Rola kwasu gamma-linolenowego w utrzymaniu prawidłowej

Rola kwasu gamma-linolenowego w utrzymaniu prawidłowej

NAUKA I PRAKTYKA
ROLA KWASU GAMMA-LINOLENOWEGO
W UTRZYMANIU PRAWID£OWEJ
STRUKTURY I FUNKCJI SKÓRY
dr n. med. Maria MROZIÑSKA
Gamma linolenic acid – the associations with skin structure and function
Summary. The skin, which is the largest organ in the body, is a tough, resilient barrier that covers
the body and shields the muscle compartment and internal structures. The skin serves critical
functions: protection thermoregulation immunologic response. secretion of wastes sensation.
barrier to water loss The alteration in the skin barrier in vivo is shown by the increase in transepidermal water loss (TEWL), in other words a poorer barrier to water transport Impaired skin
barrier has often been linked to the different lipid composition. Deficiency of essential fatty acid
(EFA) containing gamma-linoleic acid in humans induces morphologic changes characterized by
severe scaly dermatosis, extensive percutaneous water loss, and hyperproliferation of the
epidermis. Microscopically, the epidermis is characterized by hyperkeratosis and acanthosis.
The refeeding gamma-linolenic acid reverses the EFA-deficiency symptoms.
S³owa kluczowe: kwas gamma-linolenowy, skóra – budowa i funkcje.
Keywords: gamma-linolenic acid, skin – structure and function.
Prawid³owa
morfologiczna
i jakoœciowa budowa
warstwy rogowej
naskórka chroni
przed wysuszeniem
g³êbszych jej warstw.
50
Skóra jest najwiêkszym organem ludzkim,
sprê¿yst¹ barier¹, która os³ania miêœnie, pokrywa cia³o i jego wewnêtrzne struktury. Jej
œrednia powierzchnia wynosi ok. 1,5-2 m2,
gruboœæ 0,5-5 mm zale¿nie od okolicy, wieku, p³ci. Wa¿y 6-7 kg, co stanowi 10% masy
cia³a. Zbudowana jest z dwóch warstw: powierzchownej (naskórek) i skóry w³aœciwej.
Warstwa rogowa (stratum corneum), bogata
w lipidy i keratynê, sztywna, po³o¿ona na
powierzchni naskórka, stanowi 10-15% objêtoœci naskórka a 6% ca³ej skóry, zawiera
komórki rogowaciej¹ce, miêdzy którymi
znajduje siê substancja miêdzykomórkowa
zwana p³aszczem wodno-t³uszczowym. Stratum corneum pe³ni funkcjê ochronnej bariery, która zapobiega nadmiernej utracie
wody ze skóry. Przez skórê dyfunduje woda
w objêtoœci oko³o 500-700 ml/24 godz.
W chorobach skóry iloœæ ta jest wiêksza
i mo¿e wynosiæ nawet 1,5 l/24 godz. Prawid³owa morfologiczna i jakoœciowa budowa
warstwy rogowej naskórka chroni przed wysuszeniem g³êbszych jej warstw. W utrzyma-
niu prawid³owego nawodnienia skóry decyduj¹c¹ rolê odrywa substancja miêdzykomórkowa zewnêtrznej warstwy naskórka,
w sk³ad której wchodz¹:
– lipidy z grupy niezbêdnych wielonienasyconych kwasów t³uszczowych zwanych
kwasami omega-6, w tym kwas linolowy
(KL) i kwas gamma-linolenowy (KGL),
– ceramidy (nale¿¹ do sfingolipidów),
– cholesterol (sterol, naturalny alkohol
z grupy sterydów).
Skóra pe³ni wiele istotnych funkcji, w tym:
1) ochronn¹
– przed promieniowaniem radioaktywnym poprzez barwnik zwany melanin¹
i enzymy antyoksydacyjne,
– przed urazami poprzez warstwê siateczkowat¹ skóry,
– przed otarciami naskórka poprzez naskórek,
– przed moleku³ami zewnêtrznymi poprzez nieprzepuszczaln¹ barierê zwan¹
warstw¹ rogow¹ naskórka;
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 1 (169) 2008
NAUKA I PRAKTYKA
2) termoregulatora
– chroni¹c przed przegrzaniem za poœrednictwem parowania przez wydzielnicze
gruczo³y potowe a kurcz¹ce siê i rozkurczaj¹ce naczynia skóry kontroluj¹ temperaturê, zatrzymuj¹c ciep³o w zimnym
klimacie, eliminuj¹c ciep³o podczas wysi³ku fizycznego;
3) uk³adu odpornoœci
– który zwalcza czynniki infekcyjne, zmienione komórki, toksyny poprzez doskonale rozwiniêt¹ wrodzon¹ i nabyt¹ zdolnoœæ obrony przed chorobotwórczymi
czynnikami zewnêtrznymi;
4) wydzielnicze
– wydziela produkty przemiany materii
i dra¿ni¹ce substancje;
5) odczuwania doznañ
– skóra jest najwiêkszym organem, z którego pochodz¹ przyjemne i przykre doznania, posiada liczne wolne zakoñczenia nerwowe i specjalne receptory, za
pomoc¹ których odbiera bodŸce ze
œwiata zewnêtrznego (czucia, dotyku,
ucisku, bólu, zimna, ciep³a, œwi¹d i parestezje);
6) chroni przed nadmiern¹ utrat¹ wody
– warstwa rogowa naskórna zapobiega
przezskórnej utracie wody. Funkcja tej
bariery wynika z unikatowego sk³adu
t³uszczów obecnych w przestrzeni miêdzykomórkowej.
Patologicznie sucha skóra jest powszechnym problemem medycznym, zwi¹zanym ze
zmianami sk³adu i struktury tkanki. Zaburzenia dotycz¹ce sk³adu substancji miêdzykomórkowej (p³aszcza lipidowego) warstwy rogowej naskórka w najwiêkszym stopniu prowadz¹ do zniszczenia bariery, która chroni
przed utrat¹ wody i przenikaniem z zewn¹trz
cz¹stek (alergeny, mikroorganizmy, toksyny).
Sucha skóra ³atwiej ulega uszkodzeniu przez
czynniki zewnêtrzne: kosmetyki, myd³o,
zmiany klimatu, zmiany hormonalne, promieniowanie ultrafioletowe, s³oñce, toksyny,
substancje dra¿ni¹ce, alergeny, czynniki infekcyjne, stres. W dwóch mechanizmach mo¿e dojœæ do wzrostu przepuszczalnoœci skóry:
a) gdy zmianom ulegaj¹ komórki obecne
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 1 (169) 2008
w dolnej warstwie naskórka; b) gdy ulegnie
zmniejszeniu zawartoœci lipidów obecnych
w warstwie rogowej naskórka. Nieprawid³owy metabolizm niezbêdnych nienasyconych
kwasów t³uszczowych lub ich niedobór
w p³aszczu wodno-t³uszczowym powoduje
wzrost przepuszczalnoœci skóry i zwiêksza ryzyko wnikania alergenów. U osób z atopowym zapaleniem skóry w znaczny sposób
upoœledzona jest bariera zapobiegaj¹ca nadmiernej utracie wody, w tych przypadkach
stwierdza siê niedostateczne iloœci kwasu
gamma-linolenowego w skórze, czêsto w wyniku zaburzeñ metabolicznych polegaj¹cych
na blokowaniu enzymu zmieniaj¹cego kwas
linolowy w gamma-linolenowy.
Celem leczenia chorej skóry jest wzmocnienie jej przepuszczalnoœci a tak¿e uaktywnienie mechanizmów detoksyfikacji. Zapewnienie sk³adników budulcowych jest pierwszym etapem postêpowania. Ceramidy i cholesterol dostarczane s¹ w po¿ywieniu, powstaj¹ równie¿ w drodze metabolizmu, zaœ
kwas linolowy dostarczany jest wy³¹cznie
w po¿ywieniu. Niezbêdny kwas gamma-linolenowy (powstaje w drodze metabolizmu
z kwasu linolowego) odgrywa decyduj¹c¹ rolê naprawcz¹, wzmacnia barierê skórn¹. Zakres dzia³ania KGL w du¿ym stopniu zale¿y
od formy zastosowania. W postaci kremów
na skórê przechodzi wy³¹cznie do warstwy
rogowe naskórka, wype³nia przestrzeñ miêdzykomórkow¹. Naskórek posiada unikatowe w³aœciwoœci fizykochemicznej bariery,
która wch³ania, ale nie przepuszcza wiêkszoœci moleku³. Jedynie ma³e moleku³y maj¹
zdolnoœæ przenikania przez naskórek. Cz¹stki o masie cz¹steczkowej mniejszej ni¿ 500
Daltonów maj¹ zdolnoœæ pokonania warstwy
rogowej naskórka. Argumenty przemawiaj¹ce za tak¹ tez¹:
1) wiêkszoœæ powszechnych alergenów ma
m. cz. poni¿ej 500 Daltonów,
2) wiêkszoœæ dermatologicznych leków
stosowanych na skórê ma m. cz. poni¿ej
500 Daltonów,
3) wiêkszoœæ leków stosowanych w terapii
przezskórnej ma m. cz. poni¿ej 500 Daltonów.
Nieprawid³owy
metabolizm
niezbêdnych
nienasyconych
kwasów t³uszczowych
lub ich niedobór
w p³aszczu
wodno-t³uszczowym
zwiêksza ryzyko
wnikania alergenów.
Kwas
gamma-linolenowy
odgrywa decyduj¹c¹
rolê naprawcz¹,
wzmacnia
barierê skórn¹.
➤
51
NAUKA I PRAKTYKA
Tabela 1.
➤
Kwas gamma-linolenowy podany
doustnie wzmacnia
spójnoœæ skóry
w³aœciwej
i zapobiega
nadmiernej
utracie wody.
AktywnoϾ kwasu
gamma-linolenowego
w skórze
wspomagaj¹
witaminy.
W najwiêkszym
stopniu A i E.
52
Kwas gamma-linolenowy podany doustnie przechodzi do skóry w³aœciwej, wzmacnia jej spójnoœæ i zapobiega nadmiernej
przezskórnej utracie wody, przechodzi do
warstwy rogowej naskórka, wype³nia przestrzeñ miêdzykomórkow¹, przez co wzmacnia barierê chroni¹c¹ przed przepuszczaniem z zewn¹trz bakterii, toksyn, grzybów,
alergenów.
Kwas gamma-linolenowy w du¿ych iloœciach znajduje siê w oleju z ogórecznika,
w mniejszych w czarnej porzeczce i w oleju
z wiesio³ka (tab. 1). Kwas linolowy obecny
w ziarnach s³onecznika, soi, kukurydzy i sezamu, pod wp³ywem enzymu (aktywnoœæ w skórze jest bardzo ma³a, nie zawsze obecny w organizmie cz³owieka) ulega przemianie
w KGL, wchodz¹cy w strukturê skóry (tab. 1).
Olej z ogórecznika, najbogatsze Ÿród³o
kwasu gamma-linolenowego, mo¿na spo¿ywaæ w dawce do 1200 mg/24h. Wzmacnia on
barierê zapobiegaj¹c¹ nadmiernej utracie
wody przez skórê. Wyniki badania przeprowadzonego w du¿ej grupie osób starszych pokaza³y, i¿ spo¿ywany przez 2 miesi¹ce w dawce 360 lub 720 mg/24 godz. przyczyni³ siê do:
– zmniejszenia o 10,8% przezskórnej
utraty wody,
– ust¹pienia œwi¹du skóry u wszystkich
75% cierpi¹cych na tê dolegliwoœæ,
– zmniejszenia suchoœci skóry z 42 do 14%.
Charakteryzuje siê on wysokim profilem
bezpieczeñstwa u dzieci i osób doros³ych. Aktywnoœæ kwasu gamma-linolenowego w skórze wspomagaj¹ witaminy, w najwiêkszym
stopniu A i E. Witamina A dzia³a ochronnie
na naskórek: os³abia rogowacenie, zmniejsza
zaleganie ³oju w gruczo³ach. Stosowana do-
ustnie, poprawia strukturê skóry starczej poprzez zwiêkszenie jej nawodnienia, os³abia
procesy z³uszczania i rogowacenia. Stosowana jest w troficznych chorobach skóry poprzez wp³yw na procesy utlenienia nienasyconych kwasów t³uszczowych ³oju i poprzez regulacjê sk³adu p³aszcza lipidowego. Witamina A, stosowana miejscowo, jest nieskuteczna, bowiem dzia³anie jej stanowi 1/5 do 1/20
dzia³ania po podaniu doustnym. Witamina E,
podana doustnie, korzystnie wp³ywa na procesy utleniania nienasyconych kwasów t³uszczowych ³oju, reguluje strukturê p³aszcza lipidowego, co sprawia, i¿ jest przydatna w zaburzeniach budowy i funkcji skóry. W piœmiennictwie medycznym nie ma prac dotycz¹cych
absorpcji witaminy E przez skórê i przenikania przez naskórek.
PODSUMOWANIE
Kwas gamma-linolenowy
– wp³ywa korzystnie na strukturê i funkcjê
skóry,
– stosowany w kremach, przechodzi wy³¹cznie do warstwy rogowej naskórka,
– podany doustnie, przechodzi do warstwy rogowej naskórka i skóry w³aœciwej,
wzmacnia jej spójnoœæ i zapobiega nadmiernej przezskórnej utracie wody,
– cechuje siê wysokim profilem bezpieczeñstwa.
Witaminy: A i E
– wspomagaj¹ aktywnoœæ kwasu gamma-linolenowego w skórze,
– chroni¹ skórê przed wolnymi rodnikami
tlenowymi,
– reguluj¹ procesy z³uszczania naskórka.
Dr n. med. Maria Mroziñska ma drugi stopieñ
specjalizacji z pediatrii oraz z medycyny rodzinnej. W latach 2002 – maj 2007 pe³ni³a
funkcjê ordynatora Odzia³u Pediatrycznego
Szpitala Zachodniego w Grodzisku Mazowieckim. Jest autork¹ blisko 80 artyku³ów
i publikacji naukowych dotycz¹cych problematyki chorób infekcyjnych, prezentowanych
na krajowych i miêdzynarodowych zjazdach
naukowych.
Piœmiennictwo u autorki
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 1 (169) 2008