% dzieci w wieku 6–8 lat; zmniej−
szenie się o 10% w stosunku do 1995 roku zacho−
rowalności na próchnicę zębów u dzieci w wieku
7–12 lat.
Podjęto również próbę wyznaczenia celów
zdrowotnych dotyczących dzieci 6−letnich z zakre−
su stomatologii. Cele te powinny być realizowane
w latach 2006–2015 pomimo pominięcia proble−
matyki zdrowia jamy ustnej w aktualnym NPZ.
Zalicza się do nich m.in.: zwiększenie do 60%
dzieci w wieku 6 lat bez próchnicy uzębienia, ob−
niżenie o 20% w stosunku do roku 2002 różnic
między województwami w odsetku dzieci w wie−
ku 6 lat bez próchnicy [1].
Celem badań było określenie stanu uzębienia
u dzieci 6−letnich mieszkających na terenie Wroc−
ławia, skuteczności opieki stomatologicznej oraz
wykazanie aktualnych potrzeb leczniczych z tego
zakresu.
Materiał i metody
Zbadano 170 dzieci 6−letnich (107 chłopców
i 63 dziewczynki) uczęszczających do trzech loso−
wo wybranych przedszkoli na terenie Wrocławia.
W przedszkolach tych nie były realizowane pro−
gramy profilaktyczne.
465
Stan uzębienia i potrzeby lecznicze dzieci 6−letnich
Badanie stomatologiczne przeprowadzono
w oświetleniu lampy czołowej z użyciem lusterka
i tępego zgłębnika. Ocenę uzębienia przeprowa−
dzono wg kryteriów Światowej Organizacji Zdro−
wia. Oddzielnie dla zębów mlecznych i stałych
określono liczbę zębów występujących w jamie
ustnej, częstość występowania próchnicy i jej in−
tensywność (wartości puw/z i PUW/Z) oraz po−
trzeby lecznicze wg wskaźnika leczenia. Badane
wskaźniki rozpatrzono w odniesieniu do płci.
Uzyskane dane poddano analizie statystycznej
za pomocą testu nieparametrycznego U Manna−
−Whitneya, przyjmując za istotny poziom p ≤ 0,05.
Wyniki
U ogółu badanych stwierdzono przeciętnie
18,00 ± 2,56 zębów mlecznych (tab. 1). Częstość
występowania próchnicy wynosiła 85,89% i zmia−
nami było objętych 6,23 ± 4,73 zębów. Przeważa−
jąca liczba zębów dotkniętych próchnicą nie była
leczona – 4,86 ± 4,42 (tj. 78%). Nieco więcej
stwierdzono zębów usuniętych niż wypełnionych
(0,74 ± 1,91 vs. 0,63 ± 1,44). Wskaźnik leczenia
był mały, wynosił 0,11 ± 0,29. Z rozkładu wystę−
powania próchnicy wynika, że wolnych od próch−
nicy w zębach mlecznych (puw/z = 0) było tylko
14% badanych dzieci 6−letnich. Najwyższe warto−
ści puw/z rzędu 17–19 odnotowano u około 3%
badanych dzieci, najczęściej obserwowano puw/z
z przedziału wartości puw/z = 7–8 (około 22%)
(tab. 2). Porównując rozpatrywane wskaźniki w od−
niesieniu do płci, zauważono istotnie (p < 0,05)
więcej zębów mlecznych u chłopców niż u dziew−
czynek, średnio o 1,16 zęba, jak również więcej
zębów objętych procesem próchnicowym u chłop−
ców – średnio o 1,37 zęba niż u dziewczynek,
a także znamiennie (p < 0,05) większą częstość
występowania próchnicy u chłopców, średnio
o 12,22% (tab. 1).
U ogółu badanych zanotowano średnio 3,73 ±
± 3,89 wyrzniętych zębów stałych, nieco więcej
u dziewcząt niż u chłopców (tab. 3). Ponieważ
w tym wieku spośród wyrzniętych zębów stałych
procesem próchnicowym są objęte wyłącznie zęby
pierwsze trzonowe, a nie zęby sieczne, szczegóło−
wej ocenie poddano stan tych zębów. Przeciętnie
u każdego dziecka stwierdzono wyrznięcie 1,86 ±
1,87 zębów stałych pierwszych trzonowych. Roz−
wój próchnicy w tych zębach zaobserwowano
u 20,0% dzieci oraz w 28,08% wyrzniętych zębów.
Przeciętnie u co drugiego dziecka zauważano zmia−
ny próchnicowe w zębach stałych pierwszych trzo−
Tabela 2. Odsetek dzieci z przedziałami wartości puw/z
Tabele 2. The percentage of children with dmf/t value
ranges
puw/z
n/N
%
0
1–2
3–4
5–6
7–8
9–10
11–12
13–14
15–16
17–19
24/170
23/170
15/170
30/170
37/170
8/170
15/170
10/170
3/170
5/170
14,11
13,52
8,82
17,64
21,76
4,7
8,82
5,88
1,76
2,94
Tabela 1. Stan zębów mlecznych
Table 1. Status of deciduous teeth
Badane wskaźniki
(Studied parameters)
Dziewczynki
(Girls)
x±SD
Chłopcy
(Boys)
x ± SD
Istotność różnic
(Significant
difference)
Razem
(Total)
x ± SD
Liczba zębów mlecznych
(Number of deciduous teeth)
17,27 ± 3,04
18,43 ± 2,12
p = 0,014
p < 0,05
18,00 ± 2,56
Częstość występowania próchnicy w %
(Caries occurence %)
79,37
91,59
p = 0,034
p < 0,05
85,89
puw/z
dmf/t
6,11 ± 5,12
6,30 ± 4,51
p = 0,591
p > 0,05
6,23 ± 4,73
p/z
d/t
4,00 ± 4,38
5,37 ± 4,39
p = 0,019
p < 0,05
4,86 ± 4,42
u/z
m/t
1,24 ± 2,64
0,45 ± 1,22
p = 0,086
p > 0,05
0,74 ± 1,91
w/z
f/t
0,89 ± 1,70
0,44 ± 1,24
p = 0,104
p > 0,05
0,63 ± 1,44
Wskaźnik potrzeb leczniczych (w/p + w)
(Index of treatment needs – f/d + f)
0,18 ± 0,37
0,08 ± 0,21
p = 0,018
p < 0,05
0,11 ± 0,29
466
A. GMYREK−MARCINIAK et al.
Tabela 3. Stan zębów stałych
Table 3. Status of permanent teeth
Badane wskaźniki
(Studied parameters)
Dziewczynki
(Girls)
Chłopcy
(Boys)
Istotność różnic
(Significant
difference)
Razem
(Total)
x±SD
x ± SD
4,41 ± 4,39
3,33 ± 3,53
p = 0,185
p > 0,05
3,73 ± 3,89
Liczba zębów
(Number of permanent first molars)
1,90 ± 1,90
1,84 ± 1,86
p = 0,928
p > 0,05
1,86 ± 1,87
Częstość występowania próchnicy (%)
(Caries occurence %)
15,87
22,43
p = 0,751
p > 0,05
20,0
% zębów dotkniętych próchnicą
(% of caries affected teeth)
20,0
32,99
p = 0,338
p > 0,05
28,08
PUW/Z
DMF/T
0,38 ± 0,67
0,61 ± 0,65
p = 0,454
p > 0,05
0,52 ± 0,66
P/Z
D/T
0,33 ± 0,57
0,51 ± 0,62
p = 0,599
p > 0,05
0,45 ± 0,60
U/Z
M/T
0
0
–
0
W/Z
F/T
0,05 ± 0,19
0,10 ± 0,15
p = 0,832
p > 0,05
0,07 ± 0,17
Wskaźnik potrzeb leczniczych (W/P+ W)
(Index of treatment needs – F/D+F)
0,19 ± 0,36
0,15 ± 0,33
p = 0,651
p > 0,05
0,16 ± 0,33
Lakowanie
(Sealing)
0,25 ± 0,92
0,09 ± 0,52
p = 0,640
p > 0,05
0,15 ± 0,70
Liczba zębów stałych
(Number of permanent teeth)
x ± SD
Zęby stałe pierwsze trzonowe
(Permanent first molars)
Tabela 4. Odsetek dzieci z puw/z w pierwszych zębach
trzonowych
Tabele 4. The percentage of children witf dmf/t value
ranges in first molars
puw/z 6
n/N
%
0
1
2
3
4
54/89
11/89
6/89
5/89
13/89
60,67
12,36
6,74
5,62
14,61
nowych, które w ponad 80% (0,45 vs 0,52) były
niewypełnione. Wartość wskaźnika leczenia zębów
była niska i wynosiła 0,16 ± 0,33. W wyniku badań
stwierdzono, że średnio co 7 dziecko miało zalako−
wany jeden ząb pierwszy trzonowy (0,15 ± 0,70).
W wartościach rozpatrywanych wskaźników
między dziewczynkami i chłopcami nie zaobser−
wowano statystycznie istotnych różnic.
Z rozkładu występowania próchnicy w pierw−
szych zębach trzonowych stałych wynika, że wol−
nych od próchnicy (PUW/Z = 0) było około 61%
badanych dzieci 6−letnich (N = 89). Największą
wartość (PUW/Z = 4) dla pierwszych stałych zę−
bów trzonowych odnotowano u około 15% bada−
nych dzieci (tab. 4).
Omówienie
W porównaniu z danymi ogólnopolskimi
z 1999 roku [19], w których uzyskano wyniki –
17,6% wolnych od próchnicy dzieci 6−letnich (kraj
– miasto, wieś), woj. dolnośląskie – 35,1%, odse−
tek dzieci 6−letnich wolnych od próchnicy zmalał
do wartości 14,1% – badania własne.
W ogólnopolskim badaniu epidemiologicz−
nym przeprowadzonym w 2002 roku średnia war−
tość wskaźnika próchnicy dla polskich sześciolat−
ków oszacowano na poziomie 5,9, w zależności od
województwa wynosiła 1,6–7,7 [20, 21], w bada−
niu własnym uzyskano wartość 6,3.
Frekwencja próchnicy zębów stałych pierw−
szych trzonowych w grupie dzieci z uzębieniem
mieszanym kształtowała się na poziomie 16%
u dziewcząt oraz 22% u chłopców. Podobne wyni−
ki uzyskała Milewska et al. [22,23]. Wielu autorów
odnotowało jednak znacznie wyższą frekwencję
próchnicy zębów stałych u dziewcząt [20, 24–26].
Porównując uzyskane dane z wynikami badań
sprzed 11 lat przeprowadzonymi wśród dzieci
6−letnich z rejonu niefluorkowanego Wrocławia
[6], zauważa się wzrost częstości i intensywności
próchnicy zarówno w uzębieniu mlecznym, jak
467
Stan uzębienia i potrzeby lecznicze dzieci 6−letnich
Tabela 5. Porównanie stanu uzębienia dzieci 6−letnich z danymi z 1995 roku [4]
Table 5. The comparison of dentition condition of 6−year−old children with the data from 1995 [4]
1995 rok
(1995 year)
2006 rok – dane własne
(2006 year – the own results)
DZ
G
CH
B
razem
(total)
DZ
G
CH
B
razem
(total)
zęby mleczne
(deciduous teeth)
60,0
56,7
58,3
79,37
91,59
85,89
zęby stałe
(permanent teeth)
3,3
3,3
3,3
15,87
22,43
20,00
puw/z
(dmf/t)
4,0
3,8
3,9
6,11
6,30
6,23
PUW/Z
(DMF/T)
0,03
0,03
0,03
0,38
0,61
0,52
Frekwencja próchnicy
(Caries occurence)
%
i stałym (tab. 5). Częstość występowania próchni−
cy w zębach mlecznych wzrosła o 27,59%, więk−
sze wartości zaobserwowano u chłopców
(o 34,9%) niż u dziewczynek (o 19,4%). Zwięk−
szyła się ponad 1,5−krotnie liczba zębów objętych
procesem próchnicowym z 3,9 do 6,23 zębów
(u dziewcząt o 52%, a u chłopców o 65%).
Wzrosła również frekwencja próchnicy w zę−
bach stałych, średnio o 16,7% (u dziewczynek
o 12,6%, u chłopców o 19,1%). Ponad 16−krotnie
zwiększyła się średnia liczba zębów dotkniętych
próchnicą (13−krotnie u dziewcząt i 20−krotnie
u chłopców).
Z badań przeprowadzonych przez Gajewską et
al. [8] wynika, że nieco większa średnia liczba wy−
rzniętych zębów stałych w tym pierwszych stałych
zębów trzonowych występuje u dziewcząt. W ba−
daniach własnych uzyskano porównywalne wyni−
ki. Średnia liczba wyrzniętych stałych pierwszych
zębów trzonowych u dziewcząt wynosiła 4,41,
w tym 1,90 pierwszych stałych zębów trzono−
wych, a u chłopców kolejno 3,33 oraz 1,84. Obser−
wacja ta pośrednio potwierdza wcześniejsze ząb−
kowanie dziewcząt w porównaniu z chłopcami.
Dane uzyskane w ramach ogólnopolskich ba−
dań
epidemiologicznych
przeprowadzonych
w 1995 roku na terenie województwa wrocław−
skiego wskazują, że profilaktyczne lakowanie zę−
bów pierwszych stałych trzonowych w zdecydo−
wanej większości zostało wykonane w szkolnych
gabinetach stomatologicznych [8].
Pogorszenie stanu uzębienia dzieci 6–letnich
w stosunku do badań przeprowadzonych w 1995 ro−
ku na terenie Wrocławia (tab. 5) [6] może wskazy−
wać na mniejszą dostępność do opieki stomatolo−
gicznej po reformie służby zdrowia oraz brak wła−
ściwych zachowań prozdrowotnych dzieci i ich ro−
dziców [3, 4]. Prawdopodobnie ma to związek ze
zmianami sytemu opieki zdrowotnej oraz brakiem
realizacji programów profilaktycznych w przed−
szkolach, w których przeprowadzono badanie [3].
Z badań wynika, że nie został zrealizowany wy−
znaczony w NPZ na 2005 rok cel, który zakładał
zmniejszenie o 10% zachorowalności na próchni−
cę zębów dzieci w wieku 7–12 lat w stosunku do
1995 roku. Nie został również zrealizowany cel
zakładający wzrost odsetka dzieci z profilaktycz−
nie zalakowanymi zębami pierwszymi trzonowy−
mi. Dane własne wykazały niewystarczającą opie−
kę stomatologiczną, jest więc konieczne jak naj−
szybsze wdrożenie programów mających na celu
profilaktykę próchnicy w przedszkolach. Należy
również rozważyć przywrócenie szkolnego syste−
mu opieki stomatologicznej.
Podsumowując uzyskane wyniki badań, można
stwierdzić wysoką zapadalność i intensywność
próchnicy zębów mlecznych w badanej grupie dzie−
ci 6−letnich. Frekwencja próchnicy w uzębieniu
mlecznym i stałym oraz liczba zębów dotkniętych
próchnicą w całej badanej grupie wykazała wyraźną
tendencję wzrostową. U niepokojąco dużej grupy
dzieci nie podjęto żadnego leczenia. Uzyskane dane
są alarmujące i wskazują, że opieka stomatologicz−
na dotycząca tej grupy wiekowej jest niedostatecz−
na, podobnie jak w innych rejonach Polski również
powinny zostać podjęte odpowiednie działania
w celu jej poprawy [5, 7, 22–25]. Niepokojące więc
jest pominięcie w projekcie zadań Narodowego
Programu Zdrowia na lata 2006–2015 zagadnienia
poprawy zdrowia jamy ustnej.
468
A. GMYREK−MARCINIAK et al.
Piśmienictwo
[1] ADAMOWICZ−KLEPALSKA B., WIERZBICKA M., STRUżYCKA I.: Założenia i cele zdrowia jamy ustnej w kraju na lata
2006–2020. Czas. Stomat. 2005, 58, 457–460.
[2] GRZESIAK I., KACZMAREK U.: Prognozowanie stanu higieny jamy ustnej u dzieci. Dent. Med. Probl. 2005, 42,
255–260.
[3] JAŃCZUK Z.: W sprawie interpretacji wyników stomatologicznych badań epidemiologicznych przeprowadzonych
u polskich dzieci w ostatnich latach. Magazyn Stomat. 2005, 15, 6, 28–30.
[4] WIERZBICKA M., JÓZEFOWICZ A., WOJCIESZEK D., PIEKARCZYK J., ADAMOWICZ−KLEPALSKA B., TRYKOWSKI J.: Oce−
na realizacji i efektów programu edukacji prozdrowotnej dla dzieci pierwszych klas szkoły podstawowej. Czas.
Stomat. 1998, 51, 363–367.
[5] WIERZBICKA M.: Metody i strategie w promocji zdrowia i zapobieganiu chorobom jamy ustnej. Czas. Stomat.
1999, 52, 488–493.
[6] MALEPSZY A., NOWAK−MALINOWSKA H., KACZMAREK U., WRZYSZCZ−KOWALCZYK A., GAJEWSKA M.: Stan uzębie−
nia i potrzeby lecznicze 6−letnich dzieci z województwa wrocławskiego. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1996, 1,
13, 30–33.
[7] BRUZDA−ZWIECH A., SZYDłOWSKA−WALENDOWSKA B., WOCHNA−SOBAŃSKA M., DASZKOWSKA M., FILIPIŃSKA−SKąP−
SKA R., HILT A., LUBOWIEDZKA−GONTAREK B.: Wpływ nawyków higienicznych i żywieniowych na stan uzębienia
dzieci w wieku przedszkolnym. Dent. Med. Probl. 2005, 42, 267–272.
[8] GAJEWSKA M., KACZMAREK U., WRZYSZCZ−KOWALCZYK A., NOWAK−MALINOWSKA H., MALEPSZY A.: Stan pierw−
szych stałych zębów trzonowych u 7−letnich dzieci z województwa wrocławskiego. Przegl. Stomat. Wieku Rozw.
1999, 1, 25, 25–29.
[9] EKSTRAND K.R., CHRISTIANSEN M.E.C.: outcomes of a non−operative caries treatment programme for children and
adolescents. Caries Res. 2005, 39, 455–467.
[10] CURNOW MMT., PINE C.K., BURNSIDE G., NICHOLSON J.K., CHESTERS R.., HUNTINGTON E.: A randomized control−
led trial of the efficacy of supervised toothbrushing in high−caries−risk children. Caries Res. 2002, 36, 294–300.
[11] HOLTTA P., ALALUUSUA S.: Effect of supervised use of fluoride toothpaste on caries incidence in preschool chil−
dren. Int. J. Pediatr. Dent. 1992, 2, 145–149.
[12] ETTY E., HENEBERKE M., GRUYTHUSEN R., WOLTGENES J.H.M.: Influence of oral hygiene on early enamel caries.
Caries Res. 1994, 28, 132–136.
[13] DASZKOWSKA M., LUBOWIEDZKA B., SZYDłOWSKA B., WOCHNA SOBAŃSKA M.: Ocena nawyków higienicznych i ży−
wieniowych dzieci objętych programem profilaktyki próchnicy. Dent. Med. Probl. 2003, 40, 305–308.
[14] STECKEN−BLIKS C., HOLM A.K.: Between−meal eating. Toothbrushing frequency and dental caries in 4−year−old
children in north Sweden. Int. J. Pediatr. Dent. 1995, 5, 67–72.
[15] DROP B., MIERZWIŃSKA K.: Ocena stanu zębów szóstych u ludności wiejskiej województwa lubelskiego. Przeg.
Stomat. Wieku Rozw. 1996, 1, 13, 34–40.
[16] BEIRUTI N., FRENCKEN J.E., VAN’T HOF M.A., TAIFOUR D. VAN PALENSTEIN HELDERMAN W.H.: Caries−preventive
effect of a one−time application of composite resin and glass ionomer sealants after 5 years. Caries Res. 2006, 40,
52–59.
[17] JODKOWSKA E.: Uszczelnianie bruzd zębów bocznych jako jedna z metod współczesnej profilaktyki próchnicy.
Czas. Stomat. 2005, 58, 428–435
[18] DEMERTZI A., TOPITSOGLOU V., MURONIDIS S.: Caries prevalence of 11.5 year−olds between 1989–2001 in a pro−
vince of North−Eastern Greece. Commun. Dent Health. 2006, 23, 140–146.
[19] WIERZBICKA M., SZATKO F., RADZIEJEWSKA M., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy Monitoring Zdro−
wia Jamy Ustnej i jego uwarunkowań. (Drugi etap – 1999 rok) Dzieci w wieku 6–12 lat. Ministerstwo Zdrowia
i Opieki Społecznej, Zakład Stomatologii Zachowawczej ISAM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii
AM w Łodzi, Warszawa 1999.
[20] DYBIżBAŃSKA E., ZAWADZIŃSKI M., PIERZYNOWSKA E., GANOWICZ M., ADAMOWICZ−KLEPALSKA B., WIERZBICKA M.:
Występowanie próchnicy u 3− i 6−letnich dzieci w Polsce. Czas. Stomat. 2003, 56, 510–515.
[21] ZIĘTEK M.: Zdrowie jamy ustnej Polaków. Czas. Stomat. 2005, 58, 338–341.
[22] MILEWSKA R., STOKOWSKA W., ŁUCZAJ−CEPOWICZ E., MARCZUK−KOLADA G., MIKSZA−ŻYłKIEWICZ R., KIERKLO A.:
Próchnica zębów dzieci 6−letnich na terenie dawnego województwa białostockiego. Czas. Stomat. 2001, 54, 10–14.
[23] MILEWSKA R., ŁUCZAJ−CEPOWICZ E.: Ocena stanu uzębienia i potrzeb leczniczych u 6− i 12−letnich dzieci w Bia−
łymstoku. Nowa Stomat. 2004, 9, 4, 153–156.
[24] EMERICH−POPLATEK K., ADAMOWICZ−KLEPALSKA B., KACZMARCZYK J., MARASZKIEWICZ−KULESZA M.: Ocena PUW
pierwszych zębów trzonowych stałych u dzieci w wieku 6 i 7 lat z województwa gdańskiego. Czas. Stomat. 1999,
52, 247–253.
[25] BAGIŃSKA J., WILCZYŃSKA−BORAWSKA M., STOKOWSKA W.: Frekwencja i intensywność próchnicy zębów dzieci
z klas zerowych z małych miejscowości województwa podlaskiego. Magazyn Stomat. 2006, 16, 6, 56–58.
[26] LEROY R., BOGAERTS K., LESAFFRE E., DECLERCK D.: Multivariate survival analysis for the identification of fac−
tors associated with cavity formation in permanent first molars. Eur. J. Oral Sci. 2005, 113, 145–152.
Stan uzębienia i potrzeby lecznicze dzieci 6−letnich
Adres do korespondencji:
Anetta Gmyrek−Marciniak
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM
ul. Krakowska 26
50−425 Wrocław
tel. +48 71 784 03 62
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 16.04.2007 r.
Po recenzji: 25.05.2007 r.
Zaakceptowano do druku: 22.10.2007 r.
Received: 16.04.2007
Revised: 25.05.2007
Accepted: 22.10.2007
469