Zintegrowany Program Edukacji Ekologicznej

Transkrypt

Zintegrowany Program Edukacji Ekologicznej
ZINTEGROWANY PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
DLA POWIATU WOŁOMIŃSKIEGO
NA LATA 2009-2011 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2015
WOŁOMIN, GRUDZIEŃ 2008 R.
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej
ul. Stary Rynek 20, 09-400 Płock
tel./fax. (024) 2683774
e-mail: [email protected]
www.rceeplock.eko.org.pl
1
Wykonawcą
Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej
dla Powiatu Wołomińskiego
na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2015
jest Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku
Zespół autorski w składzie:
mgr Janina Kawałczewska – koordynator
dr Witold Lenart
inż. Ludwik Ryncarz
2
SPIS TREŚCI
1. Wstęp ............................................................................................................................
5
1.1. Założenia ................................................................................................................
5
1.2. Podstawy Prawne ...................................................................................................
6
1.2.1. Zobowiązania międzynarodowe i Unii Europejskiej ...............................
6
1.2.2. Polskie regulacje prawne .........................................................................
8
1.2.3. Strategie, programy i plany ......................................................................
9
1.3. Cele i zakres Programu ..........................................................................................
11
1.4. Metoda opracowania ..............................................................................................
14
1.5. Materiały źródłowe ................................................................................................
16
2. Informacje o powiecie ................................................................................................... 17
2.1. Podstawowe dane o
powiecie .................................................................................
17
2.2. Stan środowiska przyrodniczego ...........................................................................
20
2.2.1. Geologia i ukształtowanie terenu .............................................................
21
2.2.2. Gleby ........................................................................................................
22
20
2.2.3. Warunki wodne ........................................................................................
23
2.2.4. Powietrze .................................................................................................. 24
2.2.5. Ochrona przyrody i krajobrazu ................................................................ 25
2.2.6. Klimat ....................................................................................................... 26
2.2.7. Zagrożenia środowiska ............................................................................
2
2.3. Uwarunkowania gospodarcze i społeczne rozwoju powiatu oraz procesy zmian
zachodzące w powiecie .........................................................................................
3. Cele edukacji wynikające z dokumentów krajowych i wojewódzkich .........................
9
35
3
5
3.1. Cele edukacji wynikające z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i
Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej .....................................................
36
3.2. Cele edukacji dla zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego .......
37
3.3. Wyzwania edukacyjne Powiatu Wołomińskiego ...................................................
3
8
4. Cele, priorytetowe działania edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju
w Powiecie Wołomińskim ............................................................................................
38
5. Formy, beneficjenci, baza edukacji ekologicznej i realizatorzy ...................................
43
6. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Programu ............................................. 68
7. Finansowanie realizacji Programu ................................................................................ 73
8. Wdrażanie Programu, monitoring i ewaluacja .............................................................. 76
9. Promocja Programu ....................................................................................................... 77
3
10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ..................................................................
SKRÓTY w PROGRAMIE:
ARiMR
- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
EE
- Edukacja Ekologiczna
EZR
- Edukacja dla Zrównoważonego Rozwoju
KPN
- Kampinoski Park Narodowy
NPEE
- Narodowy Program Edukacji Ekologicznej
NPK
- Nadbużański Park Krajobrazowy
NSS
- Narodowa Strategia Spójności
PCZK
- Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego
POE
- Pozarządowa Organizacja Ekologiczna
RDOŚ
- Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
SRK
- Strategia Rozwoju Kraju
WIOŚ
- Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
ZPEE
- Zintegrowany Program Edukacji Ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego
na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2015
Z
R
- Zrównoważony Rozwój
PSP
- Państwowa Straż Pożarna
Fundusze:
NFOŚiGW
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
PFOŚiGW
- Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
GFOŚiGW
- Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
4
1. Wstęp.
1.1.Założenia.
W „Programie ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2004-2011” przyjętym
przez Radę Powiatu uchwałą Nr XIX – 150/04 ustalono, jako jeden z bardzo ważnych celów
strategicznych: zwiększyć świadomość ekologiczną społeczeństwa powiatu, kształtować
postawy proekologiczne mieszkańców powiatu i poczucie odpowiedzialności za jakość
środowiska. Określono cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań oraz cele
średnioterminowe do roku 2011. W celu zapewnienia koordynacji i harmonizacji
zaplanowanych działań postanowiono opracować i wdrożyć „Zintegrowany program edukacji
ekologicznej”.
W czerwcu 2007 r. opracowano „Raport z wykonania w latach 2004-2005 Programu ochrony
środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2004-2011”. W części Raportu poświęconej
ocenie stanu realizacji celów i kierunków działań w zakresie edukacji ekologicznej
mieszkańców powiatu stwierdzono, że edukacja ekologiczna w powiecie jest prowadzona w
sposób
prawidłowy,
wymaga
jednak
działań
o
charakterze
ciągłym
i długotrwałym. Jednocześnie wskazano, że nie zrealizowano zadania „Opracowanie
zintegrowanego programu edukacji ekologicznej w Powiecie Wołomińskim”.
W aktualizacji „Programu ochrony środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 20082011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” wzięto pod uwagę wnioski z Raportu z realizacji
w latach 2004-2005 „Programu ochrony środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata
2004-2011”. Jednym z priorytetów ekologicznych dla władz powiatu jest „podniesienie
świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu”, bowiem warunkiem niezbędnym dla
osiągnięcia celów zawartych w Programie ochrony środowiska jest uczestnictwo w jego
realizacji wszystkich mieszkańców powiatu, administracji samorządowej i rządowej, firm,
instytucji i organizacji pozarządowych. Przyjęto w Programie cel długoterminowy
do 2015 roku – „zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu,
kształtowanie postaw proekologicznych mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności
za stan środowiska”. Określono cele krótkoterminowe i kierunki działań edukacji formalnej
i pozaszkolnej. Jednym z kierunków działań jest prowadzenie zintegrowanej działalności
edukacyjno-formalnej. Rada Powiatu Wołomińskiego przyjęła także uchwałami: „Plan
gospodarki odpadami dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat
2012-2015” (aktualizacja). W roku 2008 został opracowany także „Program usuwania azbestu
i wyrobów zawierających azbest z terenu Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2032”. We
wszystkich ww. Programach i w Planie gospodarki odpadami określa się zadania dotyczące
edukacji ekologicznej społeczeństwa. Jednocześnie, coraz większą wagę przywiązuje się na
świecie, w Europie i w Polsce do edukacji dla zrównoważonego rozwoju.
Podstawowe cele edukacji ekologicznej, które można prosto transponować na cele edukacji
na rzecz zrównoważonego rozwoju (EZR) wynikają z Narodowej Strategii Edukacji
Ekologicznej i Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej. Pierwszy z tych dokumentów
jest formalnie częścią Polityki Ekologicznej Państwa, także w wersji obowiązującej do 2013
roku. Dokonane tam zapisy są powszechnie wprowadzane do dokumentów regionalnych.
Dynamiczny, obserwowany od ponad stu lat, rozwój cywilizacji, jakościowy i ilościowy,
doprowadził w wielu regionach do przekroczenia możliwości zasobowych planety, budzi
niepewność jutra oraz rodzi niesprawiedliwy podział tych dóbr naturalnych pomiędzy
pokolenia, kraje i warstwy społeczne. W szczególności obserwujemy nadmierne
wykorzystywanie zasobów nieodnawialnych, a także prowadzącej do dewastacji środowiska
rabunkowej gospodarki zasobami odnawialnymi. Dowody na to dobrze widoczne są
5
w miastach, bardzo czytelne są także na wsi, szczególnie dostrzegane na obszarach
rozszerzających się aglomeracji, a więc na terenach podobnych do Ziemi Wołomińskiej.
Podczas obu Konferencji ONZ, zwanych Szczytami Ziemi, w Rio de Janeiro oraz
w Johannesburgu, przedstawiciele prawie wszystkich państw świata uzgodnili stanowisko
o konieczności zmiany stylu życia, co jest niezbędne dla uratowania Ziemi i utrzymania
bezpiecznej egzystencji naszych dzieci, wnuków, prawnuków - przyszłych pokoleń ludzi
ziemskiego globu. Szeroko rozumiana edukacja, także komunikacja społeczna są niezbędnym
warunkiem powodzenia. Edukacja ekologiczna jest nie tylko wewnętrzną sprawą Polski, ale
ma również istotne implikacje międzynarodowe. W ciągu ostatnich lat odbyło się wiele
konferencji poświęconych temu zagadnieniu. Ostatnia z nich w Bonn w 2008 roku
przygotowuje światową konferencję z okazji upływu połowy Dekady Edukacji na Rzecz
Zrównoważonego Rozwoju ogłoszonej przez UNESCO. Polska aktywnie uczestniczy
w pracach Dekady i z pewnością może wykorzystać dobre przykłady lokalne do promocji
naszych działań z korzyścią dla podmiotów realizujących.
Biorąc pod uwagę powyższe oraz konieczność włączenia całego społeczeństwa Powiatu
Wołomińskiego administracji rządowej, firm, organizacji pozarządowych do realizacji
działań, które poprawią jakość środowiska w Powiecie, doprowadzą do zrównoważonego
rozwoju Powiatu Wołomińskiego i w efekcie poprawią jakość życia mieszkańców, Zarząd
Powiatu postanowił opracować i wdrożyć „Zintegrowany program edukacji ekologicznej dla
Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2015” zwany dalej ZPEE.
1.2.Podstawy prawne.
Realizacja zadań edukacji ekologicznej społeczeństwa Powiatu wynika ze zobowiązań
międzynarodowych, europejskich i krajowych. Oto one:
1.2.1. Zobowiązania międzynarodowe i Unii Europejskiej.
•
Rezolucja ONZ z 23 grudnia 1968 r., która m.in. upowszechnia ideę ochrony środowiska
w świecie,
•
Konferencja Sztokholmska z czerwca 1972 r., podczas której ustalono konieczność
stałego rozwijania edukacji ekologicznej i nadania jej kierunku przez UNESCO,
•
I Konferencja w Tbilisi w 1977 r. oraz II Konferencja w Moskwie stały się kamieniami
węgielnymi w edukacji ekologicznej,
•
Agenda XXI z Rio de Janeiro w 1992 r. oraz Deklaracja z Rio – zobowiązują wszystkie
państwa – strony porozumienia do „Promowania nauczania, kształtowania świadomości
i szkolenia w zakresie zrównoważonego rozwoju”. Celem ich ma być ułatwienie ludziom
zdobycia umiejętności łączenia w działaniach rozwoju i ochrony środowiska oraz
promocji odpowiednich wartości w życiu,
•
Szczyt Ziemi w Johannesburgu (2002 r.) – ze względu na małe postępy w dziedzinie
edukacji ekologicznej i stanu świadomości konieczne są dodatkowe działania edukacyjne.
Deklaracja Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju 2005-2014 znaczy „starania
podejmowane przez całe życie, to wyzwanie dla każdego człowieka, dla instytucji i
społeczeństw, by na życie patrzeć z perspektywy jutra, jako dnia, który należy do nas
wszystkich …, albo nie będzie należał wcale”,
6
•
Konwencje międzynarodowe, w tym Konwencja z Aarhus (o dostępie do informacji,
dostępie społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości
w sprawach dotyczących środowiska (podpisana 20 czerwca 1998 r.),
•
III Konferencja UNESCO na temat edukacji ekologicznej w Thesalonikach w 1997 r.
– ustalenia konferencji dokonały ewolucji w kierunku edukacji dla zrównoważonego
rozwoju,
•
IV Konferencja UNESCO w Ahmadabadzie w 2007 r. – „Edukacja ekologiczna –
w dążeniu do zrównoważonej przyszłości. Partnerzy Dekady Edukacji dla
Zrównoważonego Rozwoju”. Po edukacji dla zrównoważonego rozwoju oczekuje się
stałego rozpoznawania coraz nowszych wyzwań, wspólnej odpowiedzialności
i konstruktywnego partnerstwa we wszystkich działaniach. Najważniejsze jest
podkreślenie ludzkiej godności i powiązania ochrony środowiska z poprawą jakości życia,
•
IX Konferencja Stron Konwencji o różnorodności biologicznej w Bonn w 2008 r.,
Światowa Inicjatywa Działań – Komunikacja – Edukacja – Świadomość i Udział
Społeczny, podkreślająca wagę trzech filarów potrzebnych dla skuteczności osiągania
celów edukacji.
Z ustaleń międzynarodowych, analizy ww. dokumentów wynika, iż nie ma
uniwersalnego modelu edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju. Jest
wspólna zgoda na założenia, ale realizacja zależy od lokalnej sytuacji, ma uwzględnić
lokalny charakter środowiska, warunki społeczne i ekonomiczne oraz kontekst
kulturowy.
•
Traktat Europejski (Traktat Akcesyjny między Polską a Wspólnotą w kwietniu
2003 r.),
•
Strategia Goeteborska w 2001 r. – przyjęto strategię zrównoważonego rozwoju Unii
Europejskiej pt. „Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata” – dokument, który winien
być uwzględniany we wszystkich działaniach Unii Europejskiej i jej członków,
•
Dyrektywy Unii Europejskiej,
•
VI Program Działań Unii Europejskiej na lata 2001-2010 – „Nasza przyszłość – nasz
wybór”. Jest on podstawą zaangażowania społeczeństw Unii Europejskiej w poszukiwanie
nowych, skutecznych rozwiązań problemów ekologicznych. Określono 4 dziedziny
priorytetowe: zmiany klimatyczne, przyrodę i bioróżnorodność, środowisko i zdrowie,
zasoby naturalne i odpady.
Ze względu na zróżnicowanie naszego globu, w różnych regionach świata powstają
regionalne strategie wdrażania założeń Dekady Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju.
Regionalna strategia dla Europy – obowiązująca w Polsce – powstała dzięki inicjatywie
Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, przy udziale organizacji pozarządowych i instytucji
edukacyjnych. Strategia została przyjęta podczas spotkania Ministrów ds. Edukacji oraz
Środowiska w 2005 roku w Wilnie. Celem Europejskiej Strategii jest zachęcanie państw
Europy do opracowania i wdrażania zasad Dekady do formalnych i nieformalnych systemów
edukacji. Edukacja – powodując zmiany w mentalności ludzi – umożliwi stworzenie
bezpieczniejszego, zdrowszego i lepiej prosperującego świata, a tym samym podniesienie
jakości życia. Strategia zakłada, że należy zmienić system kształcenia, prowadzić
badania mogące przyczynić się do poprawy metod i sposobów nauczania. Wyniki badań
powinny być udostępniane prowadzącym edukację na szczeblu regionalnym i lokalnym.
Należy też opracować materiały do edukacji dla zrównoważonego rozwoju na
7
wszystkich poziomach na potrzeby kursów ogólnych, kształcenia specjalistycznego, do
nauki samodzielnej – przystosowując je do warunków i potrzeb.
Założenia tej Edukacji zobowiązują też Polskę. Pamiętać należy, że troska o środowisko
przełoży się na rozwój społeczny i ekonomiczny, a edukacja jest podstawowym czynnikiem
transformacji społecznej i stroną zrównoważonego rozwoju.
1.2.2. Polskie regulacje prawne.
•
•
•
•
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
-
art. 5 – Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego
terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo
obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska,
kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju,
-
art.68 ust.4 – Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych
i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska,
-
art. 74 ust. 3 – Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska,
-
ust. 4 – Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony
i poprawy stanu środowiska,
-
art. 86 – Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi
odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej
odpowiedzialności określa ustawa.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
-
art.13-18 – przepisy ochrony środowiska dotyczą uchwalania, realizacji i aktualizacji
Polityki ekologicznej państwa, wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów
ochrony środowiska,
-
art.77 – problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się
w podstawach programowych wszystkich szkół, kursów prowadzących do uzyskania
zawodu,
-
art.78 – środki masowego przekazu są zobowiązane kształtować pozytywny stosunek
społeczeństwa do ochrony środowiska oraz popularyzować zasady ochrony
środowiska,
-
art.79 – administracja publiczna, instytucje, szkoły wyższe są zobowiązane
uwzględniać w programach i działalności, także naukowej, zagadnienia ochrony
środowiska,
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
-
art.3 ust.5 – cele ochrony przyrody są realizowane między innymi poprzez
prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej,
-
art.4 ust.3 – obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych
i oświatowych, mediów publicznych jest prowadzenie działalności edukacyjnej,
informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody,
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na
środowisko
8
•
•
-
art.4 – każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie,
-
art.127 ust.1 pkt 3 i 11 oraz art.137 – zadania Generalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska i Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska w zakresie informacji
o Naturze 2000, innych obszarach cennych przyrodniczo, postępowaniu w sprawach
ocen oddziaływania na środowisko i współpracy z pozarządowymi organizacjami
ekologicznymi,
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (znowelizowana w 2003 r.)
-
system oświaty zapewnia w szczególności (...) upowszechnianie wśród dzieci
i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowania postaw
sprzyjających jego wdrażaniu, w skali lokalnej, krajowej i globalnej,
-
EZR oznacza o wiele więcej, niż tylko edukację ekologiczną; obejmuje także prawa
człowieka, rozwiązywanie konfliktów, dobre rządy, gospodarkę, kulturę i sztukę,
-
EZR wykracza poza formalne systemy edukacyjne, natomiast powinna wywierać na
nie wpływ znajdując odzwierciedlenie w podręcznikach, programach i metodach
nauczania (geografii, chemii, przyrody),
porozumienie Ministrów: Edukacji Narodowej oraz Ochrony Środowiska z 19 kwietnia
1995 r.,
1.2.3. Strategie, programy i plany.
•
Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007-2015 – określa cele i priorytety w obszarze
rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz warunki, które powinien ten rozwój
zapewnić, uwzględnia zasadę zrównoważonego rozwoju,
•
Narodowa Strategia Spójności (NSS) na lata 2007-2013 – określa priorytety i obszary dla
systemu wdrażania funduszy unijnych na lata 2007-2013, a w ramach Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko – realizowany priorytet 5 – ochrona przyrody
i kształtowanie postaw ekologicznych,
•
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Przyjęto następujące cele NSEE:
1) upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając pracę,
wypoczynek, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich
mieszkańców Polski,
2) wdrażanie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich
stopniach edukacji formalnej i nieformalnej,
3) tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji
ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji
Ekologicznej,
a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty
edukacyjne dla lokalnej społeczności,
4) promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.
•
Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (NPEE). W NPEE przyjęto następujące cele
operacyjne:
Aspekty polityczne
9
1) nadanie odpowiedniej rangi dla edukacji ekologicznej jako warunku osiągnięcia
rozwoju zrównoważonego,
2) włączenie edukacji ekologicznej w system kompleksowej edukacji społeczeństwa.
Aspekty organizacyjne
1) Koordynacja, korelacja, współdziałanie w planowaniu, formułowaniu, realizacji
i ewaluacji zadań edukacji ekologicznej,
2) szczególny rozwój edukacji ekologicznej na obszarach o szczególnych potrzebach
w zakresie poprawy stanu świadomości ekologicznej,
3) podniesienie efektywności i atrakcyjności oferty edukacji ekologicznej.
Aspekty materialne
1) trafne finansowanie edukacji ekologicznej i właściwa alokacja środków,
2) racjonalizacja wydatków w edukacji ekologicznej,
3) poszukiwanie nowych źródeł finansowego wsparcia edukacji ekologicznej.
Aspekty społeczne
1) taki poziom świadomości społeczeństwa, w którym edukacja ekologiczna i jej efekty
będą postrzegane jako niezbędny warunek rozwoju,
2) przygotowanie społeczeństwa do realizacji zadań ochrony środowiska,
3) promocja racjonalnych zachowań i postaw w procesach decyzyjnych,
4) świadomy udział
ekologicznego,
społeczeństwa
w
przestrzeganiu
zasad
bezpieczeństwa
5) dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku i jego ochronie,
6) promowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu i środowisku,
7) tworzenie struktur instytucjonalnego wspomagania edukacji ekologicznej,
8) komplementarność w programach, strategiach, planach krajowych, regionalnych
i lokalnych,
9) odpowiednie postawy przedsiębiorców wobec ochrony środowiska.
Aspekty Edukacyjne
1) metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na zrównoważony rozwój,
2) badania naukowe nad efektywnością edukacji ekologicznej.
•
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata
2007-2010. Główne cele realizacyjne:
1) umocnienie systemu zarządzania środowiskiem,
2) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody,
3) zrównoważone wykorzystania materiałów, wody i energii,
4) dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego,
5) ochrona klimatu
10
•
Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z
uwzględnieniem perspektywy do 2014 r. Jeden z celów długoterminowych Programu:
-
podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej,
-
cel strategiczny (do 2014 r.) – poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców
i administracji,
Kierunki działań m.in.:
•
-
szkolenia dla administracji publicznej z zakresu edukacji ekologicznej, współpraca
z organizacjami pozarządowymi,
-
akcje promocyjne, konkursy dotyczące efektywności energetycznej, oszczędzania
wody, ochrony przed hałasem itp.,
-
upowszechnianie wiedzy o ochronie lasu,
-
kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji,
-
upowszechnianie wiedzy o ochronie przyrody, zadrzewieniach,
-
działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej lokalnych społeczności,
Zadania z zakresu edukacji ekologicznej zawarte są także w Planie gospodarki odpadami
województwa mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014
r. (2007 r.) oraz Programie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla
województwa mazowieckiego (2006 r.).
1.3.Cele i zakres Programu.
ZPEE jest realizacją wymienionych wyżej zobowiązań międzynarodowych, Unii
Europejskiej, polskich przepisów prawnych, programów dotyczących opracowania, realizacji
i ewaluacji programów edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Powiatu
Wołomińskiego. Jest on jednocześnie rozwinięciem kierunków działań zapisanych w
„Programie ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2008-2011 z
uwzględnieniem lat 2012-2015”.
Świadomość sytuacji zagrożenia, którego ludzkość jest w stanie uniknąć zmieniając
postępowanie wobec siebie, przyrody i otoczenia cywilizacyjnego powoduje, że dokument
niniejszy, niezależnie od zawartych w nim treści stanowi także swoiste przesłanie, kierowane
do mieszkańców powiatu, mające na celu mobilizowanie ich (bez względu na płeć, wiek,
zawód, pochodzenie czy przekonania) do podejmowania oczekiwanych działań na rzecz
zrównoważonego rozwoju. Wszystkie pogłębione dokumenty światowe wskazują na rolę
działań w granicach „małych ojczyzn” a więc lokalnych, gdzie aktywność lub ospałość
przynoszą szybko rezultat. Potrzeba wdrożenia ekorozwoju do codziennego życia każdego
z mieszkańców powiatu jest obecnie sprawą pilną, godną stawiania jej ponad wszelkimi
podziałami.
Każdy człowiek korzysta ze środowiska przyrodniczego dla zapewnienia sobie niezbędnych
warunków życia i zdrowia. Otrzymuje z niego nie tylko surowce czy energię, ale także
czerpie inspirację i doznania, które wypływają z piękna i majestatu natury. Korzysta także
z dóbr środowiska społecznego i kulturowego - wytworzonych przez ludzi i dla ludzi. Mimo
to, niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jakość tych środowisk mają zachowania
pojedynczych osób, rodzin oraz formalnych i nieformalnych grup społecznych, ich
przyzwyczajenia, style życia, mody, sposoby wypoczynku lub odżywiania, ale też rządzenia,
11
w tym samorządzenia. Dlatego też edukacja ekologiczna wspomagająca zrozumienie
zależności między człowiekiem, jego wytworami i przyrodą, obejmować musi wszystkich
ludzi bez wyjątku - w pierwszej kolejności najmłodszych, którzy mogą skutecznie
przekazywać osobom starszym wzorce zachowań proekologicznych. Najlepszym
konglomeratem społecznym, w którym można starać się objąć wszystkich są społeczności
lokalne, czyli w warunkach polskich –samorządowe. Powiat ma tu szczególne walory, gdyż
gromadzi znacznie bardziej zróżnicowaną gamę podmiotów społecznych, potencjał wiedzy,
możliwości sięgania daleko w czasie i przestrzeni oraz głęboko w sferę potrzeb, wartości
i predyspozycji ludzi. Powiaty o dużej różnorodności społecznej i fizjograficznej, takie jak
Powiat Wołomiński, są tu uprzywilejowane: program działań edukacyjnych ma większe
szanse trafienia na podatny grunt.
Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i każdego z osobna, podejmowany
codziennie, w każdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie
zahamować degradację środowiska, wpłynąć na poprawę jakości naszego życia i zdrowia oraz
zapewnić perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom.
Zauważmy jeszcze, że:
•
W historii Polski i regionu widzimy jak przyroda w okresach wojen, zaborów, utraty
niepodległości i suwerenności była sprzymierzeńcem i mentalnym schronieniem Polaków,
ostoją tożsamości narodowej, na równi z tradycją, kulturą, pielęgnowaniem języka
i religią. Ślady tego tkwią w naszych duszach oraz zapisane są w dobrze znanych faktach.
Trzeba je na Ziemi Wołomińskiej odszukać i wyeksponować.
•
W ochronę oraz popularyzację piękna i walorów przyrody angażowało się wielu ludzi.
Byli wśród nich naukowcy, nauczyciele, księża, artyści, sportowcy, twórcy oraz tysiące
bezimiennych leśników, cieśli, młynarzy, garncarzy, kowali, tkaczek, lekarzy,
przewodników turystycznych, wydawców, bibliotekarek. Także ludzi biznesu
i urzędników wszelkich szczebli. Trzeba te postaci odszukać wśród byłych mieszkańców
powiatu. Przedstawić na nowo. Zacytować ich dokonania. Wspominać w duchu
współczesności.
•
W Polsce jest tysiące miejsc, a na Ziemi Wołomińskiej dziesiątki, które bez formalnych
postanowień, urzędowych zapisów i szumu deklaracji pozostają świadectwem rozumnego
obcowania z przyrodą i dbałości o zachowanie walorów i zasobów środowiska. Trzeba je
przybliżyć jako przykłady zrównoważonego rozwoju.
Źródła inspiracji dla edukacji środowiskowej mogą być wielorakie, począwszy od tradycji
narodowych, kulturowych, religii, po doświadczenia codzienności. Codzienność wołomińska
wcale nie musi być jedynie tłem do myśli o poprawie. Może być udaną okazją do działania.
Głównym przesłaniem idei trwałego i zrównoważonego rozwoju jest to, że ochrona
środowiska, wzrost ekonomiczny i rozwój człowieka (zarówno w wymiarze
indywidualnym, jak i społecznym) są od siebie zależne i wzajemnie uwarunkowane.
Z tych założeń wynikła transformacja edukacji ekologicznej w edukację na rzecz
rozwoju zrównoważonego.
Głębszy sens temu nurtowi nadaje potrzeba zmian kryteriów ocen postępu i dobrobytu,
poprzez eksponowanie duchowych potrzeb człowieka. Chronić przyrodę to jednocześnie
chronić nasz ludzki instynkt szacunku dla niej, to racjonalna myśl o ograniczeniu łapczywości
w stosunku do naturalnych bogactw.
Ponieważ mamy również obowiązek rozwiązania, z myślą o jakości życia i krajobrazu,
zagrożenia wywołanego urbanizacją, industrializacją, motoryzacją, informatyzacją,
12
nadmierną eksploatacją ekosystemów, poszukiwaniem nowych źródeł energii, jak również
likwidacji przyczyn i następstw głodu, nietolerancji, przemocy, klęsk żywiołowych, kryzysów
demograficznych, konieczne jest wprzęgniecie do tego dzieła edukacji. Bo EZR dotyka w
sposób szczególny wszystkich tych problemów.
Podniesienie stanu świadomości ekologicznej jest jedną z pilniejszych potrzeb całego kraju
i każdego regionu, każdego powiatu i gminy. Wyższa świadomość zapewnia nie tylko lepszy
stan środowiska i ładu przestrzennego, ale gwarantuje przeróżne korzyści społeczne
i materialne. Jednocześnie jest warunkiem zajmowania właściwego miejsca w zjednoczonej
Europie. Należy zadbać o to, by poprawa w tym względzie nastąpiła zarówno wśród młodego
pokolenia, jak i u ludzi dorosłych, zwłaszcza pracujących i podejmujących istotne dla powiatu
decyzje.
EZR kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą.
Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany
dokonywane w tym środowisku. Zatem należy ją traktować jako nieodłączny element całego
procesu edukacyjnego, a także polityki informacyjnej, strategii gospodarczej i ochrony
zdrowia ludności. Bez względu na to, czy formalne zapisy dotyczące tych sfer uwzględniły
taką potrzebę. Jest tu ogromna rola samorządu powiatowego, mającego narzędzia do realizacji
takich „dostosowań”.
EZR powinna realizować następujące cele:
1) kształtowanie bogatej świadomości i budzenie autentycznego, twórczego zainteresowania
społeczeństwa w zakresie spraw związanych z ekonomicznymi, społecznymi,
politycznymi i ekologicznymi relacjami we wszystkich skalach przestrzennych i
czasowych.
Szczególne
znaczenie
ma
potrzeba
takiego
budzenia
i kształtowania na terenach miejskich i wiejskich. W konkretnym przypadku chodzi
o spełnienie tego celu w odniesieniu do obszaru i społeczności powiatu wołomińskiego,
2) stworzenie każdemu możliwości zdobywania wiedzy, kształtowania postaw, wartości
i przekonań, a także umiejętności niezbędnych w sprawnej ochronie i rozumnym
polepszaniu stanu, walorów i zasobów środowiska. Tworzenie takich możliwości
powinno się odbywać z uwzględnieniem miejscowych warunków i potrzeb,
3) tworzenie nowych wzorców zachowań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających
nowe wyzwania zrównoważonego rozwoju, oddalania zagrożeń globalnych, utrwalania
bezpieczeństwa ekologicznego, stałego dbania o jakość środowiska. Budowa wzorca
zachowań w duchu ZR na potrzeby świata, kraju i regionu. Budowa wzorca takich
zachowań dla mieszkańca powiatu wołomińskiego.
Przyjęto następujące cele edukacji ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego:
długoterminowe (do 2015 r.)
- wysoki poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu,
- proekologiczne postawy mieszkańców, odpowiedzialność za zrównoważony rozwój,
krótkoterminowe (do 2011 r.)
- wyższa świadomość dzieci i młodzieży dla ZR,
- wyższa świadomość dorosłych dla ZR,
- większa aktywność społeczeństwa dla ZR.
Program przedstawia:
13
-
podstawowe dane o powiecie,
-
stan środowiska przyrodniczego,
-
uwarunkowania gospodarcze i społeczne rozwoju powiatu, procesy zmian zachodzące w
powiecie,
-
uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne edukacji ekologicznej w powiecie,
-
wyzwania edukacji ekologicznej Powiatu Wołomińskiego,
-
cele i priorytetowe działania edukacji ekologicznej w powiecie,
-
harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Programu na lata 2009-2011,
-
strategię działań długookresowych edukacji ekologicznej do roku 2015,
-
finansowanie realizacji Programu,
-
wdrażanie Programu, monitoring i ewaluację,
-
promocję Programu
ZPEE nie jest dokumentem stanowiącym ani prawem miejscowym ingerującym w działania
samorządów gmin, województwa mazowieckiego, administracji rządowej, przedsiębiorców,
instytucji, organizacji pozarządowych.
Program będzie służył do:
- starania się o środki zewnętrzne na edukację ekologiczną,
- działań promocyjnych i informacyjnych w powiecie,
- zacieśnienia współpracy pomiędzy administracją rządową, samorządową wszystkich
stopni i organizacjami pozarządowymi, szkołami, przedsiębiorstwami, mediami.
Postuluje się, aby zapisy Programu były respektowane.
Za wdrażanie ZPEE odpowiadać będzie Starosta Wołomiński. Potrzeba jednak
zaangażowania wszystkich wydziałów Starostwa, gmin Powiatu Wołomińskiego,
administracji rządowej, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, mediów, całego
społeczeństwa. Od zaangażowania w proces realizacji Programu wszystkich grup społecznych
zależeć będzie stopień osiągnięcia celów Programu.
Program będzie służył także do:
- starania się o środki zewnętrzne na edukację ekologiczną,
- działań promocyjnych i informacyjnych w powiecie,
- zacieśnienia współpracy pomiędzy administracją rządową, samorządową wszystkich
stopni i organizacjami pozarządowymi, szkołami, przedsiębiorstwami, mediami.
1.4.Metoda opracowania.
ZPEE opracowany został przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku w stałej
konsultacji z naczelnikiem oraz urzędnikami Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa
Powiatowego w Wołominie a zwłaszcza Zespołu Edukacji Ekologicznej. Wykorzystano
pomoc ekspertów w zakresie edukacji ekologicznej.
W opracowaniu Programu:
• wykorzystano doświadczenia zespołu autorskiego. Z jego inicjatywy utworzono 15 lat
temu Płocki Ośrodek Edukacji Ekologicznej przekształcony następnie w Regionalne
Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku, Modelowe Wiejskie Centrum Ekoturystyki
„Zielona Szkoła” w Sendeniu (gmina Łąck, kilkanaście kilometrów od Płocka),
opracowano i wdrożono wiele programów ochrony środowiska, programów edukacji
14
ekologicznej (w tym Narodową Strategię Edukacji Ekologicznej i Narodowy Program
Edukacji Ekologicznej),
• współpracowano z doradcami i konsultantami w zakresie organizacji i prowadzenia
edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju,
• współpracowano z przedstawicielami gmin, Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,
Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu
Warszawskiego, Stowarzyszeniem Społecznych Opiekunów Przyrody Powiatu
Wołomińskiego
• wykorzystano materiały ze Starostwa Powiatowego w Wołominie, gmin powiatu
wołomińskiego, samorządu województwa mazowieckiego, Wojewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Środowiska w Warszawie.
W trakcie prac nad Programem:
• przeprowadzono konsultacje z Zespołem Edukacji Ekologicznej i innymi urzędnikami
Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Wołominie,
• dokonano oceny relacji pomiędzy celami edukacji ekologicznej w ujęciu
międzynarodowym, europejskim i polskim oraz na szczeblu wojewódzkim, powiatowym
i gminnym,
• przeanalizowano dokumenty programowe Powiatu Wołomińskiego tj. „Program ochrony
środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2004-2011” i Raport z wykonania tego
Programu w latach 2004-2006, „Program ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego
na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”, „Plan gospodarki odpadami dla
powiatu wołomińskiego na lata 2008-2015”, „Program usuwania azbestu i wyrobów
zawierających azbest z terenu powiatu wołomińskiego na lata 2009-2032”,
• na konferencji roboczej z przedstawicielami Starostwa Powiatowego, gmin, mediów
lokalnych i organizacji pozarządowych powiatu wołomińskiego przedstawiono obowiązki
organów administracji publicznej związane z prowadzeniem edukacji ekologicznej oraz
propozycję celów i założeń Zintegrowanego programu edukacji ekologicznej. Uczestnicy
konferencji zgłaszali uwagi do ww. celów i założeń, a także proponowali podjęcie
określonych zadań z edukacji ekologicznej. Analizowano powołanie powiatowego forum
edukacji ekologicznej,
• przekazano do gmin i organizacji ankiety dotyczące: bazy edukacyjnej, edukatorów,
pomocy w zakresie edukacji i zadań do uwzględnienia w Programie,
• zamieszczono informację o możliwości zgłaszania uwag i propozycji do ZPEE, na stronie
powiatu wołomińskiego,
• przeprowadzono analizę SWOT (mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń)
wykorzystując ją do określenia celów szczegółowych Programu,
• określono zadania na lata 2009-2011 oraz kierunki działań do roku 2015 kompatybilne
z celami określonymi w dokumentach programowych Powiatu Wołomińskiego,
• sprecyzowano uwarunkowania realizacyjne Programu,
• określono sposoby wdrażania i zasady monitorowania oraz ewaluację Programu,
W celu sprecyzowania konkretnych zadań dla powiatu wołomińskiego w fazie
identyfikacyjnej:
• dokonano kompleksowej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej, przyrodniczej
w powiecie, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej
metod i procedur wdrażania,
• zebrano informacje o optymalnym systemie EZR w kraju i o warunkach dochodzenia do
takiego systemu, ze szczególnym uwzględnieniem zbliżonych do wołomińskich
warunków wyjściowych,
15
•
dokonano wstępnego zainteresowania potencjalnych podmiotów do tworzenia elementów
powiatowego systemu EZR w ramach i poza istniejącymi strukturami branżowymi
i zawodowymi, resortowymi, społeczno-organizacyjnymi, instytucjonalnymi i innymi,
• stworzono podstawy jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój EZR
na obszarze powiatu w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych.
Uwzględniając charakter Programu, przyjęta metoda jego opracowania reprezentuje
podejście:
• całościowe, uwzględniające edukację ekologiczną dla ZR i wszystkie zewnętrzne
implikacje,
• selektywne, eksponujące problemy o priorytetowym znaczeniu dla zrównoważonego
rozwoju powiatu,
• problemowe, zmuszające do analizowania łańcuchów przyczynowo-skutkowych,
twórczego interpretowania diagnozy, celów i zadań,
• prognostyczne, zapewniające stałe wzbogacanie i aktualizację Programu.
1.5.Materiały źródłowe.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej – Warszawa 2001 r.,
Narodowy Program Edukacji Ekologicznej – Warszawa 2001 r.,
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007-2010,
Projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy
na lata 2011-2014,
Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015,
Narodowa Strategia Spójności na lata 2007-2013,
Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 (2006 r.),
Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium
Polski (2002 r.),
Strategia Rozwoju Powiatu Wołomińskiego do 2015 r.,
Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015,
Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2015,
Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest z terenu Powiatu
Wołomińskiego na lata 2009-2032,
Zrównoważony rozwój – program na jutro. Stefan Kozłowski 2008 r.,
Organizacje pozarządowe o strategii zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej. Głos
z Polski. IUE 2002 r.,
Edukacja środowiskowa – program, metody, efekty. PAN „Człowiek i Środowisko”,
Instytut Badań Edukacyjnych 2002 r.,
Edukacja ekologiczna w Polsce. A.Kowalak 2001 r.,
Edukacja ekologiczna a rozwój regionalny w Europie Środkowo-Wschodniej. Akademia
Pomorska, Słupsk 2008 r.,
Raport o stanie środowiska województwa mazowieckiego w 2006 r. WIOŚ 2007 r.,
Przez edukację dla zrównoważonego rozwoju Mazowsza, Ziemi Łódzkiej i Kujaw. Płock
2008 r.,
Edukacja ekologiczna rodziny – stan, możliwości, programy. Akademia Teologii
Katolickiej, Warszawa 1995 r.,
Świadomość ekologiczna społeczeństwa polskiego. Warszawa 2005 r.,
16
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Edukacja ekologiczna – bibliografia 1992 r. i 2003 r. Uniwersyteckie Centrum Badań
nad Środowiskiem Przyrodniczym 2004 r.,
Zielone lekcje dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. H.Będkowska,
Edukacja ekologiczna przedszkolna. Białystok 2003 r.,
Ten piękny tajemniczy świat. Edukacja ekologiczna w przedszkolach. Warszawa 1997 r.,
Szkolny monitoring i ochrona wód śródlądowych. Krosno 1998 r.,
Szkolny monitoring odpadów. Krosno 1997 r.,
Zieloną ścieżką. Edukacja Ekologiczna. Przewodnik dla nauczycieli,
I ty chronisz środowisko. Polski Klub Ekologiczny 1991 r.,
Ekoanimator w rekreacji i turystyce. WCEE 2004 r.,
Internet w edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Warszawa 2002 r.,
Standardy działania Ośrodków Edukacji Ekologicznej. Białystok 2005 r.,
Szkoła Ekologiczna. Funkcjonowanie i perspektywy rozwoju. D.Cichy 1996 r.,
Zrównoważony rozwój, regionalne współdziałanie i edukacja ekologiczna. RCEE
w Płocku 1998 r.,
Edukacja Ekologiczna. Edukacja dla przyszłości. RCEE 1997 r.
2. Informacje o powiecie.
2.1.Podstawowe dane o powiecie.
Powiat wołomiński położony jest na Nizinie Mazowieckiej. Jego największą (środkową) część stanowi
Równina Wołomińska. Stolica powiatu oddalona jest o ok. 22 km od Warszawy, w kierunku
północno-wschodnim. Położenie centrum miasta wyznaczają następujące współrzędne geograficzne:
52°21'27" szerokości geograficznej północnej oraz 21°15'16" długości geograficznej wschodniej.
Rys. 1. Położenie Powiatu Wołomińskiego w województwie mazowieckim
Powiat Wołomiński wchodzi w skład województwa mazowieckiego. Jego powierzchnia wynosi
95 530 ha. Należy do największych powiatów województwa. Zamieszkuje go około 220 tys.
mieszkańców, co stawia go na czele takich jednostek nie tylko na Mazowszu, ale i w skali
kraju. Z powyższego wynika także duża gęstość zaludnienia na około połowie terytorium
powiatu przekraczająca dwu-trzykrotnie średnią dla kraju. Stwarza to określone warunki dla
zagospodarowania przestrzennego, wymusza oszczędność przestrzeni, sprawne rozwiązywanie
konfliktów społecznych, trafne decyzje lokalizacyjne, stałą dbałość o usuwanie nawet bardzo
lokalnych uciążliwości środowiskowych.
Podział administracyjny powiatu przedstawiono schematycznie na Rys. 2.
Rys. 2.
17
Powiat legionowski
Powiat wyszkowski
Powiat miński
Powiat węgrowski
m.st. Warszawa
Powiat tworzy 12 gminnych wspólnot samorządowych; ich charakter oraz liczbę mieszkańców
przedstawia poniższa tabela.
Gminy
Status gminy
Liczba mieszkańców gminy w stosunku do powiatu
Kobyłka, Marki, Ząbki i Zielonka
Dąbrówka, Jadów, Klembów, Poświętne i
Strachówka
Miejski
Wiejski
37,3%
17,4%
Radzymin, Tłuszcz, Wołomin
miejsko-
45,2%
Największa jest gmina Wołomin, która liczy
około 48 tys. mieszkańców.
wiejski
18
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (Rys. 3.) powiat wołomiński
położony jest na Równinie Wołomińskiej.
Rys. 3. Położenie Równiny Wołomińskiej w regionach fizyczno-geograficznych: 318.78 Równina Wołomińska; 318.73 - Kotlina Warszawska; 318.74 -Dolina Dolnego Bugu; 318.92
- Wysoczyzna Kałuszyńska; 318.79 - Równina Garwolińska. (źródło: Kondracki J., Geografia
regionalna Polski, PWN, 2000)
Średnia wysokość Równiny wołomińskiej wynosi ok. 100 m n.p.m. Teren powiatu nachylony
jest w kierunku północno-zachodnim. Najwyżęj położone punkty znajdują się w gminach
Strachówka i Poświętne i sięgają ok. 133 m n.p.m. Najniżej położone są gminy Radzymin i
Dąbrówka, gdzie rzędne terenu schodzą do ok. 80 m n.p.m.
Równina Wołomińska sąsiaduje od zachodu z Kotliną Warszawską, od północy z Doliną
Dolnego Bugu, od wschodu z Wysoczyzną Kałuszyńską, a od południa z Równiną
Garwolińską.
19
2.2.Stan środowiska przyrodniczego.
2.2.1. Geologia i ukształtowanie terenu.
Obszar ten wchodzi w skład wielkiej równiny denudacyjnej, której częścią jest Równina
Wołomińska, o powierzchni 1924 km2. Ukształtowała się ona w okresie zlodowacenia
środkowopolskiego i została silnie zmodyfikowana przez działalność wód polodowcowych
wypływających spod lodowca w okresie zlodowacenia bałtyckiego.
Przeważającą formą terenu są równiny urozmaicone licznymi, ale łagodnymi wzniesieniami
morenowymi. W podłożu równiny, w jej części zachodniej, występują iły wstęgowe,
stanowiące surowiec dla cegielni, eksploatowany intensywnie od stu kilkudziesięciu lat. Na
omawianym terenie zalegają głównie utwory plejstoceńskie. Przeważają piaski akumulacji
lodowcowej z głazami oraz gliny zwałowe. Powierzchnia powiatu to zerodowana morena denna
zlodowacenia środkowopolskiego. Pod koniec Plejstocenu w okresie istnienia zastoiska
warszawskiego, na jego brzegach wybitną działalność ujawniły czynniki eoliczne, którym
powstanie zawdzięczają kompleksy wydmowo-piaszczyste. O ich znacznym wieku świadczą
znajdowane w odkrywkach ślady próchnicy kopalnej.
Stolica powiatu, Wołomin, położona jest na równinie wyższego tarasu nadzalewowego. W
jego sąsiedztwie przeważają formy eoliczne, których przykładem jest kompleks parabolicznych
wydm zwanych Mironowe Górki, w otoczeniu pól piasków wydmowych. Charakterystyczną
cechą tego terenu jest występowanie licznych torfowisk oraz niewielkich stawów, powstałych
wtórnie po wyeksploatowaniu torfu. Teren powiatu obejmuje więc zarówno naturalne i
genetycznie ciekawe formy morfologiczne mogące być przedmiotem zainteresowania
edukatorów ekologicznych, jak i wiele przykładów ludzkiej ingerencji
w rzeźbę, głownie negatywnych, choć także akceptowanych krajobrazowo.
2.2.2. Gleby.
Na terenie powiatu dominują gleby mało urodzajne, o niskiej klasie bonitacyjnej, wytworzone
z piasków naglinowych i naiłowych oraz z glin zwałowych. Przeważają gleby bielicowe,
z niewielkim udziałem gleb murszowych. Dość licznie występują piaski wydmowe i gleby
początkowego stadium rozwojowego, wytworzone z piasków całkowitych. Wśród
występującej na badanym terenie gleb hydromorficznych przeważają gleby glejowe,
właściwe. Występują one na obszarach wyrobisk, wyeksploatowanych do podłoża
mineralnego. W miejscach podmokłych występują gleby wytworzone z torfów wysokich,
głównie wełniankowych położonych na torfie wełniankowym. Omawiane gleby bagiennotorfowe odznaczają się dużym stopniem rozkładu i należą do gleb płytkich i średnio głębokich.
Generalnie słaba przydatność rolnicza gleb sprzyja rozwojowi innych form gospodarowania.
Występuje jednak konflikt pomiędzy tradycyjnym zagospodarowaniem rolniczoogrodniczym a przeznaczaniem terenu pod działalność produkcyjno-usługową, zwykle
powodująca uciążliwości środowiskowe. Aspekt ten jest poważnym wyzwaniem dla EZR.
Bogactwo regionu stanowią złoża wysokiej jakości iłów zastoiskowych, będących surowcem
przy produkcji wyrobów ceramicznych. Zostały rozpoznane w ponad 50 złożach i są od wielu
lat intensywnie eksploatowane w licznych kopalniach odkrywkowych. Największa ilość złóż
zgrupowana jest na północ i południe od Radzymina, w rejonie Ciemnego, Słupna, Mokrego,
Łosi i Guzowatki. Drugim rejonem większej koncentracji złóż surowców ilastych są okolice
Kobyłki, Zielonki i Marek. Do największych obszarowo złóż iłów należą: SłupnoWawrzynów (98,2 ha), Radzymin (58,2 ha) oraz Różewo-Marianów (33,1 ha).
Drugim kompleksem litologicznym przedstawiającym wartości surowcowe są osady
20
piaszczyste i piaszczysto – żwirowe pochodzenia rzecznego oraz piaszczyste pochodzenia
eolicznego. Osady te to tzw. kruszywo naturalne stosowane na szeroką skalę w budownictwie
i drogownictwie oraz do produkcji silikatów (piaski kwarcowe). Piaski te udokumentowane
zostały przy granicy z Powiatem Legionowskim, w okolicy Radzymina, Marek i Kobyłki,
a także w okolicach Tłuszcza i Dąbrówki.
W obrębie Powiatu znajdują się także torfy. Na terenie gminy Radzymin lokują się one
głównie w okolicach miejscowości Borki, Parcele, Łosie, Mokre – tj. w północnej części
gminy. Torfy tworzą niewielkiej miąższości pokłady (1- 1,5 m) i generalnie nie spełniają
kryteriów wymaganych do włączenia ich do bazy surowcowej kopalin i bilansu złóż w
Polsce. W niewielkim stopniu mogą być wykorzystywane w ogrodnictwie jako domieszka
ziemi inspektowej na potrzeby lokalne.
Spośród wszystkich złóż jedynie połowa jest obecnie eksploatowana. Z uwagi na
powierzchniowe występowanie złóż są one eksploatowane w kopalniach naziemnych metodą
odkrywkową. Roczne wydobycie iłów ze złóż wynosi poniżej 15 tys. m3 z każdego złoża.
Złoża położone na terenie Powiatu budują surowce pospolite, powszechnie występujące, stąd
też sklasyfikowano je z punktu widzenia ochrony złóż do klasy 4, najniższej.
W wielu złożach wydobycie odbywa się bez ważnej koncesji, zatwierdzonego planu ruchu
górniczego, w sposób nieuporządkowany. Powszechna jest także nielegalna eksploatacja
kopalin, szczególnie piasku wydmowego.
Ze względu na duże zasoby surowców ilastych eksploatowanych intensywnie w latach
ubiegłych powstało wiele wyrobisk wymagających obecnie rekultywacji. Większość z nich
znajduje się na terenach należących do osób prywatnych. Główny kierunek rekultywacji to
tereny infrastruktury. Zawodnione wyrobiska są najczęściej zostawiane jako zbiorniki małej
retencji lub z przeznaczeniem do wykorzystania rekreacyjnego.
Na terenie gminy Radzymin znajduje się obecnie 17 czynnych wyrobisk eksploatacyjnych
iłów warwowych. Pięć wyrobisk znajduje się w stanie sukcesywnej rekultywacji o różnym
stopniu zaawansowania. Dwa wyrobiska znajdują się na etapie docelowego
zagospodarowania o kierunku przemysłowym.
2.2.3. Warunki wodne.
Wody powierzchniowe
Powiat wołomiński leży według podziału hydrogeologicznego w Regionie Mazowieckim,
Podregionie Środkowomazowieckim (Centralnym). Jest to rejon międzyrzecza Wisły i Narwi,
zlewnia rzeki Czarnej, odprowadzającej swoje wody do Kanału Żerańskiego. Równina
Wołomińska wznosi się łagodnie w kierunku południowo-wschodnim ku Wysoczyźnie
Kałuszyńskiej, z której spływają dopływy Narwi i Bugu: Struga, Czarna, Rządza, Osownica,
Liwiec. Doliny rzeczne są płaskie i płytkie, a koryta charakteryzują się płytkimi dnami. Sieć
rzeczna odznacza się układem promienistym, zbiegającym się ku środkowi krainy. Źródła
wszystkich ważniejszych rzek tego regionu znajdują się poza jego granicami. Bogata sieć
cieków oraz liczne obiekty wód stojących stwarzają możliwości dla edukacji dotyczącej
problematyki hydrologicznej i gospodarki wodnej.
O potencjale energetycznym rzek decyduje przepływ i możliwości piętrzenia. Największe
przepływy spośród rzek powiatu wołomińskiego posiada kilka Narew i Bug. Największe
21
spadki lokalne wykazują rzeki o stosunkowo małych przepływach, takie jak Osownica,
Liwiec, Rządza.
W Programie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa
Mazowieckiego (samorząd Woj. Maz. Warszawa 2006), określono Zasoby
hydroenergetyczne rzek Mazowsza. W zlewni Narwi i Bugu wyszczególniono m.in. Liwiec,
na którym istnieje 6 obiektów możliwych do wykorzystania. Zasoby hydroenergetyczne
Liwca, wg informacji RZGW Warszawa, wynoszą 713 kW, przy możliwości produkcji
energii 3 489 MWh, w tym elektrownia wodna w m. Kalinowiec (powiat węgrowski)
o wielkości produkcji energii 500 MWh/rok . Z zebranych danych wynika, że Liwiec jest
jedną z 7 rzek Mazowsza, na których występują najlepsze warunki zagospodarowana
hydroenergetycznego (obok takich rzek jak Radomka, Wkra, Skrwa Prawa, Orzyc, Iłżanka).
Planowana jest budowa trzech elektrowni wodnych na rz. Liwiec (w powiecie węgrowskim),
co może być utrudnione z uwagi na objecie doliny Liwca ochroną Natura 2000.
Ocena jakości wód została dokonana w roku 2008. Przeprowadzone badania miały charakter
uzupełniający w stosunku do badań prowadzonych w ograniczonym zakresie przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Ww. ramach zadania przeprowadzono dwie
serie pomiarów w 8 punktach kontrolno-pomiarowych na 5 rzekach powiatu wołomińskiego,
tj.:
a) rzeka Cienka – p.p.k. Klembów /na ujściu do Rządzy/
b) rzeka Rządza – p.p.k. Krzywica /powyżej ujścia Cienkiej/
c) rzeka Długa – Ossów / powyżej ujścia Kanału z Wołomina/
d) rzeka Długa – Zielonka ul. Poniatowskiego / poniżej uj. dopływu z Rembertowa/
e) rzeka Liwiec - /Starowola/
f) rzeka Liwiec - /za wiaduktem kolejowym , powyżej Urli/
g) rzeka Bug - /na granicy powiatu wyszkowskiego i wołomińskiego/
h) rzeka Bug – /poniżej Kuligowa/
W wyniku ww. badań stwierdzono m.in., że :
a) na podstawie załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z 20 sierpnia
2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008), (obowiązującego od 23.09.2008r.),
jakość ww. wód powierzchniowych na terenie powiatu wołomińskiego nie odpowiada
wartościom granicznym ustalonym dla I i II klasy, z uwagi na przekroczenia wartości
granicznych takich wskaźników jak: ogólny węgiel organiczny i BZT5, a w
niektórych punktach pomiarowo-kontrolnych także: chlorofil „a” (rz. Długa, Liwiec i
Bug) oraz azot amonowy (rz. Długa),
b) z uwagi na fakt, że dla pozostałych klas nie ustala się wartości granicznych badanych
wskaźników jakości wód, nie można ustalić konkretnej klasy jakości wód,
c) w porównaniu do wyników badań wód rzek: Cienka, Rządza i Długa, prowadzonych
przez WIOŚ w latach 2002-2007, można stwierdzić, że nie występuje tendencja do
pogarszania się jakości wód w ww. rzekach. Wody w rzekach Liwiec i Bug na terenie
powiatu wołomińskiego nie były do tej pory badane przez WIOŚ.
d) we wszystkich badanych punktach pomiarowo-kontrolnych jakość wód nie
odpowiada wymaganiom określonym dla wód powierzchniowych wykorzystywanych
do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia.
O jakości wód rzek i cieków powiatu decydują głównie ścieki odprowadzane do nich
z oczyszczalni komunalnych Zielonki, Wołomina i z osiedli mieszkaniowych w Zielonce i
Kobyłce. Do najważniejszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie
Powiatu Wołomińskiego należą także:
22
•
•
•
•
•
spływy obszarowe z terenów rolnych,
nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych
i uprzemysłowionych,
źle składowane i nie zabezpieczone pryzmy obornika oraz stosowanie gnojowicy na
polach położonych w pobliżu cieków wodnych,
niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych,
przesięki z nieszczelnych szamb z gospodarstw położonych przy rzekach.
O jakości wód mniejszych rzek decydują przede wszystkim zanieczyszczenia obszarowe.
Istotny wpływ na czystość wód ma sposób zagospodarowania zlewni. Badania WIOŚ
potwierdziły, że poszczególne zanieczyszczenia w rzekach ulęgają dużym sezonowym
zmianom. Wynika to przede wszystkim z nierównomiernego odpływu zanieczyszczeń
pochodzenia obszarowego, kształtowanego przez aktualne warunki atmosferyczne. Także
zakłady przemysłowe, gminy odprowadzają nieoczyszczone lub oczyszczone
w niewystarczającym stopniu ścieki. Niektóre gminy nie posiadają systemów oczyszczania
ścieków.
Wody podziemne
Według podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych Polski (B. Paczyński) obszar
Powiatu Wołomińskiego znajduje się w obrębie regionu mazowieckiego, podregionie
środkowo – mazowieckim (centralnym), w rejonie międzyrzecza Wisły i Narwi. Stopień
złożoności układu hydrostrukturalnego –“D” wg Paczyńskiego (1995r), charakteryzuje się
występowaniem wielopiętrowego porowego systemu kenozoicznego i niżej położonego
mezozoicznego systemu szczelinowego.
Na terenie Powiatu występują dwa użytkowe piętra wodonośne:
- czwartorzędowe – z trzema poziomami wodonośnymi,
- trzeciorzędowe – z dwoma poziomami wodonośnymi: poziom mioceński i poziom
oligoceński.
Duża część Powiatu charakteryzuje się obecnością płytko występujących wód gruntowych
oraz leżących na małej głębokości utworów nieprzepuszczalnych. Sprzyja to gromadzeniu się
w strefie przypowierzchniowej gruntu wód opadowych. Generalnie płaski teren i małe spadki
utrudniają odpływ wód opadowych. Odpływ jest więc wspomagany przez liczne rowy
melioracyjne i drenaż rolniczy.
Trzeciorzędowe piętro wodonośne na terenie Powiatu jest rzadko wykorzystywane. Wody
podziemne trzeciorzędu występują w utworach miocenu, których poziom wodonośny
znajduje się na głębokości 100-160 m, wydajność studni wynosi ok. 40 m3/h; wody te
wymagają prostego uzdatniania. Aktualnie nie jest prowadzona eksploatacja wód z tego
poziomu.
Największymi obszarami antropopresji na wody podziemne są miasta Wołomin i Tłuszcz.
Rozbudowana tam infrastruktura mieszkaniowo-przemysłowa stanowi istotne zagrożenie dla
wód podziemnych. Szczególnie bardzo wysoki stopień zagrożenia występuje w Wołominie,
gdzie na znacznych obszarach brak jest naturalnej pokrywy izolującej główny poziom
wodonośny. Wody podziemne w rejonie miasta Tłuszcz są w większości naturalnie izolowane
słabą pokrywą utworów słabo przepuszczalnych, dlatego przyjęto tu średni stopień
zagrożenia.
2.2.4. Powietrze.
23
Na terenie Powiatu Wołomińskiego występują wszystkie kategorie źródeł emisji: punktowe,
liniowe (komunikacja) i powierzchniowe. Znaczący wpływ na poziom stężeń pyłu w
powietrzu Powiatu Wołomińskiego ma: emisja zanieczyszczeń ze źródeł bytowokomunalnych, ze źródeł związanych z transportem samochodowym, a także emisje związane
z energetycznym spalaniem paliw w scentralizowanych systemach grzewczych oraz emisje
technologiczne. Dodatkowym źródłem zanieczyszczenia powietrza pyłem jest unos pyłu z
powierzchni terenu, dróg, dachów, pól uprawnych itd. oraz zanieczyszczenia allochtoniczne,
napływające spoza terenu Powiatu.
Poważnym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie Powiatu jest w dalszym ciągu niska
emisja. Niewątpliwym problemem jest spalanie w domowych piecach odpadów, w tym
tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów. Ograniczaniu niskiej emisji sprzyja rozwój sieci
gazowej – w latach 2004 – 2005 wybudowano 24,7 km sieci, a liczba połączeń do budynków
mieszkalnych zwiększyła się o 688 sztuk. Liczba odbiorców gazu wzrosła o 1 179
gospodarstw domowych (1809 osób), w tym ogrzewających mieszkania gazem – o 1 030
gospodarstw. Ilość zużywanego gazu wzrosła w 2005 roku o 2296,7 tys. m3, w tym do
ogrzewania mieszkań – o 1896,1 tys. m3.
Na stan powietrza oddziałują w coraz większym stopniu źródła komunikacyjne. Wysokie
zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach
pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych ulic miast, przy trasach komunikacyjnych
o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną
nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest przede wszystkim zły stan
techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu
lub zbyt małą przepustowością dróg.
Na terenie Powiatu w największym stopniu na zanieczyszczenia pochodzące z komunikacji
narażeni są mieszkańcy miast, szczególnie zaś Wołomina i Zielonki.
Emisja zanieczyszczeń pyłowych wprowadzanych do powietrza z zakładów szczególnie
uciążliwych spada. W największej ilości emitowane są zanieczyszczenia ze spalania paliw.
Wzrosła natomiast ilość zanieczyszczeń gazowych. W największej ilości emitowany jest
dwutlenek węgla. Emisja dwutlenku siarki zwiększyła się nieznacznie. Emisja tlenów azotu
nieco wzrosła. Spadła emisja tlenku węgla.
W wyniku przeprowadzonej przez WIOŚ “Oceny rocznej jakości powietrza w roku 2006
w województwie mazowieckim” zakwalifikowano Powiat Wołomiński do strefy „C”
(klasyfikacja ze względu na ochronę zdrowia), ze względu na przekroczone dopuszczalne
stężenia pyłu zawieszonego PM10. Pod względem kryterium ochrony roślin strefa Powiatu
Wołomińskiego została zaliczona do strefy „A”. W 2007 r. sytuacja w zakresie jakości
powietrza uległa poprawie. Powiat zaliczony jest do strefy „A” ze względu na stan zdrowia.
2.2.5. Ochrona przyrody i krajobrazu.
Wskaźnik lesistości powiatu wołomińskiego wynosi 26,7% i jest nieco niższy
od średniej krajowej. W poszczególnych gminach Powiatu, ze względu na różnice
w zainwestowaniu oraz charakter gmin, struktura i lesistość kształtuje się odmiennie.
Najwięcej, bo prawie 70%, zajmują lasy w gminie Zielonka. Najmniejszy wskaźnik lesistości
jest w gminie Wołomin, która posiada charakter wybitnie rolniczy, z dużą ilością pól
uprawnych. Lasy zajmują tam tylko 15,0% całości gminy.
24
Powierzchnia 12 887 ha lasów Powiatu Wołomińskiego, a więc około 50% to własność
Skarbu Państwa. Starostowie zlecają nadzór nad lasami prywatnymi Nadleśnictwom.
Zarówno lasy państwowe jak i prywatne cechują się dużym rozdrobnieniem.
Zwarte kompleksy leśne występują w południowej części Powiatu (gmina Zielonka)
i południowo – wschodniej (gmina Strachówka) oraz północno – wschodniej (gmina Jadów).
Obecnie większe kompleksy leśne zachowały się między Ludwinowem i Dąbrówką,
Załubicami i Łosiem, Sierakowem i Rudą, na południowy – zachód od Słupna (resztka
Puszczy Słupeckiej), oraz między Markami, Zielonką i Ząbkami. Rozległe obszary leśne
między Zielonką, Wesołą, Okuniewem, Pustelnikiem, Zabrańcem i Ossowem są użytkowane
częściowo jako poligon wojskowy. We wschodniej części powiatu większe kompleksy leśne
znajdują się w okolicy Ostrówka, Szewnicy i Urli. Należy wymienić fragment Puszczy
Kamienieckiej koło Strachowa oraz dużą strefę leśną ciągnącą się na pograniczu powiatu od
Turza przez Kąty – Miąski, Kąty Czernickie, Osękę po Szamocin.
W Powiecie na około 80% powierzchni przeważają bory sosnowe świeże, wilgotne i bory
mieszane, rzadziej bory suche, a podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna (ok. 70
%) i brzoza (ok.15 %). Warstwę podszytu tworzą często gatunki drzewiaste (głównie sosna),
jałowiec, kruszyna, czeremcha, a w miejscach żyźniejszych dąb, leszczyna, kruszyna, jarząb
pospolity, trzmielina, tarnina.
Pozostała niewielka powierzchnia to lasy liściaste z dębem, grabem, lipą, klonem (dąbrowy
i grądy), a na terenach podmokłych lasy olchowe. Lasy łęgowe jesionowo-olchowe
porastające dawne obszary zalewowe zostały prawie całkowicie wycięte i występują dziś
lokalnie w postaci drobnych fragmentów. Podobnie jest z łęgami topolowymi i wierzbowymi.
Mniej przekształcone od łęgów i bardziej naturalne są zbiorowiska zaroślowe, tzw. łozy.
Niewielki areał na torfach wysokich i przejściowych zajmują bory bagienne z sosną i brzozą.
Na terenie powiatu znajduje się fragment Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,
utworzonego w 1993 roku i kilkukrotnie powiększanego. Jest to 840 ha enklawa parku
w północnej części gminy Jadów, w skład której wchodzą prywatne lasy i grunty rolne wsi
Strachów i Kukawki. Ponadto znajdują się 4 rezerwaty przyrody: Dębina, Grabie, Horowe
Bagno i Śliże – o łącznej powierzchni 170,78 ha. Dużą powierzchnię zajmuje „Warszawski
Obszar Chronionego Krajobrazu” - 18 743,00 ha, oraz znacznie mniejszą fragmenty obszarów
Natura 2000 - około 3 069,59 ha. Są jeszcze pomniki przyrody – 180 szt. i użytki ekologiczne
– 31,61 ha oraz zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Lisie Bagno” w gminie Zielonka o
powierzchni 120,04 ha.
2.2.6. Klimat.
Ogólne warunki klimatyczne Niziny Środkowomazowieckiej można scharakteryzować jako
umiarkowanie ciepłe o cechach przejściowych, od klimatu morskiego do kontynentalnego.
Przenikają się tu wpływy klimatyczne Oceanu Atlantyckiego oraz kontynentu Eurazji. Cechą
typową dla klimatu przejściowego są częste, niekiedy gwałtowne i intensywne zmiany
warunków pogodowych. Według Atlasu Województwa Warszawskiego, powiat wołomiński
znajduje się w obrębie Mazowiecko-Podlaskiego Regionu Klimatycznego, ze znaczącym
wpływem klimatu kontynentalnego. Charakteryzują go duże amplitudy roczne, długie gorące
lato i długie mroźne zimy. Średnie wartości temperatur w miesiącach letnich są wyrównane
i wahają się od 18°C do 18,5°C, a zimą wynoszą średnio -2,9°C. W ostatnich latach i tu łatwo
zauważyć efekty globalnego ocieplenia, zwłaszcza w chłodnej porze roku. Stwarza to
możliwości wykorzystania tego faktu podczas realizacji Programu EZR.
25
Opady należą tu do najniższych w Polsce i wynoszą często poniżej 500 mm w ciągu roku. (dla
obszaru Polski opady wynoszą średnio 650 mm rocznie). Okres wegetacyjny na omawianym
terenie trwa około 210 dni (w Polsce od 190 do ponad 220).
2.2.7. Zagrożenia środowiska.
•
Hałas
Charakter Powiatu Wołomińskiego, z dobrze rozwiniętą siecią dróg, brakiem obwodnic miast
i wzmożonym ruchem w kierunku terenów rekreacyjno - wypoczynkowych sprawia,
że głównym źródłem hałasu jest komunikacja drogowa i kolejowa. Poziom hałasu wzrasta
systematycznie, wraz ze zwiększaniem się ilości pojazdów poruszających się po drogach
Powiatu. Szacuje się, że natężenie ruchu drogowego w ciągu ostatnich dziesięciu lat wzrosło
trzykrotnie.
Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej na terenie zurbanizowanych dochodzą
do 75-90 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku w otoczeniu budynków
mieszkalnych do 50 dB w porze nocnej i do 60 dB w porze dziennej.
Hałas przemysłowy wpływa w mniejszym stopniu na klimat akustyczny Powiatu, szczególnie
w jego wschodniej, mniej zurbanizowanej i uprzemysłowionej części. Do najbardziej
uciążliwych pod względem hałasu zaliczone zostały zakłady z następujących branż: przemysł
spożywczy, drukarnie, zakłady przetwórstwa tworzyw sztucznych, zakłady usługowe
o różnym profilu, np. betoniarnie lub składnice złomu.
•
Promieniowanie elektromagnetyczne.
Promieniowanie elektromagnetyczne obejmuje różne długości fal, począwszy od fal
radiowych przez fale promieniowania podczerwonego, zakres widzialny i fale promieni
nadfioletowych, aż do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma.
Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują
na organizmy tylko te fale, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury
komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię widmo
promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące
i niejonizujące:
- promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych,
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie
zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych,
- promieniowanie niejonizujące, którego głównymi źródłami w środowisku są:
- linie elektroenergetyczne,
- obiekty radiokomunikacyjne, w tym stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje
bazowe telefonii komórkowej,
- stacje radiolokacyjne.
Ponadto punktowymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego są radiostacje
używane przez różne służby (policja, wojsko, itp.).
Ustawa Prawo ochrony środowiska zobowiązuje WIOŚ do prowadzenia okresowych badań
kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz do prowadzenia rejestru
zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych
poziomów pól. Pomiary kontrolne pól elektromagnetycznych prowadzi Wojewódzka Stacja
26
Sanitarno–Epidemiologiczna i Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska. Na terenie
Powiatu Wołomińskiego nie prowadzono badań natężenia pól elektromagnetycznych.
Należy mieć na uwadze, że oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko
będzie stale wzrastać, co związane jest z postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost
promieniowania ma przede wszystkim powstawanie coraz większej liczby stacji nadawczych
radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp., pokrywających
coraz gęstszą siecią obszary dużych skupisk ludności. Rozwój źródeł pól
elektromagnetycznych spowoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania
elektromagnetycznego w środowisku jak też zwiększenie liczby i powierzchni obszarów
o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania.
•
Zagrożenia naturalne i poważne awarie.
Zagrożenia powodowane przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzające
zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz katastrofy wywołane przez siły natury powodują
konieczność prewencji i przeciwdziałania w celu zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu
Powiatu.
Potencjalne zagrożenia środowiska (sytuacje awaryjne lub katastrofy) na terenie Powiatu
Wołomińskiego głównie mogą mieć charakter chemiczny, pożarowy, wybuchowy i skażenia
środowiska. Potencjalne źródła zagrożenia to:
- urządzenia techniczne (instalacje) w zakładach magazynujących lub stosujących
w procesie produkcji toksyczne środki przemysłowe (amoniak, chlor, produkty
ropopochodne, inne chemiczne),
- transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych,
wybuchowych) głównie na szlakach kolejowych, a także rurociągami,
łatwopalnych,
- magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych,
- występowanie palnej i zwartej zabudowy, jak również lokalizacji zwartych, iglastych
kompleksów leśnych, co stwarza zagrożenie pożarowe.
Wymienione wyżej zagrożenia, poza zasięgiem lokalnym ograniczającym się do terenu
danego zakładu, w niesprzyjających warunkach mogą potencjalnie przyjąć rozmiary
niebezpieczeństwa o zasięgu lokalnym - obejmującym część obszaru danej miejscowości lub
nieznacznie wykraczającym poza jej granice administracyjne.
Największym zakładem stwarzającym ryzyko wystąpienia poważnej awarii na terenie
Powiatu Wołomińskiego jest Baza Paliw w Emilinowie. Jej przedmiotem działalności jest:
magazynowanie, składowanie, przechowywanie paliw płynnych (olej napędowy, benzyny)
w zbiornikach magazynowych, przeładunek z rurociągu dalekosiężnego z Płocka (Płock –
Mościska – Emilinów) i transportu kolejowego do zbiorników magazynowych za pomocą
własnych urządzeń, załadunek paliw na transport autocysternowy i do cystern kolejowych.
W latach 2004 – 2006 na terenie Powiatu Wołomińskiego wystąpiły trzy zdarzenia mające
znamiona poważnej awarii.
Skażenie toksycznymi środkami przemysłowymi (TPS)
TPS (chlor, amoniak, siarka) są przewożone na terenie powiatu:
- drogami kołowymi Warszawa – Białystok w ilości 7 320 Mg / rok, Warszawa – Mińsk
Mazowiecki w ilości 800 Mg/rok
- drogi kolejowe Warszawa – Białystok w ilości 71 000 Mg/rok
27
Ewentualne wydarzenia zabezpiecza głównie PKP, Policja, Państwowa Straż Pożarna,
MOZG.
Ropociągi, gazociągi i składy paliw.
Przebiegające przez powiat ropociągi (do Płocka) i gazociągi oraz skład paliwowy
w m. Emilianów, gdzie składowane jest 68 000 ton paliw płynnych.
Pożary lasów
Obszary leśne, które pokrywają 26,7 % powierzchni powiatu stanowią główne zagrożenia
pożarem. Przebiegające przez te tereny szlaki komunikacyjne i znajdujące się tam siedliska
ludzkie wzmagają te zagrożenia. Zabudowa osiedli miejskich i wiejskich w powiecie zarówno
mieszkalnych, jak i gospodarczych jest w różnym stopniu podatna na pożary. Szczególnie
zagrożone są lasy położone w pobliżu miast: Ząbki, Zielonka, Marki, Radzymin.
Wszystkie Nadleśnictwa mają opracowane plany w tym obserwację i łączność z systemem
powiadamiania alarmowego. Są wyznaczone drogi dojazdowe i miejsca poboru wody.
Jednostki reagowania dysponują wieżami obserwacyjnymi z obrotowymi kamerami TV
-3 szt. i 1 szt. z obserwatorem i radiotelefonem.
Powodzie
Wody powiatowych rzek stanowią realne powodziowe zagrożenie. Szczególnie zagrożone są
miejscowości położone nad rzeką Bug. Wypłycone koryto rzeki na skutek oddziaływania
zapory wodnej w Dębem, z braku usuwania nagromadzonych osadów dennych, od wielu lat
powoduje, że Bug płynie meandrując i zarastając na wypiętrzonych wysepkach, przez co staje
się co roku groźniejszy przy spływie wód zimowo-wiosennych z krą. Rzeka Bug w przypadku
powodzi może zatopić powierzchnię 28 km2 . Piętrząca się kra i duży jej napór powoduje
duże zagrożenie dla mostu w Wyszkowie, a kruszenie kry podczas jego ochrony może
spowodować także duże zagrożenie dla terenów położonych w dół rzeki.
W Powiecie Wołomińskim w takich sytuacjach istnieje potencjalne zagrożenie dla
mieszkańców kilku wsi jak: Kuligów, Stasiopole, Ślężany, Czarnów, Józefów w Gminie
Dąbrówka oraz Arciechów, Popielarze, Załubice i Wolica w Gminie Radzymin. Rzeka
Rządza nie stanowi zagrożenia powodziowego, bowiem wzdłuż jej biegu znajdują się łąki,
na które rzeka może wylać bez szkody dla mieszkańców.
Zagrożenie powodziowe wzdłuż rzeki Długiej (kanał Markowski) dotyczy miast Zielonka
i Marki, w partiach niższego terenu. W przypadku podniesienia stanu wody w rzece i wylania
jej może nastąpić szybkie zalanie piwnic i parterów domów. Od Zielonki do Kobyłki rzeka
Długa jest obwałowana obustronnie na długości 44 km, z czego na terenie gmin powiatu
Zielonka posiada wały o długości 2,5 km, a Marki 3 km.
Z drugiej strony, względy ochrony środowiska i krajobrazu zalecają utrzymanie naturalnych
rozlewisk. W związku z powyższym, w przypadku zagrożeń powodziowych musi być podjęta
ciągła i dobra współpraca z Komitetem Przeciwpowodziowym w Wyszkowie, co wiąże się
m.in. z uzyskiwaniem informacji o stanach wody rzeki Bug z wodowskazu w Wyszkowie.
Efektywność ochrony przeciwpowodziowej zależy też od stanu sieci melioracyjnej oraz
wydajności przepompowni. Znaczący wpływ na obniżenie sprawności systemu
melioracyjnego wywiera zarastanie roślinnością oraz zamulanie rowów melioracyjnych.
Powodzie mogą być przyczyną znacznych strat materialnych, szczególnie, gdy wystąpią
w okresie wegetacyjnym.
W latach 2004 – 2006 kilkakrotnie Starosta Powiatu Wołomińskiego ogłaszał stan alarmu
powodziowego dla gmin Dąbrówki i Radzymina. Jak wynika z raportu Centrum Zarządzania
28
Kryzysowego zagrożenie powodziowe w dolnym odcinku rzeki dotyczyło miejscowości
nadbużańskich od Arciechowa do Kuligowa i Czarnowa.
Katastrofy i awarie
Na terenie powiatu mogą mieć miejsce katastrofy budowlane spowodowane awarią sieci
ciepłowniczych i wodociągowych, co może mieć miejsce w zwartej zabudowie Wołomina,
Tłuszcza, Radzymina, Kobyłki, Marek, Ząbek i Zielonki.
Na terenie powiatu istnieje możliwość katastrof drogowych i kolejowych spowodowanych
dużym natężeniem ruchu szczególnie na drogach krajowych Warszawa – Wyszków i Mińsk
Mazowiecki – Łochów oraz na trasie kolejowej Warszawa – Białystok.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu w zakresie poważnych
awarii i zagrożeń naturalnych utworzono w 2005 roku Powiatowe Centrum Zarządzania
Kryzysowego Starosty Wołomińskiego. Celem funkcjonowania Centrum Zarządzania
Kryzysowego jest usprawnienie i zwiększenie efektywności kierowania i koordynowania
procesami przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom ludzi i środowiska powodowanymi
awariami, katastrofami lub klęskami żywiołowymi oraz zakłóceniami ładu i porządku
publicznego. Równolegle odbywa się tu opracowywanie i aktualizacja danych
o potencjalnych zagrożeniach.
PCZK jest częścią składową Wydziału Zarządzania Kryzysowego Starostwa. Mieści się
w nowym budynku Państwowej Straży Pożarnej w Wołominie przy ul. Sasina 15. Jego
naczelnym zadaniem jest koordynacja działań służb ratunkowych w sytuacjach zagrożenia
życia i zdrowia ludzi, klęsk żywiołowych, zagrożenia środowiska oraz tzw. zdarzeń
kryzysowych, do których zalicza się katastrofy budowlane, katastrofy kolejowe, wybuchy
gazu, podłożenie materiałów wybuchowych, informacje o niewybuchach itp.
Praca Centrum opiera się na pracy całodobowej służby dyżurnej zaopatrzonej w system
alarmowy i urządzenia łączności utrzymane w ciągłej gotowości. Służba dyżurna pełniona
jest równolegle ze służbą dyżurną Państwowej Straży Pożarnej i z Centrum Powiadamiania
Ratunkowego (Pogotowiem Ratunkowym). Dyżurni pracownicy zbierają i analizują
informacje o wydarzeniach niebezpiecznych na terenie całego Powiatu Wołomińskiego
ze wszystkich dostępnych źródeł: od mieszkańców, samorządów, OSP, leśnictw
i nadleśnictw, poczty, telekomunikacji oraz służb inspekcji i straży, a głównie Państwowej
Straży Pożarnej, policji, sanepidu, gminnej Obrony Cywilnej, nadzoru budowlanego,
weterynarii, pogotowia ratunkowego, pogotowia gazowego, pogotowia energetycznego itp.
Zadaniem dyżurnych jest powiadamianie o zagrożeniu mieszkańców oraz osób i instytucji
odpowiedzialnych za niesienie pomocy, a także monitorowanie przebiegu akcji ratunkowych
i, w miarę możliwości, koordynowanie działań wspierających akcję.
2.3.Uwarunkowania gospodarcze i społeczne rozwoju powiatu oraz
procesy zmian zachodzące w powiecie.
Powiat Wołomiński należy do grupy największych powiatów województwa mazowieckiego.
Poziom niezaspokojenia istotnych potrzeb społecznych (tzw. poziom deprywacji)
w Powiecie Wołomińskim jest największy pośród powiatów Mazowsza. To negatywne
społecznie zjawisko nie różni się nasileniem w tej części otoczenia stolicy, ale częściej dotyka
obszarów zurbanizowanych niż wiejskich. Istotny jest także poziom rozwoju społecznego.
W tym przypadku rozbieżności pomiędzy powiatami Mazowsza są znaczne, co pokazuje
załączona tabela. Najwyższą wartość wskaźnik przyjął w Powiecie Warszawskim,
a w Wołomińskim był na poziomie średnim.
29
Wartość
wskaźnika w
powiecie
wołomińskim
Minimalna
wartość
wskaźnika
Maksymalna
wartość
wskaźnika
Niedostosowanie
społeczne dzieci i
młodzieży
Rozwody
25,37
0,29 powiat
Garwolin
25,37 powiat
Wołomin
0,63
Stopa bezrobocia
12,8
0,14 powiat
Żuromin
W-wa Zachód
Głębokość
bezrobocia
Psychoorganizacja
26,51
Osamotnienie
ludzi starych
Syntetyczny
wskaźnik
deprywacji
Scholaryzacja
2,01
15,54 powiat
Piaseczno
1,63 powiat
Maków
1,61 powiat
Białobrzegi
0,49 powiat
Łosice
1,88 powiat m.
Ostrołęka
27,7 powiat
Szydłowiec
53,90 powiat
Przysucha
5,93 powiat
Radom
2,35 powiat
Ostrołęka
1,27 powiat
Warszawa
1,15 powiat
Siedlce
83,90 powiat
Ostrołęka
0,48 powiat
Siedlce
55,78 powiat
m. Siedlce
546,90 powiat
Warszawa
161,05 powiat
Warszawa
0,74 powiat
Ostrołęka
0,21 powiat
Siedlce
10,40 powiat
Płock
5,01 powiat
Warszawa
Względna
zamożność
Względna
efektywność
gospodarcza
Dynamika
starzenia
Syntetyczny
wskaźnik rozwoju
3,68
1,26
11,77
288,10
8,54
4,72
0,96
Ranga Powiatu
Wołomińskiego
(od wartości
najwyższej
wskaźnika)
1
19
28
36
13
17
2
34
8
21
22
15
Tab. Wskaźniki deprywacji i rozwoju społecznego w powiecie wołomińskim na tle powiatów
Mazowsza (źródło: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Wołomińskiego strategia integracji i polityki społecznej, Olech A., Kaźmierczak T., załącznik do Uchwały IX-62/03
Rady Powiatu Wołomińskiego, 2003)
Dane powyższe wykazują, iż na tle powiatów województwa mazowieckiego w powiecie
wołomińskim szczególnie negatywnie wyróżnia się sytuacja dzieci i młodzieży. Bardzo
niski jest wskaźnik scholaryzacji, co oznacza, że w omawianym powiecie stosunkowo dużo
młodzieży nie kontynuuje nauki na poziomie średnim i zagrożone jest trwałą marginalizacją,
w tym także wkraczaniem w sferę konfliktu z prawem.
30
W porównaniu do innych powiatów województwa mazowieckiego, samorządy powiatu
wołomińskiego wydają przeciętnie mniej pieniędzy na zaspokojenie potrzeb jego
mieszkańców, ale lepiej niż w innych powiatach dbają o rodziny i osoby w trudnych
sytuacjach życiowych. Na terenie powiatu wołomińskiego działają 104 organizacje
pozarządowe, co stanowi 1,1% organizacji Mazowsza, a blisko 40% spośród nich operuje
w sferze społecznej. Dane te wykazują, iż jest to jeden z najaktywniejszych społecznie
powiatów. Powyższe charakterystyki mają bardzo istotne znaczenie dla tworzenia ZPEE.
Struktura wieku ludności powiatu przedstawia się następująco:
Wiek mieszkańców
Przedprodukcyjny (0-17lat)
Produkcyjny (18-60/64 lata)
Poprodukcyjny
% ogólnej liczby mieszkańców powiatu
25,4%
60,8%
13,8%
Dane te wskazują, że powiat wołomiński należy do grupy najmłodszych demograficznie
powiatów Mazowsza. Prognoza na następne 20 lat przewiduje jednak, że będzie się starzał,
a proces ten będzie przebiegał szybciej na terenach wiejskich, skąd coraz częstsze są migracje
do miast. I te dane są ważne dla EZR.
W sferze aktywności ekonomicznej również dostrzegalne są różnice pomiędzy terenami
miejskimi, a wiejskimi, ponieważ liczba podmiotów gospodarczych jest na terenach gmin
miejskich 3-krotnie większa niż na wiejskich. Różnice te utrzymują się także, gdy pod uwagę
brana jest wysokość płaconych podatków przez osoby prawne.
Analogicznie kształtują się zróżnicowania pod względem standardu życia. Biorąc pod uwagę
podatki płacone od dochodów osobistych, poziom zamożności mieszkańców gmin wiejskich
jest co najmniej dwukrotnie niższy niż mieszkańców gmin miejskich. Skrajna rozbieżność
pod tym względem widoczna jest w przypadku mieszkańców gmin Strachówka i Zielonka,
gdzie mieszkańcy Zielonki są ponad 4-krotnie zamożniejsi niż mieszkańcy Strachówki.
Wysokości wydatków budżetów gmin są również większe w gminach miejskich,
w szczególności w Zielonce, a niższe w gminach wiejskich, w tym przypadku najniższe są
w gminie Tłuszcz. Standard życia mierzony w możliwości zaspakajania potrzeb kulturalnych
rozkłada się analogicznie, czyli największe możliwości mają mieszkańcy gmin miejskich
(Zielonki i Marek) a najmniejsze wiejskich (Strachówki).
Odwrotnie w stosunku do nierówności dobrobytu kształtują się wydatki w dziale opieka
społeczna, czyli największe są właśnie w gminach wiejskich. Najwięcej na pomoc społeczną
wydaje gmina Strachówka, a prawie 2-krotnie mniej - Ząbki.
Tabela pokazuje jak kształtowała się stopa bezrobocia w powiecie wołomińskim w ostatnich
latach.
Koniec 1999 r.
Koniec 2000 r.
Koniec 2001 r.
W połowie 2002 r.
K. listopada 2006 r.
K. listopada 2007 r.
K. października 2008 r.
12,8%, najwyższa w województwie mazowieckim
14,5%
17,9%
19,2%, czyli przekroczyła średnią mazowiecką i krajową
18,3%
11,1%
8,8%
31
Bezrobocie najsilniej dotyka gminy wiejskie powiatu, ale dynamika wzrostu, a następnie
spadku bezrobocia jest większa w gminach miejskich. Stwierdzono zatem, że bezrobocie
w gminach wiejskich ma charakter strukturalny, a w gminach miejskich związane jest z fazą
cyklu gospodarczego, który ostatnio ma tendencje pozytywne. Około 50% bezrobotnych
stanowią ludzie do 34 roku życia, w gminach wiejskich jest ich relatywnie więcej. Większość
bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem najwyżej zasadniczym zawodowym. W całym
powiecie wołomińskim wzrost bezrobocia w ostatnich latach pociągnął za sobą wzrost odsetka
osób bezrobotnych długotrwale, czyli ponad 1 rok. W gminach wiejskich, za wyjątkiem
Klembowa, wzrost ten jest dużo większy. Obecnie prawie co trzeci aktywny zawodowo
mieszkaniec powiatu jest bezrobotny.
Przedstawione wyżej dane dowodzą istnienia na terenie powiatu wołomińskiego wyraźnych
nierówności. Z jednej strony starsze demograficznie i o niższym poziomie życia gminy
wiejskie z drugiej strony młodsze i zamożniejsze gminy miejskie oraz gminy Wołomin
i Radzymin, w których mieszka prawie 73% ogółu mieszkańców powiatu. Dzieli to teren
powiatu na część zachodnią, lepiej rozwiniętą gospodarczo i o wyższym poziomie życia
i część wschodnią z gminami wiejskimi oraz gminą Tłuszcz zamieszkałą przez 27% ogółu
mieszkańców powiatu. Ma to istotne implikacje edukacyjne, a więc także związane z EZR.
Społeczny i gospodarczy charakter powiatu Wołomińskiego jest ściśle związany z jego
pozycją w aglomeracji warszawskiej. Obok powiatów legionowskiego, piaseczyńskiego,
pruszkowskiego, grodziskiego i otwockiego leży w strefie aglomeracji, w której koncentruje
się najwięcej inwestycji o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego i kulturalnego.
Skoncentrowana jest tu działalność gospodarcza i inwestycyjna oraz nowoczesny przemysł,
co przesądza o jego wysokiej pozycji obok powiatów okalających Warszawę. Wchodzi zatem
w obszar najzamożniejszy i wymagający ogromnych nakładów inwestycyjnych na tworzenie
infrastruktury (na przykład budowa obwodnicy warszawskiej) województwa mazowieckiego.
Dzięki temu istnieją dobre warunki do własnego rozwoju i uczestniczenia w nieustającym
procesie rozwoju aglomeracji warszawskiej. Podział w powiecie wołomińskim na gminy
o lepszych warunkach społeczno-gospodarczych i gorszych pokazuje jednak, że cały powiat
nie korzysta z tego w jednakowym stopniu. Stwarza to dobre warunki do rozwijania różnych
form aktywności materialnej i duchowej.
2/3 ogółu ludności powiatu skupia się na terenach zurbanizowanych, a 1/3 na terenach
wiejskich. Zabudowa w powiecie wołomińskim koncentruje się w pobliżu przebiegającej
przez niego głównych tras komunikacyjnych, to jest: linii kolejowej Warszawa -Białystok
oraz drogi krajowej Warszawa - Białystok, która jest częścią planowanej międzynarodowej
trasy relacji Warszawa - Helsinki, tzw. Via Baltica, łączącej państwa nadbałtyckie z Europą
środkową i zachodnią. Obecnie już wiadomo, ze trasa ta będzie przebiegała przez powiat.
Powiat Wołomiński powstał z części dawnych województw: warszawskiego, ostrołęckiego
i siedleckiego. W części z dawnego województwa warszawskiego, (czyli w gminach: Ząbki,
Marki, Zielonka, Kobyłka, Radzymin i Wołomin) skoncentrowana jest produkcja
przemysłowa powiatu. Znajdują się tu większe zakłady przemysłowe, między innymi: Zakład
Stolarki Budowlanej, DJChem Chemicals Poland, Huta Szkła Termisil, Gazomontaż i Eltor w
Wołominie, Coca-Cola Poland w Radzyminie, Soraya w Radzyminie, Wojskowy Instytut
Techniki Uzbrojenia w Zielonce. Typ zabudowy mieszkalnej to w większości zabudowa
jednorodzinna. Osiedla mieszkalne - najczęściej 4- lub 11-piętrowe bloki oraz budynki
użyteczności publicznej znajdują się najczęściej w centrach miast i przy ich głównych
drogach. Gminy Dąbrówka, Klembów, Tłuszcz, Poświętne, Jadów i Strachówka oraz duża część
gminy Radzymin mają charakter typowo rolniczy, gdzie najczęściej spotykane gospodarstwa
liczą 3 lub 4 budynki. Tereny zabudowane na terenach wiejskich są rzadko rozmieszczone.
32
Mimo niskiej klasy bonitacyjnej gleb oraz tego, iż w powiecie duży udział mają tereny
zurbanizowane (Ząbki, Zielonka, czy Wołomin), tereny rolnicze zajmują 58% powierzchni
powiatu, a tereny leśne stanowią 26,79 % powierzchni.
Teren powiatu jest wyraźne zróżnicowany pod względem użytkowania ziemi. Graniczące
z Warszawą miasta-gminy Marki, Zielonka, Ząbki, a także miasto Wołomin to silne ośrodki
małej przedsiębiorczości i rzemiosła. Tereny wschodnie to zróżnicowane przyrodniczo,
piękne miejsca do rekreacji i coraz popularniejszej w powiecie agroturystyki. Szczególnie
rozwija się ona w graniczących z Zalewem Zegrzyńskim i rzeką Bug terenach gmin Radzymin
i Dąbrówka. Tereny te oraz gminy: Poświętne, Strachówka, Jadów ze znanym letniskiem Urle,
stanowią atrakcyjne zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców Warszawy. Gminy: Dąbrówka,
Jadów, Klembów, Poświętne, Strachówka, Tłuszcz są typowo rolnicze. Mieszkańcy utrzymują
się z pracy w rolnictwie i zajmują się hodowlą bydła mlecznego i trzody chlewnej, a także
prowadzą działy specjalne tj. uprawę pieczarek i warzyw pod folią. Duża część mieszkańców
pracuje poza gospodarstwem, głównie w Warszawie lub prowadzi zakłady usługowoprodukcyjne.
Stolica powiatu Wołomin leży około 22 km od Warszawy. Jest to gmina przemysłowo-rolna.
Wyposażona w infrastrukturę techniczną, posiada oczyszczalnię ścieków, segregownię
i składowisko odpadów. Dobre warunki do rozwoju budownictwa mieszkaniowego jednoi wielorodzinnego. Miasto skupia się na osi linii kolejowej. Krzyżują się w nim dwie drogi
wojewódzkie. Tereny oddalone na wschód stanowią łąki i użytki rolne. Pierwsze wzmianki
o Wołominie pochodzą już z XV wieku. Rozwój osady przebiegał najintensywniej pod koniec
XIX wieku, kiedy to wybudowano linię kolejową łączącą Warszawę z Petersburgiem,
a Wołomin i okolice, ze względu na korzystny mikroklimat, miał charakter miejscowości
letniskowej dla Warszawy. Prawa powiatu zyskał Wołomin w 1952 roku. Najbardziej znanym
zabytkiem Wołomina jest dom słynnej pisarki Zofii Nałkowskiej, w którym obecnie mieści się
muzeum. W następstwie przeprowadzonej oceny stanu środowiska i rozwoju powiatu poniżej
przedstawiono analizę SWOT.
Uwarunkowania zewnętrzne
Szanse
• położenie w sąsiedztwie Warszawy i
współpraca z jej otoczeniem biznesowym
i administracyjnym,
Zagrożenia
• problemy komunikacyjne pomiędzy
powiatem a Warszawą
•
zorganizowane grupy przestępcze
wpływające na zły wizerunek i poczucie
zagrożenia,
•
rozwój sieci dróg, budowa drogi Via
Baltica,
•
korzystne dla powiatu procesy
migracyjne osób i firm,
•
zbyt niskie wykorzystanie potencjału
turystycznego i rekreacyjnego powiatu,
•
integracja z UE i środki pomocowe,
•
•
regulacje międzynarodowe, europejskie i
krajowe zobowiązujące do podniesienia
jakości środowiska,
możliwość powrotu wzrostu bezrobocia
powodowany nie poprawiającą się
koniunkturą gospodarczą całego kraju,
•
postępująca degradacja środowiska
naturalnego wywołana
zanieczyszczeniami spoza granic
powiatu,
•
niewykorzystywanie środków
pomocowych UE,
•
postęp technologiczny,
•
szanse rozwojowe dla mieszkańców w
zakresie edukacji i nauki w Warszawie,
•
przewidywane zmiany prawa i zasad
33
finansowania powiatów,
•
szeroka oferta instytucji finansowych w
regionie (Warszawa),
•
kontakty międzynarodowe Warszawy,
•
niski poziom kontaktów regionalnych i
międzynarodowych w regionie.
Uwarunkowania wewnętrzne
Mocne strony
• wysoka aktywność i przedsiębiorczość
mieszkańców powiatu,
Słabe strony
• słabo rozwinięta infrastruktura techniczna
i wodno-kanalizacyjna,
•
znaczące walory osadnicze, inwestycyjne
i turystyczne powiatu,
•
•
obszary cenne przyrodniczo,
brak kompleksowego systemu gospodarki
odpadami w tym dzikie wysypiska
odpadów,
•
duża zasobność surowców dla
budownictwa,
•
częściowa gazyfikacja powiatu,
•
•
Zespół ds. Edukacji Ekologicznej w
Starostwie Powiatowym,
niewystarczająco dobrze rozwinięta
promocja potencjału powiatu,
•
•
zainteresowanie gmin, organizacji
pozarządowych edukacją ekologiczną,
niska jakość wód powierzchniowych i
podziemnych,
•
•
stosunkowo wysokie środki Gminnych i
Powiatowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej,
niedostateczna sieć i zły stan dróg
wewnątrz powiatu, utrudniony dojazd do
Warszawy,
•
słaba promocja powiatu,
•
niski poziom świadomości ekologicznej
społeczeństwa,
•
wysoki odsetek ludności w wieku
przedprodukcyjnym i niski w wieku
poprodukcyjnym,
•
dodatnie saldo migracji,
•
udział społeczeństwa w akcyjnych
działaniach na rzecz ZR,
•
rozwinięta prasa lokalna
Krytyczne oceny zawarte w tym zestawieniu są silnie łagodzone ostatnim okresem działań
samorządowych. Jednak wciąż obserwuje się skutki wymienionych niedostatków i błędów.
Istniejący potencjał rozwojowy powiatu wołomińskiego oraz zachodzące w jego otoczeniu
procesy pozwalają stwierdzić, że przyszły rozwój powiatu przebiegać będzie w oparciu
o zasady zrównoważonego rozwoju. Rozwój gospodarczy połączony z likwidacją braków
w infrastrukturze odbywać się będzie z uwzględnieniem norm i standardów rozwiniętego
społeczeństwa europejskiego w obszarze społecznym i ekologicznym. Obszarem
podlegającym głównym przemianom ma być przemysł i sektor małych i średnich
przedsiębiorstw. Powiat i gminy stworzą system ulg i zachęt dla małych przedsiębiorstw
i rzemiosła. Pomyślność tego sektora przełoży się na wysokość budżetu powiatu i stworzy
nowe miejsca pracy.
34
Ważnym obszarem aktywności powiatu i gmin będzie rozwój turystyki i rekreacji. Wymagać
to będzie większych nakładów i intensywnych działań inwestycyjnych w zakresie
infrastruktury i ochrony środowiska przyrodniczego. Powiat podejmie działania zapewniające
zachowanie ładu przestrzennego i estetycznego na terenie gmin. Dużego znaczenia nabierze
dostępność komunikacyjna Warszawy i rozwinięte zostaną alternatywne układy
komunikacyjne: szybka kolej miejska, trasy rowerowe, wodne itp. Szczególnych starań
oczekiwać się będzie w zakresie budownictwa i osadnictwa oraz rozwoju funkcji
mieszkalnych na terenie powiatu. Na tym tle rozwój nowoczesnej edukacji obejmującej także
EZR jest konieczny. Pozwoli on osiągnąć cele strategiczne powiatu:
1.Otwarcie komunikacyjne powiatu
2.Przyspieszony
rozwój przedsiębiorczości dla zwiększenia podaży miejsc pracy i
poprawy finansów samorządów
3.Wdrożenie
norm ekorozwoju na terenie powiatu
4.Podniesienie poziomu życia oraz integracja mieszkańców powiatu
5.Tworzenie
6.Rozwój
i intensywna promocja nowego wizerunku powiatu
rekreacji i turystyki połączonej z restrukturyzacją rolnictwa.
Wdrożenie norm ekorozwoju na terenie powiatu powinien odbywać się poprzez:
• opracowanie powiatowej Agendy 21;
• wykonanie pełnej kanalizacji miast wraz z oczyszczalniami ścieków;
• wspomaganie budowy biooczyszczalni indywidualnych dla wsi; ciągłą edukację ekologiczną
mieszkańców;
• zaangażowanie młodzieży do przedsięwzięć ekologicznych; wspomaganie zmiany systemu
ogrzewania na ekologiczne;
• uświadamianie władzom stołecznym zagrożeń ekologicznych dla powiatu;
• partycypację władz okolicznych samorządów w przeciwdziałaniu degradacji środowiska
powiatu;
• rozwiązywanie problemów gospodarki odpadami;
• rozwój związków pomiędzy gminami powiatu dla przeciwdziałania zagrożeniom
ekologicznym;
• wdrożenie programu ochrony wód, gleb i powietrza;
• opracowanie i wdrożenie programu wykorzystania ekologicznych źródeł energii;
• wdrożenie programu prac interwencyjnych: melioracyjnych, ochrony i pielęgnacji lasów,
utrzymania w czystości terenów publicznych.
Treść misji powiatu wołomińskiego zawarto w Strategii Rozwoju Powiatu Wołomińskiego:
„Powiat Wołomiński to region o nowym wizerunku kształtujący społeczeństwo
obywatelskie w oparciu o dziedzictwo kulturowe i tradycję chrześcijańską, przyjazny
osadnictwu, rekreacji przedsiębiorczości”
3. Cele edukacji wynikające z dokumentów krajowych i wojewódzkich.
35
3.1.Cele edukacji wynikające z Narodowej Strategii Edukacji
Ekologicznej i Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej.
W Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej zapisano szereg uwarunkowań realizacyjnych
celów strategicznych.
• Uznanie, formalne i ogólnospołeczne, iż EZR jest jednym z podstawowych warunków
realizacji Polityki Ekologicznej Państwa oraz programów ochrony środowiska
na wszystkich poziomach.
• Ustanowienie wysokiego miejsca EZR w strukturze komunikacji społecznej oraz
w systemie formalnej i nieformalnej edukacji.
• Wprowadzenie elementów EZR do wszystkich sfer życia społecznego, z respektowaniem
i wykorzystaniem wartości kulturowych, etycznych i religijnych w tym uznawanych przez
społeczności lokalne.
• Jeszcze szerszy dostęp społeczeństwa do informacji o stanie środowiska i do udziału
w jego ochronie.
• Uznanie i wprowadzenie do praktyki decyzyjnej faktu, że EZR jest podstawowym
warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa.
3.2.Cele edukacji dla zrównoważonego rozwoju województwa
mazowieckiego.
Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2007-2010 z
uwzględnieniem perspektywy do 2014 r. (2007 r.) ustala, jako jeden z priorytetów poprawę
świadomości ekologicznej społeczeństwa. W długoterminowej polityce na lata 2007-2014
określa jeden z celów głównych:
Podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej.
Cel długoterminowy:
Ustawiczne kształcenie społeczeństwa w zakresie edukacji ekologicznej.
Cel strategiczny:
Poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców i administracji.
Kierunki działań:
•
rozszerzenie zakresu szkoleń dla administracji publicznej,
•
organizowanie akcji i konkursów w zakresie efektywności energetycznej, oszczędzania
wody, ochrony przed hałasem, zrównoważonego transportu,
•
upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ochronie lasu,
•
kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwach domowych,
•
działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej społeczności lokalnych, władz
szczebla lokalnego,
•
upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ochronie przyrody, roli zadrzewień,
Realizacji ww. celu głównego służą następujące cele długoterminowe:
•
systematyczna poprawa zarządzania ochroną środowiska,
•
wzmocnienie roli aspektów ekologicznych w politykach sektorowych,
36
•
aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska
i odpowiednio – cele strategiczne:
•
wzmocnienie struktur zarządzania środowiskiem,
•
aktywizacja działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania zasobów środowiska w
różnych sektorach gospodarki,
•
zwiększenie aktywności podmiotów gospodarczych na rzecz ochrony środowiska.
W Planie operacyjnym na lata 2007-2010 zapisano cele szczegółowe krótkoterminowe
i program działania dla edukacji ekologicznej.
Celem tym jest: wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez działania:
•
rozszerzenie zakresu szkoleń dla administracji publicznej,
•
upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ochronie lasu i zagrożeniu pożarowym
w lasach,
•
działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej społeczności lokalnych,
•
podejmowanie działań informacyjnych, promocyjnych, edukacyjnych w środkach
masowego przekazu, na imprezach, kursach, podczas konkursów itp.,
•
akcje promocyjne, konkursy w zakresie efektywności oszczędzania energii, wody,
ochrony przed hałasem,
•
kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwach domowych,
•
cykliczne konkursy ekologiczne dla gmin,
•
cykliczne konkursy ekologiczne dla uczniów,
Zadania z zakresu edukacji ekologicznej są też zawarte w Programie gospodarki odpadami
województwa mazowieckiego oraz w Wojewódzkim programie usuwania wyrobów
azbestowych. Dotyczą one wspierania działań służących zwiększaniu świadomości
ekologicznej mieszkańców w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami i wyrobami
zawierającymi azbest.
3.3.Wyzwania edukacyjne Powiatu Wołomińskiego.
Decyzje podejmowane na szczeblu lokalnym oddziałują bezpośrednio na środowisko
człowieka w miejscu jego zamieszkania.
Umacnianie samorządności związane jest m.in. z odpowiedzialnością samorządu
terytorialnego za sprawy ochrony środowiska i edukacji środowiskowej. Na samorządach
spoczywa również obowiązek określania celów i form tej edukacji, uwzględniających
specyfikę regionu, lokalną tożsamość i tradycję kulturową.
W tym celu organy samorządowe powinny:
•
podejmować współdziałanie z POE, instytucjami, zakładami pracy, przedstawicielami
społeczności lokalnych, przy opracowywaniu i realizacji Powiatowego i Gminnych
Programów Edukacji Ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji
Ekologicznej, Narodowego i Wojewódzkich Programów Edukacji Ekologicznej oraz
lokalnej Agendy 21. Powiatowe i Gminne programy edukacji ekologicznej powinny być
37
zsynchronizowane albo stanowić wyodrębnioną część
programów ochrony środowiska.
powiatowego i gminnych
•
utrzymywać ścisłą współpracę ze szkołami i wszystkimi organizacjami edukacji
ekologicznej, zapewniając im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej,
•
zapewnić dostęp do niezbędnych informacji przydatnych w procesie podejmowania
decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem.
4. Cele i priorytetowe działania edukacji ekologicznej dla zrównoważonego
rozwoju w Powiecie Wołomińskim.
Cele długoterminowe do 2015 roku:
•
wysoki poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu,
•
proekologiczne postawy mieszkańców powiatu, odpowiedzialność za zrównoważony
rozwój.
Cele krótkoterminowe do 2011 roku:
•
wyższa świadomość dzieci i młodzieży dla zrównoważonego rozwoju,
•
wyższa świadomość dorosłych dla zrównoważonego rozwoju,
•
większa aktywność społeczeństwa dla zrównoważonego rozwoju.
Priorytety edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju:
•
lepsza jakość powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych,
•
ochrona przyrody i krajobrazu,
•
oszczędne gospodarowanie zasobami środowiska (woda, surowce naturalne, powierzchnia
ziemi, lasy),
•
racjonalna gospodarka odpadami,
•
racjonalne gospodarowanie energią,
•
ograniczenie uciążliwości fizycznych,
•
zapobieganie poważnym awariom,
•
przeciwdziałanie zagrożeniom globalnym (zmianom klimatycznym, zanikaniu warstwy
ozonowej),
•
Lepsze zarządzanie środowiskiem.
5. Formy, beneficjenci, baza edukacji ekologicznej
i realizatorzy.
Formy EZR
Warunek atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych
nawyków każe stosować w edukacji ekologicznej możliwie bogatą gamę stymulatorów.
Określenie stymulator oznacza nie tylko konkretną formę zabiegu edukacyjnego, ale także
okazję lub sposobność do skutecznego wprowadzania EZR. Chodzi nie tylko
o zorganizowane lub spontaniczne działania, ale i produkty, różnego rodzaju wytwory kultury
38
– wizualne, medialne i inne jak również tradycję, formy spędzania wolnego czasu a nawet
obiekty przyrodnicze i inne, stymulujące prowadzenie edukacji środowiskowej.
Żaden z tych stymulatorów nie jest wyłączną domeną edukacji ekologicznej. Najsilniejszy
związek z nią mają działania dydaktyczno-wychowawcze prowadzone w terenie, zwłaszcza w
sąsiedztwie wartościowych obiektów przyrodniczych lub pobudzających do refleksji miejsc
konfliktów człowiek – środowisko.
Poważne znaczenie dla realizacji celów EZR mają różnego rodzaju ogólnodostępne
i promowane materiały programowe, strategie, regulacje.
Identyfikacja i pogrupowanie stymulatorów ma umożliwić wykorzystywanie dużej ich liczby
przy realizacji zapisanych w programie zadań oraz ułatwić wybór finansowanych
przedsięwzięć. Wymienić tu należy:
• dokumenty państwowe (ustawy, rozporządzenia, decyzje), teksty konwencji i innych
zobowiązań międzynarodowych, polityki resortowe (w tym politykę ekologiczną
państwa, program rozwoju zrównoważonego i niniejszy program edukacji ekologicznej),
umowy społeczne – regionalne i lokalne, uzgodnienia związane z realizacją inwestycji,
itd., uchwały samorządowe, przepisy i regulaminy odnoszące się do środowiska,
memoranda i publicznie prezentowane stanowiska w sprawach dotykających kwestii
ekologicznych,
• należy spodziewać się stopniowego zwiększania wychowawczego znaczenia
instrumentów kontroli bezpieczeństwa ekologicznego - mowa tu o normach
środowiskowych, atestach ekologicznych, certyfikatach (w rodzaju EMAS czy ISO),
opłatach za korzystanie ze środowiska i zanieczyszczanie środowiska,
• wśród imprez i wydarzeń publicznych są już takie, które ściśle wiążą się z ochroną
środowiska, więc stawiają one sobie również cele edukacyjno – ekologiczne. Każde tego
rodzaju przedsięwzięcie może być wykorzystane dla promocji rozwoju zrównoważonego,
co jednak zależy od inwencji organizatorów. Najszerszy zasięg mają kampanie
popularyzujące np. ścieżki rowerowe, oszczędzanie wody, energii czy recykling odpadów,
• nośne są także akcje, festiwale, święta, manifestacje oraz inne imprezy uliczne, aukcje,
festyny, happeningi, pokazy i zloty,
• swoistym stymulatorem edukacji ekologicznej mogą być różnego rodzaju protesty,
interpelacje i procedury odwoławcze,
• w ostatnich latach rozwija się działalność konkursowa, organizowane są olimpiady,
targi, wystawy i dni otwarte w miejscach (instytucjach) związanych z ekologią. Część
tego rodzaju działań wiąże się z pracą muzeów, klubów, ogrodów botanicznych, domów
kultury, bibliotek,
• w coraz większym stopniu edukację ekologiczną realizują gospodarstwa ekologiczne,
nadleśnictwa i schroniska turystyczne,
• stymulatorem EZR jest też nauka Kościołów, gdzie można wyróżnić szereg
specyficznych, tylko tu spotykanych stymulatorów,
• w grupie stymulatorów, wykorzystanie których zależy od tradycji i zwyczajów rodzinnych
najważniejsze miejsce zajmują media (telewizja, radio, prasa, internet), podręczniki
szkolne, poradniki i przewodniki dla nauczycieli, reklama, spotkania towarzyskie,
dostęp do instytucji kultury i sztuk plastycznych (teatr, film, literatura, muzyka i
sztuka),
39
• wzrasta rola sportu i rekreacji, które coraz częściej nawiązują do akcentów
ekologicznych,
• wycieczki, turystyka kwalifikowana, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz
otoczenie miejsca pracy i zamieszkania stwarzają dużo okazji do wpływania na
świadomość ekologiczną,
• nieliczna jeszcze, ale stale rosnąca część społeczeństwa uważa znajomość ekologii oraz
postawę proekologiczną za składowe pozytywnego wizerunku człowieka, natomiast
uczestnictwo w edukacji ekologicznej za warunek .rozwoju i awansu intelektualnego.
Wpływa to na zawartość programową tzw. edukacji pozaszkolnej, kursów
zawodowych i samokształcenia,
• nie wykorzystane możliwości drzemią wciąż w dziedzinie badań naukowych
i popularyzacji wiedzy oraz w dziedzinie obcowania z wytworami kultury materialnej
oraz sztuką,
• stymulatorami EZR są procesy demokratyzacji życia i rozwoju osobowości a także
indywidualne postawy reprezentantów społeczeństwa.
Beneficjenci EZR
Program będzie adresowany do różnych grup odbiorców.
•
Wychowawców dzieci w przedszkolach i nauczycieli klas 1-3 szkoły podstawowej,
a także samych dzieci
Bardzo krótkie, ale powtarzające się zgodnie z prostą i zaciekawiającą fabułą odsłony
edukacyjno - wychowawcze, skierowane na budzącą się wrażliwość dziecka na piękno,
dobro, otaczający świat, rówieśników, zwierzęta, rośliny. Formy różnorodne, ale zawsze
atrakcyjne. Możliwie szybkie przerwanie odsłony po zauważeniu masowego znużenia lub
po pojawieniu się małej grupy dzieci wyraźnie przodującej w odbiorze scenariusza.
Wskazana współpraca z rodzicami, wykorzystanie możliwości nawet krótkiego wyjścia
na zewnątrz budynku. Od czasu do czasu otwarte pytania zapowiadające pogłębienie
problematyki w przyszłości.
Budzenie szacunku dla zasobów środowiska użytkowanych w trakcie zajęć dydaktycznych
(sprzęt i pomoce dydaktyczne, artykuły biurowe, energia, woda itd.).
Różnorodne konkursy dla dzieci, z nagrodami, nawet symbolicznymi. Szukanie symboli
i innych łatwych wyróżników dla wspólnie zaakceptowanych postaw: np. miłośnika zwierząt,
szanującego zieleń, nie śmiecącego, znającego przyrodę okolicy, wyłączającego niepotrzebnie
włączone urządzenia eksploatujące zasoby środowiska, itd.
Wykorzystanie zainteresowania komputerami i inną elektronika użytkową.
•
Nauczycieli i dzieci starszych klas szkoły podstawowej
Wykorzystanie zapisów ścieżki międzyprzedmiotowej (jeśli jeszcze zostanie) lub
oryginalnych elementów programu przedmiotu „przyroda”. Oczekiwane ogniwa w łańcuchu
procesu edukacyjnego: problem - zjawisko-pomiar - badanie-ocena - decyzja. Przykłady
rzeczywiste z najbliższego otoczenia i z całego powiatu. .
Wskazany udział osób spoza szkoły, ale z instytucji i miejscowości znanych. Zbieranie
możliwie dużej liczby faktów i opinii. Bardzo drobiazgowo przygotowany pomysł,
ze zbadaniem stosunku mieszkańców (w tym rodziców) do rozwiązania wybranego problemu
lub wytłumaczenia zjawiska. Przebieg cyklu edukacyjnego z wyraźną kulminacją,
40
gwarantującą zapamiętanie i pojawienie się osobistego zainteresowania uczniów. Nieustanne
konfrontowanie przyjętej opinii/decyzji ze zmieniającą się rzeczywistością na następnych
etapach kształcenia. Elementy promocji powiatu – zbiórka pozytywnych przykładów.
•
Nauczycieli i młodzieży gimnazjalnej
Przemyślana, lecz nie wyreżyserowana, atrakcyjna i pożyteczna akcja z wykorzystaniem
niezależności poglądów, nowatorstwa, przekory a nawet „szaleństwa”.
Akcje niepowtarzalne, ale utrwalające pozytywne wzorce postępowania i właściwe
traktowanie zasobów środowiska. Możliwe są zarówno czysto kameralne formy – lekcje jako
zebrania „zjednoczonych w działaniu”, jak i rozbudowane inscenizacje plenerowe.
Warunkiem jest duży udział inwencji uczniów lub uczestników. Zalecany udział osób spoza
szkoły, nie tylko rodziców. Początki projektów gminnych i powiatowych dotyczących
wdrażania zasad ZR.
•
Edukatorów, w tym prowadzących zajęcia w terenie
Ściśle wykorzystujące walory i możliwości terenu programy. Szczegółowa i bogata strona
dokumentacyjna zapewniająca udzielanie odpowiedzi na jak najwięcej ewentualnych pytań
zadawanych podczas zajęć. Swoista „dramaturgia” pobytu w terenie. Zaplanowane, ale też
umożliwiające spontaniczność odkrycia, przy okazji formułowanie pytań i generowanie
problemów. Urozmaicenie tematyczne z odniesieniami historycznymi, estetycznymi, a nawet
osobistymi. Zachęcenie do indywidualnego bezpośredniego studiowania krajobrazu.
Organizacyjny perfekcjonizm, pełne bezpieczeństwo zajęć i najwyższa higiena pracy
w terenie. Wybór miejsc szczególnie ważnych w powiecie i odwiedzanie ich parokrotne.
W warunkach kameralnych przygotowywanie przeróżnych map i atlasów sozologicznych
powiatu. Konkursy fotograficzne.
•
Prowadzących nauczanie przez Kościoły
Kościoły mają ustawowe prawo prowadzenia niezależnej edukacji związanej z zasadami
wiary. Aspekt ekologiczny jest w tym nauczaniu bardzo oczekiwany i coraz częściej
wykorzystywany. Prowadzone nauczanie powinno sięgać do wzorców moralnej
odpowiedzialności za myśli i czyny oraz do aksjomatów dobroci i miłości. Warto także
wykorzystać doświadczenia wynikające z ducha ekumenizmu.
•
Rodziców i opiekunów – dom rodzinny
Tą ważną grupę wpływającą na poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa w żadnym
przypadku nie można traktować instrumentalnie. Podnoszenie jakości domowego
wychowania dzieci zgodnego z rozwojem zrównoważonym odbywać się może poprzez
wpływy pośrednie. Zależnie od sytuacji korzystać należy z pośrednictwa Kościoła,
samorządów, organizacji społecznych. Najważniejsze jest oczekiwanie od rodziny szerokiego
udziału w EZR, we współpracy z akceptowanymi przez rodziców i uczniów instytucjami
i podmiotami edukacyjnymi. Należy obserwować przejawy aktywności rodzicielskiej
w kierunku zgodnym z zadaniami edukacji ekologicznej i wspierać je. Pożyteczna współpraca
osiedlowa, wiejska, zawodowa.
•
Opiekunów dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych (dzieci
specjalnej troski i dzieci szczególnie uzdolnionych)
Doświadczenia wskazują, że problematyka ekologiczna w tych grupach zajmuje wysoką
pozycję w hierarchii zainteresowań. Dzięki umiejętnie przygotowanym programom można
pozyskać w obu grupach bardzo wartościowych i przekonujących propagatorów postaw pro
środowiskowych. Jednocześnie proces edukacji ekologicznej jest bardzo pożądanym
41
elementem procesu rozwijania ich aktywności i utrzymywania najlepszego kontaktu
ze środowiskiem. Konkretne programy wymagają indywidualizacji i fachowego
przygotowania. Nie wolno jednak zapomnieć, że ostateczne powodzenie zależy od stałego
udziału szerszej i zmieniającej się grupy z zewnątrz.
Edukatorzy dzieci i młodzieży niepełnosprawnej powinni wykorzystywać wzorce lokalne,
zawierające autentyczne cechy otoczenia. Konieczne lekcje w terenie, nawet jeśli tylko w
ogrodzie czy parku. Budowa więzi z dobrą i piękną przyrodą, ale też intensyfikowanie tych
umiejętności, które uczestniczący ma szanse rozbudować najsilniej. Ważna sfera
aksjologiczna oraz budzenia odpowiedzialności. Koniecznie prace w różnorodnych grupach.
•
Policji, prokuratorów, sędziów, biegłych sądowych, straży miejskiej, straży pożarnej,
służby leśnej itp.
Edukacja powinna tu być w pełni wtopiona w program pobytu i służby, stały nadzór nad
poprawnym wizerunkiem ekologicznym miejsca i podejmowanych działań w terenie. Krótki
konkretny program szkoleniowy dotyczący elementów zarządzania środowiskiem oraz zasad
kontroli i respektowania przepisów ochrony środowiska i przyrody. Istotna część takiego
programu powinna być zrealizowana podczas ćwiczeń terenowych. Celem jest pozyskanie
uczestników do czynnej ochrony przyrody przed degradacją i niszczeniem. Specjalnie
przygotowane publikacje akcydensowe z prostą argumentacją, ale jednocześnie odwołujące
się do tradycji, szacunku dla lokalnego krajobrazu, gotowości do przeciwstawiania się
zagrożeniom. Konieczny sygnał, że są tu obrońcy przyrody i zwolennicy ZR.
•
Pracodawców
Spokojna, permanentna informacja o działaniach dyrekcji i rady pracowniczej w dziedzinie
poprawy ekologicznego wizerunku firmy z konieczną argumentacją społeczną i ekonomiczną.
Eksponowanie rzeczywiście istniejących specyficznych problemów środowiskowych
związanych z działalnością firmy. Edukacja pozytywna tzn., bez natrętnego wskazywania
niedostatków, lecz ze zwracaniem uwagi na tendencje korzystne dla środowiska i załogi.
Rzadkie, ale atrakcyjne imprezy masowe poza firmą z wyraźnymi, lecz nie natarczywymi
akcentami ekologicznymi.
•
Przedstawicieli mediów
Rzetelna informacja w części ogólno publicystycznej. Mniej nośne są wydzielone audycje lub
„tematy” ekologiczne. Prezentacja i ewentualna dyskusja rzeczowa, raczej poważna, bez
ośmieszania stron. Pożądane jest otwarte stawianie trudnych pytań, na które zazwyczaj brak
jest ostatecznych odpowiedzi. Komentarze bardzo wyważone.
Atrakcyjne programy, filmy, audycje, video clipy z humorem ale i refleksją poruszające
najciekawsze kwestie ekologiczne. Minimum interwencji i rezygnacja z reportaży
eksponujących nie meritum spraw, a formę konfliktów. W telewizji lokalnej filmy
przyrodnicze najwyższych lotów, zwłaszcza dotyczące krajobrazów naszej strefy
klimatycznej z oryginalnymi fachowymi, polskimi komentarzami, ale też nawet amatorskie
filmy wołomińskie zarówno, interwencyjne jak i promujące.
Ekologiczne wiadomości regionalne zestawiane we współpracy z lokalnymi organizacjami
w tym z POE, wszystkimi działającymi na rzecz ochrony środowiska. Autentyzm, zachęta do
działań i poznania przyrody. Dobre rady i rozmowy z ludźmi o nietuzinkowych życiorysach
proekologicznych.
Rzetelna informacja odległa od szpalt sensacyjnych. Cykle popularyzujące oczekiwane
zachowania proekologiczne. Poważna informacja naukowa i popularnonaukowa dotycząca
trudnych problemów ochrony i kształtowania środowiska. Promowanie regionalnych
42
inicjatyw służących idei rozwoju zrównoważonego.
Pojedyncze najwyższej jakości artykuły dobrych publicystów (nie zbiory ciekawostek)
z atrakcyjną szatą graficzną i pobudzającymi myślenie wyzwaniami. Prezentacja znanych
ludzi myślących i działających ekologicznie. Fotosy najpiękniejszej przyrody, zwłaszcza
polskiej. Konkursy dla młodzieży, pań domu i biznesmenów. Teksty do wspólnego czytania
i dyskutowania w rodzinie.
•
Urzędników władz samorządowych (radnych, wójtów, burmistrzów, sekretarzy,
skarbników i innych)
Zasady rozwoju zrównoważonego powinny być znane wszystkim urzędnikom rządowym
i samorządowym (radnym, wójtom, burmistrzom, sekretarzom urzędów, skarbnikom).
Wiedzę tę winni oni stale wzbogacać i wykorzystywać przy różnego rodzaju kontaktach
zawodowych, szczególnie przy podejmowaniu i uzasadnianiu decyzji. Stosowana przez nich
argumentacja wspierająca rozwój zrównoważony musi wykraczać poza aspekty legislacyjne.
Wymagać należy także rzetelnej znajomości lokalnych problemów ekologicznych.
W zakresie organizacyjnym istotną kwestią jest wykorzystywanie kadry urzędniczej
do procesu EZR. Ograniczenia formalne powinny być w tym względzie zniesione, a dobrzy
urzędnicy-edukatorzy wyróżniani.
•
Pozarządowych organizacji ekologicznych
POE będą kształciły swoich członków, ale będą także organizowały różne formy edukacji
ekologicznej dla ww. odbiorców. Będą pozyskiwały środki z różnych źródeł na realizację
programów EZR.
Baza edukacji ekologicznej i realizatorzy.
Bazą do edukacji ekologicznej dysponują następujący realizatorzy:
- Dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego – salą edukacyjną w swojej siedzibie
w Siedlcach i ścieżkami edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kałęczyńskie,
Dębniak, Uroczysko Ceranów, Uroczysko Sturdyń, Huta Gruszczyno-Treblinka,
Korczew-Mogielnica, Śladem bocianich gniazd, Jerzyska,
- Nadleśnictwo Drewnica – salą edukacyjną w swojej siedzibie w Ząbkach i ścieżką
edukacji leśnej w pobliżu siedziby,
- Nadleśnictwo Jabłonna – salą edukacyjną na szkółce leśnej w Skierdach oraz leśną ścieżką
dydaktyczną w leśnictwie Pomiechówek,
- Nadleśnictwo Łochów – salą edukacyjną w swojej siedzibie w Łochowie oraz ścieżkami
przyrodniczo-edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kawęczyńskie, Jerzyki
znajdującymi się na terenie NPK,
- Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Warszawie – bazą edukacyjną i
wyszkoloną kadrą,
- Starostwo Powiatowe w Wołominie – salą konferencyjną w swojej siedzibie.
Gminy w Powiecie Wołomińskim planują jako bazę edukacyjną szkoły, przedszkola,
biblioteki gminne, GOK-i.
Brak danych o bazie pozarządowych organizacji ekologicznych działających na terenie
powiatu, ale ich ogromnym potencjałem są członkowie tych organizacji – społecznicy, którzy
z pasją i profesjonalnie realizują projekty edukacyjne angażujące społeczność powiatu.
43
6. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Programu.
Program ochrony środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 określa, iż warunkiem niezbędnym do osiągnięcia celów
w nim zawartych jest uczestnictwo w jego realizacji wszystkich mieszkańców powiatu,
a jednym z priorytetów Programu jest prowadzenie edukacji ekologicznej mieszkańców.
Cel długoterminowy dla władz powiatu to:
• zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu, kształtowanie postaw
proekologicznych mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za stan środowiska.
Cele krótkoterminowe (do 2011 r.) określono następująco:
• kontynuacja i rozszerzenie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony
środowiska, podniesienie poziomu świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży,
• podniesienie poziomu świadomości ekologicznej dorosłej społeczności powiatu,
• kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa
Powiatu w odniesieniu do środowiska.
Nie badano poziomu świadomości ekologicznej dzieci, młodzieży i dorosłych w powiecie
wołomińskim. Stan środowiska przyrodniczego w powiecie jest jednak niezadowalający,
niewystarczająca jest infrastruktura w zakresie ochrony wód, ochrony powietrza, wiele
do życzenia pozostawia gospodarka odpadami, ochrona lasów prywatnych, obszarów cennych
przyrodniczo, występują uciążliwości komunikacyjne, a także ustalenia Polityki ekologicznej
państwa, prawa ekologicznego, zobowiązują władze powiatu do prowadzenia systematycznej
edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Powiatu Wołomińskiego.
Działania w zakresie edukacji ekologicznej obejmują:
• sferę edukacji formalnej, stymulującej świadomy udział uczących się w zadaniach
związanych ochroną środowiska,
• działania w sferze kształtowania świadomości społeczeństwa przez różne instytucje,
organy administracji publicznej, organizacje pozarządowe,
• działania w sferze szkoleń kierowane do określonych grup zawodowych, społecznych,
• działania informacyjne, promocyjne, koordynacyjne w zakresie edukacji ekologicznej
powiatu wołomińskiego.
Dla Powiatu Wołomińskiego ustala się następujący harmonogram zadań, który pozwoli
na osiągnięcie ww. celów do roku 2011.
44
45
Tabela. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej Powiatu Wołomińskiego w latach 2009-2011
Lp
1
1
2
3
4
5
6
7
Zadania
Okres
realizacji
Realizatorzy
Koszty
[tys. zł]
Źródła
finasowania
Efekty
2
3
4
5
6
7
I. Starostwo Powiatowe w Wołominie
Koordynacja działań w zakresie edukacji
ekologicznej w powiecie – 3 –osobowy
Zespół ds. EE.
2009-20011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej
72 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
Powołanie Forum dla Edukacji
Ekologicznej – systematyczne spotkania raz
na kwartał.
Utworzenie w Bibliotece Powiatowej działu
dot. edukacji ekologicznej.
2009-2011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej
12 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
2009-2011
Biblioteka Powiatowa
w Wołominie
Podpisanie Porozumienia o współpracy w
zakresie edukacji ekologicznej, praca z
członkami Porozumienia.
Inicjowanie działań służących
kształtowaniu świadomości ekologicznej
mieszkańców, badanie stanu świadomości
ekologicznej społeczeństwa.
Szkolenia i warsztaty dla nauczycieli,
edukatorów z zakresu metod, sposobów
prowadzenia edukacji ekologicznej –
program „Krąg” – 3 moduły warsztatowe
Szkolenia i warsztaty dla przedsiębiorców,
gmin, radnych, POE, sołtysów, rolników,
policji, PSP, straży miejskiej, z zakresu:
- programowania i planów ochrony
środowiska
2009-2011
Starosta Wołomiński
2009-2011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej
30 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
- analiza poziomu
świadomości ekologicznej
społeczeństwa powiatu
2009-2011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej i RCEE w
Płocku
90 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
- wzrośnie liczba nauczycieli
przygotowanych do EZR
2009-2011
6 rodzajów
szkoleń w
roku
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej i
zaproszeni z zewnątrz
wykładowcy
30 Uczestnicy
szkoleń i
dofinansowanie z
PFOŚiGW
- lepiej wdrażane przepisy
prawa,
- poprawny system
gospodarki odpadami,
- poprawa jakości wód,
200 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
-
-
- duża liczba osób,
organizacji objęta
zintegrowaną edukacją
ekologiczną
- duże zaangażowanie
instytucji i organizacji
ekologicznych
- wydawnictwa, filmy,
prezentacje multimedialne,
sala edukacyjna
- podpisane Porozumienie,
46
8
9
- wdrażania prawa ekologicznego,
- technologii i urządzeń służących
środowisku,
- gospodarki odpadami,
- ochrony wód,
- awarii i globalnych problemów
ekologicznych.
Organizacja ogólnopowiatowych imprez i
kampanii ekologicznych propagujących
zachowania proekologiczne:
- Międzynarodowy Dzień Ziemi,
- Światowy Dzień Ochrony Środowiska (np.
Festiwal Piosenki Ekologicznej)
Kampanie:
- „Sprzątanie Świata”
- szybkie usuwanie skutków
awarii,
- zapobieganie globalnym
problemom ekologicznym,
- postawy proekologiczne
mieszkańców,
2009-2011
III-V co roku
VI co roku
VIII-X co
roku
- Stop foliówkom
IX.2008 –
IX.2009
2010
- Kompostujesz - zyskujesz
IX.2008 –
IX.2009
IX.2010
10 Promocja ścieżek dydaktycznoekologicznych
2009-2011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy
i organizacje
pozarządowe
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy i
organizacje
pozarządowe, PKP,
media
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy,
sołtysi, media i
organizacje
pozarządowe,
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy i
organizacje
90
30
60 Budżet powiatu
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
25 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
200 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
10 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW,
- popularyzacja problemów
ekologicznych w
społeczeństwie,
- łączenie kultury i ochrony
środowiska,
- zidentyfikowane obszary o
złej gospodarce odpadami,
- mniej odpadów w
środowisku.
- mniej wytworzonych
odpadów,
- wyrabianie nawyku
stosowania toreb
wielorazowego użytku,
- mniej odpadów
biodegradowalnych na
składowiskach,
- wytworzenie kompostu,
- wyrabianie nawyku
prawidłowego
unieszkodliwiania odpadów
biodegradowalnych
- więcej mieszkańców na
ścieżkach dydaktycznych,
- ochrona środowiska
47
11 Uruchomienie i prowadzenie „Zielonej
Szkoły” (wycieczka do Zielonej Szkoły w
Sendeniu, analiza bazy w powiecie,
działania organizacyjne)
12 Organizacja konkursów ekologicznych,
wystawy.
(np. wiedzy o gospodarowaniu odpadami, o
ochronie przyrody, ekologiczna szkoła,
ekologiczne przedszkole, o rolnictwie
ekologicznym, najciekawszy scenariusz
zajęć edukacyjnych)
13 Organizacja plenerów ekologicznych
połączonych z fotografowaniem i konkursy
fotograficzne na najpiękniejsze krajobrazy i
obiekty przyrody.
2009-2011
2009-2011
2010-2011
14 Publikacje dot. środowiska przyrodniczego: 2009-2011
- ZPEE
- kalendarze edukacyjne (gospodarka
odpadami, ochrona przyrody, Natura 2000)
- Poradnik młodego ekologa,
- mapa ekologiczna powiatu.
15 Realizacja programów edukacyjnych:
2009
- „Nie zaśmiecaj naszej Małej Ojczyzny, nie
żyjesz w niej sam
pozarządowe,
Nadleśnictwa, dyrekcja
Nadbużańskiego Parku
Krajobrazowego, media
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy i
organizacje
pozarządowe
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy
media i organizacje
pozarządowe,
Nadleśnictwa,
NPK
przyrodniczego
800 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW oraz
gminy
60 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
- stała placówka
przygotowana do
prowadzenia edukacji
ekologicznej
- wzrost wiedzy ekologicznej
- szkoły przyjazne
środowisku,
wzbogacona baza biblioteki
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, GOK-i,
Nadleśnictwa, media,
NPK i organizacje
pozarządowe,
10 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej,
Nadleśnictwa, NPK,
60 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
- wykonanie fotografii do
popularyzacji zasad ochrony
przyrody i krajobrazu,
- wystawy prac
przedstawiających piękno
krajobrazu,
- zwiększenie wiedzy
społeczeństwa nt. ochrony
przyrody, racjonalnej
gospodarki odpadami, stanu
środowiska w powiecie
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej,
organizacje
pozarządowe, szkoły,
GOKi, gminy, media
40 Budżet powiatu,
(PFOŚiGW),
WFOŚiGW
- zwiększenie wiedzy
społeczeństwa nt. racjonalnej
gospodarki odpadami,
48
- Rozwój zrównoważony w praktyce
I-IV kw.
2009
Dom ekologiczny i ekonomiczny
Działalność gospodarcza w
zrównoważonym rozwoju
2009
2009
- Chronimy klimat (zespół działań
edukacyjnych skierowanych do różnych
grup społecznych)
- Ku zrównoważonemu rozwojowi gmin
Powiatu Wołomińskiego (zespół działań
sołtysów, organizacji pozarządowych, gmin
na rzecz ZR)
16 Konferencje:
- rozwój zrównoważony – główny cel
naszych działań w XXI wieku (konferencja
otwierająca wdrażanie ZPEE)
- rola organizacji pozarządowych w
kształtowaniu postaw ekologicznych
społeczeństwa
- rola mediów w aktywizowaniu
społeczności lokalnych do działań na rzecz
racjonalnego gospodarowania zasobami
przyrody
- rolnictwo w zgodzie ze środowiskiem
przyrodniczym (konferencja sumująca
2010
2011
II 2009
IV 2010
2011
XI 2011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, RDOŚ,
GOK-i, przedst. szkół,
N-ctwa, media, NPK i
organizacje
pozarządowe,
Projektanci, Zespół ds.
Edukacji Ekologicznej,
Izba Rzemieślnicza,
przedsiębiorcy
50 Budżet powiatu i
WFOŚiGW
- społeczeństwo, samorządy
gmin zrozumieją zasadę
wdrażania ZR i będą
stosować w praktyce
10 Budżet powiatu i
10 WFOŚiGW
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, RDOŚ,
GOK-i, przedst. szkół,
N-ctwa, media, NPK i
organizacje
pozarządowe,
70 Budżet powiatu,
100 (PFOŚiGW),
WFOŚiGW
- społeczeństwo zrozumie
wpływ użytkowania domu na
klimat
- przedsiębiorcy poznają
zasadę wdrażania ZR
- społeczeństwo zrozumie
istotę działania dla
polepszenia klimatu
- ocena działań lokalnych i
gminnych w kierunku ZR,
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, przedst.
nauki, gminy
10 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
- zrozumienie konieczności
działań na rzecz ZR,
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej,
organizacje
pozarządowe
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej,
media, gminy
10 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
- lepsza współpraca POE z
administracją na rzecz ZR
10 Budżet powiatu
(PFOŚiGW)
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej,
10 Budżet powiatu
(PFOŚiGW),
- lepsza współpraca mediów z
administracją publiczną POE,
przedsiębiorcami na rzecz
wdrażania ZR
- zrozumienie zasad
prowadzenia gospodarki
49
wdrażanie ZPEE w latach 2009-2011)
MODR, gminy
R-m
1
2
II. Edukacja formalna
Edukacja ekologiczna w przedszkolach i
klasach I-III szkoły podstawowej
1. Jak realizować edukację ekologiczną w
przedszkolach i klasach I-III szkoły
podstawowej – warsztaty dla nauczycieli
przeprowadzone zgodnie z opracowanym
programem
2. Konkurs dla nauczycieli przedszkoli i
klas I-III szkół podstawowych na
scenariusze zajęć z edukacji ekologicznej
rolnej zgodnie ze ZR, efekty
wdrażania ZPEE w latach
2009-2011.
Budżety gmin,
WFOŚiGW
Poznanie i zrozumienie przez
nauczycieli metod działania w
zakresie:
- wyzwolenia u dzieci chęci i
kształtowanie umiejętności
obserwowania środowiska
przyrodniczego,
- wyrabianie u dzieci
szacunku dla innych istot,
- nauczyciele przygotowani
do prowadzenia edukacji
ekologicznej.
- kształtowanie u dzieci
wrażliwości na piękno
przyrody i szkody w
środowisku, nawyków i
zachowań proekologicznych,
- proekologiczny styl życia i
właściwa świadomość
ekologiczna rodziców
- przedszkole ekologiczne
2.149
I-IV 2009
I-IV 2010
I-IV 2011
Starostwo Powiatowe Koordynator,
Mazowieckie
Samorządowe Centrum
Doskonalenia
Nauczycieli, Miasto
Wołomin, gminy
75
10
III-VI 2010
3. „Przedszkolaki i dzieci młodsze dla
Planety Ziemi” coroczne happeningi z
okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi.
IV 2009
IV 2010
IV 2011
Urzędy miast, urzędy
gmin we współpracy z e
Starostwem
Powiatowym w
Wołominie
4. Konkurs „Ekologiczne przedszkole”
I-X 2011
5. Wzbogacenie bazy przedszkoli i szkół w
pomoce dydaktyczne
2009-2011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, gminy
Urzędy miast i gmin
Edukacja ekologiczna w klasach IV-VI
szkół podstawowych i w gimnazjach
MODR
Starostwo Powiatowe –
Koordynator,
30 Budżety gmin
Poz.1.12 PFOŚiGW,
GFOŚiGW
200 WFOŚiGW,
budżety gmin,
(GFOŚiGW)
Budżety gmin,
Powiatowy i
- odpowiednia baza
edukacyjna dla przedszkoli i
szkół
- poznanie przez nauczycieli
form i metod pracy w
50
1. Jak realizować edukację ekologiczną w
klasach IV-VI szkoły podstawowej i w
gimnazjach – warsztaty dla nauczycieli
IX-XI 2009
IX-XI 2010
IX-XI 2011
2. Konkursy:
- dla nauczycieli klas IV-VI szkół
podstawowych i gimnazjów na scenariusze
zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych z
edukacji ekologicznej,
- Konkurs „Ekologiczna Szkoła”,
3. Udział dzieci i młodzieży w:
- projekcie „Rozwój zrównoważony w
praktyce,
- projekcie „Nie zaśmiecaj naszej Małej
Ojczyzny – nie żyjesz w niej sam”,
X-XII 2010
Mazowieckie
Samorządowe Centrum
Doskonalenia
Nauczycieli, Miasto
Wołomin, gminy,
współpraca z RCEE
j.w.
120 Wojewódzki
FOŚiGW
zakresie edukacji
ekologicznej dla ZR
Poz.1.12 PFOŚiGW
- scenariusze zajęć lekcyjnych
i pozalekcyjnych,
- ekologiczna szkoła w
powiecie,
Poz. I.15 PFOŚiGW,
WFOŚi GW
- zrozumienie zasad i
wdrażanie ZR,
- lekcje dot. gospodarki
odpadami,
- liczba szkół, uczniów
uczestniczących w programie
- zrozumienie zasad ochrony
przyrody, w tym dot.
obszarów Natura 2000
2011
I-XII 2009
Starostwo Powiatowe Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, Urzędy
miast i gmin
I-XII 2009
- zajęciach przyrodniczo-leśnych na
2009-2011
Szkoły, N-ctwa, NPK
ścieżkach edukacyjnych,
- wycieczkach do zakładów gospodarki
odpadami, oczyszczalni ścieków,
- kampanii „Międzynarodowy Dzień Ziemi” IV 2009-2011 Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin
- kampanii „Sprzątanie Świata”
IX 2009-2011
60 Budżety gmin
(GFOŚiGW),
PFOŚiGW
36 GFOŚiGW
- integracja działań w
zakresie ochrony środowiska
w powiecie
72
- wykształcenie nawyków
racjonalnej gospodarki
odpadami
51
3
- kampanii „Dzień Niezapominajki”
V 2009-2011
ZGLOP
36 GFOŚiGW
- Festiwalu Piosenki Ekologicznej
VI 2009-2011 Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin, urzędy
miast i gmin
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, Wydział
X 2009-2011 Edukacji, Mazowieckie
Samorządowe Centrum
Doskonalenia
Nauczycieli we
współpracy z
organizacjami
pozarządowymi
36 GFOŚiGW
Edukacja ekologiczna w szkołach
ponadgimnazjalnych
1. EZR w szkołach ponadgimnazjalnych –
udział nauczycieli w warsztatach i
konferencjach
2. Przygotowanie szkół do udziału w
Olimpiadzie Wiedzy Ekologicznej,
przeprowadzenie szkolnego etapu
Olimpiady
3. Udział w działaniach:
• na rzecz środowisk lokalnych w
projektach:
- „Nie zaśmiecaj naszej Małej Ojczyzny –
nie żyjesz w niej sam”,
- „ZR w praktyce”
I kw. 20092011
I-XII 2009
I-XII 2009
15 PFOŚiGW
ZGLOP, Zespół ds.
Edukacji Ekologicznej,
szkoły
Poz. PFOŚiGW
1.12.
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin
Poz. PFOŚiGW,
I.15. WFOŚiGW
- wykształcenie szacunku do
zasobów środowiska
- prezentacja działań na rzecz
ochrony środowiska w
powiązaniu z kulturą,
- nauczyciele poznają
aktywne formy i metody
pracy z młodzieżą rozwijające
ich zainteresowania,
- wzbudzenie poczucia
odpowiedzialności za jakość
środowiska w miejscu
zamieszkania,
- wdrażanie ZR w
środowiskach lokalnych,
- poznanie relacji między
człowiekiem a przyroda.
- liczba uczniów
uczestniczących w
Olimpiadzie wiedzy
ekologicznej, kampaniach i
imprezach ekologicznych,
- zrozumienie zasad
gospodarowania odpadami,
wdrożenie ZR,
- ilość osób uczestniczących
aktywnie w kampaniach i
programach,
52
• na rzecz Kampanii:
- „Międzynarodowy Dzień Ziemi”,
- „Sprzątanie Świata”,
• poznanie obszarów cennych
przyrodniczo, w tym Natura 2000,
• konkursy o tematyce przyrodniczej
1
III-V 20092011
VIII-X 20092011
2010-2011
III. Placówki oświatowe, gminne
i miejskie ośrodki kultury, biblioteki
Wzbogacenie bazy przedszkoli, szkół, w
2010-2011
pomoce dydaktyczne, publikacje,
czasopisma, filmy, płyty CD, sprzęt
niezbędny do realizacji programów edukacji
ekologicznej
Starostwo Powiatowe,
NPK, organizacje
pozarządowe,
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin
N-ctwa, NPK, RDOŚ,
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin, KPN
Urzędy miast i gmin,
Starostwo Powiatowe
Poz. I.8. PFOŚiGW
Poz. I.9. PFOŚiGW
10 PFOŚiGW
- poznanie form ochrony
przyrody w Polsce, walorów
przyrodniczych powiatu,
90 Budżety gmin
- utworzona baza w
przedszkolach, szkołach do
edukacji ekologicznej,
- liczba publikacji, filmów,
scenariuszy,
- liczba zaprenumerowanych
czasopism ekologicznych,
Powiatowa baza dla edukacji
ekologicznej:
-liczba publikacji,
scenariuszy, filmów,
liczba zaprenumerowanych
czasopism ekologicznych,
- liczba czytelników
Utworzona baza w
bibliotekach gminnych i
GOK-ach
Przygotowana kadra w
bibliotekach i GOK-ach do
prowadzenia edukacji
2
Utworzenie w Bibliotece Powiatowej działu
poświęconego edukacji ekologicznej
2009-2011
Starostwo Powiatowe,
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej
3
Utworzenie w bibliotekach gminnych,
GOK-ach działów poświęconych edukacji
ekologicznej
Szkolenia i warsztaty dla kierowników
bibliotek gminnych, GOK-ów nt. EZR
2009-2011
Urzędy miast i gmin
60 GFOŚiGW
VI 20092011
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej, urzędy
miast i gmin
10 PFOŚiGW
GFOŚiGW
4
Poz. I.3. PFOŚiGW,
WFOŚiGW
53
ekologicznej
1
2
IV. Edukacja ekologiczna realizowana
przez samorządy gmin.
Miasto i Gmina Wołomin:
• projekty dla przeszkoli i szkół w
Wołominie:
- „Ziemia w Twoich rękach”,
- konkursy dla dzieci i młodzieży:
„Najlepszy projekt edukacyjny”, „Zbiórka
makulatury, baterii, puszek aluminiowych”,
plastyczny, wiedzy ekologicznej,
• projekty dla społeczeństwa Wołomina:
- konkurs „Najładniejszy ogródek
przydomowy”,
- kampania „Stop foliówkom” i segregacja
odpadów, w tym biodegradowalnych,
- imprezy ekologiczne: z okazji
Międzynarodowego Dnia Ziemi, „Eko –
majówka”,
• informacje dla społeczeństwa:
- internet „Czysty Wołomin”,
- ulotki i plakaty, wystawy.
Gmina Dąbrówka
• projekty dla przedszkoli i szkół:
- zajęcia lekcyjne w szkołach i
przedszkolach,
- zajęcia pozalekcyjne,
- wycieczki w terenie (las, park,
oczyszczalnia ścieków),
2009-2011
Urząd Miasta i Gminy
Wołomin, Referat
Ochrony Środowiska i
Rozwoju Obszarów
Wiejskich, przedszkola
i szkoły, biblioteka
miejska,
Brak
danych
GFOŚiGW
- integracja działań w
zakresie ochrony środowiska
w mieście i gminie,
zrównoważony rozwój miasta
i gminy,
2009-2011
Urząd Gminy, Referat
Brak
ds. Ochrony
danych
Środowiska, szkoły
podstawowe i gimnazja,
Przedszkole
Samorządowe „Pod
Wesołym Ekoludkiem”,
GFOŚiGW
- wyższy poziom
świadomości ekologicznej
dzieci, młodzieży i dorosłych,
- większy udział
społeczeństwa w działaniach
proekologicznych
społeczeństwa gminy,
54
3
4
- gazetki szkolne,
- filmy ekologiczne,
- przygotowanie scenariuszy zajęć,
• konkursy o tematyce ekologicznej:
- plastyczny nt. odpadów,
- „Porządkujemy i odnawiamy las”,
• projekty dla dzieci, młodzieży i
dorosłych:
- imprezy ekologiczne z okazji
Międzynarodowego Dnia Ziemi,
- Kampanie edukacyjne: „Zbiórka
surowców wtórnych”, „Sprzątanie Świata”,
„Drzewko za makulaturę lub butelkę”,
• działania Urzędu Gminy:
- wkładki informacyjne o tematyce
ekologicznej do gazety lokalnej,
Gmina Jadów
• projekty dla dzieci i młodzieży:
- zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne,
- filmy ekologiczne,
- udział w kampanii „Sprzątanie Świata”,
- wycieczki do oczyszczalni ścieków,
Zakładu gospodarki odpadami, NPK, do
lasu,
• projekty dla dorosłych:
- zebranie wiejskie dot. czystości, porządku,
gospodarki odpadami,
- kampania „Sprzątanie Świata”,
• działania informacyjne Gminy:
- plakaty dot. gospodarki odpadami.
Gmina Klembów
• projekty dla szkół:
Gminne Centrum
Kultury
2009-2011
Urząd Gminy we
współpracy ze szkołami
Brak
danych
GFOŚiGW
- wyższy poziom
świadomości ekologicznej
dzieci i nauczycieli,
- gospodarstwa domowe
przyjazne środowisku,
- społeczeństwo ma dostęp do
informacji o środowisku, o
sposobach gospodarki
odpadami,
2009-2011
Urząd Gminy we
współpracy z MODR i
Brak
danych
GFOŚiGW
- udział dzieci w działaniach
proekologicznych i
55
5
6
- zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne,
- wycieczki terenowe (oczyszczalnia
ścieków, Zakład gospodarki odpadami,
NPK),
- zbiórka baterii,
- udział w kampanii „Sprzątanie Świata”,
• projekty dla dorosłych:
- szkolenie MODR dla rolników dot. zasad
dobrej praktyki rolniczej, gospodarki
odpadami.
Miasto Kobyłka
• projekty dla szkół:
- zajęcia lekcyjne,
- wycieczki (do NPK, oczyszczalni
ścieków, Zakładu gospodarki odpadami),
- filmy dot. gospodarowania odpadami,
ochrony zieleni, ochrony zwierząt, ochrony
klimatu,
• projekty dla całego społeczeństwa:
- kampanie dotyczące: ochrony klimatu,
segregowania i kompostowania odpadów,
zbiórki odpadów niebezpiecznych, Dnia bez
samochodu, ochrony zieleni, zadrzewiania,
ochrony zwierząt,
- konkursy: „Na najładniejszy ogród”,
„Najlepiej segregującą odpady posesję”,
• Urząd Miasta:
- witryna internetowa
Miasto Marki
• projekty dla szkół:
- lekcje i zajęcia pozaszkolne – wycieczki
szkołami,
2009-2011
Urząd Miasta, Zespół
ds. Ochrony
Środowiska w
Wydziale Infrastruktury
we współpracy ze
szkołami, Biblioteką
Miejską i Miejskim
Ośrodkiem Kultury,
2009-2011
Urząd Miasta we
współpracy ze
szkołami,
mobilizacja do działań
dorosłych,
gospodarstwa rolne przyjazne
środowisku,
20 GFOŚiGW
Brak
danych
GFOŚiGW
- aktywny udział dzieci w
działaniach proekologicznych
i mobilizacja do działań
dorosłych,
- postawy proekologiczne
dorosłych,
aktywne społeczeństwo w
działaniach na rzecz ZR,
- lepszy stan środowiska,
- społeczeństwo ma dostęp do
informacji o środowisku,
- aktywność dzieci w
działaniach na rzecz ochrony
środowiska, mobilizacja do
56
7
8
(do Zakładu gospodarki odpadami,
oczyszczalni ścieków),
- konkurs zbiórki makulatury,
- kampania „Sprzątanie Świata”,
Gmina Poświętne
• projekty dla szkół:
- zajęcia lekcyjne,
- wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład
gospodarki odpadami, NPK),
- prelekcje,
- filmy,
- stała edukacja dot. gospodarki odpadami,
- konkurs plastyczny nt. segregacji
odpadów,
• działania Biblioteki Gminnej:
- utworzenie działu ekologicznego,
• działania Urzędu Gminy:
- informacje o środowisku i zasadach
gospodarowania odpadami,
- stan środowiska i infrastruktury
komunalnej,
ulotki dot. zagrożeń od wyrobów
azbestowych i zużytych baterii,
segregowania odpadów,
Miasto i Gmina Radzymin
• projekty dla dzieci, młodzieży i
dorosłych:
- zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne,
- imprezy ekologiczne,
- wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład
gospodarki odpadami, NPK),
- kampanie: „Sprzątanie Świata”, „Czysty
działań dorosłych,
2009-2011
Urząd Gminy,
Samodzielny Referat
ds. Ochrony
Środowiska, szkoły
podstawowe,
gimnazjum, Biblioteka
Gminna,
2009-2011
Urząd Miasta i Gminy
we współpracy z
Biblioteką Publiczną
Miasta i Gminy oraz ze
szkołami
20 GFOŚiGW
Brak
danych
GFOŚiGW
- aktywny udział dzieci i
nauczycieli w działaniach
proekologicznych,
- aktywizacja dorosłych do
działań proekologicznych,
- społeczeństwo ma dostęp do
informacji o środowisku,
- mieszkańcy znają działania
gminy dla ZR i przepisy
prawa ochrony środowiska i
prawa miejscowego,
Aktywny udział dzieci i
nauczycieli w imprezach
ekologicznych, kampaniach,
- aktywizacja dorosłych do
działań proekologicznych,
- społeczeństwo
poinformowane o
najważniejszych działaniach
57
Dom – Czysta Ziemia”,
• edukacja dla dorosłych prowadzona
przez Urząd Miasta i Gminy:
- dot. zbiórki odpadów zielonych i
przeterminowanych leków,
- plakaty dot. ochrony środowiska,
gospodarki odpadami,
9 Gmina Strachówka
2009-2011
• projekty szkół:
- zajęcia lekcyjne,
- wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład
gospodarki odpadami, NPK),
- filmy ekologiczne,
- kampania „Sprzątanie Świata”,
• projekty dla dzieci młodzieży i
dorosłych:
- imprezy ekologiczne: z okazji
Międzynarodowego Dnia Ziemi i Sprzątania
Świata, edukacyjne,
- spotkania mieszkańców z wójtem nt. zasad
ochrony środowiska, w tym gospodarki
odpadami,
10 Miasto i Gmina Tłuszcz
2009-2011
• projekty dla szkół:
-- zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne,
- wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład
gospodarki odpadami, NPK),
• projekty dla dorosłych:
- imprezy ekologiczne,
- informacje prasowe dot. ochrony
środowiska przyrodniczego,
11 Miasto Ząbki
2009-2011
proekologicznych samorządu,
Urząd Gminy, Inspektor Brak
ds. ochrony środowiska, danych
Gminna Biblioteka
Publiczna
GFOŚiGW
- aktywny udział dzieci i
nauczycieli w działaniach
proekologicznych, imprezach
ekologicznych i kampaniach,
- społeczeństwo na bieżąco
informowane jest o
problemach ekologicznych i
sposobach ich rozwiązania,
Urząd Miasta i Gminy
we współpracy ze
szkołami, GOK,
mediami,
Brak
danych
GFOŚiGW
- aktywizacja uczniów i
nauczycieli do działań
proekologicznych, do udziału
w imprezach
proekologicznych,
- społeczeństwo na bieżąco
informowane o problemach
ekologicznych,
Urząd Miasta we
Brak
GFOŚiGW
- aktywizacja uczniów i
58
• projekty szkół:
- zajęcia lekcyjne,
- wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład
gospodarki odpadami, NPK),
- prelekcje,
- filmy ekologiczne,
- konkursy ekologiczne,
- imprezy ekologiczne z okazji
Międzynarodowego Dnia Ziemi,
- kampanie: „Sprzątanie Świata”, Stop
Foliówkom”,
• działania Miejskiej Biblioteki
Publicznej:
- utworzenie działu ochrona środowiska,
12 Miasto Zielonka
• projekty dla szkół:
- zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne,
- zbiórka zużytych baterii,
- udział w kampanii „Sprzątanie Świata”,
- wycieczki (do KPN, NPK, lasu, Muzeum
Ziemi, oczyszczalni ścieków, Zakładu
gospodarki odpadami),
• projekty dla dorosłych:
- ulotki dot. gospodarowania odpadami,
szkodliwości odpadów niebezpiecznych,
szkodliwości spalania odpadów w piecach
domowych, segregowania odpadów,
- kalendarze z terminami odbioru odpadów,
• informacja dla społeczeństwa:
- internet – segregacja odpadów,
- prasa lokalna
2009-2011
współpracy ze szkołami
podstawowymi i
gimnazjami, Miejska
Biblioteka Publiczna,
danych
Urząd Miasta we
współpracy ze szkołami
i organizacjami
pozarządowymi
Brak
danych
nauczycieli do działań
proekologicznych, do udziału
w imprezach ekologicznych i
kampaniach,
- baza do edukacji
ekologicznej,
GFOŚiGW
- aktywny udział dzieci,
młodzieży w działaniach
proekologicznych,
- aktywizacja społeczeństwa
do działań proekologicznych,
- bieżąca informacja
społeczeństwa o problemach
ekologicznych i sposobach
ich rozwiązania
59
1
2
V. Działania edukacyjne instytucji,
organizacji społecznych.
Mazowiecki Ośrodek Doradztwa
2009-2011
Rolniczego
• szkolenia dla rolników w zakresie:
- propagowania idei rolnictwa
ekologicznego,
- korzystania ze środków UE,
- prowadzenia gospodarstw zgodnie z
zasadami Dobrej Praktyki Rolniczej,
- racjonalnej gospodarki odpadami, w tym
opakowaniami po środkach ochrony roślin,
padłymi zwierzętami,
- kompostowania odpadów,
- oczyszczania ścieków,
- wykorzystania biomasy,
- gospodarowania gnojowicą, gnojówką,
obornikiem,
- konserwacji melioracji
- zalesień gruntów niskiej klasy bonitacji,,
pielęgnacji zalesień, ochrony lasów,
• kalendarze, ulotki, poradniki dot. ww.
tematyki.
Pozarządowe organizacje ekologiczne
2009-2011
• zajęcia dla swoich członków
kształtujące świadomość ekologiczną i
wdrażanie idei ZR,
• zajęcia dla społeczeństwa, samorządów
gmin, dzieci i młodzieży:
- działania edukacyjne ukazujące konkretne
przedsięwzięcia zmierzające do ZR,
- przygotowywanie kampanii mających na
Mazowiecki Ośrodek
Doradztwa Rolniczego,
Powiatowy Zespół
Doradztwa Rolniczego
we współpracy z
ARiMR O/Wołomin
20 PFOŚiGW, środki - działalność rolników
MODR
przyjazna środowisku,
- wsie Powiatu
Wołomińskiego stopniowo
wyposażane w systemy
kanalizacji, indywidualne
oczyszczalnie ścieków,
pojemniki do selektywnej
zbiórki odpadów,
- prawidłowa gospodarka
gnojowicą, nawozami,
odpadami niebezpiecznymi,
prawidłowo magazynowany
obornik,
- wzrasta ilość gospodarstw
ekologicznych,
- wzrasta lesistość, przybywa
zadrzewień, chronione lasy i
zadrzewienia,
organizacje ekologiczne Brak
(Stowarzyszenie
danych
Społecznych
Opiekunów Przyrody w
Wołominie,
Zielonkowskie Forum
Samorządowe w
Zielonce i in.)
we współpracy
PFOŚiGW, środki - znajomość zagadnień
UE
ochrony środowiska i ZR u
członków organizacji
społecznych,
- społeczności lokalne
podejmują działania mające
na celu poprawę stanu
środowiska, ZR, promocję
miejscowości,
60
3
celu przekazywanie społeczeństwu rzetelnej
informacji o środowisku: „Sprzątanie
Świata”, „Ochrona Klimatu”,
„Międzynarodowy Dzień Ziemi”, „Natura
2000”,
- prowadzenie działań zmierzających do
ewaluacji programów ochrony środowiska,
planów gospodarki odpadami i udziału
społeczeństwa w postępowaniu w sprawach
ocen oddziaływania na środowisko,
• współdziałanie w realizacji
Zintegrowanego Programu Edukacji
Ekologicznej Powiatu Wołomińskiego
Nadleśnictwa: Drewnica, Jabłonna,
Łochów, Regionalna Dyrekcja Lasów
Państwowych w Warszawie
• zajęcia dla uczniów w szkołach,
przedszkolach nt. życia lasu w różnych
porach roku,
• zajęcia leśników w terenie (w izbach
leśnych, na szkółkach leśnych, na
ścieżkach dydaktycznych) dot. np.:
- życia zwierząt leśnych, rozpoznawania
gatunków, tropów zwierząt,
- pracy leśnika, przedmiotów związanych z
leśnictwem,
- jak las rośnie czyli od nasionka do
dorosłego drzewa,
- ochrony lasów, roli lasów w życiu
człowieka,
- zagrożeń dla lasu,
• organizacja konkursów:
Zespołem ds. Edukacji
Ekologicznej oraz
urzędami miast i gmin
2009-2011
RDLP, Nadleśnictwa
we współpracy ze
szkołami i
przedszkolami oraz
Zespół ds. Edukacji
Ekologicznej
- skuteczniejsze wdrażanie
prawa ekologicznego, prawa
miejscowego (regulaminów
utrzymania czystości i
porządku w gminach),
- lepiej realizowane programy
ochrony środowiska, plany
gospodarki odpadami w
powiecie i gminach,
- prawidłowo lokalizowane
nowe działalności,
Brak
danych
PFOŚiGW i
budżet
Nadleśnictw
Dzieci, młodzież, dorośli
poznają:
- rolę lasu w życiu człowieka,
w ochronie klimatu,
- życie zwierząt,
- pracę leśnika,
- obszary cenne przyrodniczo
w lasach,
- możliwości zalesień,
pielęgnacji lasu,
- negatywny wpływ odpadów,
ścieków, emisji gazowopyłowych na las,
- rolę lasu w życiu rodziny,
61
4
- „Wiedzy o lesie”,
- „Porządkujemy i odnawiamy las”,
• udział w organizacji kampanii i
imprez:
- „Sprzątanie Świata”,
- Dzień Leśnika”,
- „Międzynarodowy Dzień Ziemi”,
• informacje dla społeczeństwa:
- strona internetowa,
- publikacje,
- ulotki.
Dyrekcja Nadbużańskiego Parku
Krajobrazowego
• zajęcia dla uczniów szkół z terenu
Parku i jego otoczenia dot. np.:
- życia ptaków i sposobów ich ochrony,
- form ochrony przyrody,
- ochrony wód i powietrza,
- roli zadrzewień i ich ochrony,
• warsztaty terenowe na ścieżkach
dydaktycznych:
- pomagamy dziuplakom,
- pomagamy ptakom przetrwać wiosenną
wędrówkę,
- rozpoznajemy ptaki wodno-błotne Doliny
Bugu,
- Natura dla ludzi – ludzie dla Natury,
• organizacja konkursów:
- „Spotkania z przyrodą”,
- „Wielkanocna kartka świąteczna”,
- „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski”,
• informacje, edukacja dla dorosłych:
2009-2011
Dyrekcja NPK we
współpracy Zespołem
ds. Edukacji
Ekologicznej, szkołami,
Brak
danych
PFOŚiGW,
budżet Parku
Dzieci, młodzież, dorośli
poznają:
- obszary cenne przyrodniczo
w powiecie i województwie
mazowieckim,
- życie zwierząt, roślin, w
tym chronionych, poznają
sposoby ich ochrony,
- nowe, atrakcyjne sposoby
spędzania czasu z rodzinami
na terenach cennych
przyrodniczo,
- zagrożenia obszarów
cennych przyrodniczo ze
strony cywilizacji człowieka,
62
5
6
7
- strona internetowa,
- wydawnictwa NPK,
- ścieżki rowerowe, piesze,
Środki Masowego przekazu
• przedstawianie w sposób rzetelny
informacji o stanie środowiska
przyrodniczego,
• prezentowanie pozytywnych działań
podejmowanych na rzecz ochrony
środowiska i zrównoważonego rozwoju,
• prezentowanie skutków działań
prowadzonych w środowisku,
• promowanie stylu życia i zachowania
przyjaznego środowisku,
• konkurs radiowy dla społeczeństwa z
okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi,
• przekazywanie informacji o
Zintegrowanym Programie Edukacji
Ekologicznej, jego wdrażaniu,
uczestnikach,
Zakłady pracy
• szkolenia dla pracowników w zakresie
podstawowych problemów
ekologicznych,
• informacja dla pracowników, mediów o
wpływie działalności gospodarczych na
stan środowiska,
• promocja najlepszych dostępnych
technik i technologii (BAT),
Dom rodzinny
• współpraca rodziny z przedszkolem,
szkołą, organizacjami pozarządowymi,
2009-2011
Telewizja, radio, prasa,
we współpracy ze
Starostwem
Powiatowym
Brak
danych
PFOŚiGW
Społeczeństwo powiatu w
sposób obiektywny, rzetelny
pozna:
- problemy ekologiczne,
sposób ich rozwiązywania,
- technologie przyjazne
środowisku,
- przykłady negatywnych
oddziaływań,
- przykłady działań na rzecz
ZR,
2009-2011
Firmy z terenu powiatu
we współpracy ze
Starostwem
Powiatowym, Urzędem
Marszałkowskim
Województwa
Mazowieckiego
Brak
danych
Środki firm
- pracownicy firm poznają
przepisy ochrony środowiska,
jak działalność firmy wpływa
na środowisko, możliwości
działań kompensacyjnych,
2009-2011
Starosto Powiatowe,
gminy, organizacje
pozarządowe,
Brak
danych
PFOŚiGW
- styl życia rodziny przyjazny
środowisku,
- oszczędność wody, energii,
63
gminami w celu:
- kształtowania postaw przyjaznych
środowisku,
- zmiany stylu życia rodziny
(przyzwyczajeń konsumenckich, spędzania
wolnego czasu, redukcji wytwarzania
odpadów, oszczędzania wody, energii,
aktywnego wypoczynku),
- korzystanie z publikacji, ulotek, internetu,
prasy.
przedszkola, szkoły,
- troska o przyrodę, zieleń,
zdrowie,
64
Na realizację zadań ZPEE potrzeba kwoty co najmniej 3.069.000 zł. Nie oszacowano kosztów
edukacji prowadzonej przez nadleśnictwa, dyrekcję NPK, organizacje społeczne, większość
gmin, media, zakłady pracy, dom rodzinny. Są to znaczące środki finansowe, ale aktualnie
istnieje wiele źródeł pozyskiwania środków finansowych na edukację ekologiczną. Źródła te i
możliwości uzyskania środków zostały szczegółowo omówione w rozdziale 7 Programu.
Program będzie realizowany, jeśli:
- będzie rozpowszechniony wśród społeczeństwa i jego realizatorów,
- zostanie przyjęty i zaakceptowany przez realizatorów,
- uzyska społeczną akceptację poprzez zainteresowanie nim odbiorców (dzieci, młodzież,
nauczycieli, dyrektorów szkół, społeczeństwo, pracodawców, administrację samorządów
gmin i powiatu, straż pożarną, organizacje społeczne, innych uczestników).
Do realizacji Programu konieczne jest:
- pozyskanie edukatorów (szkolących specjalistów), którzy będą mogli realizować zadania
edukacyjne,
- utworzenie bądź rozszerzenie bazy (bibliotek, filmotek, ścieżek edukacyjnych, sprzętu
informatycznego z oprogramowaniem, audiowizualnego, sal konferencyjnych, miejsc do
prowadzenia warsztatów itp.),
- pozyskanie środków finansowych.
Proponuje się nawiązanie kontaktu z instytucjami i ośrodkami, które mają doświadczenia
edukacyjne, a w szczególności:
- Zarządem Okręgu Ligi Ochrony Przyrody w Warszawie, ul. M. Reja 3/5,
- Fundacją „Nasza Ziemia” w Warszawie, ul. Hoża 3/5,
- Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Warszawie, ul. Bartycka 110 A,
- Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu
Warszawskiego, ul. Żwirki i Wigury 13,
- Polskim Systemem Recyklingu Organizacja Odzysku S.A., ul. Jagiellońska 74,
- Regionalnym Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku, ul. Stary Rynek 20,
Kierunki działań na lata 2012-2015.
Obecnie, określając cel strategiczny edukacji ekologicznej do 2015 r.: „Wysoki stan
świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu”, proponuje się następujące kierunki
działań w powiecie:
• rozwój bazy edukacyjne w powiecie, wzrost ilości ścieżek edukacyjnych,
• kontynuowanie szkoleń pracowników samorządów gmin i powiatu, radnych z zakresu
wdrażania nowelizowanego prawa, najlepszych, dostępnych technik, dostępu
społeczeństwa do informacji o środowisku,
• kontynuowanie szkoleń, warsztatów dla nauczycieli sołtysów, spółek wodnych, policji,
straży miejskich, organizacji społecznych z zakresu aktywizacji grup społecznych do
działań na rzecz ZR, zmiany konsumpcyjnego stylu życia,
• kontynuowanie szkoleń i warsztatów dla rolników z zakresu nowoczesnych metod
przyjaznych środowisku gospodarowania w rolnictwie,
65
• kontynuowanie szkoleń dla przedsiębiorców z zakresu systemów
środowiskowego i nowych instrumentów w zarządzaniu środowiskiem,
zarządzania
• szkolenia, informacje dla społeczeństwa w zakresie:
- ochrony zasobów środowiska,
- standardów imisyjnych i emisyjnych,
- zasad ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem,
- przeciwdziałania zmianom klimatu,
• organizacja warsztatów dla nauczycieli (nowe metody i formy edukacji dla ZR),
• rozwój bazy danych o środowisku i jego ochronie w powiecie i gminach,
• organizacja imprez ekologicznych z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, Światowego
Dnia Ochrony Środowiska, Sprzątania Świata i innych z inicjatywy realizatorów
Programu,
• popularyzacja postaci zasłużonych dla ochrony środowiska i wdrażanie idei ZR,
• organizacja konkursów w zakresie:
- segregacji odpadów, ich odzysku,
- gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, w tym azbestu,
- dla szkół np. „Ekologiczna Szkoła”,
- dla społeczności np. „Ekologiczne Sołectwo”,
- dla gmin np. „Ekologiczna Gmina”,
• nowe formy działań organizacji ekologicznych dla zrównoważonego rozwoju,
• wspieranie rozwoju „Zielonych Szkół”, zajęć warsztatowych dzieci i młodzieży na
ścieżkach przyrodniczo-leśnych nadleśnictw, NPK,
• objęcie edukacją ekologiczną młodzieży niepełnosprawnej,
• nowe formy aktywizacji społeczeństwa do działań:
- konkursy fotograficzne,
- konkursy radiowe z wiedzy o środowisku,
- filmy w telewizji lokalnej,
• wydawnictwa promujące przyrodę i krajobraz powiatu.
7. Finansowanie realizacji Programu.
Środki na finansowanie zadań związanych z realizacją ZPEE mogą pochodzić
z następujących źródeł:
- środków własnych realizatorów programów, kampanii,
- budżetu państwa,
- środków samorządów gmin, powiatu, województwa mazowieckiego,
66
- funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
- funduszy Unii Europejskiej.
- Poniżej omówione zostaną pokrótce niektóre z nich:
•
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
ul. Konstruktorska 3A
02-673 Warszawa
tel. (022) 45 90 100, fax. (022) 45 90 101
e-mail: [email protected]
www.nfosigw.gov.pl
NFOŚiGW dokonując wyboru przedsięwzięć do dofinansowania będzie przeznaczał środki
przede wszystkim na dofinansowywanie przedsięwzięć realizowanych z udziałem
bezzwrotnych środków Unii Europejskiej i innych bezzwrotnych środków zagranicznych.
Na Liście priorytetowych programów NFOŚiGW planowanych do finansowania w roku 2009
m.in. znalazły się programy:
- poz. II. 3. Program współfinansowania przedsięwzięć ochrony przyrody i kształtowania
postaw ekologicznych, uzyskujących wsparcie ze środków Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego w ramach V osi priorytetowej PO IiS.,
- poz.III.1. Program dla wspierania edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, w tym
gospodarki wodnej oraz profilaktyki zdrowotnej dzieci i młodzieży z obszarów, na
których występują przekroczenia standardów jakości środowiska,
- poz.III.2. Program dla wspierania działalności pozarządowych organizacji ekologicznych,
- poz.III.3. Program dla przedsięwzięć służących ochronie przyrody i krajobrazu,
- poz.III.4. Program dla przedsięwzięć służących ochronie i zrównoważonemu rozwojowi
lasów.
W trakcie opracowywania są szczegółowe priorytety i przykładowe zadania.
W roku ubiegłym i bieżącym NFOŚiGW m.in. realizował program wzmacniania
instytucjonalnego organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku
publicznego. Organizacje pozarządowe dostawały środki na niektóre koszty prowadzenia
działalności statutowej, na szkolenia dla swoich członków, zakup wydawnictw do swoich
bibliotek, prenumeratę czasopism, promocję itp. Należy się spodziewać, że program ten
będzie kontynuowany w następnych latach. Realizowane były także programy służące
edukacji dla zrównoważonego rozwoju o zasięgu ponadregionalnym i ogólnopolskim.
Beneficjenci mogą ubiegać się o dotacje przeznaczane na działalność edukacyjną,
propagowanie działań proekologicznych i zasady ZR w wysokości od 30 do 100% kosztu
przedsięwzięcia w zależności od rodzaju zadania.
•
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
Biuro Terenowe w Warszawie
ul. J.S. Bacha 2
02-743 Warszawa
tel. (022) 85 35 321, fax. ()22) 85 35 302
67
e-mail: [email protected]
www.wfosigw.pl
W zakresie edukacji ekologicznej Fundusz wspiera:
- Działalność regionalnego i lokalnych centrów edukacji ekologicznej oraz pozarządowych
organizacji ekologicznych w zakresie wyposażenia dydaktycznego i realizacji programów
edukacyjnych,
- Lokalne inicjatywy edukacyjnych jednostek samorządowych w działaniach na rzecz
ochrony środowiska,
- Budowę, modernizację oraz wyposażenie baz edukacyjno- turystycznych oraz
dydaktycznych, parków narodowych, parków krajobrazowych oraz Nadleśnictw,
- Organizację konkursów upowszechniających wiedzę ekologiczną,
- Inicjatywy połączone z aktywnymi działaniami na rzecz środowiska, pogłębiania wiedzy i
wrażliwości ekologicznej,
- Edukację ekologiczną z zakresu ochrony środowiska, w tym zmian klimatu
i zagospodarowania sieci NATURA 2000.
Wnioski o dofinansowanie składane są w biurach terenowych Wojewódzkiego Funduszu.
O ilości przyjętych przez Wojewódzki Fundusz do realizacji wniosków decyduje przede
wszystkim aktywność beneficjentów i planowany do uzyskania efekt ekologiczny.
W sierpniu należy składać tzw. Kartę informacyjną zadania, w której krótko opisuje się
projekt (do realizacji na przyszły rok), podaje się łączny koszt realizacji projektu, kwotę
wnioskowanej dotacji oraz kwoty pozyskane z innych źródeł i wkład własny. Im mniejszy
udział w stosunku do wartości całego projektu stanowi dotacja Funduszu, tym projekt jest
wyżej punktowany. Fundusz informuje o zakwalifikowaniu się projektu. Wtedy do końca
czerwca, w roku realizowania projektu, składa się wniosek szczegółowy.
•
Powiatowy i Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
PFOŚiGW i GFOŚiGW nie mają osobowości prawnej. Działają na zasadach określonych w
ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Plany wpływów i wydatków
przygotowują odpowiednio starostowie, burmistrzowie i wójtowie, a uchwala je rada powiatu
lub gminy. Zatwierdzone plany wpływów i wydatków muszą być podane do publicznej
wiadomości. Środki funduszy powinny być przeznaczone na realizację przedsięwzięć
proekologicznych służących zrównoważonemu rozwojowi. Środki ww. funduszy przeznacza
się m.in. na:
- edukację ekologiczną oraz
zrównoważonego rozwoju,
propagowanie
działań
proekologicznych
i
zasady
- wspomaganie systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem
do informacji o środowisku,
- inne zadania ustalane przez radę gminy (powiatu) służące ochronie środowiska
i gospodarce wodnej,
Zarząd Powiatu Wołomińskiego Uchwałą Nr III-2/08 z dnia 4 stycznia 2008 r. ustalił zasady
udostępniania środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Wnioski o dofinansowanie zadań z zakresu edukacji ekologicznej są oceniane pod kątem:
- zgodności programu z przeznaczeniem środków Funduszu,
68
- gwarancji uzyskania efektu ekologicznego po zrealizowaniu projektu,
- zakresu edukacji i planowanych efektów,
- atrakcyjności i oryginalności projektu,
- wysokości środków własnych zaangażowanych w realizację projektu (minimum 35%).
Wstępna kwalifikacja wniosków przez Zarząd dokonywana jest do 15 listopada roku
poprzedzającego rok budżetowy, w którym ma być realizowany projekt. Ostateczną decyzję
Zarząd podejmuje po uchwaleniu przez Radę Powiatu Wołomińskiego „Planu przychodów i
wydatków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na dany rok”.
Udzielenie dofinansowania następuje w formie umowy cywilno-prawnej, w której określa się
szczegółowe obowiązki dotyczące wykorzystania i rozliczenia środków. Integralną częścią
umowy jest harmonogram rzeczowo-finansowy przedsięwzięcia. Beneficjenci nie
prowadzący działalności gospodarczej mogą otrzymać w ciągu 30 dni od daty podpisania
umowy od 50 do 100 % przyznanych środków.
•
Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego
ul. Jagiellońska 26, 03-719 Warszawa
tel. (022) 5979100, fax. (022) 5979290
e-mail: [email protected]
www.mazovia.pl
Zarząd Województwa Mazowieckiego każdego roku ogłasza otwarty konkurs ofert
na realizację zadań publicznych w zakresie działań na rzecz ekologii oraz kształtowania
postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju i działań na rzecz chronionych
gatunków roślin i zwierząt.
W bieżącym roku dofinansowywane były:
I. Działania na rzecz ekologii oraz kształtowania postaw i zachowań zgodnych z zasadami
ekorozwoju.
Rodzaje zadań:
1) Przygotowanie i przeprowadzenie kampanii społecznych z zakresu selektywnej
zbiórki, odzysku i recyklingu odpadów.
2) Przygotowanie i prowadzenie zadań edukacyjnych, promocyjnych, pilotażowych
i wdrożeniowych w kontekście realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.
3) Organizowanie otwartych szkoleń, konferencji, seminariów, sympozjów i warsztatów
z zakresu edukacji ekologicznej.
4) Organizacja festynów oraz akcji promocyjnych dla społeczności lokalnej na rzecz
ochrony i zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, ze szczególnym
uwzględnieniem dzieci i młodzieży.
5) Kampanie z zakresu ograniczania wykorzystania niebiodegradowalnych opakowań
z tworzyw sztucznych i zastępowania ich wyrobami ekologicznymi.
6) Innowacyjność i promocja w ochronie środowiska.
7) Opracowanie koncepcji programów na rzecz rewitalizacji rzek i kanałów wodnych
na Mazowszu w celu poprawy walorów przyrodniczych oraz turystycznowypoczynkowych.
69
8) Działania polegające na kształtowaniu postaw społecznych na rzecz oszczędzania
zużycia wody oraz poprawy czystości wód zgodnie z zasadami zrównoważonego
rozwoju społeczno - gospodarczego.
II. Działania na rzecz chronionych gatunków roślin i zwierząt.
Rodzaje zadań:
1) Wydawanie niskonakładowych, niekomercyjnych publikacji o zasięgu wojewódzkim
związanych z ochroną gatunkową roślin i zwierząt.
2) Zabezpieczanie miejsc lęgowych i bytowych chronionych gatunków ptaków.
3) Organizowanie konferencji, seminariów, sympozjów, szkoleń mających na celu
aktywizację lokalnej społeczności na rzecz ochrony gatunkowej roślin i zwierząt.
4) Inwentaryzacja przyrodnicza ( np. chronionych gatunków roślin i zwierząt, pomników
przyrody, obszarów cennych przyrodniczo), wyjazdy terenowe w celu identyfikacji
potencjalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego.
5) Kampania promocyjna z zakresu chronionych gatunków zwierząt i roślin.
Wkład własny nie może być niższy niż 20% wartości realizacji całego zadania.
• Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
W ramach V osi priorytetowej środków UE finansowana może być ochrona przyrody
i edukacja ekologiczna.
Działanie 5.4. – Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska,
w tym różnorodności biologicznej.
Celem działania jest zwiększenie świadomości w zakresie potrzeb oraz właściwych metod
ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu.
Minimalna wartość projektu – 400 tys. zł., kampanie informacyjno-promocyjne oraz imprezy
masowe – 2 mln zł.
Beneficjentami mogą być m.in.: organy administracji samorządowej, pozarządowe
organizacje ekologiczne, nadleśnictwa, ośrodki edukacji ekologicznej, instytucje oświatowe.
Przykładowe rodzaje projektów:
- kampanie informacyjno-promocyjne, kampanie audiowizualne, programy edukacyjne dot.
grup społecznych, zawodowych, środków masowego przekazu, organizacji ekologicznych
dotyczące ochrony przyrody, wybranych aspektów środowiska przyrodniczego,
- budowanie sieci partnerstwa na rzecz ochrony środowiska, moderowanie platform dialogu
społecznego jako elementu integrującego społeczeństwo, zwłaszcza organizacje społeczne
w procesie podejmowania decyzji.
Nabór wniosków zgodnie z kalendarzem ogłaszanym przez:
Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych
ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. nr 3
02-362 Warszawa
tel. (022) 3561816, fax. (022) 35 61 817
e-mail: [email protected]
70
•
Fundusz dla Organizacji Pozarządowych
Operatorem Funduszu jest:
ECORYS Polska Spółka z o.o.
ul. Racławicka 146, 02-117 Warszawa,
tel. (022) 3393840, fax. 3393849
e-mail: [email protected]
www.ecorys.pl
Fundusz dla Organizacji Pozarządowych (FOP) został ustanowiony w ramach Mechanizmów
Finansowych i przeznaczony jest dla organizacji pozarządowych na realizację przedsięwzięć
o charakterze niedochodowym, przyczyniających się do zmniejszania różnic ekonomicznych
i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, zwiększenia roli
społeczeństwa obywatelskiego Polsce oraz zacieśnianie współpracy pomiędzy Polską a
Państwami - Darczyńcami. Budżet FOP stanowi 7% kwoty przeznaczonej dla Polski w
ramach Mechanizmów Finansowych i wynosi 37,8 milionów euro. Środki te są
dystrybuowane w ramach otwartych konkursów projektów organizowanych w latach 20072009.
Zasady i wysokość dofinansowania projektów
Minimalna wartość dotacji wynosi 5 000 euro.
Maksymalna wartość dotacji wynosi 250 000 euro.
Nie występuje podział na projekty ze względu na czas ich realizacji i wysokość
wnioskowanej kwoty dofinansowania.
Zawarcie partnerstwa nie jest warunkiem koniecznym do złożenia projektu, jednak będzie
premiowane dodatkowymi punktami przy ocenie wniosków.
Wnioskodawcami w ramach FOP mogą być wyłącznie organizacje:
- mające osobowość prawną,
- zarejestrowane co najmniej 12 miesięcy przed złożeniem Wniosku o dofinansowanie,
- zarejestrowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- działające na zasadzie non-profit lub non for profit tj. nie dla osiągnięcia zysku lub
przeznaczające wygenerowany zysk na cele statutowe.
Organizacja nie mająca osobowości prawnej lub zarejestrowana krócej niż 12 miesięcy
w momencie składania Wniosku, nie może być Wnioskodawcą w ramach FOP. Może jednak
uczestniczyć w projekcie jako partner, we współpracy z organizacją pozarządową spełniającą
kryteria Wnioskodawcy.
O dofinansowanie nie mogą ubiegać się partie polityczne, organizacje przez nie założone lub
powstałe przy ich wsparciu.
8. Wdrażanie Programu, monitoring i ewaluacja.
Bezpośrednia odpowiedzialność za wdrażanie ZPEE spoczywa na Zarządzie Powiatu,
Staroście i naczelnikach wydziałów Starostwa oraz kierownikach jednostek organizacyjnych
Powiatu.
71
Realizacja wielu zadań wymaga udziału gmin, szkół, jednostek organizacyjnych samorządów
gmin, organizacji pozarządowych, mediów, przedsiębiorców, uczelni wyższych,
Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Mazowieckiego
Kuratora Oświaty, ośrodków edukacji ekologicznej. Wskazane jest, aby realizację
zaplanowanych działań Powiatu Wołomińskiego wsparli parlamentarzyści, radni samorządu
powiatu i województwa mazowieckiego tworząc lobby na rzecz Zrównoważonego Rozwoju
Powiatu Wołomińskiego, pomagając zdobyć środki finansowe na realizację zaplanowanych
zadań.
Realizując Program należy się starać o to, aby:
• nadać odpowiednią rangę EZR traktowanej jako niezbędny warunek do osiągnięcia
rozwoju zrównoważonego w Powiecie,
• włączyć EZR w system kompleksowej edukacji obywatelskiej społeczeństwa
stymulowany przez samorządy w stosunku do szkolnictwa oraz w system zasad
komunikacji społecznej,
• umożliwić koordynację, korelację i kooperację w realizacji oraz ewaluacji zadań z zakresu
edukacji ekologicznej,
• stymulować i profilować rozwój różnych elementów i form edukacji ekologicznej
na terenach o szczególnych potrzebach podniesienia świadomości ekologicznej np.
na obszarach gmin o wciąż znaczącym zagrożeniu środowiska i na terenach cennych
przyrodniczo,
• racjonalizować wydatki we wszystkich wyodrębnionych sferach edukacji ekologicznej,
skoncentrować wysiłki na pozyskiwaniu większych środków. Poszukiwać nowych źródeł
materialnego i organizacyjnego wsparcia edukacji ekologicznej także poza powiatem,
• przygotować społeczeństwo do realizacji wzrastających zadań z zakresu ochrony
środowiska w związku z ciągłym dostosowywaniem Polski do standardów ekologicznych
w Unii Europejskiej,
• doprowadzić do takiego stanu świadomości, w którym edukacja ekologiczna oraz jej
efekty będą postrzegane jako niezbędny warunek postępu społecznego,
• stworzyć warunki do świadomego współuczestniczenia wszystkich mieszkańców powiatu
w przestrzeganiu szeroko rozumianych zasad bezpieczeństwa ekologicznego,
• udoskonalić system wymiany informacji ekologicznej sprzyjającej zmniejszeniu liczby
konfliktów na tle ekologicznym,
• promować style życia sprzyjające zdrowiu jednostek i rodzin oraz zachowaniu zasobów
środowiska,
• zapewnić komplementarność wobec innych programów o zbliżonych celach, w tym
obejmujących województwo mazowieckie,
• promować metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na ZR z wykorzystaniem
autentycznych przykładów z powiatu. Wykorzystać współpracę z uczelniami oraz
studentami-mieszkańcami powiatu studiującymi kierunki powiązane z EZR,
• stymulować edukację w terenie,
• tworzyć wizerunek powiatu jako wyróżniającego się w zakresie edukacji ekologicznej,
co oznacza aktywność w wymianie doświadczeń, promocję i współpracę.
72
Wdrożenie Programu powinno umożliwić pełniejszą integrację edukacji formalnej,
pozaszkolnej i szkoleń, tym samym zwiększyć efektywność edukacji dla rozwoju
zrównoważonego. Procesy ukierunkowane na pełniejszą integrację powinny polegać na
wzmocnieniu następujących relacji:
•
działalność w sferze edukacji formalnej (system oświaty) powinny stymulować świadomy
udział szerokich rzesz społeczeństwa w akcjach i kampaniach związanych z ochroną
środowiska i rozwojem zrównoważonym;
•
działania skierowane ku w sferze świadomości ekologicznej powinny prowadzić do pełnej
społecznej akceptacji wysiłków samorządów związanych z edukacją ekologiczną w
szkołach i na różnorakich szkoleniach specjalistycznych.
•
działania w sferze szerokiego przepływu informacji i szkoleń powinny, drogą pośrednią,
doskonalić efektywność procesu dydaktycznego w szkołach wszystkich typów
i poziomów, zwiększać trafność decyzji na różnych szczeblach zarządzania środowiskiem,
podnosić stopień profesjonalizmu w działaniach pozarządowych organizacji społecznych
(szczególnie tych działających na rzecz ochrony środowiska) oraz mediów, a także
pośrednio pozytywnie wpływać na świadomość ekologiczną wszystkich obywateli.
Ponieważ ZPEE jest rozwinięciem jednego z celów Programu Ochrony Środowiska dla
Powiatu Wołomińskiego realizacja Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej będzie
oceniana przez Radę Powiatu podczas przedkładania przez Zarząd Powiatu Raportów
z realizacji Programu co 2 lata. Do takiej oceny potrzebne są wskaźniki mierzalne realizacji
Programu:
Proponuje się następujące wskaźniki:
Lp Nazwa wskaźnika
jedn.
2009
2010
2011
I. Udział w EE pozarządowych organizacji ekologicznych (POE)
1
2
3
Ilość organizacji pozarządowych realizujących zadania
edukacji ekologicznej w powiecie
Ilość osób uczestniczących w akcjach edukacji
ekologicznej organizowanych przez POE
Ilość kampanii, działań, programów realizowanych przez
POE
szt.
osób
szt.
4
Kwota dotacji przyznanych dla POE przez zł
powiat na zadnia z zakresu EE
II. Przedszkola
-
1
2
3
Ilość przedszkoli realizująca zadania EE
Ilość dzieci uczestniczących w EE
Ilość nauczycieli uczestniczących:
- w szkoleniach w zakresie EE
- w realizacji programów EE
szt.
osób
osób
osób
osób
III. Szkoły
-
Ilość szkół podstawowych, gimnazjów i
ponadgimnazjalnych realizujących zadania EE
Ilość uczniów szkół uczestniczących w EE
Ilość nauczycieli uczestniczących:
- w szkoleniach w zakresie EE
- w realizacji programów EE
szt.
IV. Kampanie edukacyjne
-
Ilość kampanii EE
Ilość uczestników kampanii EE
szt.
osób
1
2
3
1
2
osób
osób
osób
osób
73
1
2
1
2
1
V, Konkursy
-
Ilość konkursów
Ilość uczestników konkursów
szt.
osób
VI Mieszkańcy
-
Liczba mieszkańców powiatu zaangażowana w EE
Ilość działań proekologicznych zrealizowanych przez
mieszkańców w powiecie
osób
szt./
zasięg?
VII. Baza edukacyjna
-
Stan bazy edukacyjnej:
- ilość sal edukacyjnych
- ilość ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych
- ilość filmów edukacyjnych
- ilość wydawnictw ekologicznych
scenariuszy itp.)
- ilość zaprenumerowanych czasopism
szt.
szt.
szt.
szt.
(poradników,
szt.
VIII. Media
-
Ilość audycji radiowych, telewizyjnych dot. EE
Ilość artykułów prasowych nt. EE
szt.
szt.
IX. Konferencje, szkolenia
-
Ilość konferencji, szkoleń, warsztatów, odczytów itp.
Ilość uczestników.
szt.
osób
X. Wydawnictwa, publikacje
-
Ilość wydawnictw powstałych w wyniku realizacji
programów EE.
Ilość czytelników
szt.
∑
Łączna ilość uczestników wszystkich form EE
XI. Edukacja przyrodniczo-leśna
osób
-
1
Ilość uczestników EE prowadzonej przez Nadleśnictwa,
NPK.
Baza EE – ilość placówek
osób
XI. Nakłady na EE
zł
Środki finansowe zaplanowane na EE
Środki finansowe wydane na EE
zł
zł
XII. Aktywność społeczna
-
Ilość wniosków społeczeństwa w sprawach ochrony
środowiska.
Ilość interwencji mieszkańców w sprawach ochrony
środowiska.
Ilość osób uczestniczących w przygotowaniach:
- miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
- programów ochrony środowiska,
- planów gospodarki odpadami,
- regulaminów utrzymania porządku i czystości w gminie.
szt.
1
2
1
2
1
2
2
1
2
1
2
3
osób
szt.
szt.
osób
osób
osób
osób
9. Promocja Programu.
Bez skutecznej promocji ZPEE nie będzie można go właściwie zrealizować. Dlatego wszyscy
uczestnicy Programu mają swoje role w jego promocji.
• Administracja publiczna
Starostwo Powiatowe w Wołominie:
- jest głównym inicjatorem i koordynatorem promocji Programu,
74
- zbiera informacje o wszystkich wydarzeniach i działaniach w powiecie realizowanych w
ramach Programu,
- opracowuje informacje dla mediów, urzędów miast i gmin, instytucji, organizacji
pozarządowych, mieszkańców wykorzystując stronę www., publikacje, wydawnictwa,
banery, plakaty, ulotki itp.,
- wykorzystuje do promocji Programu sesje Rady Powiatu, zebrania komisji problemowych
Rady Powiatu, konferencje itp.,
- angażuje swoje jednostki podległe do promocji Programu,
Urzędy miast i gmin:
- informują Starostwo Powiatowe w Wołominie na bieżąco o wszystkich wydarzeniach i
działaniach realizowanych w ramach Programu,
- wykorzystują do promocji Programu sesje rad miast i gmin, spotkania z sołtysami, z
mieszkańcami, festyny gminne (np. dożynki), tablice ogłoszeń, strony www., publikacje,
wydawnictwa, banery, plakaty, ulotki itp.,
- angażują swoje jednostki podległe do promocji Programu,
• Media (lokalna prasa, radio, telewizja)
- na bieżąco kontaktują się ze Starostwem Powiatowym w Wołominie w celu zebrania
informacji o wydarzeniach i działaniach w ramach realizacji Programu, o sukcesach i
porażkach,
- uzupełniają informacje przeprowadzając wywiady z uczestnikami wydarzeń, opisując
działania w trakcie trwania,
- przedstawiają informacje o programach edukacji ekologicznej, kampaniach, imprezach,
konkursach ekologicznych oraz są współorganizatorami konkursów,
- prezentują ludzi, społeczników zaangażowanych w realizację Programu, postawy
proekologiczne, przykłady zachowań zgodnych z ideą ZR,
- piętnują przypadki złych zachowań, niezgodnych z ideą ZR,
- prezentują problemy ekologiczne Powiatu i sposoby ich rozwiązywania.
• Instytucje, firmy
- informują Starostwo Powiatowe w Wołominie na bieżąco o wszystkich wydarzeniach i
działaniach realizowanych w ramach Programu,
- informują o Programie pracowników i społeczeństwo powiatu w trakcie swoich działań.
• Pozarządowe Organizacje Ekologiczne
- informują Starostwo Powiatowe w Wołominie na bieżąco o wszystkich wydarzeniach i
działaniach realizowanych w ramach Programu,
- informują o Programie w trakcie swoich działań wykorzystując stronę www., publikacje,
wydawnictwa, banery, plakaty, ulotki itp.,
10.Streszczenie w języku niespecjalistycznym.
75
„Zintegrowany Program Edukacji Ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego na lata 20092011 z perspektywą do roku 2015” (ZPEE) powstał jako realizacja „Programu Ochrony
Środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2004-2011” przyjętego uchwałą Rady
Powiatu Nr XIX-150/04 w 2004 roku, aby zwiększyć świadomość ekologiczną
społeczeństwa powiatu, kształtować postawy proekologiczne mieszkańców powiatu i
poczucie odpowiedzialności za jakość środowiska a ostatecznie, w dłuższej perspektywie,
aby poprawił się stan środowiska przyrodniczego w powiecie.
Każdy człowiek korzysta ze środowiska przyrodniczego dla zapewnienia sobie niezbędnych
warunków życia i zdrowia. Otrzymuje z niego nie tylko surowce czy energię, ale także
czerpie inspirację i doznania, które wypływają z piękna i majestatu natury. Niewiele osób
rozumie, jaki wpływ na stan i jakość środowiska mają zachowania pojedynczych osób,
rodzin, oraz formalnych i nieformalnych grup społecznych.
Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i każdego z osobna, podejmowany
codziennie, w każdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie
zahamować degradację środowiska, wpłynąć na poprawę jakości naszego życia i zdrowia oraz
zapewnić perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom. Dlatego ZPEE skierowany
jest do wszystkich mieszkańców powiatu: dzieci, młodzieży, rodziców i opiekunów,
nauczycieli, straży miejskiej, straży pożarnej, służby leśnej, pracodawców, mediów,
urzędników, radnych, pozarządowych organizacji ekologicznych.
Przebudowa mentalności społeczeństwa, podniesienie stanu świadomości ekologicznej jest
jedną z pilniejszych potrzeb całego kraju i każdego regionu, powiatu i gminy. Wyższa
świadomość zapewnia nie tylko lepszy stan środowiska i ładu przestrzennego, ale gwarantuje
korzyści społeczne i materialne.
ZPEE określił dwa cele długoterminowe, które Starosta Wołomiński zamierza osiągnąć:
•
Wysoki poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu.
•
Proekologiczne postawy mieszkańców powiatu, odpowiedzialność za zrównoważony
rozwój.
Określił też trzy cele krótkoterminowe:
•
Wyższa świadomość dzieci i młodzieży dla zrównoważonego rozwoju.
•
Wyższa świadomość dorosłych dla zrównoważonego rozwoju.
•
Większa aktywność społeczeństwa dla zrównoważonego rozwoju.
A także następujące priorytety edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju:
•
lepsza jakość powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych,
•
ochrona przyrody i krajobrazu,
•
oszczędne gospodarowanie zasobami środowiska (woda, surowce naturalne, powierzchnia
ziemi, lasy),
•
racjonalna gospodarka odpadami,
•
racjonalne gospodarowanie energią,
•
ograniczenie uciążliwości fizycznych,
•
zapobieganie poważnym awariom,
76
•
przeciwdziałanie zagrożeniom globalnym (zmianom klimatycznym, zanikaniu warstwy
ozonowej),
•
Lepsze zarządzanie środowiskiem.
ZPEE przewiduje różnorodne i atrakcyjne formy prowadzenia edukacji ekologicznej:
• kampanie popularyzujące np. obszary cenne przyrodniczo, oszczędzanie wody, energii czy
recykling odpadów, np. kampania „Sprzątanie Świata” odbywająca się co roku we
wrześniu, „Stop foliówkom”, „Kompostujesz – zyskujesz”,
• nośne są także festiwale, festyny, happeningi, pokazy np. „Festiwal piosenki
ekologicznej”, impreza z okazji „Międzynarodowego Dnia Ziemi”,
• działalność konkursowa, olimpiady. Część tego rodzaju działań wiąże się z pracą szkół
domów kultury, bibliotek,
• w coraz większym stopniu edukację ekologiczną będą realizować nadleśnictwa, Dyrekcja
Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,
• ważne miejsce w edukacji ekologicznej zajmują media (telewizja, radio, prasa, internet),
podręczniki szkolne, poradniki i przewodniki dla nauczycieli,
• zaplanowano liczne wycieczki, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz edukację w
miejscu pracy i zamieszkania, stwarzają one dużo okazji do wpływania na świadomość
ekologiczną mieszkańców,
• ponieważ stale rosnąca część społeczeństwa uważa znajomość ekologii oraz postawę
proekologiczną za składowe pozytywnego wizerunku człowieka, a uczestnictwo w
edukacji ekologicznej za warunek rozwoju i awansu intelektualnego zaplanowano liczne
zadania w edukacji pozaszkolnej, warsztatach, konferencjach, szkoleniach.
Rolę wiodącą będzie pełniło Starostwo Powiatowe w Wołominie, dla którego zaadresowano
wiele zadań. W trakcie zbierania informacji do ZPEE ustalono, że w Powiecie Wołomińskim
znajduje się już pewna baza edukacji ekologicznej, którą trzeba rozwijać w trakcie realizacji
Programu, są też przygotowani realizatorzy edukacji ekologicznej. A wśród nich:
- Dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego z salą edukacyjną w swojej siedzibie
w Siedlcach i ścieżkami edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kawęczyńskie,
Dębniak, Uroczysko Ceranów, Uroczysko Sturdyń, Huta Gruszczyno-Treblinka,
Korczew-Mogielnica, Śladem bocianich gniazd, Jerzyska,
- Nadleśnictwo Drewnica z salą edukacyjną w swojej siedzibie w Ząbkach i ścieżką
edukacji leśnej w pobliżu siedziby,
- Nadleśnictwo Jabłonna z salą edukacyjną na szkółce leśnej w Skierdach oraz leśną ścieżką
dydaktyczną w leśnictwie Pomiechówek,
- Nadleśnictwo Łochów z salą edukacyjną w swojej siedzibie w Łochowie oraz ścieżkami
przyrodniczo-edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kawęczyńskie, Jerzyki
znajdującymi się na terenie NPK,
- Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Warszawie z bazą edukacyjną i
wyszkoloną kadrą,
- Starostwo Powiatowe w Wołominie z salą konferencyjną w swojej siedzibie i
przygotowanym zespołem urzędników,
77
- Gminy w Powiecie Wołomińskim planują jako bazę edukacyjną szkoły, przedszkola,
biblioteki gminne, GOK-i. Niektóre już prowadzą skuteczną edukację ekologiczną na
swoim terenie.
Brak danych o bazie pozarządowych organizacji ekologicznych działających na terenie
powiatu, ale ich ogromnym potencjałem są członkowie tych organizacji – społecznicy, którzy
z pasją i profesjonalnie realizują projekty edukacyjne angażujące społeczność powiatu.
ZPEE zawiera szczegółowy Harmonogram rzeczowo-finansowy, który określa terminy
realizacji różnych przedsięwzięć edukacyjnych i szacuje koszt ich realizacji w wysokości
3.069 tys. zł. Program określa źródła finansowania jego realizacji.
Na Staroście Wołomińskim spoczywa ciężar odpowiedzialności za realizację ZPEE. Potrzeba
jednak zaangażowania wszystkich wydziałów Starostwa, gmin Powiatu Wołomińskiego,
administracji rządowej, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, mediów, całego
społeczeństwa. Od zaangażowania w proces realizacji Programu wszystkich grup społecznych
zależeć będzie stopień osiągnięcia celów Programu.
Realizacja Programu będzie oceniana każdego roku, a efekty przedstawiane na Forum
Edukacji Ekologicznej i przedkładane Zarządowi Powiatu. Zarząd będzie przedkładał raport z
realizacji ZPEE Radzie Powiatu wraz z raportem z realizacji „Programu Ochrony Środowiska
dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”. Postępy w
realizacji Programu będą oceniane za pomocą wskaźników zaproponowanych w Programie.
Wskaźniki te mogą być modyfikowane.
ZPEE jest Programem elastycznym, możliwe jest jego modyfikowanie i rozbudowa w
zależności od zaangażowania w jego realizację podmiotów odpowiedzialnych i pozyskanie
środków finansowych, edukatorów.
Program uwzględnia lokalny charakter Powiatu, warunki środowiskowe, społeczne i
ekonomiczne. Efektem jego realizacji będzie ukazanie zależności człowieka od środowiska
nauczanie odpowiedzialności za zmiany dokonywane w tym środowisku. Program należy
traktować jako nieodłączny element całego procesu edukacyjnego w powiecie, a także
polityki informacyjnej, strategii gospodarczej i ochrony środowiska.
78