Rośl oleiste abstract 2008

AGROTECHNIKA — AGRONOMY
winter rape to Route was stronger in the years, in which the weather was favorable
to obtain higher seed yield. The treated plots yield was higher than control yield.
A positive effect on yield and ąuality of winter rape seeds was observed after tracę
elements treatment, particularly in the hybrid variety (Yectra F,) of winter rape.
23. BOGDAN KULIG, ANDRZEJ OLEKSY, NORBERT STYRC*,
KAZIMIERZ PYZIAK**, JAN STAROŃ***
Akademia Rolnicza w Krakowie, * SDOO w Pawłowicach, **
SDOO w Głubczycach, *** Agroefekt Sp. z o.o. w Sycowie
Wpływ warunków siedliskowych i poziomu agrotechniki
na plonowanie oraz wielkość indeksów GAI i SPAD
róŜnych typów odmian rzepaku ozimego
The influence of site conditions and agrotechnical level
on yielding and the values of GAI and SPAD indexes
of different types of winter rape cultivars
Celem badań przeprowadzonych w stacjach oceny odmian (Głubczyce i Pawłowice) było określenie wielkości plonu oraz indeksów SPAD i GAI róŜnych typów
odmian rzepaku ozimego w zaleŜności od warunków siedliskowych i poziomu
agrotechniki. Badaniami objęto 25 odmian (szesnaście populacyjnych, sześć mieszańców zrestorowanych i trzy mieszańce złoŜone) na dwóch poziomach agrotechniki
(Al- standardowy, A2-intensywny). Indeks zieloności liścia (SPAD) oznaczono
w dwóch terminach na początku kwitnienia oraz po kwitnieniu, a indeks zielonej
powierzchni asymilacyjnej (GAI) po kwitnieniu roślin. Plonowanie rzepaku było
silnie uzaleŜnione od warunków siedliskowych. Istotnie większy plon nasion
uzyskano na wyŜszym poziomie agrotechniki, natomiast spośród badanych typów
odmian najlepiej plonowały mieszańce zrestorowane. Na wyŜszym poziomie agrotechniki odnotowano większe wartości indeksów GAI i SPAD, natomiast mieszańce
zrestorowane o wysokim wskaźniku GAI charakteryzowały się istotnie niŜszymi
wartościami indeksu zieloności liścia, co moŜe wynikać z większego rozcieńczenia
azotu w roślinach. Indeks GAI wykazywał wysoką korelację z plonem nasion,
natomiast indeksu zieloności liścia wykazywał podobną tendencję zmian jak plon
nasion w zaleŜności od poziomu agrotechniki, zaś specyficzną dla
miejscowości i typów odmian.
The aim of this field experiment conducted in two experimental station
Głubczyce and Pawłowice was the evaluation of yielding, as well as values of GAI
and SPAD indexes of different types of winter rape cultivars in dependence on site
82
AGROTECHNIKA — AGRONOMY
conditions and agrotechnical level. In the experiment were investigated 25 cultivars
(sixteen — open pollinated, six — restored hybrids, and three — composite
hybrids) on two agrotechnical levels (Al — standard, A2 — intensive). The SPAD
index was marked in two growth stages: beginning of flowering, as well as after
flowering, and the GAI index only after flowering of plants. The yielding of winter
rape was strongly dependent on the site conditions. Significantly higher yield of
seeds was obtained on the intensive agrotechnical level. Among studied types of
cultivars the best yield gave a restored hybrids. Significantly higher yield of seeds
and higher values of GAI and SPAD indexes were obtained on intensive
agrotechnical level. The restored hibrids with high GAI indexes had Significantly
lover values of SPAD ones, probably because of larger dilution of nitrogen in
plants. The GAI index was high correlation with yield of seeds. The SPAD index
and yield of seeds dependent in similar way on agrotechnical level specifically for
locality and cultivars types.
Wstęp
Rzepak jako roślina uprawna jest modelowym przykładem postępu biologicznego, polegającego na ciągłym doskonaleniu cech rolniczo-uŜytkowych w wyniku
prowadzonych intensywnych prac hodowlanych w drugim półwieczu XX wieku.
Obecnie w rejestrze znajdują się odmiany populacyjne i mieszńcowe (złoŜone
i zrestorowane) o obniŜonej zawartości kwasu erukowego i glukozynolanów, co
czyni olej przydatnym dla celów spoŜywczych i produkcji biopaliw, a śrutę cennym
dodatkiem do pasz treściwych dla zwierząt. Polska jako jedyny z nowych krajów
UE ma znaczące moŜliwości zwiększenia areału jego uprawy. Obecnie do Krajowym
Rejestru (2008 r.) wpisanych jest 55 odmian podwójnie ulepszonych, spośród
których 15 stanowią mieszańce zrestorowane, ponadto w doborze znajdują się takŜe
mieszańce złoŜone. Według Budzyńskiego i in. (2005) uprawę rzepaku naleŜy prowadzić w systemie wysokonakładowym. Stwierdzony w Porejestrowym Doświadczalnictwie Odmianowym (PDO) poziom plonowania rzepaku ozimego kształtuje
się w przedziale 4-5 ton nasion z l ha (Kaczmarek i in. 2003). W doświadczeniach
PDO bada się tylko podstawowe cechy gospodarcze. Wprowadzenie do nauki
rolniczej niedestrukcyjnych metod pomiaru np. SPAD czy określanie zielonej
powierzchni łanu (GAI) pozwala zwiększyć ilość uzyskanych informacji o właściwościach odmian i ich reakcji na zróŜnicowane warunki siedliska i poziom
agrotechniki. Badania prowadzone nad rzepakiem przez Wieslera i in. (2001) wykazały, Ŝe pomiędzy wielkością odczytu SPAD (indeks zieloności liścia) a tempem
asymilacji CO2 występuje dodatnia korelacja. TakŜe pomiędzy wielkością powierzchni
liściowej (LAI) a plonem stwierdzono wysoką korelację (Pałasz 1995). Po
kwitnieniu roślin istotną rolę odgrywają zielone łuszczyny, które takŜe pełnią
funkcję fotosyntetyczną, stąd oprócz powierzchni liści waŜna jest równieŜ
powierzchnia łuszczyn - PAI (Gabrielle i in. 1998).
83
AGROTECHNIKA — AGRONOMY
Celem badań było określenie wielkości plonu, indeksów SPAD i GAI roŜnych
typów odmian rzepaku ozimego w zaleŜności od warunków siedliskowych i poziomu agrotechniki.
Metodyka badań
Doświadczenia polowe przeprowadzono w sezonie wegetacyjnym 2006/2007
w Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian w Głubczycach i Pawłowicach
według metodyki stosowanej w porejestrowym doświadczalnictwie odmianowym.
W opracowaniu uwzględniono 25 odmian rzepaku badanych w obu stacjach, wśród
których było szesnaście odmian populacyjnych (Baros, Batory, Bazyl, Brise,
Californium, Castille, Dante, Grizzly, Libomir, Lisek, Livius, Olivert, Olpop, Remy,
Yiking, Winner), sześć mieszańców zrestorowanych (Baldur, Electra, Herkules,
Kronos, Nelson, Yectra) i trzy mieszańce złoŜone (Kaszub, Lubusz, Pomorzanin).
Odmiany były uprawiane na dwóch poziomach agrotechnicznych — Al: nawoŜenie
azotem na poziomie 175 kg/ha i zwalczanie szkodników rzepaku (insektycydy)
oraz A2: wyŜsza o 50 kg dawka azotu, insektycydy + fungicydy + mikronawozy
dolistnie. NawoŜenie w fosfor i potas uwzględniające zasobność gleby w te składniki wynosiło, odpowiednio: 75-80 kg P2Osna ha i 120-150 kg K2O na ha. Termin
siewu rzepaku przypadał w dniach 26.08.2006 w Pawłowicach i 3.09.2006
w Głubczycach, natomiast terminy zbioru, odpowiednio: 17. i 20. lipca 2007 r.
Pomiar indeksu zieloności liścia — SPAD, wykonano za pomocą chlorofilomierza Minolta SPAD 502DL na górnych liściach siedzących w terminie 21 kwietnia (stadium rozwojowe 57-61 w zaleŜności od odmiany) oraz 24 maja (stadium
rozwojowe 65-69), natomiast wielkość indeksu GAI mierzono za pomocą
urządzenia Sunscan System firmy Delta-T — 24 maja. Plon nasion przeliczono na
7% wilgotności. Do opracowania wyników wykorzystano programy Statistica
8.0PL oraz arkusz kalkulacyjny Excel.
Wyniki
Plon nasion badanych odmian rzepaku ozimego w sezonie wegetacyjnym
2006/2007 kształtował się w przedziale 3,18-7,50 t ha"1. W Głubczycach plon
nasion był większy o ponad l t z ha w porównaniu do plonu uzyskanego w SDOO
w Pawłowicach. Przyczyną słabszego plonowania rzepaku w Pawłowicach był
przymrozek i susza na początku maja, które spowodowały słabe zawiązywanie łuszczyn w części środkowej kwiatostanu. Niemniej jednak średni plon na poziomie
5,18 t ha"1 uzyskany w obu stacjach naleŜy uznać za bardzo dobry. WyŜszy poziom
agrotechniki (A2) wpłynął istotnie na zwiększenie plonu nasion, który był o 17,6%
większy w porównaniu do plonu uzyskanego na poziomie Al. Grupa sześciu
odmian mieszańców zrestorowanych plonowała istotnie lepiej niŜ mieszance
złoŜone i odmiany populacyjne (tab. 1). Indeks zielonej powierzchni asymilacyjnej
oznaczony w fazie związywania łuszczyn kształtował się na poziomie 5,77. Istotnie
większą, w porównaniu do poziomu Al, wartość tej cechy odnotowano na poziomie A2. Mieszańce zrestorowane charakteryzowały się większą wielkością tego
84
AGROTECHNIKA — AGRONOMY
indeksu w porównaniu z odmianami populacyjnymi i mieszańcami złoŜonymi
jednak róŜnice były niewielkie i niepotwierdzone statystycznie, a tendencja zmian
była podobna jak w przypadku plonu nasion. Analiza korelacji i regresji wykazała,
Ŝe wielkość plonu dobrze korespondowała z wartościami indeksu GAI oznaczonego w fazie 65-69 (ryć. 1). Na poziomie A l była to zaleŜność prostoliniowa
o bardzo wysokim stopniu korelacji (0,79**), zaś na poziomie A2 oraz dla ogółu
danych zaleŜność ta miała postać krzywoliniową.
Indeks zieloności liścia oznaczony na początku kwitnienia przyjmował
wartości w zakresie 55,3-83,2 jednostek SPAD dla pierwszego terminu pomiaru
oraz 42,9-66,5 dla terminu drugiego. Istotnie większą wartością tego indeksu
charakteryzowały się liście rzepaku uprawianego na poziomie A2 w porównaniu
do poziomu A l oraz mieszańce złoŜone w porównaniu z pozostałymi grupami
odmian. Nie stwierdzono tak wysokiej korelacji odczytów SPAD z wielkością
plonu jak w przypadku GAL MoŜe to wynikać z właściwości liści poszczególnych
odmian jak i rozcieńczenia azotu w roślinach o silniejszej budowie (w Głubczycach). Na wyŜszym poziomie agrotechniki (A2) wartość tego indeksu była istotnie
większa i oddawała tendencję zmian wyraŜoną indeksem GAI i plonem nasion.
W drugim terminie pomiaru SPAD w wyniku rozcieńczenia azotu w roślinach oraz
jego przemieszczaniu się do rozwijających się łuszczyn nastąpiło znaczne obniŜenie wartości indeksu zieloności liścia, odpowiednio o: 15,6 jednostek w Pawłowicach oraz o 15,1 w Głubczycach (tab. 1). ChociaŜ w niniejszych badaniach nie
oznaczano zawartości azotu w liściach, moŜna tak wnioskować z duŜym prawdopodobieństwem na podstawie badań prowadzonych przez Colnenne i in. (1998)
oraz Malagoli i in. (2005). Podobna dynamika zmian tego wskaźnika w obu
miejscowościach świadczy, Ŝe przy odpowiednio licznej próbie badawczej moŜe
on, w powiązaniu z indeksem GAI, być cennym wskaźnikiem prognozowania
plonu. Będzie to wymagało dalszych badań ale naleŜy sądzić, Ŝe oba te wskaźniki
mogą lepiej charakteryzować warunki siedliskowe niŜ kaŜdy z nich osobno. O rozcieńczeniu azotu w roślinach o większym indeksie GAI i większym plonie nasion
moŜe świadczyć analiza wyników zawartych w tabeli 2. Wynika z nich, Ŝe obiekty
charakteryzujące się bardzo wysokim plonem (ponad 6 t/ha) i najwyŜszym indeksem
GAI (średnio 7,36) charakteryzowały się mniejszymi wartościami indeksu zieloności zarówno na początku kwitnienia jak i po kwitnieniu roślin.
Wnioski
1. Plonowanie rzepaku było silnie uzaleŜnione od warunków siedliskowych.
Istotnie większy plon nasion uzyskano na wyŜszym poziomie agrotechniki,
natomiast spośród badanych typów odmian najlepiej plonowały mieszańce
zrestorowane.
2. Na wyŜszym poziomie agrotechniki odnotowano większe wartości indeksów
GAI i SPAD, natomiast mieszańce zrestorowane o wysokim wskaźniku GAI
charakteryzowały się istotnie niŜszymi wartościami indeksu zieloności liścia,
85
AGROTECHNIKA — AGRONOMY
co moŜe wynikać z większego rozcieńczenia azotu w roślinach o silniejszej
budowie.
3. Indeks GAI oznaczony w fazie zielonych łuszczyn charakteryzował się wysoka
korelacja z plonem nasion, natomiast indeks zieloności liścia wykazywał podobną
tendencję zmian jak plon nasion w zaleŜności od poziomu agrotechniki, zaś
specyficzną dla miejscowości i typów odmian.
Tabela 1. Charakterystyka statystyczna badanych cech w zaleŜności od warunków siedliskowych,
poziomu agrotechniki i typu odmian — Statistical characteristic of itwestigated traits in
dependence on the site conditions, different crop production systems and types ofcultivars
Plon (t ha'1)
Wyszczególnienie
Item
n
Pawłowice
Głubczyce
X
Sd
50
50
4,64
5,71
Al
50
A2
50
NIR-LSD
4,76
5,60
GAI (m2 m'2)
cv%
X
Sd
SPAD- 1
CV%
X
Sd
Miejscowości - Locality
0,54 11,6
4,87 0,59 12,2 71,2
0,75 13,1
6,68 1,01 15,1 66,3
SPAD - 2
CV%
6,58 9,24
4,29 6,47
X
Sd
CV%
55,6
51,2
4,29 7,71
0,75 13,1
52,4
54,4
4,71 8,99
4,17 7,66
53,5
53,1
53,5
4,87
3,76
4,45
4,54
Poziomy agrotechniki - Crop production systems
P
Fl
FZ
NIR-LSD
Średnio - Mean
64
24
12
5,02
5,56
5,23
100
5,18
0,66 13,9
5,25 0,98 18,7 65,5
19,5 72,0
0,79 14,2
6,29 1,23
0,303
0,367
Typy odmian - Types ofcultivars
0,81 16,1
5,73 1,24 21,6 68,5
0,85 15,2
5,88 1,37 23,2 68,0
0,81 15,6
5,78 0,87 15,1 71,8
0,191
0,84 16,2
5,77 1,22 21,2 68,7
4,12 6,30
5,97 8,30
2,331
'6,09 8,89
5,52 8,41
6,15 8,57
1,484
6,05 8,81
53,4
9,10
7,08
8,33
8,50
Al i A2 - poziomy agrotechniki objaśnione w metodyce, P - odmiany populacyjne, Fl - mieszańce zrestorowane,
FZ - mieszańce złoŜone X - średnia, Sd - odchylenie standardowe, CV% - współczynnik zmienności, SPAD-1
(DC 59-61), SPAD-2 (DC 65-69)
Tabela 2. Charakterystyka statystyczna badanych cech w zaleŜności przedziału plonowania rzepaku
Statistical characteristic of investigated traits on dependent on the yield level
Przedział
plonu
X
21
63
16
Sd
4,11
5,17
6,59
Objaśnienia jak w tabeli l
86
SPAD - 1
SPAD - 2
n
Inten>al
of yield
<4,5
4,5-6.0
>6,0-7,5
GAI (m2 m2)
Plon (t ha')
CV%
X
Sd
CV%
0,30 7,35 4,72 0,76
0,40 7,70 5,72 1,03
0,38 5,72 7,36 0,71
X
Sd
cv%
X
Sd
16,0 66,9 4,52 6,76 53,9 4,18
18,0 69,9 6,84 9,78 53,9 4,86
9,7 66,6 2,44 3,66 50,9 2,61
CV%
7,75
9,03
5,12
AGROTECHNIKA — AGRONOMY
y=-0,0714x^+1,3411x + 0,
R2 = 0,48
3
,
0
0
4
,
0
0
5
,
0
0
6
,
0
0
7,00
8,00
9,00
GAI (m 2 nr 2 )
Ryć. l. ZaleŜność plonowania rzepaku ozimego od wielkości zielonej powierzchni asymilacyjnej na róŜnych poziomach agrotechniki — Relationship beetwen field ofseeds ofwinter
rape and values ofGAI index on the different level ofcrop production systems
Literatura:
Colnenne C., Meynard J.M., Reau R., Justes E., A. Merrien. 1998. Determination of a Critical
Nitrogen Dilution Curve for Winter Oilseed Rape. Annals of Botany, 81: 311-317.
Gabrielle B, Denoroy P, Gosse G, Justes E, Andersen M. N. 1998. A model of leaf area development
and senescence for winter oilseed rape. Field Crops Research, 57: 209-222.
87
AGROTECHNIKA — AGRONOMY
Kaczmarek J, Kotecki A., Kotowicz L., Weber R. 2003, Interakcja genotypowo-środowiskowa plonowania odmian rzepaku ozimego w doświadczeniach PDO. Biuletyn IHAR, 226/227', 2: 395-403.
Malagoli P., Laine P., Rossato L., Ourry A. 2005. Dynamics of Nitrogen Uptake and Mobilization in
Field-grown Winter Oilseed Rape (Bmssica napus) from Steni Extension to Harvest I. Global N
Flows between Vegetative and Reproductive Tissues in Relation to Leaf Fali and their Residual
N. Annalsof Botany95: 853-861.
Pałosz T. 1995. Indeks liściowy (LAI) i jego zastosowanie do prognozowania plonu rzepaku, rośliny
Oleiste - Oilseed Crops, XVI, 1: 135-140.
Wiesler, F.; Behrens, T.; Horst, W.J. 2001. Nitrogen efficiency of contrasting rape ideotypes. In:
Horst, W.J. et al. (eds.) Plant Nutrition - Food Security and Sustainability of Agro-Ecosystems.
60-61, Kluwer Academic Publishers.
24. FRANCISZEK WIELEBSKI
IHAR, Oddział w Poznaniu
Efekt nawoŜenia siarką róŜnych typów odmian rzepaku na
podstawie wyników wieloletnich ścisłych doświadczeń
polowych
The effect of sulphur fertilization of different types of oilseed
rape varieties on the basis of results
of field experiments of many years
Rzepak wśród roślin uprawnych wyróŜnia się szczególnie duŜym zapotrzebowaniem na siarkę. Do niedawna głównym źródłem zaopatrzenia roślin w siarkę
były związki siarki dostające się do gleby wraz z zanieczyszczeniami. Podjęte na
początku lat 90-tych ubiegłego wieku działania zmierzające do ograniczenia zanieczyszczeń przemysłowych spowodowały zmniejszenie opadu siarki co wyraźnie
ograniczyło dostępność tego pierwiastka i przyczyniło się do nasilenia występowania niedoboru siarki u wielu roślin uprawnych. Celem pracy było określenie
plonotwórczego działania siarki w uprawie róŜnych typów odmian rzepaku
ozimego. Podstawę badań stanowiły wyniki 3 serii 2-czynnikowych ścisłych
doświadczeń polowych (w sumie 17 doświadczeń) realizowanych w Instytucie
Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Poznaniu. Pierwszą serię badań wykonano w latach 1991-1993, natomiast dwie pozostałe serie realizowano w latach 2002-2007.
Czynnikami doświadczeń były: nawoŜenie siarką — kontrola bez siarki + 3 (20,
40, 80 lub 15, 30, 60) bądź 4 dawki składnika (10, 20, 40, 80 kg S-ha"') oraz formy
hodowlane reprezentujące 4 typy odmian (populacyjne, mieszańce złoŜone i zrestorowane oraz podwojone haploidy). Doświadczenia realizowano w jednej (seria 1),
dwóch (seria 2) lub w trzech (seria 3) miejscowościach o zróŜnicowanych
warunkach glebowych: na cięŜkich glebach Łagiewnik (N 51°46' E 17°14'),