edukacja-teatralna

Izabela Kuchta
Edukacja teatralna dzieci w wieku przedszkolnym
WSTĘP
Wielu współczesnych pedagogów wyraŜa pogląd, który brzmi, „aby postawa dziecka
mogła być rzeczywiście twórczą konieczne są pewne cechy umysłu, które naleŜy kształtować,
a których nie wolno pozostawić przypadkowi. Dziecko musi doznawać wielu bogatych i
róŜnorodnych przeŜyć pobudzających je zarówno uczuciowo i umysłowo oraz
dostarczających treści, z których moŜe tworzyć nowe doświadczenia.
Z tego względu w edukacji przedszkolnej istnieje potrzeba stosowania takich form i
metod, które aktywizują dziecko, urozmaicają proces dydaktyczny i zmuszają dziecko do
samodzielnego twórczego działania. Wobec tego monotonne metody werbalne nauczaniauczenia się naleŜy uznać za mało kształcące. Z tego musi sobie zdawać sprawę przede
wszystkim nauczyciel przedszkola. Wiek przedszkolny, to okres w Ŝyciu dziecka, w którym
umysły i serca są najbardziej chłonne, Ŝądne wiedzy i wraŜeń.
Najodpowiedniejszą, jawi się tu edukacja teatralna, jako jedna z form wychowania
przez sztukę. Nauczanie i wychowanie w ten sposób ludzi twórczą aktywność dziecka,
urozmaica proces dydaktyczno- wychowawczy, rozbudza wszelkie sfery poznania i działania,
przeciwstawiając się monotonii, werbalizmowi i biernej postawie dziecka w stosunku do
edukacji.
Edukacja teatralna wychodzi naprzeciw róŜnorodnym potrzebom dzieci
przedszkolnych( zabawy, aktywność, twórcza ekspresja, współdziałanie w zespole, sukces,
uznanie) zaspakajając je w bardzo duŜym stopniu. Poza tym edukacja teatralna daje
nauczycielowi szeroki wachlarz form i metod umoŜliwiających realizację celów
poznawczych, kształcących i wychowawczych.
RóŜne techniki teatralne wywodzą się z gier i zabaw, stąd teŜ są najbliŜsze dzieciom
na tym etapie rozwoju. JuŜ od najwcześniejszego dzieciństwa przejawia się w działaniu
człowieka „skłonność do bycia aktorem”: dzieci lubią się przebierać i udawać kogoś innego,
wcielają się w postacie z bajek i odkrywają ich role. NaleŜy, bowiem wykorzystywać te
interesujące moŜliwości rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym i stworzyć im dogodne
warunki rozwoju w form i twórczości teatralnej dzieci.
Przy okazji tej działalności realizowany jest w pełni jeden z głównych celów
dydaktyczno- wychowawczych, mianowicie świadome przygotowanie dziecka do odbioru
dzieł sztuki teatralnej, filmowej radiowej.
Edukacja teatralna umoŜliwia realizację wychowania estetycznego, gdyŜ wychowuje
późniejszego widza teatralnego, który będzie odczuwał potrzebę kontaktu z teatrem, będzie
reagował na piękne słowo literackie, na precyzję ruchu, barwę światło.
Jedyną skuteczną i praktyczną metodą, rozwijającą indywidualną i grupową kulturę
teatralną, jest utrzymanie Ŝywego kontaktu z teatrem, czyli po prostu oglądanie spektakli, aby
przeszło to w potrzebę, w nawyk. Bez chodzenia do teatru nie ma kultury teatralnej.
Syntezując pojęcia: sztuka teatralna, wychowanie przez sztukę i proces edukacyjny
moŜna wyłonić termin EDUKACJA TEATRALNA, definiując go następująco: „jest to ogół
wpływów dydaktyczno- wychowawczych podejmowanych przez nauczyciela, sprzyjających
zdobywaniu podstawowego zasobu wiedzy o teatrze jako dziedzinie sztuki”.
Jak stwierdza Janina Awgulowa:” droga oddziaływań nauczyciela przez
wykorzystanie wychowawczych walorów inscenizacji skutecznie prowadzi do tzw. edukacji
teatralnej?.
1
Dlaczego „ sztuka”?
Irena Wojna („ MoŜliwości wychowawcze sztuki. Sztuka dla najmłodszych”.): „Sztuką są
oczywiście dzieła czy utwory artystyczne, ale sztuką jest takŜe działalność ludzka o
charakterze ekspresyjnym lub twórczym”
Maria Tyszkowa ( red. „ Sztuka najmłodszych’): „ Sztuka pozwala zaspokoić potrzebę
kreowania i przeŜywania rzeczywistości nowej, wykraczającej poza realny otaczający świat,
będący przedmiotem oddziaływań praktycznych”.
Dlaczego „teatr”?
Teatr naleŜy do sztuk złoŜonych, czyli inaczej wielotworzywowych.W przeciwieństwie do
sztuk prostych, którym wystarczy jedno tworzywo (np. słowo, dźwięk, barwa, marmur itp.), w
wypadku sztuki teatralnej mamy do czynienia z kilkoma podstawowymi rodzajami tworzywa.
Przedstawienie teatralne stanowi syntezę wszystkich sztuk, jakie istnieją.
Program edukacji teatralnej, zamieszczony w wydanym przez WOM w Rzeszowie w
1994 roku katalogu pod tytułem „Innowacje pedagogiczne” obejmuje następujące działania:
- ćwiczenia ortofoniczne kształcące poprawną artykulację i dykcję,
- inscenizowanie krótkich opowiadań i wierszy z określeniem ról, własnymi słowami,
- gry dramatyczne,
- układanie dialogów- inscenizacje,
- poznawanie tworzywa teatralnego ( słowo, gest, strój, oprawa plastyczna, muzyczna,itp.)
- poznawanie rodzajów widowisk ( Ŝywy aktor, kukiełki, lalki, pacynki, itp.)
- korzystanie ze słuchowisk radiowych, przedstawień Teatru Telewizji dla dzieci, nagrań
video,
- wyjazdy do teatru profesjonalnego,
- nawiązywanie współpracy z teatrem,
- zapraszanie aktorów, prelekcje, pogadanki,
- współpraca z rodzicami.
Realizacja edukacji teatralnej powinna odbywać się na dwa równorzędne sposoby:
bierny ( widz teatralny, odbiorca sztuki teatralnej i czynny ( aktor, organizator przedstawień
kukiełkowych, narrator, scenograf, reŜyser, projektant lalek, itp.)
DZIECKO JAKO WIDZ. Percepcja sztuki teatralnej.
Dziecko- widz z ogromną siłą przeŜywa oglądanego bohatera i razem z nim przeŜywa
fantastyczne przygody. Małe dziecko odczuwa silną potrzebę fikcji i fantastyki, stąd teŜ
tęsknota za bajką, baśnią. Teatr dzięki środkom audiowizualnym, dzięki obrzędowości i
magii, takŜe dzięki integracji w nim róŜnych sztuk, jest miejscem silnych przeŜyć i wzruszeń
oraz miejscem odpoczynku, oderwania się od rzeczywistości.
KaŜdy kontakt z teatrem daje moŜliwość, aby kształtować u wychowanków właściwe
postawy moralne, dziecko dostrzega dobro i zło, zajmuje określone stanowisko wobec
oglądanych bohaterów, jedni są aprobowani, inni odrzucani; dobro zwycięŜa nad złem,
ukazane są pozytywne cechy charakteru.
Józef Wroński („ Teatr szkolny i jego funkcja wychowawcza”) pisze „ Artyści
teatralni są agitatorami serc i umysłów, pobudzają wyobraźnię, wzbudzają uczucia i idee,
zmuszają, aby widz- słuchacz myślał i czuł tak jak bohaterzy, (…) bo teatr kształtuje postawy
wobec Ŝycia, z jego moŜliwością i chłonnością.
Nauczyciel mający na uwadze pełny, wszechstronny rozwój osobowości dziecka nie
moŜe pozbawić przeŜyć wynikających z kontakt ze sztuką teatralną, z zaczarowanym światem
baśni, który chociaŜ nieprawdziwy to jednak związany z Ŝyciem codziennym. NaleŜy więc
organizować dzieciom wyjazdy do teatru profesjonalnego. Taki wyjazd jest dla dzieci
2
ogromnym przeŜyciem i na długo pozostaje w ich pamięci. Ponadto stwarza to moŜliwości
głębszego poznania istoty teatru, specyfiki przedstawień teatralnych. Głównym nośnikiem
treści w teatrze jest- słowo. Słowu temu powinna towarzyszyć właściwa informacja, dykcja.
Mali widzowie mają wówczas kontakt z poprawną polszczyzną, która w takich
okolicznościach bardziej do nich trafia, pozwalając kształtować posługiwanie się językiem
ojczystym.
Obejrzany spektakl stanowi doskonały materiał do ćwiczeń w mówieniu, elementy
wizualne mogą znaleźć odbicie w pracach plastycznych; gesty, ruch, muzyka w zajęciach
rytmicznych. Bogate doświadczenie i spostrzeŜenia mogą być wykorzystane w twórczej
aktywności dzieci( małe formy teatralne, inscenizacje, gry dramowe, itp.)
Profesjonalne teatry lakowe i teatry młodego widza nie są w stanie objąć
artystycznym, bezpośrednim oddziaływaniem wszystkich dzieci i tutaj widzą duŜą rolę
nauczyciela w tworzeniu warunków dla artystycznej twórczości teatralnej dziecka,
poprzedzonej jednak kontaktem ze sztuką teatralną.
AKT TWORZENIA - DZIECKO JAKO AKTOR.
„Największą potencjalną moŜliwością człowieka jest odpowiedzialność twórcza”.
Projektować, odkrywać, myśleć i planować to największa przyjemność. Jest to potwierdzenie
człowieka jako istoty Ŝywej, uprzedzającej przyszłość”.
Ernest Fischer
Cechą charakterystyczną dzieci w wieku przedszkolnym jest to, Ŝe nawiązują one
kontakt najłatwiej w sferze emocjonalnej. Twórczość, działalność artystyczna, które
towarzyszą „zabawie w teatr”, bliskie są emocjom. Ten krąg działalności sprzyja równieŜ
wymianie myśli i stwarza moŜliwości uruchomienia dziecięcej aktywności, a więc działania.
Emocja, myśl, działanie – to części składowe postawy twórczej, które kształtowanie jest tak
waŜne w procesie dydaktyczno-wychowawczym.
Janina Awgulowa („Dziecko widzem i aktorem”) zwraca baczną uwagę na cechy
charakteryzujące myślenie dziecka: animizm i antropomorfizm, które powodują, Ŝe ucieka się
ono w świat oŜywionych przez siebie przedmiotów, które pozwalają mu się stać wielkim
inscenizatorem, reŜyserem, aktorem.
W kształceniu teatralnym stwarzajmy warunki do twórczości dzieci np. opowiadanie
wybranego utworu, wyłonienie bohaterów, określenie ich cech; próby gry aktorskiej
własnymi słowami lub wyuczonymi, zwrócenie uwagi na intonację; pantomimiczne odegranie
wybranej sceny, odtwarzanie sytuacji ( z symbolicznymi kostiumami, opaskami na głowę, z
rekwizytami). Nauczyciel moŜe sięgnąć po gry dramatyczne, pozwalające łączyć zabawę i
działanie z procesem uczenia się, wówczas wszystkie dzieci są zaangaŜowane w symulację
sytuacji dramatycznych, nauczyciel jak gdyby zatraca tutaj swoją tradycyjną funkcję, stając
się dyskretnym animatorem, współdziałającym z dziećmi.
Czy wreszcie przygotowanie inscenizacji: „bycie aktorem” odbywa się z duŜym
emocjonalnym zaangaŜowaniem i wiąŜe się z niezapomnianym przeŜyciem dla dziecka:
zapoznanie się z tekstem, ocena postępowania bohaterów, zajęcie stanowiska wobec postaw
bohaterów. Daje to okazję nauczycielowi do pochwały tego, co dobre a co złe, nie pozwalamy
dzieciom przechodzić obojętnie wobec róŜnych wartości: moralnych estetycznych i
społecznych w Ŝyciu codziennym.
Oprócz kształcenia uczuć i przyswajania właściwych postaw, formy sceniczne
kształcą wraŜliwość estetyczną: projektowanie i wykorzystywanie nieskomplikowanych
rekwizytów, elementów dekoracji, scenografii kształci ich smak estetyczny, uwraŜliwia na
piękno, harmonię barw i kształtów.
3
Wreszcie sam występ przed zaproszoną publicznością zaspakaja potrzebę akceptacji,
uznania, sukcesu.
Rodzajem twórczości dziecięcej związanej z teatrem moŜe być konkurs plastyczny
zainspirowany oglądanym lub wystawianym przedstawieniem.
Oddział przedszkolny, który ma jakieś doświadczenie związane z teatrem, czy sukcesy
w tej dziedzinie powinien propagować swoją działalność i dzielić się przeŜyciami z innymi
dziećmi, rodzicami w formie „Wystawy”, na której mogą się znaleźć: rekwizyty, kostiumy,
czy zdjęcia z przedstawień.
Janina Awgulowa i Wacława Świętek wyodrębniły treści programowe, które moŜna
zrealizować stosując w pracy pedagogicznej twórczość teatralną:
1. Kształcenie mowy:
-ćwiczenia rozwijające mowę wiązaną,
-ćwiczenia pamięci odtwórczej- uczenie się na pamięć tekstu i
umiejętność wygłaszania z zastosowaniem siły głosu, tonu, tempa,
intonacji, pauz,
- kształtowanie umiejętności wyraŜania własnego sądu o postaciach i
zdarzeniach,
- układanie opowiadań twórczych i swobodnych tekstów.
2. Wychowanie plastyczne:
- przedstawianie i wyraŜanie za pomocą róŜnych technik plastycznych
zjawisk i zdarzeń realnych i fantastycznych z uwzględnieniem postaci
ludzkich, zwierząt i otoczenia,
- przedstawianie scen i sytuacji uwzględniających nastrój, inspirowanych
przez przeŜycia, utwory literackie, muzyczne, filmy.
3. Wychowanie muzyczne:
- akompaniowanie do piosenek i zabaw ruchowych z zastosowaniem
naturalnych efektów akustycznych( tupanie, klaskanie, pstrykanie,
uderzanie o uda, podłogę) oraz instrumentów perkusyjnych,
- rozwijanie podstaw techniki ruchu,
- kształtowanie szybkiej orientacji w przestrzeni oraz rozwijanie procesów
pobudzania i hamowania przez zastosowanie w zabawach róŜnych
sygnałów muzycznych,
- zabawy ze śpiewem, inscenizacje piosenek oparte na treści,
improwizowanie ruchem,
- opanowanie kilku tańców ludowych( regionalnych),
- tworzenie muzyki, tworzenie rytmu do podanego tekstu,
- percepcja muzyki.
4. Aktywność ruchowa:
- realizacja celów w zakresie kształtowania psychomotoryki; doskonalenie
róŜnych form aktywności ruchowej, eksponowanie indywidualnych
moŜliwości, upodobań, zainteresowań ruchowych,
- w zakresie rozwoju psychiki: eksponowanie indywidualnych cech
osobowości, właściwa korelacja pomiędzy rozwojem fizycznym i
umysłowym,
- w zakresie kształtowania cech charakteru i cech społecznych- integracja
z grupą,
- w zakresie estetyki ruchu: poczucie rytmu, ekspresja ruchowa, elegancja
postawy, harmonia i swoboda ruchu.
4
Formy teatralne spełniają wobec dzieci jeszcze inne waŜne funkcje: kompensacyjną i
terapeutyczną. Kompensacyjna polega na tym, Ŝe w pewnym stopniu stanowią one
wynagrodzenie dziecku braków, czy niedostatków w codziennej rzeczywistości. Widowisko
przenosi dzieci w świat piękniejszy, czarodziejski, w którym wszystko się moŜe zdarzyć. W
kaŜdej grupie znajdzie się dziecko nieśmiałe, czy z wadą wymowy- nawiązanie z nim
kontaktu moŜe być trudne, ale zawsze znajdą się role grupowe, które stanowić będą
zaspokojenie utajonych potrzeb, przeŜyć, twórczej aktywności- sprawią dziecku radość i
satysfakcję, Tutaj spełniona zostaje funkcja terapeutyczna przedstawień teatralnych.
Edukacja teatralna niesie ze sobą wiele pozytywnego, dlatego uwaŜam za zasadne
zaangaŜowanie się nauczycieli poszukujących innowacyjnych rozwiązań. NaleŜy dzieci juŜ
od najmłodszych lat wprowadzać w tajniki sztuki teatralnej i wydobyć największe wartości,
jakie w sobie mieści.
Bibliografia:
1. Awgulowa Janina: „dziecko widzem i aktorem”
2. Awgulowa Janina, Wacława Świętek; „Inscenizacje w klasach
początkowych”
3. Fischer Ernest: „O potrzebie sztuki”
4. Grudzińska H.: „Teatr źródłem inspiracji w twórczym rozwoju
dziecka”
5