docHasior w Södertälje Hasior i Södertälje Joseph
download 
Reklamacja Transkrypt
Hasior w Södertälje Hasior i Södertälje Joseph
� �≗���������� Polonia Suecia ������������� tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny Rok Conrada Joseph Conrads år Hasior i Södertälje Hasior w Södertälje Nana åker till Ryssland Nana jedzie do Rosji Conrad – pisz na Berdyczów Skriv till Berdyczow Berdyczów to miejsce urodzenia najbardziej na świecie znanego człowieka urodzonego na krainie i najpowszechniej czytanego pisarza polskiego pochodzenia – osepha onradaorzeniowskiego którego rok właśnie obchodzimy na całym świecie iasto – od dwóch wieków – kojarzy się olakom z tajemniczym powiedzeniem pisz na erdyczów które mylnie rozumie się jako pisz do nikąd list i tak nigdy nigdzie nie dojdzie ało kto zna pochodzenie tego wyrażenia tóż – przypomina dzisław ajder – takiej instrukcji udzielał znajomym wyjeżdżający na sławne berdyczowskie targi ziemianin elem obowiązkowej wizyty w erdyczowie nie mu siało być tylko podpisanie kontraktów na dostawę płodów rolnych lecz spotkania towarzyskie otrzymanie dorocznych wieści z szero kiego świata I Berdyczow i kraina föddes den troligtvis mest berömda per sonen med rötter i kraina och samtidigt den i särklass mest lästa författaren av polsk härkomst – oseph onradorzeniowski ust nu firas hans år över hela världen edan två sekel tillbaka förknip par de flesta polacker den staden med uttrycket skriv till erdyc zow som felaktigt tolkas som att skriva till ingenstans det vill säga att brevet ändå inte kommer att komma fram å känner till bakgrunden till detta uttryck å här var det emellertid – påpekar dzislaw ajder – det var en instruktion man gav bekanta när man gav sig av på den berömda godsägarmarknaden i staden e obliga toriska marknadsbesöken i erdyczow handlade om långt mer än spannmålsleveranser och avtal – de hade även en social dimension där nyheter från hela världen utbyttes utworzenie uzeum onrada w barokowym budynku nale żącym do zakonu armelitów osych w erdyczowie zabiega od lat olskie owarzystwo onradowskie wspierane przez siostrzane owarzystwa rytyjskie i rancuskie lany te wzbudziły szero kie zainteresowanie wśród miłośników onrada na całym świecie powodu niejasnych kompetencji ukraińskich władz samo rządowych muzeum nie powstało do dzisiaj et polska onradsällskapet har sedan flera år tillbaka försökt få tillstånd ett onradmuseum i den barockbyggnad som tillhör armeliterorden i erdyczow och de bistås i sin strävan av syster sällskapen i torbritannien och rankrike dén har väckt stort intresse bland onradläsare över hela världen klarheter kring ukrainska lokalmyndigheters befogenheter i frågan har tyvärr förhalat processen erdyczowa – dla jednych uosobienia prowincji dla innych pępka świata – onrad trafił na szeroki ocean gdzie dosłużył się stopnia kapitana w angielskiej flocie po czym osiadł w ondynie i zaczął pisać mieszną rzeczą jest życie – tajemniczy bezlitośnie logiczny system prowadzący do błahego celu ie ma na co liczyć prócz odrobiny samowiedzy która przychodzi za późno i staje się źródłem bezgranicznego żalu napisał w ądrze ciemności ohater tej powieści urz ma w chwili śmierci tyle do powiedzenia o kondycji ludzkiej – zgroza horror co bardzo sugestywnie wypa dło w wykonaniu arlona rando z pewnością każdy kinoman ma w pamięci zas pokalipsy rancisa oppoli onrad lämnade erdyczow – som vissa såg som världens mitt punkt och andra som själva definitionen av ett bakvatten – och gav sig ut på de vida oceanerna an blev kapten i den brittiska flottan varefter han bosatte sig i ondon och började skriva ivet är en komisk sak – detta hemlighetsfulla skoningslöst logiska system som leder fram till ett futtigt mål an kan inte räkna med något utöver en smula självkännedom som alltid kommer för sent och blir en källa till gränslös ånger skriver han i örkrets hjärta uvudpersonen i romanen ligger för döden och uttrycker sin skräckinjagande syn på människans tillstånd horror – säger han et är väl knappt någon filmälskare som kan glömma hur arlon rando gestaltade detta i rancis oppolas pocalypse ow wórczość onrada pociągała filmowców już od lat tych ubiegłego wieku zas pokalipsy to kamień milowy światowego kina kranizacje ostromo czy fascynującego proroczego ajnego agenta również są godne uwagi byt wiele jednak zdarzało się kiksów zawsze wtedy gdy scenarzystareżyser próbował tylko wykorzystać tekst onrada zamiast podjąć z nim dyskusję onradzie pisarzu zaskakująco nowoczesnym ze względu na podejmowaną problematykę i technikę pisarską którego postać i twórczość łączy krainę olskę rancję i nglię przeczytajcie państwo artykuł prof dzisława ajdera po nim wywiad z samym profesorem o tym jak działalność naukową łączył z podziemnym antykomunistycznym oporem ❋ onrads verk intresserade filmskapare redan på talet poka lypse ow var epokgörande på sin tid – och det var även filmatise ringarna av ostromo och den närmast profetiska narkisten en det har också förekommit en hel del misslyckade bearbet ningar oftast när regissörenmanusförfattaren bara har försökt att följa onrads text istället för att inleda en dialog med den det här numret kan ni bekanta er med onrad genom dzis law ajders artikel onrad är en förbluffande modern författare både tematiskt och berättartekniskt och hans person och romaner sträcker sig över och förenar kraina olen rankrike och ng land äsningen fortsätter med en intervju med ajder själv an berättar hur han förenade vetenskaplig forskning med oppositio nell kamp mot kommunistregimen i olen ❋ Joseph Conrad-Korzeniowski był pisarzem najbardziej europejskim. Także w tym sensie, że już sto lat temu rozumiał to, czego dzisiaj się uczymy: wspólnota europejska jest najlepszym zabezpieczeniem wszystkich naszych bogatych i różnorodnych kultur narodowych. Czytaj str. Joseph Conrad-Korzeniowski var den mest europeiska författare i den bemärkelsen att han redan för hundra år sedan insåg det vi lär oss i dag: att europeisk gemenskap är det bästa skyddet av våra rika och mångfacetterade kulturer. Se sid. Suecia Polonia Innehåll / Spis treści Joseph Conrad-Korzeniowski | Zdzisław Najder Långsiktiga drömmar | samtal med Zdzisław Najder Program marzeń długodystansowych | rozmowa ze Zdzisławem Najderem Hitlers nederlag i Ryssland (enl. Gen. Anders) | Paweł Jaworski Klęska Hitlera w Rosji (wg gen. Andersa) | Paweł Jaworski Hejdå Östeuropa – Erik Zsigas bok Żegnaj Wschodnia Europo – książka Erika Zsigi Grannar – Sy ihop Sąsiedzi – zszywanie Haiku och Kantor – Janina Kraupe-Świderska berättar Haiku i Kantor – opowiada Janina Kraupe-Świderska Słoneczny rydwan – Hasior w Södertälje Solens segervagn – Hasior i Södertälje Nanas krönika | Nana Håkansson Nanafelieton | Nana Håkansson Omslagsfoto/ Okładka: Anna Bidakowska Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande numren av Suecia Polonia så sätt in SEK på plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet . Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne numery Suecii Polonii wpłać SEK na plusgiro -. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. Conrads år/ Rok Conrada Joseph Conrad-Korzeniowski: – son till polska självständighetskämpar, verksam inom tre kulturer, en av den engelska litteraturens giganter och sann europé. syn polskich patriotów, człowiek trzech kultur, wielki pisarz angielski i Europejczyk Av Zdzisław Najder onrad orzeniowski znany później całemu czytającemu książki światu jako oseph onrad urodził się lat temu w erdyczowie na dzisiejszej krainie ył synem pollona orzeniowskiego poety tłumacza i wybitnego dzia łacza niepodległościowego o właśnie ojciec onrada pollo orzeniowski założył w arszawie podziemny omitet uchu który stał się zalążkiem ządu arodowego kierującego później owstaniem tyczniowym roku esienią roku ojciec onrada został aresztowany przez władze rosyjskie onrad wspomi nał po wielu latach że jego świadome życie zaczęło się właśnie na dziedzińcu warszawskiej cytadeli dokąd czteroletni chłopiec razem z babką przynosił paczki z żywnością dla ojca onrad orzeniowski sedermera känd för läsare över hela världen som oseph onrad föddes för år sedan i erdyczów i nuvarande kraina an var son till pollo orzeniowski poet översättare och framstående självständig hetskämpe et var onrads far pollo orzeniowski som lade grunden till den underjordiska örelsekommittén i arszawa en kommitté som utvecklades till ationsrörelsen och ledde till januariupproret mot ockupationen av olen östen arresterades onrads far av ryska myndigheter onrad erinrar sig flera år senare att hans medvetna liv inleddes just där på gården till arszawas citadell dit han kom som fyraåring med sin farmor för att överlämna matpaket till sin intagna far boje orzeniowscy matka i ojciec zostali skazani na zesłanie do ołogdy w północnej osji tego okresu pochodzi zdjęcie małego onradka tak na odwrocie podpisane kochanej abuni która mi pomogła biednemu atkowi ciastka do więzienia posyłać – wnuczek olakkatolik i szlachcic onrad iedy chło piec miał osiem lat zmarła jego matka jciec został zwolniony z zesłania kiedy już był śmiertelnie chory aret orzeniowski far och mor blev sedan deporterade till o logda i norra yssland et finns ett foto från den tiden på onrad som pojke med följande ord på baksidan ill min kära farmor som har hjälpt att skicka bröd till min stackars intagna pappa – barn barnet polacken katoliken och adelsmannen onrad ans mor dog när han var åtta år gammal adern fick återvända från förvis ningen först när han var döende ziad onrada po mieczu eodor orzeniowski kapitan ojsk olskich w owstaniu istopadowym odznaczony krzyżem irtuti ilitari i francuską egią onorową utracił resztę odziedziczo nego majątku w historycznych zawieruchach iał córkę milię o której wiemy tylko że była aresztowana w roku , a w następnym zesłana w głąb osji i trzech synów obert zginął w owstaniu tyczniowym ilary zmarł na zesłaniu na yberii w roku rzeci pollo urodzony w roku miał talent do języków i słowa tudiował na uniwersytecie petersburskim a następnie po odmowie paszportu zagranicznego utrzymywał się z niechętnego administrowania cudzych majątków pisania satyrycznych i patrio onrads farfar eodor orzeniowski – kapten i polska armén under novemberupproret och belönad med den polska orden irt uti ilitari och franska hederslegionen – förlorade de återstående delarna av släktförmögenheten i historiens malström an hade en dotter som hette milia allt vi vet om henne är att hon arresterades och deporterades österut och tre söner obert stupade un der januariupproret ilary dog i ibirien en tredje sonen pollo föddes och var språkbegåvad an studerade vid uni versitetet i t etersburg och efter det – eftersom han förbjöds resa utomlands – försörjde han sig genom att motvilligt sköta andras lantegendomar skriva satiriska och patriotiska 4 tycznych w wymowie komedii które były surowo okrajane przez carską cenzurę zdeklarowany demokrata atakował w nich egoizm i materializm polskich warstw posiadających oraz przekładami z angielskiego ickens i hakespeare francuskiego ior ugo i lfred de igny i niemieckiego eine isał również krążące w odpisach wiersze patriotyczne i religijne w których min wyrażał życzliwość dla uciskanego chłopstwa rusińskiego i wzy wał olaków do wytrwania w wierności sprawie odbudowy nie podległej olski www.people.ku.edu uj onrada adeusz obrowski którego młodszy brat tefan był naczelnikiem cywilnym arszawy w powstaniu roku stał się dobroczyńcą i oficjalnym opiekunem osieroconego chłopca ierota onradek wychowywał się przez parę lat we wowie i ra kowie ył chorowity kiedy miał lat siedemnaście wysłano go do rancji gdzie zaczął pracę marynarza ie był emigrantem z wy boru ale z konieczności ako poddany rosyjski i syn skazańców zobowiązany był do długoletniej służby wojskowej w armii carskiej roku odmówiono mu przedłużenia paszportu ie mógł więc już służyć w marynarce francuskiej przeniósł się do brytyjskiej – bo nglików którzy potrzebowali załóg dla swoich niezliczonych statków dokumenty nie interesowały tak w wieku lat dwudziestu zaczął poznawać język w którym napisał później książki stanowiące dziś chlubę literatury angielskiej ozpoczął równocześnie karierę marynarza brytyjskiego uwieńczoną dyplo mem kapitańskim yła to dla olaka kariera niezwykła a jakie miewał kłopoty ze swoim pochodzeniem o tym świadczy choćby fakt że w jego dokumentach nazwisko orzeniowski jest zapisane na trzynaście różnych sposobów ływał – zwykle na żaglowcach przez kilkanaście lat po morzach i oceanach całego globu komedier som blev hårt beskurna av den ryska censuren – som uttalad demokrat kritiserade han de besuttnas egoism och materia lism och översättningar från engelska ickens och hakespeare franska ugo och de igny och tyska eine an skrev även religiös och patriotisk lyrik som spreds från hand till hand och ut tryckte sympati för den exploaterade rutenska bondebefolkningen och manade polacker till uthållighet i kampen om oberoende ierwszą swoją powieść zaleństwo lmayera ogłosił w roku tał się więc pisarzem dopiero w wieku całkiem dojrzałym krótce potem ożenił się z ngielką i osiadł na stałe na wsi nieda leko ondynu onrads morbror adeusz obrowski hans yngre bror tefan var arszawas civila befälhavare under upproret blev den föräldralösa pojkens välgörare och officiella förmyndare onrad växte under några år upp i wów och raków an var sjuklig och när han var sjutton år gammal sändes han till rankrike där han tog värvning som sjöman an emigrerade av tvång snarare än av fri vilja om rysk undersåte och son till deporterade föräldrar hade han tvingats in i en utdragen militärtjänstgöring i tsarens armé fick han inte passet förlängt ärför kunde han inte fortsätta i den franska flottan och tog värvning i den brittiska istället ng elsmännen var i ständigt behov av besättningsmän till sina otaliga fartyg och brydde sig inte om formaliteter å så sätt kom han i tjugoårsåldern i kontakt med det språk på vilket han sedan skulle skriva några av den engelskspråkiga litteraturens med uppburna verk an påbörjade samtidigt sin yrkesbana som brittisk sjöman som slutade med ett sjökaptensbrev et var en ovanlig livsbana för en polsk emigrant och en indikation på vilka svårigheter han kunde tänkas ha haft på grund av sitt polska ursprung kan vara de tretton olika sätt på vilka hans efternamn stavas i de efterlämnade dokumenten från den tiden an var till sjöss – vanligtvis på segel fartyg – i många år på alla tänkbara hav och oceaner ciągu następnych lat trzydziestu napisał jeszcze czternaście powieści i osiem tomów opowiadań asłynął jako pisarz morski i takie utwory jak urzyn z załogi arcyza i ajfun są uwa żane za czołowe osiągnięcia literatury marynistycznej ikt tak wspaniale jak onrad nie potrafi pisać o zdradliwych urokach morza i o ciężkiej pracy marynarzy ednakże akcja większości utworów onrada nie toczy się na wodzie łem dla nich są kraje alekiego schodu także fryka i meryka acińska najczęściej jednak rancja nglia i różne kraje uropy ohaterami jego książek są nglicy rancuzi łosi iemcy olacy orwegowie iszpanie olendrzy łaśnie z tego względu można onrada nazwać pisarzem prawdziwie europejskim bo podejmuje w swoich książkach tematy ważne i typowe dla naszego kontynentu ajbardziej znaną zwłaszcza w olsce powieścią jest ord im książka o oficerze marynarki który opuścił powierzony sobie statek rzecz o utraconym i odzyskanym honorze kazała się w roku – i jest jednym z kluczowych dzieł światowej prozy wieku kunsztownym w budowie fascynującym przez postać głównego bohatera który wyrasta do rozmiarów mitycznych ostromo wielka opowieść o ostaguanie fikcyjnej republice an inledde sin författarbana som en mogen man med romande buten lmayers dårskap ort efter det gifte han sig med en 5 engelska och bosatte sig på landet en bit utanför ondon nder de kommande tretton åren skrev han ytterligare orton romaner och åtta novellsamlingar an blev känd som maritim författare och verk som tormen och yfon anses tillhöra genrens främsta ngen kan beskriva havets bedrägliga tjusning och sjö mannens slit som onrad rots detta utspelar sig majoriteten av hans berättelser på land e utspelar sig i ellanöstern frika och atinamerika men ännu oftare i rankrike ngland och andra europeiska länder uvud personerna är engelsmän fransmän italienare tyskar polacker norrmän spanjorer och holländare ust därför kan man beskriva onrad som en sant europeisk författare för hans böcker tar upp ämnen som är kännetecknande för vår kontinent www.lindelows.se an mest kända – särskilt i olen – roman är ord im n bok om en officer i flottan som överger sitt fartyg och en berättelse om förlorad och återvunnen heder en kom ut och är ett av talprosans nyckelverk mästerligt uppbyggt och med en fascinerande närmast mytologisk huvudperson ostromo – den stora romanen om ostaguana ett påhittat land i ydamerika räk nas in bland den engelskspråkiga litteraturens främsta verk och det mest uppburna exemplet på politiska romaner på det språket ven narkisten är en politisk roman som trots att den är förhållandevis traditionell – onrad hade ett rätt likgiltigt förhållningssätt till lit terära moden – visade sig vara djärv experimentell och nydanande etta ironiskt makabra verk om internationell terrorism står sig hundra år senare som både profetisk och som ett skolexempel på förhållandet mellan politiska provokationer och politiskt mot stånd förbrytarnas värld och polisens omanens huvudperson är en rysk agent som genomför terrorattacker i ondon n alltjämt aktuell roman och förräderi och spionage ed andra ögon – som utspelar sig i t etersburg och eneve – bygger på kontrasten mel lan den mätta självbelåtna schweiziska demokratin och ett laglöst och korrupt yssland som slits mellan den auktoritära regimens övervåld och den blodiga och okontrollerade revolutionens våld południowoamerykańskiej cieszy się reputacją czołowego dzieła angielskiej prozy i jednej z najświetniejszych powieści politycznych w tym języku owieścią polityczną jest także ajny agent w której onrad – zanurzony w tradycji dość obojętny na współczesne literackie mody – okazał się wielkim i śmiało eksperymentującym nowatorem a ironicznomakabryczna powieść o międzynarodowym terroryzmie pozostaje po stu latach zarazem prorocza i modelowa w opisie przeplatania się prowokacji politycznej z politycznym buntem świata przestępców ze światem policji ohaterem powieści jest rosyjski agent organizujący akcje terrorystyczne w ondynie nadal aktualnej politycznej powieści o zdradzie i szpiegostwie oczach achodu – z akcją w etersburgu i enewie– pokazał kontrast między sytą uładzoną demokracją szwajcarską tym szczytowym wytworem zachodniej cywilizacji politycznej a osją nawykłą do samodzierżawia i bez prawia rozdzieraną między przemocą autokratycznej władzy i prze mocą krwawej anarchizującej rewolucji lla som läst onrad känner till det särpräglade i hans prosa erättelser inom berättelsen – som i örkrets hjärta och ord im – är typiska för honom et är aldrig en allvetande berättare utan alltid en högst konkret gestalt som delger oss sina observationer av andra personer i boken sådant de har fått höra eller sett med egna ögon erättelserna flyter inte kronologiskt tvärtom vi kastas in i handlingen för att sedan backa tillbaka och sedan röra oss vidare framåt i delges handlingen med olika ögon och ur olika tidsper spektiv ch det är ju så vi upplever världen i det verkliga livet et är sällan vi får händelseförlopp berättade från början till slut ur ett och samma perspektiv ch vi vet hur farligt det är att förlita sig på en informationskälla szyscy czytelnicy onrada znają osobliwości jego prozy ypowe są – jak w ądrze ciemności czy ordzie imie – opowiadania umieszczone w ramach opowieści ie bezosobowy autor ale konkretna postać przekazuje nam swoją wiedzę o innych współbohaterach utworu relacjonuje to czego się dowiedziała o wydarzeniach powtarza to co od innych zasłyszała powieści nie toczą się chronologicznie przeciwnie wchodzimy w środek akcji potem cofamy potem znowu przeskakujemy dalej abułę poznajemy więc z rozmaitych perspektyw zarówno osobowych jak czasowych le przecież w taki właśnie sposób w realnym życiu poznajemy świat i ludzi zadko dowiadujemy się o tym co zaszło od początku do końca i z tej samej perspektywy jak wiemy niebezpieczne jest poleganie na jednym źródle informacji onrad vill att läsaren ska delta i berättelsen återskapa skeenden och följa honom i sökandet efter deras mening och betydelse an vänder sig till läsaren och bryter därigenom sin egen isolering å samma sätt upphör den aktiverade läsaren att vara ensam åda blir varandras följeslagare i en process som onrad en gång beskrev som att göra den synliga världen rättvisa 6 sitt polska bagage hade oseph onrad erfarenheten av brutalt våld och politiskt förtryck under deportationen och – vilket var än värre – känslan av förnedring och laglöshet till följd av den utländska ockupationen an hade även med sig insikten om de stolta kollektiva traditioner han var en del av ch den insikten fick honom att känna sig ännu mer ensam onrad chce ze swoich czytelników zrobić współuczestników zmusić do czynnej lektury do wspólnego odtwarzania wydarzeń i wspólnego poszukiwania ich sensu wracając się do czytelnika pisarz wynurza się z własnej izolacji ciągnięty do współdziałania czytelnik też przestaje być samotny baj stają się partnerami w pro cesie który onrad nazwał w słynnym zdaniu oddawaniem najwyższej sprawiedliwości widzialnemu światu ed en sådan utrustning gav han sig ut i vida världen an lärde känna många länder och civilisationer även de mest avlägsna an blev övertygad om att mänskliga samhällen är mycket olika men att människor ändå är jämlika nder kolonialismens blomnings tid då tankar om den vita rasens överlägsenhet var förhärskande visade han– medborgare i världens mäktigaste imperium – sig vara den hårdaste kritikern av de vita kolonisatörernas framfart i frika örkrets hjärta berättar han om kolonialismens grymhet och om en vit herre som förvandlat sitt civilisatoriska uppdrag till sko ningslös och barbarisk terror örkrets hjärta tillhör den moderna litteraturens mest lästa verk det analyseras av miljoner studenter över hela världen och har filmats i olika former swoim polskim bagażu duchowym osepha onrada znaj dywał doświadczenie brutalnej przemocy i braku wolności przeżyte podczas zesłania i więcej świadomość poniżenia i znieprawienia jakie niesie ze sobą niewola u obcych ieściło się w tym bagażu również przeświadczenie o wielkiej doniosłości więzi zbiorowych o przeświadczenie dodatkowo zaostrzało poczucie osamotnienia które miało go nękać do końca życia takim ekwipunkiem wyruszył w szeroki świat oznał roz maite kraje i cywilizacje także odległe od europejskich yrobił w sobie przekonanie o tym że społeczności ludzkie bardzo się różnią ale ludzie są w swoim człowieczeństwie równi dobie największego rozrostu kolonializmu i teorii o wyższości białej rasy – ten posiadacz paszportu najpotężniejszego mocarstwa świata okazał się w ądrze ciemności najsurowszym krytykiem roli białych kolonialistów w czarnej fryce ądro ciemności opowiada o okrucieństwie kolonializmu i o białym nadczłowieku który swoją misję cywi lizacyjną w fryce zmienił w bezwzględny i barbarzyński terror ądro ciemności jest jednym z najbardziej znanych utworów literatury nowoczesnej analizowanym przez miliony studentów na całym świecie i przetwarzanym w postaci filmów det ovan nämnda mästerverket ostromo tecknade onrad bilden av den oundvikliga – men likväl förödande – amerikanska exploateringen av atinamerika oseph onradorzeniowski var en del av tre kulturer den pols ka den franska och den engelska han rörde sig även obehindrat inom andra kulturer ed sig från olen hade han läsningen av de polska litterära mästarna särskilt romantikerna hans favoritpoet var lowacki som han kallade polskhetens själ och de centrala motiven i den traditionen trohet förräderi plikt och heder ran skan var hans andra språk e stora franska realisterna som lau bert och aupassant var hans huvudsakliga förebilder onrad var även väl insatt i rankrikes historia och det lustiga är att långt fler av hans berättelser utspelar sig i rankrike än i ngland an räknas till klassikerna inom den engelskspråkiga litteraturen trots att hans engelska bär tydliga spår av både franskan och polskan ela sitt liv talade onrad med en kraftig utländsk brytning på engelska – även den vara lite polsk och lite fransk e wspomnianym już arcydziele wielkiej powieści ostromo dał onrad obraz nieuchronnego niezbędnego ale i niszczącego rodzime kultury działania amerykańskiego imperializmu gospo darczego w krajach meryki acińskiej oseph onradorzeniowski był człowiekiem trzech kultur polskiej francuskiej i angielskiej oruszał się zresztą swobodnie również po obszarach innych kultur europejskich własnej oj czyzny wyniósł znajomość naszej literatury przede wszystkim wielkich romantyków jego ulubionym poetą był łowacki dusza polskości jak go określił a także typowe motywy wierności zdrady obowiązku i honoru rugim jego językiem był francuski ielcy francuscy pisarzarealiści jak laubert i aupassant byli dla niego głównymi wzorami literackimi onrad znał też doskonale historię rancji rzecz może zabawna ale akcja jego utworów rozgrywa się nawet częściej we rancji niż w nglii tał się klasykiem angielskiej prozy chociaż jego angielszczyzna nosi wyraźne ślady wpływów polskich i francuskich onrad do końca życia mówił po angielsku z bardzo silnym obcym akcentem trochę polskim trochę francuskim www.lindelows.se issa intellektuella i olen har betraktat honom som en förrädare i och med att han skrev på engelska et mest kända uttrycket för iektórzy intelektualiści polscy oskarżali onrada o niewier ność wobec własnej ojczyzny przejawioną w fakcie pisania po angielsku ajważniejszym wyrazem takiego poglądu był artykuł migracja talentów ogłoszony w roku przez wybitną szano waną powieściopisarkę lizę rzeszkową onrad bardzo się tym zarzutem przejął i dwa lata później pisząc do krakowskiego bibliotekarza ózefa orzeniowskiego nie spokrewnionego z nim Handelsstation vid Ponta Lenha vid Kongofloden i dåvarande Belgiska Kongo Faktoria w Ponta Lenha nad rzeką Kongo 7 oświadczył ani narodowości ani nazwiska naszego wspólnego nie zaparłem się est jasno wiadomym że olakiem jestem i że ózef onrad są dwa chrzestne imiona z których drugie używam jako nazwisko by mi mojego cudzoziemskie usta nie wykrzywiały – czego znieść nie mogę ie zdaje mi się bym krajowi był niewierny dlatego że nglikom dowiodłem że szlachcic z krainy może być tak dobrym marynarzem jak i oni i mieć coś do powiedzenia im w ich własnym języku znanie takie jakie sobie zdobyłem właśnie z tego punktu widzenia oceniam i cichym hołdem składam gdzie należy denna åsikt var artikeln alangernas flykt skriven av den renommerade författaren liza rzeszkowa onrad blev mycket illa berörd och två år senare skrev han i ett brev till den krakowska bibliotekarien ózef orzeniowski de var inte släkt jag har var ken avsagt mig min nationalitet eller vårt gemensamma efternamn et är allmänt känt att ózef onrad är mina dopnamn och att jag endast använder det senare som efternamn så att mitt riktiga efternamn inte förvrids av utländska tungor – jag tål det inte ag anser inte att jag har varit otrogen mot mitt hemland när jag visade engelsmännen att en adelsman från kraina kan vara en lika god sjöman som de och kan ha något att säga på deras eget språk et erkännande jag har fått ser jag på ur just denna synvinkel och riktar min tacksamhet dit den hör hemma yn polskich patriotów bardzo bolał nad faktem braku niepod ległości swojej ojczyzny iał wyrzuty sumienia że żyje z daleka od niej iedy olska odzyskała niepodległość w roku napisał pełne przejęcia szkice o zbrodni rozbiorów i odbudowie państwa polskiego iedy olska walczyła z najazdem bolszewickim w roku apelował gorąco o udzielenie jej pomocy an sörjde olens förlorade självständighet och plågades av skuldkänslor för att han levde så långt ifrån sitt hemland är olen återuppstod som stat skrev han en passionerad text om delningens brott och landets återuppbyggande är olen angreps av bolsjevikerna vädjade han om stöd le z dzisiejszej perspektywy może najciekawsze są poglądy onrada na jedność europejską tóż w roku w szkicu utokracja i wojna w którym przepowiedział rychły wybuch pierwszej wojny światowej nakreślił wizję uropy bez granic uropy opartej na wspólnych instytucjach ylko taka uropa może jego zdaniem zmniejszyć niebezpieczeństwo imperialnych agresji ze strony tak silnych państw jak iemcy tylko taka uropa zbudowana na fundamentach mniej kruchych niż interesy materialne może zapewnić trwały pokój między narodami naszego kontynentu r dagens perspektiv är det kanske hans syn på uropas enande som är mest intressanta artikeln nvälde och krig där han förutsåg första världskrigets utbrott skissade han på en vision av ett gränslöst uropa en kontinent med gemensamma myndigheter ndast ett sådant uropa var i stånd att tämja den imperialistiska ådran i stater som yskland hävdade han ch endast ett sådant uropa byggt på en stabilare grund än ekonomiska intressen kan garantera en beständig fred mellan länderna i vår del av världen ożemy więc śmiało powiedzieć że ze wszystkich pisarzy jakich wydała olska oseph onradorzeniowski był pisarzem najbardziej europejskim akże w tym sensie że już sto lat temu rozumiał to czego dzisiaj się uczymy wspólnota europejska jest najlepszym zabezpieczeniem wszystkich naszych bogatych i różno rodnych kultur narodowych ❋ et står bortom tvivel att utav alla författare som kommit från olen var oseph onradorzeniowski den mest europeiska i den bemärkelsen att han redan för hundra år sedan insåg det vi lär oss i dag att europeisk gemenskap är det bästa skyddet av våra rika och mångfacetterade kulturer ❋ versättning tefan ngvarsson Filmografia Conrada (wybór)/Conrads filmografi (ett urval) Farornas paradis, USA, Szwecja/Sverige , Rune Carlsten, pierwowzór / baserad på: Zwycięstwo / Victory. Czas Apokalipsy /Apocalypse Now, USA , Francis Ford Coppola, pierwowzór / baserad på: Jądro ciemności / Mörkrets hjärta. Gabrielle, Francja/Frankrike, Włochy/Italien, Niemcy/Tyskland , Patrice Chéreau, pierwowzór/baserad på: Powrót/The return. Jądro ciemności / Mörkrets hjärta, , Nicholas Roeg, pierwowzór / baserad på: Jądro ciemności/Mörkrets hjärta. Lord Jim, Wielka Brytania/Storbritannien , Richard Brooks, pierwowzór / baserad på: Lord Jim. Pojedynek/The Duellists, Wielka Brytania/Storbritannien , Ridley Scott, pierwowzór/baserad på: Pojedynek/The duell. Smuga cienia/The shadow line, Polska/Polen, Wielka Brytania/Storbritannien , Andrzej Wajda, pierwowzór/ baserad på: Smuga cienia/The shadow line. Tajny agent / Sabotage, Wielka Brytania/Storbritannien , Alfred Hitchcock, pierwowzór/baserad på: Tajny agent/The secret agent / Anarchisten. Tajny agent/The Secret Agent, Wielka Brytania/Storbritannien , Christopher Hampton, pierwowzór/ baserad på: Tajny agent/The secret agent / Anarchisten. W oczach Zachodu/Under western eyes, Wielka Brytania/ Storbritannien, , TV, Stuart Burge, pierwowzór/baserad på: W oczach Zachodu/ Under western eyes. 8 Foto: Ignacy Skwarcan Program marzeń długodystansowych Rozmowa z prof. Zdzisławem Najderem, znawcą Conrada, byłym dyrektorem polskiej sekcji Radia Wolna Europa Långsiktiga drömmar Samtal med Zdzislaw Najder, professor, Conrad-kännare, före detta chef för den polska sektionen av Radio Free Europe. Zbigniew Bidakowski: Kiedy wyemigrował Pan z Polski? Zdzisław Najder ie wyemigrowałem tylko musiałem zostać Zbigniew Bidakowski: När emigrerade du från Polen? Zdzislaw Najder: ag emigrerarade aldrig jag var tvungen att za granicą od koniec października r wyjechałem do xfordu na kilka tygodni echałem samochodem bo miałem do przewiezienia mnóstwo wydawniw ie chciałem jechać przez iemcy schodnie bo rewidowali wszystkich i zdecydowałem się jechać przez zwecję przez stad o moje pierwsze zetknięcie ze zwecją było bardzo zabawne stad pytali mnie czy mam papierosy – nie wódkę – nie ztery godziny w specjalnej budzie sprawdzali mi samochód byłem bardzo zmęczony bo płynąłem promem towarowym i spędziłem noc siedząc na krześle a złościłem się bo miałem jechać od razu dalej a oni udawali że nie rozumieją po angielsku usieli zastanawiać się co to za jakiś dziwny olak nie ma wódki ani papierosów chociaż bagażnik ma pełny odejrzany o wszystkim powiedzieli mi sorry yłem później kilka razy w zwecji już jako dyrektor rozgłośni polskiej , z dala od miast spotykałem się z kurierami oli stanna utomlands slutet av oktober åkte jag till xford i några veckor ag tog bilen eftersom jag hade så mycket böcker med mig och för att slippa östtyskarnas hårda genomletande vid gränsen valde jag vägen över verige över stad itt första möte med verige var dråpligt men tröttsamt stad frågade man mig om jag hade cigaretter – nej hade jag vodka – nej fyra timmar gick de igenom hela min bil i ett särskilt skjul jag var helt utmat tad eftersom jag hade åkt med ett lastfartyg och sovit sittande i en stol å jag blev sur och ville genast fortsätta resan men de låtsades inte förstå engelska e undrade säkert vad det var för märklig polack som varken smugglade vodka eller cigaretter men ändå kom med fullastad bagagelucka isstänkt är det hela var över sa de sorry ag var i verige ett antal gånger efter att jag hade blivit chef för adio ree uropé – långt ute på landsbygden träffade jag olida 9 darności ztokholmie poznałem nieżyjącego już orberta abę przedstawiciela ultury paryskiej oraz przedstawicieli filii iura olidarności z rukseli m in akuba więcickiego z którym utrzymuję kontakty do dziś ritetsrörelsens hemliga kurirer tockholm lärde jag känna den nu avlidne orbert aba medarbetare på kulturtidskriften ultura i aris samt representanter för olidaritets rysselkontor som till exempel akub wiecicki som jag har nära kontakt med än i dag ZB: W latach -tych była w Polsce opozycja działająca otwarcie, jak KOR (Komitet Obrony Robotników), ale było i zakonspirowane PPN (Polskie Porozumienie Niepodległościowe) ... ZN: zaczęło działać na przełomie - r rzez parę miesięcy ZB: På -talet i Polen fanns det en opposition som verkade öppet som till exempel KOR (Kommittén för arbetarnas försvar), men även rent underjordiska organisationer som PPN (Polska samförståndet för självständighet). ZN: började verka vid årsskiftet - i diskuterade vårt dyskutowaliśmy nasz program w bardzo wąskim i ściśle ukrytym gronie rogram został ogłoszony w maju w ondynie soba która przesłała go do ondynu pocztą dyplomatyczną jest obecnie ambasadorem brytyjskim w aszyngtonie rogram wydrukowała też ultura paryska astępnie ukazało się wydawniw syg nowanych olskie orozumienie iepodległościowe espół kierowniczy -u stanowili ndrzej ijowski an lszewski an ózef zczepański i ja śród współpracowników byli ładysław artoszewski erzy olzer ojciech oszkowski adeusz azowiecki acek oźniakowski ndrzej icewski ajważniejsze teksty opracowywaliśmy zespołowo po debatach które nie były oczywiście otwarte zasadzie spotykaliśmy się po dwóch i przekazywaliśmy sobie nawzajem opinie innych o zabierało więcej czasu ale dzięki temu nie było wpadek ani infiltracji i ten sposób pracy – anonimowy – sprawiał że teksty były wyważone nie było mowy o popisywaniu się rzeglądając te prace po latach myślę że możemy być z nich dumni olska którą projektowaliśmy była olską po odzyskaniu niepodległości zęść naszych postulatów pokrywała się z prog ramem politycznym ultury – np pojednanie z sąsiadami na wschodzie iele wizji było jednak własnych eksty na temat iemiec wywoływały zawsze wściekłą reakcję asza teza głów na była prosta nie ma niepodległej olski bez zjednoczonych iemiec i nie ma zjednoczonych iemiec bez niepodległej olski ywoływało to ataki nie tylko władz komunistycznych ale także środowisk narodowych które przyjęły za własną doktrynę że podział iemiec jest gwarantem bezpieczeństwa olski w istocie był gwarantem utrzymania olski pod panowaniem sowieckim eśli chciało się z tego wyjść to porozumienie z iemcami i zjednoczenie iemiec stawało się czymś oczywistym ostulowaliśmy rów nież wejście olski do jako najlepsze zagospodarowanie niepodległości olski e dalekodystansowe wizje zrealizowały się a więc jeszcze raz okazało się że warto jest myśleć na dłuższy dystans nawet jeśli postulaty wydają się nierealne pierałem się z moim przyjacielem tefanem isielewskim który mówił że to naiwne myśleć że wiązek adziecki się rozleci ja mówiłem zobaczysz ie można myśleć o rzeczywistości jako o czymś co się nie rozwija ajwiększym błędem tzw realistów jest to że oni uważają iż to co jest – to będzie w gdzie byłem na sty pendium bo zamierzałem pisać książkę o illiamie aulknerze w pewnym towarzystwie w którym byli m in dyplomaci zadałem głośno pytanie a czy jesteście przygotowani na to że któregoś dnia wiązek adziecki eksploduje albo imploduje opatrzyli na mnie jak na człowieka niespełna rozumu mój gospodarz tłumaczył mi przez pół godziny dlaczego to co mówię jest nonsensem owtarzam nie chciałem emigrować yłem w nglii kiedy ogłoszono wprowadzenie stanu wojennego am odszukali mnie przyjaciele z iemiec i ostrzegli żebym do olski raczej nie wracał 10 program i ett slutet mindre sällskap i flera månader et kung jordes i ondon maj en som smugglade ut dokumentet till ondon med diplomatpost är för närvarande torbritanniens ambassadör i ashington rogrammet trycktes även i ultura i aris fter det kom vi ut med publikationer som s styrelse utgjordes av ndrzej ijowski an lszewski an ózef zczepanski och undertecknad land medarbetarna återfanns an aranski ladyslaw artoszewski erzy olzer ojciech oszkowski adeusz azowiecki acek ozniakow ski ndrzej icewski e viktigaste texterna arbetade vi fram i grupp efter långa debatter som givetvis hölls inom lyckat dörrar princip träffades vi två och två och förde varandras synpunkter vidare som ett kedjebrev et tog lång tid men tack vara det var det ingen som åkte fast vi undvek att bli infiltrerade och arbets metoden gjorde texterna balanserade – det fanns inget utrymme för personligt briljerande ag har läst om texterna i dag och kan hävda att vi har all rätt att känna oss stolta i försökte planera för ett självständigt olen issa av våra ståndpunkter överlappade det politiska program som ultura stod för – till exempel försoningen med olens östliga grannar – men många av visionerna var våra egna rtiklarna om yskland väckte alltid hätska reaktioner i hade en enkel tes ett självständigt olen var omöjligt utan ett återförenat yskland och ett återförenat yskland var omöjligt utan ett självständigt olen ör detta blev vi hårt angripna inte bara av den kommunistiska re gimen utan även i nationalistiska kretsar som hade en egen doktrin som löd att ett delat yskland var en garanti för olens säkerhet själva verket garanterade det ett olen under sovjetiskt herravälde ille man bryta den dominansen var en överenskommelse med tyskarna och ysklands återförening självklar i förespråkade även polskt medlemskap i som det bästa sättet att förankra den nyvunna självständigheten essa långsiktiga visioner har förverk ligats och det visar bara att det kan vara värt att tänka långsiktigt även om teserna ter sig overkliga ag och min gode vän tefan isielewski brukade träta med varandra – han hävdade att det var naivt att tro att ovjetunionen skulle falla sönder edan jag alltid sa du får väl se an får inte tänka på verkligheten som något statiskt et största misstaget som så kallade realister alltid gör är att tro att det som är kommer att bestå är jag var i för att skriva en bok om illiam aulkner mötte jag några tjänstemän från den östeuropeiska enheten av tate epartment ag frågade om de redan tänkte på vad som skulle hända om ovjetunionen exploderade eller imploderade e såg på mig som om jag var från vettet ch min värd försökte förklara för mig en halvtimme varför det jag påstod var rent nonsens ag ville verkligen inte emigrera ag var i torbritannien när krigstillståndet infördes är uppsöktes jag av en företrädare för oreign ffice som förde ett råd från olen om att inte åter vända för regimen visste för mycket om mig an hade helt enkelt gripit en av mina kollegor i och eftersom jag var i äst hade han beslutat att skylla allt på mig ag hade erbjudits att ta över som chef för adio ree urope tre år tidigare och tackade nej fter krigstillståndets införande ändrade jag mig å det viset hade returbiljetten från stad mist sin giltighet bo władze już za dużo wiedzą na mój temat o prostu któryś z kolegów z -u został zatrzymany i ponieważ mnie nie było w olsce postanowił wszystko na mnie zwalić rozgłośni polskiej proponowano mi pracę wcześniej ale wtedy się nie zdecydowałem rzyjąłem tę propozycję dopiero wtedy no i promowy bilet powrotny z stad się zmarnował ZB: Czy to zatrzymanie to była pierwsza wpadka PPN-u? ZN: ierwsza była mniej dramatyczna roku dałem znajo ZB: Var det där gripandet av er kollega i den första motgången för PPN av det slaget? ZN: et fanns en tidigare händelse som var mindre dramatiskt ag memu dyplomacie amerykańskiemu nie pracującemu w olsce list do eszka ołakowskiego który był naszym mężem zaufania liście nie było nic poza tym że piszę do ołakowskiego jako do męża zaufania no i moje nazwisko a lotnisku zabrali mu ten list adzwonił do mnie tego samego wieczoru z iednia i opowiedział o tym yniosłem z mieszkania wszystko co się wiązało z d tej pory trzeba było bardzo uważać bo już byłem namierzony założyli nam w mieszkaniu podsłuch a po przeciwnej stronie ulicy punkt informacyjny owiedziałem się o tym zresztą od sąsiadów ozorczyni powiedziała mi że pod naszą nieobecność byli w domu jacyś ludzie i coś w moim mieszkaniu grzebali któregoś dnia przyszło do nas małżeństwo ludzie całkowicie mi nie znani mieszkające naprzciwko i powiedzieli że zostali zmuszeni do udo stępnienia jednego z pokojów ich mieszkania skąd służby miały nas obserwować uż za czasów olidarności brałem udział w pracach ady ospodarki arodowej zaproponował mi to prof leksander ieysztor prezes n współdziałał z -em miał znakomite doświadczenie z czasów wojny w pracy konspiracyjnej owoła liśmy zespół ok osób żadna z nich nie była w partii ydaliśmy oświadczenie że widzimy potrzebę powołania połecznej ady ospodarki arodowej która ma być społecznym gwarantem że trudne decyzje gospodarcze które rząd musi podjąć w obliczu kryzysu mają sens yczliwie odniósł się do tego ałęsa i rymas i przekazaliśmy to aruzelskiemu óźniej okazało się po grudnia że to był jeden z argumentów za wprowadzeniem stanu wojennego komuniści uznali że to jest próba tworzenia rządu przejmowania władzy hade skrivit ett brev till eszek olakowski som var vår konfident och gett det åt en amerikansk diplomat som inte arbetade i olen brevet fanns inga brännande uppgifter utöver att jag skrev till ola kowski i egenskap av vår konfident och så mitt namn iplomaten fråntogs brevet på flygplatsen och ringde mig samma kväll från ien för att berätta detta ag tömde lägenheten på allt som hade med att göra rån det ögonblicket var jag tvungen att vara väldigt försiktig för nu hade de mig på kornet de började lyssna av vår lägenhet och hade ständig bevakning från andra sidan gatan et var för övrigt grannarna som berättade det för mig ortvakts frun berättade att någon hade varit inne i vår lägenhet medan vi hade varit borta och letat efter något ch en annan dag kom det över ett ungt par helt främmande människor som bodde tvärs över gatan och berättade för oss att säkerhetstjänsten hade tvingat dem att upplåta ett rum som de kunde bevaka oss ifrån edan under olidaritetstiden deltog jag i amhällsrådet för nationalekonomi et var min idé från början och jag arbetade främst med leksander ieysztor som var ordförande i olska vetenskapsakademin an samarbetade med hade nyttiga erfarenheter från en underjordisk verksamhet under kriget i skapade ett råd bestående av personer varav ingen var medlem i partiet i publicerade en kommuniké där vi meddelade att vi anser det nödvändigt att instifta ett sådant råd som samhällets garant för att regeringen fattade rätt beslut gällande de utmaningar man stod inför på det makroekonomiska planet åde ech alesa och kyrkans företrädare såg välvilligt på initiativet i kom även med ett erbjudande till general aruzelski fter den december visade det sig att det hade varit ett av regimens argument för att införa krigstillståndet i olen kommunisterna såg det som ett försök att bilda regering att ta över makten ZB: Co się działo w Pańskiej sprawie w kraju, po objęciu przez Pana stanowiska dyrektora polskiej sekcji RWE? ZN: iedy zostałem dyrektorem w kraju śledztwo przeciwko mnie prowadzone w sprawie zostało zawieszone i wszczęto inne – w sprawie szpiegostwa ch eksperci uznali bowiem powstała nawet praca naukowa na ten temat że aby zostać dyrektorem , trzeba być agentem amerykańskiego wywiadu moim domu na wsi podrzucono dowód rzeczowy w postaci wydrążonego kamienia który grał w filmie używanego do przekazywania szpie gowskich meldunków i pieniędzy otem odbył się proces ajbardziej zaskakujący był wyrok o dzisiaj nie znam kulisów wydania tak drastycznego werdyktu – kara śmierci yłem jedyną osobą cywilną skazaną na śmierć ie byłem nigdy funkcjonariuszem państwowym ie znałem żadnej tajemnicy państwowej d czasów terroru stalinowskiego od r nigdy nie skazano nikogo na taką karę w procesie politycznym wszem braci owalczyków skazano na karę śmierci zamienioną później na karę więzieniano ale oni wysadzili w powietrze aulę mnie skazali za nic nie się pierwszemu coś takiego przydarzyło co uważam za duże wyróżnienie ZB: Hur fortsatte man att hantera dig i Polen efter att du hade blivit chef för den polska sektionen av Radio Free Europé (RFE)? ZN: är jag blev chef lade man ner åtalet man hade förberett för arbetet med och inledde ett annat där jag skulle åtalas för spio neri eras experter ansåg nämligen det skrevs även en avhandling om det att man var tvungen att samarbeta med den amerikanska underrättelsetjänsten om man var chef för an hade till och med planterat ett bevis i min sommarstuga – en ihålig sten som hade använts som hemlig brevlåda i någon spionfilm edan hölls en rättegång omen kom som en chock ag vet fortfarande inte allt om bakgrunden till det straff jag dömdes till – döden ag var den ende civilaren som dömdes till döden ag hade aldrig varit statstjänsteman ag hade aldrig haft tillgång till några statshemligheter edan talinterrorn tog slut hade ingen dömts till ett sådant straff i en politisk rättegång isst bröderna owalczyk dömdes till döden även om straffet sedan omvandlades 11 inspirowało napisanie powieści sensacyjnej gent o czterech twarzach na mój temat ukazującej się w odcinkach w jednym z czasopism rzypisywała najbardziej fantastyczne zasługi np że było właściwym organizatorem -u wspierała opozycyjne ruchy w itp ewienzweddziennikarzzevenskaagbladetktóregopozna łem za pośredniwem eilla schersona wyrzucał mi że pracuję dla która jest agendą amerykańską może a merykanie mają skłonności imperialistyczne dpowiedziałem mu że być może ale my się chcemy wyzwolić od o wiele gorszego imperialisty radio ma pełnić przede wszystkim funkcję informacyjną a nie wzywać do walki odobnie trzeba było tłumaczyć wszystko w iemczech amiętam ogromną polemikę z ie eit która podejrzliwie odnosiła się do instytucji stworzonej przez bo podejrzewali że albo łączy się to z działalnością wywiadowczą albo jest to prostu przedłużenie amerykańskich agend rządowych yśmy starali się nie być przedłużeniem amerykańskich agend rządowych resztą merykanine działali raczej powściągająco niż podniecająco a moich czasów np aruzelski był pod ochroną ie można było na niego zbyt ostro mówić ponieważ natychmiast epartament tanu na to reagował till livstid men de hade sprängt en aula i luften ig hade de inga bevis mot ag var den första att råka ut för något sådant och ser det som en stor ära äkerhetstjänsten gav dokumenten om mig till en rysk författare som skrev en roman om mig som hette genten med fyra ansik ten en gick som följetong i den satiriska tidningen rokodil med flera hundra tusen i upplaga ovjeterna tillskrev de mest fantasifulla förtjänsterna som att vi egentligen hade grundat om mittén för arbetarnas försvar och gett stöd till oppositionella rörelser i ovjetunionen och så vidare n svensk journalist från venska agbladet som jag lärde känna genom eil scherson anklagade mig för att tjäna den amerikanska imperialismen eftersom var en del av den amerikanska propa gandaapparaten och grundat av ag svarade honom att det kanske var sant men ville befria vårt land från en ännu värre im perialism och radiokanalen fyllde framförallt en upplysande funk tion i uppmanade inte till strid an fick komma med samma förklaringar i yskland ag minns en debattartikel i ie eit som var starkt kritisk till denna institution som grundats av efter som de misstänkte att den var ett led i underrättelsearbetet eller rent av en förlängning av den amerikanska regeringen i försökte vara allt annat än en förlängning av den amerikanska administrationen essutom var amerikanerna ganska återhållsamma och hade sna rare en dämpande effekt nder min tid var till exempel general aruzelski fridlyst an fick inte kritisera honom för hårt för då reagerade tate epartment ZB: Cenzura ex post ...? ZN: ie nie cenzura ale z aruzelskim miałem problemy co najmniej dwa razy adaliśmy program satyryczny autorem był aciej ierzyński aruzelski wygłaszał tam przemówienia jako gauleiter nnym razem nadaliśmy audycję na podstawie materiałów -u o zakupie przez aruzelskiego willi przy dzikowskiego którą on nabył za ułamek ceny az to puściliśmy i kazali nam zdjąć nformowaliśmy ludzi w olsce o tym co się dzieje w olsce i na świecie bez cenzury o drugie naszym celem było przypominanie olakom że ta olska z którą mamy do czynienia to nie jest prawdziwa olska że może być inaczej a prowadziłem audycję olska – jaka może być w której przed stawiałem jak mógłby wyglądać kraj gdyby nie był odizolowany przemocą od reszty uropy gdyby panowała w nim gospodarka rynkowa itd hodziło o to by nie zajmować się tylko przeszłością albo ponurą teraźniejszością tylko przygotowywać się do przy szłości le myśmy nie podżegali do żadnej walki narodowo wyzwoleńczej ZB: En efterhandscensur…? ZN: ej inte en censur men vi hade problem med aruzelski två gånger i sände en parodi som byggde på en text som aciej ybinski hade framfört i ondon är talar aruzelski som en hitlertysk gauleiter n annan gång hade vi ett program om aru zelskis nya villa i arszawa som han hade köpt för en spottstyver i sände båda programmen var sin gång och blev beordrade att stoppa dem i ägnade oss framförallt åt att ge polacker ocensurerad infor mation om vad som hände i olen och världen essutom var det vår uppgift att påminna dem om att det olen de hade att göra med till vardags inte var det verkliga olen att det kunde vara annorlunda ag var själv programledare för olen – som det skulle kunna vara där vi berättade hur olen hade kunnat se ut om det inte hade varit avskuret från resten av uropa om det hade haft mark nadsekonomi och så vidare et handlade om att blicka framåt i uppmanade aldrig till någon väpnad kamp ZB: Pan przestał dyrektorować ... ZN: w roku na skutek konfliktu o którym teraz można już mówić swobodnie wtedy nie chciałem jątrzyć ata - to był okres utraty wiary epartamentu tanu w możliwość odbu dowy olidarności iałem bardzo bliskie związki z olidarnością byłem doradcą iura agranicznego olidarności i ymczasowej omisji oordynacyjnej ażądano abym się tego zrzekł oficjalnie ja uważałem że to był zaszczyt oza tym szukano jakiegoś spo sobu łagodzenia konfliktu i spięć z komunistycznymi władzami i to że dyrektor rozgłośni jest w olsce skazany na śmierć za szpiegostwo było ciągle przypominane przez takich ludzi jak erzy rban iedy rozeszła się pierwsza pogłoska że mam odejść erzy rban ogłosił na konferencji prasowej że to jest gest ze strony merykanów ni się wówczas z tego wycofali le chcieli żebym odszedł nie chodziło wtedy już tylko o to by następnego dyrektora wybrano tak jak mnie w porozumieniu z polską emigracją ZB: Men du slutade som chef… ZN: till följda av en konflikt som jag kan tala fritt om i dag men som jag inte ville förvärra på den tiden ren - slutade tate epartment att tro på möjligheten att återuppbygga olida ritet ag hade mycket nära band till olidaritet jag var formell rådgivare åt utrikeskontoret och den tillfälliga koordineringskom missionen e krävde att jag skulle avsäga mig dessa funktioner i alla fall på pappret en jag betraktade dem som utmärkelser essutom letade man efter sätt att dämpa konflikten med regimen i olen och det faktum att radiokanalens chef var dödsdömd för spio neri var något man aldrig missade att påminna om i polska medier å fort ryktet började gå att jag skulle avgå sammankallade 12 den polska regeringens talesman – erzy rban – en presskonferens där han meddelade att det var en politisk gest från amerikanernas sida e backade med kravet på avgång en ville egentligen att jag skulle göra det id den tiden var jag bara mån om att min efterträdare skulle utses som jag hade utsetts – i samråd med företrädare för den polska emigrationen ultura i aris och inte bara vara någon som amerikanerna hade valt ag fick stöd av bigniew rzezinski i men av någon anledning gick amerikanerna emot mig e erbjöd mig en flytt till aris med vidbehållen lön som chef för ariskontoret en jag ville inte låtsas som att det regnade och avgick ag avgick i april och redan på sommaren var stäm ningen en annan i olen och i ashington vänds sig till mig och bad mig skriva en kommentar varje vecka ag var inte längre en obekväm symbolgestalt en jag skilde mig också från många av mina föregångare nder radiokanalens hela historia var det bara två kanalchefer som inte blev amerikanska medborgare ag tackade nej för att undvika onödiga intressekonflikter och det gjorde även min kollega lad eorgescu – som var chef för den rumänska enheten och likaså dödsdömd i sitt hemland i ansåg båda två att om vi nu var dödsdömda skulle vi förbli det också och inte gömma oss under amerikanskt flagg en det minskade också vårt inflytande i ashington ag fick ett meddelande från general iszczak inrikesministern i olen via en bekant advokat an skrev att jag kunde resa in i olen under valfritt efternamn med valfritt pass och allt skulle klaras upp ag svarade att han verkade tro att jag var dum i huvudet et var först senare man lade ner åtalet mot mig och här vill jag betona att det inte var något benådande utan att åtalet ogiltigförklarades tt par dagar senare var jag och min hustru vid den polska gränsen i ieszyn är väntade företrädare för polska statsradion och gränsvakterna släppte oss förbi bilkön så att vi kunde åka in i landet efter minuter istället för två timmar ZB: Eftersom även gränsvakter lyssnade på Radio Free Europe. Skulle du vilja förklara för våra läsare, särskilt de svenska, varför polska vetenskapsmän, humanister, författare, professorer, medlemmar i Vetenskapsakademin ägnade sig åt underjordiskt motståndsarbete? ZN: amnet olska samförståndet för självständighet väckte betänkligheter hos vissa eftersom det kändes som att man tog ut saker för tidigt ag brukade tvärtom understryka att jag inte intresserade mig för något annat olen än ett självständigt in vän an lszewski kom från en familj med rötter i förkrigstidens socialdemokrati och zczepanski hade varit officer i emarmén under kriget i ville tänka på ett verkligt olen ett olen som inte fanns men som skulle kunna finnas s program bestod av framtidsdrömmar och förhoppningar från en lång rad olika samhällsgrupper även arbetare och bönder som vi kom i kontakt med men som inte visste något om vår verksamhet i såg det som en samhällstjänst vi gjorde det vi var bra på och gjorde det för samhällets skull i försökte inte organisera något aktivt motstånd utan ägnade oss i huvudsak åt att utbilda en populäraste av våra texter var an lszewskis edbor garen och säkerhetstjänsten som handlade om individens rätt tigheter mot den senare hur man skulle uppföra sig vad man var tvungen att gå med på och så vidare e råden spred vi även genom adio 13 polityczną i z ulturą a nie żeby tylko merykanie wyznaczali oparł mnie w tym bigniew rzeziński ale z powodów dla mnie niejasnych merykanie to odrzucili aproponowali mi przenie sienie się do aryża z tą samą pensją na szefa paryskiego biura a jednak nie chciałem udawać że wszystko jest w porządku i poda łem się do dymisji dszedłem w kwietniu , a już w lecie były inne nastroje i w olsce i w aszyngtonie ozgłośnia zwróciła się do mnie bym pisał tygodniowy komentarz rzestałem być niewygodnym symbolem oja sytuacja pozostała jednak trudna w całej historii było tylko dwóch dyrektorów którzy nie przyjęli obywa telstwa amerykańskiego a podziękowałem bo nie chciałem konfliktu lojalności i mój przyjaciel lad eorgiescu – szef rumuńskiej sekcji też skazany na śmierć w swoim kraju yśmy byli jedynymi skazańcami i obaj uważaliśmy że jeśli jesteśmy skazańcami to pozostaniemy skazańcami – nie będziemy się cho wać pod parasol amerykańskiego obywatelstwa le to naszą siłę przebicia w aszyngtonie zmniejszyło roku dostałem list od gen iszczaka że mogę przyje chać do olski pod dowolnym nazwiskiem na dowolnym pasz porcie żebym złożył wyjaśnienia znałem że uważa mnie za idiotę opiero później wycofano oskarżenia podkreślam to nie było ułaskawienie tylko oskarżenie uznano za niebyłe ilka dni później byliśmy z żoną na granicy w ieszynie zekali tam już przedstawiciele olskiego adia a wopiści kazali nam przejechać na początek kolejki tak że nie staliśmy godziny tylko min ZB: Bo wopiści też słuchali Wolnej Europy. Czy spróbowałby Pan wytłumaczyć czytelnikom, zwłaszcza szwedzkim, dlaczego polscy naukowcy, humaniści, pisarze, profesorowie, członkowie Akademii Nauk zajmowali się konspiracją? ZN: azwa olskie orozumienie iepodległościowe budziła wątpliwości jako zbyt na wyrost a jednak podkreślałem zawsze że olska nie niepodległa mnie nie interesuje ój rzyjaciel an lszewski pochodził z sowskiej rodziny zczepański z rodziny akowskiej hcieliśmy myśleć o olsce prawdziwej której teraz nie ma ale która może być rogram -u składał się z marzeń aspiracji różnych ludzi również robotników rolników których znaliśmy ale którzy nie wiedzieli o naszej działalności yśmy traktowali ją jak służbę robimy to na czym się znamy i dostar czamy to społeczeństwu ie organizowaliśmy czynnego oporu – lecz prowadziliśmy działalność w gruncie rzeczy edukacyjną ajpopularniejszym tekstem był tekst ana lszewskiego bywatel a służba bezpieczeństwa jakie ma prawa człowiek którego się czepia policja polityczna jak powinien postępować na co się zgadzać a na co nie en poradnik rozpowszechnialiśmy również w chociaż nie bez problemów merykanie począt kowo nie zgadzali się na to twierdząc że jest to instrukcja okre ślonego postępowania a statut zabrania rozpowszechniania instrukcji łumaczyłem że to nie tekst instruktażowy tylko interpretacja obowiązującego w prawa o i wydaliśmy tę książeczkę udzie nie byli przygotowani do takich wydawniw a tymczasem był na nie najwyższy czas o był przecież czas obo wiązywania w olsce porozumień helsińskich ą one niedoceniane a w rzeczywistości ich rola była ogromna omuniści starali się przypodobać achodowi czyli udawali że stosują się do zale ceń i nie mogli chodzić ludziom po głowie w sposób zbyt osten tacyjny intelektualistami obchodzili się ostrożniej bo intelektualista opowie albo opisze ntelektualiści uczyli się wystę pować w imieniu innych ludzi robotników którzy sami w swojej sprawie głosu nie umieli zabrać o był sposób działania -u który myśmy popierali ree urope men långt senare å den tiden var min företrädare på radion – som var mycket intelligent men också väldigt försiktig – rädd för att sprida skriften eftersom det var en instruktionsbok och s stadga förbjöd spridande av handfasta instruktioner är jag tillträdde förklarade jag att det inte alls var en instruktion utan en tolkning av den rådande lagstiftningen i olkrepubliken olen ch på så sätt kunde vi sända den en blev en bestseller och försvårade verkligen säkerhetstjänstens arbete ch den kom precis vid rätt tid olen hade ju skrivit under elsingforsavtalet vtalets betydelse brukar ofta underskattas – den var enorm ommunisterna försökte närma sig äst och då låtsades de följa elsingforsavtalet och kunde inte bryta mot det alltför öppet e var försiktiga med akademiker för en sådan kunde alltid berätta eller beskriva hur de behandlats och få gehör bland vänner och kol legor rbetare och bönder kunde man misshandla ärför började akademiker försvara andra samhällsgrupper som inte kunde göra sin röst hörd et var så ommittén för arbetarnas försvar arbetade och vi delade det synsättet ZB: Proszę opowiedzieć o swojej działalności jawnej, naukowej. ZN: iedy wybierałem się na studia w , wahałem się czy mam iść na polonistykę czy na historię sztuki ajchętniej poszedłbym na filozofię ale ten wydział był wtedy zamknięty tudiowałem równolegle polonistykę i filozofię yłem ostatnim uczniem ładysława atarkiewicza a polonistyce byłem uczniem uliana rzyżanowskiego ale po trzech latach zostałem relegowany razem z grupką kolegów bo odkryto że współpracujemy z ygodnikiem owszechnym nie jednemu po pół roku udało się dostać z powrotem na studia bo wcześniej na seminariach na których się zresztą bardzo kłóciłem wpadłem w oko tefanowi ółkiewskiemu – dyktatorowi nauki polskiej ył on na pewno politycznym szkodnikiem ale nie niszczył ludzi dbyło się w ten sposób że przyjęto mnie do nstytutu adań iterackich a przepisy mówiły że pracownik musi mieć magisterium więc wysłano mnie z powrotem na studia aki paradoks magisterium zrobiłem u rzyżanowskiego który był największym autorytetem na polonistyce warszawskiej chociaż nie zbliżał się na krok do marksizmu -u pracowałem do r r wróciłem na niwersytet ako asystent atarkiewicza dostałem stypendium orda przez onrada yłem mianowicie w ondynie w r pierwszy raz żeby szukać materiałów conra dowskich nawiązałem kontakt z ludźmi którzy znali onrada i tak trafiłem na ózefa ettingera rzyjaźnił się z onradem przed r i dzięki niemu onrad przyjechał do olski latach tych był już na emeryturze ale był wybitnym działaczem ruchu europejskiego i miał znakomite kontakty ałatwił mi stypendium orda wykorzystaniem go miałem problemy bo nie miałem etatu naukowego w końcu wyjechałem przez wiązek iteratów r w oksfordzkim piśmie ukazała się rozmowa przed mło dym audytorium między lordem avidem ecilem a mną na temat onrada podczas której mówiłem co onrad myślał na temat osji bolszewickiej rewolucji o doszło do arszawy i usu nięto mnie z niwersytetu igdy do żadnej polskiej uczelni nie mogłem wrócić bo miałem zakaz kontaktów z młodzieżą oktorat wprawdzie zrobiłem ale z wolnej stopy otem zrobiłem też habilitację z wolnej stopy jako prywatny naukowiec ZB: Berätta lite mer om din öppna verksamhet, den vetenskapliga. ZN: är jag började studera stod jag i valet och kvalet mellan polsk filologi och konsthistoria elst hade jag studerat filosofi men de antog inga fler studenter på den institutionen ag valde filo login och försökte glida in på så mycket filosofi som jag kunde ag tillhörde ladyslaw atarkiewicz sista studentkull ag hade även ulian rzyzanowski som lärare men efter tre år blev jag och några av mina vänner relegerade från universitetet när de upptäckte att vi samarbetade med tidskriften ygodnik owszechny ag var den enda i gruppen som lyckades återuppta mina studier efter ett halvår eftersom tefan olkiewski – som var den polska vetenskapens diktator vid denna tid – hade fått ett gott öga för mig i hamnade alltid i tvistemål an var säkert skadlig rent politiskt men han förstörde inte livet för folk et hela kom sig av att jag hade fått en tjänst vid itteraturvetenskapliga nstitutet och alla institutets medarbetare var tvungna att ha en magisterexamen alltså fick jag återvända till universitetet et hela var paradoxalt ag skrev min magisteruppsats hos rzyzanowski som var det tyngsta namnet inom polsk filologi vid arszawas universitet trots att han höll sig långt borta från marxismen ag arbetade på institutet fram till fter det återvände jag till universitetet om atarkiewicz assistent fick jag ordstipendiet för att skriva om onrad ag hade varit i ondon första gången året innan för att gå igenom onradmaterial ag mötte människor som hade känt onrad och stötte på osef ettinger an var vän med onrad före och det var tack vare onrad han kom till olen å talet var han redan pensionerad men han var en framträdande person inom det europeiska integrationsarbetet et var han som rekommenderade mig för ordstipendiet n tidskrift i xford publicerade ett samtal mellan mig och lord avid ecil som vi hade hållit inför en ung publik nder samtalet hade jag berättat vad onrad hade ansett om bolsjevikerna och den ryska revolutionen är artikeln nått arszawa blev jag sparkad från universitetet ag kunde inte återvända till något lärosäte i olen eftersom jag hade kontakt förbud med ungdomar ag doktorerade visserligen men på egen hand edan kvalificerade jag mig även för en docentur som obe roende forskare ziękuję za rozmowę ❖ ack för samtalet ❖ 14 General Władysław Anders analys av Hitlers nederlag i Ryssland Gen. Władysława Andersa analiza klęski Hitlera w Rosji Paweł Jaworski Senat Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok okiem enerała ładysława ndersa – uchwale z dnia grudnia roku podkreślono że enat czyni to dla ucz czenia pamięci znamienitego olaka wybitnego dowódcy i poli tyka oraz dla uhonorowania pamięci ego ołnierzy związku z uchwałą zaplanowano szereg uroczystości które mają ocalić od zapomnienia wydarzenia sprzed kilkudziesięciu lat a główny punkt całego programu trzeba uznać obchody rocznicy bitwy o onte assino w dniach – maja roku w arszawie Det polska parlamentets överhus senaten har utropat till minnesår för general ładysław nders - beslutet från december understryks att senaten i och med detta vill hedra minnet av en stor polack en framstående befälhavare och politiker och ära minnet av hans soldater samband med beslutet planerades också en serie evenemang för att rädda dessa händelser ur den moderna historien från glömskan uvudpunkt på programmet var firandet av årsdagen av slaget vid onte as sino - maj i arszawa itwa o onte assino i późniejsze walki o olonię wieńczyły szlak wojenny orpusu olskiego sformowanego z żołnierzy – byłych więźniów sowieckich łagrów którzy wypuszczeni na podstawie amnestii po zawarciu układu polskosowieckiego z lipca roku stworzyli rmię olską na schodzie en nders został nie tylko ich dowódcą ale obrońcą i opiekunem o wyjściu na liski schód dopiero w r w czasie kampanii we łoszech doczekali się oni odwetu za klęskę z iemcami w r ednak ich ofiara i poświęcenie nie przyniosły olsce niepodległości la wielu z nich zmiana granic oznaczała że ich strony rodzinne nie będą już w olsce wycięstwo nad itlerem jednocześnie oznaczało dla nich przymusową emigrację i upokorzenie o zakończeniu wojny nders i jego oficerowie zostali nawet pozbawieni obywatelstwa polskiego przez władze komunistyczne i obwołani zdrajcami na rodu opiero po upadku suwerenna zeczpospolita uznała ich zasługi dla ojczyzny laget om onte assino och de senare striderna om ologna blev höjdpunkten på ndra polska armékårens krigsinsats en hade bildats av före detta sovjetiska lägerfångar som släpptes fria till följd av en amnesti efter den polsksovjetiska pakten juli och bildade stra polska armén eneral nders blev inte bara deras befälhavare utan också försvarare och beskyddare fter en längre vistelse i ellanöstern fick soldaterna under det italien ska fälttåget äntligen chansen att hämnas nederlaget mot yskland en deras offervilja och hängivenhet ledde inte till polsk självständighet ör många av dem betydde gränsföränd ringarna efter kriget att deras hemtrakter hamnade utanför olens gränser egern över itler innebar för dem påtvingad emigration och förnedring fter kriget berövades till och med nders och hans officerare sitt polska medborgarskap av den kommunistiska regimen och kallades landsförrädare nte förrän kommunismen fallit kunde det fullt självständiga olen erkänna deras insatser för fosterlandet hociaż biografia gen ładysława ndersa oceniana jest przede wszystkim poprzez pryzmat jego losów w niewoli sowieckiej trud nych miesięcy formowania wojska w osji i kampanii włoskiej warto pamiętać że był to również zdolny polityk i publicysta wojs kowy śród jego dzieł pisarskich najbardziej znane są wspom nienia zatytułowane ez ostatniego rozdziału Mniej popularna jest książka pt lęska itlera w osji – po raz pierwszy wydana w języku polskim w roku w ondynie ok później jej angielski przekład opublikowano 15 ven om general ładysław nders biografi framför allt präglas av hans öden i sovjetisk fångenskap de svåra månaderna i yssland medan armén samlades ihop och framgångarna i talien bör man minnas att han också var en skicklig politiker och krigsskribent land det han skrivit är det mest kända memoarboken ez ostat niego rozdziału tan sista kapitlet Mindre populär är boken lęska itlera w osji - itlers nederlag i yssland - som först utkom på polska i w daniem ndersa iemcy wyprzedziły uderzenie wiązku owieckiego które było nieuchronne itler wolał doprowadzić do konfliktu w czasie najdogodniejszym dla siebie i na swoich warunkach latego nders uważał że sama decyzja uderzenia na wschód nie była błędem natomiast decyzje będące następstwem tej najważniejszej – o realizacji planu arbarossa – to jedno pasmo błędów o tych nders zaliczył nie docenianie problemów narodowościowych wiązku owieckiego iemiecki dyktator każ dego mieszkańca tego państwa uważał za podczłowieka a zajmowane tereny miały być poddane bezwzględnej eksploatacji i kolonizacji przez zdobywców nnym błędem było poddanie eksterminacji jeńców sowieckich i ludności miejscowej której duża część początkowo wcale nie miała ochoty walczyć za znienawidzonego talina onadto nders duże znaczenie przypisał pomocy mate riałowej udzielanej systematycznie wiązkowi owieckiemu ze strony i ielkiej rytanii rzede wszystkim jednak nders zanalizował w swojej książce błędy itlera natury wojskowej i ich dotyczą przytoczone poniżej fragmenty wybrane z ponad dwustustronicowej trzeciej edycji pracy która ukazała się w języku polskim nakładem olskiej undacji ulturalnej w ondynie w r Gen. Władysław Anders ondon tt år senare publicerades en engelskspråkig över sättning i nligt nders var tanken bakom ysklands anfall att förekomma ovjetunionen som säkerligen planerade att anfalla yskland itler föredrog att inleda fientligheterna vid den tid som passade honom bäst och på sina egna villkor ärför menade n ders att själva beslutet att gå till anfall i öster inte var något misstag medan däremot de följande besluten – om genomförandet av pe ration arbarossa – var en lång följd av misstag nders syftade bland annat på den dåliga förståelsen av ovjetunionens etniska uppbyggnad en tyske diktatorn ansåg varje ovjetmedborgare som undermänniska och de ockuperade områdena utsattes för ohämmad exploatering och kolonialisering tt annat misstag var massmorden på sovjetiska krigsfångar och lokalbefolkning som i början till stor del inte alls var hågad att slåss på den hatade talins sida nders visade också på den stora betydelsen av s och tor britanniens systematiska materiella hjälp till ovjetunionen Zwracając się przeciwko osji i odwracając się plecami do ielkiej rytanii itler doprowadził do tego czego dotąd zdołał uniknąć i przeciwko czemu zawsze się zastrzegał – do wojny na dwa fronty ojska szybkie stanowiły tylko piątą część sił niemieckich eszta była masą pieszą o takiej samej ruchliwości jak rosyjska o gorsza niemieckie wojska szybkie nie miały warunków rozwinięcia pełnej szybkości i wydajności na bezdrożnych przestrzeniach osji oza czołgami i nieznaczną częścią piechoty i artylerii cała reszta miała transport drogowy dyby wojska szybkie i ich służby były wyposażone całkowicie w sprzęt terenowy miałyby znacznie większą ruchliwość i – co za tym idzie – potęgę gdyż uderzenia ich nie byłyby przywiązane do nielicznych dróg gdzie opór był zawsze najsilniejszy oza tym niemieckie dywizje pancerne z r nie były już potężnymi taranami z lat – gdyż liczba czołgów została w nich zmniejszona o ponad połowę o również przyczyniło się znacznie do osłabienia potęgi impetu i zasięgu ich uderzenia rezultacie ehrmacht nie górował nad rmią zerwoną ilością wojsk lecz tylko – i to w niewielkim stopniu – ruchliwością edyną dziedziną w której miał naprawdę przewagę była wyższość wyszkolenia dowódcy i żołnierza niemieckiego oż liwe że wyższość ta pozwoliłaby iemcom na pokonanie osjan gdyby towarzyszyła jej odpowiednia przewaga na najwyższym szcze blu dowodzenia onieważ jednak tak nie było ehrmacht utracił szansę wygrania swego istotnego atutu ramför allt analyserade dock nders i sin bok itlers militära misstag m detta handlar nedanstående utdrag ur den mer än sidiga tredje utgåvan av boken från olska undacja ultur alna olska kulturfonden i ondon När Hitler vände uppmärksamheten mot yssland och därmed ryggen åt torbritannien hamnade itler i något som han dittills lyckats undvika och som han alltid varnat för – ett tvåfrontskrig nabbrörliga förband utgjorde bara en femtedel av de tyska styrkorna esten var ett numerärt starkt infanteri med lika låg rör lighet som ryssarna ad värre var de tyska snabbrörliga förbanden kunde inte utnyttja hela sin snabbhet och effektivitet på ysslands väglösa vidder örutom stridsvagnarna och mindre delar av in fanteriet och artilleriet var de hänvisade till vägtransporter m de snabbrörliga styrkorna och deras underhållstrupper varit fullstän digt försedda med terrängutrustning skulle de ha sluppit begräns ningen till att strida i närheten av vägar där motståndet alltid var kraftigare och hade därmed blivit både starkare och mer ie wydaje się błędem że itler próbował rozegrać wojnę z osją jedną błyskawiczną kampanią przez zniszczenie sił sowieckich w rozstrzygającej bitwie ten sposób można było rozpocząć kampanię koro tylko stało się widoczne że nie udało się zniszczyć sił sowieckich w pierwszych bitwach i że ehrmachtowi grozi wyczerpanie potęgi uderzenia należało od razu zmienić formę strategii orzucając intencję zniszczenia przeciwnika w walnej bitwie iemcy powinni byli ograniczyć się do pozbawienia go 16 żywotnych obszarów operacyjnych by tą drogą doprowadzić jego siły zbrojne do upadku Tak więc Hitler do swego pierwszego wielkiego błędu – dopro wadzenia do wojny na dwa fronty – dołożył dwa następne błąd drugi – spekulowanie na założeniu że jedną błyskawiczną kampanią rozgromi przez zniszczenie sił sowieckich oraz pominięcie wariantu przejścia na strategię stopniowego wyczerpania osji błąd trzeci – nieprzygotowanie się do kampanii zimowej reszcie sprawa oskwy naczenia jej itler nie doceniał oteż zarówno w jego pierwszej kampanii jak i drugiej oskwa była pozostawiona na uboczu obu wypadkach było to główną przyczyną że itler nie osiągnął celów których szukał na skrzyd łach frontów dzie tkwiły przyczyny tej fatalnej dla iemiec ślepoty ie ma żadnej wątpliwości że w samym itlerze ako polityk i strateg był on pomimo wszystko zarozumiałym i bru talnym dyletantem w dodatku skłonnym do wpadania w histerię i mistycyzm tąd wypływało niedocenianie przez niego wojs kowego politycznego i psychologicznego znaczenia oskwy pole ganie wyłącznie na sile i zaniedbanie wykorzystania w strategii czynnika politycznego i moralnego Hitler do swego pierwszego wielkiego błędu – doprowadzenia do wojny na dwa fronty – dołożył dwa następne: błąd drugi – spekulowanie na założeniu, że jedną błyskawiczną kampanią rozgromi ZSRR przez zniszczenie sił sowieckich, oraz pominięcie wariantu przejścia na strategię stopniowego wyczerpania Rosji; błąd trzeci – nieprzygotowanie się do kampanii zimowej. owodzenie itlera było nace chowane przede wszystkim brakiem umiaru w wymaganiach stawianych ludziom i maszy nom itler był przeświadczony że silna wola wys tarczy by poko nać wszystkie trud ności ak wygląda his toria dalszych dwóch błędów itlera czwartego którym było zlekceważenie znaczenia oskwy i niezdobycie jej gdy miał po temu okazję oraz pią tego którym było nadwyrężenie sprawności ehrmachtu przez wstrząśnięcie jego morale i pozbawienie najlepszego kierowniwa jakie wojsko niemieckie miało kiedykolwiek w tej wojnie Decyzja wyprawy na aukaz była w r błędna jako przedwczesna odjęta bez uprzedniego zapewnienia jej warunków bezpieczeństwa wyprawa ta prowadziła do oddania inicjatywy w ręce rmii zerwonej która niczym nie związana i 17 rörliga essutom var de tyska pansardivisionerna inte sam ma kraftiga murbräcka som - eftersom antalet stridsvagnar nu hade minskat med hälften et bidrog också till försvagningen av kraften styrkan och räckvidden i strid om följd av detta var ehrmacht inte numerärt starkare än öda armén bara en aning snabbare fficerarnas och soldaternas överlägsna utbildning var tyskarnas enda tydliga fördel et är möjligt att denna fördel kun de ha lett till tysk seger om de dessutom haft ett tydligt övertag på den högsta ledningsnivån ftersom så inte var fallet hade den tyska krigsmakten ingen möjlighet att utnyttja sitt övertag et var dock knappast fel av itler att försöka besegra yssland genom att krossa de sovjetiska styrkorna med ett enda slag genom en blixtsnabb offensiv et var rimligt att påbörja fälttåget på detta sätt en när det blev tydligt att de sovjetiska styrkorna inte hade krossats efter de första fältslagen och att den tyska krigsmaktens slagkraft var på väg att kraftigt minska borde man genast ha bytt strategi yskarna borde ha övergett idén att krossa fienden i ett enda avgörande slag och i stället begränsat sig till att beröva rys sarna viktiga operationsområden och på så sätt bringa fiendestyr korna på fall Till sitt första stora misstag – tvåfrontskriget – lade nu itler två andra ndra misstaget att satsa allt på att slå ut ovjetunio nen med en blixtoffensiv och att förbise möjligheten att övergå till långsamt utnötningskrig redje misstaget att inte förbereda sig för vinterkrig u kommer vi till frågan om oskva itler insåg inte dess stora betydelse ärför riktades varken tyskarnas första eller andra of fensiv direkt mot oskva båda fallen var det huvudskälet till att itler inte nådde de mål han satt upp för frontens flanker arifrån kom denna ödesdigra tyska blindhet tan tvekan från itler själv om politiker och strateg var han trots allt en inbilsk och brutal dilettant dessutom med benägenhet för hysteri och mysticism ärav kommer sig också hans brist på förståelse för oskvas mi litära politiska och psykologiska betydelse hans ensidiga förlitan till våld och brist på utnyttjande av politiska och moraliska dimen sioner i sin strategiitlers befälsstil kännetecknades framför allt av bristande realism i kraven på både människor och maskiner an var van vid att en stark vilja räckte för att besegra alla svårigheter et är historien bakom itlers två följande misstag et ärde var att förbise oskvas betydelse och inte erövra det när han hade chansen det femte var att urholka den tyska slagkraften genom att förstöra styrkornas moral och beröva dem det bästa befäl som någon tysk armé hade tillgång till under hela andra världskriget Beslutet att gå mot aukasus var felaktigt eftersom det kom för tidigt et fattades utan att först ha försäkrat sig om tillräcklig säkerhet för operationen och ledde till att öda armén kunde ta initiativet och verka i full frihet i alla riktningar obunden och utan hinder en tyska armén var å andra sidan för svag att göra en så djup framstöt och därefter orka försvara erövringen så länge som behövdes tills oljebristen hade försvagat fienden itler betraktade det kaukasiska fälttåget som en jakt efter krigsbyte nämligen olja och brydde sig inte alls om att fienden därmed fick fria händer på andra fronter an insåg inte alls att denna manöver måste leda till en konfrontation med öda arméns huvudstyrka trots att syftet var det rakt motsatta Till sitt första stora misstag – tvåfrontskriget – lade nu Hitler två andra. Andra misstaget: att satsa allt på att slå ut Sovjetunionen med en blixtoffensiv och att förbise möjligheten att övergå till långsamt utnötningskrig. Tredje misstaget: att inte förbereda sig för vinterkrig. risen i söder be rodde dels på det ursinniga försvaret av talingrad dels på itlers envishet recis som han ti digare inte brytt sig om att han på grund av onödiga manöv rer missat chansen att erövra talingrad bestämde han sig se nare när det redan var försent för att erövra staden utan hänsyn till konsekvenserna e allt tätare stormingsförsöken mot talingrad gjorde att itler började flytta offensivens tyngdpunkt dit esultatet blev till sist att större styrkor än någon annanstans nie unieruchomiona miała pełną swobodę działania w każdym kierunku dwrotnie siły ehrmachtu były zbyt słabe by wykonać tak głębokie uderzenia osłonić je i trzymać opanowany obszar do czasu aż brak nafty sparaliżuje przeciwnika odejmując uderzenia na aukaz itler potraktował je jako wyprawę po łup – naftę nie troszcząc się zupełnie o to co zrobi niezwiązany przeciwnik ie zdawał sobie wcale sprawy że ten manewr musi doprowadzić do rozprawy z główną masą rmii zerwonej pomimo że kryła się za nim intencja uniknięcia tej rozprawy ryzys na południu wywołała z jednej strony zacięta obrona talingradu z drugiej – upór itlera ak uprzednio przez niepotrzebne manewry przepuścił on z lekkim sercem szanse opanowania miasta tak potem gdy było już za póź no postanowił je zdobyć nie oglądając się na nic miarę przeciągania się szturmów na miasto itler zaczął tam przesuwać główny wysiłek ofensywy oprowadził w końcu do tego że pod talingradem znalazło się więcej sił niż gdzie indziej oraz prawie całe lotniwo co przesądziło ostatecznie o utknięciu wyprawy na kaukaskie zagłębie naftowe i ogołoceniu z odwodów frontu nad onem o gorsza trzymając pod talingradem znaczne siły i nie zgadzając się na wycofanie ich w porę naraził je na zniszczenie przez osjan którym dał ponad dwa miesiące na przygotowanie kontrofensywy ak się przedstawia w skrócie historia dwóch dalszych kardy nalnych błędów itlera – szóstego którym był wadliwy plan kam panii r oraz siódmego którym była niepotrzebna katastrofa pod talingradem koncentrerades just där liksom nästan hela flygvapnet vilket slut giltigt gjorde att attacken mot de kaukasiska oljefälten gick i stå och fronten vid on förlorade alla reserver ad värre var genom att så stora styrkor bands vid talingrad och inte drogs tillbaka i tid riskerade de att krossas av ryssarna som nu hade fått två månader på sig att förbereda en motoffensiv iosną r stosunek sił obu przeciwników wyglądał już znacznie gorzej dla iemiec ostatniej kampanii ehrmacht wy szedł mocno osłabiony fizycznie i moralnie a rmia zerwona – silniejsza i lepiej wyposażona niż kiedykolwiek omimo wszystko ówczesne położenie zeszy nie zapowiadało jeszcze tak tragicznego końca do jakiego ostatecznie doszło rzecież ehrmacht – choć już zbyt słaby by mógł sobie pozwolić na ofensywę na dużą skalę – był jeszcze na tyle silny i rozporządzał wystarczającą przestrzenią manewrową by przez zastosowanie tzw obrony elastycznej dopro wadzić przeciwnika do wyczerpania la wyjaśnienia należy wtrącić że ta forma obrony polega na stosowaniu na przemian dobrowolnego odwrotu i nagłego zwrotu zaczepnego a przej ściem do obrony elastycznej była wtedy większość generałów owodzili oni że zamiast cofać się pod naporem osjan znacznie lepiej jest dokonać samemu głębokiego odskoku strząsnąć z siebie przeciwnika a następnie rozbić go nagłą kontrofensywą i odrzucić z powrotem ednak itler jak zwykle głuchy na głos rozsądku jeszcze raz zagrał na ofensywę nakazując rupom rmii entrum i ołudnie zlikwidowanie worka kurskiego hoć ofensywa ta miała ograniczone cele zaangażowano do niej prawie wszystkie niemieckie odwody pancerne – dywizji pancernych o więcej pomimo ostrzeżeń itler zwlekał z rozpoczęciem jej do lipca dając osjanom czas na skonsolidowanie się i przygotowanie odwetu ezultat był taki że iemcy nie zdołali zlikwidować worka kurskiego natomiast wyniszczyli do reszty swoje odwody pancerne świeżo wyposażone w nowy sprzęt ådan är historien om itlers två följande stora misstag et sjätte var den felaktiga planläggningen av offensiven det sjunde var den onödiga katastofen vid talingrad åren var styrkeförhållandet mellan de båda motståndarna avgjort mer till ysklands nackdel fter den senaste offensiven var ehrmacht kraftigt försvagad både fysiskt och moraliskt och öda armén starkare och bättre utrustad än någonsin rots det gav inte tyskarnas dåvarande läge anledning att frukta ett så tragiskt slut som vi vet blev fallet eras krigsmakt var visserligen för svag att kunna driva en storskalig offensiv men var fortfarande stark nog och hade så stort manöverutrymme att den genom så kal lat flexibelt försvar kunde ha tröttat ut motståndaren etta inne bär en växling mellan frivillig reträtt och plötsliga motattacker e flesta tyska generaler var för en övergång till flexibelt försvar e menade att i stället för att dra sig tillbaka inför en rysk anstorm ning vore det bättre att själv göra en djup reträtt för att skaka av sig fienden och därefter krossa honom med en plötslig motoffensiv itler var dock som vanligt döv för förnuftets röst och satsade åter på offensiv han gav order till rmégrupp itte och üd att likvidera urskbågen en inbuktning i den tyska fronten vid staden ursk rots att denna offensiv hade begränsade mål användes nästan alla tyska pansarstyrkor till den – divisioner essutom väntade itler trots varningar ända till juli med att sätta igång den vilket gav ryssarna tid att konsolidera sig och förbereda en motattack esultatet blev att tyskarna inte klarade av att likvidera urskbågen och dessutom förstördes alla deras pansarreserver som nyligen försetts med ny utrustning ie dość na tym idząc że pod kolejnymi uderzeniami rosyj skimi cały front niemiecki zaczyna się łamać itler – zamiast go skrócić i odtworzyć odwody – uciekł się do środka najgorszego w tym wypadku kazał wojskom bronić się do upadłego en za kaz wycofania się z rejonów zagrożonych bynajmniej osjan nie zatrzymał lecz zapoczątkował serię nowych talingradów Men det räckte inte med det är itler såg att hela den tyska fronten började svikta inför ryssarnas anfall valde han den sämsta av alla metoder i stället för att förkorta fronten och bygga upp reserverna gav han order till styrkorna att försvara sig till varje pris etta förbud mot reträtt från hotade områden stoppade inte alls ryssarna utan påbörjade en serie nya talingrad ak więc od połowy r do końca wojny itler dopuścił się nie jednego ani dwóch lecz całej serii dużych błędów iemniej jednak dla uproszczenia sprawy podciągam je wszystkie pod trzy tytuły błąd ósmy – odrzucenie koncepcji przejścia do obrony elastycznej dziewiąty – odrzucenie odwodów pancernych w kontro fensywie na ursk dziesiąty – kurczowe trzymanie się obrony na miejscu do ostatka ❖ lltså begick itler från mitten av till krigets slut inte bara ett eller två utan en hel serie allvarliga misstag ör att förenkla sa ken ska jag samla dem under tre huvudrubriker ttonde misstaget att avvisa idén att övergå till flexibelt försvar ionde misstaget att använda alla pansarreserver till motoffensiven vid ursk ionde misstaget att krampaktigt hålla fast vid försvar av hela fronten till varje pris ❖ Paweł Jaworski, adiunkt w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego; stypendysta Svenska Institutet. Autor m. in. książki pt. „Polska niepodległa wobec Skandynawii –” , Wrocław oraz edycji fragmentu pamiętnika Alfreda Wysockiego pt. „Na placówce dyplomatycznej w Sztokholmie –. Wspomnienia” , Toruń . Pawel Jaworski: adjunkt vid Historiska institutionen vid Wroclaws universitet, Svenska institutets-stipendiat. Författare till bland annat ”Det återupprättade Polens relationer till Norden –”, Wroclaw . Han har även redigerat utdrag ur Alfred Wysockis memoarer under namnet ”På legation i Stockholm –. Minnesanteckningar.”, Torun . 19 Znakomita książka Erika Zsigi, wydana przez Timbro, wyszła w czerwcu. Jej wymowa jest jednoznaczna: koniec z przesądami i mitami. Żegnamy się Europą wschodnią. Jest tylko jedna Europa. Prezentujemy niżej fragmenty dwóch rozdziałów. Do książki wrócimy w obszernej recenzji w następnym numerze. En suverän bok av Erik Zsiga (Timbro Förlag) kom ut i juni. Den förklarar krig mot fördomar och myter. Vi säger hejdå till östeuropa därför att det finns bara ett Europa. Idag presenterar vi ett smakprov, några bitar ur två kapitlar. Vi återkommer till Erik Zsigas bok med en stor recension i nästa nummer. Hejdå Östeuropa! Hotel Polonia, Łódź, Polska, wrzesień otel olonia leży okazuje się tuż przy węźle komunikacyjnym udzę się i mam trudności z zaśnięciem owodem są tramwaje z niezmniejszoną intensywnością chyba co najmniej jeden na mi nutę kursujące pod moim oknem całą noc estem zirytowany laczego jeżdżą bez przerwy ikt chyba nie jeździ o tej porze piątej rano wstaję żeby zobaczyć czy tramwaje rzeczywiście mają jakichś pasażerów ają agony są pełne ieszkańcy jadą albo wracają z pracy Hotel Polonia, Lodz, Polen, september otel olonia har visat sig ligga precis vid en trafikknut ag vaknar och har svårt att somna om nledningen är att spårvagnarna under sedvanligt larm och med oförminskad intensitet minst en i minu ten känns det som hela natten igenom stryker förbi mitt fönster ag är irriterad arför fortsätter de att köra ngen åker väl vid den här tiden id femtiden går jag upp för att se om vagnarna verkligen har några passagerare et har de agnarna är fullproppade än niskorna i ódz är på väg till och från jobbet Foto: Marcin Ciupa komunistycznych czasach zatrudnieni mieli łatwiej pracy można było się zawsze przespać opóki pracownik siedział cicho ii nie protestował miał zagwarantowane dożywotnie zatrudnienie zesi chcą pracować i robić dobrą robotę rzerwy na kawę na przykład nie są tak częste jak w zwecji mówi ars indström szef produkcji w fabryce indab w radze å kommunisttiden var detta en enkel match för arbetstagaren å jobbet kunde man ju ändå sova av tiden å länge man satt tyst och inte protesterade var man garanterad en livstidsanställ ning jeckerna vill jobba och göra ett bra jobb affepauser tar man exempelvis inte lika ofta som i verige säger ars indström som är produktionschef för indabs fabrik i rag yć w pracy to jedna rzecz chodzi o to żeby tam też coś produ kować tym owa uropa wypada jak na razie trochę słabiej tt befinna sig på jobbet är en sak men det gäller att producera också är ligger et ya uropa än så länge efter uże różnice w statystyce nie dotykają jednak sedna problemu rzedsiębiorstwo oston onsulting roup w swoim rapor cie stwierdza że przy jednakowym poziomie dokapitalizowania i inwestycji w technologię pracownicy w krajach owej uropy są co najmniej tak samo produktywni jak ich koledzy w tarej uropie zaświadcza że globalne firmy uważają na ogół swoje zakłady położone w tym regionie za najwydajniejsze ze wszystkich rozrzuconych po całym świecie e stora skillnaderna är dock missvisande onsultföretaget oston onsulting roup hävdar i en rapport att med samma nivå på kapital och teknikinvesteringarna så är de anställda i dessa länder minst lika produktiva som sina motparter i et amla uropa vittnar om att globala tillverkare vanligtvis betraktar sina anläggningar i regionen som några av de mest produktiva i de världsomspännande tillverkningsnätverken ytam w szwedzkim przedsiębiorstwie w ydze czy mieli ja kieś problemy po przejściu na nowocześniejsze maszyny które zainstalowali szwedzcy właściciele ie żadnych problemów nie mieliśmy mówi kobieta zajmująca się administracją w zakładzie yślę że łotewscy robotnicy mają chęć do nauki większą niż ich szwedzcy koledzy óżnica w wydajności między między tarą a ową uropą zmniejsza się szybko ane zebrane przez firmę konsultingową e onference oard pokazują że o ile wydajność pracy w roku w krajach starej ki zwiększyła się tylko o , to w ciu nowych krajach członkowskich podskoczyła o , od chwili rozszerzenia w r e onference oard uważa wręcz że polska wydajność pracy prześcignęła południowokoreańską awet zło ma swoje dobre strony ata prześladowań uczyniły ludzi mocniejszymi rzeba było bardziej się wysilać aby coś osiąg nąć uważa przedsiębiorczyni ana levka z ragi ie wydaje się w każdym razie by była to zasługa utra oralność pracy wyrasta również z wychowania yć może po dziesiątkach lat str hałaśliwe tramwaje będą dalej zakłocały łódzką noc å ett svenskägt företag i iga frågar jag om de stötte på pro blem när de ställde om till de modernare maskiner som svenskarna lät installera ej några sådana problem har vi inte haft säger kvinnan som sköter det administrativa på anläggningen ag tror att lettiska arbetare har viljan att lära sig snabbare än sina svenska kolleger roduktivitetsgapet mellan et amla uropa och et ya uropa minskar snabbt iffror från konsultföretaget e onference oard visar att medan arbetsproduktiviteten under bara ökade med , procent i de ursprungliga länderna ökade den med , procent i de tio nya medlemsstaterna vid ut vidgningen . e onference oard menar till och med att olens produktivitetsnivå har passerat ydkoreas llt dåligt för något gott med sig ren med förtryck gjorde människorna starkare an var tvungen att slåss för allt man ville ha menar entreprenören ana levka i rag et verkar inte handla om uther i alla fall rbetsmoralen finns alltså rotad även i uppfostran anske kommer de där störiga spårvagnarna ännu sid om flera decennier att rulla i odznatten ☛ ☛ 21 życie codzienne i artystyczne Projekt artystyczny Sąsiedzi Część pierwsza – Zszywanie W mitach i bajkach z całego świata występują tkaczki, prządki i krawcowe. Ta tekstylna tradycja zajmuje wyraźną, symboliczną pozycję. Na promie Stena Line między Polską a Szwecją cztery artystki – Annika Ekdahl, Helene Hortlund, Małgorzata Markiewicz i Julita Wójcik – będą razem zszywać nowe opowieści. Ich praca połączy kraje symbolicznie i fizycznie. W całości zobaczymy ją latem roku gdy grupa polskich artystów współczesnych dokona inwazji galerii, muzeów, centrów kultury i miejsc publicznych w miastach Blekinge. Używać technik związanych z tkaniną oznacza nawiązywanie do długiej kobiecej tradycji. Kiedyś gobeliny odzwierciedlały politykę i dzień powszedni swojego czasu, dzisiaj artystki na promie będą opisywać swoje własne czasy. Trzy prządki w staroskandynawskiej mitologii trzymały nitki ludzkiego życia – reprezentowały historię, teraźniejszość i przyszłość. Cztery artystki na promie w swoim ustawicznym performance będą nawiązywały do tego mitu. Artystki rozpoczną pracę w kabinie. Będą miały jednak możliwość tworzenia w małej i dużej skali. Z intymnej, prywatnej, niemal klaustrofobicznej przestrzeni kabiny ich dzieło może rozszerzać się na publiczną przestrzeń na promie a nawet rozciągać się przez morze. Artystki pracowały już wcześniej z różnymi rodzajami tkanin i różnymi technikami od gobelinu poprzez haft, robienie na drutach i szydełkowanie często wykorzystując wyrzucone, podarte, niechciane przez nikogo resztki materiału. Rejs promem trwa długo, podróżni skupieni są na ograniczonej przestrzeni. Internetu nie ma, telefony komórkowe są wyłączone. Jest czas na pogrążenie się w myślach i tworzenie. Artystki zapraszają podróżnych do rozmowy, kto chce może również wziąć udział w zszywaniu zbiorowego dzieła. W terminalach promowych w Gdyni i Karlskronie chętni otrzymają materiały do samodzielnej pracy. Granica między sąsiadami Polską i Szwecją jest na morzu niewidoczna. Każdego dnia na trasie Karlskrona – Gdynia idą trzy pełne promy. Spotkanie na linii horyzontu skłania do refleksji. Co oznacza identyfikacja i Y vardag & kulturevenemang przynależność? Jesteśmy Europejczykami, Szwedami, Polakami czy utopijnymi obywatelami świata? Czy te kategorie się wykluczają? Tworzymy naszą identyfikację w opozycji do czegoś innego, czegoś, czym nie jesteśmy? Na promie będzie okazja, by o tym porozmawiać. Podczas rejsów organizowane też będą spotkania artystyczne poświęcone różnym zagadnieniom. Projekt potrwa od jesieni do wiosny . Organizatorami projektu są: Instytut Polski (www.polskainstitutet.se), Stena Line (www.stenaline.se), Muzeum Blekinge (www.blekingemuseum.se). Sy ihop Del av konstprojektet Grannar I myter och sagor från hela världen kan man läsa om fredsvävare, spinnerskor och sömmerskor. Den textila traditionen har en stark och symbolisk plats i dessa berättelser. På Stena Lines färjan mellan Polen och Sverige kommer fyra konstnärer att arbeta tillsammans för att sy ihop nya berättelser. Konstnärerna är Annika Ekdahl, Helene Hortlund, Małgorzata Markiewicz och Julita Wójcik. Deras arbete förbinder länderna symboliskt och fysiskt och visas i sin helhet under sommaren då en rad polska unga samtidskonstnärer invaderar konsthallar, museer, kulturcenter och stadsrum i Blekinge län. Att använda sig av textila tekniker innebär oundvikligen att förhålla sig till en lång kvinnlig tradition. Precis som t.ex gobelängerna förut skildrade dåtidens politik och vardag kommer konstnärerna på färjan att arbeta med sin egen tid. De tre nornorna i den fornnordiska mytologin spann på människors livstrådar och represente 22 rade historien, nuet och framtiden. De fyra konstnärerna på färjan kommer att göra detsamma i material och ämnen. Konstnärerna kommer att utgå från en hytt och har möjligheten att arbeta i både stor och liten skala också på andra platser på färjan. Från den intima, nästintill klaustrofobiska, privata hytten kan arbetet leta sig ut till gemensamma utrymmen eller sprida sig över havet. Konstnärerna har tidigare arbetat med allt från gobeläng, broderi, stickning och virkning till den bortkastade, trasiga, oönskade textilen som återbrukats. En färjetur sträcker sig över lång tid och alla resenärer är samlade på en liten yta. Mobiltelefoner och Internet saknar täckning under större delen av den tio timmar långa färden. Det finns tid att försjunka i tankar och arbete. Konstnärerna bjuder också in resenärerna att vara delaktiga i samtal och det finns möjlighet för dem att arbeta med utvalt material. På terminalerna kommer resenärer att kunna hämta textilt material att själva arbeta med under färjeturerna. Gränsen mellan grannländerna Polen och Sverige är inte synlig ute till havs. Varje dygn avgår tre fullastade färjor mellan Karlskrona och Gdynia. Att mötas vid horisonten kan öppna nya passager mellan länderna. Vad betyder identitet och att ”höra till” – är vi européer, svenskar, polacker eller utopiernas världsmedborgare? Är vi antingen-eller? Skapar vi vår identitet i motsatsen till något annat, till något vi inte är? På färjan kan konsten starta ett samtal kring detta. Samtidigt med konstresorna arrangeras ”kulturmingelkryssar” med olika teman och extra kulturprogram. Projektet pågår från hösten till våren . Organisatörerna är: Polska institutet (www.polskainstitutet), Stena Line (www.stenaline.se), Blekinge museum (www.blekingemuseum.se). życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Gouache av Janina Kraupe Haiku Janina Kraupe-Świderska visar gouacher på galleri Mitteleuropa Den juni hade Janina Kraupe-Świderska vernissage på Piotr Cegielskis dynamiska galleri Mitteleuropa. Den polska legendariska avantgardekonstnären Janina KraupeŚwiderska är en ovanligt mångsidig och framstående konstnär. Här är brottstycken av ett samtal mellan henne, Suecia Polonias redaktion och vänner till redaktionen – en pratstund som pågick flera timmar. i ett stenhus. Från lägenheten fanns en extra utgång mot gården. Eftersom alla under ockupationen var tvungna att ha fönstren täckta av svarta gardiner eller papper på grund av luftvärnet var det ingen som lade märke till att det var fördraget i rummet mot gatan där föreställningarna ägde rum. Tack vare det gick det att på ett diskret sätt ha föreställningar där. Vi hade musik också: fragment av Chopins Nocturne i ciss-moll och en del av Ludomir Różyckis ”Legender”. Så såg Kantors teater ut i början. Jag var med i Tadeusz Kantors teater under ockupationen. Vi spelade ”Balladyna” av Juliusz Słowacki. Hela tiden fick man ha öronen på spänn ifall någon försökte ta sig in. Vi spelade i Ewa Sikorskas privata lägenhet, Skådespelarna befann sig nära åskådarna, det var ju trots allt ett rum. De kom in på rad, mellan åskådarna, och bildade en ring, och sedan började föreställningen. Även i slutet av föreställningen bildade de 23 en cirkel. Kostymerna var av säckar, mycket geometriska. Det fanns bara en figur på den så kallade scenen. Den representerade ett mellanting mellan en måne och ett fönster. Egentligen symboliserade den Goplana, en fantasifigur från pjäsen. Jag var Goplana, men jag visade mig inte, jag var hopkrupen bakom den där abstrakta formen och talade genom en tratt, så rösten lät övernaturlig. Balladyna spelades av Lidia Krasicka, som efter olika turer och många års arbete som pianist och rektor för en musikskola återvände till Kantors teater och till slutet huvudsakligen spelade modern. Alina spelades av Krystyna Zwolińska (senare Malicka), skulptören Jerzy Banduras första hustru. I föreställningen deltog även Jerzy Turowicz życie codzienne i artystyczne som spelade Prinsen. Många andra personer var också med. Nästan varenda en av dem var senare konstnärlig verksamma. Hos Ewa Siedlecka hade vi också den första konstutställningen. Fler personer än de som deltog i föreställningarna var med, vi tog till exempel kontakt med Jerzy Nowosielski och Jurek Kujawski som senare hörde till den andra surrealistgruppen och var trotskist. Detta var år . Vad var det då för publik som kom till föreställningarna? Man måste komma ihåg att det var en underjordisk teater. I bästa fall riskerade vi att deporteras till koncentrationsläger. De som kom var alltså bara de närmaste bekanta, för att ingen skulle ange oss. Även medlemmar ur Mieczysław Kotlarczyks underjordiska teater Teatr Rapsodyczny kom. Det var hos honom Karol Wojtyła (senare Johannes Paulus II) debuterade som skådespelare, innan han började på prästseminariet. Tadeusz Kwiatkowski, senare känd litteraturkritiker, var knuten till teatern, liksom Wojciech Żukrowski, som läste sina noveller under utställningarna, och så Tadeusz Kudliński. Till en föreställning kunde det komma – personer. Efter kriget började Kantor arbeta för att skapa integrerade grupper som före kriget och som förenade olika typer av konstnärer: musiker med målare, författare osv. På den tiden fanns det många som kommit från Warszawa till Kraków efter Warszawaupproret. De hade ett mycket rikt sällskapsliv. Det bildades en konstnärsklubb men den utvecklades aldrig, för nu var det och socialrealismen tog sin början, makthavarnas totala kontroll över allting ökade och man kunde inte bilda några sällskap. Lyckligtvis knöt jag år kontakt med den europeiska konstscenen. På den tiden kunde man fortfarande lämna landet och jag for till Frankrike och Holland på inbjudan av den internationella studentorganisationen. Därefter var vi avskurna från Y vardag & kulturevenemang omvärlden under många år. Man fick inte resa och konstnärslivet gick under jorden, vi träffades egentligen bara privat, som under ockupationen. Innan stalinistperioden inleddes hann vi arrangera en stor utställning med modern konst på konstpalatset i Kraków år . Där fanns representanter från alla konstnärskretsar. Utställningen vände sig till samhället. Den kände kritikern Mieczysław Porębski hade ett program för att föra konsten och vetenskapen närmare folket, för att på så sätt få en större publik. Det var ett didaktiskt program, socialiserande skulle man kunna säga, men våra makthavare var inte intresserade av det eftersom de hade sitt socialrealistiska program som helt och hållet byggde på sovjetiskt mönster. Efter den socialrealistiska perioden blev kolorismen dominerande och på konstskolan fick Komitet Paryski en framträdande position, de lyckades etablera en någorlunda fungerande relation till makthavarna. Till den grad att kulturministern, en inte alltför välutbildad person, lyssnade på dem, så några större ideologiska påtryckningar var det inte på den tiden. När det däremot gäller min avantgardistiska grupp, som var motsatsen till Komitet Paryski, så hade vi vår första stora utställning på konstpalatset år . Efter tövädret var det tillåtet att bilda sällskap. Tadeusz Kantor var medskapare av den så kallade andra Krakówgruppen. Det var ett konstnärlig sällskap som var formellt registrerat. Namnet anknöt till Krakówgruppen, en avantgardegrupp med vänstersympatier som var verksam på trettiotalet. En del personer från den första gruppen var också med i den andra. Bland annat anslöt sig Maria Jaremianka, med vilken Kantor skapade sin berömda Cricot , eller dödens teater som den kallas runtom i världen. Det fanns inget politiskt program alls. Det konstnärliga programmet var mycket brett: från expressionism genom surrealism, med inslag av abstraktion. På den andra riks 24 polska utställningen fick en av mina tavlor en utmärkelse. Det var ett självporträtt. Det sensationella var att jag porträtterade mig själv som gravid. Senare kom en grupp som var yngre än oss och som tog sitt namn från Nowa Huta. De sysslade med abstrakt måleri, tygkonst och reliefer. Sällskapet fick källaren under Krzysztoforypalatset som sitt säte. Det var ett fantastiskt galleri som vi skapade från grunden. Men främst Stanisław Balewicz som senare blev chef för galleriet. I källare fanns utrymmen för kol. Vi var tvungna att flytta på kolet och göra rent väggarna. Han tog hela tiden dit sina bekanta som arbetade nästan gratis och han lade själv ner mycket energi och tid. På så sätt uppstod galleriet, och det var under många år centrum för avantgardet. Det var en sensation på den tiden att publiken deltog i den konstnärliga verksamheten. År blev Krzysztofory även säte för Tadeusz Kantors teater. Det var först där som Kantors teater Cricot kunde utvecklas till fullo och efter ett femtontal år, från och med pjäsen ”Den döda klassen”, bli en världssensation. Kraków gruppen var det viktigaste konstnärliga sällskapet i den polska konstens efterkrigshistoria. Krzysztofory hade årliga utställningar som lockade en enorm publik. Galleriet är verksamt än idag. Min karriär i Polen gick via den akademiska banan, jag var amanuens, adjunkt osv., men utnämndes till professor först under Solidaritetstiden . I egenskap av en avantgardistisk konstnär som aldrig var med i partiet var jag inte alltför populär hos makthavarna. Men jag hade cirka hundra utställningar utomlands. Många av mina verk såldes. Jag har ingen anledning att klaga. Y życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Gwasz Janiny Kraupe Haiku Gwasze Janiny Kraupe-Świderskiej w Galerii Mitteleuropa W prężnej galerii Mitteleuropa Piotra Cegielskiego odbył się czerwca wernisaż Janiny Kraupe-Świderskiej, niezwykle wszechstronnej, wybitnej artystki, legendy polskiej sztuki awangardowej. Janina Kraupe spotkała się z redakcją i przyjaciółmi redakcji. Prezentujemy drobne ułamki kilkugodzinnej rozmowy-gawędy. było drugie wyjście na podwórko. Ponieważ w czasie okupacji wszyscy, ze względu na obronę przeciwlotniczą, musieli mieć okna zasłonięte czarnymi zasłonami albo papierem, to nikt nie zwracał uwagi, że w pokoju od ulicy, gdzie odbywały się przedstawienia , było zasłonięte. Dzięki temu można było dyskretnie wykonać przedstawienie. Muzyka była też: fragment nokturnu Cis-mol Chopina i część „Legendy” Różyckiego. Takie były zalążki teatru Kantora. Grałam w teatrze Tadeusza Kantora w okresie okupacji.To była „Balladyna” Słowackiego. Cały czas trzeba było nasłuchiwać, czy ktoś się nie dobija. Przedstawienie odbywało się w mieszkaniu prywatnym Ewy Sikorskiej, w kamienicy. Z mieszkania Aktorzy byli bardzo blisko widzów, to był przecież pokój. Wchodzili i przechodzili między widzami, szli korowodem, tworzyli takie koło, a potem się zaczynało przedstawienie. Również na końcu przed-stawienia tworzyli krąg. Kostiumy były 25 z worków, bardzo geometryczne. Jedna tylko forma stała na, powiedzmy, scenie. Reprezentowała coś między księżycem a okiem, a symbolizowała właściwie Goplanę, fantastyczną postać ze sztuki. Ja byłam Goplaną, ale się nie pokazywałam, byłam skulona za tą właśnie formą abstrakcyjną i mówiłam przez tubę do miednicy, czyli głos był taki nadnaturalny. Balladyną była wtedy Lidia Krasicka, która potem, po różnych perypetiach, latach pracy jako pianistka i dyrektorka szkoły muzycznej wróciła do teatru Kantora i już do końca przeważnie grała matkę. Aliną była Krystyna Zwolińska (później Malicka), pierwsza żona rzeźbiarza Jerzego Bandury. W przedstawieniach brał udział Jerzy Turo życie codzienne i artystyczne wicz, który grał Księcia. Grało bardzo wiele innych osób. Prawie każda z tych osób miała później własną działalność artystyczną. U Ewy Siedleckiej zrobiliśmy też pierwszą wystawę obrazów. Brało w niej udział więcej osób niż było zaangażowanych w przedstawienia, kontaktowaliśmy się np. z Jerzym Nowosielskim, Jurkiem Kujawskim, który należał potem do drugiej grupy surrealistów i był trockistą. To był rok . Jaka właściwie publiczność przychodziła na te przedstawienia? Trzeba pamiętać, że to był teatr tajny. Za taką działalność groziła, w najlepszym razie, deportacja do obozu koncentracyjnego. Przychodzili więc tylko bliscy znajomi, żeby nikt nie zadenuncjował. Przychodzili do nas też członkowie drugiej grupy konspiracyjnej Teatru Rapsodycznego Mieczysława Kotlarczyka, u którego debiutował jako aktor Karol Wojtyła, zanim wstąpił do seminarium duchownego. Z teatrem związany był Tadeusz Kwiatkowski – znany później krytyk literacki, Wojciech Żukrowski, który czytał swoje opowiadania przy okazji wystaw, krytyk teatralny Tadeusz Kudliński. Na przedstawieniu mogło być - osób za jednym razem. Po wojnie Kantor zaczął działać w Krakowie w takim kierunku, by tworzyć zintegrowane grupy, jak przed wojną, łączące różnych artystów: muzyków z plastykami, literatami itd. Było wtedy w Krakowie wielu warszawiaków, którzy znaleźli się tam po powstaniu warszawskim i prowadzili bardzo ożywione życie towarzyskie. Powstał klub artystyczny, ale nigdy nie rozwinął się, bo był to już rok , czyli początek socrealizmu i nasilającej się totalnej kontroli władz nad wszystkim, tak że nie można było zawiązywać żadnych stowarzyszeń. Na szczęście nawiązałam kontakt ze sztuką europejską w roku. Wtedy można było jeszcze wyjeżdżać, wyjechałam więc na zaproszenie Międzynarodowego Związku Studentów do Francji i Holandii. Potem byliśmy odcięci przez wiele lat. Nie można było wyjeżdżać i życie artystyczne Y vardag & kulturevenemang stało się ukryte, spotykaliśmy się właściwie tylko prywatnie, jak za okupacji. Jeszcze przed okresem stalinowskim zdążyliśmy, w roku, zorganizować wielką wystawę sztuki nowoczesnej w pałacu sztuki w Krakowie. Byli reprezentanci wszystkich ośrodków. Ta wystawa była zwrócona do społeczeństwa. Znany krytyk Mieczysław Porębski miał program zbliżenia sztu-ki i nauki do ludzi i pozyskania w ten sposób szerokiej publiczności. To był program dydaktyczny, można powiedzieć, socjalizujący, ale nasze władze nie były tym zainteresowane, ponieważ miały swój program socrealistyczny oparty ściśle na wzorach sowieckich. Po okresie socrealizmu zaczął dominować koloryzm, a w szkolnictwie artystycznym pozycję zdobyli sobie kapiści (Komitet Paryski), którzy potrafili sobie jakoś ułożyć stosunki z władzami. Do tego stopnia, że minister kultury, osoba niezbyt wykształcona, słuchał ich, tak że jakichś wielkich nacisków ideologicznych w tym czasie nie było. Jeśli natomiast chodzi o moją grupę awangardową , kontrast do kapistów, to pierwszą większą wystawę zrobiono w w pałacu sztuki. Po roku można było tworzyć stowarzyszenia. Kantor był współtwórcą tzw. drugiej Grupy Krakowskiej. Było to formalnie zarejestrowane stowarzyszenie artystyczne. Nazwa nawiązywała do Grupy Krakowskiej, działającej w latach -tych awangardowej grupy o tendencjach lewicujących. Kilka osób z tej pierwszej grupy było obecnych również w drugiej. Dołączyła się m. in. Maria Jaremianka, z którą Kantor stworzył swój sławny teatr śmierci, jak go nazywano na świecie, Cricot . Programu politycznego nie było żadnego. Program artystyczny był bardzo szeroki: od ekspresjonizmu, przez surrealizm i mniejszy odłam to była abstrakcja. Na drugiej wystawie ogólnopolskiej mój obraz dostał wyróżnienie. Był to autoportret. Sensacyjne było, że przedstawiłam siebie w ciąży. Później doszła młodsza od nas grupa, tzw. nowohucka, uprawiali 26 malarstwo abstrakcyjne, sztukę materii, płaskorzeźby. Stowarzyszenie dostało jako siedzibę podziemia pałacu Krzysztofory. Była to wspaniała galeria stworzona przez nas od podstaw. Ale głównie przez Stanisława Balewicza, później dyrektora galerii. W podziemiach były komórki na węgiel. Trzeba było wyprowadzić ludzi z tym węglem, wyczyścić ściany. On tam ciągle ściągał swoich znajomych, którzy prawie za darmo pracowali, a i sam włożył bardzo dużo energii i czasu. Tak powstała galeria, która przez wiele lat była ośrodkiem awangardy. Rewelacją na owe czasy było, że publiczność brała udział w działaniach artystycznych. Krzysztofory od roku stały się też siedzibą teatru Tadeusza Kantora. Tam dopiero, w Krzysztoforach, teatr Kantora Cricot mógł się w pełni rozwinąć i po kilkunastu latach, od przedstawienia „Umarła klasa”, stać się rewelacją światową. Grupa Krakowska była najaważniejszym stowarzyszeniem artystycznym w powojennej historii sztuki w Polsce. W Krzysztoforach odbywały się jej doroczne wystawy, które ściągały ogromną publiczność. Galeria działa do dziś. Moja kariera w Polsce szła torem akademickim, byłam asystentką, adiunktem itd, z tym, że nominację profesorską otrzymałam dopiero za czasów pierwszej Solidarności ( r.). Jako awangardowa artystka, która nigdy nie była w partii, nie byłam zbyt popularna u władzy. Ale miałam około stu wystaw zagranicznych. Dużo moich prac zostało zakupionych. Nie mam powodów do narzekań. Y życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang foto: Anna Bidakowska Słoneczny rydwan nazywa sie rzeźba a właściwie grupa rzeźb plenerowych zamówionych w roku przez gminę Södertälje u Władysława Hasiora, jednego z najwybitniejszych polskich artystów drugiej połowy XX w. Dla Hasiora – który w tym czasie był chyba u szczytu powodzenia – był to okres monumentalnych rzeźb z betonu. Powstało wówczas kilka takich rzeźb, m. in. w Polsce koło Koszalina „Płomienne ptaki”. Do najświetniejszych należy grupa „Słoneczny rydwan” zrealizowana w Södertälje. Rzeźby-pomniki te nie były bowiem przywożone – gotowe – z pracowni artysty czy odlewni tylko wznoszone na miejscu przy pomocy bardzo starożytnej techniki. W ziemi kopie się rowek, wkłada tam pręty zbrojeniowe i zalewa betonem, uzupełnia różnymi żelaznymi elementami, jak koła zębate, piły tarczowe, rury, drabiny, ostrza i – po zastygnięciu betonu – ostrożnie podnosi do pozycji pionowej. Monument jest prawie gotowy. Pozostaje jeszcze tu i ówdzie wyszlifować i podmalować. Szóstka rozbieganych koni na wzgórzu obok kanału w Södertälje ma na grzbietach rynienki, które, od czasu do czasu, napełniało się benzyną i podpalało. Wszystkie plenerowe rzeźby Hasiora są współgraniem żywiołów: ziemi, wody, powietrza; tutaj dochodzi jeszcze ostatni, brakujący – ogień. Konie Hasiora przez lat nie były szczególnie pilnie doglądane. Odkryła to ubiegłej zimy Jolanta Borusewicz, która bardzo energicznie zaczęła zabiegać o rekonstrukcję trochę zdewastowanych rzeźb i, przede wszystkim, o uporządkowanie terenu wokół nich. W rezultacie tych zabiegów płonące konie prezentują się znowu wspaniale, a trzydziestoletnia patyna, osmolone od dawnych zapaleń fragmenty i pojawiający się tu i ówdzie mech nadaje im nowych znaczeń. Ekspert powinien ocenić, czy, na szczęście niewielkie, wykruszone fragmenty koni należy zrekonstruować, czy też pomniki lepiej zakonserwować w takim stanie, w jakim są. Niektóre mają zniszczone rynienki na benzynę i, jeśli się ich nie naprawi, nie będzie można ich więcej zapalać. Z drugiej strony rekonstrukcja jest skrajnie trudna. Rzeźby powstawały w ziemi. Ich powierzchnia nie jest gładka, lecz pokrywają ją, niby skamieliny sprzed milionów lat, odciśnięte liście, źdźbła trawy, kamyki i grudki ziemi. Nauczycielem pochodzącego z Podhala Hasiora był Antoni Kenar, twórca zakopiańskiej szkoły rzeźby, która, obok Hasiora, wydała kilku wybitnych artystów, m. in. Antoniego Rząsę, autora, przede wszystkim, rzeźb w drewnie, głównie o tematyce religijnej. 27 To jego twórczość kojarzymy ze stylem zakopiańskim. U outsidera Hasiora motywy religijne możemy odnaleźć w cyklu sztandarów skomponowanych z różnych tkanin i wielu innych elementów, umieszczonych na wysokich drągach, na wzór sztandarów kościelnych. Jeden taki sztandar jest w Moderna Museet, dwa inne można podziwiać w lokalach Polskiego Instytutu. Władysław Hasior był bardzo wszechstronnym artystą. Obok monumentalnych pomników i sztandarów tworzył quasiobrazy, reliefy, instalacje. Najczęściej były to kolaże z ready-made, gotowych elementów, do jakich Hasior miał szczególne upodobanie. Były to części mechanizmów, lalki i inne zabawki, nieraz zepsute, bezużyteczne – nabierające nowych, znaczeń w zaskakujących zestawieniach. Wyrosły z tradycji polskiej sztuki ludowej stał się współtwórcą europejskiej awangardowej rzeźby XX w. Y życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Solens segervagn heter en skulptur, eller egentligen en grupp skulpturer av Wladyslaw Hasior, beställd av Södertälje kommun. Hasior var en av Polens främsta konstnärer under den andra halvan av -talet. Vid tiden för skulpturgruppen i Södertälje var han på höjden av sin karriär och ägnade sig åt monumentala skulpturer i betong. Han skapade en rad sådana skulpturer – bland annat ”Eldfåglarna” utanför Koszalin i Polen. ”Solens segervagn” hör till de främsta exemplen på denna period i hans skapande. Dessa skulpturer/monument kom inte färdigstöpta från konstnärens ateljé utan restes och framställdes på plats med hjälp av en uråldrig teknik. Ett dike grävdes i marken. Man stoppade ner armeringsjärn och hällde över betong, lade sedan till andra element som kugghjul, sågblad, rör, stegar, järnspetsar. När betongen stelnat restes helheten. Då återstod bara att fila här och var och måla vissa detaljer – sedan var skulpturen klar. De sex löpande hästarna på kullen vid en kanal i Södertälje har små rännor i nacken. De fylldes med bensin som tändes på. Samtliga utomhusskulpturer av Hasior är ett samspel mellan elementen: jord, vatten och luft. Här tillkommer dessutom det ärde och sista elementet: elden. Att Hasiors hästar inte har underhållits nämnvärt under de senaste åren var något som Jolanta Borusewicz upptäckte förra året. Sedan dess har hon med stort engagemang förespråkat en upprustning av den något förfallna skulpturgruppen. Hon har också verkat för att man ska städa upp området omkring den. Till följd av denna insats är skulpturerna nu upprustade och presentabla. Den trettioåriga patineringen, sotet från eldmanarna och mossan lägger till nya betydelser. Det är upp till experter att bedöma om de – som tur var begränsade – skador som uppkommit på hästarna ska repareras eller om skulpturerna ska bevaras i sitt nuvarande tillstånd. Några av hästarna har förstörda rännor. Om man inte lagar dem kan man inte tända eld på dem. Å andra sidan skulle en rekonstruktion vara mycket svår att genomföra. Skulpturerna uppstod i jorden. De har skrovlig yta som liknar uråldriga fossiler, men egentligen är avtryck från löv, gräs, stenar och jordkockor. foto: Anna Bidakowska Hasior var elev till Antoni Kenar som skapade Zakopanes skulpturskola. Vid sidan av Hasior hade han en rad berömda adepter, bland annat Antoni Rzasa som framförallt gjorde religiösa skulpturer i trä. Hans skulpturer är starkt förknippade med Zakopane-stilen. Hos outsidern Hasior stöter vi på religiösa motiv i en serie fanor som han gjorde av olika textilier och andra material. De hänger på höga stänger precis som religiösa fanor och helgonbilder i Polen. En sådan fana finns på Moderna museet, två andra kan beskådas på Polska Institutet i Stockholm. Wladyslaw Hasior var en mångsidig konstnär. Vid sidan av monumentala skulpturer och fanor skapade han kvasi-målningar, reliefer och installationer. Oftast var det collage av färdiga föremål – föremål som Hasior hade en speciell förkärlek för. Det kunde vara maskindelar, dockor och andra leksaker, of- 28 tast trasiga, oanvändbara. I hans händer fick de nya – oftast oväntade – betydelser. Han växte fram ur polsk folklore och blev en del av Europas avantgarde inom det sena talets skulptur. Y Nanas krönika Nanafelieton Konstiga länder Dziwne kraje d paru tygodni najczęściej zadawane mi pytanie brzmi jesteś z osji ubiegłym miesiącu było to jesteś z umunii ie odpowiadałam grzecznie na oba stwierdzenia ie jestem z osji nie jestem z umunii tedy padało pytanie uzupełniające ale masz tam rodzinę ie też nie ak naprawdę w rodzinie mam tylko chłopów z lekinge i måland est oczywiście powód dla którego zadawano mi pytania o ewen tualne rosyjskie lub rumuńskie pochodzenie ubiegłym miesiącu wybierałam się mianowicie do umunii a teraz czas na osję ie mam nic przeciwko temu że ludzie pytają ytania nie są niczym niezwykłym podczas rozmowy z całą pewnością nie le bardzo trudno mi wyobrazić sobie że ktoś zadawałby takie same pytania gdybym przedtem powiedziała że wybieram się do iszpanii albo rancji ikt nie myśli że jestem rancuzką albo iszpanką gdy jadę na ajorkę lub do aryża to są miejsce do których się jeździ bez konieczności odwiedzenia jakichś krewnych ukareszt czy ankt etersburg natomiast wydają się być miejscami do których nikt nie spodziewa się że pojedziesz jeśli nie masz tam rodziny do odwiedzenia udzie nie rozumieją dlaczego ktoś chciałby jechać do krajów takich jak umunia czy osja albo jakiegikolwiek innego leżącego na wschód od iemiec ak rozumiem że to polega na niewiedzy ale wszystko jedno bardzo mnie to złości rudno mi robić dobrą minę kiedy kolega kolegi mówi acha więc jedziesz do osji dziwne ie rozumiem co jest takie strasznie dziwne w wyjeździe do osji ważam raczej za dziwne że tylu ludzi wyjeżdża na urlop do wyeksploatowanych hiszpańskich kurortów gdy rosyjska arelia wzywa olega poklepuje mnie po plecach i mówi że nie powinnam się tak złościć udzie nie mają nic złego na myśli a dziwny nie musi być wcale negatywnym słowem wszem nie musi ni uważają na pewno że osja to po prostu inny ekscytujący cel podróży asne wiem że jest więcej zwedów jadących rokrocznie na hiszpańskie plaże niż zwedów jadących do rosyjskiej tajgi ednocześnie jednak słówko dziwny tworzy dystans między nami to co jest normalne a nimi to co jest dziwne zwecja chociażby to przykład normalnego kraju podczas gdy osja to przykład tak zwanego dziwnego kraju echać do obcego kraju wszystko jedno jakiego jest jednak w zasa dzie akceptowane hodzi w końcu tylko o krótką wizytę eśli człowiek posuwa się tak daleko że zaczyna uczyć się dziwnego języka o to już zupełnie inna sprawa o dziwniejsze od wyjazdu na wschód ama od kilku lat poświęcam część mojego czasu na naukę rumuńskiego iedy wypłynie to w rozmowie pojawiają się te same pytania esteś z umunii asz tam rodzinę albo z uniesionymi brwiami cha nie masz rumuńskich korzeni 29 en vanligaste frågan jag har fått under de senaste veckorna är r du från yssland örra månaden hette det i stället r du från umänien ej har jag svarat artigt på båda påståendena ag är inte ifrån yssland jag är inte ifrån umänien å kommer istället följdfrå gan en du har släkt där ej inte det heller ig veterligen har jag bara bönder från le kinge och måland i min släkt et finns naturligtvis en anledning till varför frågorna om ett eventuellt rumänsk eller ryskt ursprung ställs till just mig örra månaden reste jag nämligen till umänien och nu är det dags för yssland ag har inget emot att folk frågar öljdfrågor är inte ovanliga när man språkar med varandra det är inte det en jag har mycket svårt att tänka mig att någon skulle ställa samma frågor om jag i meningarna innan hade berättat att jag skulle åka till panien el ler rankrike et är ingen som tror att jag är fransk eller spansk om jag åker till allorca och aris det är ställen dit man kan åka utan att hälsa på någon släkt ukarest och t etersburg verkar däremot vara ställen dit man inte förväntas vilja åka om det inte är för att man har släkt där lltså folk förstår inte varför man skulle vilja åka till länder som umänien och yssland eller något annat land som ligger öster om yskland a jag vet att det beror på okunskap men likväl gör det mig förbannad ag har svårt att hålla god min när en kompis till en kompis säger att jaha du ska åka till yssland så konstigt ag förstår liksom inte vad som är så himla konstigt med att åka till yssland ag tycker däremot att det är konstigt att så många åker på semester till exploaterade spanska semesterorter när ryska arelen hägrar in kamrat klappar mig på axeln och säger att jag inte ska vara så upprörd olk menar inget illa och konstigt behöver inte vara ett negativt ord ej det behöver det ju inte e menar säkert att bara att yssland i deras ögon är ett annorlunda och spännande resmål ch ja jag vet att det är fler svenskar som årligen åker till spanska sandstränder än vad det är svenskar som åker till ryska ajgan en samtidigt skapar ordet konstigt en distans mellan vi det som är normalt och dem det som är konstigt verige är till exempel ett exempel på ett normalt land medan yssland är ett exempel på ett så kallat konstigt land tt resa till ett främmande land vilket det än må vara är ändå ganska accepterat et handlar ju oftast bara om ett tillfälligt be sök år man däremot så långt att man börjar lära sig ett konstigt språk ja då är det en helt annan sak et är konstigare än att åka österut jälv har jag sedan några år tillbaka ägnat en del av min fritid till att studera rumänska är det kommer på tal dyker samma frågor Nanas krönika Nanafelieton upp igen r du ifrån umänien ar du släkt där eller med ett höjt ögonbryn ähä du har inte rumänska rötter varför har du då lärt dig språket n minnesvärd kommentar kom från en lärare jag hade på journalisthögskolan ed ett leende på gränsen till hånleende utbrast han umänska vad ska du med det till ja sa jag ill skillnad från svenskan så är det ju ungefär miljoner som talar språket anske fick läraren sig en tankeställare för året efter skrev han ett rekommendationsbrev som jag använde mig av när jag ansökte om att få läsa en sommarkurs i rumänska på universitetet i luj apoca i ranssylvanien et var viktigt skrev min lärare att flera svenska journalister lärde sig om umänien och andra östeuropiska länder ag vill inte skriva något slags försvarstal om varför yssland olen och umänien inte är konstiga länder och varför man borde åka dit på semester eller varför man borde lära sig de här ländernas språk els så tycker jag att det är överflödig information dels så skulle det bli ett väldigt långt försvarstal ad jag vill belysa är att det i talets uropa fortfarande verkar finnas en mental järnridå mellan väst och öst ven om det inte längre handlar om politik som det gjorde under alla kriget så finns det ändå kvar en rädsla för ryssen ch ryssen i detta fall är alltså alla länder som är eller har varit kommunistiska länder och tillhört det så kal lade östblocket arför det är så går naturligtvis inte att svara på i en handvändning et är bara att beklaga att människors rädsla sätter stopp för många intressanta möten och upplevelser en det är också viktigt att tillägga att det är långt ifrån alla som tycker att det är konstigt att besöka våra grannar i öst et är trots allt fler och fler som styr kosan österut är jag tänker efter så har jag i skrivande stund två bekanta som befinner sig antingen i umänien eller i kraina tidigare i dag åt jag lunch med en kompis som berättade om en kommande bilsemester till olen och häromdagen åt jag lunch med en annan kompis som talade sig varm om förra sommarens tågluff i ulgarien jälv åker jag som sagt till yssland i sommar två veckor på cykel längs ryska landsvägar blir det edan när jag kommer hem ska jag berätta för alla som vill höra om hur ljuvligt vackert det är att cykla längs nega uropas näst största sjö m hur saftiga pirogerna är i ryska arelen om hur gott granarna doftar i ajgan och hur jag önskar att jag besökte banjan den ryska bastun oftare ch om någon frågar r du från yssland ska jag le och säga nej tyvärr men jag har precis varit där och du borde också åka dit ❖ Nana Håkansson bor i Göteborg. Jobbar på Sveriges Radio och som skrivande frilansjournalist. 30 dlaczego w takim razie uczysz się tego języka sobliwy komen tarz usłyszałam od nauczyciela z wyższej szkoły dziennikarskiej niemal pogardliwym uśmieszkiem wybuchnął rumuński a na co ci to potrzebne o wiesz odpowiedziałam w odróżnieniu od szwedzkiego mniej więcej mln ludzi mówi tym językiem auczyciel zapewne przemyślał sprawę bo rok później napisał mi list rekomendacyjny który przydał mi się kiedy starałam się o miejsce na letnim kursie rumuńskiego w luj w ransylwanii est bardzo ważne napisał mój nauczyciel by więcej szwedzkich dziennikarzy dowiedziało się czegoś o umunii i innych krajach wschodnioeuropejskich ie zamierzam pisać mowy na temat dlaczego osja olska i umunia nie są dziwnymi krajami i dlaczego powinno się tam jeździć na urlop i dlaczego należy się uczyć języków tych krajów o pierwsze uważam że byłoby to niepotrzebne po drugie byłaby to bardzo długa mowa hcę zwrócić uwagę że w uropie ego wieku w dalszym ciągu zdaje się istnieć mentalna żelazna kurtyna między wschodem a zachodem eśli nawet nie chodzi już o politykę jak to się działo w czasach zimnej wojny to w dalszym ciągu żyje obawa przed ruskim ruski znaczy w tym wypadku wszystkie kraje które są albo były komunistyczne i należały do tzw bloku wschodniego laczego tak się dzieje nie sposób odpowiedzieć jednym zdaniem ak czy inaczej jest godne ubolewania że strach i uprzedzenie uniemożliwia wiele interesujących spotkań i przeżyć ależy jednak koniecznie dodać że daleko nie wszyscy uważają że odwiedzać naszych sąsiadów na wschodzie jest dziwne imo wszystko coraz więcej ludzi kieruje się na wschód am dwójkę znajomych którzy w tej chwili znajdują się w umunii albo na krainie lunch dzisiaj jadłam ze kolegą który opowiadał o swoim nadchodzącym urlopie w olsce a przedwczoraj byłam na lunchu z kimś kto gorąco wychwalał swój ubiegłoroczny trainhiking w ułgarii atem jak już pisałam jadę do osji planuję dwa tygodnie rowerem po rosyjskich polnych drogach otem kiedy wrócę do domu będe opowiadać wszystkim którzy chcą słuchać jak świetnie i cudownie jest pedałować brzegami negi drugiego co do wielkości jeziora uropy ak soczyste są pierogi w rosyjskiej arelii jak pięknie pachną jodły w tajdze i jak bardzo chciałabym częściej chodzić do bani – rosyjskiej sauny kiedy ktoś zapyta jesteś z osji odpowiem z uśmiechem niestety nie ale właśnie tam byłam i ty też powinieneś tam pojechać ❖ Nana Håkansson mieszka w Göteborgu. Pracuje w Szwedzkim Radiu i pisze jako frilanser. życie codzienne i artystyczne Y Suecia Polonia nr ()/ ”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem wydawanym przez Stowarzyszenie Forum Suecia-Polonia Hejdå Östeuropa c.d. ze str. / fort. från sid. Mellantrichova w Pradze, Czechy, ☛ Ulica październik eden jest przebrany za bitelsa drugi za ozarta ozostali to swobodnie ubrani młodzi ludzie z plikiem ulotek w ręku toją na ulicach między lacem aclava i tarym ynkiem ozdają reklamy imprez kulturalnych w czeskiej stolicy – asja św ana acha greatest hits eethovena in deutsches equiem rahmsa może występ mima do muzyki e eatles kościołach i teatrach miasta każdego dnia prezentuje się przekrój sztuki co przez wieki nawarstwiała się w krajach zachodu w tym i w radze gdzie mieszkał m in ozart ferta przyprawi szwedzkiego konesera kultury o zzielenienie z zazdrości chociaż przecież mówimy tu o perłach które przyciągają nie tylko snobów d do roku w zechach zmniej szyła się frekwencja w bibliotekach i w ki nach a zatem również liczba bibliotek i kin le jednocześnie podwoiła się liczba aktywnych teatrów i liczba przedstawień znacząco wzrosła urystyka oczywiście czę ściowo wyjaśnia ten fenomen zy można przyjemniej spędzać czas w barokowym kościele niż z towarzyszeniem chóru śpiewającego acha apewne niemieccy japońscy i amerykańscy miłośnicy mu zyki przyczyniają się do rozkwitu życia muzycznego w radze le co to za róż nica adanie że globalizacja wyniszcza lokalną kulturę by zrobić miejsce kulturze hollywoodzkiej nie ma po prostu nic wspól nego z rzeczywistością ozwój fastfoodów to jedna rzecz oom teatralny w zechach – druga ❖ Melantrichovagatan i Prag, Tjeckien, oktober n är utklädd till eatlesmedlem en annan till ozart ndra är ledigt klädda ungdo mar med en bunt flygblad i ena handene står på gatorna mellan áclavplatsen och ammelstadstorget i rag e gör reklam för olika kulturevenemang i den tjeckiska huvudstaden – achs ohannespassionen eethovens bästa rahms in deutsches equiem kanske en mimikföreställning till eatleslåtar stadens kyrkor och teatrar ges varje dag ett tvärsnitt av den konst som genom århundradena har ackumulerats i västerlandet inte minst i rag som tidvis hyste bland andra ozart tbudet lär göra en svensk finkulturalist grön av avund trots att det handlar om pärlor som inte bara lockar konnässörsnobbar ellan och minskade biblio teks och biobesöken i jeckien och där med också antalet bibliotek och biografer en samtidigt fördubblades de verksamma teatrarna och de visade föreställningarna ökade kraftigt urismen är självklart en del av förklaringen ad kan vara ett bättre sätt att njuta en vacker barockkyrka än att höra en kör ösa på med ach et är nog mycket tack vare tyska japanska och amerikanska musikälskare som rags kulturliv blomst rar en vad spelar det för roll nacket om att globaliseringen utarmar den lokala kulturen till förmån för ollywoodkultur stämmer helt enkelt inte nabbmatsut vecklingen är ett exempel cenboomen i jeckien ett annat ❖ Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew Bidakowski Redaktör/Redaktor: Zbigniew Bidakowski Översättning/Tłumaczenia: Stefan Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg Grafisk form/Opracowanie graficzne: Anna Bidakowska Foto: Anna Bidakowska, Johnen Galerie, Joanna Ocias, Polska Institutet, Ignacy Skwarcan Adress/Adres:”Suecia Polonia”, Himlabacken , Solna Tel/fax:+-()- , +-() e-mail: [email protected] Alla inbetalningar till Plusgiro/ Wszystkie wpłaty na Plusgiro: 194 626-8 Föreningen Forum Suecia-Polonia Redaktionen tar inget ansvar för innehåll i annonser, återsänder inte obeställd materiall och har inga möjligheter att svara på alla insända brev. Vi förbehåller oss rätter att förkorta och redigera texter samt ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie ma możliwości odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. - ◆ / : /: , , / , /: , , , / , , , . /, , , / „” , , / , . , /
Podobne dokumenty
Världen som Miłosz levde i Świat, w którym żył
Vardag & kulturevenemang bl a om Förintelsens tredje fas, Ludomir Garczyński-Gąssowski om Andrzej Nils Uggla
Życie codzienne i artystyczne m. in o Trzecia faza holocaustu, Ludomir Garczyński-Gąssow...
Tadeusz Kantor - Suecia Polonia
tym bardzo obszernie w swoim czasie. Tej jesieni, 19 września, w teatrze miejskim w Helsingborgu odbędzie się kolejna premiera, w reżyserii Serbki Anji Sušy.
Sztuka nie dotyczy właściwie tylko epid...
