Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży

MEDYCYNA SPORTOWA
Nr 14/2006 1 3 . 0 9
AktywnoÊç fizyczna
dzieci i m∏odzie˝y
Prof. dr hab. med.
Krzysztof Klukowski,
Kierownik Katedry
Fizjologii i Biochemii
AWF w Warszawie
AktywnoÊç fizyczna jest
jednà z podstawowych
potrzeb cz∏owieka oraz
kluczowym warunkiem
zachowania i wzmacniania
zdrowia we wszystkich
okresach ˝ycia.
Rozpocz´ta w dzieciƒstwie,
ma znaczenie fundamentalne.
Rola lekarza jest tu
niebagatelna.
Prof. dr hab.
med. Barbara
Woynarowska,
Kierownik Katedry Biomedycznych Podstaw
Rozwoju i Wychowania. Wydzia∏ Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego. Konsultant w Zak∏adzie Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka.
W dzieciƒstwie i m∏odoÊci aktywnoÊç fizyczna pe∏ni cztery podstawowe funkcje:
– Stymulacja i wspomaganie
rozwoju: fizycznego (wzrastanie,
rozwój mi´Êni i funkcji zaopatrzenia tlenowego), psychicznego
(dziecko uczy si´ pokonywaç
trudnoÊci, radziç sobie ze zm´czeniem, prze˝ywaç sukcesy i pora˝ki, kontrolowaç emocje), spo∏ecznego (dziecko kszta∏tuje relacje
z innymi, uczy si´ wspó∏pracy, samokontroli).
– Adaptacja do bodêców i zmian
Êrodowiska fizycznego (hartowanie) i spo∏ecznego.
– Kompensacja nadmiernego
unieruchomienia
zwiàzanego
z naukà, oglàdaniem telewizji,
pracà przy komputerze.
– Korekcja i terapia wielu zaburzeƒ, w tym zw∏aszcza oty∏oÊci,
cukrzycy, mózgowego pora˝enia
dzieci´cego.
przez 5 dni w tygodniu, wynosi∏y:
oko∏o 50% u ch∏opców, 40%
u dziewczàt w USA, Irlandii i Kanadzie, tylko oko∏o 30% u ch∏opców, 20% u dziewczàt we Francji,
Estonii i Norwegii. M∏odzie˝ polska zajmowa∏a pozycje w pobli˝u
Êrodka – 41% ch∏opców i 29%
dziewczàt.
AktywnoÊç fizyczna zmniejsza
si´ z wiekiem. Odsetek m∏odzie˝y
w Polsce osiàgajàcej zalecany jej
poziom ilustrujà nast´pujàce dane:
Za ma∏o ruchu
Niedostatki aktywnoÊci fizycznej
dzieci i m∏odzie˝y sà problemem
we wszystkich krajach cywilizowanych. W badaniach m∏odzie˝y
w wieku 11-15 lat, wykonanych
w 2002 r. w 34 krajach, odsetki nastolatków osiàgajàcych zalecany
poziom aktywnoÊci fizycznej,
za który uznano poÊwi´canie na
umiarkowane i intensywne wysi∏ki co najmniej 60 minut dziennie
11 lat 13 lat 15 lat 18 lat
Ch∏opcy
45%
40%
38%
17%
Dziewcz´ta 39%
27%
23%
11%
Nasilajàca si´ z wiekiem hipokinezja jest przyczynà regresu
sprawnoÊci i wydolnoÊci fizycznej
m∏odzie˝y.
Rekomendacje dotyczàce optymalnego poziomu aktywnoÊci fizycznej
We
wczesnym
dzieciƒstwie,
przy du˝ej spontanicznej aktywnoÊci i ruchliwoÊci dziecka, wystarczy stworzyç mu warunki
do naturalnej ekspresji ruchowej
(„wy˝ycia si´”) – przestrzeƒ, czas,
zainteresowanie, zabawki i sprz´t
do zaj´ç ruchowych. Dodatkowych, odpowiednio ukierunkowanych zaj´ç wymagajà dzieci
z opóênieniem rozwoju motorycznego, nadwagà, przewlekle chore
i niepe∏nosprawne.
➥
fot. Paczos/Forum
Brak
ruchu
zaburza
naturalny
rozwój
somatyczny
i zuba˝a
relacje
spo∏eczne
Wraz z pierwszym powakacyjnym
dzwonkiem szkolnym pojawiajà si´
problemy zwiàzane z aktywnoÊcià
sportowo-rekreacyjnà dzieci i m∏odzie˝y. AktywnoÊç ruchowa jest jednym z najistotniejszych stymulatorów
rozwoju psychofizycznego m∏odych
ludzi. Jednak niew∏aÊciwie aplikowa-
ne bodêce ruchowe mogà prowadziç
do pog∏´biania wad rozwojowych, zespo∏u przem´czenia czy te˝ zniech´ciç do uprawiania sportu. Równie˝
nadal zbyt du˝y odsetek dzieci ma
wady wzroku, schorzenia alergiczne,
nadwag´ i oty∏oÊç oraz ró˝nego rodzaju zaburzenia stato-dynamiczne
uk∏adu ruchu. Stàd pojawiajà si´ ze
strony rodziców naciski na lekarzy
sportowych i rodzinnych o wydawanie d∏ugoterminowych zwolnieƒ z za-
23
j´ç wychowania fizycznego. A brak ruchu zaburza naturalny rozwój somatyczny i funkcjonalny dziecka, odbierajàc mu mo˝liwoÊç poznania nowych
gier i umiej´tnoÊci sportowych oraz
zuba˝a jego relacje spo∏eczne. Uprawianie wielu dyscyplin sportowych
wymaga odpowiednich badaƒ lekarskich. To one, a nie ambicje rodziców,
trenerów czy opiekunów, decydujà
o prawid∏owym wyborze sportu wyczynowego.
MEDYCYNA SPORTOWA
24
Nr 14/2006 1 3 . 0 9
Rodzaje grup na zaj´ciach wychowania fizycznego w szkole i charakterystyka uczniów w tych grupach
Testowy program edukacyjny
Grupa
Symbol
A
akredytowany przez Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej
Za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê
przys∏uguje 0,2 pkt. edukacyjnego.
Prosimy o wype∏nienie karty
odpowiedzi, wyci´cie jej i odes∏anie
pocztà na podany adres.
As
B
1. Zalecany poziom aktywnoÊci fizycznej, mierzonej za pomocà wskaênika MVPA u dzieci i m∏odzie˝y, powinien
wynosiç:
a) 7 dni w tygodniu
b) 6 dni w tygodniu
c) 5 dni w tygodniu
d) 4 dni w tygodniu
Bk
2. WÊród dziewczàt w wieku 15 lat w Polsce odsetek osiàgajàcych zalecany poziom aktywnoÊci fizycznej wynosi:
a) 40-35%
b) 34-25%
c) 24-20%
d) 19-15%
✁
Cr
Akredytowany przez
Polskie Towarzystwo
Medycyny Spor towej
✁
W ustaleniu wskaêników dla pomiaru aktywnoÊci fizycznej przy-
1. Bez odchyleƒ w stanie zdrowia i rozwoju
2. Z niektórymi odchyleniami w stanie zdrowia, gdy ich
rodzaj i stopieƒ zaawansowania nie stanowià przeciwwskazaƒ
do wysi∏ku, nie wymagajà ograniczeƒ, zaj´ç dodatkowych
lub specjalnej uwagi nauczyciela WF
Z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju, wymagajà:
1. Pewnych ograniczeƒ w zakresie obowiàzujàcych zaj´ç, dotyczàcych
intensywnoÊci i czasu trwania zaj´ç, çwiczeƒ w niekorzystnych warunkach
2. Specjalnej uwagi nauczyciela, indywidualnego traktowania ze wzgl´du
na wi´ksze ryzyko urazu
3. Aktywnego udzia∏u nauczyciela w wyrównywaniu, korekcji lub leczeniu
niektórych zaburzeƒ
Wymagajà dodatkowych zaj´ç ruchowych (np. otyli) lub korekcyjnych
(z zaburzeniami uk∏adu ruchu)
Bez ograniczeƒ
Stan zdrowia uniemo˝liwia czasowo lub d∏ugotrwale
udzia∏ w zaj´ciach WF
Uczestniczàcy w zaj´ciach rehabilitacyjnych lub innej formie
terapii ruchowej poza szko∏à
Rola lekarzy w stymulowaniu
aktywnoÊci fizycznej dzieci
i m∏odzie˝y
Prosz´ zakreÊliç
jednà odpowiedê:
1. a) b) c) d)
2. a) b) c) d)
3. a) b) c) d)
Pomiar aktywnoÊci fizycznej
Niezdolni do WF,
uczestniczàcy w zaj´ciach
rehabilitacyjnych
Udzia∏ w zawodach
i sprawdzianach
fizycznej zwanym MVPA (Moderate-to-Vigorous Physical Activity
– w j´z. polskim Umiarkowana-do-Intensywnej AktywnoÊç Fizyczna). Przyj´to, ˝e co najmniej
5 takich dni w ciàgu tygodnia
oznacza zalecany, tzn. zaspokajajàcy podstawowe potrzeby organizmu poziom aktywnoÊci fizycznej.
Testowy Program Edukacyjny
– Medycyna Sportowa
Prosz´ wpisaç dane albo przybiç pieczàtk´ z adresem
Imi´ i nazwisko: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Telefon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr prawa wykonywania zawodu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I specjalnoÊç: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stopieƒ . . . . . . . .
II specjalnoÊç: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stopieƒ . . . . . . . .
Wyra˝am zgod´ na przetwarzanie moich danych osobowych przez Medical Tribune Polska Sp. z o.o. z siedzibà w Warszawie, ul. 29 Listopada 10, dla celów marketingowych, w tym dla marketingu produktów i us∏ug innych podmiotów. Zgadzam si´ na otrzymywanie informacji handlowych przesy∏anych Êrodkami komunikacji
elektronicznej. Podane dane nie b´dà udost´pniane innym podmiotom (odbiorcom). Dane zosta∏y podane dobrowolnie. Ka˝dej osobie, której dane dotyczà, przys∏uguje prawo dost´pu do treÊci swoich danych i ich poprawiania.
Podpis
Nr 14/2006
Odpowiedzi prosimy nadsy∏aç do 31 paêdziernika 2006 r. (decyduje data stempla pocztowego). Pod koniec okresu rozliczeniowego ka˝dy z uczestników otrzyma certyfikat potwierdzajàcy liczb´ zdobytych punktów edukacyjnych. Kart´ nale˝y wyciàç i odes∏aç w kopercie na adres:
Medical Tribune Polska Sp. z o.o., skr. pocztowa 53, 00-967 Warszawa
U dzieci w wieku szkolnym
niezb´dne sà systematyczne, zorganizowane zaj´cia z ró˝norodnych form ruchu, o odpowiedniej
cz´stotliwoÊci, czasie trwania i intensywnoÊci wysi∏ków.
W wielu krajach podejmowane
sà próby opracowywania rekomendacji dotyczàcych aktywnoÊci
fizycznej. Na przyk∏ad w Wielkiej
Brytanii zespó∏ z∏o˝ony z 57
przedstawicieli oÊrodków naukowych i organizacji spo∏ecznych
opracowa∏ nast´pujàce rekomendacje dla dzieci i m∏odzie˝y w wieku 5-18 lat:
– poziom aktywnoÊci fizycznej:
zalecany – 60 min dziennie, minimalny – 30 min dziennie; wysi∏ki o co najmniej umiarkowanej intensywnoÊci;
– co najmniej dwa razy w tygodniu çwiczenia zwi´kszajàce
si∏´ mi´Êniowà i gibkoÊç.
Zdolni do WF
z ograniczeniem,
wymagajàcy dodatkowych
zaj´ç korekcyjnych
Niezdolni do WF
C
3. Do jakiej grupy na zaj´ciach wychowania fizycznego
w szkole nale˝y zakwalifikowaç ucznia z oty∏oÊcià prostà?
a) Grupa A lub As
b) Grupa B lub Bk
c) Grupa C lub Cr
Nazwa
Zdolni do WF
bez ograniczeƒ
Uprawiajà sport
w szkole lub
poza szko∏à
Zdolni do WF
z ograniczeniami i(lub)
wymagajàcy specjalnej
uwagi nauczyciela WF
Charakterystyka
uczniów
datny w praktyce lekarskiej mo˝e
byç test przesiewowy, opracowany przez autorów amerykaƒskich
Prochask´ i wsp. dla potrzeb podstawowej opieki zdrowotnej
nad m∏odzie˝à. Badany wype∏nia
poni˝szy kwestionariusz. Na podstawie odpowiedzi na oba pytania
wylicza si´ Êrednià liczb´ dni w tygodniu, w których badany przeznacza∏ na aktywnoÊç fizycznà co
najmniej 60 min dziennie. Ârednia
ta jest wskaênikiem aktywnoÊci
Oddzia∏ywanie na najm∏odszych
pacjentów i ich rodziców oraz zach´canie do zwi´kszania aktywnoÊci fizycznej to jedno z wa˝niejszych zadaƒ lekarza POZ zwiàzanych z profilaktykà i promocjà
zdrowia. Szczególnà okazjà sà
profilaktyczne badania lekarskie
(zwane tak˝e bilansami zdrowia).
– u dzieci w wieku 2, 4, 6 lat lekarz powinien oceniaç rozwój psychomotoryczny dziecka;
– u dzieci i m∏odzie˝y w wieku
10, 13, 16 i 18 lat – uwzgl´dniç
w wywiadzie pytania dotyczàce
aktywnoÊci fizycznej (mo˝e przeprowadziç ww. test) oraz sprawnoÊci fizycznej (np. zapytaç, jaki
jest jej poziom w stosunku do rówieÊników).
W przypadku stwierdzonych
niedostatków aktywnoÊci fizycznej nale˝y ustaliç ich przyczyny
oraz zach´ciç rodziców i starsze
dzieci do poszukiwania sposobów
ich eliminowania.
Zadaniem lekarzy specjalistów
sprawujàcych opiek´ nad dzieçmi
i m∏odzie˝à z zaburzeniami w stanie zdrowia jest pomóc im w doborze odpowiednich dla nich form
ruchu.
Odpowiedz na dwa poni˝sze pytania. Oblicz, ile czasu ∏àcznie przeznaczy∏eÊ ka˝dego dnia na aktywnoÊç fizycznà, czyli dodaj czas
wszystkich zaj´ç i zakreÊl odpowiednià kratk´.
Przez ile dni spoÊród ostatnich siedmiu przeznacza∏eÊ na aktywnoÊç
fizycznà (w tym lekcje WF) ∏àcznie co najmniej 60 minut dziennie?
■
■
■
■
■
■
■
■
0 dni
1
2
3
4
5
6
7 dni
Przez ile dni w zwyk∏ym tygodniu przeznacza∏eÊ na aktywnoÊç fizycznà (w tym lekcje WF) ∏àcznie co najmniej 60 minut dziennie?
■
■
■
■
■
■
■
■
0 dni
1
2
3
4
5
6
7 dni
Kwalifikacja do zaj´ç wychowania
fizycznego w szkole
Wychowanie fizyczne w szkole
jest dla oko∏o 70% dzieci i m∏odzie˝y jedynà systematycznà, zorganizowanà formà ruchu. Obecnie uczeƒ powinien mieç 4 lekcje
WF w tygodniu.
W przypadku niektórych zaburzeƒ, ze wzgl´du na bezpieczeƒstwo dziecka, istnieje koniecznoÊç wyeliminowania pewnych
çwiczeƒ, zmniejszenia lub zwi´kszenia ich intensywnoÊci, wprowadzenia dodatkowych form ruchu, zwrócenia uwagi nauczyciela
WF na niektóre zaburzenia, reakcje i zachowania dziecka. Orzekajàc o zdolnoÊci do zaj´ç WF w ramach profilaktycznych badaƒ lekarskich uczniów, lekarz powinien
dokonaç kwalifikacji do odpowiedniej grupy na zaj´ciach
wychowania fizycznego (patrz
tabela powy˝ej).
W przypadku zakwalifikowania ucznia do grupy B, nale˝y
okreÊliç rodzaj ograniczeƒ lub
zaleceƒ dla ucznia i nauczyciela
WF, a w przypadku grupy C –
okres niezdolnoÊci do zaj´ç.
W ka˝dym przypadku ograniczenia w zaj´ciach lub ich modyfikacji lekarz powinien przedyskutowaç ten fakt z uczniem i jego rodzicami, wyjaÊniajàc przyczyn´
takiej decyzji i zach´cajàc
do czynnego udzia∏u w zmodyfikowanej formie zaj´ç.
Poni˝ej podano jako przyk∏ad
zasady kwalifikacji do grup na
zaj´ciach WF uczniów z krótkowzrocznoÊcià:
Grupa A – uczniowie przed okresem pokwitania przy krótko-
Nowe
Ewentualne ograniczenia
ustalane indywidualnie
Jak wy˝ej
Niezdolni do udzia∏u
w zawodach
Jak wy˝ej
wzrocznoÊci do -3,0 D, zaawansowani w pokwitaniu do -4,0 D
przy prawid∏owym dnie oka.
Udzia∏ w zaj´ciach bez szkie∏
korekcyjnych; przy çwiczeniach
wymagajàcych szczególnie dobrej
oceny odleg∏oÊci (np. rzuty, biegi
do celu) – szk∏a korekcyjne.
Grupa B – przy krótkowzrocznoÊci od -3,0 D przed okresem pokwitania oraz od -4,0 do -6,0 D
u zaawansowanych w pokwitaniu.
Przeciwwskazane çwiczenia:
z du˝ym wysi∏kiem fizycznym,
wstrzàsami (skoki, przewroty,
zwisy, podpory, çwiczenia si∏owe,
na przyrzàdach, skoki do wody),
wskazany udzia∏ w zaj´ciach
w szk∏ach korekcyjnych. KoniecznoÊç ochrony przed urazami.
Grupa C – krótkowzrocznoÊç powy˝ej -6,0 D lub mniejsza przy wyraênej progresji wady i zmianach
na dnie oka.
Decyduje okulista. Mo˝e p∏ywaç, bez skoków do wody.
Uwaga! Ka˝dy przypadek krótkowzrocznoÊci powy˝ej -3,0 D wymaga kwalifikacji indywidualnej
po badaniu okulistycznym.
Nale˝y podkreÊliç, ˝e zbyt cz´sto pod presjà dziecka lub rodziców lekarze wydajà zwolnienie
z zaj´ç WF w przypadkach nieuzasadnionych lub na zbyt d∏ugi czas.
Strat tych nie da si´ zwykle wyrównaç. Dlatego w przypadku gdy
rodzice lub sam uczeƒ domagajà
si´ zwolnienia z WF, nale˝y ustaliç
rzeczywiste przyczyny. Lekarz
mo˝e porozumieç si´ w tym celu
z piel´gniarkà szkolnà lub nauczycielem wychowania fizycznego.
PiÊmiennictwo u autorki.
leki
Finaster
Opakowania po 30 tabl. zawierajàcych 5 mg finasterydu. Lek wskazany w leczeniu ∏agodnego
rozrostu gruczo∏u krokowego u m´˝czyzn z powi´kszeniem prostaty w celu: zmniejszenia powi´kszonego gruczo∏u krokowego, poprawy przep∏ywu moczu i regresji objawów zwiàzanych
z ∏agodnym przerostem prostaty, zmniejszenia ryzyka wystàpienia ostrego zatrzymania moczu
i koniecznoÊci leczenia chirurgicznego,
w tym przezcewkowej resekcji gruczo∏u
krokowego i prostatektomii.
Podmiot odpowiedzialny: Przedsi´biorstwo
Farmaceutyczne LEK-AM
Sp. z o.o., ul. Ostrzykowizna 14A,
05-170 Zakroczym
■