Giełdowe instrumenty pochodne

Giełdowe instrumenty pochodne
OPCJA
KUPNA
Nabywca
(posiadacz
długiej
pozycji)
prawo
kupna
instrumentu
bazowego
SPRZEDAŻY
Sprzedawca
(wystawca)
posiadacz
krótkiej pozycji
Nabywca
(posiadacz
długiej
pozycji)
Sprzedawca
(wystawca)
posiadacz
krótkiej pozycji
obowiązek
sprzedaży
instrumentu
bazowego
prawo
sprzedaży
instrumentu
bazowego
obowiązek
kupna
instrumentu
bazowego
Opcje notowane na GPW są rozliczane w sposób pieniężny
co oznacza, że nabywca opcji jest uprawniony do otrzymania
tzw. kwoty rozliczenia z opcji, natomiast wystawca opcji jest
zobowiązany do zapłacenia tej kwoty.
Kwota rozliczenia to:
w przypadku opcji kupna:
(WIG20 w dniu wykonania* – kurs wykonania) x 10 zł
w przypadku opcji sprzedaży:
(kurs wykonania – WIG20 w dniu wykonania) x 10 zł
Giełdowe
instrumenty
pochodne
www.gpw.pl
Szczegółowe informacje oraz materiały edukacyjne
na temat instrumentów pochodnych notowanych
na GPW można znaleźć na stronach:
www.gpw.pl
futures.gpw.pl
opcje.gpw.pl
Zainteresowani mogą również kierować pytania
na adres: [email protected]
www.gpw.pl
Pierwsze opcje na indeks WIG20 zostały wprowadzone do
obrotu na GPW we wrześniu 2003 r. Instrumenty te, podobnie
jak kontrakty terminowe na WIG20, notowane są w seriach,
które wygasają w trzeci piątek marca, czerwca, września
i grudnia. W obrocie zawsze znajdują się serie z czterema
terminami wygaśnięcia. W każdym terminie wygaśnięcia
dostępne są zarówno opcje kupna, jak i sprzedaży, z licznymi
kursami wykonania.
Opcja kupna daje nabywcy prawo do kupna indeksu WIG20
w dniu jej wygaśnięcia po cenie wykonania. Jej sprzedawca
(wystawca) ma natomiast obowiązek dostarczenia indeksu,
jeżeli nabywca opcji zdecyduje się skorzystać ze swojego
prawa.
Opcja sprzedaży daje nabywcy prawo do sprzedania indeksu
WIG20 w dniu jej wygaśnięcia po cenie wykonania. Jej
sprzedawca (wystawca) ma natomiast obowiązek odkupienia
indeksu, jeżeli nabywca opcji zdecyduje się skorzystać ze
swojego prawa.
Fakt, że inwestor, który nabywa opcję (kupna lub sprzedaży)
ma prawo jej wykonania oznacza, że skorzysta z tej możliwość
tylko, gdy będzie wiązała się ona dla niego z osiągnięciem
zysku (kwota rozliczenia będzie dodatnia). Za ten komfort musi
zapłacić wystawcy opcji kwotę, która nazywana jest premią
opcji. Jest to jedyna płatność, jakiej dokonuje osoba otwierająca długą pozycję na rynku opcji. Jest to też maksymalna
kwota, jaką kupujący może stracić. Premię opcji na WIG20
ustala się mnożąc jej giełdowy kurs przez 10 zł.
Większe ryzyko inwestycyjne ponosi wystawca opcji. Jeżeli
w dniu wygaśnięcia kwota rozliczenia będzie dodatnia, to
posiadacz długiej pozycji z pewnością ją wykona. Dla wystawcy będzie to oznaczać konieczność przelania tejże kwoty na
rachunek drugiej strony transakcji. Dla posiadacza krótkiej
pozycji straty mogą być bardzo duże. Wystawianie opcji,
podobnie jak w przypadku kontraktów terminowych, wiąże się
z koniecznością wpłaty depozytu zabezpieczającego.
Opcji nie trzeba utrzymywać do dnia wykonania. Zarówno
nabywca, jak i wystawca, przez zawarcie w dowolnym
momencie odwrotnych transakcji do pierwotnych mogą
zamknąć pozycję.
Przykład opcji kupna
Kurs indeksu WIG20 wynosi 3.000 pkt. Inwestor oczekuje,
że będzie on zwyżkował i kupuje opcję kupna z kursem wykonania 3.300 pkt. Jej giełdowy kurs wynosi 30 pkt, co oznacza, że inwestor płaci za nią 300 zł. Jeżeli WIG20 w dniu
wykonania osiągnie wartość 3.600 pkt. (wzrośnie o 20%),
to posiadacz długiej pozycji otrzyma od wystawcy 3.000 zł
([3.600 pkt. – 3.300 pkt.] x 10 zł). Biorąc pod uwagę wcześniej zapłaconą premię jego zysk wyniesie 2.700 zł (900%).
Jeżeli kurs WIG20 w dniu wykonania osiągnie wartość poniżej
3.300 pkt., wówczas opcja nie zostanie wykonana. Nabywca
straci całą premię, a dla wystawcy będzie ona zyskiem.
Przykład opcji sprzedaży
WIG20 ma 3.000 pkt. Inwestor oczekuje spadku i kupuje
opcję sprzedaży z kursem wykonania 2.800 pkt. Jej giełdowy
kurs wynosi 45 pkt., co oznacza, że płaci za nią 450 zł. Jeżeli
WIG20 w dniu wykonania osiągnie wartość np. 2.700 pkt.
(spadnie o 10 proc.), to posiadacz długiej pozycji otrzyma
od wystawcy kwotę rozliczenia równą 1.000 zł ([2.800 pkt.
– 2.700 pkt.] x 10 zł). Biorąc pod uwagę zapłaconą premię,
jego zysk wyniesie 550 zł (122%). Jeżeli WIG20 w dniu
wykonania osiągnie wartość powyżej 2.800 pkt., to opcja
nie zostanie wykonana. Nabywca straci całą premię,
a dla wystawcy będzie ona zyskiem.
* Przy ustalaniu kwoty rozliczenia dla opcji na WIG20 za wartość WIG20 z dnia
wykonania brana jest po uwagę średnia arytmetyczna ze wszystkich wartości tego
indeksu z ostatniej godziny notowań ciągłych oraz wartości tego indeksu ustalonej
na zamknięcie sesji giełdowej.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, luty 2008
Opcje na indeks WIG20
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie
Zysk wynagrodzeniem za ryzyko
Cechą charakterystyczną instrumentów pochodnych
jest dźwignia finansowa. Sprawia ona, że wartość zainwestowanych pieniędzy, w zależności od sytuacji rynkowej,
rośnie lub maleje w znacznie większym tempie niż na rynku
akcji. Możliwe jest więc osiąganie bardzo wysokich stóp
zwrotu. Ryzykuje się jednak przy tym także utratę znacznej
części zainwestowanych pieniędzy, a w skrajnych
przypadkach nawet większej kwoty, niż pierwotnie
ulokowana.
W rzeczywistości, poziom ryzyka inwestycyjnego zależy
głównie od samego inwestora – od tego, w jakim celu
będzie wykorzystywał instrumenty pochodne i jak bardzo
będzie bazował na wbudowanej w nie dźwigni finansowej.
Zyskowne inwestowanie w instrumenty pochodne wymaga:
• starannego planowania inwestycji włącznie ze sposobem
jej zamknięcia • ugruntowanej wiedzy • cierpliwości • żelaznej dyscypliny.
Konstrukcję i zasady funkcjonowania derywatów powinien
znać każdy inwestor. Rezygnowanie z tej wiedzy oznacza
mniejsze szanse na zwycięstwo w rywalizacji toczonej
w dynamicznym świecie finansów, do której każdego dnia
przystępują tysiące inwestorów.
Instrumenty pochodne to instrumenty finansowe, których
wartość zależy od wartości innych instrumentów bazowych.
Najpopularniejszymi instrumentami bazowymi dla giełdowych
instrumentów pochodnych są: akcje, indeksy akcji, kursy
walut, indeksy stóp procentowych. Natomiast najpopularniejszymi rodzajami instrumentów pochodnych są kontrakty
terminowe oraz opcje. Instrumenty te znajdują się w ofercie
GPW.
Kontrakty terminowe
Inwestor, który kupuje kontrakt terminowy (otwiera długą
pozycję) zobowiązuje się, że w dniu jego rozliczenia
(wygaśnięcia), nabędzie określoną ilości instrumentu
bazowego, po cenie ustalonej w chwili zawarcia transakcji.
Inwestor, który sprzedaje (otwiera krótką pozycję)
zobowiązuje się do dostarczenia instrumentu bazowego na
takich samych warunkach.
Rozliczenie pieniężne
Powyższa definicja oddaje istotę kontraktów, które rozliczane
są przez dostawę instrumentu bazowego. Kontrakty notowane na GPW rozliczane są pieniężnie. Oznacza to, że
zamiast faktycznej dostawy instrumentu bazowego,
następuje transfer pewnej kwoty pieniędzy. To, który
inwestor ostatecznie zyska, a który straci zależy od kierunku
zmiany ceny instrumentu bazowego. Posiadając pozycję
długą zarabiamy na wzroście, natomiast zajmując pozycję
krótką zarabiamy na spadku ceny instrumentu bazowego.
Terminy wygaśnięcia i serie
Kontrakty terminowe znajdują się w obrocie przez określony
czas. Cechą wspólną kontraktów notowanych na GPW jest
to, że wygasają w trzeci piątek marca, czerwca, września
i grudnia.
W zależności od kontraktu terminowego w obrocie znajdują
się zawsze dwie, trzy lub cztery serie kontraktów. Po zawarciu transakcji kontrakty terminowe nie muszą być utrzymywane do dnia wygaśnięcia. Jeżeli inwestor postanowi
zamknąć pozycję wcześniej, dokonuje tego poprzez zawarcie
transakcji odwrotnej czyli zamyka pozycję długą sprzedając
kontrakt, natomiast pozycję krótką – kupując go.
Działanie dźwigni finansowej
Dźwignia finansowa występuje tam, gdzie do nabycia instrumentu finansowego wystarczy posiadać kwotę odpowiadającą niewielkiej części jego wartości.
Dźwignia sprawia, że w ujęciu procentowym wartość zainwestowanych pieniędzy zmienia się dużo szybciej, niż wynikałoby to z procentowej zmiany notowań kontraktów. Na wykresie zilustrowano działanie dźwigni finansowej wynoszącej
10:1 (inwestor otworzył pozycję, która warta jest dziesięć
razy więcej niż wpłacony depozyt zabezpieczający).
Punkt A jest dla inwestora neutralny – nie zmienia się kurs
instrumentu bazowego, nie ma zysku, ani straty. Gdyby
jednak po kupnie kontraktu notowania poszły w górę o 1%
(pkt B), to inwestor zarobiłby 10%. Z kolei spadek kursu
o 1% (pkt C) oznacza, że inwestor straciłby 10%. Wielkość
dźwigni finansowej zależy od poziomu depozytu zabezpieczającego. Jeżeli wynosi on np. 5%, to tworzy dźwignię
20:1 (100/5=20). Jeżeli depozyt ustalony został na 10%,
to dźwignia wynosi 10:1 (100/10=10).
50%
40%
30%
20%
B
zmiana
kursu
kontraktu
-5%
10%
A
-4%
-3%
-2%
-1%
C
0%
0% 1%
2%
3%
4% 5%
-10%
-20%
zysk / strata inwestora
Inwestowanie na Giełdzie Papierów Wartościowych
w Warszawie to nie tylko lokowanie pieniędzy w akcje.
Paleta produktów GPW jest znacznie szersza i obejmuje
również instrumenty pochodne nazywane także derywatami.
Instrumenty pochodne dają ogromne możliwości
inwestycyjne, do których należy zaliczyć m.in.: zarabianie
na spadku cen akcji, inwestowanie we wzrosty i spadki
indeksów giełdowych, inwestowanie z dźwignią finansową,
wykorzystanie instrumentów pochodnych w zarządzaniu
ryzykiem.
Giełdowe instrumenty pochodne
-30%
Depozyt zabezpieczający
Otwierając długą lub krótką pozycję na rynku kontraktów
terminowych inwestor nie płaci tyle, ile faktycznie wart jest
kontrakt terminowy. Wnosi jedynie tzw. depozyt
zabezpieczający, który stanowi niewielką część wartości
kontraktu (od kilku do kilkunastu procent w zależności od
kontraktu). Z nim związana jest wspomniana już dźwignia
finansowa. Rozliczenie kontraktu następuje po każdej sesji
giełdowej. Jeżeli danego dnia notowania wzrosły, to część
depozytu zabezpieczającego inwestora posiadającego krótką
pozycję, zostanie przekazana na rachunek posiadacza długiej
pozycji (i odwrotnie). Jeżeli wskutek takich codziennych
transferów wartość depozytu zabezpieczającego inwestora,
który błędnie przewidział kierunek zmian cen instrumentu
bazowego spadnie poniżej określonego poziomu, to dom
maklerski wezwie go do uzupełnienia depozytu.
-40%
-50%
Z punktu widzenia inwestorów indywidualnych najważniejsze
zalety kontraktów terminowych to:
• możliwość zarabiania na wzroście i spadku różnych
instrumentów finansowych,
• szansa na osiągnięcie dużego zysku przy zaangażowaniu
niewielkiego kapitału,
• niższe koszty transakcyjne niż na rynku akcji,
• obecność animatora, który przez stałe składanie zleceń
kupna i sprzedaży ułatwia innym inwestorom zawierania
transakcji.
Kontrakty terminowe na indeksy
Instrumentem bazowym dla najstarszych kontraktów terminowych notowanych na GPW jest indeks WIG20. Jest to
wskaźnik warszawskiej giełdy, który pozwala śledzić koniunkturę w segmencie największych i najbardziej płynnych
spółek warszawskiej giełdy.
Kontrakt na WIG20 notowany jest w punktach, a jego
wartość wynika z przemnożenia kursu przez 10 zł (mnożnik).
Jeżeli kurs kontraktu wynosi np. 3.000 pkt., to jest on warty
30.000 zł. Depozyt zabezpieczający dla tych derywatów
nie przekracza zazwyczaj 10%, co oznacza, że w omawianym przykładzie wystarczy posiadać około 3.000 zł, aby móc
obstawić kierunek zmian notowań jednego z najważniejszych
indeksów GPW.
Obok kontraktów na WIG20, na takich samych zasadach,
notowane są również kontrakty na indeks mWIG40, który
śledzi koniunkturę w popularnym segmencie średnich spółek.
Kontrakty terminowe na akcje
Innym przykładem instrumentu bazowego dla kontraktów
terminowych są akcje spółek. Każdy kontrakt na GPW
opiewa na 100 akcji, a jego wartość to iloczyn tej liczby
i aktualnego kursu.
Kontrakty na akcje są szczególnie ciekawym rozwiązaniem
w czasach dekoniunktury. Wystarczy jedno zlecenie, by
czerpać zyski ze spadku cen określonych spółek.
Instrumenty te mogą zastąpić też zwykłe inwestowanie
w akcje. Wtedy zamiast kupować np. 1.000 walorów TPSA,
można nabyć 10 kontraktów. Będzie się to wiązało
z zapłaceniem mniejszej prowizji maklerskiej i z wpłaceniem
depozytu zabezpieczającego w wysokości kilku-kilkunastu
procent wartości całej transakcji.
Kontrakty terminowe na waluty
Nie wiesz w co zainwestować? Sprawdź co się dzieje
na rynku walutowym. Giełda umożliwia zarabianie na spadku
lub wzroście notowań euro i dolara amerykańskiego. Oba
instrumenty opiewają na 10 tys. jednostek danej waluty,
a depozyty zabezpieczające z reguły nie przekraczają 5%.
Oznacza to, że dźwignia finansowa jest większa niż 20:1
i jest to największa dźwignia finansowa w przypadku
kontraktów terminowych notowanych na GPW.
Ceny tych instrumentów są podawane w złotych za 100 euro
lub 100 dolarów. Oznacza to, że gdy kurs dolara wynosi
2,50 zł, to ceny kontraktów będą się kształtować na poziomie
250 zł. Gdy kurs waluty zmieni się o 1 grosz, to kontrakt
odpowie ruchem o 1 zł. Dla inwestora zmiana notowań
kontraktu o 1 zł ma wartość 100 zł.