Rekomendacje w badaniu neuropsychologicznym: screeningowym i

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2012;9(4):161-172 artykuł przeglądowy review article
Rekomendacje w badaniu
neuropsychologicznym: screeningowym
i pogłębionym w łagodnych zaburzeniach
poznawczych (MCI)
Recommendations for the screening and in-depth neuropsychological examination in mild cognitive impairment (MCI)
Renata Wojtyńska
Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytet Wrocławski im. Piastów Śląskich
Słowa kluczowe: łagodne zaburzenia poznawcze (MCI), badanie neuropsychologiczne,
testy przesiewowe, rekomendacje
Key words: mild cognitive impairment (MCI), neuropsychological assessment, cognitive
screening neuropsychological tests/instruments, consensus/ recommendations
Streszczenie
Wstęp
Termin „łagodne zaburzenia poznawcze” (MCI) jest zwykle używany do określenia stanu przejściowego pomiędzy normalnym funkcjonowaniem poznawczym a kliniczną fazą procesu otępiennego. MCI
traktowane jest jako odrębny zespół objawów klinicznych, którego podłożem jest proces patologiczny.
MCI może rozwinąć się w różne typy otępienia lub też pozostać na poziomie stabilnym. Obserwowano
także kliniczną poprawę funkcjonowania. Pacjenci z MCI powinni być zatem możliwie szybko identyfikowani i monitorowani ze względu na zwiększone ryzyko progresji do otępienia. Celem artykułu jest
przegląd zaleceń i rekomendacji, pomocnych w wyborze narzędzi w badaniu neuropsychologicznych
i diagnostyce MCI.
PGP 164
Wnioski
Obecne rekomendacje odnośnie neuropsychologicznej diagnozy MCI podkreślają dużą ostrożność
w rozpoznawaniu MCI, konieczność interdyscyplinarnego i prospektywnego badania, z uwzględnieniem
wystandaryzowanych narzędzi, subtypów i etiologii.
Renata Wojtyńska
Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytet Wrocławski im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
50-367 Wrocław,
ul. Pasteura 10,
e-mail: [email protected]
Copyright © 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
162
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
Abstract
Introduction
The term „mild cognitive impairment” (MCI) is usually used to describe the transition state between normal cognition and dementia clinical trial phase. MCI is a risk factor for Alzheimer’s disease,
but not all patients with MCI progress to AD. MCI may develop into different types of dementia or
remain stable level, was also observed clinical improvement of functioning und return to normality
level functioning and others may develop non-Alzheimer’s disease dementia.Patients with MCI should
be identified and monitored because of the increased risk of progression to dementia. The purpose
of this article is to review the recommendations and recent consensus in choosing the screening
neuropsychological test that can help in the neuropsychological diagnosis of MCI.
Conclusion
Recent consensuses according the neuropsychological diagnosis of MCI emphasize great care in the
diagnosis of MCI, the need for interdisciplinary and prospective examination including standardized
instruments, subtypes and etiology MCI.
Wstęp
Sprawność funkcji poznawczych jest wiarygodnym wskaźnikiem zdrowego starzenia się, ale progresja
zmian poznawczych od normalnego starzenia do demencji jest często podstępna i łatwa do przeoczenia. W efekcie, łagodne zaburzenia poznawcze (ang. mild cognitive impairment: MCI) – jednostka
chorobowa, która charakteryzuje to przejście – stała się obszarem intensywnych badań klinicznych.
Od 1999 roku obserwuje się intensywny wzrost liczby publikacji naukowych związanych z MCI.
W samym 2010 roku liczba dogłębnych analiz wynosiła ok. 1.000 publikacji. Wcześniejsze badania
pokazały, że pacjenci z MCI byli grupą wysokiego ryzyka pogarszania się funkcji poznawczych i progresji choroby Alzheimera [2,3,4], ale kolejne wykazały, że nie wszystkie przypadki prowadziły do
rozwoju demencji. Uznano więc dwa podstawowe podtypy MCI: amnestyczne (aMCI: amnestic MCI),
która polega głównie na obniżaniu się funkcji pamięciowych i w większym stopniu predestynuje do
rozwoju Choroby Alzheimera i MCI: nieamnestyczne (not-aMCI), które obejmuje utratę innych sprawności poznawczych i może mieć dwa podtypy (single not-amnestic i multiple not-amnestic) [5]. Typ
amnestyczny MCI prawdopodobnie zostanie wzięty pod uwagę i włączony do kolejnej rewizji Diagnostic
and Statistical Manual of Mental Disorders, tj. wydania piątego (DSM-V) [6, 7].
Pacjenci z MCI powinni być możliwie szybko identyfikowani i monitorowani ze względu na zwiększone
ryzyko progresji do otępienia [1]. Jednak w jednej z ostatnich publikacji na temat MCI, Patel i Holland
(2012) zalecają ostrożne i interdyscyplinarne podejście, ścisłą kontrolę i monitorowanie objawów
neuropsychiatrycznych oraz poznawczych (follow-up). Należy uwzględnić przy tym fakt, iż brakuje
dowodów na skuteczne zalecenia kliniczne, a także fakt, że nie wszyscy pacjenci z MCI konwertują do
choroby Alzheimera, a niektóre przypadki są odwracalne [8,9]. Obniżenie sprawności poznawczej i/lub
subiektywne skargi na upośledzenie procesów pamięciowych stwarza wiele trudności diagnostycznych
wnikających z rozróżnienia fizjologicznego spadku sprawności poznawczej, związanego ze starzeniem
się, od wczesnych zmian wywołanych procesem neurodegeneracyjnym lub naczyniopochodnym. Obraz
kliniczny MCI wskazuje, iż jest to zespół heterogenny, którego przyczyną może być wiele patologii
OUN. Kontrowersje dotyczą zarówno terminologii, jak i swoistych kryteriów diagnostycznych, ale
także doboru odpowiednich narzędzi badawczych [10].
Po raz pierwszy Kral V.T. w 1958 r. wprowadził pojęcie „łagodnego starczego zapominania” [11]. Ten
typ zaburzeń aktualnie rozpoznawany jest jako „związane z wiekiem osłabienie pamięci” (AAMI),
związane z wiekiem obniżenie zdolności poznawczych (ARCD), zależne od wieku obniżenie zdolności
poznawczych (AACD) [12, 13, 14]. Pojęcie “łagodne zaburzenia poznawcze”, zostało po raz pierwszy
użyte przez Reisberga i wsp. w 1988 r. przy opisie trzeciej fazy „Skali Ogólnej Deterioracji” (GDS)
[15]. MCI najbliższa jest definicji zaburzeń poznawczych bez otępienia(ang.: cognitive impairment
no dementia-CIND) [4].
163
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
W ICD-10 występują łagodne zaburzenia procesów poznawczych (ang.: mild cognitive dis order, MCD), natomiast w DSM-IV opisywane są łagodne zaburzenia procesów neuropoznawczych
(ang.: mild neurocognitive disorder, MNCD) [16, 17].
Kryteria diagnostyczne dla Łagodnych Zaburzeń Poznawczych
Po raz pierwszy zalecenia dotyczące ogólnych kryteriów diagnostycznych dla MCI zostały opracowane w 1994 roku przez międzynarodowy zespół ekspertów. Obecnie ogólne kryteria diagnostyczne
łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) [18], opisywane są jako:
· nieprawidłowy stan poznawczy, ale nie otępienie (nie spełnia kryteriów diagnostycznych
[DSM-IV, ICD 10] zespołu otępiennego),
· pogorszenie sprawności funkcji poznawczych
– zgłaszane osobiście i/lub przez osobę trzecią i widoczne w obiektywnych
zadaniach poznawczych i/lub
– stwierdzenie nasilającego się z czasem, pogarszania się sprawności poznawczej, przy
pomocy obiektywnych testów neuropsychologicznych,
· nie zaburzona prosta aktywność życiowa/niewielkie pogorszenie złożonej, instrumentalnej aktywności.
Kryteria diagnostyczne MCI
Kryteria diagnostyczne łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) są niejednorodne i wzbudzają zastrzeżenia
wśród wielu autorów. Najpowszechniej akceptowanymi są kryteria zaproponowane przez zespół ekspertów
Mayo Clinic Group w 2004 r. Nawiązują one do kryteriów opisywanych wcześniej przez Petersena w 2001 r.
oraz do ustaleń grupy ekspertów, utworzonych podczas Konferencji w Sztokholmie w 2003 r. [5, 18, 19, 20,
21, 22]. Kryteria te obejmują:
– skargi na upośledzenie pamięci zgłaszane przez informatora, tj. chorego, jego rodzinę
lub jego lekarza (dane z wywiadu),
– prawidłowa codzienna aktywność życiowa (prosta codzienna aktywność życiowa zachowana, natomiast aktywność złożona zaburzona – w mniejszym lub większym stopniu),
– prawidłowe globalne funkcjonowanie poznawcze,
– obiektywnie stwierdzone pogorszenie pamięci lub upośledzenie innego obszaru poznawczego
potwierdzone odchyleniami standardowymi 1.5-2.0 (SD) poniżej wartości odpowiednich dla
wieku,
– wynik w Klinicznej Skali Otępienia (ang. CDR: Clinical Dementia Rating) równy lub powyżej 0.5,
– brak otępienia.
Jako kryteria wykluczające przyjęto: a). depresję lub inną chorobę psychiczną, która może być przyczyną obserwowanego upośledzenia; b). przymglenie lub zaburzenia świadomości; c). upośledzenie
funkcji poznawczych spowodowane lekami działającymi na CUN.
Kryteria te zostały zoperacjonalizowane przez specjalistów z Memory Clinic w Basel (Szwajcaria)
w 2007 [23] i przedstawiają się w sposób następujący:
– MMSE ≤ 24/30,
– podstawowe czynności dnia codziennego i złożonych funkcji instrumentalnych są oceniane klinicznie i na podstawie danych z NOSGER (bez dymensji > 10), IQCODE (< 4.0) i CDR (≤ 0.5),
– różnica w wynikach „Z-score ≥ 1” w dwóch kolejnych badaniach oddzielonych co najmniej
6 miesięcy,
164
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
– przynajmniej łagodne obniżenie w jednym lub więcej z następujących obszarów poznawczych:
uwaga (podzielność, trwałość, itp.), pamięć (epizodyczna, semantyczna, werbalna, niewerbalna
itp.), język (nazywanie, rozumienie, powtarzanie, itp.), praksja (ideomotoryczna, ideatoriczna itp.), gnozja (rozpoznawanie twarzy, przedmiotów, itd.), funkcje wykonawcze (werbalna
i niewerbalna fluencja, set-shifting, błędy, itp.).
Subtypy kliniczne MCI
W 1999 roku Petersen i wsp. zaproponował kryteria diagnostyczne amnestycznego MCI, które obejmują [2]:
– skargi na upośledzenie pamięci zwykle potwierdzone przez informatora,
– obiektywnie stwierdzone pogorszenie pamięci,
– zasadniczo zachowane globalne funkcjonowanie poznawcze,
– brak istotnych zaburzeń codziennej aktywności życiowej,
– brak otępienia.
W 2001 r. opublikowano rewizję kryteriów rozpoznawania MCI (MCI-R), uwzględniającą subtypy, jako
ważny element diagnostyczny [24], a następnie w 2004 r. wyniki zespołu ekspertów dotyczące rozpoznawania różnych typów MCI [18]. W badaniu neuropsychologicznym zatem należy wziąć pod uwagę
różne postacie kliniczne (subtypy) MCI, które obejmują zarówno formy o stabilnym, postępującym
przebiegu, jak i postacie odwracalne.
· amnestyczne MCI (a-MCI) – ta postać przebiega z zaburzeniem pojedynczej funkcji poznawczej, którą jest pamięć i występuje rzadziej niż postać uogólniona;
· uogólnione MCI (multiple not-a i multiple a-MCI) – występuje z nieznacznie zaburzonymi
wieloma funkcjami poznawczymi, w tym pamięcią lub bez;
· wybiórcze MCI (single not-a MCI) – ta postać ma miejsce w przypadku zaburzonej wyraźnie
pojedynczej funkcji poznawczej, ale nie dotyczy to funkcji pamięciowej.
Badanie kliniczne
W badaniu klinicznym osoby z MCI skarżą się na pogorszenie pamięci i/lub innych funkcji poznawczych, ale ich prosta codzienna aktywność (np. ubieranie, mycie, jedzenie) nie jest zaburzona,
natomiast aktywność złożona (np. robienie zakupów, załatwianie spraw urzędowych, planowanie,
analizowanie) ulega nieznacznemu pogorszeniu, co w konsekwencji obniża ich efektywność działania
i jakość życia
Zaburzenia funkcjonowania poznawczego powinny być potwierdzone przez:
– badanie psychiatryczne (ukierunkowane na ocenę stanu psychicznego badanego oraz
obiektywny wywiad),
– badanie neuropsychologiczne, oceniające sprawność funkcji poznawczych w badaniu
przesiewowym (screening) lub/i pogłębionym,
– badania laboratoryjne,
– badanie neuroobrazowe.
165
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
Badanie neuropsychologiczne
Celem badania neuropsychologicznego jest diagnostyka różnicowa osób spełniających kryteria łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) lub otępienia, w oparciu o stworzony profil dysfunkcji, obiektywna
ocena sprawności funkcji poznawczych, a także ocena progresji objawów (follow-up). Oceniany jest
zarówno ogólny poziom sprawności intelektualnej, jak i sprawność poszczególnych obszarów poznawczych. Nie wystarczy jedynie potwierdzić wyniki wskazujące na obniżenie lub osłabienie sprawności
intelektualnej, ale przede wszystkim należy określić spadek sprawności w porównaniu z okresem
przed wystąpieniem zaburzeń. Istotne też jest określenie czynników etiologicznych.
Diagnoza neuropsychologiczna skierowana jest na ocenę wielu czynności poznawczych, zarówno
tych zachowanych, jak i tych, które w MCI mogły ulec obniżeniu. Badania wskazują, że u większości
osób z diagnozą MCI obszarem najbardziej zaburzonym jest pamięć deklaratywna, głównie epizodyczna. Deficyty poznawcze mogą dotyczyć także innych funkcji poznawczych tj: orientacja autoi allopsychiczna, procesy spostrzegania, procesy uwagi (koncentracja, selektywność, przerzutność,
męczliwość uwagi prostej i złożonej), procesy uczenia się i odtwarzania materiału słownego, procesy
zapamiętywania i odtwarzania materiału wzrokowo-przestrzennego, sprawność językowa, w tym
fluencja słowną czyli zdolność do generowania pojęć, umiejętność aktualizacji nazw, rozumienie,
fluencja figuralną zdolności wzrokowo-przestrzenne (koordynacja wzrokowo-ruchowa, szybkość
psychomotoryczna, analiza i synteza wzrokowa, praksja konstrukcyjna) myślenie abstrakcyjno-pojęciowe oraz funkcje wykonawcze (umiejętność planowania i kontrolowania działań umysłowych),
a także ogólny poziom aktywności umysłowej. Ocena sprawności procesów pamięciowych, w tym
głównie pamięci epizodycznej jest najbardziej pomocna w różnicowaniu: normy, MCI i AD [25, 20].
Armiz (2000) i inni badacze wskazują także, że istotna dla różnicowania jest również ocena sprawności
pamięci semantycznej, zdolności wzrokowo-przestrzennych i procesów uwagi. Zaburzenia pamięci we
wczesnej postaci AD charakteryzuje się bowiem ograniczeniem zdolności do korzystania z zasobów
pojęciowych i semantycznych, a także utrwalania i przechowywania nowowyuczonych informacji
oraz odtwarzania ich z odroczeniem, jak w przypadku pamięci epizodycznej [26 ]. Towarzyszą temu
również deficyty językowe, dotyczące nazywania obiektów i fluencji słownej, a także zaburzenia
pamięci wzrokowej oraz funkcji wzrokowo-przestrzennych [10]. W przypadku MCI amnestycznego
(a-MCI) należy w badaniu klinicznym, odczuwane przez pacjenta osłabienie pamięci, potwierdzić lub
wykluczyć przez inne osoby lub/i w standardowym teście stwierdzić osłabienie pamięci większe niż
przewidują to normy wiekowe (o co najmniej 1,5 SD). Na ogół zachowane są ogólne funkcje myślenia
i wnioskowania, a także pozostała sprawność funkcji poznawczych. Normalna aktywność dzienna jest
prawidłowa. Stopień osłabienia pamięci epizodycznej, szczególnie słownej, jest większy w konwertującym niż stabilnym MCI. Wymienia się ponadto zaburzenia takich funkcji jak: precyzyjna fluencja
słowna i nazywanie, procesy uwagi, funkcje wykonawcze[1, 27, 28, 29].
Zgodnie z zaleceniami specjalistów z Memory Clinic w Basel (Szwajcaria) (2007), każda poznawcza
domena powinna być oceniana na podstawie demograficznie skorygowanych wyników standaryzowanych (np. „Z-score”), zgodnie z następującym schematem: wynik „Z-score”: ≥ [-1.03]: norma
(≥15 th percentile); [-1.04] – [-1.28] pogranicze (15 th – 10 th percentile); [-1.29] – [-1.64]: łagodne
obniżenie (10 th – 5 th percentile); [-1.65] – [-2.33]: umiarkowane obniżenie (5 th – 1 th percentile);
≤ [-2.34] : głębokie obniżenie (≤ 1 th percentile).
W ocenie należy również uwzględnić fakt, że deficyty poznawcze nie mogą być wynikiem działania
innych czynników, tj. leki (benzodiazepiny, leki przeciwpadaczkowe), urazu mózgu lub choroby ogólnoustrojowe (np. choroba nerek, ciężka niedokrwistość).
W diagnozie klinicznej powinno się wziąć pod uwagę czynniki etiologiczne i w związku z tym następujące warianty MCI: zwyrodnieniowa MCI, naczyniopochodne MCI, afektywne MCI, inne MCI [23].
166
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
Etapy badania neuropsychologicznego:
Diagnostyka neuropsychologiczna obejmuje:
– badania przesiewowe – mające na celu wyłonienie grupy osób z MCI, spełniających określone kryteria diagnostyczne wg MCG, wg Petersen, Winblad, ICD – 10, DSM – IV [19, 18, 16, 17];
– pogłębione – szczegółowe badania neuropsychologiczne, mające na celu szczegółową analizę wzorca deficytów poznawczych.
Testy wykorzystywane do diagnostyki MCI i otępienia – uwagi ogólne
Ocenę sprawności funkcji poznawczych przeprowadza się w oparciu o wystandaryzowane testy
psychometryczne, jak i próby kliniczne (eksperymenty patognomiczne), których ocena opiera
się głównie na doświadczeniu klinicznym. Należy przy tym pamiętać, że badania osób z podejrzeniem
MCI, podobnie jak ocena osób we wczesnych stadiach choroby otępiennej nie jest łatwym procesem.
Nie istnieje bowiem jeden test, czy określona, stała bateria testów przeznaczona do badania osób
z MCI. Wiadomo jednak, że diagnoza ma zmierzać do sprawdzenia poziomu wielu aspektów funkcjonowania poznawczego. Stąd konieczność stosowania różnych narzędzi badawczych umożliwiających
ocenę jak najszerszego spektrum czynności poznawczych.
W przypadku podejrzenia MCI, „International Working Group on MCI” sugeruje, oprócz wymienionej wcześniej Skali Reisberga – GDS, zastosowanie skali CDR (ang. The Clinical Dementia Rating),
która oparta jest na wywiadzie klinicznym i posiada wysokie wskaźniki walidacyjne. Ogólny wynik
wynoszący 0.5 jest często używany do identyfikacji występującego MCI. Ponadto sugeruje się,
że indywidualna, subiektywna ocena spadku sprawności funkcjonalnej i poznawczej może być bardziej
pomocna w rozpoznaniu niż ocena zgodna z normami dla wieku i wykształcenia. Zawsze jednak należy
zastosować odpowiednie zestawy testów, odnoszące się do danych normatywnych i posiadających
wystarczające wysokie wskaźniki psychometryczne, a także umożliwiające ocenę podstawowych
obszarów funkcjonowania poznawczego badanego.
Rekomendacje dot. badań screeningowych i pogłębionych w badaniu neuropsychologicznym
W literaturze przedmiotu zostały opracowane i opublikowane rekomendacje dot. badań screeningowych i pogłębionych w badaniu neuropsychologicznym przez:
– Academy of Neurology z 1994 r. w “Raport of the Quality Standards Subcommite of the
The American American Academy of Neurology” 1994 [30] i w “Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology” w 2001 r.[21]
– The Resarch Committee of the American Neuropsychiatric Association z 1997 r. [31],
– International Psychogeriatric Association (IPA) z 2006 r. [32],
– Canadian Consensus Guideliness on Dementia z 2007 r. [33],
Zalecane przez nich testy do badań screeningowych w przypadku różnicowania MCI i wczesnej
fazy otępienia powinny charakteryzować się następującymi właściwościami:
– czas przeprowadzania badania przy pomocy jednego testu < 15 min,
– powinny umożliwiać ocenę wszystkich ważnych obszarów funkcjonowania poznawczego tj.
pamięć, procesy uwagi (koncentracja), sprawność językowa, orientacja, funkcje wykonawcze, sprawność wzrokowo-przestrzenna, i inne,
– powinny posiadać odpowiednie właściwości psychometryczne, tj. trafność, rzetelność, (potwierdzone w badaniach: test-retest, inter-rater),
167
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
– powinny umożliwiać interpretację zaburzeń poznawczych przez oceniającego (łatwe do zastosowania i interpretacji dla badacza),
– mogą być przeprowadzane w formie: papier i ołówek lub komputerowej.
Wśród zestawu standardowych testów stosowanych dotychczas wymienia się:
– MMSE (Mini Mental State Examination),
– Clock Drawing Test (CDR) – Test Rysowania Zegara,
– Delayed Word Recall (Test Uczenia się Słów, co najmniej 2 próby po 10 słów): bezpośrednie
i odroczone odtwarzanie,
– Verbal fluency Test (Test: Letter und Animal Fluency),
– Podtest Podobieństwa z WAIS-R,
– Trail Making Test (TMT) – Test Łączenia Punktów (A&B).
Rekomenduje się również możliwość wykorzystania nowych testów pomocnych do różnicowania
MCI i otępienia:
– Modified MMSE (Mini Mental State Examination), MMSE, Mini-Cog,
– Montrealska Skala Funkcji Poznawczych [ang. MoCA: Montreal Cognitive Assessment],
– Dem Tect,
– ACE – R,
– TYM (Test Your Memory),
– 6-Item Screener,
– Short Test of Mental Status,
– Inne podtesty z WAIS-R (PL) tj. Powtarzanie Cyfr, Symbole Cyfr, Klocki)
– Test 15 Słów Rey’a (RVLT) lub CVLT,
– 7-Minute Screen,
– Memory Impairment Screen,
– ADAS-cog Delayed Word Recall,
– Abbreviated Mental Test,
– Hopkins Verbal learning Test,
– 6-item Cognitive Impairment Test.
W tabelach poniżej (1 i 2) zestawiono wyniki 10 głównych badań o charakterze metaanaliz, oceniających właściwości psychometryczne rekomendowanych testów screeningowych, dokonane na przestrzeni ponad 10 ostatnich lat [34]. Na podstawie zestawienia danych można stwierdzić, iż największą
czułością i specyficznością dla MCI odznacza się Test MoCA z 90% czułością do ujawniania MCI,
następnie zalecany jest Test Dem Tect z 80% czułością i większą specyficznością niż MoCA (92%).
Czas przeprowadzania badania w przypadku obydwu testów wynosi ok. 15 min. Autorzy metaanalizy
nie uwzględnili danych odnośnie testów ACE-R i TYM
168
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
Tab. 1. Właściwości psychometryczne testów przesiewowych do oceny MCI na podstawie metaanaliz za Nasreddine
(2008) [34]
Table 1. Psychometric properties of the screening tests for the assessment of MCI based on meta-analyzes by
Nasreddine (2008) [34]
.
MCI – screening tests
Tests
Sensitivity (%)
Specificity (%)
Time (min)
MoCA
90
87
10
Dem Tect
80
92
8
6-Item Screener
50
97
2
74
74
10
55
83
3
MMSE
18-71
85-100
CDT
20-75
76-88
Short Test of Mental
Status
Mini-Cog
2
Tab. 2. Właściwości psychometryczne testów do oceny otępienia na podstawie metaanaliz za Nasreddine [34].
Table 2. Psychometric properties of the screening tests for the assessment of dementia based on meta-analyzes by
Nasreddine (2008) [34].
Otępienie– screening tests
Tests
Sensitivity (%)
Specificity
(%)
Time (min)
83-100
70-92
8
100
87
10
7-Minute Screen
90-92
92-96
7
Mini-Cog
75-99
81-93
3
MMSE
71-95
76-100
8
Memory Impairment Screen
80-86
95-97
5
Short Test of Mental Status
95
91
10
Abbreviated Mental Test
42-77
79-93
1-3
6 – Item Screen
89-94
85-88
2
Hopkins Verbal Learning Test
83-96
80-98
5
6-Item Cognitive Impaitrment
Test
79-90
100
5
CDT
45-77
81-91
2
Dem Tect
MoCA
169
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
Na podstawie porównań można stwierdzić, iż największą czułością i specyficznościądla AD odznaczają
się następujące testy: DemTect, MoCA, Mini-Cog, Hopkins VLT, MMSE. Test DemTect ma również wyższą
specyficzność w stosunku do Testu MoCA. Jeśli uwzględnimy doniesienia z literatury dotyczące właściwości psychometrycznych kolejnych dwóch testów: ACE-R (czułość: 94%, specyficzność: 89%, przy
pkt. odcięcia 88) i TYM (czułość: 93%, specyficzność: 86%, przy przedziale wyników ≤ 25 i poniżej
42 pkt.) [35, 36], to zauważymy, że są bardzo wysokie właściwości psychometryczne obu testów.
Test MMSE jest najczęściej wykorzystywany w diagnostyce otępień i MCI. Należy jednak uwzględnić
fakt, podnoszony przez klinicystów i oparty na doniesieniach z badań, że od 35% do 50% pacjentów
z wczesnym stadium otępienia jest błędnie klasyfikowanych jako pacjenci bez deficytów poznawczych lub z deficytami poznawczymi bez otępienia. J. Brown na podstawie przeglądu badań stwierdza, że czułość testu MMSE dla pacjentów z AD, przy uwzględnieniu punktu odcięcia 23 pkt. wynosi
od 49% do 69% (średnia ok. 52%). Test ten nie pozwala w wystarczającym stopniu na ocenę procesów
myślenia, funkcji wykonawczych, sprawności wzrokowo-przestrzennych, a funkcje dotyczące sprawności językowych i pamięciowych są zbyt proste [36]. Zaleca się, aby stosować go łącznie z Testem
Rysowania Zegara (CDT), który obejmuje ocenę funkcji wykonawczych, sprawności wzrokowo-przestrzennych, i innymi testami screeningowymi. MMSE nie pozwala również w wystarczającym stopniu
na różnicowanie i diagnozowanie otępienia innego typu niż AD, np. czołowego, czołowo-skroniowego,
pochodzenia naczyniowego. Natomiast Mini-Cog, w oprac. Borsona i wsp., opublikowany w 2000 r,
obejmuje próby uczenie się werbalno-słuchowe 3-itemowe, Test Rysowania Zegara i powtarzanie
odroczone 3-itemowe. Zaletą testu jest krótki czas administrowania i mały wpływ czynników kulturowych i wykształcenia. Test ten jest wystarczająco czuły w przypadkach umiarkowanych otępień,
ale w przypadku rozpoznawania MCI i różnicowania z otępieniem wymaga dodatkowych narzędzi.
Wnioski
MCI jest odrębnym zespołem objawów klinicznych, którego podłożem jest proces patologiczny
o rożnej etiologii. MCI może rozwinąć się w różne typy otępienia lub być odwracalne, może także
pozostać na poziomie stabilnym. Pacjenci z MCI powinni być zatem możliwie szybko zidentyfikowani
i monitorowani ze względu na zwiększone ryzyko progresji do otępienia. Rekomendacje odnośnie
neuropsychologicznej diagnozy MCI podkreślają dużą ostrożność w rozpoznawaniu MCI, konieczność
interdyscyplinarnego i prospektywnego badania, z uwzględnieniem wystandaryzowanych narzędzi,
subtypów i etiologii.
170
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
Pismiennictwo
[1] Hamid R, Okhravi, Palmer R: Mild cognitive impairment: Challenges in research and in practice.
Cleveland Clinic Journal of Medicine December 2012, vol. 79 12 853-854.
[2] Petersen R.C, Smith G.E, Waring S.C, Ivnik R.J, Tangalos E.G, Kokmen E: Mild cognitive
impairment: clinical charcterization and outcome. Arch Neurol 1999, 56, 303-308.
[3] Palmer K, Di Iulio F, Varsi AE, et al. Neuropsychiatric predictors of progression from amnestic-mild cognitive impairment to Alzheimer’s disease: the role of depression and apathy.
J Alzheimers Dis 2010;20:175–183.Medline.
[4] Graham J.E, Rockwood K, Beattie B.L, Eastwood R, Gauthier S, Tuokko H, McDowell I:
Prevalence and severity of cognitive impairment with and without dementia in elderly population.
Lancet 1997, 349, 1793-96.
[5] Touchon J: Recent consensus efforts in the diagnosis of mild cognitive impairment. Psychogeriatrics, 2006; 6: S23-S25.
[6] Petersen RC, O’Brien J. Mild cognitive impairment should be considered for DSM-V. J Geriatr
Psychiatry Neurol 2006; 19:147–154.Abstract/FREE Full Text.
[7] Reischies F.M, Hellweg R: Prediction of deterioration in mild cognitive disorder in old age
– neuropsychological and neurochemical parameters of dementia diseases. Compr Psychiatry
2000, 41, 66-75.
[8] Patel BB, Holland NW. Mild cognitive impairment: hope for stability, plan for progression. Cleve
Clin J Med 2012; 79:857–864.Abstract/FREE Full Text.
[9] Larrieu S, Letenneur L, orgogozoJM et All: Incidence and out-come of mild cognitive impairment In a population-based prospective kohort. Neurology 2002; 59: 1594-1599.
[10] Gabryelewicz T: Łagodne zaburzenia poznawcze – stan fizjologiczny czy patologiczny.
2008, 3: 27-33.
[11] Kral V.T: Neuropsychiatric observation In an old people’s Home. Studiem In memory dysfunction
in senescence. J Gerontol, 1958, 13: 169-176
[12] Crook TJ, Bartus RT, et All: Age – Associated Memory Impairment: proposed diagnostics
criteria and measures of clinical change. Raport of national Institute of Menthal Health Work
Group. Develop Neuropsychol, 1986, 2, 261-276.
[13] Caine ED: Should Ageing – Associated Cognitive Decline be included in the DSM-IV? J Neuropsychiatry, 1993, 5: 1-5.
[14] Levy R: Ageing – Associated Cognitive Decline. Int Psychogeriatr, 1994, 6: 352-358.
[15] Reisberg B, Ferris SH, et All: Stage specific behavioral cognitive, and In vivo changes
In community residing subjects with Age-Associated memory Impairment and Primary Degenerative Dementia of the Alzheimer type. Drug Develop Res, 1988, 15: 101-114.
[17] Word Health Organization. Te ICD-10 classification of mental and behavioral disorders. WHO,
Geneva, 1993.
[18] American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical Manual Disorders: Fourth Edition ,
DSM-IV, American Psychiatric Association, Washington, 1994.
[19] Winblad B, Palmer K, Kivipelto M, Jelic V et All: Mild Cognitive Impairment – beyond controversises, towards a consensus: report of the International Working Group on Mild Cognitive
Impairment. J Intern Med, 2004,256: 240-246, tłum. Gabryelewicz T, 2005.
[21] Petersen R.C, Smith G.E, Waring S.C, Ivnik R.J, Kokmen E, Tangelos E.G: Ageing, memory, and Mild Cognitive Impairment. Int Psychogeriatr 9, 1997, 65-70.
[22] Petersen R.C, Doody R, Kurz A, Mohs R.C, Morris J.C, Rabins P.V, Ritchie K, Rossor
M, Thal L, Winblad B. (2001): Current concepts in mild cognitive impairment. Arch Neurol
58, 1985-1992.
[23] Petersen RC, Stevens JG, Ganguli M. Tagales EG, Cummings JL, De Kosky ST. Practice parameter: Early detection of dementia: Mild cognitive impairment (an evidence – based
review) Report of the Quality standards Subcommittee of the American Academy of Neurology.
Neurology 2001,56 (9) 1131-1132.
[24] Nordlung A, Rolstad S, Hellstrom P, Sjogren M, Hansen S, Wallin A: The Goteborg MCI
study: mild cognitive impairment is a heterogeneous condition. Jneurol Neurosurg Psychiatry
2005, 76, 1485-1490.
171
Renata Wojtyńska: Rekomendacje W Badaniu Neuropsychologicznym Screeningowym
[25] Sollberger M, Monsch A: Diagnostic Manual for Dementia. Memory Clinic – Neuropsychological
Center, Basel, University Hospital Basel, Switzerland.Version -1.1.2007. www.memoryclinic.ch.
[25] Ritche RC, Smith GE, Waring S.C, Ivnik RJ et all. Mild cognitive impairment clinical characterization and outcome. Arch Neurol 1999; 58: 303-308.
[26] Almkvist O, Bäckman L: Detection and staging of early clinical dementia. Acta Neurol Scand
1993, 88, 10-15.
[27] Arnaiz E, Blomberg M, Fernaeus S, Wahlund L, Winblad B, Almkvist O: Psychometric
discrimination of Alzheimer’s disease and mild cognitive impairment. Alzheimer’s Report 2 2000,
97-104.
Celsis P, Agneil A, Cardebrat D, Age related cognitive decline: a clinical entity? A longitudinal
study of cerebral blood flow and memory performance. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1997,
62, 601-608.
[29] Kluger A, Gianutsos J.G, Golomb J, Ferris S.H, Reisberg B: Motor/psychomotor dysfuncion
in normal aging, mild cognitive decline, and early Alzheimer’s disease: diagnostic and differential
diagnostic features. Int Psychogeriatr 1997, 9, 307-316.
[29] Ritchie K, Leibovici D, Ledésert B, Touchon J: Sub-clinical cognitive impairment: epidemiology and clinical characteristics. Comp Psychiatry 1999, 40, 1-6.
[30] Practice parameter for diagnosis and evoluation of dementia – sumary statement. Raport of
the Quality Standards Subcommite of the American Academy of Neurology. Neurology 1994,
44, 11: 2203-2206.
[31] Malloy PF. Cummings JL. Coffey CE. et al. Cognitive screening instruments in neuropsychiatry
a report of the Committee on of the American Neuropsychiatric Association. J. Neuropsychiatry
Clin Neurosci. 1997, 9 (2), 189-197.
[32] Shulman Kl. Hormann N. Brodaty H, et al. IPA survey of brief cognitive screening instruments, Int Psychogeriatr 2006, 18(2):281-294.
[33] Cherkow H, Nasreddine Z, Joanette Y, et al. Mild cognitive impairment and cognitive impairment no dementia. Part A, concept and diagnosis. Alzheimer Dement 2007, 3, 4, 266-282.
[34] Nasreddine Z: Short Clinical Asseements Appilcable to busy Practices. An expert panel review
of clinical challenges In primary care and psychiatry. Primary Psychiatry, 2008,15: 10, Suppl. 6.
[35] Addenbrooke’s Cognitive Examination - ACE-R, Revised Version, May, 2004, wersja eksperymentalna: E. Sitek, W. Subotowicz.
[36] Brown J: Self administered cognitive screening test TYM for detection of Alzheimer’s disease:
cross sectional study. BMJ, 2009, 338,2030,doi:10.1136/bmj,b2030.
Revieved/Zrecenzowano 2.02.2013
Accepted/Zatwierdzono do druku 14.02.2012
KOMUNIKAT REDAKCJI
Szanowni Prenumeratorzy!
Uprzejmie przypominamy,
że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia
z dnia 2 października 2004 roku
w sprawie sposobu dopełnienia
obowiązku doskonalenia zawodowego
lekarzy i lekarzy dentystów
prenumerata czasopisma
PSYCHOGERIATRIA POLSKA
– indeksowanego w Index Copernicus – umożliwia doliczenie
5,27 punktów edukacyjnych do ewidencji doskonalenia
zawodowego. Podstawą weryfikacji jest dowód opłacenia prenumeraty
lub zaświadczenie wystawione przez Wydawcę.