JAKOŚĆ ZYSKU - Katedra Rachunkowości Finansowej

Rafał Cieślik
Uniwersytet Warszawski
WPŁYW AUDYTU NA „JAKOŚĆ ZYSKU” SPÓŁEK
IPO NA PRZYKŁADZIE GPW W WARSZAWIE
1. Wprowadzenie
Obecne lata nazywane są przez niektórych teoretyków zarządzania
epoką wiedzy i informacji. Trudno jest bowiem wyobrazić sobie proces
podejmowania decyzji, który nie jest wspierany szeregiem użytecznych
danych. W zakresie różnorakich decyzji gospodarczych podstawowe znaczenie mają informacje dotyczące przedsiębiorstwa i jego otoczenia, w tym
informacje o charakterze ex post (sprawozdawczość) i informacje o charakterze ex ante (prognozy).
Właściciele kapitału dążą do podstawowego celu, którym jest maksymalizacja korzyści z zainwestowanego kapitału. Jego osiągnięcie jest możliwe wyłącznie przy efektywnym systemie informacyjnym. Celem takiego
systemu jest dostarczanie danych o określonych parametrach, tj. rodzaju,
ilości, wiarygodności (jakości) i terminowości.
Uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjno-kontrolnym
odzwierciedlającym przebieg i rezultaty prowadzonej działalności jest rachunkowość. Cykl rachunkowości przebiega wieloetapowo i jest zamknięty
w ramach czasowych wyznaczonych przez zasadę periodyzacji. Najważniejszymi etapami cyklu rachunkowości finansowej są: pomiar, dokumentacja,
ewidencja, rozliczanie, kalkulacja oraz sprawozdawczość, analiza i ocena
(Podstawy rachunkowości, 2002, s. 87). Sprawozdanie finansowe stanowi
finalny produkt systemu rachunkowości. W literaturze przedmiotu sprawozdanie finansowe jest określane jako usystematyzowany zbiór wybranych
z ksiąg rachunkowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i jej
wynikach oraz o sytuacji finansowej jednostki gospodarującej (Sprawozdanie finansowe…, 2006, s. 16). Tak bogaty zakres informacji zawarty w sprawozdaniach finansowych powoduje, że jest to źródło danych dla szerokiego
grona odbiorców zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Jednakże,
aby sprawozdanie finansowe jako źródło informacji mogło być przydatne
dla tych odbiorców, powinno spełniać określone wymogi jakościowe.
68
Rafał Cieślik
Te wymogi są w literaturze określane jako atrybuty informacji finansowej
z rachunkowości, które przyczyniają się do zwiększenia jej użyteczności
(Hendriksen, van Breda, 2002, s. 140). Orientacja rachunkowości na dostarczanie informacji wielu różnym użytkownikom wymaga zatem przestrzegania w procesie pomiaru, ewidencji, przetwarzania i prezentowania danych
nadrzędnych zasad rachunkowości oraz wypracowania i przyjęcia wspólnych reguł i metod określających funkcjonowanie tego systemu. W. Brzezin
(1998, s. 23) podkreśla, iż normowanie metod i zasad rachunkowości jest
warunkiem jednolitości, a co za tym idzie, także porównywalności informacji dostarczanych przez rachunkowość. Należy jednak stwierdzić, że pomiar
dokonywany w rachunkowości nie jest tak jednoznacznie obiektywny, jak
np. w naukach ścisłych (matematyka, fizyka).
Zgodnie z obowiązującymi przepisami za przygotowanie sprawozdania
finansowego odpowiedzialny jest kierownik jednostki, dokonując przy tym
wyboru metod i zasad wyceny aktywów i pasywów. Oznacza to, że menedżer zarządzający jednostką ma wpływ na informacje zawarte w raporcie finansowym. Należy jednocześnie pamiętać, że raport finansowy może
również wpływać na zarządzających. Informacje w nim zawarte stanowią
bowiem sumaryczną ocenę efektywności zarządzania i często decydują
o utrzymaniu stanowisk przez członków zarządu. Także system premiowania menedżerów najwyższego szczebla nierzadko uzależniony jest od poziomu osiągniętego zysku. Wszystko to wywiera nacisk na zarządzających
do prezentowania w raporcie pozytywnego obrazu przedsiębiorstwa, czasem za cenę intencjonalnej ingerencji w księgi rachunkowe. Motywacja do
tego typu praktyk jest tym większa, iż system raportowania finansowego nie
daje odbiorcy uprawnień do bezpośredniej (w oparciu o księgi rachunkowe)
weryfikacji wiarygodności informacji prezentowanych w udostępnianych
publicznie sprawozdaniach finansowych. Wiarygodność muszą zapewnić
przewidziane w systemie procedury kontroli zewnętrznej (procedury obiektywnego badania).
Obiektywne badanie sprawozdania finansowego bez wątpienia przyczynia się do podniesienia wiarygodności obrazu jednostki prezentowanego w tym sprawozdaniu, a współczesny biegły rewident pełni ważną rolę
w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Jednakże szereg skandali związanych z manipulacjami danymi sprawozdawczymi, jakie
miały miejsce na początku XXI wieku i w ostatnich latach, muszą uświadamiać użytkownikom sprawozdań finansowych fakt, iż istniejący system
nadzoru i kontroli nad rachunkowością ma pewne słabości. Wśród nich
wskazuje się m.in. to, że standardy rewizji finansowej nie zawsze nadążają
za rzeczywistością oraz fakt, że w procesie badania uzyskiwana jest przez
biegłego rewidenta tzw. wystarczająca, a nie całkowita pewność z powodu
Wpływ audytu na „jakość zysku” spółek IPO na przykładzie GPW…
69
badania metodą wyrywkową, a nie pełną. Dodatkowo wskazuje się na faktyczne ograniczenie niezależności biegłego rewidenta ze względu na silną
dodatnią korelację między wydaniem opinii nieprzychylnej jednostce a rezygnacją z usług audytora, co powoduje niechęć do wydawania takich opinii
(Gut, 2006) oraz silną konkurencję cenową na rynku usług audytorskich
i związany z tym fakt badania sprawozdań przez firmy audytorskie nieposiadające wystarczającego doświadczenia branżowego (brak rozumienia specyfiki sektora, który może wpływać na wnioski z badania), za to oferujące niską
cenę usługi. Szczególnie ten ostatni element wzbudza wiele kontrowersji.
Zwolennicy tezy o wpływie wielkości firmy audytorskiej na jakość badania
wskazują, że tylko duże firmy audytorskie, mające wysoki udział w rynku
i wystarczające doświadczenie zarówno międzynarodowe, jak i branżowe
mogą zapewnić prawidłowość procesu obiektywnego badania i wydanej na
jego podstawie opinii. Mówi się tu często o tzw. paradygmacie „Wielkiej
Czwórki”. Inni zaś uważają, że wielkość udziału w rynku nie musi przekładać się na „jakość” przeprowadzonego badania. Podobnego zdania jest także
Komisja Europejska, co znalazło m.in. swoje odzwierciedlenie w Dyrektywie 2014/56/UE oraz Rozporządzeniu 537/2014 Parlamentu Europejskiego
i Rady. Rozporządzenie mówi wprost, że nie można ograniczyć możliwości
złożenia ofert przez firmy audytorskie, które mają mały udział w rynku (Polityka rachunkowości a kształtowanie…, 2014, s. 32).
Dla użytkownika informacji sprawozdawczej podstawowe znaczenie
w tym kontekście ma fakt, czy istnieje jakaś rzeczywista i empirycznie
potwierdzona zależność pomiędzy wielkością firmy audytorskiej a wiarygodnością informacji finansowej oraz to, w jaki sposób zależność ta może
przełożyć się na proces decyzyjny. Stąd też celem niniejszego opracowania
jest dokonanie analizy empirycznej zależności pomiędzy wielkością firmy
audytorskiej a „jakością zysku” prezentowanego w sprawozdaniach finansowych spółek IPO na przykładzie GPW w Warszawie.
2. Założenia i metodologia przeprowadzonego badania
empirycznego
Literatura przedmiotu wskazuje na szereg przesłanek, które wywierają silną presję na menedżerów do „poprawiania” obrazu firmy zawartego
w sprawozdaniu finansowym. Część z tych opracowań koncentruje swoją
uwagę na sytuacjach, w których skłonność do manipulowania wynikiem
finansowym wydaje się silna. Dotyczy to głównie okresów poprzedzających istotne transakcje giełdowe, w których obserwuje się niekorzystne dla
danego przypadku różnice pomiędzy rzeczywistymi wynikami prezentowa-
70
Rafał Cieślik
nymi przez daną spółkę a oczekiwaniami rynku. Jednym z takich przypadków jest wejście spółki na giełdę. Z badań prowadzonych przez S. Teoha,
I. Welcha i T. Wonga (1998a) wynikało, że około 62% badanych przedsiębiorstw wprowadzających swoje akcje na giełdę wykazywało wyższy
poziom intencjonalnych różnic memoriałowych (abnormal accruals), niż
przedsiębiorstwa wchodzące w skład próby kontrolnej. Z badań tych wynikało również, że w roku wejścia na giełdę poziom intencjonalnych różnic memoriałowych był ponadprzeciętnie wysoki, stanowił 4–5% aktywów
ogółem, tj. około 25% do 50% ogólnej rentowności aktywów. Podobne wyniki zaobserwowano także w okresach poprzedzających nową emisję akcji
(Teoh, Welch, Wong, 1998b) oraz w okresach poprzedzających przejęcie
spółki (Erickson, Wang, 1999). Wyniki przytoczonego tu badania wskazują
ponadto, że przedsiębiorstwa, w których zauważalny jest wysoki poziom
intencjonalnych różnic memoriałowych (abnormal accruals) powodujących zwiększenie zysku w roku emisji akcji, prezentują znaczący spadek
cen akcji w latach następnych. Konotacja tych wyników dla rynku kapitałowego jest taka, iż w okresie bezpośrednio poprzedzającym publiczną
sprzedaż akcji lub w roku debiutu giełdowego menedżerowie zawyżają
prezentowany w raportach finansowych zysk. Wykorzystują przy tym alternatywność wyborów i obszary swobody w zakresie księgowej wyceny komponentów kształtujących poziom zysku. Działania te mają na celu wzrost
ceny emisyjnej akcji. Jednakże naturalną konsekwencją zawyżania zysku
w bieżącym okresie jest jego spadek w kolejnych latach. Fakt ten jest negatywnie odbierany przez rynek, co ma swoje odzwierciedlenie w niższej
cenie akcji. Generalnie wyniki tych badań wskazują, iż niska jakość zysku
będąca wynikiem jego kreowania wpływa pozytywnie na cenę akcji w krótkim okresie. W dłuższej perspektywie wpływ ten jest negatywny (Polityka
rachunkowości a kształtowanie…, 2014, s. 61).
Przedstawione powyżej zależności wskazują, że jedną z przesłanek
wywierającą silną presję na menedżerów do „poprawiania” prawdziwego
obrazu firmy zawartego w sprawozdaniu finansowym jest pierwsza oferta
publiczna. Dokonując zatem oceny „jakości zysku” i odnosząc wyniki tej
analizy do wielkości firmy audytorskiej, która dokonywała badania raportu
finansowego, można wykazać zależność pomiędzy wielkością audytora
a „jakością zysku”. Zasadniczego znaczenia w tym kontekście nabiera problem interpretacji i estymacji „jakości zysku”.
Termin „jakość zysku” nie jest jeszcze powszechnie używanym, szczególnie w polskiej literaturze, określeniem wskazującym na pewne ważne
i pożądane cechy tej kategorii. Jednakże nie jest pojęciem nowym. Zarówno
w opracowaniach naukowych, jak i w literaturze anglosaskiej kontekst jakości zysku z reguły utożsamiany jest z pojęciem earnings quality, chociaż jak
Wpływ audytu na „jakość zysku” spółek IPO na przykładzie GPW…
71
dotąd nie została sformułowana jednoznaczna i ogólnie akceptowalna jego
definicja (Finansowe uwarunkowania…, 2007).
Analiza literaturowa przedmiotu pozwala wyróżnić pewien zestaw kryteriów oceny „jakości zysku” (Finansowe uwarunkowania…, 2007, 2009),
który po przeprowadzeniu odpowiednich konsultacji oraz testów statystycznych mógłby stanowić instrumentarium tejże oceny. Z analizy literaturowej
wynika, iż zestaw kryteriów wykorzystywanych do oceny „jakości zysku”
pokrywa się z głównymi determinantami użyteczności decyzyjnej danych
księgowych określonymi w SFAC nr 2, tj. z wiarygodnością (reliability)
oraz odpowiedniością (relevance).
W ramach opracowań identyfikujących „jakość zysku” poprzez ocenę
jego wiarygodności, przedmiotem oceny były różnice memoriałowe (total
accruals), przy czym w tym przypadku „jakość zysku” uznawana była jako
synonim wysokiej wiarygodności tej części zysku księgowego, która nie
ma pokrycia w zrealizowanych przepływach pieniężnych (Dechow, Dichev,
2002; Francis i in., 2005).
Z kolei w ramach opracowań, które koncentrowały się na odpowiedniości
zysku dla procesu decyzyjnego (relevance), „jakość zysku” była estymowana
na podstawie oceny jego trwałości, czyli wysokiej zdolności do utrzymania
swojego poziomu w przyszłości (Beneish, Vargus, 2002; Richardson, 2003).
Wskazane powyżej podejścia znajdują także zastosowanie w przypadku
badań empirycznych prowadzonych w zakresie oceny zależności pomiędzy
wielkością firmy audytorskiej a „jakością zysku”. Między innymi J. Connie i in. (1998) oraz K.Y. Chen i in. (2005) „jakość audytu” odnosili do
„wiarygodności informacji finansowej”, utożsamiając ją z wielkością intencjonalnych różnic memoriałowych. Z kolei B.K. Behn i in. (2008) „jakość
audytu” wiązali z użytecznością prognostyczną zysku. Niezależnie jednak
od podejścia i metodologii we wszystkich tych badaniach wykazano, iż występuje pozytywna zależność pomiędzy jakością zysku a wielkością firmy
audytorskiej.
Uwzględniając powyższe treści, dla potrzeb niniejszego badania przyjęto
założenie, że „jakość audytu” będzie utożsamiana z wysoką „jakością zysku”,
która z kolei będzie traktowana jako synonim wysokiego pokrycia zysku
księgowego w zrealizowanych przepływach pieniężnych. Część finansistów
wyraża wręcz pogląd, że im większa rozbieżność między zyskiem memoriałowym wygenerowanym w trakcie roku obrotowego a nadwyżką środków
pieniężnych z działalności operacyjnej (rozbieżność ta nazywana jest w literaturze przedmiotu określeniem różnice memoriałowe – total accruals, TA),
tym mniejsza wiarygodność obrazu firmy prezentowanego w sprawozdaniu
finansowym (Przedsiębiorczość. Aspekty finansowe…, 2010). Dekompozycja ta może być opisana za pomocą następujących równań:
72
Rafał Cieślik
Znt  CFOt  TAt
Stąd
TAt  Znt  CFOt
gdzie:
Znt
– zysk netto w roku t,
CFOt – przepływy z działalności operacyjnej w roku t.
Niestety, wielkość różnic memoriałowych prezentowanych przez jeden
podmiot gospodarczy nie może być wprost porównywana do wartości tej
kategorii z lat poprzednich bądź wartości prezentowanych przez inne jednostki. Wynika to z faktu, że duże przedsiębiorstwa w sposób naturalny będą
wykazywały wyższą wartość TA w stosunku do przedsiębiorstw małych.
Stąd dla zachowania porównywalności danych w badaniu wykorzystano
wskaźnik TATA, prezentujący relację różnic memoriałowych do ogólnej
wartości aktywów na początek badanego roku. Poziom aktywów jest tu
więc wagą określającą skalę prowadzonej działalności, a wartość z początku
okresu wynika z założenia, że jeżeli jednostka manipuluje danymi, to może
wpływać także na poziom aktywów bieżącego roku, nie może natomiast
manipulować wartością aktywów z roku poprzedniego.
Wnioskowanie na temat jakości zysku na podstawie wskaźnika TATA,
pomimo że jest stosowane w opracowaniach naukowych, uważane jest za
podejście uproszczone i w pewnych przypadkach może być nieuzasadnione. W praktyce badawczej częściej spotyka się rozwiązania dokonujące
podziału ogólnej sumy różnic memoriałowych na część nieuznaniową, tzw.
operacyjne różnice memoriałowe (normal accruals, NA) i część wynikającą
z intencjonalnego działania menedżera, tzw. intencjonalne różnice memoriałowe (abnormal accruals, AA). Tu należy wyraźnie podkreślić, iż operacyjne różnice memoriałowe kształtowane są przez rozmiar prowadzonej
działalności. Natomiast intencjonalne różnice memoriałowe są skutkiem
subiektywnych księgowych wyborów dokonywanych przez menedżera
(Przedsiębiorczość. Aspekty finansowe…, 2010, s. 130). Dekompozycja ta
może być opisana za pomocą następujących równań:
Znt  CFOt  TAt
TAt  NAt  AAt
Wpływ audytu na „jakość zysku” spółek IPO na przykładzie GPW…
73
Znt  CFOt  NAt  AAt
gdzie:
Znt – zysk netto w roku t,
CFOt – przepływy z działalności operacyjnej w roku t,
TAt – wartość różnic memoriałowych w roku t,
NAt – wartość operacyjnych różnic memoriałowych w roku t,
AAt – wartość intencjonalnych różnic memoriałowych w roku t.
Dokonanie takiego podziału na podstawie czytania sprawozdań finansowych nie jest jednak możliwe. Należy w tym celu wykorzystać jedną z kilku
metod ilościowych opisanych i przetestowanych w opracowaniach światowych (Przedsiębiorczość. Aspekty finansowe…, 2010).
W ramach niniejszego badania dla oceny jakości zysku wykorzystano
model Lindy De Angelo (1986). W modelu tym operacyjne różnice memoriałowe dla danego roku są równe wartości tych różnic, jakie jednostka
gospodarcza wykazała w roku poprzednim. Zatem wzrost poziomu różnic
memoriałowych w stosunku do roku poprzedniego, zgodnie z założeniami
modelu, jest podstawą do stwierdzenia wykorzystywania przez przedsiębiorstwo niedozwolonych praktyk księgowych, a sama formuła obliczeniowa przedstawia się następująco:
NAt 
TAt 1
At 2
gdzie:
NAt – operacyjne różnice memoriałowe w roku t,
TAt-1 – wartość różnic memoriałowych ogółem w roku t-1,
At-2 – ogólna suma aktywów w roku t-2.
Wykorzystując założenia modelu L. De Angelo oraz opierając się na
wynikach innych badań prowadzonych w tym zakresie na świecie, można
postawić tezę, iż w grupie spółek IPO, których raporty były badane przez
audytorów nie zaliczanych do „Wielkiej Szóstki”, liczba przypadków prezentowania dodatniego (zawyżającego wynik finansowy) poziomu różnic
memoriałowych, wartość średnia oraz mediana tych różnic będzie wyższa
niż w grupie spółek, których raporty finansowe były badane przez audytorów zaliczanych do „Wielkiej Szóstki”.
74
Rafał Cieślik
3. Ocena wpływu wielkości firmy audytorskiej
na „jakość zysku”
Dla potwierdzenia postawionej powyżej tezy analizie poddano dane
zawarte w sprawozdaniach finansowych spółek debiutujących na Giełdzie
Papierów Wartościowych w Warszawie innych niż banki, zakłady ubezpieczeń, dostawcy usług finansowych oraz spółki zagraniczne. Do próby
włączono wszystkie dane dostępne w bazach ekonomicznych, Notoria, interia.pl, wp.pl, bankier.pl w latach 2008–2011. Z badania wykluczono spółki,
dla których nie znaleziono niezbędnych danych oraz spółki, dla których
wskaźnik TATA przyjmował wartości ekstremalne, tj. wartości powyżej
(50%) i poniżej (-50%). Łącznie próba objęła 114 przypadków, w tym 75
przypadków raportów spółek, których sprawozdania finansowe w okresie
debiutu i okresie poprzedzającym debiut były zbadane przez firmy spoza
„Wielkiej Szóstki”, oraz 39 przypadków raportów spółek, których sprawozdania finansowe były zbadane przez firmy audytorskie zaliczone do „Wielkiej Szóstki”. Za firmy audytorskie o dużym udziale w rynku, a zatem także
o dużym doświadczeniu międzynarodowym i branżowym, uznano firmy zaliczane do tzw. Wielkiej Czwórki, tj. firmy: Deloitte, PWC, EY, KPMG oraz
spółki zajmujące odpowiednio piąte i szóste miejsce, tj. BDO oraz Grant
Thornton.
Wyniki testu na poziom intencjonalnych różnic memoriałowych
prezentują tabele 1 i 2. Dane te jednoznacznie wskazują, że w okresie poprzedzającym IPO, a więc w okresie, za który raporty finansowe są szczególnie
istotne dla procesu podejmowania decyzji o zakupie akcji, poziom intencjonalnych różnic memoriałowych w spółkach badanych przez audytorów
nie zaliczanych do „Wielkiej Szóstki” jest wyższy niż w latach kolejnych
i zdecydowanie wyższy niż poziom intencjonalnych różnic memoriałowych
w spółkach badanych przez audytorów zaliczonych do „Wielkiej Szóstki”.
Dotyczy to zarówno wartości średniej, jak i mediany. Wyniki te są zatem
zgodne z rezultatami innych badań i potwierdzają tezę o zawyżaniu przez
spółki IPO wyniku finansowego w okresie poprzedzającym debiut giełdowy.
Przy czym problem ten w znacznie większym stopniu dotyczy spółek, których raporty finansowe były badane przez firmy audytorskie nie zaliczane
do „Wielkiej Szóstki”. Wyniki te wskazują zatem na występowanie silnej
zależności między wielkością firmy audytorskiej a „jakością zysku”.
Wpływ audytu na „jakość zysku” spółek IPO na przykładzie GPW…
75
Tabela 1
Dane opisowe dla intencjonalnych różnic memoriałowych AA wyliczone
dla spółek IPO, których sprawozdania finansowe zostały zbadane przez
firmy audytorskie nie zaliczone do „Wielkiej Szóstki”
AA dodatnie
AA ujemne
Udział % AA dodatnie
AA dodatnie wyższe lub równe 5%
Udział % AA dodatnie wyższe lub
równe 5%
Wartość średnia AA
Mediana
Rok IPO +1
10
15
40,0%
7
Rok IPO
16
9
64,0%
8
Rok IPO-1
15
10
60,0%
11
28%
32%
44%
-0,002
-0,03
0,0052
0,0300
0,0304
0,0200
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych badanych
spółek IPO.
Tabela 2
Dane opisowe dla intencjonalnych różnic memoriałowych AA wyliczone
dla spółek IPO, których sprawozdania finansowe zostały zbadane przez
firmy audytorskie zaliczone do „Wielkiej Szóstki”
AA dodatnie
AA ujemne
Udział % AA dodatnie
AA dodatnie wyższe lub równe 5%
Udział % AA dodatnie wyższe lub
równe 5%
Wartość średnia AA
Mediana
Rok IPO +1
4
9
30,8%
1
Rok IPO
5
8
38,5%
4
Rok IPO-1
1
12
7,7%
0
7,7%
30,8%
0,0%
-0,05
-0,07
0,028
-0,02
-0,049
-0,05
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych badanych
spółek IPO.
Zgodnie z wynikami wielu opracowań empirycznych, agresywne kreowanie obrazu przedsiębiorstwa odbija się w sposób negatywny na wynikach
przyszłych. Najczęściej taką barierą jest okres dwóch lat. Można zatem postawić tezę, że różnice pomiędzy wartościami średnimi w roku IPO-1 i roku
IPO+1 powinny być największe. Potwierdza to przeprowadzona analiza
empiryczna. W spółkach, których raporty były badane przez mniejszych audytorów, w okresie IPO-1 obserwujemy znacząco większy udział dodatnich
(zwiększających wynik finansowy) różnic memoriałowych niż w okresie
dwóch lat po debiucie oraz zdecydowanie wyższy udział dodatnich różnic
memoriałowych niż w spółkach badanych przez audytorów z „Wielkiej
76
Rafał Cieślik
Szóstki”. Udział ten to odpowiednio 57,7% względem 14,3%. W okresie
IPO-1 w stosunku do okresu IPO+1 obserwujemy także znaczący, bo blisko
60%, wzrost liczby przypadków, w których dodatni poziom intencjonalnych
różnic memoriałowych przekracza wartość 5% ogólnej sumy aktywów.
Udział tych przypadków wyniósł odpowiednio 42% w okresie IPO-1 i 27%
w okresie IPO+1. Dla porównania w spółkach badanych przez audytorów
z „Wielkiej Szóstki” poziom ten wyniósł odpowiednio 0% i 7,1%.
Można zatem stwierdzić, że w okresie IPO-1 i spółkach badanych przez
mniejszych audytorów widoczny jest bardzo wyraźny wzrost liczby spółek,
które w sposób agresywny poprawiają wartość prezentowanego wyniku finansowego.
Warto również podkreślić, iż różnice obserwowane w okresie IPO-1
w grupie spółek, których raporty finansowe zostały zbadane przez audytorów z „Wielkiej Szóstki”, w porównaniu do grupy obejmującej spółki, których raporty zostały zbadane przez audytorów mniejszych, są statystycznie
istotne i zgodnie z założeniami testu nie mogą być uznane za przypadkowe
(tab. 3).
Tabela 3
Dane analizy statystycznej istotności różnic średnich prób niezależnych dla
spółek debiutujących na GPW w Warszawie w latach 2008–2011
Średnia Średnia
-0,049
0,030
Odch. Odch. Iloraz
N
N
p
ważnych ważnych std.
F
std.
-2,328 36 0,0256
13
25
0,0343 0,12005 12,27 0,00006
t
df
p
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych badanych
spółek IPO.
4. Podsumowanie
W niniejszym opracowaniu metodologia oceny „jakości audytu” została oparta na założeniu, że jednostka gospodarcza wykorzystując prawa
wyboru i obszary swobody zawarte zarówno w krajowych, jak i międzynarodowych regulacjach dotyczących prawa bilansowego, jest w stanie
kształtować poziom przychodów i kosztów, nie jest natomiast w stanie
kreować przepływów pieniężnych. Wyniki badania oparte na powyższym założeniu w sposób jednoznaczny pozwoliły wykazać, że średnia
wartość intencjonalnych różnic memoriałowych w okresie wejścia spółki
na giełdę i w okresie poprzedzającym jest wyraźnie wyższa w spółkach,
których raporty finansowe były zbadane przez audytorów nie zaliczonych
Wpływ audytu na „jakość zysku” spółek IPO na przykładzie GPW…
77
do „Wielkiej Szóstki” niż w przypadku spółek, których raporty zostały przebadane przez firmy audytorskie o największym udziale w rynku. Wyniki
te są zgodne z rezultatami innych badań prowadzonych w tym zakresie na
świecie i stanowią empiryczny dowód na występowanie istotnej zależności
pomiędzy wielkością firmy audytorskiej (rozumianej poprzez wysoki udział
w rynku, doświadczenie międzynarodowe i branżowe) a „jakością audytu”
wyrażaną wysoką „jakością zysku”.
Pomimo znalezienia empirycznych dowodów potwierdzających powyższą zależność, warto wskazać na ograniczenia przyjętej metodologii badania.
Otóż, przyjęta metoda szacowania intencjonalnych różnic memoriałowych
nie uwzględnia wpływu na ich poziom zmian rozmiarów prowadzonej działalności. Dodatkowo w przypadku firm szybko się rozwijających wysoki
poziom dodatnich różnic memoriałowych jest raczej naturalny, a przecież
znaczną część spółek IPO możemy do tej kategorii zaliczyć. Niemniej jednak obserwacje dokonane w ramach niniejszego badania stanowią pewien
wkład w dyskusję na temat „jakości audytu” na polskim rynku kapitałowym
i mogą stanowić przesłankę do dalszych badań w tym zakresie.
Literatura
Andrzejewski M. (2014), Zmiany regulacyjne w systemie rewizji finansowej i ich
wpływ na politykę jakości w firmach audytorskich, [w:] A. Kostur, J. Pfaff
(red.), Polityka rachunkowości a kształtowanie wyniku finansowego, „Studia
Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe”, nr 201, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
Balsam S., Krishnan J., Yang J.S. (2003), Auditor Industry Specialization and Earnings Quality, „Auditing”, No. 22(2), s. 71–97.
Behn B.K., Choi J.H., Kang T. (2008). Audit Quality and Properties of Analyst
Earnings Forecasts, „The Accounting Review”, 83(2).
Brzezin W. (1998), Ogólna teoria rachunkowości, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
Cieślik R. (2010), Metody oceny wiarygodności sprawozdań finansowych w praktyce światowej, [w:] W. Szczęsny, J. Turyna, S. Wymysłowski (red.), Przedsiębiorczość. Aspekty finansowe i społeczne, Wydawnictwo Naukowe Wydziału
Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Cieślik R. (2014), Jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW w Warszawie, [w:]
A. Kostur, J. Pfaff (red.), Polityka rachunkowości a kształtowanie wyniku finansowego, „Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe” nr 201,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
78
Rafał Cieślik
Cieślik R., Szczęsny W. (2007), Teoretyczne i praktyczne aspekty jakości zysku, [w:]
W. Szczęsny, J. Turyna (red.), Finansowe uwarunkowania rozwoju organizacji
gospodarczych: Informacja finansowa i jej wykorzystanie w warunkach stosowania MSR/MSSF, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Cieślik R., Szczęsny W. (2009), Zysk księgowy jako czynnik asymetrii informacji na
rynku kapitałowym, [w:] W. Szczęsny, J. Turyna (red.), Finansowe uwarunkowania
rozwoju organizacji gospodarczej: Teoria i praktyka budżetowania, Wydawnictwo
Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
De Angelo L. (1996), Accounting Numbers as Market Valuations Substitutes: A Study
of Management Buyouts of Public Stockholders, „The accounting Review”, No. 61.
Dechow P., Dichev I. (2002), The Quality of Accruals and Earnings: The Role of
Accrual Estimation Errors, „The Accounting Review”, No. 77(S).
Erickson M., Wang S. (1998), Earnings Management by Acquiring Firms in Stock-For-Stock Mergers, „Journal of Accounting and Economics”, No. 27.
Francis J., LaFond R., Olsson P., Schipper K. (2005), The Market Pricing of Accruals Quality, „Journal of Accounting and Economics”, No. 39(1).
Gut P. (2006), Kreatywna księgowość a fałszowanie sprawozdań finansowych,
C.H. Beck, Warszawa.
Hendriksen A.E., van Breda M.F. (2002), Teoria rachunkowości, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.
Jones C., Becker R., Defond M.L., Jiambalov J., Subramanyam K.R. (1998), The
Effect of Audit Quality on Earnings Management, „Contemporary Accounting
Research”, vol. 15, Iss. 1, Spring.
Ken Y.C., Kuen-Lin L., Zhou J. (2005), Audit Quality and Earnings Management
for Taiwan Ipo Firms, „Managerial Auditing Journal”, vol. 20, Iss. 1.
Lang M., Raedy J.S., Yetman M.H. (2003), How Representative Are Firms That Are
Cross-Listed in the United States? An Analysis of Accounting Quality, „Journal
of Accounting Research”, No. 41(2).
Podstawy rachunkowości (2002), B. Micherda (red.), Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
Polityka rachunkowości a kształtowanie wyniku finansowego (2014), A. Kostur,
J. Pfaff (red.), „Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe”, nr 201,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
Przedsiębiorczość. Aspekty finansowe i społeczne (2010), Wydawnictwo Naukowe
Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Richardson S. (2003), Earnings Quality and Short Sellers, „Accounting Horizons
American Accounting Association”, 17.
Wpływ audytu na „jakość zysku” spółek IPO na przykładzie GPW…
79
Sprawozdanie finansowe bez tajemnic (2006), G.K. Świderska (red.), Difin, Warszawa.
Teoh S., Welch I., Wong T.J. (1998), Earnings Management and the Underperformance of Seasoned Equity Offering, „Journal of Financial Economics”, No. 50.
Teoh S., Welch I., Wong T.J. (1998b), Earnings Management and the Long-Run
Market Performance of Initial Public Offerings, „Journal of Finance”, No. 53.
Streszczenie
W artykule podjęto próbę oceny zależności pomiędzy „jakością audytu”
a „jakością zysku” spółek IPO na przykładzie polskiego rynku kapitałowego. Zgodnie z wynikami badań prowadzonych w tym zakresie na świecie,
w opracowaniu przyjęto założenie, że „jakość zysku” będąca miarą jakości
audytu jest wyższa w przypadku raportów badanych przez firmy zaliczane
do „Wielkiej Szóstki” w porównaniu do raportów badanych przez pozostałe
firmy audytorskie. Dla oszacowania „jakości zysku” wykorzystano podejście oparte na pomiarze intencjonalnych różnic memoriałowych, których
wartość została określona na podstawie modelu De Angelo (1986). Badanie
oparto na próbie 75 przypadków, w których raporty zostały zbadane przez
firmy audytorskie spoza „Wielkiej Szóstki” oraz 39 przypadków, w których raporty zostały zbadane przez firmy audytorskie należące do „Wielkiej
Szóstki”. Analiza empiryczna wykazała, że średnia wartość intencjonalnych
różnic memoriałowych w grupie spółek badanych przez audytorów spoza
„Wielkiej Szóstki” jest wyższa o 7,5%, a różnica średnich pomiędzy grupami jest istotna statystycznie. Wyniki te potwierdzają zatem fakt istnienia
zależności pomiędzy wielkością firmy audytorskiej a jakością danych prezentowanych w sprawozdaniach finansowych.
Słowa kluczowe: jakość audytu, jakość zysku, IPO, różnice memoriałowe.
Audit quality and earnings quality for IPO firms
on the example of WSE
Abstract
This study examines the relation between audit quality and „earnings
quality”. Consistent with prior research, I assume that Big Six auditors are
of higher quality than non-Big Six auditors. „Earnings quality” is captured
by discretionary accruals that are estimated using a the De Angelo (1986)
80
Rafał Cieślik
model. This research is supported by evidence from a sample of 39 Big Six
and 75 non-Big Six firm years. The results of the research suggest that clients
of non-Big Six auditors report discretionary accruals that are, on average,
7.5 percent of total assets higher than the discretionary accruals reported by
clients of Big Six auditors. Also, I find that the differences between mean
value of discretionary accruals is statistically significant.
Keywords: audit quality, earnings quality, IPO, accruals.