Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik ograniczania

Zeszyty
Naukowe nr
674
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2005
Joanna Krasodomska
Katedra Rachunkowości Finansowej
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa
jako czynnik ograniczania ryzyka
bankowego
1. Projekt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej
Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Basle Supervisory Comittee) utworzony został w 1975 r. na mocy umowy przedstawicieli władz nadzoru bankowego
i banków centralnych Luksemburga oraz krajów Grupy G10. Począwszy od 1995 r.
z Komitetem współpracuje coraz więcej państw. Obecnie w jego prace włączone
są instytucje nadzoru bankowego z ponad 100 krajów świata. Komitet spotyka się
w Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) w Bazylei, gdzie mieści się
jego stały sekretariat.
Obowiązująca obecnie Bazylejska Umowa Kapitałowa została opracowana
przez Komitet w lipcu 1988 r. Od jej publikacji minęło więc już prawie 14 lat.
System bankowy, rynki finansowe, jak również praktyki zarządzania ryzykiem
oraz sposoby sprawowania nadzoru bankowego przeszły w tym okresie szereg
poważnych zmian. Konieczne stało się ich odzwierciedlenie w zaprezentowanych
w Umowie postanowieniach. W 1999 r. Komitet opracował pierwszą propozycję
zmiany istniejącej umowy, biorąc pod uwagę ponad 200 komentarzy ze strony środowiska bankowego. Projekt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej jest rezultatem kilkuletnich prac Komitetu uwzględniających opinie i komentarze światowych
ekspertów z dziedziny bankowości, a także instytucji i praktyków, nadzorujących
ryzyko bankowe i zarządzających nim.
A. Kawulski,
���������� 25 podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego, „Bank i Kredyt”
2000, nr 60, s. 1.
ZN674.indb 159
1/30/08 1:32:49 PM
Joanna Krasodomska
160
Początkowo termin obowiązywania zasad powyższej umowy został wyznaczony na rok 2004. Następnie termin ten przesunięto na rok 2005, a ostatnio
członkowie Komitetu podają nieoficjalnie rok 2006 jako moment wejścia w życie
Nowej Umowy. Przyczyną jego przesunięcia jest m.in. konieczność określenia niższych poziomów wymagań kapitałowych dla banków posługujących się
zaawansowanymi metodami zarządzania ryzykiem i dla banków detalicznych oraz
wyznaczenie terminu zgłaszania komentarzy odnośnie do nowego podejścia do
ryzyka operacyjnego na koniec marca 2002 r. Powinno to doprowadzić do ustalenia ostatecznej wersji Umowy do grudnia tego roku. Banki będą miały więc ponad
dwa lata na dostosowanie się do jej warunków, a Unia Europejska na opracowanie
dyrektywy dotyczącej adekwatności kapitałowej dla banków i instytucji inwestycyjnych. Pełne wejście w życie tej dyrektywy jest planowane na lata 2006–2008,
więc już po przystąpieniu Polski do Unii. Kalendarium prac nad Nową Bazylejską
Umową Kapitałową przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Etapy prac nad Nową Bazylejską Umową Kapitałową
Data
Wyszczególnienie
Lipiec 1988
opublikowanie obecnej Umowy Kapitałowej
Czerwiec 1999
pierwszy „Pakiet konsultacyjny” dotyczący Nowej Umowy Kapitałowej
Koniec 1992
Styczeń 2001
Koniec maja 2001
Koniec 2001
2006
termin wejścia w życie
drugi „Pakiet konsultacyjny” dotyczący Nowej Umowy Kapitałowej
termin zgłaszania uwag
opublikowanie Nowej Umowy Kapitałowej
przewidywane wejście w życie Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej
Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.bis.org, 10.10.2002.
New Basel Draft to Give More Choice to Banks, London, „Euroweek”, 04.10.2002, s. 37.
������������
J. Zombirt, Wymagania Komitetu Bazylejskiego. Nadzieja dla autostrad, hoteli i hut, „Bank”
2002, nr 2, s. 29.
Bank Regulation. Basel Postponed, „The Economist”, 30.06.2001, s. 67.
����������������������������
T. Adamowicz, M. Adamowicz, Nowa Umowa Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru
Bankowego jako czynnik ograniczania ryzyka w funkcjonowaniu banków [w:] Banki na rynku
finansowym – teraźniejszość i przyszłość, I Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Uniwersytet
Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn–Rybaki 2002, s. 52.
ZN674.indb 160
1/30/08 1:32:50 PM
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…
161
2. Główne zmiany zawarte w projekcie Nowej Bazylejskiej
Umowy Kapitałowej
Według Komitetu w istniejącym obecnie dynamicznym i złożonym systemie
finansowym bezpieczeństwo i sprawne funkcjonowanie banku może zapewnić
jedynie kombinacja efektywnego zarządzania, odpowiedzialnego nadzoru i kontroli oraz dyscyplina rynkowa.
Umowa z 1988 r. koncentrowała się przede wszystkim na posiadanym przez
bank kapitale i jego roli w ograniczaniu ryzyka kredytowego. Była ona uważana
za przełom w regulacjach bankowych, gdyż po raz pierwszy został stworzony
światowy standard określający wymagania kapitałowe wobec banków. Porozumienie to koncentrowało się w szczególności na ograniczaniu ryzyka kredytowego
i wymagało, aby państwa będące członkami Komitetu utrzymywały całkowity
kapitał z tego tytułu w wysokości minimum 8% aktywów narażonych na ryzyko.
Umowa ta, skoncentrowana na ryzyku rynkowym i kapitałowym, nie uwzględniała jednakże ryzyka operacyjnego, podczas gdy zainteresowanie nim znacznie
wzrosło wraz z kolejnymi bankructwami banków (np. Baringsa).
Przekonanie o tym, że ryzyko operacyjne w działalności banków wymaga
odpowiednich regulacji, a obciążenia kapitałowe biorące pod uwagę ryzyko kredytowe są już przestarzałe, było główną przyczyną rozpoczęcia prac nad Nową
Umową. Uznano bowiem, że te same regulacje dla wszystkich instytucji kredytowych („jeden dobry dla wszystkich”) nie motywują ich do lepszego zarządzania
ryzykiem. W poprawce do Umowy z 1996 r. dotyczącej ryzyka rynkowego zaakceptowano różne podejście banków do pomiaru i ograniczania ryzyka oraz zezwolono w pewnym zakresie na wyliczanie rezerwy na ryzyko rynkowe na podstawie
wewnętrznych systemów zarządzania ryzykiem.
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jest bardziej obszerna i złożona, co
stanowi naturalne odzwierciedlenie zaawansowanego poziomu rozwoju systemu
bankowego. Zawiera mniej ogólnikowych zaleceń i daje bankom większą swobodę
wyboru odpowiedniej dla nich metody zarządzania ryzykiem (por. tabela 2). Prezentuje ona bowiem szeroki wachlarz możliwości mierzenia ryzyka zarówno kredytowego, jak i operacyjnego. Wymaga to nieuchronnie wyższego stopnia dokładności
w opisie metod i zaleceń dotyczących ich stosowania i stąd nowe opracowanie jest
obszerniejsze od obecnie obowiązującego. Jego objętość – ponad 500 stron – jest
imponująca w porównaniu z zaledwie 40-stronicową Umową z 1988 r.
ZN674.indb 161
������������
R.W. Mills, Dużo ważnych wątpliwości, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 3, s. 31.
������������
J. Zombirt, Porozumienie Bazylejskie, „Bank” 2001, nr 3, s. 66.
������������
R.W. Mills, op. cit., s. 31.
1/30/08 1:32:50 PM
Joanna Krasodomska
162
Tabela 2. Porównanie Bazylejskiej Umowy Kapitałowej z 1988 r. i proponowanego projektu Nowej Umowy
Istniejącą Umowa
Koncentruje się na jednym
sposobie mierzenia ryzyka
„Jeden dobry dla wszystkich”
Ogólnie rozumiany przedmiot
ryzyka
Proponowana Nowa Umowa
Kładzie większy nacisk na opracowane przez banki, własne
wewnętrzne metody badania ryzyka, prowadzony przez nie
nadzór i dyscyplinę rynkową
Elastyczność, możliwość wyboru różnych metod, zachęcanie
banków do coraz efektywniejszego zarządzania ryzykiem
Zwiększona wrażliwość na ryzyko operacyjne, cząstkowe
Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.bis.org, 10.10.2002.
Kluczowym elementem proponowanych zmian jest położenie większego nacisku na wzrost samodzielności banków w zarządzaniu ryzykiem oraz obliczanie
wymaganych z tego tytułu rezerw kapitałowych. Podstawowe zmiany dotyczą
podejścia do zarządzania ryzykiem kredytowym i operacyjnym, a polegają na
poszerzeniu zestawu dostępnych bankom i ich kontrolerom możliwości dla oceniania odpowiedniej wielkości kapitału. To zrewolucjonizowane podejście ma
na celu motywowanie banków do stałego poprawiania efektywności zarządzania
ryzykiem poprzez wypracowanie odpowiednich modeli jego pomiaru i określenia
najkorzystniejszych wymagań kapitałowych.
W ujęciu podmiotowym istotnie zmienił się sposób klasyfikacji należności od
rządów państw i dłużników banku, mający na celu zapewnienie bardziej precyzyjnego odzwierciedlenia zróżnicowania ich wiarygodności. W Umowie z 1988 r. za
kryterium podziału krajów przyjęto członkostwo w OECD. Wszystkie należności
od państw będących członkami tej organizacji posiadały zerową wagę ryzyka.
W Nowej Umowie klasyfikacja ta została oparta na ocenie uznanych agencji ratingowych i na wewnętrznych ocenach nadawanych dłużnikom przez banki.
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa koncentruje się przede wszystkim na
bankach aktywnych na arenie międzynarodowej, jednak podstawowe zasady
w niej zawarte mogą być z powodzeniem stosowane również przez pozostałe
banki. Ponad 100 krajów zaadoptowało Umowę z 1988 r. Przygotowując projekt
nowej Umowy Komitet prowadził konsultacje z przedstawicielami środowiska
bankowego z różnych państw, aby upewnić się, że zawarte w projekcie zasady
są odpowiednie dla wszystkich banków na całym świecie. Dlatego też Komitet
spodziewa się, że po pewnym czasie Umowa stanie się ogólnie obowiązująca.
ZN674.indb 162
1/30/08 1:32:50 PM
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…
163
3. Struktura Nowej Umowy
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa składa się z trzech wzajemnie wspierających się filarów:
– filar I: minimalne wymagania kapitałowe,
– filar II: proces analizy nadzorczej,
– filar III: dyscyplina rynkowa.
Komitet podkreśla rygorystycznie, że trzy przedstawione wyżej filary stanowią
spójną całość i uznanie Umowy za w pełni wdrożoną wymaga zastosowania ich
wszystkich jednocześnie, częściowe ich wykorzystanie nie gwarantuje bowiem
odpowiedniego poziomu stabilności i bezpieczeństwa systemu finansowego.
Jednakże, w sytuacji gdy całkowite wdrożenie wszystkich trzech filarów nie
jest w danej chwili możliwe, Komitet zaleca zastosowanie przynajmniej filaru
pierwszego, w połączeniu z intensywnymi pracami nad wcieleniem w życie
dwóch pozostałych. Komitet podkreśla jednak, że takie postępowanie jest jedynie
środkiem doraźnym, podczas gdy osiągnięciem docelowym pozostaje wyłącznie
całkowite wdrożenie wszystkich trzech filarów.
Komitet zamierza opracować projekt pozwalający na wymianę spostrzeżeń
i informacji dotyczących stopnia zaawansowania prac nad wdrożeniem Umowy
pomiędzy krajami członkowskimi, co pozwoli na wzajemną wymianę doświadczeń. Należy jednak pamiętać, że właściwe wcielenie jej w życie musi uwzględniać
finansowe, prawne, księgowe i rynkowe warunki otoczenia, w którym działają
banki. Jest to szczególnie ważne, gdyż Umowa zezwala bankom na posługiwanie
się daleko bardziej zaawansowanymi technikami oceniania ryzyka kredytowego
i operacyjnego, co wymaga większej samodzielności, a zarazem pociąga za sobą
zwiększoną odpowiedzialność.
Filar I: minimalne wymogi kapitałowe
Pierwszy filar dotyczy obliczania sumy minimalnych wymogów kapitałowych
z tytułu ryzyka kredytowego, rynkowego i operacyjnego. Przedstawione w nim
metody mierzenia ryzyka kredytowego są bardziej skomplikowane i dokładniejsze
aniżeli w obowiązującej Umowie (por. tabela 3). Nowy projekt po raz pierwszy
przedstawia propozycje metod pomiaru ryzyka operacyjnego, podczas gdy metody
pomiaru ryzyka rynkowego pozostają niezmienione od chwili wejścia w życie
Poprawki do Umowy z 1996 r. Podobnie nie została zmieniona w Nowej Umowie
przyjęta przez Komitet definicja kapitału, a minimalny wymagany współczynnik
kapitałowy wynosi nadal 8% aktywów o oszacowanym ryzyku.
Bazylejska Umowa Kapitałowa z 1988 r. określiła wymagania kapitałowe jedynie w stosunku do ryzyka kredytowego, jednakże założono, że ogólny wymóg
kapitałowy pokryje również pozostałe rodzaje ryzyka. W 1996 r. ryzyko rynkowe
ZN674.indb 163
1/30/08 1:32:50 PM
Joanna Krasodomska
164
zostało rozproszone na poszczególne rodzaje ryzyka, którym przyznano osobne
wymagania kapitałowe.
Tabela 3. Metody ograniczania różnych rodzajów ryzyka zaprezentowane w Nowej
Bazylejskiej Umowie Kapitałowej
Rodzaje ryzyka
Ryzyko kredytowe
Proponowane metody
– Metoda standardowa (Standardised Approach) – zmodyfikowana
wersja istniejącej wcześniej metody
– Podstawowa metoda wewnętrznych ratingów (Foundation Internal
Rating Based Approach)
– Zaawansowana Metoda Wewnętrznych Ratingów (Advanced Internal Rating Based Approach)
Ryzyko rynkowe (niez- – Metoda standardowa (Standardised Approach)
mienione od 1996 r.)
– Metoda wewnętrznych modeli (Internal Models Approach)
Ryzyko operacyjne
– Metoda podstawowego wskaźnika (Basic Indicator Approach)
– Metoda standardowa (Standardised Approach)
– Metoda pomiaru wewnętrznego (Internal Measurement Approach)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.bis.org, 10.10.2002.
W odpowiedzi na uwagi środowiska bankowego zgłaszane w czasie dyskusji
nad Nową Umową, Komitet zaprezentował zróżnicowane sposoby określania
wymagań kapitałowych w stosunku do ryzyka operacyjnego, które może być
związane np. z wystąpieniem błędów technicznych, awarią systemu komputerowego, błędami w dokumentacji czy błędami popełnionymi przez pracowników.
W styczniu 2001 r. ustalono, że rezerwa na ryzyko operacyjne będzie wynosić
ok. 20% przepisowego kapitału przeznaczonego na ryzyko. We wrześniu tego
samego roku wymóg ten obniżono do 12% pod wpływem krytycznych głosów ze
strony środowiska bankowego.
Filar II: proces kontroli nadzorczej
Przedstawiony w Nowej Umowie proces kontroli nadzorczej ma na celu sprawdzenie, czy banki posiadają adekwatny kapitał zabezpieczający wszystkie ryzyka
związane z ich działalnością, jak również zachęcenie ich do opracowywania i stosowania jak najlepszych technik zarządzania i monitorowania ryzyka. W Nowej
Umowie zarząd banku nadal ponosi odpowiedzialność za zapewnienie adekwatnego kapitału zabezpieczającego ryzyko w stopniu przekraczającym podstawowe
wymogi minimalne.
�������������
J. Koleśnik, Docelowy kształt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej, „Bank” 2002, nr 7/8,
s. 51.
ZN674.indb 164
1/30/08 1:32:51 PM
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…
165
Kontrolerzy mają za zadanie dopilnować, by bank dysponował bezpiecznymi
procedurami wewnętrznymi, które mają służyć do obliczenia wymaganej sumy
kapitału na podstawie oszacowania zestawu rodzajów ryzyka, na jakie jest on
narażony. Oczekuje się, że instytucje nadzorcze będą oceniać określanie przez
banki swoich potrzeb kapitałowych w relacji do ryzyka oraz interweniować w razie
konieczności. Interakcja ta ma na celu sprzyjanie aktywnemu dialogowi między
bankami i instytucjami nadzorczymi, tak aby wykrycie ewentualnych nieprawidłowości prowadziło do natychmiastowych decyzji, zmierzających do zmniejszenia
ryzyka lub odbudowania kapitału. Instytucje nadzorcze mogą również zdecydować
się na przyjęcie podejścia polegającego na silniejszym koncentrowaniu się na bankach, których profil ryzyka lub działalność operacyjna tego wymaga.
Komitet dostrzega relacje pomiędzy kwotą utrzymywanego przez bank kapitału
i jego narażeniem na ryzyko, efektywnością zarządzania ryzykiem i procesami
kontroli wewnętrznej. Jednakże powiększanie kapitału nie może być postrzegane
jedynie jako sposób rozwiązania problemu rosnącego ryzyka doświadczanego
przez bank. Należy również rozważać inne sposoby rozwiązywania tego problemu, takie jak umacnianie zarządzania ryzykiem, stosowanie wewnętrznych limitów i doskonalenie wewnętrznych systemów kontroli. Ponadto nie należy uważać
kapitału za substytut rozwiązania problemu z gruntu nieadekwatnej kontroli lub
nieadekwatnych procesów zarządzania ryzykiem.
Proponowane w omawianym filarze cztery podstawowe zasady kontroli nadzorczej przedstawiono niżej.
Zasada 1. W bankach powinny zachodzić procesy oceny ogólnej adekwatności
kapitałowej tych banków w relacji do ich profilu ryzyka. Banki powinny ponadto
realizować strategię utrzymywania poziomu kapitału. Ocena adekwatności kapitałowej powinna składać się z pięciu elementów:
– oceny nadzoru sprawowanego przez radę i zarząd,
– oceny kapitału,
– wszechstronnej oceny ryzyka,
– oceny monitorowania ryzyka i sprawozdawczości,
– analizy wewnętrznych systemów kontroli10.
Zasada 2. Instytucje nadzorcze powinny analizować i opiniować wewnętrzną
bankową ocenę adekwatności kapitałowej, a także zdolność do monitorowania
i zapewniania zgodności z regulacyjnymi parametrami kapitałowymi. Instytucje nadzorcze powinny podejmować odpowiednie działania nadzorcze, jeśli nie
oceniają wyników tego procesu zadowalająco. Opiniowanie wewnętrznej oceny
10
ZN674.indb 165
Ibidem, s. 51.
1/30/08 1:32:51 PM
Joanna Krasodomska
166
adekwatności kapitałowej powinno odbywać się ze szczególnym uwzględnieniem
jakości zarządzania ryzykiem11.
Zasada 3. Instytucje nadzorcze powinny oczekiwać od banków funkcjonowania przy parametrach kapitałowych wyższych niż regulacyjne minimum i powinny
mieć możliwość wymagania od banków utrzymywania kapitału powyżej tego
minimum.
Zasada 4. Instytucje nadzorcze powinny dążyć do interweniowania we wczesnych etapach w celu zapobiegania możliwości obniżenia się kapitału poniżej
poziomów minimalnych, wymaganych do zabezpieczenia charakterystyk ryzyka
danego banku, a także wymagać natychmiastowych działań naprawczych, jeśli
kapitał nie jest utrzymywany lub odtwarzany. Zasada 4, podobnie jak poprzedzająca ją zasada 3, dotyczy zadań nadzoru bankowego i jego roli w zapewnieniu
odpowiedniego poziomu kapitału w bankach. Instytucje nadzorcze są zobowiązane
do podjęcia takich działań, które w najlepszy sposób są dostosowane do specyfiki
danego banku i jego środowiska operacyjnego12.
Filar III: dyscyplina rynkowa
Zalecenia zawarte w trzecim filarze mają na celu wzmocnienie dyscypliny
rynkowej poprzez wprowadzenie rekomendacji i wymagań informacyjno-sprawozdawczych. Ma się do tego przyczynić również zwiększenie stopnia ujawniania
przez banki informacji dotyczących sposobu obliczania odpowiedniego dla swoich wymagań kapitału oraz oceny ryzyka. Dodatkowo w celu umocnienia statusu
swoich rekomendacji Komitet proponuje, aby banki obowiązywała następująca
nadrzędna zasada: „Banki powinny posiadać zaakceptowaną przez radę nadzorczą
formalną procedurę informacyjno-sprawozdawczą. Procedura ta winna opisywać
cele i strategię banku w zakresie publicznego prezentowania informacji na temat
swojej sytuacji finansowej i działalności. Dodatkowo, banki winny wdrożyć proces
oceny poprawności swojej sprawozdawczości, obejmujący jej częstotliwość”13.
Podstawowa sprawozdawczość informacyjna banku obejmuje kluczowe informacje dla wszystkich uczestników rynku, pozwalając im na lepsze zrozumienie
sposobów, w jakie banki kalkulują wymagania kapitałowe i metod, które wykorzystują dla oceny narażenia na ryzyko. Oczekuje się, że wszystkie instytucje będą
prezentować tę podstawową informację. Zdefiniowano także kategorie informacyjnej sprawozdawczości uzupełniającej. Sprawozdawczość ta jest ważna dla niektórych instytucji, w zależności od charakteru ich ekspozycji na ryzyko, adekwatności
kapitałowej i metod stosowanych do obliczania wymogów kapitałowych. Podział
Ibidem, s. 52.
11
Ibidem.
12
13
ZN674.indb 166
������������������������
www.bis.org, 10.10.2002.
1/30/08 1:32:51 PM
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…
167
pomiędzy sprawozdawczość podstawową i uzupełniającą zmniejsza obciążenie
instytucji sprawozdawczością. Jednakże w niektórych przypadkach sprawozdawczość uzupełniająca może obejmować informację mającą istotne znaczenie dla
funkcjonowania dyscypliny rynkowej i w związku z tym nie może być uznawana
za sprawozdawczość „drugorzędną” lub „fakultatywną”. Od banków działających
aktywnie na arenie międzynarodowej oczekuje się więc udostępniania pełnego
zakresu informacji zarówno podstawowej, jak i uzupełniającej.
4. Próba oceny projektu Nowej Bazylejskiej Umowy
Kapitałowej i jej znaczenia dla Polski
4.1. Ocena Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej
Nie ma wątpliwości, że Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa zwiększa świadomość i wrażliwość banków na ryzyko. Pobudza je do przeprowadzenia gruntownej
reformy metod oceniania zdolności kredytowej, sposobu zarządzania ryzykiem
i zaostrza kontrolę operacji. Zwraca także uwagę banków na istotny problem
zarządzania ryzykiem operacyjnym14.
Trudności napotkane przez Komitet przy wdrażaniu Nowej Umowy i przesunięcie początkowego terminu jej wejścia w życie umożliwiają dokładniejszą jej
analizę i wyrażenie opinii, również krytycznych. Jedną z trudności będzie na
pewno zapewnienie jednakowego standardu nadzoru we wszystkich państwach
akceptujących założenia Umowy, co wymaga znacznego usprawnienia obowiązujących w nich przepisów. Przygotowanie do wdrożenia jej założeń stanowi więc
wyzwanie dla branży, legislatorów i rządów poszczególnych państw15.
W opiniach na temat najnowszej propozycji Komitetu Bazylejskiego pojawiły
się również sugestie, że większe uzależnienie obciążeń kapitałowych od istniejącego poziomu ryzyka w połączeniu z cyklicznością gospodarki może przyczynić
się do osłabienia stabilności systemu finansowego, a nie do jego wzmocnienia16.
Według jednego z negocjatorów Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa „prowadzi
wojnę sama ze sobą”, ponieważ z jednej strony chce wprowadzić bardziej wrażliwe na ryzyko wymogi kapitałowe, a z drugiej pozostawić banki jako „dobro
publiczne” w funkcji bufora ograniczającego negatywne konsekwencje ekonomicznego zastoju17. Większa wrażliwość na ryzyko może prowadzić do tego, że
banki będą mniej ostrożne w czasie dobrej koniunktury, a zarazem będą się doma14
Banks Capital Adequacy. The Good Tailors of Basel, „The Economist”, 23.02.2002, s. 81.
15
16
17
ZN674.indb 167
R.W. Mills, op. cit., s. 34.
����������
J. Leski, Ryzyko oswojone, „Gazeta Bankowa” 2001, nr 45, s. 34.
Bank Regulation…, s. 68.
1/30/08 1:32:52 PM
Joanna Krasodomska
168
gać więcej kapitału w sytuacji odwrotnej. Zmusi je to do sprzedaży posiadanych
aktywów oraz do ograniczenia udzielania kredytów i pożyczek przyczyniając się
niepotrzebnie do dalszego zahamowania wzrostu gospodarczego. Ten fenomen
określony mianem „procykliczności”, a polegający na wzmacnianiu cyklicznych trendów w gospodarce, jest jednym z najważniejszych problemów Nowej
Umowy18. Jej twórcy uważają jednak, że może on być rozwiązany, jeżeli banki
będą badać w lepszych okresach wpływ hipotetycznych, maksymalnie niekorzystnych zmian otoczenia rynkowego na wynik ekonomiczny oraz wartość pozycji
banku i zgodnie z ich wynikami określać poziom niezbędnego dla ograniczenia
ryzyka kapitału. Oczywiście prostszą metodą jest posiadanie bufora w postaci
rezerw kapitałowych, które większość dobrze zarządzanych banków utrzymuje.
Jednak nie jest to do końca zgodne z duchem Nowej Umowy19.
Koszty azjatyckich i rosyjskich kryzysów systemów bankowych w latach
1997–1998 według szwajcarskiego banku Credit Suisse kosztowały podatników
140, a inwestorów 350 mld dolarów. Według jego dalszych obliczeń 30 000 banków na całym świecie będzie musiało corocznie przez pięć lat przeznaczyć
15 mln dolarów na wdrożenie warunków Nowej Umowy – co wyniesie w sumie
2,25 tryliona dolarów. Jeżeli więc zyski z tego tytułu dla banków i podatników
nie przekroczą setek miliardów dolarów, Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa
poniesie klęskę20.
Nowe zasady dotyczące sumy kapitału, który muszą posiadać banki międzynarodowe, również spotkały się z krytyką, ponieważ nie spełniają koniecznych
standardów światowej bankowości. Według przedstawicieli naukowych środowisk bankowych z USA i Japonii, a także z niektórych krajów Europy i Ameryki
Łacińskiej, bankom zabraknie kapitału na pokrycie ryzyka. Znaczna złożoność
przepisów Nowej Umowy utrudni także ustalenie jednolitego światowego nadzoru
nad realizacją założeń porozumienia. Przeszkodę może stanowić również brak
mechanizmów egzekucyjnych i brak wyraźnych zachęt do ujawniania przez banki
informacji wymaganych przez twórców przepisów. Przedstawiciele nieformalnych
komitetów z wymienionych państw zalecają stosowanie dodatkowych kryteriów
kapitałowych w ocenie stabilności systemów bankowych i wprowadzenie obowiązku emisji pożyczek podporządkowanych papierów dłużnych. Dług ten nie
byłby zwracany w całości w wypadku niewypłacalności banku. Posiadacze tych
papierów, w przeciwieństwie do akcjonariuszy, otrzymywaliby stopę zwrotu zdeterminowaną przez rynek, a nie podział uzyskanego przez bank zysku21. Emisja
Financial Regulation. Ride the Cycle, „The Economist”, 06.10.2001, s. 83.
18
19
Banks Capital…, s. 81.
Bank Regulation…, s. 68.
20
21
ZN674.indb 168
Economics Focus. Markets as Watchmen, „The Economist”, 23.02.2002, s. 86.
1/30/08 1:32:52 PM
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…
169
tych papierów stworzy bowiem grupę posiadaczy obligacji, których dochody będą
powiązane ze zmniejszeniem ryzyka poprzez efektywny monitoring i w ich interesie będzie rozliczanie zarządu banku z prowadzonej działalności22.
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa w znaczący sposób określi preferencje
banków odnośnie do podejmowanej przez nie działalności. Może nastąpić zmniejszenie zakresu prowadzonej działalności detalicznej na korzyść działalności korporacyjnej i inwestycyjnej, ze względu na obciążenie jej wyższymi (nawet dwu- lub
trzykrotnie) wymogami kapitałowymi23. Umowa będzie miała również wpływ na
ceny produktów bankowych, podnosząc je w związku z dodatkowym obciążeniem
administracyjnym. Banki, chcąc stosować opracowane przez siebie wewnętrzne
metody zarządzania ryzykiem, muszą zebrać i przetworzyć dane historyczne
dotyczące strat i spełnić szereg wymogów formalnych. Przedstawiciele środowiska
bankowego w Niemczech, we Włoszech i w Japonii obawiają się, że Nowa Umowa
odbije się negatywnie na sytuacji średniej wielkości firm w ich krajach. Większość
niemieckich banków nie posiada środków, aby oceniać firmy, ich potencjalnych
klientów, według wymogów zawartych w Umowie. Wyposażenie ich w te środki
podwyższy natomiast koszty ich usług24.
Od 1993 r. Instytut Finansów Międzynarodowych IIF25 aktywnie współpracuje
z międzynarodowymi organami nadzoru w kwestii opracowania nowych regulacji
dla systemu bankowego. Popiera on ogólne założenia porozumienia, obawiając się
jednak, że mogą one być zbyt złożone, a wprowadzenie ich przez banki zbyt kosztowne. Uważa również, że banki z krajów rozwijających się będą w tej sytuacji
konkurencyjne tylko wówczas, gdy ustawodawcy w ich krajach nie wyznaczą dla
nich takich samych minimalnych standardów26.
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako sposób promowania efektywnego
zarządzania ryzykiem spotkała się również z krytyką ze strony środowiska bankowego z uwagi na duże rozbudowanie i złożoność. W miarę rozwoju bankowości
regulacje będą stawały się coraz bardziej szczegółowe i tym samym trudniejsze
do zaakceptowania i wcielenia w życie. Banki, postępując zgodnie z założeniami
opracowanych przez siebie precyzyjnych i dobrych modeli, mogą stać się bardziej
podatne na niemożliwe do uwzględnienia w nich, niespodziewane wydarzenia.
22
R.W. Mills, op. cit., s. 32.
L. Cowley, Basel II: A Doubled Edged Sword for European Private Equity?, „European
Venture Capital Journal”, 01.09.2002.
23
24
Banking Supervision. The Basel Perplex, „The Economist”, 10.11.2001, s. 75.
Institiute of International Finance (IIF) jest światowym stowarzyszeniem międzynarodowych instytucji finansowych. Został utworzony w 1983 r. w odpowiedzi na światowy kryzys
zadłużeniowy. Posiada ponad 320 członków z 60 krajów. Są nimi banki komercyjne i inwestycyjne,
firmy ubezpieczeniowe i fundusze inwestycyjne.
25
R.W. Mills, op. cit., s. 33.
26
ZN674.indb 169
1/30/08 1:32:52 PM
Joanna Krasodomska
170
Modele są pomocne przy alokacji kapitału, istnieją jednak zjawiska, których nie
są one w stanie do końca przewidzieć. W rozwiązaniu tego problemu mają pomóc
bankom regulacje ujęte w drugim i trzecim filarze Nowej Umowy27.
Modyfikacja sposobu klasyfikacji należności od rządów będzie korzystna dla
stabilnych gospodarek nie będących członkami OECD (np. Singapur, Hongkong,
Tajwan), natomiast znacznie pogorszy sytuację słabych ekonomicznie państw
wchodzących w skład tej organizacji (Czechy, Polska, Meksyk)28. W dokumencie
podpisanym przez Prezesa NBP L. Balcerowicza zwrócono uwagę na paradoksalne rezultaty tej zmiany: „chociaż dzięki reformom stan gospodarek transformacji systemowej poprawia się, popyt na kapitał w tych krajach zwiększy się gwałtownie z powodu zmian metodologii kalkulacji wag ryzyka kredytowego. Rynki
zinterpretują to jako pogorszenie sytuacji systemów bankowych i gospodarek tych
krajów”29.
4.2. Znaczenie Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej dla Polski
Zmiana przyjętego kryterium klasyfikacji spowoduje, że Polska z kategorii
kraju o zerowym ryzyku (członek OECD) przejdzie do grupy państw o 50-procentowym ryzyku (ocena ratingowa BBB+). Oznacza to trudności w uzyskaniu
kredytu na forum międzynarodowym w porównaniu z bardziej stabilnymi gospodarkami o lepszych ratingach. Kredytowanie polskich przedsiębiorstw wymagać
więc będzie posiadania przez krajowe banki większych kapitałów30. Duże i renomowane przedsiębiorstwa znajdą się w korzystniejszej sytuacji niż małe, których
funkcjonowanie często warunkuje uzyskanie kredytu31. Dodatkowo zostaną one
obciążone ogromnymi kosztami ratingu (150–300 tys. USD)32.
Surowsze wymogi w zakresie pokrycia ryzyka funduszami własnymi i dodatkowe obciążenie kapitałowe z tytułu ryzyka operacyjnego spowodują obniżenie
współczynnika wypłacalności banków i konieczność ich dokapitalizowania przez
akcjonariuszy. Według szacunków33 współczynnik wypłacalności w sektorze
27
Bank Capital. Getting Basel Right, „The Economist”, 23.02.2002, s. 16.
R. Kałużny, Rating w banku komercyjnym, „Bank” 2002, nr 7/8, s. 73.
28
Przymiarki do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 22, s. 13.
29
30
E. Więcław, Ile stracimy, ile zyskamy, „Rzeczpospolita” 2002, nr 131, s. B5.
A. Drewicz-Tułodziecka, Długa droga do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2001, nr 44, s. 33.
31
R. Kałużny, op. cit., s. 74.
32
Przytoczone badania nie uwzględniają dodatkowego obciążenia kapitałowego z tytułu
ryzyka operacyjnego.
33
ZN674.indb 170
1/30/08 1:32:52 PM
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…
171
bankowym spadnie średnio o 4–5 pkt. proc., utrzyma się jednak na poziomie przewyższającym graniczne 8%34.
Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa nie ma mocy prawnej, a Polska, nie będąc
członkiem G10, ani Unii Europejskiej, nie ma obowiązku dostosowania się do jej
wymagań. Chcąc jednak działać aktywnie na arenie międzynarodowej, należy
już teraz zacząć wszechstronne przygotowania do wdrożenia jej założeń, tak aby
Nowa Umowa nie przysporzyła polskiej gospodarce problemów35. Przygotowania
te powinny polegać przede wszystkim na gromadzeniu przez banki statystycznych
danych dotyczących ryzyka oraz na zbieraniu ogólnorynkowych informacji umożliwiających opracowanie wewnętrznych procedur ratingowych36.
Literatura
Adamowicz T., Adamowicz M., Nowa Umowa Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru
Bankowego jako czynnik ograniczania ryzyka w funkcjonowaniu banków [w:] Banki
na rynku finansowym – teraźniejszość i przyszłość, I Ogólnopolska Konferencja
Naukowa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn–Rybaki 2002.
Bank Capital. Getting Basel Right, „The Economist”, 23.02.2002.
Banking Supervision. The Basel Perplex, „The Economist”,10.11.2001.
Bank Regulation. Basel Postponed, „The Economist”, 30.06.2001.
Bank’s Capital Adequacy. The Good Tailors of Basel, „The Economist”, 23.02.2002.
Cowley L., Basel II: A Doubled Edged Sword for European Private Equity?, „European
Venture Capital Journal”, 01.09.2002.
Drewicz-Tułodziecka A., Długa droga do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2001, nr 44.
Economics Focus. Markets as Watchmen, „The Economist”, 23.02.2002.
Financial Regulation. Ride the Cycle, „The Economist”, 06.10.2001.
Kałużny R., Rating w banku komercyjnym, „Bank” 2002, nr 7/8.
Kawulski A., 25 podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego, „Bank i Kredyt”
2000, nr 60.
Koleśnik J., Docelowy kształt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej, „Bank” 2002,
nr 7/8.
Mills R.W., Dużo ważnych wątpliwości, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 3.
New Basel Draft to Give More Choice to Banks, London, „Euroweek”, 04.10.2002.
Przymiarki do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 22.
Więcław E., Ile stracimy, ile zyskamy, „Rzeczpospolita” 2002, nr 131.
Zombirt J., Porozumienie Bazylejskie, „Bank” 2001, nr 3.
Zombirt J., Wymagania Komitetu Bazylejskiego. Nadzieja dla autostrad, hoteli i hut,
„Bank” 2002, nr 2.
34
Przymiarki do Bazylei…, s. 13.
E. Więcław, op. cit., s. B5.
35
36
ZN674.indb 171
A. Drewicz-Tułodziecka, op. cit., s. 35.
1/30/08 1:32:53 PM
172
Joanna Krasodomska
The New Basel Capital Accord as a Factor Reducing Banking Risk
The New Basel Capital Accord will have a very significant impact on reducing the
risk of banking operations in the nearest future. Work on the draft Accord, conducted
by the Basel Committee on Banking Supervision, gave rise to numerous controversies
among the banking community. In this article, the author presents the main objectives of
the New Accord draft, drawing attention to the key differences compared to the current
Accord of 1988. The author also discusses its structure, which is based on three pillars:
minimum capital requirements, the supervision analysis process, and market discipline.
In her conclusion, the author offers an assessment of the New Basel Capital Accord and
presents the potential threats, arising from its introduction in 2006, to banks operating in
Poland.
ZN674.indb 172
1/30/08 1:32:53 PM