Tutaj - tarnobrzeg.pl

Transkrypt

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
Prezydent Miasta Tarnobrzeg
Zbiornik Machowski – szansą rozwoju gospodarczego
i turystycznego regionu
Materiały konferencyjne
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013
Wprowadzenie
Od momentu odkrycia w okolicach Tarnobrzega złóż siarki
miasto zaczęło się dynamicznie rozwijać. Dobra koniunktura
trwała do końca lat dziewięćdziesiątych, kiedy to siarka przestała być opłacalnym surowcem. W miejscu dawnej kopalni
zostało wielkie wyrobisko, które stopniowo zostało przekształcane w zbiornik wodny. Obecnie Zbiornik Machowski
to prawie 500 ha wody, 40 m głębokości i doskonałe warunki
do żeglarstwa, windsurfingu i innych sportów wodnych.
Zbiornik Machowski stwarza nową możliwość rozwoju miasta i regionu w kierunku turystyczno-rekreacyjnym. Powstający akwen będzie kolejną atrakcją turystyczną na mapie województwa podkarpackiego i drugim, co do wielkości akwenem wodnym w województwie. Każde jednak nowe przedsięwzięcie wymaga promocji, dlatego też w dniu 23 września 2010 r. została zorganizowana
w Tarnobrzegu konferencja pn. „Zbiornik Machowski - szansą rozwoju gospodarczego i turystycznego regionu”.
Celem konferencji jest promocja Zbiornika Machowskiego jako elementu kampanii promocyjnej w ramach projektu zgłoszonego do dofinansowania ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, z działania 1.4 Promocja gospodarcza i aktywizacja inwestycyjna regionu, schemat B Projekty pozainwestycyjne pn. „Kampania promocyjna miasta Tarnobrzeg szansą na zwiększenie atrakcyjności
województwa podkarpackiego”.
Tematyka konferencji obejmuje zagadnienia związane z rozwojem regionalnym i miejscem
Zbiornika Machowskiego w planach rozwoju województwa podkarpackiego oraz w planach
zagospodarowania przestrzennego miasta Tarnobrzeg, rozwojem lokalnym jak również zagospodarowaniem pod kątem rekreacyjno-turystycznym.
O patronat honorowy nad konferencją poprosiłem Panów: Zygmunta Cholewińskiego – Marszałka Województwa Podkarpackiego, Kazimierza Jaremczuka - Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. prof. St. Tarnowskiego w Tarnobrzegu oraz Wacława Wróbla
– Starostę Powiatu Tarnobrzeskiego. Wszyscy wraz ze mną uznali wagę podjętej tematyki,
zapewniając o swojej obecności.
Jan Dziubiński – Prezydent Miasta Tarnobrzeg
Zbiornik Machowski – szansą rozwoju gospodarczego i turystycznego regionu
Jerzy Rodzeń
Zastępca Dyrektora
Departamentu Rozwoju Regionalnego
Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego
Zbiornik Machowski a plany rozwoju województwa
podkarpackiego
(informacja wprowadzająca do prezentacji multimedialnej)
Powstanie zbiornika wodnego w Machowie, któremu poświęcone jest dzisiejsze spotkanie,
stanowi niewątpliwie dużą szansę na promocję, podniesienie walorów turystycznych oraz rozwój miasta Tarnobrzega a także całego regionu.
Turystyka stanowi niezwykle istotny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego państw,
regionów i poszczególnych miejscowości. Potencjał województwa podkarpackiego w tym
zakresie sprawia, że turystyka stanowi jeden ze strategicznych kierunków jego rozwoju. Prorozwojowe oddziaływanie turystyki wynika z faktu, iż oprócz sektora turystycznego, aktywizuje ona inne sektory gospodarki przyczyniając się do zwiększenia dochodów oraz do
zmniejszania poziomu bezrobocia, a tym samym pozytywnie wpływa na rozwój gospodarczy
poszczególnych obszarów oraz całego województwa.
Należy zaznaczyć, że potencjał turystyczny naszego województwa ciągle nie jest w pełni
wykorzystany. Niezbędne jest więc prowadzenie dalszych działań zmierzających do poprawy
sytuacji w tym zakresie, poprzez rozszerzanie oferty turystycznej naszego regionu, wspartej
konsekwentnym rozwojem infrastruktury turystycznej.
Budowa zbiornika wodnego w Machowie, który zwiększa atrakcyjność turystyczną regionu,
niewątpliwie wpisuje się w cele Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata
2007-2020, będącej najważniejszym dokumentem wyznaczającym kierunki rozwoju województwa na poziomie regionalnym. Zapisy dokumentu wprost zwracają uwagę na potrzebę
budowy zbiorników retencyjno-rekreacyjnych oraz rozwój infrastruktury rekreacyjno-sportowej. Zbiornik w Machowie, który jest drugim co do wielkości w województwie podkarpackiem, daje ogromne możliwości rozwoju różnorodnych sportów wodnych i organizacji imprez
sportowych, które mogą znacznie podnieść atrakcyjność turystyczną tego obszaru.
Najważniejszym wyzwaniem dla rozwoju turystyki jest zachęcenie turystów do odwiedzania
naszego regionu. W warunkach gospodarki rynkowej wymaga to efektywnego wykorzystywania instrumentów marketingowych, obejmujących przygotowanie konkurencyjnej oferty
dla poszczególnych atrakcji i produktów turystycznych oraz prowadzenie działań promocyjnych, służących rozpropagowaniu walorów i atrakcji turystycznych oraz kształtowaniu pozytywnego wizerunku regionu.
Chciałbym zaznaczyć, że doskonałą odpowiedzią na niniejsze wyzwania jest projekt Miasta
Tarnobrzeg pn. Kampania promocyjna miasta Tarnobrzeg szansą na zwiększenie atrakcyjno-
Tarnobrzeg, 23.09.2010 r.
5
ści województwa podkarpackiego, który został wybrany do dofinansowania w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013.
Mówiąc o zbiorniku wodnym w Machowie nie sposób nie wspomnieć o pro-środowiskowym
wymiarze zrealizowanej inwestycji. Przy budowie zbiornika został bowiem wykonany ogrom
prac związanych z rekultywacją zdegradowanego terenu. Efekty tych prac, które możemy dziś
obserwować dają powody do satysfakcji i nadzieję na dalszy rozwój tego terenu.
6
Zbigniew Buczek, Marek Szmuc, Krzysztof Madej
Kopalnia Siarki „Machów” S.A., Tarnobrzeg
Proces rekultywacji terenów poeksploatacyjnych
Kopalni Siarki „Machów” – od kopalni do rekreacji
1. Rys historyczny
Eksploatację złóż siarki rodzimej metodą odkrywkową w rejonie tarnobrzeskim rozpoczęto
najpierw w wyrobisku „Piaseczno” w 1958 r. i prowadzono do 1971 r., natomiast w wyrobisku „Machów” w latach 1970-1992. Wydobycie z obydwu wyrobisk stanowiło bazę produkcji siarki opartej na metodzie flotacyjno-rafinacyjnej. Prowadzona eksploatacja rudy siarkowej i jej przeróbka charakteryzowała się wysokim stopniem uciążliwości dla środowiska naturalnego.
Dobra koniunktura siarki na rynkach światowych uległa w drugiej połowie 1991 r. gwałtownemu załamaniu. Powodem załamania cen siarki była zwiększona podaż taniej siarki
z odzysku oraz ogólnoświatowa recesja gospodarcza. Doprowadziło to zahamowanie rozwoju
górnictwa siarki w Polsce poprzez zaprzestanie wydobycia siarki w odkrywce „Machów”
w wyniku czego podjęto decyzję o likwidacji wyrobiska górniczego.
Z wyrobiska „Piaseczno” oraz „Machów’ łącznie wydobyto ok. 82 mln Mg rudy siarkowej, z czego uzyskano ok. 15 mln Mg siarki rafinowanej oraz zdjęto ok. 280 mln m3 nadkładu.
2. Likwidacja Kopalni Siarki „Machów”
Z końcem 1992 roku, po 24 latach, zakończone zostało wydobycie siarki w odkrywce
„Machów”, nie został jednak wyłączony system odwadniania złoża, który zapewniał utrzymanie zwierciadła wód trzeciorzędowych poniżej spągu wyrobiska. Zachowanie zwierciadła wód na takim poziomie wynikało z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa w okresie
prowadzenia prac likwidacyjnych. Utrzymanie przyjętych warunków wymagało pompowania
wody za pomocą studni trzeciorzędowych rozmieszczonych na spągu wyrobiska.
Prace likwidacyjne wyrobiska górniczego Kopalni Siarki „Machów” prowadzone są od
roku 1994. Przyjęty projekt likwidacji uwzględnił specyficzne warunki dla kopalni „Machów”,
gdyż zaprzestanie wydobycia siarki spowodowało powstanie ponad 600 ha wyrobiska o głębokości ok. 100 m oraz kilku uciążliwych obiektów m.in.: instalacji technologicznej służącej do wydobycia i przeróbki rudy, osadnika odpadów poflotacyjnych „Cygany”, składowiska odpadów porafinacyjnych – keku, klarowników wód złożowych nr 1 i 2, terenu po osadniku „Ocice”, na którym prowadzono w latach 1988-1993 eksploatację siarki metodą otworową „Machów II” oraz 880 ha zwałowiska zewnętrznego.
Ważnym problemem w obrębie odkrywki „Machów”, było wykonanie poziomej izolacji
pomiędzy piętrami wodonośnymi czwartorzędowym i trzeciorzędowym. Utworzenie nieprzepuszczalnej warstwy wynikało z potrzeby eliminacji bezpośredniego kontaktu wód złożowych
7
o dużej zawartości siarkowodoru (około 300 mg/dm3) z wodami powierzchniowymi przyszłego zbiornika rekreacyjnego. Skuteczną izolację zapewniła 25-metrowa warstwa iłów krakowieckich, pozyskanych głównie ze zwałowiska wewnętrznego. Prace likwidacyjne, zgodnie z przyjętymi założeniami projektowymi i harmonogramem, obejmowały:
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
8
profilowanie skarp wyrobiska – dla zapewnienia stateczności, zwłaszcza po wypełnieniu
zbiornika wodą. Kąty nachylenia zboczy zawierają się w granicach 5÷120 dla skarp nadwodnych i 5÷260 dla skarp podwodnych. Zależały one między innymi od cech wytrzymałościowych materiału, z którego formowane były zbocza oraz funkcji jakie ma spełniać
określony odcinek linii brzegowej zbiornika,
lokowanie odpadów na dnie wyrobiska – tworzyło możliwość zdeponowania uciążliwego dla środowiska naturalnego odpadu porafinacyjnego – keku w ilości 3,5 mln. m3
przemieszczonego ze składowiska powierzchniowego z rejonu osadnika „Ocice”. Teren
po składowisku zrekultywowano, uzyskując 42,5 ha powierzchni biologiczno czynnej, tj.
32,5 ha łąki i 10 ha zadrzewienia,
wykonanie warstwy izolującej dno przyszłego zbiornika wodnego – jest to zasadniczy element przyjętego sposobu likwidacji wyrobiska poeksploatacyjnego. W celu wykonania
25-metrowej warstwy izolacyjnej na dnie wyrobiska oraz wyprofilowania zboczy zbiornika wodnego zostało przemieszczone około 32 mln m3 iłów krakowieckich z poziomów
nadkładowych oraz ze zwałowiska wewnętrznego. Ważną funkcją warstwy uszczelniającej jest zapewnienie podparcia dla skarp brzegowych przyszłego zbiornika wodnego oraz
częściowe zrównoważenie ciśnienia wód trzeciorzędowych w okresie przed i w trakcie
napełnienia wodą z rzeki Wisły.
wykonanie budowli hydrotechnicznych – zapewniając doprowadzenie wody z rzeki
Wisły do powstającego zbiornika, sukcesywnej jej wymiany. W skład budowli wchodzą:
−− kanał doprowadzający, łączący rzekę Wisłę z budowlą wlotową,
−− budowla wlotowa wraz z zamknięciami, kratami oraz przepustem pod wałem przeciwpowodziowym i drogą wojewódzką nr 871 Tarnobrzeg-Mielec,
−− kanał otwarty sprowadzający wodę na dno wyrobiska wraz z segmentem kaskady,
bystrzem oraz przelewem bocznym,
−− kanał odprowadzający wodę z ujściem do rzeki Wisły.
demontaż obiektów powierzchniowych, maszyn i ciągów transportowych,
rekultywację zwałowiska zewnętrznego, o powierzchni całkowitej 880 ha, gdzie na terenach zdegradowanych powstał obiekt biologicznie czynny o uporządkowanej rzeźbie
terenu, z roślinnością drzewiastą i łąkową, uregulowanych stosunkach wodnych z siecią dróg dojazdowych. Powstało 7 malowniczo położonych na różnych wysokościach
jeziorek o powierzchni od 0,1 do 3,5 ha. Teren zwałowiska jest ostoją zwierzyny łownej
(sarny, zające, kuropatwy, bażanty, dziki),
rekultywację osadnika odpadów poflotacyjnych „Cygany”, na którym jest nagromadzony
odpad wapna poflotacyjnego w ilości 33 mln ton. Na terenie całkowicie zdegradowanym
przyrodniczo uzyskano duży kompleks o pow. 263 ha pokryty szatą roślinną (drzewa,
krzewy, trawy) z malowniczo usytuowanym zbiornikiem wodnym, który stworzył cenne
walory siedliskowe szczególnie dla gniazdowania ptactwa wodnego.
rekultywację klarownika wód złożowych nr 1, na którym nagromadzony jest osad w ilości ok. 441 tys. m3 z oczyszczania wód złożowych,
napełnienie zbiornika wodą – jest ostatnim etapem prac likwidacyjnych. Zaawansowaniu prac likwidacyjnych w odkrywce towarzyszyło systematyczne wyłączenie studni na
spągu wyrobiska i przeniesienie odwadniania na poziomy nadkładowe. Końcowy etap
robót likwidacyjnych wymagał ponownego przeniesienia studni odwadniających poza
kontur projektowanego zbiornika wodnego. Równocześnie możliwe było docelowe profilowanie skarp brzegowych i budowa obiektów hydrotechnicznych służących do napełniania zbiornika wodą z rzeki Wisły. Po częściowym napełnieniu wodą (tj. do rzędnej +140,0 m n.p.m.) wyrobiska „Machów” możliwe byłoby zaniechanie odwadniania, gdyż przy tym poziomie zrównoważone zostałyby ciśnienia wód złożowych piętra trzeciorzędowego nie powodując rozszczelnienia warstwy izolacyjnej uformowanej
na jego dnie. Zaprzestanie odwadniania wyrobiska „Machów” będzie możliwe jednak
dopiero po osiągnięciu w wyrobisku „Piaseczno” zwierciadła wody na poziomie rzędnej
+138,0 m n.p.m. (obecnie ok. + 130,9 m n.p.m.), zapewniającego równowagę hydrologiczną w tym wyrobisku.
3. Rekultywacja
Dla wyrobiska poeksploatacyjnego „Machów” przyjęto wodny kierunek rekultywacji o charakterze rekreacyjnym, a dla obrzeży leśny także o charakterze rekreacyjnym.
Przyjęty sposób likwidacji zakłada wybudowanie zbiornika wodnego oraz rekultywację
terenów przyległych w sposób umożliwiający wykorzystanie ich do celów rekreacyjnych.
W ramach rekultywacji podstawowej wykonywane są prace porządkowe związane z likwidacją zbędnych obiektów i uzbrojenia powierzchniowego. Następnie tereny zostają odpowiednio ukształtowane w dostosowaniu do rekreacyjnej funkcji zbiorników. Dodatkowo wykonywane są prace związane z regulacją stosunków wodnych na terenach przyległych oraz prace
związane z budową docelowych dróg wokół wyrobisk w dostosowaniu do infrastruktury
komunikacyjnej.
W ramach w/w prac wykonano:
Warstwę izolacyjną
−− przemieszczono nadkład w ilości 34.733,11 tys. m3,
−− wyprofilowano skarpy przemieszczając masy ziemne w ilości 3 550,02 tys. m3,
−− przebudowano drogi dojazdowe w ilości 15 520,0 m, tworząc wokół wyrobiska pierścieniowy układ komunikacyjny, który został włączony do sieci dróg dojazdowych,
−− wykonano upadowe transportowe przemieszczając 301,1 tys. m3 mas ziemnych,
−− przebudowano ciągi transportowe na długości 35.528,0 m.
Demontaż obiektów powierzchniowych – przygotowanie terenów do rekultywacji tj.:
−− wykonano demontaż ciągów transportowych, kolektorów wód złożowych, maszyn
podstawowych tj. koparek wielonaczyniowych SRs-470 szt. 3, SRs-2400 szt. 2, zwałowarek A2RsB-8800 – szt. 2, linii energetycznych, łamiarni samojezdnych „Makrum”
szt. 5, kruszarni II-go stopnia, przepompowni (P-4, SP-II),
−− wykonano demontaż i likwidację zbędnego majątku infrastruktury technicznej tj.: hali
rafinacji, flotacji nr 1 i 2, wirówek, filtrów, stacji kondensatu, młynów, klasyfikatorów,
pompowni pulpy, hali starej rafinacji, budynku stacji bunkrów.
Usuwanie szkód wywołanych eksploatacją górniczą tj.:
−− ponoszono koszty związane ze szkodami w plonach wywołanych oddziaływaniem leja
depresyjnego w Ocicach,
−− wypłacano odszkodowania za niemożność użytkowania terenów zajętych pod budowę
kanału odprowadzającego.
9
Rekultywację terenów tj.:
−− zlikwidowano składowisko keku, przemieszczając go na dno wyrobiska w ilości
1 763,7 tys. m3,
−− przeprowadzono rekultywację terenu po składowisku keku o powierzchni 42,50 ha
w kierunku parkowo – łąkowym z zadrzewieniami i roślinnością niską o charakterze
krajobrazowo – ochronnym,
−− przeprowadzono rekultywację osadnika „Cygany” o powierzchni 263,3 ha w wodnozadrzewieniowo-rolnym kierunku rekultywacji,
−− przeprowadzono rekultywację klarownika nr 1 wód złożowych w Chmielowie
o powierzchni 13,00 ha w ustalonym parkowo-łąkowym kierunku rekultywacji
z zadrzewieniami i zielenią niską o charakterze krajobrazowo-ochronnym. Rekultywację zakończono w 2003r.,
−− przeprowadzono rekultywację wyrobiska, obrzeży i terenów przyległych wykonując
między innymi: rekultywację zbocza południowego (57,3 ha) i jego obrzeży (39,8 ha),
skarpy zachodniej (22,03 ha), skarpy północnej (60,0 ha), skarpy wschodniej (30,0 ha)
oraz wyspy (8,5 ha).
−− uporządkowano czaszę zbiornika przed napełnieniem na pow. 565,0 ha.
Prace zabezpieczające oraz przedsięwzięcia zapobiegające zagrożeniom dla środowiska, które polegały na:
pompowaniu wód trzeciorzędowych i czwartorzędowych w ilości 144 228,452 tys. m3,
odwierceniu studni 110 szt. i piezometrów 2 szt.,
likwidacji studni 250 szt. i piezometrów 36 szt.,
przebudowie kolektorów wód złożowych 21,080 km,
oczyszczaniu wód złożowych 143.730,974 tys. m3,
zabezpieczeniu obiektów, maszyn i urządzeń oraz instalacji technologicznych stwarzających zagrożenie wraz z przygotowaniem ich do zagospodarowania,
−− monitorowaniu środowiska tj. w zakresie wód podziemnych rejon Machów-Piaseczno
i osadnika „Cygany”, wód powierzchniowych w rejonie Machowa, Piaseczna i osadnika „Cygany” oraz atmosfery w rejonie wyrobiska Kopalni w zakresie pyłu zawieszonego i siarkowodoru, klimatu (posterunek meteorologiczny Ocice) i geomechaniczny
w rejonie wyrobiska „Machów”.
−−
−−
−−
−−
−−
−−
Projekty, dokumentacje, ekspertyzy i analizy:
Od początku 1994r. wykonano ok. 243 szt. niezbędnych dokumentacji związanych z pracami
likwidacyjno-rekultywacyjnymi.
Ważnym elementem podjętych prac było wykonanie budowli hydrotechnicznych służących do napełniania wyrobiska – przyszłego zbiornika. Z uwagi na bliskie sąsiedztwo rzeki
Wisły przyjęto grawitacyjny sposób doprowadzenia oraz odprowadzenia wód ze zbiornika
„Machów”. W tym celu wykonano:
Budowle hydrotechniczne i napełnianie zbiornika wodą z rzeki Wisły
−− wybudowano obiekty hydrotechniczne zbiornika tj.:
◦◦ Kanał doprowadzający o długości 1 476,0 m wyposażony między innymi w budowlę
wlotową, przepust pod drogą Tarnobrzeg-Mielec, kanał otwarty oraz stację pomiaru
jakości wody.
◦◦ Kanał odpływowy długości 2 209,0 m z przepustem drogowym pod drogą Tarnobrzeg-Mielec i przepustem wałowym w wale rzeki Wisły.
10
◦◦ Umocnienie przeciwabrazyjne skarpy zachodniej płytami Jumbo oraz narzutem
kamiennym, w celu ochrony przed falowaniem wału przeciwpowodziowego oraz
drogi wojewódzkiej Tarnobrzeg-Mielec.
−− prowadzono napełnianie zbiornika “Machów” wodą z rzeki Wisły, które rozpoczęto
w lutym 2005r., a do końca 2008 r. uzyskano rzędną lustra wody w zbiorniku + 144,0
m n.p.m.
−− na kanale odprowadzającym wykonano most dla ułatwienia ruchu komunikacyjnego,
a w jego sąsiedztwie zaplanowano obiekty służące do rekreacji tj.: przystanie kajakowe,
kąpieliska oraz obiekty obsługi turystycznej.
Aktualny stan prac rekultywacyjnych terenów pogórniczych przedstawia się
następująco:
−− Likwidacja wyrobiska – wykonana została w 100 %.
−− Likwidacja obiektów powierzchniowych oraz demontaż maszyn i urządzeń. W toku
postępu prac wykonywana jest likwidacja zbędnych maszyn i urządzeń. Pozostaje jeszcze ok. 250 obiektów.
−− Usuwanie szkód wywołanych eksploatacją górniczą. Wypłacane były odszkodowania w rejonie oddziaływania leja depresyjnego oraz za niemożność użytkowania terenów zajętych pod budowę obiektów hydrotechnicznych związanych ze zbiornikiem
wodnym. Zadanie zostało zakończone.
−− Rekultywacja terenów wykonana została na powierzchni ok. 640 ha, w tym w kierunku wodnym o charakterze rekreacyjnym 485,5 ha oraz w kierunku zadrzewieniowym o charakterze rekreacyjnym 145,5 ha, zbiornik zajmuje powierzchnię ok. 500 ha.
Do rekultywacji pozostaje jeszcze powierzchnia ok. 100 ha.
−− Prace zabezpieczające oraz przedsięwzięcia zapobiegające zagrożeniom. Utrzymywane jest pompowanie na poziomie 10,5 tys.m3/d, w celu zapewnia bezpieczne prowadzenie ruchu zakładu górniczego oraz zabezpieczenia wyrobiska „Piaseczno” do czasu
wypełnienia go wodami do rzędnej +138,0 m n.p.m..
−− Opracowanie projektów, dokumentacji, ekspertyz i analiz. Wykonane są niezbędne
opracowania związane z prowadzonymi robotami w celu przeprowadzenia likwidacji
oraz rekultywacji wyrobiska górniczego.
−− Budowle hydrotechniczne i napełnianie zbiornika wodą z rzeki Wisły. Napełnianie zbiornika wodą zakończono w kwietniu 2009 roku uzyskując max poziom piętrzenia wody i tworząc tym samym warunki do rekreacji i wypoczynku (plaże, przyczółki,
pomosty, slipy oraz parkingi). Parametry techniczne utworzonego zbiornika przedstawiono w Tabeli 1.
Parametry techniczne
Zbiornik “Machów”
pojemność całkowita
rzędna maksymalna piętrzenia
powierzchnia lustra wody
długość zbiornika
szerokość zbiornika
długość linii brzegowej
głębokość maksymalna
111,2 mln m3
146 m n.p.m
500 ha
ok. 3.000 m
ok. 2.000 m
ok. 10.000 m
ok. 42 m
Tabela 1. Parametry techniczne zbiornika wodnego
11
4. Podsumowanie
Dotychczasowy, bardzo już zaawansowany tok prac związanych z zagospodarowaniem wyrobiska po odkrywkowej eksploatacji siarki oraz prowadzona na dużą skalę rekultywacja terenów zdegradowanych spowodowały w dużej mierze wyeliminowanie czynników uciążliwych
dla środowiska oraz zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego.
Realizacja procesu likwidacyjno-rekultywacyjnego zakłada wybudowanie w miejscu
wyrobiska górniczego „Machów” zbiornika wodnego oraz rekultywację terenów przyległych
w sposób umożliwiający wykorzystanie ich do celów rekreacyjnych.
W 2007 i 2009 roku uzyskano Decyzje Prezydenta Miasta Tarnobrzega o zakończeniu
rekultywacji gruntów wyrobiska „Machów” na łącznej powierzchni ok. 640 ha. w wodnym
kierunku rekultywacji o charakterze rekreacyjnym oraz części obrzeży wyrobiska w kierunku
zadrzewieniowym o charakterze rekreacyjnym.
Utworzenie zbiornika wodnego uatrakcyjnia krajobraz tego rejonu, stając się miejscem
rekreacji i wypoczynku weekendowego zarówno okolicznych mieszkańców, jak też turystów
z innych regionów.
Podjęte prace mają na celu przywrócenie wartości użytkowych terenom zdegradowanym
wieloletnią działalnością górniczą. Powstające tereny zieleni niskiej i wysokiej powiązane
z rekreacyjną funkcją zbiornika stwarzają korzystne warunki do rozwoju usług turystycznych,
a także miejscem uprawiania wędkarstwa.
Literatura
[1] Kirejczyk i in. R., 1996: Program likwidacji wyrobiska „Piaseczno” w skojarzeniu
z likwidacją Kopalni Siarki „Machów” wraz z harmonogramem i kosztorysem likwidacji, OBR PS „Siarkopol” Tarnobrzeg, AGH Kraków, Hydroprojekt Sp. z o.o. Warszawa.
[2] Kulma R., 2006: Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne w rejonie likwidowanego wyrobiska byłej Kopalni Siarki „Piaseczno” – stan prognozowany w związku
z przewidywaną zmianą poziomu odwadniania i po jego całkowitym zakończeniu,
SIGMA PB, Tarnobrzeg.
[3] Pantula Z. i in., 2005: Projekt techniczny prac zabezpieczających i rekultywacji wyrobiska byłej Kopalni Siarki „Piaseczno” Etap I Uporządkowanie, profilowanie skarp wyrobiska i izolacja wychodni serii chemicznej, SIGMA BP, Tarnobrzeg
[4] Pantula Z. i in., 2006: Projekt techniczny prac zabezpieczających i rekultywacji wyrobiska byłej Kopalni Siarki „Piaseczno” Etap II Rekultywacja wyrobiska byłej kopalni,
SIGMA BP, Tarnobrzeg.
[5] Matuszewski J. i in., 2006: Ekspertyza dotycząca możliwych sposobów ograniczenia
dopływu wód neogeńskich do zbiornika w likwidowanym wyrobisku Kopalni Siarki
„Piaseczno” Etap I, Hydroprojekt Sp z o.o., Warszawa.
[6] Matuszewski J. i in., 2007: Ekspertyza dotycząca możliwych sposobów ograniczenia
dopływu wód neogeńskich do zbiornika w likwidowanym wyrobisku Kopalni Siarki
„Piaseczno” Etap II, Hydroprojekt Sp z o.o., Warszawa.
12
dr. hab. Tadeusz Zych
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. St. Tarnowskiego w Tarnobrzegu
Wpływ tarnobrzeskiego dziedzictwa kulturowego
na zwiększenie turystycznej i rekreacyjnej atrakcyjności
zbiornika machowskiego
(Zarys koncepcji ścieżki historycznej)
Dziedzictwo kulturowe to obok polityki historycznej, dwa terminy odwołujące się do szeroko
pojętej przeszłości, które w ostatnim czasie zrobiły w naszym kraju olbrzymią furorę. Oba co
prawda używane są zazwyczaj w wymiarze ogólnym (narodowo- państwowym) jednak niewątpliwie mogą i powinny znaleźć zastosowanie także w aspekcie lokalnym.
Dziedzictwo kulturowe to ogół dorobku ludzkich rąk i umysłów jakie pozostał na danym
terenie po naszych poprzednikach. Zazwyczaj składają się nań ślady materialne w postaci
zabytków i dzieł sztuki, choć nie mniej ważna od nich może być tradycja, żywa w społecznej
świadomości, która potrafi kształtować współczesne ludzkie działania.
W niniejszych rozważaniach skoncentrujemy się na pomnikach tarnobrzeskiego dziedzictwa kulturowego w aspekcie ich oddziaływania na rozwój turystyczny w regionie.
Politykę wobec dziedzictwa kulturowego w pierwszym rzędzie kreuje państwo stwarzając
dla niej odpowiednie ramy prawne i budując instytucje stojące na jego straży. Podobną rolę
w wymiarze lokalnym powinien kształtować samorząd terytorialny, w przypadku Tarnobrzega
prezydent i rada miasta, którzy jasno określając znaczenie dziedzictwa kulturowego i wskazując jego główne dominanty nie tylko pomogli by zakorzenić teraźniejszość w przeszłości,
ale także określiliby priorytety w działaniach na rzecz wykorzystania przeszłości w służbie
dnia dzisiejszego i w budowaniu wizji przyszłości. Nic nie stoi na przeszkodzie by nadać specjalną uchwałą Rady miasta wymiar lokalno-prawny tej polityki.
Udostępnienie do publicznego użytku Zalewu machowskiego i jego popularność jaką sobie
szybko zdobył wśród mieszkańców miasta i grona licznych przyjezdnych pozwala jeszcze raz
spojrzeć na Tarnobrzeg jako miasto, które może cześć swego dochodu czerpać z mądrego rozwoju turystyki i rekreacji. By jednak nie sprowadzić ich jedynie do wodnych atrakcji, warto
pomyśleć o rozszerzeniu oferty, tak by przyjeżdżający tu mogli zrealizować potrzeby także
kulturalne. Miasto mające ponad cztero wiekowa historię, posiada liczne pomniki tego dziedzictwa, które można wykorzystać jako produkt turystyczny, mogący stać się jednym z najważniejszych czynników stymulujących rozwój turystyki.
Warto zdać sobie sprawę iż zaletą tarnobrzeskiego dziedzictwa kulturowego jest jego różnorodność, co sprawia iż jeszcze łatwiej jest go wykorzystać w sposób marketingowy.
Spróbujmy zatem, oczywiście w sposób skrótowy wyodrębnić poszczególne kategorie tego
dziedzictwa, akcentując te walory, które „kupi” potencjalny turysta.
Na początek warto zwrócić uwagę na samo położenie miasta. Tarnobrzeg leżący pomiędzy
Sandomierzem a Baranowem, w miarę już wypromowanymi jako turystyczne atrakcje,
powinien zrobić wszystko , aby każdy odwiedzający te dwa ośrodki, uznał za coś oczywistego
przybyć także do tego miasta. Ważną rzeczą w tej strategii działania powinna stać się
13
współpraca w tym zakresie (w imię korzyści wszystkich stron) samorządów tych trzech miast.
Wśród wielu interesujących pomników historii, które mogą i powinny stać się czynnikiem
przyciągającym turystów do miasta są:
1. Zamek w Dzikowie
Poddawany obecnie gruntownej renowacji, ma pełnić w niedalekiej przyszłości rolę muzeum.
Pytaniem najważniejszym są jego założenia. Czy stanie się obiektem typowym, który podzieli
los kilkuset podobnych w całej Polsce, czy też wprowadzi nową jakość w percepcji przeszłości, pozwalającą na pełnym uczestnictwie w niej każdego widza, działając na jego wyobraźnię. Wzorem powinien tu być przykład Muzeum Powstania Warszawskiego.
Z Dzikowem związana jest także pilna sprawa zagospodarowania otoczenia zamku, tak by
ono nie straszyło odwiedzającego to miejsce turysty, ale jeszcze bardziej wciągało go w jego
klimat. Mam tu głównie na myśli sprawę parku, terenów zielonych i budynków leżących
w pobliżu samego zamku. Uważam iż myślą przewodnią tych działań powinno być dążenie do
ukazania Dzikowa jako żyjącej(również wirtualnie) rezydencji arystokratyczno- ziemiańskiej.
2. Kościół i klasztor o.o Dominikanów
Jest on drugim z symboli miasta, leżącym w bliskości dzikowskiego zamku. Jego najważniejszym „atutem”, prócz ciekawej późnobarokowej architektury jest cudowny obraz matki
Boskiej Dzikowskiej. On uczynił z tego miejsca jedno z najważniejszych w przeszłości
galicyjskich sanktuariów. Właśnie powrót do tej roli, dominikańskiego kościoła powinien
być głównym celem działań prowadzonych oczywiście wespół z gospodarzami tego miejsca. Turystyka pielgrzymkowa może stać się ważnym czynnikiem zwiększenia atrakcyjności miasta.
Warto w tym miejscu dodać iż oba obiekty, tak zamek jak i kościół są także symbolem obecności rodziny Tarnowskich i ich wkładu w rozwój cywilizacyjny miasta i okolicy. Trzeba to
także wyakcentować, ukazując choćby ślady ich bytności. ( Patrząc na funkcjonowanie miasta w szerszej perspektywie można się pokusić o stworzenie związku miast z Leliwą w herbie- co mogło by się przyczynić do powstania ciekawego szlaku turystycznego o charakterze
ponad lokalnym.
3.Tarnobrzeski rynek
Zmodernizowany, choć wydaje się nie do końca- potrzebne są jeszcze: mała architektura
i remont otaczających go kamieniczek- stanowi ciekawy przykład miejskiej urbanistyki czasu
galicyjskiego. Może stać się miejscem , gdzie wielu turystów odpoczywających nad zalewem
spędzi czas obiadu czy też przyjemny wieczór (wszkże pod warunkiem że tu dotrze i znajdzie
odpowiednią ofertę- głownie gastronomiczną). Jego przemiany powinny iść w kierunku nadania temu miejscu owego galicyjskiego ducha, który był obecny na ziemiach rządzonych kiedyś przez Habsburgów. W tym miejscu ważnym postulatem staje się konieczność powołania
miejskiego architekta i plastyka, którzy potrafili by odtworzyć i utrzymać ów klimat. (Sprawą
nie cierpiącą zwłoki staje się uregulowanie kwestii reklam w obrębie Rynku, które dzisiaj peł-
14
nią głównie funkcje odstraszającą, ukazując chaos i bezguście nie tylko właścicieli istniejących tam lokali)
4. Tarnobrzeg żydowski
Nie wiemy dokładnie ilu potomków tarnobrzeskich Żydów odwiedza corocznie miasto swoich przodków. Tarnobrzeg jeszcze sto lat temu zamieszały był w 70 % przez wyznawców religii mojżeszowej. Na fali swoistej mody przywracania pamięci o polskich Żydach warto także
upamiętnić wielowiekową ich bytność w Tarnobrzegu. To stanie się jego dodatkową atrakcją
historyczną. Dziś o ich dawnej obecności świadczy jedynie tablica na miejskiej bibliotecebyłej synagodze. Przy niewielkich nakładach można za pomocą tabliczek czy symbolicznych
kamieni stworzyć swoisty szlak żydowski w Tarnobrzegu, wiodący od rynku, poprzez miejsca: dawnej synagogi, rabinówki, jesziwy, mykwy, starego cmentarza do cmentarza nowego,
którego resztki zachowały się do dzisiaj.
5. Miechocin
Cmentarz na „Piaskach”.
To najstarsza tarnobrzeska nekropola leżąca na granicy miasta i byłej wioski- dziś willowego osiedla. Pochodzący z końca XVIII wieku zachował swój układ i kilkanaście ciekawych
nagrobków, które wraz ze starym drzewostanem i stojącą na środku cmentarza kaplicą tworzą
niepowtarzalny klimat. Zamontowanie specjalnej tablicy informacyjnej na cmentarzu i poddanie go stałej pielęgnacji sprawiły by iż miejsce to mogło by się stać swoistą „księgą” historii miasta czytaną na kamiennych tablicach.
Kościół p.w. Św. Marii Magdaleny.
Eklektyczna budowla, której najstarsza część jest bardzo dobrze zachowanym przykładem
nadwiślańskiego gotyku, kryje w swoim wnętrzu rzecz unikatową- późnogotyckie freski,
rzadko w Polsce spotykane w tak zachowanym stanie. Sam kościół kryje w swoim wnętrzu
jeszcze wiele wartych obejrzenia obiektów, co czyni go miejscem koniecznym do obejrzenia
przez turystów. Ważnym wydaje się tedy jego stałe udostępnienie dla zwiedzających i możliwość swobodnego obejrzenia fresków.(przesuniecie ołtarza głównego do przodu). Z kościelnego placu rozciąga się wspaniały widok na cały zalew machowski, który leży w odległości
10 minut pieszej wędrówki.
6. Zalew
Warto pamiętać iż oprócz walorów rekreacyjnych- główna rolę odgrywają tu jego wielkość
i czysta woda- jest miejscem o podwójnym wymiarze historycznym. Kryje wszak w sobie tak
historię dwóch bardzo starych, bo powstałych w średniowieczu wiosek: Machowa i Kajmowa
jak też dzieje jednej z największych w Polsce kopalni odkrywkowych. Niezwykła atrakcją
może stać się ekspozycja zmian jakie to miejsce przechodziło na przestrzeniu ostatniego półwiecza. Pamięć o dwóch wspomnianych wioskach można by ukazać w specjalnej sali odnowionego domu osiedlowego w Miechocinie(leży przy samym szlaku wiodącym nad Zalew),
15
zaś wspomnienie kopalni siarki mogło by się odbyć w wydzielonym miejscu nad zalewem,
gdzie prócz fotografii można by zgromadzić inne ocalałe po niej ślady.
Wymienione najważniejsze obiekty, będące pomnikami tarnobrzeskiego dziedzictwa kulturowego układają się w swoista ścieżkę- szlak turystyczny biegnący od dzikowskiego zamku
nad brzeg sztucznego jeziora. Długość tego szlaku to ponad 2 km, wiec odległość, którą
można pokonać także spacerem. Należałoby zatem, wzorem ścieżki rowerowej biegnącej
wzdłuż Wisły stworzyć deptak, który łączyłby miasto z zalewem, prowadząc poprzez Miechocin i resztki Kajmowa.
Kończąc te rozważania o szansach jakie może mieć dla rozwoju Tarnobrzega wyeksponowanie jego dziedzictwa kulturowego warto wspomnieć o jeszcze jednym jego aspekcie, aspekcie najważniejszym bo ludzkim. W dziejach Tarnobrzega można dostrzec kilka postaci, które
swoim oddziaływaniem wykraczały poza poziom lokalności. Wyeksponowanie ich i mocne
przypisanie do miejsca skąd wyszli stanowi także jeden ze sposobów jego reklamy.
Wymieńmy dla przykładu trzy takie postacie.
1. Stanisław Jachowicz, jeden z najsłynniejszych polskich bajkopisarzy, prekursor polskich
pedagogów. Wokół jego postaci można by promować Tarnobrzeg jako kulturalną „stolicę”
dziecięcej literatury.
2. Juliusz Tarnowski, bohater powstania styczniowego, opiewany przez M. Konopnicką i L.
Rydla. Zapoczątkowane przed paru laty obchody rocznicy jego śmierci z udziałem statystów w strojach z epoki, mogą przyciągnąć sporą grupę turystów do miasta.
3. Władysław Jasiński „Jędruś”, legendarny twórca i dowódca organizacji „Odwet” i oddziału
partyzanckiego „Jędrusie”, może służyć za wzór nowoczesnego patriotyzmu. Pomnik
Jasińskiego i jego żołnierzy na Skalnej Górze powinien być miejscem żywym, ważnym
punktem identyfikacji ludzi ze swoim miastem i jego historią.
Po upadku przemysłu siarkowego, który przez wiele lat był wizytówka Tarnobrzega, miasto
poszukuje swojej nowej identyfikacji. Otwarcie Zalewu Machowskiego zostało przyjęte przez
wielu jaka szansa na odrodzenie nadwiślańskiego grodu. Czy tak się stanie zależy przede
wszystkim od dalekowzroczności i aktywności tak władz miasta jak i samych mieszkańców.
Warto jednak wiedzieć ze sam zalew nie przywróci miastu dawnej „świetności”. By tak się
stało potrzebne są działania, które stworzą swoiste jego otoczenie, przyciągając turystów
o różnych potrzebach i wrażliwości.
Przedstawiony projekt ścieżki historycznej wpisujący się w proces coraz większego znaczenia w turystyce dziedzictwa kulturowego, jest jedną z takich propozycji, którą autor ośmiela
się dać pod rozwagę.
Bibliografia:
1. W. Alojziak, Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Warszawa 2000
2. Dziedzictwo kulturowe szansą rozwoju turystyki w regionie, red. K. Obodyński,
M. Duricka, A. Nizioł, Rzeszów 2009
3. W. Gaworecki, Turystyka, Warszawa 2007.
4. T. Jędrysiak, Turystyka kulturowa, Warszawa 2008.
16
dr Witold Pycior
Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A
Rewitalizacja terenów Zbiornika Machowskiego
Wprowadzenie
Pojęcie rewitalizacji przywoływane było od samego początku przemian ustrojowych w Polsce od wczesnych lat 90. ubiegłego wieku jednak dopiero w XXI wieku, kiedy rewitalizację
zaczęto kojarzyć z konkretnymi instrumentami wparcia związanymi z planowaniem rozwoju,
pojęcie to weszło do słownika i praktyki samorządów lokalnych. Pierwszym dokumentem formalnie wprowadzającym termin rewitalizacja do tej praktyki w naszym kraju była Narodowa
Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2001-2006. W tym okresie uwaga koncentrowała się
na renowacji (substancji mieszkaniowej, obiektów zabytkowych), a więc przede wszystkim
stronie inwestycyjnej. Nieco później do głosu doszła perspektywa ożywienia gospodarczego,
a więc takiego rekonstruowania obszarów miejskich i wiejskich, by wytworzyć dla nich nowe
perspektywy rozwoju ekonomicznego, natomiast w tle pojawiała się konieczność ożywienia
życia społecznego, bez którego odnowione części miast nadal będą bez życia. Pod koniec
pierwszej dekady XXI wieku optyka społecznej zmiany – społecznej rewitalizacji stała się
najbardziej inspirującym i kreatywnym elementem planowania i realizacji .
Upadek danego środowiska przestrzennego to zawsze, przede wszystkim, kryzys społeczny, a wraz z nim wykluczenie, bieda, patologie, bezradność i zwyczajna bierność. Sytuacja taka wymaga interwencji, dla której bardzo adekwatnym określeniem jest właśnie rewitalizacja. Określenie to jest terminem pochodzenia medycznego(łac. re+vita), gdzie oznacza przywracanie sił witalnych ludziom. W terminologii rozwoju regionalnego rewitalizacja
oznacza działania skupione na ożywieniu zdegradowanych obszarów miast, a ich celem jest
znalezienie dla nich nowego zastosowania i doprowadzenie do stanu, w którym obszary zmieniają swoją funkcję.. Rewitalizacja łączy działania z zakresu budownictwa, planowania przestrzennego, przedsiębiorczości i polityki społecznej, które są realizowane w oparciu o kompleksowe „lokalne programy rewitalizacji”. Termin „rewitalizacja” jest obecnie nadużywany
i określa się nim każdą większą modernizacje lub remont.
W Tarnobrzegu, podobnie jak przypadku wielu polskich miast, trwający przez lata
proces jednoczesnej degradacji materialnej, społecznej i ekonomicznej przyczynił się
do powstania barier rozwoju i sprawił, że sytuacja ta wymaga podjęcia działań rewitalizacyjnych. W praktyce oznacza to potrzebę wdrożenia w zdegradowanych obszarach
miasta zintegrowanego programu obejmującego kompleksowe projekty, na które składają się
działania techniczne (remonty i modernizacje dotyczące zarówno zabudowy jak i przestrzeni
publicznej oraz rewaloryzacji zabytków) oraz projekty miękkie realizowane w sferze społecznej. Rewitalizacja jako świadomie inicjowany przez władze miasta wieloletni proces przestrzennych, społecznych i ekonomicznych przemian o charakterze rzeczowym wymaga koordynacji i spójności na poziomie finansowym. Złożoność procesu, potęgowana liczbą potencjalnych uczestników, wymaga systemowego podejścia. Wymaga integracji z bieżącą i planowaną polityką rozwoju miasta oraz zewnętrznymi źródłami finansowania
17
W opisie Osi Priorytetowej VIIRegionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego wskazuje się, że środki w ramach tej osi przeznaczone zostaną głównie na „…
przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom szczególnej sytuacji, w jakiej znajdują się miasta, których rynek pracy opierał się na dominacji przedsiębiorstw obecnie ograniczających
zatrudnienie lub zlikwidowanych…” oraz na „obszary zdegradowane, które utraciły swoje
dotychczasowe funkcje oraz wymagają ponownego ożywienia”. Do obu wymienionych kategorii zalicza się Miasto Tarnobrzeg, które przez dziesięciolecia związane było z wielkim przemysłem degradującym środowisko naturalne oraz uzależniającym lokalny rynek pracy.
Warunkiem sięgnięcia po zarezerwowane na rewitalizację środki jest przedstawienie
potrzeb w tym zakresie w sposób zorganizowany i zgodny ze standardami europejskimi
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Tarnobrzeg opisuje intencyjnie zamierzenia władz
Tarnobrzega oraz wyznacza pola działań dla podmiotów prywatnych chcących zaangażować
się w działania na rzecz rozwoju miasta. Jego celem jest zwiększenie bezpieczeństwa społecznego, przełamania impasu gospodarczego oraz stworzenia warunków ekonomicznych dla
potencjalnych inwestorów, poprzez poprawę atrakcyjności miasta, przyciągnięcie ludzi operatywnych i otwartych na nowe wyzwania.
Zasięg terytorialny rewitalizowanego obszaru
Na terenie miasta wyodrębniono trzy obszary przewidziane do działań rewitalizacyjnych.
Zgodnie z Wytycznymi w zakresie przygotowania lokalnych programów rewitalizacji dla województwa podkarpackiego wybór ten został dokonany w oparciu o kryteria o których mowa
w stosownych rozporządzeniach Komisji (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Lokalną przesłanką przy wyborze obszarów
była koncepcja rozwojowa miasta nakreślona w podstawowych dokumentach strategicznych
miasta Tarnobrzega. Koncepcja ta uwzględnia przełomowe zmiany gospodarczo-społeczne,
jakie nastąpiły w wyniku przemian ustrojowych w państwie i odzwierciedla ideę budowania przyszłości miasta z uwzględnieniem i wykorzystaniem istniejącej struktury przestrzennej. W koncepcji powiązano szanse, jakie daje dziedzictwo kulturowe (Zamek Dzikowski)
z przestrzenią, jaka powstała w wyniku procesów likwidacji i restrukturyzacji przemysłu siarkowego (Zalew Machowski) oraz najstarszą zabudową miasta, która była związana z tworzeniem i funkcjonowaniem wielkiego przemysłu siarkowego. Wybór obszarów rewitalizacyjnych odzwierciedla wolę skoncentrowania się na wybranych obszarach priorytetowych, tak
aby koncentrując przedsięwzięcia na wyodrębnionym obszarze o kluczowym znaczeniu uruchomić mechanizm, który zainicjuje również rozwój pozostałych części miasta i jego społeczności. Uwzględniając powyższe, jako strefy rewitalizacyjne o kluczowym znaczeniu, które
mogą stanowić zaczyn pozytywnych zmian w procesie rozwoju miasta uznano strefy oznaczone literami A, B, C Dla bardziej precyzyjnego odzwierciedlenia specyfiki potrzeb rewitalizacyjnych Tarnobrzega wyodrębniono dodatkowo strefy oznaczone jako A1, B1 oraz obszary
wsparcia w zakresie mieszkalnictwa oznaczone jako M!, M2 oraz M3.
Czynnikiem wiążącym strefy poprzemysłowe z miejskimi jest zamysł powiązania korzyści wynikających z dziedzictwa kulturowego z korzyścią, jaką może być turystyczne zagospodarowanie zalewu jaki powstał w wyniku prac związanych z rekultywacja terenów kopalni
odkrywkowej. W tej koncepcji oś wyznaczona przez zespół pałacowo-parkowy „Zamek Dzikowski” oraz Zalew Machowski stanowi „kręgosłup rewitalizacji”. Strefa rewitalizacyjna B
obejmująca tereny po nieczynnym dużym przedsiębiorstwie Tarnobrzeskiej Fabryki Obrabia-
18
rek zdewastowane tereny miejskie z licznymi obiektami magazynowymi, zaniedbaną infrastrukturą dworca kolejowego oraz marginalnie zlokalizowanego osiedla Mokrzyszów stanowią uzupełnienie ww. głównego kierunku rewitalizacji miasta Tarnobrzega. Ze względu
na fakt, że obszar ten wiąże ww. obszary zdegradowane społecznie i gospodarczo z obiektem dziedzictwa kulturowego, jakim jest zespół pałacowo-parkowy z XIX w Mokrzyszowie można przyjąć, że odnowa tego obszaru będzie logicznie uzupełniać główny nurt działań rewitalizacyjnych, jakim jest wspomniana już oś Zamek Dzikowski – Zalew Machowski.
Bieżąca koncepcja rewitalizacji miasta Tarnobrzega stanowi kontynuację tej, która była podstawą do opracowania wcześniejszego opracowania programu rewitalizacji miasta i uwzględnia przedsięwzięcia już zrealizowane.
Oprócz logiki działań wynikającej z koncepcji rozwojowej miasta podstawą do określenia
stref rewitalizacyjnych opisanych w tym opracowaniu były wspomniane już kryteria, wynikające z wytycznych związanych z funduszami europejskimi.
Na terenie administracyjnym miasta Tarnobrzega wyodrębnione zostały następujące strefy
rewitalizacyjne:
Strefa rewitalizacyjna terenów miejskich A – obejmująca zabudowę najstarszej części miasta obejmującej zespół pałacowo-parkowy Zamek Dzikowski
Strefa rewitalizacyjna terenów poprzemysłowych A1 – obejmująca osiedle zakładowe
przemysłu siarkowego
Strefa rewitalizacyjna terenów miejskich B – obejmująca miejskie otoczenie zdegradowanych terenów przy ulicy Sienkiewicza
Strefa rewitalizacyjna terenów poprzemysłowych B1 - obejmująca zabudowę przemysłową
byłej fabryki obrabiarek, magazyny WZGS oraz tereny dworca kolejowego.
Strefa rewitalizacyjna terenów poprzemysłowych C – obejmująca zdegradowane tereny
poprzemysłowe wyrobiska po zlikwidowanej odkrywkowej kopalni siarki Machów wraz
z otoczeniem.
19
Źródło Opracowanie własne TARR SA.
Rys. 1: Lokalizacja planowanych stref rewitalizacyjnych
na terenie administracyjnym Miasta Tarnobrzega
Dodatkowo kierując się kryteriami określonymi w art. 7 ust. 2 Rozporządzenia 1080/2006
wyodrębniono trzy obszary działań związanych z mieszkalnictwem
Obszar M1 – obejmuje powierzchnię odpowiadającą strefie rewitalizacji obszarów miejskich
określonej symbolem A
Obszar M2 – obejmuje powierzchnię odpowiadającą strefie rewitalizacji obszarów poprzemysłwych określonej symbolem A1
Obszar M3 – obejmuje powierzchnię odpowiadającą strefie rewitalizacji obszarów miejskich
określonej symbolem B
Przyjęta metodologia delimitacji dla Tarnobrzega
Posiłkując się wskazanymi w Wytycznych w zakresie przygotowania lokalnych programów
rewitalizacji dla województwa podkarpackiego jako kryteria delimitacji przyjęto następujące
cechy:
A.wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia;
B.wysoka stopa długotrwałego bezrobocia;
20
C.niekorzystne trendy demograficzne;
D.niski poziom wykształcenia, wyraźny deficyt kwalifikacji i wysoki wskaźnik przerywania kształcenia;
E.szczególnie wysoki poziom przestępczości i wykroczeń;
F. szczególnie wysoki stopień degradacji środowiska;
G.niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej;
I. porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszkaniowego;
J. niski poziom wydajności energetycznej budynków.
Podział na projekty i zadania inwestycyjne
Podziału na projekty i zadania inwestycyjne dokonano na podstawie zgłoszeń projektów
przygotowanych za pomocą formularzy zgłoszeniowych. Jako podstawowe kryterium przyjęcia projektu do programu rewitalizacji była jego lokalizacja na terytorium wyodrębnionych
stref rewitalizacyjnych. Do programu rewitalizacji zgłoszone zostały następujące rodzaje
projektów:
●● Projekty dotyczące infrastruktury technicznej -11 projektów
●● Projekty na rzecz restrukturyzacji przemysłu – 10 projektów
●● Projekty dotyczące remontu i renowacji istniejących zasobów mieszkaniowych - 9 projektów
●● Projekty dotyczące budowy nowych mieszkań – 1 projekt
●● Projekty dotyczące rozwoju infrastruktury społecznej, kulturalnej turystycznej – 32
projekty
●● Projekty dotyczące wspierania przedsiębiorczości - 7 projektów
●● Projekty dotyczące uruchomiania finansowych mechanizmów wsparcia – 1 projekt
●● Inne projekty dotyczące wynikające z programów pomocowych dotyczące rozwoju
sektora MSP - 2 projekty
●● Projekty dotyczące rozwoju zasobów ludzkich – projekt
●● Projekty dotyczące przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu – 6 projektów
●● Projekty dotyczące tworzenia równych szans – 1 projekt
●● Projekty dotyczące walki z patologiami społecznymi - 1 projekt
●● Projekty dotyczące zapobiegania zjawisku bezrobocia – 4 projekty
Kryteria wyboru pilotażu i kolejność realizacji
Zaproponowano 12 kryteriów oceny projektów. Każde kryterium ma określoną wagę (ważność kryterium), przy czym 1 = waga najniższa, 2 = waga średnia i 3 = waga najwyższa. Suma
wyników wszystkich kryteriów stanowi ocenę rankingową projektu i jest wyrażona punktowo.
Nr Kryteria
Waga
1
Zaawansowanie przygotowania projektu (dokumentacja techniczna
itp.)
3
2
Wpływ rezultatów projektu na zwiększenie atrakcyjności społecznej Miasta (jego funkcji społecznych, edukacyjnych i kulturalnych),
jako miejsca zamieszkania
2
Ocena
Wynik
21
Nr Kryteria
Waga
3
Wpływ rezultatów projektu na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej (w tym turystycznej) i inwestycyjnej Miasta
2
4
Możliwość uzyskania współfinansowania ze źródeł zewnętrznych
3
5
Wpływ na ochronę środowiska i politykę energetyczną
2
6
Wpływ na rozwój społeczeństwa informacyjnego
1
7
Wpływ na realizację polityki równych szans
1
8
Wpływ na podniesienie poziomu bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym
2
9
Zasięg oddziaływania rezultatów projektu (liczba mieszkańców,
którzy będą mogli korzystać z rezultatów)
2
Ocena
Wynik
Uwzględniając przyjęte kryteria dokonany został ranking projektów planowanych do realizacji przez samorząd Miasta Tarnobrzega. Dla przejrzystości przedstawione w tym opracowaniu
rankingi zostały ograniczone do 5 najważniejszych projektów w danej kategorii
Lista rankingowa projektów Miasta Tarnobrzega w obszarze: Rewitalizacja miast
Lp. Projektodawca Strefa
6.1
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
Nakłady
ogółem
Wynik
A
Poprawa funkcjonalności oraz wyposażenie Placu Bartosza Głowackiego
w elementy małej architektury podnoszące estetykę otoczenia - w tym
1 500 000
uzbrojenie, elementy kanalizacji, budowę szaletów, modernizację
oświetlenia oraz pokryć dachowych.
34
B
Adaptacja do potrzeb działań usługowo-gospodarczych zdewastowanego
3 000 000
budynku internatu przy ulicy Kopernika.
32
6.26
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
1.4
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
A
1.8
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
A
1.1
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
A
22
Nazwa projektu
Poprawa estetyki i funkcjonalności
przestrzeni publicznej w obrębie ul.
3 000 000
Targowa, Szpitalna, Tracza oraz terenów wokół szpitala
Rozwój funkcjonalności traktu społecznego - poprawa otoczenia i nadanie nowych funkcji terenom wokół
1 000 000
budynków administracyjnych przy
ulicy Mickiewicza 7 w tym rozbudowa budynku Urzędu Miasta
i budowa parkingów
Przywrócenie Starówce Miasta Tarnobrzeg funkcji centrum aktywności 1 305 000
społeczno-usługowej
Uwagi
Projekt przewidziany do
aplikowania w ramach
Działania 7.1
RPO
32
30
28
Lista rankingowa projektów Miasta Tarnobrzega w obszarze: Rewitalizacja obszarów
zdegradowanych
Lp. Projektodawca Strefa
6.32
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
Urząd Miasta
6.13 Tarnobrzeg
2.2
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
2.7
Urząd Miasta
Tarnobrzeg
Urząd Miasta
1.10
Tarnobrzeg
Nazwa projektu
Wynik
Uwagi
15000000 32
aplikowania
w ramach Działania 7.2 RPO
C
Rewitalizacja terenów poprzemysłowych poprzez budowę stanicy wodniackiej nad jeziorem Machowskim.
3 000 000 31
aplikowania
w ramach Działania 7.2 RPO
C
Rewitalizacja terenu poprzemysłowego po byłej kopalni siarki –
budowa infrastruktury służącej prowadzeniu działalności gospodarczej
w tym remont ul. Zakładowej
1 000 000 28
C
Zapewnienie dostępności komunikacyjnej i infrastruktury służącej roz5 000 000 26
wojowi turystyki w otoczeniu Jeziora
Machowskiego
B1
Przywrócenie funkcjonalności zdegradowanego obszaru gospodarczego
2 000 000 26
pomiędzy ulicami Skłodowskiej
i Sienkiewicza
C
Rewitalizacja terenów poprzemysłowych - budowa plaż przy Jeziorze
Machowskim wraz z infrastrukturą
drogową, wod-kan. i inną
Nakłady
ogółem
Źródła finansowania programu rewitalizacji obszarów miejskich
w latach 2007-2013
Zaplanowane w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Tarnobrzega projekty przewidziane do realizacji w latach 2007–2013 i późniejsze, zgłoszone przez projektodawców wskazują szacunkowa łączną wartość 205 475 731 zł. Ogólny udział nakładów wg źródeł finansowania wyraża się w następujący sposób:
−− 60-85 % środki unijne i/lub środki z budżetu państwa,
−− 15-40 % krajowe środki publiczne i prywatne, stanowiące wkład finansowy projektodawców.
Prognozowane źródła finansowania projektów określone na podstawie zadeklarowanych projektów przedstawia poniższa tabela:
Środki z UE i/lub budżetu państwa
170 787 952,00
Budżet JST,
16 742 000 ,00
Inne krajowe środki publiczne
4 015 769,00
Środki prywatne,
13 451 010,00
Inne
479 000,00
Razem
205 475 731
23
Bardziej precyzyjny montaż finansowy zostanie określony przez poszczególnych projektodawców w okresie starań o fundusze unijne oraz pozyskiwania kredytów, pożyczek i krajowych środków publicznych, przy opracowaniu w kolejnych fazach projektów technicznych
i kosztorysów inwestorskich.
Źródła i wielkość finansowania projektów przewidzianych do realizacji w latach po 2013,
zostanie określona po określeniu stopnia finansowania w kolejnym okresie budżetowym UE.
24
Grzegorz Kiełb
Naczelnik Wydziału Urbanistyki, Architektury i Budownictwa
Urząd Miasta Tarnobrzeg
Zbiornik Machowski w studium i planach
zagospodarowania przestrzennego miasta Tarnobrzeg
Zgodnie z ustawą z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu i przestrzennym w celu określenia polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad gospodarowania przestrzennego, rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzania studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Ustalenia studium są
wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych.
W studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające w szczególności z:
1. Dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu;
2. Stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;
3. Stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości
i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu
kulturowego;
4. Stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
5. Warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia;
6. Zagrożenia bezpieczeństwa ludności i ich mienia;
7. Potrzeb i możliwości rozwoju gminy;
8. Stanu prawnego gruntów;
9. Występowania obiektów i terenów chronionych;
10.Występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych;
11.Występowania udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych;
stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami; zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
W granicach opracowania niniejszego projektu zagospodarowania terenu obowiązujący plan
miejscowy zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego „Tarnobrzeg II” uchwalony
przez Radę Miasta Tarnobrzeg Uchwałą Nr V/46/99 z 3.02.1999 r. (publikacja: Dziennik
Urzędowy Województwa Podkarpackiego Nr 7 z 30.04.1999 r. poz. 213).przewiduje:
1. „W” tereny wód powierzchniowych z podstawowym przeznaczeniem pod:
●● zbiornik wodny w wyrobisku pogórniczym kopalni „Machów”, przy założeniu:
−− składowania odpadów pod warstwą izolacyjną wyrobiska
−− wykonania warstwy izolującej dno zbiornika
−− napełniania zbiornika wodą
−− eksploatacji zbiornika wraz z terenami przyległymi o funkcjach rekreacyjnych
● ● kanał wlotowy doprowadzający wodę z rzeki Wisły do zbiornika
●● kanał ulgi (odprowadzający wodę ze zbiornika do rzeki Wisły)
25
2. „P” tereny rozwoju przemysłu z podstawowym przeznaczeniem pod zabudowę
mysłową kopalni „Machów”
prze-
3. „M” obszar zabudowy mieszkaniowej z podstawowym przeznaczeniem gruntów pod
zabudowę mieszkaniową wraz z obiektami i urządzeniami towarzyszącymi (infrastruktury technicznej i komunikacji)
4. „U” obszar usług publicznych z podstawowym przeznaczeniem terenu pod:
−− tereny usług zdrowia
−− tereny usług oświaty
−− tereny usług handlowo-gastronomicznych
−− tereny usług technicznych i drobnej wytwórczości
−− tereny usług turystycznych i obsługi komunikacji
5. „R” tereny użytkowania rolniczego z podstawowym przeznaczeniem gruntów pod:
−− tereny upraw rolnych
−− tereny upraw sadowniczych
−− tereny upraw łąkowych stanowiących kontynuację dotychczasowego użytkowania
terenu z dopuszczeniem lokalizacji projektowanej infrastruktury technicznej oraz
budynków i obiektów służących bezpośrednio gospodarce rolnej.
6. „Z” tereny zieleni:
−− tereny zieleni parkowej i izolacyjnej
−− tereny zieleni łęgowej w międzywalu rzeki Wisły
−− tereny zadrzewień (wzdłuż Wisłostrady)
−− tereny lasów w rozumieniu ustawy o lasach
−− tereny ogródków działkowych
−− tereny cmentarzy z dopuszczeniem lokalizacji urządzeń sportu i rekreacji, placów
zabaw oraz małych obiektów handlu i gastronomii, ponadto urządzeń i sieci infrastruktury technicznej.
7. „K” obszary tras i urządzeń komunikacyjnych z podstawowym przeznaczeniem pod:
−− tereny kolejowe
−− tereny komunikacji drogowej
−− parkingi
−− tereny dla komunikacji pieszej i rowerowej z dopuszczeniem usług komercyjnych, terenów zieleni i urządzeń infrastruktury technicznej.
8. „I” obszary tras i urządzeń infrastruktury technicznej obejmujące:
−− elektroenergetykę
−− telekomunikację
−− zaopatrzenie w wodę
−− gospodarkę ściekową
−− zaopatrzenie w ciepło
−− zaopatrzenie w gaz.
Do czasu obowiązywania strefy ochronnej ustanowionej decyzją Wojewody Tarnobrzeskiego znak: OS-VI-7622/95/cw z 27.12.1995 r. w jej zasięgu zabroniona jest budowa domów
mieszkalnych, wypoczynkowych, budynków użyteczności publicznej i innych obiektów
26
budowlanych przeznaczonych na pobyt ludzi, a nie związanych z działalnością podstawową
wykonywaną na terenie zakładów tworzących wspólną strefę.
Z dniem 19.03.2007 roku na mocy Decyzji Wojewody Podkarpackiego z dnia 03.01.2007r.
przestała obowiązywać strefa ochronna od KiZPS ustanowiona decyzją Wojewody Tarnobrzeskiego z dnia 27.12.1995r. W związku z powyższym część ustaleń m.p.z.p., dotycząca
zasad zagospodarowania i ograniczeń w obrębie strefy jest nieaktualna. Zaistniała możliwość
innego przeznaczenia i zagospodarowania tych terenów, niż przyjęte w Planie.
Rada Miasta Tarnobrzeg podjęła uchwałę Nr LI/596/2006 z dnia 27 kwietnia 2006 roku oraz
uchwałę zmieniającą w/w Nr VI/76/2007 z dnia 29 marca 2007 roku w sprawie przystąpienia
do sporządzenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Tarnobrzeg, gdzie w paragrafie 2 uchwały stwierdziła potrzebę zmian terenów
przeznaczonych dla celów rekreacji i sportów wodnych w kontekście powstającego zbiornika
„Machów” z jednoczesnym odniesieniem do obowiązujących stref ochronnych od Kopalni
Machów – w likwidacji oraz rozszerzenia oferty terenów budownictwa jednorodzinnego.
28 września 2006 roku Rada Miasta Tarnobrzeg podjęła uchwałę Nr LVIII/667/2006
w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego „Tarnobrzeg II”. Zgodnie z treścią uchwały przedmiotem zmian
będą ustalenia dot.
1. przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub
różnych zasadach zagospodarowania; 2. zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego; 3. zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; 4. zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; 5. wymagania wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych; 6. parametry i wskaźniki kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, w tym
linie zabudowy, gabaryty obiektów i wskaźniki intensywności zabudowy; 7. granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie,
ustalonych na podstawie odrębnych przepisów, w tym terenów górniczych, a także
narażonych na niebezpieczeństwo powodzi oraz zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych; 8. szczegółowe zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości objętych planem miejscowym; 9. szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu,
w tym zakaz zabudowy; 10.zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej; 11.sposób i termin tymczasowego zagospodarowania, urządzania i użytkowania terenów; 12. stawki procentowe, na podstawie których ustala się opłatę, o której mowa w art. 36
ust. 4.
Teren opracowania położony jest na prawym brzegu Wisły, w południowej części miasta
Tarnobrzeg w Osiedlach Nagnajów, Miechocin, Ocice, Przywiśle.
Na obecny stan zagospodarowania i użytkowania terenu objętego projektem zmiany planu
składają się:
−− wyrobisko górnicze Kopalni Siarki „Machów” o kubaturze ok. 200 mln m3 i powierzchni
593 ha, rekultywowane od 1994 roku będące w końcowej fazie napełnienia wodą;
−− obiekty napełniania i odprowadzania wody ze Zbiornika;
−− zewnętrzna bariera odwadniająca wokół wyrobiska – Zbiornika;
27
−− tereny przemysłowe po południowej stronie wyrobiska, w tym Zakłady Chemiczne
„Siarkopol” i zakłady produkcyjne w obrębie Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej;
−− oczyszczalnia ścieków przemysłowych wraz ze zbiornikami retencyjnymi stanowiącymi końcowy etap oczyszczania ścieków, zlokalizowane po południowej stronie wyrobiska;
−− tereny wymagające uporządkowania i nasadzenia zieleni (tereny zdegradowane i skarpy
stanowiące bezpośrednie sąsiedztwo Zbiornika);
−− tereny użytkowane rolniczo, w tym sady;
−− tereny zieleni łęgowej w międzywalu rzeki Wisły;
−− tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej Osiedli Ocice, Miechocin, Nagnajów oraz
tereny zieleni urządzonej Osiedla Przywiśle;
−− tereny komunikacji w tym przebiegająca wzdłuż zachodniej granicy opracowania droga
wojewódzka nr 871 Nagnajów - Tarnobrzeg - Grębów- Stalowa Wola tzw. ”Wisłostrada”, stanowiąca krótki odcinek granicy południowej droga krajowa nr 9 RadomRzeszów oraz odcinek drogi powiatowej relacji Tarnobrzeg-Jadachy w granicy północno-wschodniej;
−− napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokich i średnich napięć.
W obecnym stanie teren objęty zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest w blisko w 40% pokryty będącym w stanie rekultywacji zbiornikiem. Pozostałą
część stanowią nieużytki rolne, ze znacznym udziałem gruntów odłogowanych. Teren posiada
możliwość wyposażenia w niezbędną infrastrukturę techniczną na bazie obecnie istniejącej
infrastruktury poprzez jej rozbudowę lub budowę nowej.
Zgodnie z ewidencją gruntów obszar objęty opracowaniem stanowi głównie własność osób
fizycznych, Skarbu Państwa, spółek Skarbu Państwa, zasobu nieruchomości Skarbu Państwa,
gminy.
Na omawianym obszarze można wydzielić następujące strefy funkcjonalno przestrzenne :
−− strefa systemu ekologicznego – obejmuje obszar naturalny tj. międzywale Wisły, o predyspozycjach do pełnego i całkowitego zachowania i wzbogacania istniejącej funkcji
terenów otwartych oraz funkcji w systemie powiązań ekologicznych. Wszelkie działania na tych obszarach powinny być podporządkowane prawidłowemu funkcjonowaniu,
zachowaniu i wzbogacaniu róznorodności biologicznej z wykluczeniem zmian przeznaczenia na inne cele. Do strefy tej włączono tereny przeznaczone do zagospodarowania zielenią, położone w południowej części obszaru oraz tereny bezpośrednio przylegające do zbiornika, które stanowić będą jego odbudowę biologiczną.
−− strefa wypoczynkowo-rekreacyjna- obejmuje tereny oznaczone w projekcie planu symbolem MN,Ua - tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami agroturystycznymi, MN,T – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i letniskowej, US
– tereny zabudowy usług sportu, USw – tereny zabudowy usług sportów wodnych oraz
UT – tereny zabudowy usług turystycznych.
−− strefa skoncentrowanej zabudowy miejskiej – obejmuje tereny istniejącej i projektowanej zabudowy w obrębie osiedla Ocice
−− strefa działalności przemysłowej, magazynów i składów – obejmuje tereny aktualnie
pełniące takie funkcje. Są to tereny predysponowane do kontynuacji istniejącej funkcji
z racji zredukowania wartości przyrodniczych oraz wyposażenia w infrastrukturę techniczną i komunikacyjną. Wskazane jest intensywne wykorzystanie tych terenów oraz
28
szczególna dbałość o przestrzeganie przepisów z zakresu ochrony środowiska z uwagi
na położenie w sąsiedztwie zbiornika rekreacyjnego.
Ustalenia projektu zmiany planu dotyczą zmiany przeznaczenia, zasad zagospodarowania i użytkowania terenu w obrębie obszaru objętego projektem planu. Użytkowanie terenu
według projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obejmuje:
−− tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (MN);
−− tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i usługowej (MN,U);
−− tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i letniskowej (MN,T);
−− tereny zabudowy zagrodowej w gospodarstwach agroturystycznych (RM,U);
−− tereny zabudowy usługowej wielofunkcyjnej (U);
−− terenu zabudowy usług sportu (US);
−− tereny zabudowy usług sportów wodnych (USw);
−− tereny zabudowy usług turystycznych (UT);
−− tereny zabudowy usług wielofunkcyjnych i działalności produkcyjnej (U,P);
−− tereny zabudowy usług sakralnych (UK);
−− tereny wód powierzchniowych (WS);
−− tereny zieleni publicznej urządzonej (ZP);
−− tereny lasów oraz grunty do zalesienia (ZL);
−− tereny zieleni izolacyjnej (ZI);
−− tereny użytków rolnych (R);
−− tereny urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej, w tym obiektów i urządzeń energetycznych (E), kanalizacji (K);
−− tereny komunikacji drogowej publicznej i wewnętrznej, w tym dróg istniejących i projektowanych zewnętrznego i lokalnego układu komunikacyjnego - KDGP, KDG, KDZ,
KDL, KDD, KDW, dróg dojazdowych pieszo-jezdnych (KDx-j), tereny ciągów pieszo-rowerowych (Kx-r) oraz tereny parkingów (KS) oraz tereny komunikacji kolejowej (KK).
Pod względem funkcjonalnym projektowane przeznaczenie terenów dotyczy utrzymania istniejących funkcji: komunikacyjnej, mieszkaniowej, przemysłowej, częściowo rolnej,
leśnej, zieleni urządzonej i izolacyjnej, wód powierzchniowych, w tym zagospodarowania
i obiektów realizowanych w ramach projektu likwidacji i rekultywacji Kopalni, oraz przekształcenia funkcji terenów rolnych i pogórniczych (zrekultywowanych i nie objętych eksploatacją) w tereny zainwestowane (funkcja rekreacyjno-sportowa, usługowa, mieszkaniowa,
komunikacyjna, leśna i zieleni izolacyjnej).
W projekcie planu wskazano następujące powierzchnie dla terenów funkcjonalnych:
−− MN – 44,91 ha
−− MN,U – 3,03 ha
−− MN,T – 19,70 ha
−− MN,Ua – 5,35 ha
−− U – 27, 04 ha
−− US – 25,68 ha
−− USw – 11, 77 ha
−− UT – 48,22 ha
29
Projekt planu przewiduje następujące zagospodarowanie terenu:
1. WS – podstawowe przeznaczenie terenu pod wody powierzchniowe (zbiornik wodny
retencyjno-rekreacyjny, kanały odwadniające -otwarte lub zakryte i strumienie). Na terenie zbiornika dopuszcza się budowę obiektów hydrotechnicznych niezbędnych do obsługi
zbiornika i budowę pomostów, platform, „pływających basenów” oraz innych obiektów
mających służyć uprawianiu sportów wodnych i rekreacji.
2. U,P – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę usług wielofunkcyjnych i działalności produkcyjnej(hale produkcyjne, składy, magazyny, hurtownie itp.).
Jako przeznaczenie uzupełniające ustala się:
a) obiekty biurowe, administracyjne oraz pozostałe związane z funkcją podstawową
b) urządzenia i sieci infrastruktury technicznej,
c) obiekty małej architektury,
d) zieleń ozdobną i rekreacyjną,
e) miejsca parkingowe, drogi wewnętrzne-serwisowe i dojazdy niezbędne dla obsługi
przeznaczenia podstawowego.
3. UT – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę usług sportu, rekreacji i turystyki.
a) zabudowę mieszkaniową związaną z obsługą przeznaczenia podstawowego (na obszarach oznaczonych symbolem 5UT, 6UT i 8UT), powierzchnia zajęcia do 30% przeznaczenia podstawowego
b) budynki gospodarcze obsługujące podstawową funkcję
c) urządzenia i sieci infrastruktury technicznej,
d) obiekty małej architektury,
e) zieleń ozdobną i rekreacyjną,
f) urządzenia sportowe
g) miejsca parkingowe, drogi wewnętrzne-serwisowe i dojazdy niezbędne dla obsługi
przeznaczenia podstawowego.
4. MN – przeznaczenie terenu pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną,
a) urządzenia i sieci infrastruktury technicznej,
b) obiekty małej architektury,
c) zieleń ozdobną i rekreacyjną,
d) utwardzone miejsca parkingowe, drogi wewnętrzne-serwisowe i dojazdy niezbędne
dla obsługi przeznaczenia podstawowego .
5. U – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę usługową wielofunkcyjną o charakterze publicznym i komercyjnym (w tym: handlu, gastronomii, zdrowia itp.).
d) urządzenia sportowe,
e) miejsca parkingowe i dojazdy niezbędne dla obsługi przeznaczenia podstawowego.
30
6. US – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę usług sportu.
d) urządzenia sportowe
e) miejsca parkingowe i dojazdy niezbędne dla obsługi przeznaczenia podstawowego.
7. MN,T – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę mieszkaniową-jednorodzinną
i letniskową.
b) obiekty małej architektury, oranżerie, baseny,
dla obsługi przeznaczenia podstawowego.
8. USw – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę usług sportów wodnych.
a) budynki gospodarcze obsługujące podstawową funkcję
b) urządzenia i sieci infrastruktury technicznej,
c) obiekty małej architektury,
d) zieleń ozdobną i rekreacyjną,
e) urządzenia i budowle o charakterze sportowo-wodnym,
f) miejsca parkingowe i dojazdy niezbędne dla obsługi przeznaczenia podstawowego.
9. MN,Ua – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną
z usługami agroturystycznymi w obrębie budynków mieszkalnych lub jako wolnostojące.
a) obiekty inwentarskie związane z funkcją agroturystyczną
d) zieleń o charakterze izolacyjnym.
e) urządzenia i sieci infrastruktury technicznej,
f) miejsca parkingowe i dojazdy niezbędne dla obsługi przeznaczenia podstawowego
i uzupełniającego.
10. MN,U – podstawowe przeznaczenie terenu pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną
z nieuciążliwymi usługami wbudowanymi w parterach budynków mieszkalnych lub wolnostojącymi.
b) obiekty małej architektury, place zabaw dla dzieci,
c) zieleń ozdobną,
dla obsługi przeznaczenia podstawowego,
11. ZP – podstawowe przeznaczenie terenu pod zieleń publiczną urządzoną.
Dopuszcza się lokalizację:
31
a)
b)
c)
d)
e)
f)
oczek wodnych, fontann;
placu zabaw dla dzieci, urządzeń sportowych;
małych form architektonicznych;
ciągów pieszych i ścieżek rowerowych;
sieci infrastruktury technicznej w tym oświetlenia ciągu pieszego i rowerowego;
na obszarze oznaczonym symbolem 4ZP dopuszcza się budowę pomostów, platform,
„pływających basenów” oraz innych obiektów mających służyć uprawianiu sporów
wodnych i rekreacji.
12. ZL – podstawowe przeznaczenie terenu pod lasy i dolesienia.
a) sieci i urządzeń infrastruktury technicznej w sposób nie kolidujący z podstawowym
przeznaczeniem terenu;
b) budynków i budowli związanych z gospodarką leśną na podstawie przepisów odrębnych, (wież obserwacyjnych do wysokości 30m, ambon myśliwskich do wysokości
10m, altan leśnych o powierzchni do 50m2 oraz urządzeń dla zwierząt leśnych-paśniki.
13. ZI – podstawowe przeznaczenie terenu pod zieleń izolacyjną.
a) placu zabaw dla dzieci, urządzeń sportowych;
b) małych form architektonicznych;
c) ciągów pieszych i ścieżek rowerowych;
d) sieci infrastruktury technicznej w tym oświetlenia ciągu pieszego i rowerowego;
14. R – podstawowe przeznaczenie terenu pod użytki rolne.
Dopuszcza się lokalizację sieci i urządzeń infrastruktury technicznej w sposób nie kolidujący z podstawowym przeznaczeniem terenu
15. KS – podstawowe przeznaczenie terenu pod parkingi, obiekty i urządzenia związane
z obsługą ruchu drogowego.
c) zieleń ozdobną,
d) obiekty małej gastronomii (na terenie 16 KS)
e) stacje paliw (na terenie 1KS) z budynkami obsługi klienta i handlowymi.
Wpływ ustaleń planu na poszczególne elementy środowiska
powierzchnia ziemi
Realizacja projektu planu spowoduje zajęcie około 200ha powierzchni gruntów dotychczas
użytkowanych rolniczo. Są to grunty I-VI klasy bonitacyjnej, przy znacznym udziale gleb
klasy III i IV. Dla części terenów projektowanego zainwestowania uzyskano zgodę na wyłączenie z produkcji rolnej w trybie uchwalenia poprzedniej edycji planu.
W trybie niniejszego m.p.z.p. wyłączeniu z produkcji rolnej podlegać będzie ok. 150,42ha
użytków rolnych, w tym (wg ewidencji) gruntów ornych: 1,45ha klasy I, 29,18ha klasy II,
32
22,39ha klasy IIIa, 17,09ha klasy IIIb, 25,89ha klasy IV, 7,61ha klasy V, 0,48ha klasy VI
oraz użytków zielonych: 0,66ha klasy I, 9,38ha klasy II, 16,25ha klasy III, 11,71ha klasy IV,
2,57ha klasy IV i 1,28ha klasy VI. Grunty przeznaczone do innego niż rolne zagospodarowania w obrębie terenu objętego projektem planu, to w istotnym stopniu gleby o wysokiej bonitacji. Wyłączenie z produkcji rolnej takiej powierzchni będzie stanowiło pewien uszczerbek dla
areału rolnego miasta. Niemniej należy zauważyć, iż w wyniku wieloletniego oddziaływania
eksploatacji siarki gleby w obrębie użytków rolnych tego rejonu uległy degradacji. Obniżeniu
uległa ich wartość agroekologiczna w wyniku zakwaszenia związkami siarki oraz w wyniku
oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych, pochodzących od ruchu tranzytowego na
„Wisłostradzie”. Grunty rolne omawianego obszaru na znacznej powierzchni nie są aktualnie
wykorzystywane rolniczo, spory procent stanowią grunty odłogowane i opuszczone, zaniedbane sady. Część gruntów ewidencyjnie rolnych, faktycznie nie była użytkowana rolniczo,
została przejęta przez Kopalnię w procesie wysiedleń i wywłaszczeń, pod planowaną eksploatację.
Wg aktualnie obowiązujących przepisów (ustawa z dnia 19 grudnia 2009r o zmianie ustawy
o ochronie gruntów rolnych i leśnych), użytki rolne położone w granicach administracyjnych
miast nie podlegają ochronie prawnej i nie wymagają zgody na wyłączenie z produkcji rolnej.
Realizacja projektu planu na terenach przylegających do Zbiornika nie spowoduje istotnych zmian w odniesieniu do środowiska glebowego i powierzchni ziemi z uwagi na stan
obecny. Aktualnie w obrębie tych obszarów występują grunty zdegradowane w wyniku kopalnictwa siarki oraz grunty o odtworzonej, lecz nie w pełni biologicznie odbudowanej warstwie
glebowej na terenach zrekultywowanych. Część terenów przeznaczonych pod zabudowę
jednorodzinną zostanie odzyskana dla produkcji rolnej i przyrody w postaci ogrodów przydomowych, co zapewniają zapisy planu określające procentowo, pozostawienie powierzchni
biologicznie czynnej w obrębie poszczególnych działek. Realizacja projektu planu dotycząca
zagospodarowania terenów otoczenia Zbiornika nie spowoduje znaczących, trwałych deformacji powierzchni ziemi.
wody powierzchniowe i podziemne
Realizacja projektu planu wiązać się będzie z powstaniem pewnej ilości ścieków i odpadów
bytowych oraz związanych z działalnością usługową i produkcyjną. Mogą one stanowić zagrożenie dla środowiska wodnego – wód podziemnych poprzez przenikanie z powierzchni zanieczyszczeń pochodzących m.in. z nieszczelnych szamb (czasowo dopuszczonych w projekcie
ustaleń planu) i wód powierzchniowych (w tym „Jeziora Machowskiego”) poprzez spływy
obszarowe. To potencjalne zagrożenie może zostać wyeliminowane poprzez konsekwentną
realizację ustaleń planu w zakresie budowy kanalizacji sanitarnej z odprowadzeniem ścieków
na oczyszczalnię miejską.
Wyposażenie terenów aktualnie zainwestowanych i projektowanych do zabudowy w kanalizację będzie powodować korzystne oddziaływanie pośrednie na jakość wód w rzece Wiśle
będącej odbiornikiem ścieków z oczyszczalni miejskiej. Analogicznie zaprojektowano rozwiązania w zakresie odprowadzania wód opadowych z terenów zainwestowania komunikacyjnego i terenów zabudowy. W terenach skoncentrowanej zabudowy zanieczyszczone wody
deszczowe odprowadzane będą szczelnym, otwartym lub zamkniętym systemem kanalizacyjnym i po oczyszczeniu odprowadzane do istniejących wód.
Częściowa zmiana spowodowana realizacją niniejszego planu nastąpi w warunkach gruntowo – wodnych poprzez uszczelnienie podłoża w wyniku wprowadzenia nowych powierzchni
nieprzepuszczalnych, zwłaszcza w obrębie terenów przeznaczonych pod zabudowę usługową,
produkcyjną, mieszkaniową (budynki, parkingi, miejsca postojowe, drogi wewnętrzne).
33
klimat akustyczny
Ustalenia planu wprowadzają realizację nowych dróg uzupełniających istniejący układ komunikacyjny. Są to głównie drogi lokalne, dojazdowe i wewnętrzne, niezbędne dla obsługi
projektowanego przeznaczenia terenów i realizacji powiązań komunikacyjnych z układem
zewnętrznym. Ruch kołowy przewidywany w związku z dojazdami do terenów o nowych
funkcjach, zwłaszcza do terenów planowanej lokalizacji obiektów usługowo-produkcyjnych
oraz terenów o funkcji rekreacyjnej, może mieć wpływ na zmianę lokalnego klimatu akustycznego. Aktualnie w rejonie tych obszarów nie występują źródła hałasu, prócz drogi wojewódzkiej Tarnobrzeg – Stalowa Wola „Wisłostrady”, drogi powiatowej przebiegającej przez
Osiedla Miechocin i Ocice oraz drogi krajowej nr 9, przebiegającej w rejonie Osiedla Nagnajów, prowadzących ruch tranzytowy. Równocześnie na przeważającej części obszaru przeznaczonego do zagospodarowania nie występują tereny zabudowy mieszkaniowej, dla której emisja hałasu powodowałaby uciążliwość, za wyjątkiem zabudowy zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie w/w dróg.
Oddziaływanie (potencjalna uciążliwość związana z emisją hałasu) ruchu drogowego
zostało uwzględnione w projekcie planu poprzez zapisy dotyczące zachowania standardów akustycznych określonych w przepisach odrębnych, w zależności od funkcji terenu, co
w szczególności dotyczy terenów o funkcji rekreacyjnej.
środowisko biotyczne (flora i fauna)
Na terenach projektu zmiany planu zostanie wprowadzona nowa zabudowa produkcyjna,
usługowa, rekreacyjna, mieszkaniowa jednorodzinna oraz układ komunikacyjny, niezbędny
dla jej obsługi.
Mając na uwadze specyfikę terenów opracowania (obszar byłej eksploatacji siarki znacząco oddziałującej na środowisko biotyczne), można stwierdzić, iż spowoduje to zmniejszenie powierzchni biologicznie czynnej tylko w pewnym stopniu. Zainwestowane zostaną tereny
wolne od zabudowy, lecz nie posiadające wartości pod względem przyrodniczym, położone
poza systemem powiązań ekologicznych miasta. Występująca tu szata roślinna, charakteryzująca się ekspansją trzciny i trzcinnika piaskowego, zbiorowisk charakterystycznych dla jałowych i bardzo ubogich w materię organiczną gleb ulegnie zniszczeniu, w jej miejsce zostanie wprowadzona nowa wartość w postaci kultywowanej zieleni urządzonej i towarzyszącej
obiektom usługowym. Realizacja ustaleń planu nie spowoduje istotnych wylesień ani usuwania zadrzewień, prócz wycinki drzew owocowych w obrębie sadów. Wg opracowanego wniosku o wyłączenie z użytkowania leśnego, ok. 0,08ha gruntów leśnych podlegać będzie zmianie użytkowania z przeznaczeniem pod drogę lokalną. Jest to pojedyncza zalesiona działka na
gruncie prywatnym - nasadzenia sosny wieku 9 lat.
Zajęcie terenów rolnych (mało cennych przyrodniczo zbiorowisk roślinnych), nie powinno
zainicjować istotnej presji na przyrodę ożywioną na większych obszarach. Zostaną wprowadzone nowe zalesienia i nasadzenia drzew w postaci zieleni izolacyjnej, głównie na terenach
okalających Zbiornik.
34
Jerzy Jakimow
Dyrektor Ośrodka Sportu i Rekreacji „Wisła” w Tarnobrzegu
Założenia komunalnego zagospodarowania
infrastrukturalnego
i turystycznego Zbiornika Machowskiego
Zbiornik wodny „Machów” został urządzony w wyrobisku odkrywkowej kopalni siarki. Położony jest na terenie miasta Tarnobrzega w dalekiej odległości (ok. 1 km) od zwartej zabudowy miejskiej. Charakteryzuje się dużą powierzchnią (około 600 ha), zbliżony kształtem
do koła, maksymalna głębokość 42 m. W zbiorniku znajduje się czysta woda, umożliwiająca urządzenie kąpielisk, co zostało udokumentowane badaniami przeprowa-dzonymi w m–
cach letnich 2010 r. przez Państwową Stację Sanitarno – Epidemiologiczną w Tarnobrzegu.
Zbiornik posiada urozmaiconą linię brzegową (półwyspy i wyspa), istnienie drogi opaskowej wokół zalewu umożliwia lokalizację obiektów rekreacyjno – sportowych w dowolnym
miejscu nabrzeża. Obserwacje poczynione w miesiącach letnich 2010 roku w trakcie funkcjonowania tymczasowego kąpieliska i bazy żeglarskiej wskazuje, że nad zalewem wieją wiatry szczególnie korzystne dla uprawiania sportów żeglarskich. Zauważonym minusem jest
powstawanie w trakcie burz wysokiej fali, która niszczyła urządzenia, sprzęt pływacki, jak
również elementy architektury umieszczone na nabrzeżu gdzie urządzono tymczasowe kąpielisko i bazę żeglarską.
Zagospodarowanie komunalne zbiornika Machowskiego winno rozpocząć się od zlokalizowania poszczególnych obiektów sportowo – rekreacyjnych na nabrzeżu. W pierwszej kolejności należy wybudować infrastrukturę sieciową w taki sposób, aby wszystkie obiekty miały
dostęp do:
●●
●●
●●
●●
●●
●●
Sieci drogowej, ciągów pieszych i ścieżek rowerowych
Sieci energii elektrycznej
Sieci wodociągowej
Sieci komunalnej
Sieci internetowej
Sieci telefonicznej
1. Strefa uprawiania sportów wodnych
Duża powierzchnia, głębokość, dogodny dojazd i korzystne wiatry nad Zalewem Machowskim stwarzają doskonałe warunki do uprawiania sportów wodnych takich jak:
f)
g)
h)
i)
Żeglarstwo
Kajakarstwo
Wioślarstwo
Windsurfing
35
j) Sport motorowodny
k) Narciarstwo wodne
W celu umożliwienia uprawienia sportów wodnych należy zbudować następującą
infrastrukturę:
−−
−−
−−
−−
−−
−−
−−
−−
−−
Slip do wodowania łódki z wyciągarką
Pomosty do cumowania łodzi
Przystań (stanica) żeglarska wraz z całymi wyposażeniem
Maszt regatowy sygnalizacyjny
Falochron lub molo widokowe
Przystań dla kajaków i rowerów wodnych
Wyciągi do nart wodnych
Parking na samochody
Miejsca noclegowe
Przystań (stanica) żeglarską należy usytuować od strony zawietrznej w miejscu gdzie
nie występuje duże falowanie. Najodpowiedniejszym miejscem na lokalizację przystani jest
zatoka przy półwyspie obok kanału wlotowego z Wisły.
Tam też należy zlokalizować służby ratownicze WOPR, Policję i Straż Pożarną.
2. Strefa rekreacyjna kąpieliskowo-plażowa
Czysta woda zalewu Machowskiego, dogodny dojazd stwarzają doskonałe warunki do kąpieli
i plażowania jednocześnie kilku tysiącom ludzi (tak było w lipcu i sierpniu 2010) należy zbudować następującą infrastrukturę:
−− Teren nabrzeża od punktu widokowego do tymczasowej przystani żeglarskiej należy
pokryć warstwą piasku
−− Na całej długości nabrzeża pokrytego piaskiem należy co 50 m zamontować drewniane
schody w celu umożliwienia bezpiecznego i wygodnego dojścia do wody.
−− Na całej długości kąpieliska należy zlikwidować roślinność wodną
−− Wybudować wieżę dla ratowników
−− Wybudować kabiny do przebierania
−− Na nabrzeżu pokrytym warstwą piasku należy wyznaczyć kąpielisko strzeżone i brodzik dla dzieci
Na nabrzeżu porośniętym trawą należy wyznaczyć place zbaw dla dzieci, zamontować
ławki, kosze na śmieci, toalety przenośne lub stacjonarne, miejsca parkingowe dla rowerów,
miejsca dla handlujących (mała gastronomia) z doprowadzoną wodą, energią elektryczną
i kanalizacją. Ponadto konieczne będzie zabudowanie mola spacerowo – widokowego i wieży
widokowej na zbiorniku wodnym oraz wyznaczenie miejsca do grillowania jak również zbudowanie altanki o konstrukcji drewnianej. W celu udostępnienia plaży trawiastej i kąpieliska osobom zmotoryzowanym należy przygotować parkingi na co najmniej 800 samochodów
wzdłuż drogi opaskowej.
36
Dla kąpieliska i plaży trawiastej należy stworzyć strefę rekreacyjno – sportową w postaci:
−−
−−
−−
−−
−−
−−
−−
−−
−−
Boisk do siatkówki i koszykówki
Kortu tenisowego
Ścianki wspinaczkowej
Boiska do siatkówki plażowej
Kompleks boisk typu „Orlik 2012”
Placu zabaw dla dzieci
Basenu kąpieliskowego odkrytego
Amfiteatru
Zaplecza gastronomicznego (restauracje, kawiarnie itp.)
W strefie rekreacyjnej należy umiejscowić również punkt informacji turystycznej, w którym będą dostępne mapy, pamiątki i foldery reklamujące tarnobrzeskie atrakcje architektoniczne, przyrodnicze, krajoznawcze, historyczne oraz inne obiekty rekreacyjne zlokalizowane
na terenie całego miasta.
Aktualnie w ramach programu Rewitalizacji terenów poprzemysłowych rozpoczęta została
inwestycja miejska obejmująca budowę stanicy wodniackiej i terenu rekreacyjnego nad Jeziorem Machowskim.
Wykonana dokumentacja projektowa (projekt budowlany i wykonawczy) obejmuje:
l) teren rekreacyjny z basenem.
−− budynki usługowe – gastronomiczne szt. 2,
−− budynek – toalety damskie i męskie, pomieszczenie techniczne dla ratowników,
−− natryskownie wolno stojące,
−− boisko do gry w siatkę plażową,
−− kąpielisko oraz brodzik dla dzieci (stal nierdzewna),
−− plażę,
−− parking,
−− miejsca grillowe,
−− zieleń,
−− wieżyczka dla ratowników,
−− dojazd do istniejącej drogi,
−− oświetlenie,
−− sieci dosyłowe oraz uzbrojenie terenu w media niezbędne do realizacji projektu
z uwzględnieniem potrzeb na dalszą rozbudowę infrastruktury wokół zbiornika.
m)Miejska stanica żeglarska – Budynek żeglarski dla potrzeb szkoleń i administracji
z zapleczem żywnościowym, hotelarskim (dla kadry), dydaktycznym, sanitarnym,
szatniowym itp.,
−− pomieszczenia na parterze:
◦◦ sala wykładowa na ok. 40 osób,
◦◦ świetlica, wc męskie i żeńskie, szatnie (w tym dla niepełnosprawnych),
◦◦ bufet, kuchnia, zmywalnie,
◦◦ pomieszczenia administracyjne,
◦◦ kotłownia.
−− pomieszczenia na piętrze:
◦◦ pokoje gościnne dla wykładowców z łazienkami (ok. 16 osób),
◦◦ pomieszczenie dla ochrony z kuchnia i łazienką.
37
−− poddasze użytkowe:
◦◦ pokoje dla kadry ok. 6 osób z łazienkami,
◦◦ sala szkoleniowa (wykładowa) na ok. 40 osób,
◦◦ wyjście na wieżę,
−− wieża obserwacyjna z zadaszeniem.
◦◦ Hangar na łódki 5 – 8 stanowiskowy.
◦◦ Wiata na sprzęt żeglarski.
◦◦ Keja stała i pływająca na ok. 80 stanowisk.
◦◦ Altany rekreacyjno – grillowe szt. 2 na ok. 50 miejsc.
◦◦ Drogi komunikacyjne dla pojazdów samochodowych i dla pieszych.
◦◦ Parkingi ok. 40 – 50 stanowisk.
◦◦ Plac apelowy z masztem regatowym.
◦◦ Ogrodzenie i oświetlenie obiektów.
◦◦ Trybuny dla publiczności na ok. 200 miejsc.
3. Strefa noclegowa z zapleczem sanitarnym
Strefa noclegowa powinna być ogrodzona i składać się z następujących elementów:
−− Pola namiotowego z altanką (deszczochronem) na co najmniej 100 namiotów
−− Budynku recepcji z wypożyczalnią sprzętu turystycznego
−− Pola karawaningowe na 30 przyczep
−− Miejsca do grillowania
−− Pawilonu sanitarnego (natryski, toalety, umywalnie, pralnie, suszarki i wydzielone
miejsce kuchenne)
−− Parkingu na 200 samochodów
−− Miejsca na pawilon gastronomiczny
−− Boiska do piłki plażowej
−− Wypożyczalni sprzętu pływającego (kajaki i rowerki wodne)
4. Stanica harcerska na terenie Zalewu Machowskiego
Przy Zalewie od strony zalesionej warto zlokalizować stanicę harcerską. Bliskość zalewu
w połączeniu z zielenią przyrody umożliwiłaby organizację pełnej gamy propozycji programowych oraz realizacji różnych aktywności dla korzystającej ze stanicy młodzieży. Stuletnie doświadczenie organizacji harcerskich w kształtowaniu pozytywnych postaw patriotyzmu,
ekologii, przedsiębiorczości, zaradności i aktywności obywatelskiej w młodych ludziach znakomicie dopełnia8ne jest kontaktem z przyrodą i czterema żywiołami.
Stanica harcerska powinna być ogrodzona i składać się z następujących elementów:
−− Pola namiotowego z altanką (deszczochronem) na co najmniej 100 namiotów
−− Budynku schroniska młodzieżowego oraz terenu domków
−− Budynku recepcji z wypożyczalnią sprzętu turystycznego i sportowego oraz magazynem sprzętu biwakowego
−− Pawilonu sanitarnego (natryski, toalety, umywalnie, pralnie, suszarki i wydzielone
miejsce kuchenne)
−− Parkingu na 50 samochodów
38
−−
−−
−−
−−
−−
Miejsca na pawilon gastronomiczny z jadalnią
Boiska wielofunkcyjnego
Wypożyczalni sprzętu pływającego (kajaki i rowerki wodne)
Ścieżki wyzwań z urządzeniami do treningu sprawności fizycznej
Miejsca ogniskowego
39
Jan Żak
Komendant Miejski Policji w Tarnobrzegu
Bezpieczeństwo nad Zbiornikiem Machowskim
Prace likwidacyjno-rekultywacyjne przywracające wartości użytkowe i przyrodnicze terenom
zdewastowanym działalnością górniczą Kopalni Siarki Machów i częściowe udostępnienie
w sezonie letnim tzw zbiornika machowskiego do celów wypoczynkowych sprawiły że Tarnobrzeg stał się atrakcyjny turystycznie..
Zwiększony napływ osób korzystających z wypoczynku, oraz prowadzone w związku z tym
działania porządkowe zostały poprzedzone wielokierunkowymi ustaleniami dla spełnienia
wymogów wynikających z przepisów prawa. Kompleksowe rozwiązania związane z zapewnieniem bezpieczeństwem na terenach przy zbiorniku, samym zbiorniku i ciągach komunikacyjnych prowadzących do niego wymagają współpracy wielu podmiotów.
Komenda Miejska Policji w Tarnobrzegu już od maja 2010 r. włączyła się w te działania
wspólnie Urzędem Miasta Tarnobrzega, Ośrodkiem Sportu i Rekreacji „Wisła” w Tarnobrzegu
, dyrekcją Kopalni Siarki w Machowie, WOPR-em i TKKF-em oraz Jacht Klubem Kotwica
.Wynikają one wprost z Ustawy o Policji z dnia 06 kwietnia 1990 r w zakresie inicjowania
i organizowania działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń
i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi ,samorządowymi i organizacjami
społecznymi, ale i z naszej troski o stworzenie jak najlepszych warunków do wypoczynku.
Nie bez znaczenia jest fakt, że w okolicy około 60 km od Tarnobrzega brak jest zbiornika
wodnego o tak dużej powierzchni udostępnionego dla sportów wodnych oraz z osób korzystających z wypoczynku nad wodą. Utworzenie kąpieliska nad Zalewem Machowskim musiało
również spełnić wymogi Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 06 maja 1997r. w sprawie
określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających i kąpiących się i uprawiających sporty wodne.
W ramach współdziałania policjanci Wydziału Prewencji KMP Tarnobrzeg konsultowali i brali
udział w tworzeniu regulaminów : porządkowego Zalewu Machów i regulaminu kąpieliska.
Natomiast funkcjonariusze Wydziału Ruchu Drogowego kilkakrotnie dokonywali przeglądu
terenu wokół zalewu przekazując sugestie w zakresie organizacji ruchu drogowego wokół
zalewu oraz usytuowania miejsca bazy służby ratowniczej Policji. Dodatkowo na podstawie
planu zabezpieczenia sezonu turystyczno wypoczynkowego na terenie województwa podkarpackiego opracowanego przez Komendę Wojewódzką Policji w Rzeszowie, Komenda Miejska Policji w w Tarnobrzegu uzyskała delegowanie do działań w rejonie Zalewu Machowskiego w okresie od 1 lipca do 30 sierpnia 2010 r. , 4 policjantów i dwa radiowozy z Oddziałów Prewencji Policji z Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie. Dzięki wcześniejszym
dokonanym uzgodnieniom z Prezydentem Miasta, policjantom przeznaczonym do działań
przywodnych zostały sfinansowane przez Ośrodek Sportu i Rekreacji w Tarnobrzegu wyżywienie, noclegi oraz paliwo do radiowozów za co składam serdeczne podziękowanie samorządowi terytorialnemu, włodarzom miasta i dyrekcji OSIRu.
41
Oprócz wymienionych policjantów Komenda Miejska Policji zadysponowała do działań
dwie łodzie służbowe Harpun i Quicksilver wraz z obsadą, uzgadniając ich cumowanie,
zwodowanie i objęcie ochroną w rejonie bazy WOPR z Prezesem Kopalni Siarki w Machowie . Na podstawie planu wojewódzkiego w KMP Tarnobrzeg opracowano własny plan
działań prewencyjnych pod nazwą „Bezpieczne Wakacje 2010”, w którym zawarto zadania
dla policjantów z zakresu zapobiegania demoralizacji , profilaktyki zachowań ryzykownych
i przestępczych. Zorganizowaliśmy także przeszkolenie policjantów stermotorzystów do działań na terenie zalewu i uzgodniliśmy sposób ich wykorzystania i współdziałania z WOPRem
i Państwową Strażą Rybacką.
W wyniku tych wielokierunkowych działań w momencie otwarcia zalewu Komenda Miejska Policji była w stanie należycie zaplanować i zorganizować służby na i w rejonie zalewu.
W okresie od 1 lipca do 31 sierpnia 2010r służby przy zabezpieczeniu sezonu turystycznego
pełniło ogółem 217 policjantów, w tym:
−− z wykorzystaniem łodzi motorowych – 114 policjantów
−− w patrolach pieszych i wykorzystaniem pojazdu – 113 policjantów.
Odbyto łącznie 117 służb. Służby te były pełnione najczęściej w 8-godzinnym systemie dwuzmianowym w tym:
−− z wykorzystaniem łodzi motorowej - 66 służb
−− służba patrolowa(patrole z wykorzystaniem pojazdu i piesza)-51 służb.
W trakcie działań funkcjonariusze przeprowadzili około 160 interwencji, nałożyli 93 mandaty karne na łączną kwotę 15 180 zł, skierowali 3 wnioski o ukaranie do Sądu Rejonowego
w Tarnobrzegu i zatrzymali 1 sprawcę przestępstwa z art.178 § 1 KK(kierowanie pojazdem
w stanie po użyciu alkoholu).
Wylegitymowano ogółem 131 osób-dodatkowo pouczono 32 sprawców wykroczeń.
Zabezpieczono dwie imprezy masowe na terenie zbiornika. Jedną z nich był Piknik z Radiem
Biwak , drugą Regaty oraz Koncerty zespołów szantowych „Nowy Brzeg Nowa Fala”.
Chciałbym podkreślić, że policjanci KMP pełniący służbę na wodzie przeprowadzili również
5 akcji ratunkowych - dwie samodzielne i trzy wspólne ze służbami WOPR-u.W w wyniku
tych akcji uratowano ludzkie życie i sprzęt pływający. Dotyczyły one osób, które wypłynęły
zbyt daleko od brzegu i w obliczu nadchodzącej burzy nie były w stanie wrócić samodzielnie do brzegu. Uratowano dzięki temu surfera, rodzinę na rowerze wodnym, osoby pływające
na katamaranie, z przewróconego jachtu oraz dzieci zaklinowane w przewróconych zadaszeniach oraz Toy –Toyach, które przewrócił porywisty wiatr z jakim niejednokrotnie przyszło się zetknąć na terenie zalewu w czasie trwającego sezonu. Policjanci we współdziałaniu
z WOPRem sprawowali ciągły nadzór nad terenem zalewu, reagując na lekkomyślne zachowania amatorów kąpieli i użytkujących sprzęt pływający nie stosujących się do regulaminów.
Jak skuteczne były to działania świadczy fakt, iż w przeciągu całego sezonu turystycznego
nie tylko na terenie zalewu „Machów” ale również na terenie całego powiatu tarnobrzeskiego
nie odnotowano ani jednego przypadku utonięcia. Wypływający kajakami na teren zalewu
turyści byli bardzo zdziwieni, że podpływali do nich policjanci i zwracali uwagę na brak
kamizelek ratunkowych. Twierdzili, że zawsze tak pływają i nikt im nigdy nie zwrócił na to
42
uwagi. Tym bardziej byli zdziwieni kiedy policjanci wydali im polecenie powrotu do brzegu
i zakaz wypływania bez kamizelek.Wracając do tematu należy podkreślić, że tymczasowość
rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa wypoczywających, organizacji ruchu w rejonie zalewu
, zwłaszcza w kontekście planowanego dopuszczenia do ruchu na zbiorniku wodnym motorówek i skuterów wodnych, będzie wymagać w przyszłości dalszej współpracy wymienionych
służb i instytucji.
Zapewnienie pełnego bezpieczeństwa wypoczywających będzie wymagało wsparcia finansowego Policji przez samorząd co umożliwi uruchomienie sezonowego posterunku Policji.
Praktyka powyższa jest upowszechniona na terenie Polski i przynosi bardzo pozytywne efekty.
43
Jerzy Panek
Komandor Jacht Klub „Siarkopol”
Żeglarski Zbiornik
Jacht Klub „Siarkopol” działa jako stowarzyszenie od grudnia 1992 roku. Statutowym działaniem klubu jest popularyzacja żeglarstwa i innych sportów wodnych wśród mieszkańców
Tarnobrzega i okolic.
W chwili obecnej Jacht Klub „ Siarkopol” jest największym miejskim stowarzyszeniem skupiającym pasjonatów żeglarstwa.
Klub dysponuje nowoczesną i profesjonalną stanicą wodną składającą się z budynku bosmanki oraz zaplecza gospodarczo sanitarnego w Polańczyku nad Soliną. W naszej przystani
cumuje ponad 100 jachtów. Ponadto klub posiada siedem jachtów żeglarskich typu Viva i DZ
co roku powiększając i unowocześniając istniejącą flotę.
Dalszy rozwój Jacht Klub „Siarkopol” ściśle wiąże się z istniejącym po wyrobisku siarkowym
„Jeziorem Machowskim”. Dokładnie 7 lat temu 30 sierpnia 2003 roku władze klubu wystosowały pisma do Prezydenta Miasta Tarnobrzega oraz Dyrekcji Kopalni „Machów” o ujęcie
w planach zagospodarowania przyszłego zbiornika wodnego miejsca na stanicę wodną. Pisma
te zapoczątkowały strategię przyjętą przez Zarząd Jacht Klubu „Siarkopol” dotyczącą ubiegania się o miejsce nad Zalewem Machowskim. Starania te zaowocowały ujęciem projektu Jacht
Klubu do potencjalnej realizacji ze środków unijnych w zakresie rozwoju zaplecza turystycznego do rewitalizacji obszaru przemysłowego „Jezioro Machowskie” – Budowa Przystani
Żeglarskiej, zawartego w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Tarnobrzeg. W ramach
projektu planowane jest wybudowanie budynku bosmanki wraz z zapleczem techniczno –
sanitarnym, slipu do wyciągania jachtów, które będą mogą być zimowane w martwym okresie
nawigacyjnym oraz drogi dojazdowej z parkingiem na ok. 15 miejsc parkingowych.
Powyższa strategia składa się z czterech części:
I Część – odnosi się do pozyskania terenu (ok. 10 arów) z bezpośrednim dostępem do linii
brzegowej, stworzenia infrastruktury żeglarskiej w postaci wybudowania bosmanki wraz
z zapleczem techniczno sanitarnym i profesionalnym slipem. W dalszej kolejności planowane jest postawienia kei składającej się z 6 pływaków do cumowania jachtów przy których
będzie można umieścić ok. 20 łódek i przeniesienie części sprzętu pływającego z przystani
w Polańczyku (3 łodzie kabinowe i łódź DZ) oraz dodatkowo zakup 4 łodzi typu omega do
prowadzenia szkoleń i rekreacji.
45
Nowe łodzie: „Dzikowiak” i „Leliwa”
Port w Polańczyku
46
II Część – przewiduje prowadzenie i promowanie czynnego wypoczynku nad wodą wśród
mieszkańców naszego miasta. Zadanie to prowadzone będzie w oparciu o posiadany sprzęt
pływający i poprzez popularyzację żeglarstwa, organizowanie szeregu imprez żeglarskich,
integracyjnych, regat, imprez plenerowych i artystycznych, w których mieszkańcy będą czynie uczestniczyć poznając historię i zwyczaje żeglarskie. Przewidujemy, iż łącznie w sezonie nawigacyjnym (kwiecień – październik) ze sprzętu pływającego oraz towarzyszącej infrastruktury technicznej korzystać będzie ok. 800 – 1000 uczestników czynnego wypoczynku
III Część – strategii odnosi się do popularyzacji i prowadzenia szkolenia żeglarskiego skierowanego do mieszkańców miasta (dzieci, młodzieży i osób dorosłych). Dzięki posiadanej
wykwalifikowanej kadrze instruktorskiej Jacht Klub „Siarkopol” od szeregu lat prowadzi
działalność szkoleniową wśród mieszkańców naszego miasta. W tym czasie na organizowanych obozach szkoleniowych uprawnienia żeglarskie zdobyło ponad dwieście osób. Zgodnie
z opinią Tarnobrzeskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego organizowane i prowadzone
przez Jacht Klub „Siarkopol” szkolenia na uprawnienia żeglarskie są profesjonale i na najwyższym poziomie szkoleniowym.
Uczestnicy obozu żeglarskiego
47
Uczestnicy obozu żeglarskiego
IV Cześć – strategii odnosi się do prowadzenia i zacieśniania współpracy między wszystkimi
podmiotami prowadzącymi działalność mającą propagować sport, wypoczynek oraz bezpieczeństwo korzystających z Jeziora Machowskiego. W tym celu będziemy czynnie uczestniczyć we wszelkich inicjatywach zgłaszanych między innymi przez Władze Miasta i inne
podmioty działających na niwie sportów wodnych. Profesjonalnej obsłudze imprez będzie
służył budynek bosmanki, w której odbywać się będą między innymi spotkania, koncerty oraz
szkolenie adeptów sztuki żeglarskiej.
48
„Bosmanka” w Polańczyku
Wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu działalności rekreacyjnej z jednej strony predysponuje ale i zobowiązuje do profesjonalnego działania na rzecz promocji turystycznej
powstałego zalewu. Nabyte umiejętności, potencjał organizacyjny i finansowy oraz wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu działalności rekreacyjno sportowej dają należytą
gwarancję stworzenia w niedalekiej przyszłości (24 – 36 miesięcy od uzyskania terenu)
profesjonalnej przystani żeglarskiej służącej lokalnemu środowisku oraz gościom wypoczywającym nad „Jeziorem Machowskim”. Przyszła przystań żeglarska Jacht Klubu
„Siarkopol„ stanowić ma uzupełnienie i wzbogacenie oferty turystycznej i rekreacyjnej dla powstającej na terenie zalewu Wielofunkcyjnej Stanicy Wodniackiej kierowanej
i administrowanej przez Ośrodek Sportu i Rekreacji „ Wisła „, która pełniła by rolę Tarnobrzeskiego Centrum Sportów Wodnych. W tym miejscu chce podkreślić, iż przy planowaniu Miejskiej Stanicy Wodnej brali udział członkowie naszego klubu dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem.
Żywię nadzieję, iż powstająca spółka zarządzająca zbiornikiem będzie sprzyjać powstawaniu zaplecza do uprawiania sportów wodnych i dokona w miarę szybkiego podziału terenów
pod przyszłe obiekty rekreacyjne. Ponadto Stowarzyszenie nasze zwraca się z postulatem aby
uwzględnić w przyszłej tabeli opłat czynszu dzierżawnego organizacje wywodzące się lub
mające rodowód „ Siarkopolu „. i ustalić dla nich najniższą symboliczną stawkę dzierżawy.
Będzie to wyraz uznania dla ludzi tworzących historię i rozwój gospodarczy naszego miasta.
49
Pozostając z Żeglarskim Pozdrowieniem żywię nadzieję że priorytetem Jacht Klubu „Siarkopol” tak jak i przyszłego zarządcy zalewu będzie stworzenie warunków dla uprawiających
sporty wodne, aby nad zalew ściągały rzesze żeglarzy z północnego Podkarpacia i terenów
ościennych, żeby Zalew Machowski stał się dla nich w niedalekiej przyszłości realną przyjemnością i satysfakcją.
Liczę na owocną współpracę nakierowaną na wspólne dobro jakim są mieszkańcy naszego
miasta, ich kondycja fizyczna, wypoczynek i pasja żeglarska.
50
Tadeusz Gospodarczyk Jacht Klub „Kotwica”
WSTĘP
Żeglarstwo jest wspaniałą przygodą. Jest również formą aktywnej rekreacji, sposobem na
ciekawe życie, pasją którą warto przekazać dzieciom i młodzieży. Sporty wodne nie tylko
przyczyniają się do kreowania postaw, są również szkołą charakteru, sposobem na poznanie
świata, pozwalają urzeczywistniać marzenia i fantazje każdego miłośnika przygody. Żeglarstwo, pojmowane jako sposób spędzania wolnego czasu i kształtowania charakteru młodego
człowieka, jest doskonałym środkiem wychowawczym.
Jacht Klub „Kotwica” to stowarzyszenie członków i sympatyków sportów wodnych z terenu
miasta Tarnobrzega i okolicy, które zrzesza ludzi związanych z wodą, działaczy-pasjonatów,
którzy w perspektywie powstania w Tarnobrzegu jeziora postanowili zebrać się i powołać stowarzyszenie mogące działać i realizować swoje plany właśnie na tym akwenie. Lata przygotowawcze do zaistnienia w środowisku żeglarskim to czas 8 lat, w czasie którego Klub osiągnął pozycje lidera w obrębie działania Tarnobrzeskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego
pod względem ilości i różnorodności prowadzonych działań o zasięgu lokalnym i krajowym.
Celem działalności klubu była od początku jego istnienia możliwość stworzenia bazy
sprzętowej i wyszkolenia kadr mogących realizować następujące cele:
−− szeroka działalność szkoleniowa i wychowawcza począwszy od najmłodszych, poprzez
profilowe klasy szkolne i grupy studenckie kształcące się w tym kierunku z ramienia
szkoły,
−− działalność regatowa w sekcjach, żeglarskiej i bojerowej,
−− stwarzanie mieszkańcom miasta możliwości czynnego wypoczynku poprzez organizowanie rejsów po zalewie czy też zorganizowanych imprez rekreacyjnych,
−− organizowanie masowych imprez kulturalnych, festiwali piosenki żeglarskiej, spotkań
ze sławnymi osobami związanymi z wodą,
−− rehabilitacja i integracja niepełnosprawnych,
51
WIZJA
STANICA WODNIACKA
Wielofunkcyjna stanica wodniacka to faktyczne centrum administracyjno-techniczne
które realizuje swoje cele przez cały rok.
Nowoczesny port to zespół budynków i budowli ściśle ze sobą związanych i ze sobą współpracujących. To miejsce kierowania i koordynacji sportu i rekreacji dla całego miasta oraz ważny ośrodek krajowy mający zdolności organizacyjne dla przeprowadzania
imprez rangi krajowej i międzynarodowej.
Wielofunkcyjny budynek stanicy to serce każdego portu, które pełni rolę centrum organizacji pracy całego ośrodka.
Stylowy budynek wielofunkcyjny powinien zawierać :
●● multimedialną salę wykładowo-konferencyjną
●● bar restauracyjny (tawernę żeglarską)
●● ogólnodostępne urządzenia sanitarne (WC, natryski, pralnia, sauna),
●● pokoje hotelowe dla gości oraz przyjeżdżających na zawody zawodników
●● windę dla niepełnosprawnych
●● pomieszczenia biurowe.
W bezpośrednim otoczeniu budynku znajdować się powinny budynki zaplecza portowego takie jak:
●● wypożyczalnia sprzętu pływającego
●● grill
●● amfiteatr
●● sklep spożywczy
●● sklep żeglarski
Nowoczesna stanica to także miejsce pracy wielu ludzi jego sprawnej obsługi. To miejsce, które powinno się finansować proponując szerokie usługi dostosowane do potrzeb
potencjalnych klientów.
Szeroki wachlarz usług powinien zawierać przede wszystkim:
●● cumowanie jachtów
●● slipowanie sprzętu pływającego
●● remonty sprzętu pływającego
●● wypożyczanie sprzętu pływającego
●● dostawa wody, energii elektrycznej
●● toalety, prysznice, sauna
●● noclegi w pokojach budynku zaplecza portu jachtowego
●● organizację konferencji
●● organizacje koncertów, pikników rekreacyjnych
●● parking
●● pole namiotowe
●● zimowanie jachtów
●● boiska, korty tenisowe, bilard, kręgielnia, siłownię
52
Port Kraków - Bagry
KEJA
Wielofunkcyjność i nowoczesność dzisiejszych miejsc postojowych dla łodzi, jachtów
i innego sprzętu pływającego polega na wykorzystaniu gotowych elementów konstrukcyjnych wykonanych z ekologicznych materiałów odpornych na długotrwałe działanie
warunków atmosferycznych i wody.
Miejsca postojowe winny umożliwić skorzystanie z przyłączy wody i energii elektrycznej.
Stanowiska postojowe zlokalizowane przy trapach pomostów pływających są rozwiązaniem
nowoczesnym i zapewniającym możliwości ewentualnej przebudowy, wyposażenia basenu
jachtowego oraz prowadzenia niezbędnych prac portowych.
Nowoczesne nabrzeża przystosowane do samodzielnego wodowania mniejszych jachtów zbudowane są z lekkich oraz praktycznych w zastosowaniu materiałów. Pomosty takie niezbędne
są do szybkiego i codziennego wodowania jachtów zawodniczych biorących udział w treningach. Prostota ich konstrukcji i niski koszt budowy gwarantuje sprawdzoną przydatność przy
jednoczesnych niskich kosztach długotrwałego użytkowania.
Ich odpowiednia budowa pozwala na jednoczesne wykorzystanie przez kilka osób (dzieci)
53
Pomosty do slipowania jachtów zawodniczych w Pucku.
54
SZKUTNIA (warsztat remontowy)
Szkutnia to miejsce prowadzenia usługowo prac remontowych sprzętu pływającego w ciągu
całego roku kalendarzowego. Powinna być dostatecznie duża i odpowiednio wyposażona
w urządzenia ułatwiające pracę oraz gwarantujące zachowanie przepisów BHP. Do prac
malarskich winna być odpowiednio oświetlona, wentylowana oraz skanalizowana, wyposażona w odrębne pomieszczenie na warsztat, żaglownię oraz szatnię. Oprócz warsztatu niezbędne jest także pomieszczenie na magazyn, który jest miejscem składowania i utylizacji
materiałów służących remontom i utrzymaniu w sprawności sprzętu pływającego Jako miejsce codziennej pracy szkutnika (bosmana klubu) powinna spełniać wszystkie normy nowoczesnych warunków pracy, jednocześnie być odpowiednio umiejscowiona nad wodą (dobra
komunikacja) oraz koniecznie połączona z magazynem (hangarem), w którym znajduje się
sprzęt pływający oraz silniki.
SLIP
Slip to urządzenie przeznaczone do wodowania sprzętu. Nowoczesne slipy to głównie urządzenia dźwigowe służące do wodowania i wyciągania jachtów z wody. Urządzenia takie sprawdziły się na całym świecie ,a ich zastosowanie wskazało ten sposób wodowania jako najbardziej ekonomiczną i praktyczną metodę wodowania cięższego sprzętu pływającego (jachty).
Slipy tradycyjne będące miejscem wodowania mniejszych jachtów i łodzi to budowle Ich bieżące usytuowanie na terenie zalewu pozwalać będzie na wodowanie poprzez zjazd do wody
przyczep podłodziowych .
55
CELE ORAZ PRIORYTETY
Celem Jacht Klubu jest prowadzenie takiej działalności sportowo-rekreacyjnej , na zalewie ,
która przynosić będzie radość i pożytek uczestnikom tej działalności. Odpowiednie i zharmonizowane wspólne działanie z samorządem może te efekty przynieść w perspektywie kilku
następnych lat.
Realizacja tych celów przez klub żeglarski możliwa jest po spełnieniu kilku warunków, gdyż
działalność profesjonalna musi być związana z odpowiednimi finansami. Te efekty zresztą już
są, stopień wyposażenia klubu i wyszkolenia pierwszych roczników małych żeglarzy przynosi
już widoczne efekty w startach dzieci w regatach rangi ogólnopolskiej.
Początki szkolenia rok 2007 – tarnobrzeski basen
Skuteczność szkolenia żeglarskiego polega przede wszystkim na pozyskiwaniu chętnych do
uczestnictwa w szkoleniach i rejsach organizowanych przez klub. Kluczowa w tym kontekście
j wydaje się współpraca z jednostkami oświatowymi, które w sposób ciągły mogłyby zaangażować się w to dzieło prowadząc wzorem innych ośrodków profilowe klasy żeglarskie na
poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. Wzorem tychże ośrodków współpraca na szczeblu Miasto (Jacht Klub)-Uczelnia Wyższa pozwala kreować i kształcić przyszłych nauczycieli
i wychowawców rekreacji oraz instruktorów sportu. Istotne jest tu także odpowiednie, wcześniejsze systematyczne i konsekwentne szkolenie własnej kadry, w którą potrzeba inwestować
tym samym podnosząc jej kwalifikacje.
56
Prowadzone przez nasz klub całoroczne szkolenie dzieci w sekcji Junga przy dotychczasowych założeniach organizacyjnych przewiduje szkolenie kilkunastoosobowych grup dziecięcych z różnych roczników w systemie kilkuletnim.
Dostarcza ono korzyści te najbardziej widoczne i radosne , ponadto widok małych żeglarzy
rywalizujących na wodzie i uczących się tego trudnego rzemiosła jest sprawdzonym na całym
świecie sposobem na właściwe wychowanie . Z perspektywy już czterech sezonów prowadzenia tej działalności widzimy konieczność szybkiego stworzenia infrastruktury ułatwiającej
prowadzenie tej działalności poprzez budowę slipów i zaplecza technicznego. Efektem tego
może być zorganizowanie już w przyszłym roku regat rangi ogólnopolskiej, w których starować by mogło powyżej stu zawodników.
Festiwal Piosenki Żeglarskiej Nowy Brzeg-Nowa Fala, największe logistycznie wydarzenie
w całorocznej działalności klubu to trwale już wpisana w kalendarz ogólnopolski impreza,
która gromadzi rzesze widowni ale i z każdym rokiem nowych uczestników. Regaty festiwalowe, imprezy towarzyszące to najlepsza promocja żeglarstwa, zalewu i miasta. Zasięg
oddziaływania Festiwalu, zainteresowanie nim w kraju to potencjał który trzeba stale powiększać. Przy zalewowy rozwój infrastruktury, gastronomii z pewnością jest elementem niezbędnym do realizacji powyższych celów. Efekty są widoczne gołym okiem. Widok żagli potęguje
zainteresowanie żeglarstwem i jest to proces nieodwracalny. Pokazują to statystyki w ilości
szkoleń i organizowanych rejsach marskich
Koncert szant w wykonaniu Miejskiej orkiestry dętej oraz start regat o Puchar Prezydenta
Miasta Tarnobrzega 24.06.2007r.
57
PODSUMOWANIE
Walory żeglarstwa jako sposobu na kształtowanie właściwych postaw ludzkich sprawdziły się
na całym świecie. Różnorodność oferty wychowawczej, sportowej, kulturowej jaką niesie ze
sobą uprawianie żeglarstwa i obcowanie z kulturą marynistyczną jest imponująca. Pokolenia
żeglarzy, marynistów i ludzi związanych z wodą kształtowały całe społeczności a w tej chwili
kształci tych, którzy maja możliwość i chęci życia w symbiozie z wodą i środowiskiem naturalnym. Mitem jest stwierdzenie, że prawdziwe zżycie z wodą, prawdziwi żeglarze i prawdziwa działalność wodniacka możliwa jest tylko nad morzem.
Otóż paradoksalnie , jak pokazuje wiele przykładów trzon polskiego żeglarstwa, największa
działalność marynistyczna tworzona jest właśnie na południu kraju często w małych ośrodkach miejskich usytuowanych nad niewielkim zbiornikami wodnymi. Każdy taki ośrodek te
walory widzi i stara się je maksymalnie wykorzystać dla siebie oraz swoich społeczności.
Wykorzystajmy to.
Znane są wzorce, które warto by było zastosować u nas, dostosowując do własnych strategicznych planów i możliwości. Widzimy także, nauczeni już prawie 4-letnim doświadczeniem
te niebezpieczeństwa i przeszkody związane z prowadzeniem działalności stanicy żeglarskiej, które nad zalewem występują. Niezbędne jest wręcz uwzględnienie tychże doświadczeń w kontekście zaplanowanych przez samorząd działań w wybranych lokalizacjach. Myślę
w tym miejscu przede wszystkim o odpowiednim ukształtowaniu czy umiejscowieniu pomostów przystani, czy wręcz konieczności budowy innych elementów chroniących nabrzeże,
które same w sobie mogą być atrakcyjne turystycznie. Te wszystkie zdobyte doświadczenia są niezwykle ważne do realizacji zamierzonych celów, także tych, które są już w trakcie
realizacji.
Zalew Machowski to w naszej ocenie przyszłość Tarnobrzega. Jego odpowiednie zagospodarowanie to inwestycja na kilka pokoleń.
To wszystko w rękach miasta i jego włodarzy bowiem funkcjonowanie nowoczesnego klubu
żeglarskiego mogącego wspomagać czy wręcz realizować w/w cele zależy od ludzi, funduszy, dobrego klimatu wokół tej dyscypliny oraz wspólnej wizji przyszłości zalewu.
58
doc. dr hab. Wiesław Wiśniewolski
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Zakład Rybactwa Rzecznego w Żabieńcu
Ichtiofauna i gospodarka rybacka
a wędkarskie użytkowanie Zbiornika Machowskiego
Abstrakt: Pracę przygotowano w oparciu o wyniki badań własnych oraz zaczerpniętych z literatury. W kontekście rybackiego zagospodarowania Zbiornika Machowskiego, na przykładzie zbiorników zaporowych omówiono zasady prowadzenia racjonalnej gospodarki rybacko-wędkarskiej. Wymagane jest od niej spełnienie szeregu warunków, spośród których ustawowo jako podstawowe kryterium formułowana jest racjonalność, nakładająca obowiązek
korzystania z zasobów ryb w sposób gwarantujący ich zachowanie. Spełnienie tego kryterium wymaga uwzględnienia w pierwszej kolejności przyrodniczych uwarunkowań ekosystemu wodnego, które określają poziom produkcji rybackiej, możliwości jej wykorzystywania oraz potrzeby ochrony zespołów ryb i ich poszczególnych gatunków. Uwarunkowania te
określane są zróżnicowaniem siedliskowym ekosystemu wodnego, a także wpływem antropopresji. Zanieczyszczanie, rekreacja, jak również presja połowowa, są czynnikami określającymi możliwości oraz kierunki prowadzonej racjonalnej gospodarki rybacko-wędkarskiej.
Zagrożeniem dla zbiorników mogą być procesy eutrofizacji. W jej ograniczaniu dużą rolę
pełni gospodarka rybacka jako instrumentu oddziaływania na populacje ryb, a poprzez nie
na wodny ekosystem. Poprzez regulację struktury gatunkowej oraz liczebności pogłowia ryb
(odłowy, zarybianie), przyczyniać się może ona do zachowania/poprawy odpowiedniej jakości, lecz źle prowadzona również do pogłębienia degradacji ekosystemu. W świetle omówionych zagadnień Zbiornik Machowski posiada potencjalnie bardzo dobre warunki dla prowadzenia gospodarki rybackiej i uprawiania wędkarstwa.
Wprowadzenie
Jeszcze do połowy minionego stulecia tradycyjna gospodarka rybacka w wodach śródlądowych, koncentrowała się głównie na odławianiu zasiedlających je populacji ryb, utrzymywanych głównie w oparciu o ich naturalny rozród. W jej ramach podejmowane były oczywiście
zbiegi zarybiania, ochrony tarlisk oraz tzw. melioracji rybackich (Backiel i in. 1956, Kołder
1968, Sakowicz 1952, Wundsch 1949). Pomimo ich dużego znaczenia stosowano je jednak
w ograniczonym zakresie, odpowiednio do pojawiających się potrzeb.
Nasilające się w XIX i XX wieku procesy zanieczyszczania rzek i jezior, regulacji, pobierania z wód kruszywa oraz przegradzanie doprowadziły do znacznego pogorszenia warunków
środowiskowych, w tym również rozrodu ryb. Powszechnym stało się zjawisko ustępowania z zespołu ichtiofauny gatunków o specyficznych wysokich wymaganiach lub drastyczne
zmniejszenie dotychczasowej liczebności ich populacji (Backiel 1993, Bless 1978, Penczak
i in. 1996, Rudek 1974, Witkowski 1996). Towarzyszył temu zmierzch tradycyjnego rybactwa
(Bauch 1958, Denzer 1966, Wiśniewolski 1987), zastępowanego przez dynamicznie rozwija-
59
jące się, przyjmujące masowe formy wędkarstwo. Na przełomie XX i XXI wieku stało się ono
podstawowym sposobem pozyskiwania ryb z rzek i zbiorników zaporowych.
Dokonujące się zmiany wpłynęły na kształt współcześnie prowadzonej gospodarki rybackiej. Nie czerpie już ona wyłącznie z tego co natura oferuje, lecz poprzez przemyślanie prowadzone zabiegi rybackie utrzymuje populacje ryb na właściwym poziomie, niwelując tym
samym skutki negatywnych oddziaływań na ekosystem wodny. Wzrosło tym samym ekologiczne znaczenie racjonalnej gospodarki rybackiej, pełniącej funkcję ochrony i zachowywania przyrodniczych zasobów środowiska wodnego. W całej rozciągłości odnosi się to do problemów zagospodarowania rybackiego i użytkowania Zbiornika Machowskiego, który jest
akwenem antropogenicznego pochodzenia i stanowi formę rekultywacji wyrobisk pozostałych po wydobyciu siarki.
Materiał i metoda
Praca stanowi syntezę wyników badań zaczerpniętych z krajowej i zagranicznej literatury,
traktującej o różnorakich oddziaływaniach na ichtiofaunę antropogenicznych przekształceń,
zachodzących w środowiskach wodnych za sprawą ludzkiej działalności. Omówione są one
na tle obserwacji własnych, dokonywanych przy okazji badań poświęconych ocenom stanu
ichtiofauny i rybactwa wybranych rzek i zbiorników zaporowych, oddziaływania na populacje ryb presji połowowej oraz poszukiwania możliwości minimalizowania negatywnych skutków tych oddziaływań (Wiśniewolski 2000, 2002, 2009, Wiśniewolski i in. 2009, Wołos &
Wiśniewolski 2009).
Definicje
Wychodząc od klasycznej definicji ekologii, zaproponowanej po raz pierwszy w 1869 roku
przez Ernesta Haeckel’a, jest to dziedzina nauki zajmująca się badaniem współzależności występujących pomiędzy organizmami i ich środowiskiem (Odum 1963). W odniesieniu
do przedmiotu pracy można zatem doprecyzować, że zajmuje się ona relacjami występującymi pomiędzy zespołami ryb a środowiskiem wodnym. Wskazuje tym samym ekologiczny
wymiar prowadzonej w nich gospodarki rybackiej, gospodarki która uwzględniając istniejące
relacje ryba – środowisko, równocześnie cechować się musi racjonalnością.
Według definicji ustawodawcy (Dz. U. z 2001r. Nr 115, poz. 1229 ze zm.), cyt. „...Racjonalna gospodarka rybacka polega na wykorzystywaniu produkcyjnych możliwości wód, zgodnie z operatem rybackim, w sposób nienaruszający interesów uprawnionych do rybactwa w tym
samym dorzeczu, z zachowaniem zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie umożliwiającym gospodarcze korzystanie z nich przyszłym uprawnionym do rybactwa...”. Z istoty
zapisu wynika, że gospodarka rybacka musi być prowadzona zgodnie z operatem rybackim
ale elastycznie, uwzględniając zmieniające się środowiskowe uwarunkowania, w tym antropogeniczne oddziaływania, bowiem tylko wówczas możliwa jest realizacja obowiązku zachowania zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie umożliwiającym gospodarcze
korzystanie z nich przyszłym uprawnionym do rybactwa. Zagospodarowując rybacko Zbiornik Machowski kierować się zatem należy warunkami środowiska, z którego następnie korzystać należy rozważnie, aby nie zniszczyć ukształtowanej równowagi biologicznej.
60
Podstawowe przesłanki rybackiego gospodarowania
Woda spływając po powierzchni skorupy ziemskiej zbiera się w formie drobnych cieków, które
łącząc się tworzą strumienie, potoki i rzeki. Powstaje tzw. sieć rzeczna, której powierzchnia
w Polsce wynosi 138000 ha (Szczerbowski 1993). Jest ona systemem otwartym co oznacza,
że od źródeł aż do ujścia w sposób ciągły zmieniają się czynniki fizyczne takie jak: szerokość i głębokość koryta, prędkość prądu, temperatura oraz objętość wody. Na tle tych zmienności, tworząc pewien ciągły system, tzw. continuum rzeczne, zmienia się struktura organizmów zasiedlających poszczególne fragmenty rzeki (Vannote i in. 1980). Tak więc poszczególne odcinki biegu rzeki zasiedlane są przez zespoły ryb oraz innych przedstawicieli fauny
i flory, których gatunki przystosowane są do bytowania w ukształtowanych w tych odcinkach
warunków hydrologicznych i hydrobiologicznych środowiska rzecznego.
Opisywane prawidłowości dotyczą również wypełnianych wodą zagłębień terenu i powstających w konsekwencji tego jezior oraz sztucznych zbiorników. Warunki środowiska modelują w nich ostateczną strukturę gatunkową ichtiofauny. W przypadku Zbiornika Machowskiego podczas napełniania go wodami Wisły, nastąpiło równocześnie naturalne zasiedlenie
go rybami, napływającymi wraz z wodą. Ich skład gatunkowy ma wpływ na strukturę wyjściowego zespołu ryb, jednak o ostatecznej strukturze gatunkowej uformowanej ichtiofauny, zadecydują warunki środowiskowe zbiornika.
Jest to pierwsza, ważna przesłanka dla jego zagospodarowania rybackiego.
Obserwowana zmienność zespołów ichtiofauny w różnych zbiornikach, stanowi konsekwencję odmienności warunków środowiskowych. Stąd wynika potrzeba indywidualnego
traktowania każdego zbiornika (Backiel et al. 1956, Starmach 1994, Wundsch 1949). Posługując się przykładem zbiorników zaporowych można zatem wyróżnić zbiorniki górskie, przejściowe, nizinne (Wajdowicz 1961), płytkie bez wykształcającej się stratyfikacji termicznej
i głębokie ze stratyfikacją (Mastyński 1985), przepływowe (reolimniczne) oraz mało przepływowe (limniczne) Starmach (1958), chłodne, umiarkowanie chłodne, umiarkowanie ciepłe i ciepłe (Wajdowicz 1968). W zależności od położenia nad poziomem morza, stosunku
ilości dopływającej wody do objętości zbiornika, głębokości, powierzchni oraz warunkowanej dopływem biogenów żyzności, różne zbiorniki oferują odmienne warunki bytowania ryb
(Backiel et al. 1956, Mastyński 1985, Starmach 1994, Wajdowicz 1961, Wundsch 1949). Pod
tym względem Zbiornik Machowski z powierzchnią 455 ha i głębokością sięgająca 42 m
(http://pl.wikipedia.org/wiki/Zalew_Machowski), jako limniczny, głęboki zbiornik z tworzącą się stratyfikacją termiczną oferuje potencjalnie bardzo korzystne warunki rozwoju ryb.
Wprawdzie z reguły zbiorniki nie powstają dla potrzeb gospodarki rybackiej, jednak obok
rekreacji stanowi ona zwykle ważną formę ich użytkowania. W niektórych sytuacjach może
też ona być czynnikiem umożliwiającym, bądź uniemożliwiającym wykorzystywanie zbiornika do jego podstawowych celów (Starmach 1958, Klupp 1994, Wajdowicz 1995); odwrotnie możliwości rybackiego użytkowania mogą być również znacznie ograniczane przez podstawowe, inne funkcje zbiornika (Steiner 1992, Nusch 1993).
Kolejną przesłankę stanowią zatem możliwości produkcji rybackiej na tle charakterystyki warunków środowiska oraz funkcji zbiornika.
Formujący się skład gatunkowy zespołu ryb w zbiorniku, stanowi odzwierciedlenie kształtujących się w nim warunków środowiskowych. Duży wpływ ma na nie zasobność w biogenne związki. Sprzyja temu naturalne kumulowanie w zbiorniku spływającej ze zlewni materii organicznej, stymulującej procesy eutrofizacji (Galicka 1990, Górniak i in. 1999, Górniak
61
i in. 2000, Starmach i Jelonek 2000, Wajdowicz i Mastyński 2000). W sytuacjach skrajnych
owocuje to rozwojem wysokiej biomasy ryb karpiowatych i przegęszczaniem się ich populacji (Jelonek i Amirowicz 1987a i b, Mastyński 1984, 1985, Nabiałek 1995, Sych 1997, Sych
(red.) 1985, 1991, Szlakowski i Wiśniewolski 2001). Pogłębia to i przyspiesza procesy eutrofizacji (Opuszyński 1987, Preis 1978). Biorąc za przykład zbiorniki zaporowe, już po około
10 latach od powstania obserwowane jest powstawanie monotonnego zespołu ryb z leszczem,
krąpiem, płocią, karasiem srebrzystym oraz nielicznym sandaczem i kilkoma innymi gatunkami. (Mastyński 1993, Wiśniewolski 2002).
Eutrofizacja i zjawisko przegęszczania się populacji ryb stanowią realne zagrożenie ekosystemu zbiornika.
Podstawowe zasady gospodarki rybackiej
Scharakteryzowane, główne przesłanki określają warunki decydujące o rozwoju i utrzymywaniu się w zbiorniku właściwego zespołu ichtiofauny, wskazują również na istniejące zagrożenia. Dla gospodarki rybackiej stanowią ważne wskazówki, pozwalające na określenie właściwego, proekologicznego kierunku gospodarowania, bezpiecznego poziomu korzystania
z zasobów ryb oraz potrzeby działań ochronnych.
Głównymi funkcjami i zarazem instrumentami oddziaływania gospodarki rybackiej na
ichtiofaunę są eksploatacja połowowa, zarybianie oraz ochrona (tarlisk, zimowisk, szlaków
migracji). Intensywność tych działań uzależniona jest od ekologicznego stanu środowiska
wodnego oraz wywieranej na nie antropogenicznej presji. Jak już bowiem wcześniej powiedziano, struktura (gatunkowa, liczebna) formującego się w zbiornikach zaporowych zespołu
ichtiofauny stanowi wypadkową oddziaływania wielu czynników.
Gospodarka rybacko-wędkarska mimo, że ograniczana jest warunkami środowiskowymi
i technicznymi zbiornika, kryje w sobie ogromne możliwości oddziaływania na wodny ekosystem. Stanowić może skuteczny instrument ochrony wodnego środowiska, dostarczając
przy tym informacji o jego kondycji, której odzwierciedleniem jest struktura gatunkowa i ilościowa uformowanego w zbiorniku zespołu ryb.
Pierwszym krokiem warunkującym podjęcie decyzji o kierunku zagospodarowania rybackiego zbiornika, jest przeprowadzenie oceny pod kątem jego przydatności do zarybienia
wybranym gatunkiem. Decydujące znaczenie ma tutaj zgodność wymagań biologicznych
gatunku z warunkami środowiska (Schmidt 1975). Nie ma bowiem sensu zarybianie wód,
których np. termika lub warunki tlenowe przekraczają, choćby okresowo, określone dla wprowadzanego gatunku wartości letalne, powodujące śnięcie ryb. Jeśli woda nie jest zanieczyszczana w stopniu wykluczającym możliwość przeprowadzenia zarybiania, o doborze zarybianych gatunków decydować musi ocena środowiskowych warunków pod kątem obecności
odpowiadających ich wymaganiom siedlisk, poparta analizą warunków fizykochemicznych
ze szczególnym uwzględnieniem natlenienia i trofii. Jeśli zatem występuje zgodność wymagań gatunku z warunkami środowiska, poprzez odpowiednio prowadzone zarybianie wpływać
można od samego początku na strukturę gatunkowego i ilościowego składu formującego się
w zbiorniku zespołu ryb.
62
Formowanie ichtiofauny
Struktura gatunkowa i liczebna formującego się w zbiorniku zespołu ichtiofauny, stanowi
wypadkową oddziaływania wielu czynników. Warunki środowiskowe panujące w rzece oraz
w zbiorniku zaporowym, zanieczyszczenia dostające się do wody, manipulowanie jej poziomem, ograniczenie możliwości migracji ryb, gospodarka rybacka a także inne nie wymienione
tutaj oddziaływania, decydują o kształcie zespołu ryb. W strukturze gatunkowej oraz liczebności formującej się ichtiofauny zbiornika znajdują zatem swe odzwierciedlenie różnorodne
uwarunkowania i oddziaływania (Jelonek i Amirowicz 1987a i b, Mastyński 1985, Riss 1985a
i b, Steiner 1992, Volodin 1992, Wajdowicz 1995 i inni). Tym samym ichtiofauna pełni funkcję naturalnego wskaźnika biologicznego, informującego o kondycji wodnego ekosystemu.
Obrazowo można przedstawić to w formie uogólnionego schematu (wg Wiśniewolski 2002).
WŚrz. WŚzb.
AO GWzb.
GRW
Icht.praw. albo Icht.zdeg.
gdzie:
WŚrz.
WŚzb.
AO
GWzb.
GRW
Icht.praw.
Icht.zdeg.
– warunki środowiskowe rzeki;
– warunki środowiskowe zbiornika;
– antropogeniczne oddziaływania (zwłaszcza zanieczyszczenia);
– gospodarka wodą na zbiorniku;
– gospodarka rybacko-wędkarska;
– prawidłowy, zrównoważony zespół ichtiofauny;
– zdegradowany zespół ichtiofauny.
Formujące się w zbiornikach zaporowych zespoły ryb, wraz ze wzrostem swej liczebności coraz silniej zaczynają oddziaływać na środowisko zbiornika. W efekcie tych interakcji
obserwowane są zmiany jakości jego wody. Stąd ważna rola gospodarki rybackiej (rybacko-wędkarskiej), bowiem posiada ona ogromne możliwości oddziaływania na wodny ekosystem, przyczyniając się do niszczenia lub budowania jego chwiejnej równowagi biologicznej.
Znajomość naturalnych mechanizmów formowania się zespołów ryb w nowo powstających zbiornikach, jest ważna dla prowadzenia właściwej gospodarki rybackiej i możliwości wpływania na jakość wody tych zbiorników. W wodzie zbiornika zachodzą procesy fizykochemiczne i biologiczne, wpływające na warunki bytowania ryb, co wyrażane jest przekształcaniem się struktury ichtiofauny. Reofilne (prądolubne) gatunki rzeczne (np. brzana,
świnka, kleń, jelec, jaź, boleń i inne), które napłynęły wraz z wodami rzecznymi ustępują,
a ich miejsce zajmują gatunki typowe dla wód wolno płynących i stojących (leszcz, płoć,
63
krąp, okoń, szczupak i inne). Takiego kierunku zmian oczekiwać należy również w Zbiorniku
Machowskim.
Przekształcanie składu gatunkowego zespołów ryb w zbiornikach zaporowych, dokonujące się w miarę ich starzenia i zmian trofii, przebiegają podobnie do zmian struktury ichtiofauny obserwowanych w podlegających procesom eutrofizacji północnoamerykańskich oraz
europejskich oligotroficznych jeziorach (Colby et al. 1972, Hartmann 1977, 1979). Fazy rozZbiornik Machowski
– szansą rozwoju
gospodarczego
regionu zbiorwoju ichtiofauny
w dużych nizinnych
zbiornikach
zaporowych,i turystycznego
można na przykładzie
ników: Zegrzyńskiego, Włocławskiego i Siemianówka, przedstawić graficznie według schematu zmian obserwowanych w jeziorach (rys. 1).
Maksimum występowania
Karpiowate
Karpiowate
Okoniowate
eutrofizujące
ryby karpiowate
Karpiowate
Szczupakowate
FI
rzeka
FII
FIII
3-4
8-12
Przegrodzenie
→
FIV
ryby drapieżne
ryby reofilne
lata spiętrzenia zbiornika
silna eutrofizacja
Wzrastająca trofia zbiornika →
Rys. 1.
Rys.
1. Schematyczne
Schematyczneprzedstawienie
przedstawieniekolejnych
kolejnychfaz
fazformowania
formowaniasię
sięichtiofauny
ichtiofauny nizinnych
nizinnych
zbiorników
zaporowych,
wraz
ze
starzeniem
się
zbiorników
zbiorników zaporowych, wraz ze starzeniem się zbiorników i wzrostem ich żyzności
i wzrostem
ich żyzności
(wg
Wiśniewolski
2002).(wg Wiśniewolski 2002).
Poprzez następujące po sobie fazy: dominacji szczupaka i okonia (I), przejściową
charakteryzowaną
spadkiem
liczebności
ryb drapieżnych
(II),przejściową
względnej chaPoprzez
następujące
po sobie
fazy: dominacji
szczupakai reofilnych
i okonia (I),
stabilizacji zspadkiem
całkowitą liczebności
dominacją eurytopowych
gatunków
ryb karpiowatych
(III),
w ciągu
rakteryzowaną
ryb drapieżnych
i reofilnych
(II), względnej
stabiliza10-12
lat
w
dużym,
nizinnym
zbiorniku
zaporowym
formuje
się
zespół
ryb
zdominowany
cji z całkowitą dominacją eurytopowych gatunków ryb karpiowatych (III), w ciągu 10-12 lat
przez leszcza,
płoćzbiorniku
i krąpia, którym
towarzyszyć
w płytkich
zbiornikach karaś
w dużym,
nizinnym
zaporowym
formuje może
się zespół
ryb zdominowany
przez leszsrebrzysty
(rys.
1).
Istnieją
wyraźne
przesłanki,
że
w
miarę
dalszej
eutrofizacji
wód
cza, płoć i krąpia, którym towarzyszyć może w płytkich zbiornikach karaś srebrzysty (rys. 1).
zbiornika
pogłębia
się monotonia
gatunkowa
zespołu ichtiofauny,
zaś sygnałem
Istnieją
wyraźne
przesłanki,
że w miarę
dalszej eutrofizacji
wód zbiornika
pogłębia się monowkraczania
w
tę
niebezpieczną
dla
niego
fazę
(IV),
wydaje
się
być
wzrost
dominacji
tonia gatunkowa zespołu ichtiofauny, zaś sygnałem wkraczania w tę niebezpieczną
dla niego
krąpia,
płoci
i
karasia
srebrzystego
(Wiśniewolski
2002).
Proces
zmian
struktury
fazę (IV), wydaje się być wzrost dominacji krąpia, płoci i karasia srebrzystego (Wiśniewolichtiofauny zbiorników zaporowych wykazując duże podobieństwo do zmian
ski 2002). Proces zmian struktury ichtiofauny zbiorników zaporowych wykazując duże podoobserwowanych w podlegających eutrofizacji jeziorach (Barthelmes 1977, Colby et al.
bieństwo do zmian obserwowanych w podlegających eutrofizacji jeziorach (Barthelmes 1977,
1972, Hartmann 1977, 1979, Preis 1978), w zbiornikach zaporowych przebiega
Colby et al. 1972, Hartmann 1977, 1979, Preis 1978), w zbiornikach zaporowych przebiega
zdecydowanie szybciej, co wydaje się wynikać z większej niestabilności środowiskowych
zdecydowanie
szybciej,
co wydaje
się wynikać
z większej
niestabilności
warunków tych
ekosystemów
wodnych,
będących
konsekwencją
silnego środowiskowych
wpływu
zasilającej zbiornik rzeki (Kubecka & Bohm 1991, Penczak 1994). Kierunek tych zmian
odłowów rybackich,
64dokładnie prześledzić można na przykładzie relacji w masie
Tarnobrzeg,
23.09.2010 r.
procentowego udziału charakterystycznych grup ryb w zbiornikach: Siemianówka,
Włocławskim i Zegrzyńskim (rys. 2).
warunków tych ekosystemów wodnych, będących konsekwencją silnego wpływu zasilającej
zbiornik rzeki (Kubecka & Bohm 1991, Penczak 1994). Kierunek tych zmian dokładnie prześledzić można na przykładzie relacji w masie odłowów rybackich, procentowego udziału charakterystycznych grup ryb w zbiornikach: Siemianówka, Włocławskim i Zegrzyńskim (rys. 2).
100%
odłowy % udziału
80%
z zarybiania
60%
pozostałe
rzeczne
karpiow ate eutrofizujące
40%
drapieżne
20%
0%
1
3
5
7
9
11
13
15
17
19
21
23
25
27
29
31
33
35
kolejne lata zalew u
Rys. 2. Sukcesja zmian w strukturze ichtiofauny nizinnych zbiorników zaporowych.
drapieżne: sandacz, sum, szczupak
karpiowate eutrofizujące: leszcz, płoć, krąp, karaś srebrzysty
rzeczne: boleń, brzana, jaź, świnka, kleń
pozostałe: karaś posp., lin, okoń, wzdręga, ukleja
z zarybienia: karp, tołpyga, amur, węgorz
Uderza niski udział gatunków drapieżnych, które w kilkanaście lat po utworzeniu zbiornika, stanowią w nim zaledwie kilka procent ogólnej biomasy ryb oraz przytłaczająca dominacja karpiowatych eutrofizujących, osiągających udział rzędu 80-90% całkowitej biomasy eksploatowanego stada ryb.
Przedstawiony mechanizm formowania się ichtiofauny zbiorników zaporowych wskazuje,
że monotonne ubogie pod względem gatunkowej różnorodności zespoły ryb, stanowią naturalną konsekwencją dokonujących się w tych środowiskach przekształceń. Procesowi temu
towarzyszy wzrost liczebności i biomasy ryb, która w nizinnych zbiornikach zaporowych
osiągać może poziom rzędu 112,0 do nawet 1350,0 kg ryb bytujących na powierzchni 1 hektara (Mastyński 1984, 1985, Girsztowtt 1987, 1989, Sych 1997, Andrzejewski i Mastyński
2000, Wiśniewolski 2002). Tak wysoka biomasa ichtiofauny, przy strukturze zdominowanej
przez gatunki ryb karpiowatych stanowi zagrożenie dla ekosystemu zbiornika i przyczynia się
do pogłębiania procesu eutrofizacji.
W warunkach Zbiornika Machowskiego ze względu na jego warunki środowiskowe (limniczny charakter, duża głębokość, stratyfikacja, ograniczony dopływ biogenów), nie należy
oczekiwać tak dynamicznego procesu zmian ichtiofauny jak w przytaczanych przykładach
zbiorników zaporowych. Nie mniej duże znaczenie w ograniczaniu zagrożenia tego akwenu
65
eutrofizacją, będzie miało jego właściwe zagospodarowanie rybackie i następnie prowadzona
racjonalna gospodarka rybacka, wspomagająca efektywność podejmowanych równolegle
innych działań.
Gospodarka rybacka jako instrument kształtowania struktury
ichtiofauny
Zarybianie
karp kroczek
Rok
karaś
posp.
szczupak
lin kroczek
kroczek
szt.
kg
szt.
kg
szt.
kg
1990 43000 10250 2000 200
830
70
1991
1951
380
800 100
198
40
1992
1993 15480 3870
1994
1995
5300 1775
360
60
2200 160
1996
1997
365
3540 460
1998
800
264 13350 1735 10580 1270
1999
495
160
3460 450 13500 1620
2000
2001
2002
120
2003
Razem 67391 16699 23510 3005 27308 3160
narybek jes.,
letni*
szt.
kg
2030
325
2770
290
428
58
sum kroczek,
wylęg
ikra
szt.
szt.
węgorz
monte
narybek
jes.**,
letni***
szt.
kg
szt.
kg
102500
41
70
58
jaź
krocz.
300000
700000 78600 26,2
1540000
94
30
2353
400
210000 1430000
122
71
5029
855
790000
12159 2067
145000
1980
1150
5500* 1410000 1610000
1293
2092 2980000
10000**
2016 3020000
1050**
1650 2270000
7000***
24631 4133 270000 4905000 181100 67,2
2266
1309
60000
Tabela 1. Zarybianie zbiornika Siemianówka w latach 1990-2003
(wg Wiśniewolski i in. 2004 a).
Rzadko spotkać można sytuację, gdy zbiornik pozostawiony zostaje sam sobie a początek
zespołom formującej się w nim ichtiofauny dają ryby bytujące w odcinku nie spiętrzonej rzeki
(Mastyński 1985). Zwykle wprowadzane są do niego od samego początku gatunki ryb, których zadaniem jest uformowanie rybostanu zgodnie z oczekiwaniami użytkownika. Tak trafiły do Zbiornika Solińskiego leszcz i sandacz, które wcześniej nie występowały w zalanym
wodami tego zbiornika odcinku Sanu (Wajdowicz 1966, 1979, 1988). Podobnie formowano
ichtiofaunę Zbiornika Goczałkowickiego (Wajdowicz 1958, 1959, Kołder 1968), zbiornika
Siemianówka (Wiśniewolski 2002), czy też zbiornika Breitenbachtalsperre (Schmidt 1975).
Proces formowania się zespołu ryb zbiorników zaporowych bywa więc zwykle zakłócany,
na co ma wpływ usiłowanie kształtowania zespołów ryb zgodnie z wyobrażeniami użytkownika, nierzadko nie uwzględniającego biologicznych uwarunkowań środowiska wodnego.
Przykładem może być tutaj kaskada Sanu ((Wajdowicz 1966, 1979, 1988), czy Zbiornik Sieniawski (Wiśniewolski i in. 2005).
Można również znaleźć zbiorniki, w których lepiej udało się pokierować zarybianiem.
W zbiorniku Turawa systematycznie zarybianym sandaczem i węgorzem, które uzupełniały
66
kg
100
60
160
silną autochtoniczną populację sandacza, udało się utrzymać udział leszcza w ogólnej ichtiomasie na poziomie niecałych 50% (Mastyński 1993). Sięgnąć można także po przykład zbiornika Siemianówka. By wykorzystać od początku jego możliwości produkcyjne, zarybiono
kroczkami karpia i lina w pierwszym roku zalewu. W następnych czterech latach udział
karpia stanowił od 80% do 18% gospodarczych połowów, zmniejszając się na korzyść lina
oraz prężnie rozwijającego się leszcza. Równocześnie silna populacja szczupaka, która rozwinęła się w tym zbiorniku sprawiła, że zarybianie karpiem od trzeciego roku istnienia zbiornika już nie przynosiło efektów. Pomimo naturalnego trendu ustępowania szczupaka wraz
ze starzeniem się zbiorników na korzyść innych gatunków, silną populację tej ryby utrzymano dzięki wspieraniu jej rokrocznie dodatkowymi zarybieniami. Tą samą metodą doprowadzono tutaj również do ukształtowania silnej populacji suma europejskiego oraz wprowadzono węgorza (tab. 1).
Warto zwrócić uwagę na fakt stosowania przy zarybianiu szczupakiem zróżnicowanych
asortymentów – od ikry po narybek jesienny. Pozwala to skutecznie oddziaływać na różne
frakcje wielkościowe ryb karpiowatych i okonia, poczynając już od najmłodszych faz rozwoju.
Oddziaływać niekorzystnie na ichtiofaunę zbiorników zaporowych można nie tylko przez
niewłaściwy dobór wprowadzanych gatunków, lecz również zaniechawszy zarybiania. Przykładem może być Zbiornik Włocławski, gdzie przy braku systematycznego zarybiania drapieżnikami w latach 70-80 ubiegłego wieku, ponad 95% ichtiomasy połowy lat 80-tych tworzyły leszcz i płoć (Wiśniewolski i Ligięza 2007).
Gospodarka zarybieniowa uwzględniając specyfikę środowiskową zbiornika, musi również
stanowić odpowiedź na eksploatację połowową. Tylko wówczas możliwe jest bowiem zachowanie/odbudowa silnego pogłowia ryb drapieżnych. Ideałem byłoby osiągnięcie ich udziału
rzędu 25-30% w ogólnej strukturze ilościowej zespołu ichtiofauny. Nie jest to możliwe bez
właściwej eksploatacji połowowej oraz zwiększonej ochrony tych ryb.
Eksploatacja połowowa
Regulacja pogłowia ryb, a tym samym usuwanie nadmiaru biomasy, jest w zbiornikach zaporowych zadaniem trudnym. Wynika to z warunków technicznych (podwodne przeszkody),
pozwalających na stosowanie w tych zbiornikach jedynie mało efektywnych, pasywnych
metod połowu. Efektywność tego sposobu regulacji pogłowia ryb w Zbiorniku Machowskim,
zależała będzie od tego w jaki sposób przygotowane zostało jego dno. Nie bez znaczenia mogą
być także względy natury społecznej, to jest naciski wywierane przez wędkarzy, aby eliminować ze zbiorników połowy sieciowe jako zagrażające wędkarstwu. Pouczająca jest w tym
względzie porównawcza analiza struktury gatunkowej ryb w odłowach sieciowych, prowadzonych w dziewięciu zbiornikach zaporowych, w różnych rejonach Polski (rys. 3).
67
drobnica
100,0
wêgorz
æ
tro
90,0
³pyga
to
szczupak
80,0
sum
% masy
70,0
sandacz
60,0
³oæ
p
50,0
miêtus
okoñ
lin
40,0
leszcz
30,0
¹p
kr
20,0
karp
kleñ
karaœ
10,0
Ÿ
ja
inne
0,0
A
B
C
D
E
F
G
H
I
ñ
bole
amur
A – zb. Goczałkowice, B – zb. Jeziorsko, C – zb. Siemianówka, D – zb. Włocławek,
E – zb. Głębinów, F – zb. Turawa, G – zb. Zegrze, H – zb. Otmuchów, I – zb. Dobczyce
Rys. 3. Struktura gatunkowa ryb w odłowach sieciowych (% masy) 9 wybranych zbiorników
zaporowych, w latach 2002-2003 (wg Wiśniewolski i in. 2004c).
Pomimo zróżnicowanej wielkości i geograficznej lokalizacji obejmującej praktycznie
obszar całego kraju (od nizin po pogórze), wspólną cechą tych zbiorników jest silna dominacja
w eksploatowanym zespole ichtiofauny gatunków wskaźnikowych, charakterystycznych dla
daleko posuniętych procesów eutrofizacji tj. leszcza, krąpia, płoci, karasia srebrzystego oraz
okonia. W strukturze odłowu udział ich sięga od około 70% do około 95%. Tendencja ta nie
ominęła również zbiorników: Dobczyce i Goczałkowice, użytkowanych jako zbiorniki wodociągowe. Zwrócić jednak należy uwagę, że zaledwie w trzech zbiornikach (Goczałkowice,
Otmuchów, Siemianówka), liczącą się część odłowów sieciowych stanowi drobnica, którą
tworzą drobny leszcz, płoć, krąp, okoń; grupa wielkościowa odpowiedzialna za wyżerowywanie grubych form zooplanktonu. W przypadku Goczałkowic udział prawie 50% drobnicy
w globalnym odłowie, stanowi warunek realizacji funkcji wodociągowych zbiornika. Regulacyjną funkcję odłowów wspiera tutaj silna populacja ryb drapieżnych, które licznie występują
w odłowach gospodarczych jeszcze tylko w zbiornikach Siemianówka, Głębinów i Turawa,
co stanowi potwierdzenie właściwie prowadzonej gospodarki zarybieniowej; potwierdzeniem
tego są również wyniki odłowów wędkarskich. Warto przy tym wskazać na przykładzie zbiornika Siemianówka, czy też Zbiornika Zegrzyńskiego, że nawet silna ingerencja zarybieniowa
oraz promowanie ryb drapieżnych, nie były w stanie zapobiec powstawaniu układu z silną
dominacją ryb karpiowatych eutrofizujących.
68
Eksploatacja połowowa jest działaniem niezbędnym dla ukształtowania i utrzymywania
właściwego zagęszczenia i struktury ichtiofauny zbiornika zaporowego (Erdmański 2000,
Wiśniewolski 2002). Niewłaściwie prowadzona promować może jednak nadmierny rozwój
populacji ryb karpiowatych, sprzyjających pogłębianiu procesów eutrofizacji. Niezmiernie
ważne staje się więc prowadzenie odłowów różnymi systemami eksploatacji, pozwalającymi
oddziaływać na różne gatunki i grupy ryb a równocześnie uzupełniającymi swe oddziaływanie. Jako przykład przytoczyć można wyniki eksploatacji połowowej w Zbiorniku Zegrzyńskim (tab. 2).
Lata 1986-1989
Gatunek
Odłowy sieciowe
boleń
0,09%
Odłowy wędkarskie
z wody
z lodu
3,73%
jazgarz
10,90%
jaź
0,26%
karaś srebrzysty
0,40%
karp
0,14%
krąp
1,30%
leszcz*
82,00%
lin
0,34%
8,52%
12,22%
okoń
19,51%
płoć
14,60%
1,20%
sandacz
0,15%
20,70%
sum
0,09%
7,32%
26,80%
szczupak
0,20%
tołpyga
0,01%
inne
0,42%
76,10%
13,00%
* W pozycji leszcz znajduje się również krąp, którego udział nie był jednak w ewidencji
magazynowej dokładnie rejestrowany.
Rok 2000
Gatunek / grupa ryb
Odłowy sieciowe
Odłowy wędkarskie
krąp
35,70%
0,72%
leszcz
45,50%
61,33%
płoć
15,90%
3,51%
ryby drapieżne
2,20%
33,73%
inne
0,70%
0,71%
Tabela 2. Struktura gatunkowa odłowów sieciowych i wędkarskich w Zbiorniku Zegrzyńskim
w latach 1986-1989 oraz w 2000 roku.
W latach 1986-1989, w Zbiorniku Zegrzyńskim masę odłowów sieciowych stanowiły
w 97,9% leszcz, płoć i krąp. W odłowach wędkarskich tworzyły one 13,4%, natomiast ryby
drapieżne 78,0% ich masy. W 2000 roku leszcz, płoć i krąp stanowiły 97,1%, zaś ryby drapieżne 2,2% masy sieciowych odłowów. W odłowach wędkarzy udział leszcza wynosił 61,3%
69
natomiast ryb drapieżnych 33,7% ogólnej masy. Płoć i krąp stanowiły 4,2% w ich odłowach,
udział krąpia i płoci w masie odłowów sieciowych wynosił natomiast 51,6% (Wiśniewolski 2002). Wędkarze zainteresowani są przede wszystkim łowieniem ryb drapieżnych oraz
dużych osobników leszcza (rys. 4).
sandacz
0,343859649
leszcz
0,235087719
szczupak
0,18245614
okoń
0,112280702
sum
0,077192982
węgorz
0,038596491
karaś
0,007017544
lin
0,003508772
0
0,05
0,1
0,15
0,2
% sumy rang
0,25
0,3
0,35
0,4
Rys. 4. Gatunki preferowane w odłowach wędkarzy w Zbiorniku Zegrzyńskim w 2000
i 2001 roku (suma rang = 100%) (wg. Wołos i in. 2009 zmienione).
Podane przykłady unaoczniają jak silne i zróżnicowane może być oddziaływanie eksploatacji połowowej na poszczególne gatunki i grupy ryb. W przypadku ryb drapieżnych szczególnie wybiórcze, znacznie przekraczające rzeczywiste zagęszczenie ich populacji okazują
się być odłowy wędkarskie. Podany przykład wskazuje również uzupełniające oddziaływanie
obydwu systemów eksploatacji połowowej, tj. sieciowej i wędkarskiej. Jest to ważna wskazówka wobec zamierzeń wędkarskiego wykorzystywania Zbiornika Machowskiego. Aby
możliwe było sterowanie rozwojem ichtiofauny i utrzymanie właściwych dla tego akwenu
relacji występowania w zespole poszczególnych gatunków ryb, muszą być tutaj wprowadzone
obydwa systemy eksploatacji połowowej – wędkarski jako podstawowy, sieciowy jako monitorująco-regulacyjny.
Podsumowanie
Scharakteryzowane w oparciu o przykłady wybranych zbiorników zaporowych mechanizmy
formowania się i kształtowania zespołów ryb, znajdują pełne odniesienie do sytuacji Zbiornika Machowskiego. Akwen ten będąc ogromną atrakcją turystyczną regionu, posiada równie
ogromny potencjał rybacki. Przy właściwym zagospodarowaniu niewątpliwie stanowił będzie
także dużą atrakcję wędkarską. By jednak tak się stało zagospodarowanie rybackie zbiornika
i prowadzona w nim następnie gospodarka rybacko-wędkarska, dostosowane być muszą do
70
jego uwarunkowań przyrodniczych. Wykorzystując możliwości produkcji rybackiej, gospodarka musi być tak prowadzona aby nie pogarszała jakości wody, lecz służyła kultywowaniu i ochronie wodnego środowiska. By warunki te możliwe były do spełnienia gospodarka
rybacka w Zbiorniku Machowskim prowadzona być musi według następujących zasad.
1. Ze względu na zagrożenie Zbiornika Machowskiego procesem eutrofizacji, gospodarka
rybacka od samego początku powstania zbiornika musi ingerować w proces formowania
się w nim zespołu ichtiofauny.
2. Poprzez promowanie ryb drapieżnych oraz innych właściwych warunkom środowiskowym zbiornika gatunków, a także ograniczanie nadmiernego wzrostu pogłowia ryb karpiowatych należy wpływać na naturalną sukcesją gatunków i ostateczną strukturę zespołu
ichtiofauny zbiornika.
3. Działania gospodarki rybackiej realizowane być muszą drogą zarybiania, eksploatacji
połowowej oraz ochrony.
4. Prowadzenie eksploatacji połowowej różnymi systemami (odłowy sieciowe i wędkarskie), posiada podstawowe znaczenie dla możliwości skutecznego regulowania składu
gatunkowego i biomasy ryb.
5. Eksploatacja połowowa musi współdziałać z gospodarką zarybieniową oraz ochroną promowanych gatunków. Jest to warunek uformowania i utrzymania silnego zespołu ryb drapieżnych. Dążyć się powinno do ich udziału na poziomie około 20-30%, co nie będzie
łatwe do spełnienia.
6. Racjonalna gospodarka rybacka jest bardzo ważnym i skutecznym instrumentem ochrony,
wpływającym poprzez zespoły ryb na jakość środowiska wodnego zbiornika. Pełni jednak
rolę pomocniczą, wspierającą efektywność podejmowanych innych działań, których priorytetem musi być eliminacja dopływu do zbiornika biogennych związków.
Literatura
1. Andrzejewski W., Mastyński J., 2000. Efekty całkowitego odwodnienia zbiornika
zaporowego Gołuchów. Referat na międzynarodową konferencję „Wybrane aspekty
gospodarki rybackiej na zbiornikach zaporowych”. Polska Akademia Nauk, Zakład
Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej w Gołyszu, Polskie Towarzystwo Rybackie
w Poznaniu. Gołysz 15-16 maj 2000 r.
2. Backiel T., Kossakowski J., Rudnicki A., 1956. Gospodarstwo rybackie na zbiornikach zaporowych. (Zarys projektowania). Rocz. Nauk Rol. B. 71, 1: 65-138.
3. Backiel T., 1993. Ichtiofauna dużych rzek – trendy i możliwości ochrony. W: (red L.
Tomiałojć) Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN Kraków: 39-48.
4. Barthelmes D., 1977. Fischereibiologische Grundlagen der Produktion von Pflanzenfressenden Fischen in Seen und einige daraus ableitbare Empfehlungen. Z. Binnenfischerei DDR, 24, 10: 291-294, Berlin.
5. Bauch G., 1958. Untersuchungen über die Gründe für den Ertragsrückgang der Elbfischerei zwischen Elbsandsteingebirge und Boizenburg. Z. Fisch. 7: 161-438.
6. Bless R., 1978. Bestandsändrungen der Fischfauna in der Bundesrepublik Deutschland – Ursachen, Zustand und Schutzmassnahmen. Kilda Verlag, Greven, Deutschland, s. 66.
71
7. Colby P.J., Spangler G.R., Hurley D.A., McCombie A.M., 1972. Effects of Eutrophication on Salmonid Communities in Oligotrophic Lakes. J. Fish. Res. Bd Can. 29:
975-983.
8. Denzer H. W., 1966. Beitrag über die Schädigung der Berufsfischerei am Rhein im
Lande Nordrhein-Westfalen (1949-1962) hinsichtlich ihres Umfanges, ihrere Ursachen und ihrere Nachweisbarkeit. Sonderdruck, Fischwirt, 10: 1-12.
9. Erdmański J., 2000. Zbiornik Goczałkowicki – gospodarka rybacka. W: „Wybrane
aspekty gospodarki rybackiej w zbiornikach zaporowych”. Materiały Konferencji
Międzynarodowej Gołysz, 15-16 maja 2000 r.: 41-43.
10. Galicka W., 1990. Bilans azotu i fosforu całkowitego Zbiornika Sulejowskiego
w latach 1981-1987. W: Funkcjonowanie ekosystemów wodnych ich ochrona i rekultywacja. Część I. Ekologia zbiorników zaporowych i rzek. Red. Z. Kajak. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa: 238-245.
11. Girsztowtt Z., 1987. O wynikach odłowu opróżnionego zbiornika zaporowego Majdan Sopocki. Dokument na III-cie spotkanie Grupy Roboczej ds. Rybactwa w Zbiornikach Zaporowych przy ZG PZW, Warszawa.
12. Girsztowtt Z., 1989. O wynikach odłowów zbiornika zaporowego Józefów. Dokument na IV-te spotkanie Grupy Roboczej ds. Rybactwa w Zbiornikach Zaporowych
przy ZG PZW, Warszawa.
13. Górniak A., Jekatierynczuk-Rudczyk E., Grabowska M., Zieliński P., Suchowolec T.,
1999. Limnologia zbiornika Siemianówka. Materiały sesji terenowej Ogólnopolskiej
Konferencji Naukowej „Współczesne kierunki badań hydrobiologicznych”. Supraśl
22-24 września 1999 roku.
14. Górniak A., Wiśniewolski W., Korniejów R., 2000. Próba rekultywacji zbiornika Siemianówka. W: Ochrona i rekultywacja jezior. Red. A. Giziński i Sz. Burak. Materiały
IV Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej Przysiek 2000: 163-171.
15. Hartmann J., 1977. Fischereiliche Veränderungen in kulturbedingt eutrophierenden
Seen. Schweiz. Z. Hydrol. 39, 2: 243-254.
16. Hartmann J., 1979. Unterschiedliche Adaptionsfähigkeit der Fische an Eutrophierung.
Schweiz. Z. Hydrol. 41, 2: 374-382.
17. Jelonek M., Amirowicz A., 1987a. Composition, density and biomass of the ichthyofauna of the Goczałkowice Reservoir. Acta Hydrob. 29, 2: 253-259.
18. Jelonek M., Amirowicz A., 1987b. Density and biomass of fish in the Rożnów Reservoir (Southern Poland). Acta. Hydrob. Vol. 29, 2: 243-251.
19. Klupp R., 1994. Biomanipulation – Entnahme von zooplanktonfressenden Fischen –
im Weissenstaedter See und Trebgast See. Fischer Teichwirt. Jg 45, 7: 258-260.
20. Kołder W., 1968. Rybackie zagospodarowanie zbiorników zaporowych w południowej Polsce. Referaty Krajowej Konferencji Naukowo-Technicznej “Gospodarka
rybacka na zbiornikach zaporowych”. 25-27 czerwca 1968, Bielsko Biała, ss. 53.
21. Kubecka J., Bohm M., 1991. The fish fauna of the Jordan reservoir, one of the oldest
man-mode lakes in the central Europe. J. Fish. Biol. 38, 6: 935-950.
22. Mastyński J., 1984. Fish biomass of drained small reservoirs. Pol. Arch. Hydrob. 31,
1: 69-76.
23. Mastyński J., 1985. Gospodarka rybacka i możliwości produkcyjne wybranych zbiorników zaporowych Polski. Rocz. Nauk. AR w Poznaniu, Rozprawy Naukowe 146.
24. Mastyński J., 1993. Badania ichtiofauny odwadnianego zbiornika zaporowego Malta
w Poznaniu. Opracowanie na IV spotkanie Grupy Roboczej ds. Rybactwa w Zbiornikach Zaporowych Przy Zarządzie Głównym PZW w Warszawie, 17 czerwca 1993 r.
72
25. Nabiałek J., 1995. Przewidywania przyrodniczych skutków zmian eksploatacji ryb
przy zastosowaniu symulacyjnego modelu CMER-94, na przykładzie leszcza ze
Zbiornika Zegrzyńskiego. Wydawnictwo PZW. Warszawa, ss. 19.
26. Nusch E. A., 1993. Water quantity and quality in lakes and reservoirs for human uses.
Mem. Ist. Ital. Idrobiol. Vol. 52: 237-255.
27. Odum E.P., 1963. Podstawy ekologii. PWRiL Warszawa, ss. 560.
28. Opuszyński K., 1987. Sprzężenie zwrotne między procesem eutrofizacji a zmianami
zespołu ryb. Teoria ichtioeutrofizacji. Wiad. Ekol. T. XXXIII, Z. 1: 21-30.
29. Penczak T. (red.), 1994. Wpływ zbiornika Jeziorsko na populacje ryb rzeki Warty.
Materiały z Konferencji Naukowej w Łodzi 14-15 marca 1994. Wydawnictwo PZW
Warszawa.
30. Penczak T., L. Marszał, A. Kruk, H. Koszaliński, A. Zaczyński, 1996. Monitoring
ichtiofauny dorzecza Pilicy. Część II. Pilica. Roczniki Naukowe Polskiego Związku
Wędkarskiego, 9: 91-104.
31. Preis A., 1978. Eutrofizacja jezior a ichtiofauna. Wiad. Ekol. XXIV, 3: 201-208.
32. Riss J., 1985a. Gospodarka rybacka w niektórych zbiornikach zaporowych Polski
Południowej (część 1). Gosp. Ryb. R. 37, 11: 10-14.
33. Riss J., 1985b. Gospodarka rybacka w niektórych zbiornikach zaporowych Polski
Południowej (część 2). Gosp. Ryb. R. 37, 12: 5-6.
34. Rudek J. H., 1974. Gefährderte Wierbeltierarten – Fische – Ursachen und Auswege.
Landschaftspfl. u. Naturschytz in Thüringen, 11, 1: 3-11.
35. Sakowicz S., 1952. Zarys gospodarki rybackiej na wodach otwartych. PWRiL Warszawa, ss. 259.
36. Schmidt G.W., 1975. Fischerträge einer westdeutschen Trinkwassertalsperre (Breitenbachtalsperre, Kreis Siegen) nach mehrjährigen Fangberichten von Sportanglern.
Gewässer und Abwässer, 57/58: 79-116.
37. Starmach K., 1958. Hydrobiologiczne podstawy użytkowania przez wodociągi wód
płytkich zbiorników rzecznych. Pol. Arch. Hydrob. 4, 17: 10-67.
38. Starmach J., 1994. Struktura zespołów ryb w zbiornikach zaporowych o różnym stopniu eutrofizacji. W: M. Zalewski (ed.), Zintegrowana strategia ochrony i zagospodarowania ekosystemów wodnych. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Łódź: 91-101.
39. Starmach J., Jelonek M., 2000. Racjonalna gospodarka rybacka w górskich i podgórskich zbiornikach zaporowych. W: „Wybrane aspekty gospodarki rybackiej na zbiornikach zaporowych”. Materiały Konferencji Międzynarodowej Gołysz, 15-16 maj
2000 r.: 129-135.
40. Steinert V., 1992. Fischereiliche Nutzung von Kraftwerksspeichen. Öster. Fisch. Vol.
45, 2-3: 58-69.
41. Sych R. (red.), 1985. Badania nad zespołem eksploatowanych populacji ryb zbiornika
zaporowego. Sprawozdanie z prac Zakładu w latach 1981-1985, wykonane w Zakładzie Rybactwa Rzecznego IRS w Żabieńcu. Maszynopis.
42. Sych R. (red.), 1991. Rybackie badania w Zbiorniku Zegrzyńskim. Opracowanie
wykonane w Zakładzie Rybactwa Rzecznego IRS w Żabieńcu. Maszynopis.
43. Sych R., 1997. Kilka rozważań nad zagęszczeniem ryb, przykłady ze zbiorników
zaporowych. Wydawnictwo PZW, Warszawa. Materiały uzupełniające Rocz. Nauk
PZW:53-66.
44. Szczerbowski J.A. (red.), 1993. Rybactwo śródlądowe. Wydawnictwo IRS Olsztyn,
ss. 569.
73
45. Szlakowski J., Wiśniewolski W., 2001. Biomasa ryb Zbiornika Zegrzyńskiego
w aspekcie ich eksploatacji na przykładzie krąpia, Blicca bjoerkna (Linnaeus, 1758).
Supplementa ad Acta Hydrobiologica, 1: 67-76
46. Vannote R. L., Minshall G. W., Cummins K. W., Sedell J. R., Cushing C. E., 1980.
The river continuum concept. Can. J. Fish. Ag. Sci. 37: 130-137.
47. Volodin V. M., 1992. Nekotorye osobennosti formirovanija struktury populjacii leshha
Rybinskogo vodokhranilishha. Biol. Vnutr. Vod. Inf. Bjul., 94: 73-79.
48. Wajdowicz Z., 1958. Zbiornik Goczałkowicki jako obiekt gospodarki rybackiej. II.
Formowanie się stada ryb w początkowym okresie istnienia zbiornika. Biul. Zakł.
Biol. Stawów PAN, Kraków, 7: 67-87.
49. Wajdowicz Z., 1959. Formowanie się stada ryb w zbiorniku Goczałkowice. Gosp.
Ryb. 4: 1-4.
50. Wajdowicz Z., 1961. Zbiornik Goczałkowicki jako obiekt gospodarki rybackiej. III.
Dalsze formowanie się stada ryb. Acta hydrob. 3: 225-239.
51. Wajdowicz Z., 1961. Rybactwo w zbiornikach zaporowych. PZW ZG. Warszawa, ss.
110.
52. Wajdowicz Z., 1966. Zmiany ichtiofauny w rejonie zbiornika w Myczkowcach. Acta
Hydrob. 3, 1: 411-424.
53. Wajdowicz Z., 1968. Zasady rybackiego zagospodarowywania zbiorników zaporowych. Kraj. Konf. Nauk. Tech. „Gospodarka rybacka na zbiornikach zaporowych”,
Bielsko-Biała, SiTR NOT Warszawa.
54. Wajdowicz Z., 1988. Formowanie się rybostanów w zbiornikach zaporowych. IV.
Rozwój ichtiofauny w kaskadzie Sanu. Gosp. Ryb. 12: 5-7.
55. Wajdowicz Z., Mastyński J., 2000. Brak racjonalnej gospodarki rybackiej przyczyną degradacji zbiorników zaporowych w Polsce. W: „Wybrane aspekty gospodarki rybackiej na zbiornikach zaporowych”. Materiały Konferencji Międzynarodowej Gołysz, 15-16 maj 2000 r.: 141-151.
56. Wiśniewolski W., 1987. Gospodarcze połowy ryb w Wiśle, Odrze i Warcie, w latach
1953-1978. Roczniki Nauk Rolniczych, H, T. 101, z. 2: 71-114
57. Wiśniewolski W., 2000. Eksploatowane zespoły ryb Zbiornika Włocławskiego przed
i po katastrofie ekologicznej. W: Wybrane aspekty gospodarki rybackiej na zbiornikach zaporowych. Materiały Konferencji Międzynarodowej Gołysz 15-16 maj 2000:
152-165.
58. Wiśniewolski W., 2002. Zmiany w składzie ichtiofauny, jej biomasa oraz odłowy
w wybranych zbiornikach zaporowych Polski. Arch. Pol. Fish., Vol. 10, Suppl. 2:
5-73.
59. Wiśniewolski W., Szlakowski J., Borzęcka I., Buras P., Prus P., 2004a. uwarunkowania i wytyczne prowadzenia gospodarki rybackiej w zbiorniku Siemianówka. Polski
Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Białystok.
60. Wiśniewolski W., Borzęcka I. 2004b. Operat rybacki, rzeki Narew. Obwód rybacki
Zbiornika Zegrzyńskiego na rzece Narew Nr 7. Polski Związek Wędkarski Warszawa.
61. Wiśniewolski W., Wołos A., Falkowski S. 2004c. Ichtiofauna jako wskaźnik stanu troficznego zbiorników zaporowych. W: Stan uwarunkowania funkcjonowania rybactwa
w 2003 r. Wyd. IRS Olsztyn, ss. 71-78
62. Wiśniewolski W., Borzęcka I., Buras P., Prus P., Szlakowski J., 2005. Ichtiofauna
bieszczadzkich zbiorników zaporowych, a gospodarka rybacka i potrzeby ochrony
środowiska. W: Ochrona środowiska, walory przyrodnicze i rozwój turystyki w dolinie
Sanu. Monografia. Materiały II Konferencji Naukowo-Technicznej „Błękitny San”,
74
Dynów 21-23 kwietnia 2005. Związek Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego:
127-147.
63. Wiśniewolski W., Buras P., Szlakowski J., Borzęcka I. 2006. Ichtiofauna zbiornika
Siemianówka i gospodarka rybacka w latach 1990-1999. W: Ekosystem zbiornika
Siemianówka w latach 1990-2004 i jego rekultywacja. Monografia pod red. Andrzeja
Górniaka, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2006, str. 102-106.
64. Wiśniewolski W., Ligęza J., 2007. Połowy gospodarcze w Wiśle w rejonie Włocławka
w latach 1953-2003. W: Stan rybactwa w jeziorach, rzekach i zbiornikach w 2006
roku. (red. Maciej Mickiewicz). Wydawnictwo IRŚ Olsztyn: 103-110.
65. Wiśniewolski W., Wołos A., Borzęcka I., 2009. Assessing Engling catches In dam
reservoirs on the example of Zegrze Dam Reservoir. Arch. Pol. Fish. Vol. 17, Fasc. 4:
211-220.
66. Witkowski A., 1996. Zmiany w ichtiofaunie polskich rzek: gatunki rodzime i introdukowane. Zoologica Poloniae 41 Supplement: 29-40.
67. Wołos A., Wiśniewolski W. 2009. Fish stock assessment in dam reservoirs located
in the upper Vistula and Warta river catchment areas based on angling catch records.
Arch. Pol. Fish. 17(2), 53-64.
68. Wundsch H. H., 1949. Grundlagen der Fischwirtschaft in den Grossstaubecken.
Abhandl. Fisch. Hilfswiss. 42, 1:17-186.
75
Paweł Antończyk
Rzecznik Prasowy
Urząd Miasta Tarnobrzeg
Hotelarz potrzebny od zaraz…
Zalew Machowski w promocji miasta Tarnobrzeg
Unique selling propostition – „unikatowa propozycja sprzedaży” to pojęcie marketingowe
kluczowe dla rozważań na temat miejsc Zalewu Machowskiego w promocji Tarnobrzega.
Obiekt powstały w miejscu gdzie odbywało się wydobycie siarki w kopalni Machów będzie
bowiem najistotniejszym elementem promocji turystycznej Tarnobrzega. Jako jedyny dysponuje ogromnym potencjałem i stanowi tak naprawdę kluczowy produkt turystyczny Tarnobrzega. Unikatowość przedsięwzięcia na skalę europejską, obszar jaki zajmuje, jakość wody
czy doskonałe warunki do uprawiania sportów wodnych i przede wszystkim widoczne już
w tym roku ogromne zainteresowanie wśród mieszkańców i przyjezdnych gości – to tylko
kilka argumentów jakie przemawiają za umieszczeniem Zalewu Machowskiego na pierwszym miejscu wśród atrakcji turystycznych Tarnobrzega. Z tej perspektywy powinien stać się
wyróżnikiem miasta na tle innych miejscowości w regionie – zarówno w aspekcie lokalnym
(obszar umownie obejmujący tereny dawnego województwa tarnobrzeskiego) jak i regionalnym (obszar województw podkarpackiego, świętokrzyskiego i częściowo lubelskiego i małopolskiego)
Jednak by potencjał turystyczny obiektu został w pełni wykorzystany niezbędne jest stworzenie zaplecza hotelowego, gastronomicznego i rekreacyjnego w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Dlatego przedstawiona koncepcja promocji przede wszystkim skupia się na pierwszoplanowym celu działań promocyjnych Zalewu Machowskiego, jakim jest przyciągnięcie inwestorów z branży turystycznej, którzy zdecydują się zbudować w Tarnobrzegu hotele, ośrodki
wypoczynkowe czy obiekty rekreacyjne. W tym ujęciu Zalew Machowski jest elementem
wyróżniającym ofertę inwestycyjną Tarnobrzega na tle lokalnym i regionalnym i stanowi element dominujący w promocji inwestycyjnej miasta, kierunkując ją w stronę podmiotów z konkretnych branż (turystyczna, rekreacyjna, hotelowa, gastronomiczna).
Jezioro, Zalew… Machowski a tarnobrzeski
Pierwszym pytaniem, które się rodzi jest nazwa obiektu. Właściwie dopasowana i dobrze kojarząca się nazwa to jedno z podstawowych narzędzi w działaniach promocyjnych. Decydującym
będzie z pewnością geograficzna nazwa własna jaka zostanie przyjęta w dokumentach prawnych i urzędowych. Obecnie w opracowaniach i publikacjach, a także w powszechnej świadomości mieszkańców Tarnobrzega i okolic funkcjonują trzy nazwy – zbiornik, zalew i jezioro.
Z punktu widzenia promocyjnego zdecydowanie najmniej korzystna jest nazwa Zbiornik
Machowski, jako określenie techniczne budzące wśród laików raczej skojarzenia negatywne –
np. paliwowy, osadowy, retencyjny, przeciwpożarowy. Z tego punktu widzenia nazwa ta może
także wprowadzać w błąd sugerując inne niż rzeczywiste przeznaczenie obiektu.
77
Fot. 1 Zalew Machowski. Fot. B. Myśliwiec.
Pozostaje więc wybór między Jeziorem a Zalewem. Choć ta pierwsza nazwa budzi zdecydowanie lepsze skojarzenia to jednak może powodować trudności z jej uzasadnieniem, ze
względu na sztuczny sposób powstania obiektu. Po drugie, w dotychczasowych działaniach
w sezonie 2010 przyjęta została nazwa Zalew Machowski i prawdopodobnie ta nazwa funkcjonować będzie w kolejnych latach. Dlatego też ta nazwa została przez autora przyjęta w dalszych rozważaniach.
Kolejną kwestią związaną z nazewnictwem jest jasne odniesienie w działaniach promocyjnych Zalewu Machowskiego do Tarnobrzega. Obiekt stanowić będzie bowiem główny element
działań w zakresie promocji turystycznej miasta. Sam przymiotnik Machowski może także
budzić, szczególnie wśród mieszkańców odleglejszych części Polski, skojarzenia z miejscowością Machów. Po pierwsze może to wprowadzać w błąd odnosząc się do nieistniejącej wsi.
I co ważniejsze, utrudniać będzie właściwą lokalizację obiektu. Dlatego wydaje się konieczne
stosowanie rozszerzonej nazwy obiektu „Zalew Machowski w Tarnobrzegu”.
Dlaczego właśnie tu
Trudno jest dziś porównywać Zalew Machowski do podobnych obiektów w innych częściach
Polski południowo-wschodniej. Jest jednak co najmniej kilka powodów, które pozwalają
liczyć na to, że w niedługim czasie będzie on groźną konkurencją na „rynku turystycznym”.
Wśród wielu atutów jakie posiada zalew, w kontekście działań promocyjnych kilka zasługuje
na szczególna uwagę.
Po pierwsze to unikatowość i nowoczesność przedsięwzięcia. Rekultywacja terenów
po dawnej kopalni siarki jest jednym z największych tego typu przedsięwzięć realizowanych w Europie, dodatkowo przeprowadzonym w bardzo nowoczesny sposób. Podkreślanie
nowoczesności przedsięwzięcia pozwoli także zminimalizować obawy jakie mogą pojawić
78
się w związku z usytuowaniem zalewu w dawnym wyrobisku siarki. Aspekt proekologiczny
przedsięwzięcia może dodatkowo stanowić ważny element w działaniach promocyjnych.
Po drugie – czysta woda. Jakość wody w zalewie stanowić będzie ważny atut. Przede
wszystkim ze względu na jakość samego wypoczynku i kąpieli oraz atrakcyjność dla niektórych form spędzania czasu (np. nurkowanie). Dodatkowo, podobnie jak w przypadku nowoczesności przedsięwzięcia, wpływać będzie na minimalizowanie wśród adresatów działań
promocyjnych obaw związanych z zalaniem dawnego wyrobiska siarki.
Po trzecie – doskonałe warunki do uprawiania sportów wodnych. Dobre warunki wietrzne
nad zalewem sprzyjać będą przyciąganiu osób uprawiających np. żeglarstwo, windsurfing,
kitesurfing – a jeśli możliwe będzie funkcjonowanie zalewu zimą, także bojery. Wielkość
zalewu i planowane wydzielenie specjalnych torów wodnych w przyszłości, sprzyjać będzie
rozwojowi zainteresowania wśród amatorów sportów motorowodnych. Przejrzystość wody
i głębokość zalewu to jak już wspomniano atut przyciągający płetwonurków.
.
Fot. 2. Na zalewie panują doskonałe warunki do uprawiania sportów wodnych.
Fot. P. Antończyk
Po czwarte – lokalizacja zalewu. Bliskość węzła komunikacyjnego drogi krajowej nr 9
oraz drogi wojewódzkiej nr 871 zdecydowanie ułatwi turystom szybkie i łatwe dotarcie nad
Zalew Machowski. Pozwoli to także szybko i łatwo dojechać turystom z odleglejszych miast
(na przykład Warszawa, Kraków, Radom, Kielce, Rzeszów). Sprzyjać temu będą także realizowane modernizacje dróg krajowych nr 9 (Radom-Rzeszów) oraz nr 79 (Warszawa-Sandomierz-Kraków-Bytom).
Kolejny atut związany z lokalizacją zalewu to bliskość miasta – zarówno w zakresie dodatkowej oferty turystycznej czy kulturalnej ale także w zakresie możliwości realizowania potrzeb
codziennych i związanych z nieprzewidzianymi sytuacjami (poczta, zakupy, lekarz, szpital,
naprawa samochodu etc.).
79
Atutem, który może dodatkowo podnosić atrakcyjność turystyczną Zalewu Machowskiego
jest bliskość miast i obiektów o dużej atrakcyjności turystycznej usytuowanych w odległości
od kilkunastu do kilkudziesięciu minut jazdy samochodem (np. Zabytki Sandomierza, Zamek
w Baranowie Sandomierskim, ruiny zamku Krzyżtopór, Klasztor Cystersów w Koprzywnicy).
Po piąte – atutem, który może wspierać działania promocyjne jest dziedzictwo kulturowe
i społeczne obiektu. Umiejętne odniesienie się do jego historii, zarówno tej sprzed okrycia
siarki jak i z okresu wydobycia w Kopalni Machów - podkreślające przemianę z małej wsi,
poprzez duży kombinat przemysłowy aż po nowoczesny, czysty i ekologiczny akwen wodny –
stanowić może dobry argument w działaniach promocyjnych.
I wreszcie dwa atuty, na które szczególny nacisk powinno się położyć w działaniach promocyjnych skierowanych do potencjalnych inwestorów, którzy mogliby rozbudowywać bazę
hotelową i rekreacyjną nad Zalewem Machowskim.
Bardzo duży atut daje systematycznie rozbudowywana infrastruktura w zakresie dróg
i mediów oraz spójna koncepcja zagospodarowania zalewu realizowana głównie poprzez
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Tarnobrzeg II.
Przede wszystkim zaś dotychczasowe olbrzymie zainteresowanie akwenem nie tylko wśród
mieszkańców Tarnobrzega czy całego województwa podkarpackiego i świętokrzyskiego, ale
także odleglejszych miast województw małopolskiego, lubelskiego czy mazowieckiego podkreśla potencjał jaki tkwi w Zalewie Machowskim. Jasny i czytelny komunikat pokazujący
podmiotom gospodarczym, że inwestowanie w sąsiedztwie zalewu może się opłacać, z pewnością stanowić będzie najważniejszy element działań promocyjnych w najbliższym czasie.
Plusy ujemne
Ze względu na znikomą infrastrukturę hotelową czy rekreacyjną działania skierowane do
potencjalnych inwestorów są dziś najważniejszym elementem promocji Zalewu Machowskiego. Z całą pewnością działania takie jak uruchomienie kąpieliska i przystani żeglarskiej
oraz planowana na przyszły rok rozbudowa obydwu obiektów, zabezpieczają podstawowe
potrzeby w zakresie rekreacji. Dużym minusem jest jednak brak zaplecza noclegowego (np.
hoteli, pól namiotowych) oraz stałych obiektów wypoczynkowych i rekreacyjnych (np. dodatkowych kąpielisk, przystani, infrastruktury sportowej), szczególnie w zakresie turystyki biznesowej (ośrodek wypoczynkowo-konferencyjny).
Drugim minusem ważnym w kontekście działań promocyjnych jest termin pełnego i ostatecznego otwarcia zalewu. Z końcem września zakończy się umowa na dzierżawę zalewu
pomiędzy Kopalnią Siarki Machów a Miastem Tarnobrzeg i trudno określić termin jego
ponownego udostępnienia. Z pewnością na odpowiedź na to pytanie wpływ będzie mieć decyzja co do wyboru podmiotu zarządzającego obiektem. Dlatego dla wszelkich działań promocyjnych związanych z Zalewem Machowskim kluczowe jest jak najszybsze określenie takiego
podmiotu. Szczególnie, że w ślad za pytaniem o podmiot zarządzający rodzi się pytanie o podmiot koordynujący działania promocyjne obiektu. Wiadomo, że prowadzić je będzie szereg
instytucji – Prezydent Miasta oraz podległe mu jednostki organizacyjne, kopalnia, sam podmiot zarządzający, stowarzyszenia i kluby prowadzące działalność sportową i rekreacyjną,
docelowo także właściciele obiektów hotelowych, gastronomicznych i rekreacyjnych usytuowanych nad zalewem. Jednak by działania te osiągnęły jak najlepszy efekt w postaci przyciągnięcia inwestorów oraz turystów wydaje się konieczne określenie jednego podmiotu koordynującego i przede wszystkim wspierającego wszystkie działania promocyjne związane z Zalewem Machowskim.
80
Do kogo mówić
Promocja Zalewu Machowskiego skierowana będzie do wielu grup docelowych i realizowana
na kilku równoległych płaszczyznach. Jednak w pierwszym etapie działań szczególny nacisk
powinien zostać położony na działania mające na celu pozyskanie inwestorów zainteresowanych rozbudową infrastruktury hotelowo-rekreacyjnej. Szczególnie dotyczy to większych
inwestorów zainteresowanych budową dużych obiektów. Poszukiwanie takich inwestorów nie
może ograniczać się jedynie do rynku regionalnego i lokalnego. Przede wszystkim działania
promocyjne skierowane do tej grupy docelowej powinny być realizowane w hotelach, na lotniskach, dworcach, w obiektach konferencyjnych. Głównie w dużych ośrodkach miejskich
i poprzez ciekawe formy reklamy i promocji w prasie ogólnopolskiej (także branżowej np.
hotelarskiej, żeglarskiej) oraz w Internecie, a także poprzez prezentację potencjału Zalewu
Machowskiego na imprezach targowych.
Rynek lokalny to na tym etapie podstawowa grupa użytkowników Zalewu Machowskiego.
Obejmuje on mieszkańców Tarnobrzega, okolicznych powiatów: tarnobrzeskiego, sandomierskiego, stalowowolskiego, oraz szerzej terenu całego dawnego województwa tarnobrzeskiego. Dla tej grupy Zalew Machowski może stać się podstawową formą wypoczynku nad
wodą w sezonie letnim. Cechą charakterystyczną tej grupy jest to, że nie potrzebuje ona noclegu. Dlatego też działania promocyjne skierowane do tej grupy docelowej powinny dotyczyć
głównie wzbudzenia zainteresowania ciekawą ofertą rekreacyjną obiektu.
Dla rynku regionalnego, obejmującego obszar województw Polski południowo-wschodniej:
podkarpackiego, świętokrzyskiego, lubelskiego i małopolskiego, Zalew Machowski będzie
jedną z kilku alternatywnych możliwości, głównie weekendowego, wypoczynku w okresie
od maja do września. Cechą wspólną tej grupy jest potrzeba nie tylko ciekawej oferty rekreacyjnej, ale także zróżnicowanej cenowo oferty noclegowej wraz z wyżywieniem oraz dodatkowych atrakcji umilających pobyt. Dlatego szczególnie w działaniach skierowanych do tej
grupy powinno się podkreślać położenie Zalewu Machowskiego w sąsiedztwie innych miast
i obiektów atrakcyjnych turystycznie.
Rynek ogólnopolski, potencjalnie największy, ale także najtrudniejszy do przebicia się.
Dlatego szczególnie tu ważne jest podkreślanie unikatowości i niepowtarzalności samego
obiektu, jak i oferty turystycznej i rekreacyjnej. Konieczne jest wzbudzenie zainteresowania
wśród potencjalnych turystów poprzez oryginalne i nowatorskie przedsięwzięcia oraz działania marketingowe i promocyjne, wyróżniające Zalew Machowski na tle wielu innych ofert
spędzania wolnego czasu w Polsce.
Osobna grupa docelowa obejmuje szeroko rozumianą turystykę biznesową. Dziś Zalew
Machowski nie jest przygotowany na przyjęcie tego typu klientów przede wszystkim ze
względu na brak obiektów konferencyjno-rekreacyjnych. Jednak w kontekście działań skierowanych do inwestorów, promocja potencjalnych możliwości w zakresie turystyki biznesowej
ma ogromne znaczenie.
81
82
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
Słabe strony:
średnia atrakcyjność turystyczna miasta i powiatu tarnobrzeskiego
brak szczególnych walorów krajobrazowych, klimatycznych
i przyrodniczych
bliskie sąsiedztwo czynnych zakładów i hal produkcyjnych
łatwość powstawania i funkcjonowania negatywnych stereotypów i skojarzeń
Mocne strony:
unikatowość i nowoczesność przedsięwzięcia
proekologiczny charakter
wielkość i głębokość zalewu
korzystne warunki wietrzne
przejrzystość i jakość wody
łatwy dojazd
położenie w bliskim sąsiedztwie miast i obiektów atrakcyjnych turystycznie
Podejdźmy naukowo… czyli analiza SWOT
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
Zagrożenia:
przeciągający się termin pełnego otwarcia i brak ostatecznego
rozwiązania kwestii podmiotu zarządzającego
potencjalna możliwość zagrożenia ekologicznego
szczególne sytuacje kryzysowe
duża i rozwijająca się konkurencja na rynku usług turystycznych
negatywne skojarzenia
Możliwości:
w pełni nowoczesny i proekologiczny kierunek zagospodarowania jeziora i obiektów
stworzenie warunków do różnorodnych aktywnych form
rekreacji, wypoczynku i działalności sportowej
podniesienie atrakcyjności turystycznej w powiązaniu z miastem i regionem oraz różnymi formami turystyki
zróżnicowana promocja prowadzona jednocześnie w wielu
kierunkach
rozwój rynku usług turystycznych
stymulowanie rozwoju szkolnictwa w branży turystycznej
i gastronomicznej
Co robić
Kierunki działań mających wpływ na promocję Zalewu Machowskiego:
●● Ustalenie terminu pełnego otwarcia zalewu,
●● określenie podmiotu zarządzającego,
●● ocena potrzeb i możliwości oraz opracowanie i realizacja spójnej koncepcji zagospodarowania Zalewu Machowskiego,
●● rozbudowa komunalnej infrastruktury rekreacyjnej i sportowej nad zalewem,
●● stworzenie warunków do budowy bazy rekreacyjnej noclegowej i gastronomicznej
przez podmioty gospodarcze,
●● Dalsza modernizacja infrastruktury drogowej, zwiększenie dostępności mediów, rozbudowa parkingów, ścieżek rowerowych i tras spacerowych.
Kierunki bezpośrednich działań promocyjnych:
●● Właściwe skierowanie działań promocyjnych do konkretnych grup docelowych,
−− zagospodarowanie zalewu (inwestorzy). Kierunek ten zakłada pozyskanie inwestorów, którzy rozbudują bazę rekreacyjną, sportową, noclegową oraz gastronomiczną nad zalewem i w pierwszej kolejności przewiduje podkreślanie dotychczasowego dużego zainteresowania zalewem oraz potencjał obiektu. Kierunek powinien być realizowany we współpracy z instytucjami zarówno wojewódzkimi, jak
i rządowymi, zajmującymi się promocją inwestycyjną,
−− zalew jako jedna z wizytówek Tarnobrzega oraz obiekt wzbogacający ofertę turystyczną regionu (wszystkie grupy). Kierunek ten zakłada powiązanie Zalewu
Machowskiego z promocją innych walorów turystycznych miasta oraz regionu,
zarówno w skali bliskiego sąsiedztwa ( np. Sandomierz, Krzyżtopór, Baranów
Sandomierski), jak i całego Województwa Podkarpackiego,
−− rekreacja (rynek lokalny i regionalny). Kierunek ten przede wszystkim powinien
skupiać się na podkreślaniu korzystnych walorów obiektu (wielkość i głębokość,
przejrzystość i czystość wody, łatwy dojazd) oraz atrakcyjności spędzania wolnego czasu nad zalewem (infrastruktura sportowa i rekreacyjna, dodatkowe atrakcje, imprezy i wydarzenia),
−− sport (rynek lokalny, regionalny i ogólnopolski – szczególnie konkretne grupy zainteresowań np. żeglarze, płetwonurkowie, osoby uprawiające windsurfing i kitesurfing). W tym aspekcie konieczne jest podkreślanie walorów ważnych dla poszczególnych grup zainteresowań (głębokość i przejrzystość, warunki wietrzne, wielkość zalewu),
−− wypoczynek weekendowy i długoterminowy (rynek regionalny i ogólnopolski).
Kierunek obecnie najtrudniejszy do zrealizowania ze względu na brak bazy noclegowej nad zalewem,
●● równoległe prowadzenie działań promocyjnych skierowanych do różnych grup docelowych, jednak przy położeniu szczególnego nacisku na promocję skierowaną do
potencjalnych inwestorów,
83
●● właściwe umiejscowienie Zalewu Machowskiego w Strategii Promocji Miasta Tarnobrzeg,
●● skorelowanie promocji Zalewu Machowskiego z innymi projektami promocyjnymi
(imprezy i wydarzenia, inne obiekty atrakcyjne turystycznie, publikacje, aktywność
w Internecie, plany na przyszłość),
●● współpraca w zakresie promocji z sąsiednimi miastami i obiektami turystycznymi,
●● właściwe umiejscowienie w działaniach promocyjnych Województwa Podkarpackiego.
Jak robić
Na początku konieczne jest jasne zdefiniowanie celów, oznaczenie terminu ich realizacji,
wybranie działań odpowiednich dla poszczególnych grup docelowych oraz określenie harmonogramu ich realizacji. Oczywiście możliwość realizacji poszczególnych zadań uzależniona
będzie od zaangażowanych podmiotów oraz środków finansowych będących w ich dyspozycji. Przedstawione działania są jedynie przykładowymi, bowiem w promocji Zalewu Machowskiego można będzie wykorzystywać olbrzymi wachlarz działań promocyjnych i marketingowych, a ich jakość uzależniona jest jedynie od stopnia zaangażowania i kreatywności realizujących je podmiotów. Kilka najpopularniejszych to m.in.:
●● Film promocyjny podkreślający potencjał i możliwości zalewu,
●● filmy pokazujące formy rekreacji i sportu, jakie można realizować na zalewie umieszczane w Internecie,
●● opracowanie i stosowanie loga Zalewu Machowskiego,
●● marketing wirusowy,
●● eventy realizowane w miejscach odwiedzanych przez inwestorów (np. hotele, lotniska, ośrodki konferencyjne)
●● media relations,
●● broszury reklamowe i prospekty inwestycyjne,
●● umiejscowienie Zalewu Machowskiego w lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich
kanałach informacji turystycznej,
●● tablice reklamowe (drogowskazy) usytuowane na głównych ciągach komunikacyjnych w regionie,
●● tablice informacyjno-sytuacyjne nad zalewem,
●● interaktywna strona internetowa powiązana z serwisem miejskim (kamery on-line,
interaktywna mapa, specjalistyczna prognoza pogody, możliwość współtworzenia serwisu przez użytkowników, przewodnik po okolicy etc.),
●● reklama w prasie ogólnopolskiej i branżowej (np. żeglarskiej),
●● reklama na portalach ogólnopolskich i wortalach branżowych,
●● organizacja i promocja imprez plenerowych, wydarzeń sportowych, pokazów, happeningów, festiwali i wydarzeń artystycznych odbywających się na obiekcie i w jego
bezpośrednim sąsiedztwie,
84
●● nietypowe i oryginalne wydarzenia organizowane nad zalewem,
●● promocja na targach turystycznych i inwestycyjnych,
●● konferencje i spotkania naukowe.
Na koniec
Przedstawiony opis obejmuje jedynie podstawowe elementy związane z przygotowywaniem
i realizacją koncepcji promocji Zalewu Machowskiego. Dla pełnego i co najważniejsze skutecznego promowania obiektu konieczne jest stworzenie spójnej strategii promocji oraz jej
realizacja przez wszystkie podmioty zainteresowane rozwojem zalewu i własnej działalności na obiekcie. Dokument ten powinien zostać opracowany w oparciu o szerokie konsultacje
z wszystkim podmiotami, które realizować będą działania promocyjne związane z Zalewem
Machowskim. Jasne określenie podmiotu koordynującego i wspierającego działania promocyjne obiektu sprzyjać będzie szybkiemu opracowaniu takiego dokumentu.
Fot. 3. Sezon 2010 pokazał ogromne zainteresowanie zalewem. Fot. G. Lipiec
Czas ma w tych wszystkich działaniach olbrzymie znaczenie. Sezon 2010 pokazał, że Zalew
Machowski posiada olbrzymi potencjał zarówno turystyczny, jak i inwestycyjny i jego właściwe wykorzystanie może stać się kluczowe dla rozwoju Tarnobrzega. Dlatego Prezydent
Miasta Tarnobrzeg już rozpoczął działania promocyjne zalewu. Opracowany został zarys strategii promocji, jako dokument który może stać się podstawą do konsultacji i opracowania
szczegółowej strategii. Promocja obiektu jest także ważnym elementem Strategii Promocji
Miasta Tarnobrzega, która będzie przedmiotem dyskusji podczas wrześniowej sesji Rady Mia-
85
sta Tarnobrzeg. Ponadto promocja Zalewu Machowskiego, głównie w kontekście pozyskiwania inwestorów z branży turystycznej, stanowi jeden z głównych elementów projektu pn.
Kampania promocyjna miasta Tarnobrzeg, szansą na zwiększenie atrakcyjności Województwa
Podkarpackiego, realizowanego przy wsparciu Marszałka Województwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego.
By osiągnąć pożądany cel, jakim jest pełne wykorzystanie potencjału Zalewu Machowskiego, konieczna jest współpraca wszystkich podmiotów zainteresowanych rozwojem
obiektu. Rozwój turystyki w Polsce oraz wzrastające zainteresowanie Polaków nowymi formami spędzani wolnego czasu sprawiają, że Zalew Machowski może stać się atrakcyjnym
obiektem na turystycznej mapie regionu.
Rosnąca z roku na rok konkurencja na rynku turystycznym powoduje jednak, że coraz
trudniej przebić się na nim ze swoją ofertą. Tym bardziej konieczna jest współpraca w zakresie promocji obejmująca wszystkie podmioty prowadzące działalność nad akwenem. Zalew
Machowski stanowić będzie także ważne uzupełnienie oferty turystycznej regionu, dlatego
równie ważna jest współpraca z sąsiednimi miasta oraz instytucjami wojewódzkimi. Używając terminu z teorii gier jest to bowiem „rozgrywka o sumie niezerowej”. Współpracując i uzupełniając się, wszyscy mogą odnieść z tego korzyść w postaci zwiększonej liczby turystów
odwiedzających nasz region. Łatwiej i skuteczniej się uzupełniać niż ze sobą konkurować.
Bibliografia:
R. Dąbrowski. „Jezioro machowskie”. Zarys strategii promocyjnej, Opracowanie Urzędu
Miasta Tarnobrzeg. Tarnobrzeg 2010.
K. Ferenc. Kopalnia siarki machów – przebieg procesu rekultywacji. Materiały z konferencji
Zalew Machowski – szanse i oczekiwania. Tarnobrzeg 2004
J. Jakubek. Zagospodarowanie przestrzenne terenów zbiornika machowskiego. Materiały
z konferencji Zalew Machowski – szanse i oczekiwania. Tarnobrzeg 2004
J. Kozub. Promocja zbiornika machowskiego jego walorów turystycznych, przyrodniczych
i środowiskowych. Materiały z konferencji Zalew Machowski – szanse i oczekiwania. Tarnobrzeg 2004
Strategia rozwoju miasta Tarnobrzeg 2007-2013
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Tarnobrzeg II” (projekt)
86
Zawartość materiału
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1. Jerzy Rodzeń – Zastępca Dyrektora Departamentu Rozwoju Regionalnego
Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego
Zbiornik Machowski a plany rozwoju województwa podkarpackiego . . . . . . . . . . 5
2. Zbigniew Buczek – Dyrektor Kopalni Siarki „Machów”,
Proces rekultywacji terenów poeksploatacyjnych – od kopalni do rekreacji . . . . . . . 7
3. dr. hab. Tadeusz Zych – Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
im. prof. St. Tarnowskiego w Tarnobrzegu
Wpływ tarnobrzeskiego dziedzictwa kulturowego na zwiększenie
turystycznej i rekreacyjnej atrakcyjności zbiornika machowskiego . . . . . . . . . . 13
4. dr Witold Pycior – Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A
Rewitalizacja terenów Zbiornika Machowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
5. Grzegorz Kiełb – Naczelnik Wydziału Urbanistyki, Architektury
i Budownictwa Urząd Miasta Tarnobrzeg
Zbiornik Machowski w studium i planach zagospodarowania
przestrzennego miasta Tarnobrzeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
6. Jerzy Jakimow – Dyrektor Ośrodka Sportu i Rekreacji „Wisła” w Tarnobrzegu
Założenia komunalnego zagospodarowania infrastrukturalnego
i turystycznego Zbiornika Machowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
7. Jan Żak – Komendant Miejski Policji w Tarnobrzegu
Bezpieczeństwo nad Zbiornikiem Machowskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
8. Jerzy Panek – Komandor Jacht Klub „Siarkopol”,
Tadeusz Gospodarczyk Jacht Klub „Kotwica”
Żeglarski Zbiornik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
9. doc. dr hab. Wiesław Wiśniewolski – Instytut Rybactwa Śródlądowego
im. Stanisława Sakowicza, Zakład Rybactwa Rzecznego w Żabieńcu
Ichtiofauna i gospodarka rybacka a wędkarskie użytkowanie
Zbiornika Machowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
10. Paweł Antończyk – Rzecznik Prasowy Urząd Miasta Tarnobrzeg
Hotelarz potrzebny od zaraz…
Zbiornik Machowski w promocji miasta Tarnobrzeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Opracował zespół pod kierunkiem Prezydenta Jana Dziubińskiego
Foto: Archiwum Urzędu Miasta Tarnobrzeg, Agata Rybka,
Stowarzyszenie Fotograficzne „Kontrast” Jacht Klub „Siarkopol”,
Jacht Klub „Kotwica”, B. Myśliwiec, P. Antończyk, G. Lipiec.
Druk i skład
Neiko Plus Drukarnia Cyfrowa
tel.: 015 822-11-27; email: [email protected]
Urząd Miasta Tarnobrzeg – wrzesień 2010

Tutaj - tarnobrzeg.pl

Transkrypt

Podobne dokumenty

Sailmore.pl - Katalog jachtów - katamarany