Wykład III

Wykład VII
Gospodarka światowa w okresie
1918 – 1929 r.
Odrodzona Polska
1
Charakterystyka okresu
Wpływ I WS na gospodarkę:
1. Koniec wielkich monarchii i powstanie w Europie wielu
państw narodowych, a także ZSRR, i III Rzeszy.
2. Spadek produkcji rolnej i przemysłowej.
3. Wielka inflacja w Europie.
4. Długi wojenne i reparacje jako hamulce rozwoju Europy.
5 Zakłócenia w międzynarodowym systemie monetarnym i
handlu.
2
Wskaźniki produkcji przemysłowej świata oraz wybranych krajów
kapitalistycznych w latach 1924-1929 (1913=100)
Państwo
1924
1925
1926
1927
1928
1929
Świat
115
123
125
130
136
145
USA
136
150
156
153
161
172
Wlk. Br.
91
89
69
99
93
101
Francja
109
108
126
110
127
139
Niemcy
70
83
80
100
102
103
Japonia
430
456
460
444
477
515
Włochy
-
136
-
-
152
155
Belgia
-
107
-
-
136
140
Szwecja
-
109
-
-
132
150
Czechosłow
107
111
108
125
134
140
Polska
57
58
56
70
79
82
3
Udział państw w produkcji przemysłowej świata
(1929 r.)
USA (43%)
Niemcy (11%)
Wielka Br.(9%)
Francja (7%)
Włochy (3%)
Japonia (3%)
Pozostałe (24%)
4
Inflacja w Europie Środkowej i
Wschodniej 1919 - 1923
5
Inflacja w
ostatnim roku
Najwyższy
nominał
banknotu
Data
stabilizacji
Niemcy
30 mld %
100 bilionów
1923
WM Gdańsk
800 mln %
10 miliardów
1923
Polska
36 000 %
10 milionów
1924 (luty)
Austria
7 200 %
5 milionów
1922
Węgry
2 000 %
1 milion
1924
6
Długi i reparacje wojenne
USA
12 mld USD
EUROPA
132 mld DM
(33 mld USD)
NIEMCY
7
Przełomowe fakty związane
z problemem długów i reparacji:
•
•
•
•
•
Konferencja w Spa (1920 r.)
Plan Charlesa Dawesa (1924 r.)
Plan Owena Younga (1929 r.)
Moratorium Hoovera (1931 r.)
Konferencja w Lozannie (1932 r.)
8
Charakterystyka okresu (1914-1929)
• Wzrost populacji o 400 mln (do 2,2 mld) (mimo strat: I w.s. – 8
mln; wojna domowa w Rosji – 10 mln; w Hiszpanii – 0,6 mln; kolektywizacja –
brak danych np. Ukraina (Hołodomor) – 5 - 10 mln; epidemia grypy – 40 mln).
• Rewolucja przemysłowo techniczna – upowszechnienie się
nowych wynalazków; wzrost znaczenia przemysłu elektrotechnicznego,
elektronicznego, samochodowego (śr. transportu), chemicznego; wzrost
nakładów na badania techniczne – lider USA.
• Rozwój transportu – kolej, lotnictwo, samochód, żegluga
• Zmiana struktur gospodarczych (nierównomierne zmiany w
świecie i Europie – lider Wlk. Brytania
(rolnictwo 6%, przemysł 46%, usługi 48%)
• Kartelizacja i monopolizacja gospodarki
9
Lata 20. Stabilizacja systemu
kapitalistycznego.
• Odbudowa gospodarek, stabilizacja budżetów i waluty  do 19241926 (rola pomocy i kredytów USA)
• Wkroczenie gosp. świat. na ścieżkę rozwoju  lata 1924-1926
(1925r. obroty handlowe, 1924r. produkcja przemysłowa >15%,
rolnictwo – 1924r. Nie wszystkie kraje!);
• Złote lata 1925-1929
(wiodące: przemysł samochodowy, elektrotechniczny i energetyczny;
koncentracja i monopolizacja, szybsze tempo wzrostu ludności niż
produkcja żywności – 2/3 ludności niedożywiona)
• Dominacja USA (inwestycje, kredyty) i ekspansja przemysłowa Japonii
10
Odbudowa gospodarki polskiej
1918 – 1929 r.
11
Gospodarcze skutki zaborów
• Spuścizna I wojny światowej (1919r. – 15%
produkcji przemysłowej z 1913r.)
• brak jedności organizmu gospodarczego
(pruski, rosyjski, Galicja)
• zróżnicowane
ustawodawstwo
cywilne,
handlowe i skarbowe
• Istnienie
różnych
systemów
celnych,
monetarnych i kredytowych
• brak jedności komunikacyjnej i handlowej
• (brak
połączeń
kolejowych
między
Poznaniem a Katowicami, Śląska z
Gdańskiem,
obu
tych
regionów
ze
12
wschodem)
Tworzenie państwa polskiego
• Listopad 1918r.  podporządkowanie się
różnych ośrodków władzy J.Piłsudskiemu
• Wytyczenie granic  wojna z bolszewikami
(1919-1920); plebiscyty na Śląsku (Powstania
Śląskie 1919-21), Warmii i Mazurach
• Pozytywny wpływ wojny na gospodarkę (wzrost
produkcji, spadek bezrobocia, źródła finansowania, kłopoty
aprowizacyjne)
13
14
Struktura mniejszości
narodowych w II Rzplitej (w %)
Polacy (65)
Ukraińcy (15)
Żydzi (10)
Białorusini (5)
Niemcy (3)
Pozostałe (2)
15
Struktura zatrudnienia Rzplitej w1921 r. (w %)
Rolnictwo (65)
Górnictwo i przemysł
(17)
Handel i ubezpieczenia
(6)
Administracja (4)
Transport (3)
Pozostałe działy (5)
16
Inflacja w Polsce
• Wzrost wydatków budżetowych; wzrost deficytu
budżetowego 1922 – 445 bilionów marek polskich;
1923 – 33 tryliony mp!)
• Wzmożony dodruk pieniędzy papierowych
• Wzrostowi podaży pieniądza nie towarzyszyło
zwiększenie się masy towarowej
• „Podatek inflacyjny” spadek dochodów realnych;
strajki 1921 – 720 strajków, 1923 – 1273
• Zjawiska pozytywne: koniunktura przemysłowa,
inflacyjna premia eksportowa (do pewnego
momentu)
17
Tempo inflacji w Polsce
(stosunek marki polskiej do dolara):
•
•
•
•
•
•
1918 – 9 marek za dolara
1919 – 110
1920 – 540
1921 – 2075
1922 – 17.800
1923 – 6.375.000
18
Reforma walutowa Władysława
Grabskiego
• Szkoła Krakowska (równowaga
budżetowa, dodatni bilans
płatniczy, pożyczka zagraniczna
• Szkoła Warszawska (waloryzacja
podatków i pożyczek wewnętrznych)
• Wł. Grabski premierem (18 XII 1923r.):
podatek majątkowy, wstrzymanie druku
marek, sprzedaż walut, Bank Polski)
19
Wymiana z kwietnia 1924 r.
1 800 000 marek polskich = 1 złoty
1 USD = 5 zł
1 CHF = 1 zł
Polska wchodzi tym samym do
systemu waluty złotej …
20
Reforma rolna z grudnia 1925 r.
Parcelacji podlegały nadwyżki ziemi
powyżej:
180 ha (generalnie)
60 ha (w okręgach podmiejskich)
300-700 ha (w województwach
wschodnich i w gospodarstwach
uprzemysłowionych)
21
Zamach majowy – wpływ na gosp. Polski
• 12 maja 1926  wkroczenie Piłsudskiego do
Warszawy  15 V 1926 nowy rząd – premier
Kazimierz Bartel, prezydent Ignacy Mościcki
(umocnienie władzy wykonawczej; kontynuacja w
zasadniczych sprawach polityki ekonomicznej.
• Sprzyjające warunki rozwoju gospodarki Polski
(załamanie kursu złotego, wielki strajk górników
angielskich, pozytywne skutki polsko-niemieckiej
wojny celnej, wielki urodzaj 1925 r.)
22
Zamach majowy – wpływ na gosp. Polski
• Uzyskanie pożyczki
stabilizacyjnej w 1927r.
(71,7 mln USD)
• Napływ kapitałów zagranicznych do
Polski (głównie z USA, Anglii, Niemiec,
Francji, Włoch, Szwecji)
• Wzrost inwestycji i produkcji  wzrost
zadłużenia  odpływ zysków zagranicę
23
Zamach majowy – wpływ na
gosp. Polski
• Wzrost monopolizacji i kartelizacji gospodarki
1918 r. – 6 karteli,
1923 r. – 31 karteli,
1929 r. – 133 karteli.
• Poparcie rządu dla rozwoju przemysłu
(ulgi podatkowe dla budowniczych Gdyni i
zakładających przedsiębiorstwa w tzw.
Trójkącie Bezpieczeństwa
24
Zamach majowy – wpływ na
gosp. Polski
• Spadek bezrobocia
1926 r.  185 tys. bezrobotnych
1928 r.  80 tys. Bezrobotnych
• Wzrost płac realnych robotników (pomiędzy 1926 –
29 średnio 22-50%)
• Korzystne zmiany w położeniu rolnictwa (wyższe
ceny, większa siła nabywcza, wzrost popytu na
ziemię  parcelacja na drodze wolnorynkowej
sprzedaży „200 tys. ha rocznie!!!)
• Emigracja Polaków popierana przez rząd.
25