przeglad PZH 2-2010.indb

Transkrypt

Przegląd Epidemiologiczny
K WAR TALN I K
ORGAN NARODOWEGO INSTYTUTU ZDROWIA PUBLICZNEGO
– PAŃSTWOWEGO ZAKŁADU HIGIENY
I POLSKIEGO TOWARZYSTWA
EPIDEMIOLOGÓW I LEKARZY CHORÓB ZAKAŹNYCH
Index Copernicus 5,56
tom 64
Punktacja MNiSW 6
2010
nr 2
TREŚĆ
Streszczenia: www.pzh.gov.pl/przeglad_epimed
KRONIKA EPIDEMIOLOGICZNA
A Zieliński, M P Czarkowski: Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku ........................................................ 151
J Rogalska: Odra w Polsce w 2008 roku ......................................................................................................... 159
I Paradowska-Stankiewicz, H Orlikova: Świnka w Polsce w 2008 roku ........................................................ 163
J Rogalska: Różyczka w Polsce w 2008 roku .................................................................................................. 167
I Paradowska-Stankiewicz: Ospa wietrzna w Polsce w 2008 roku ................................................................. 171
M Romanowska, M P Czarkowski, I Nowak, E Staszewska, S Donevski, L B Brydak: Grypa w Polsce
w 2008 roku ........................................................................................................................................... 175
I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Krztusiec w Polsce w 2008 roku .................................................... 181
M P Czarkowski, B Kondej: Płonica w Polsce w 2008 roku ........................................................................... 185
A Turczyńska, A Polkowska: Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008
roku ...................................................................................................................................................... 189
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Napiórkowska: Legioneloza w Polsce w 2008 roku................................... 195
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann: Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku ...... 199
A Baumann, M Sadkowska-Todys: Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku ........................ 205
A Napiórkowska, M Sadkowska-Todys: Jersinioza w Polsce w 2008 roku .................................................... 213
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku ....................................... 217
P Orysiak, M P Czarkowski, M Sadkowska-Todys: Salmonelozy w Polsce w 2008 roku .............................. 221
M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2008 roku .............. 231
A Baumann: Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku....................................................... 235
M Stępień, M P Czarkowski: Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku............................ 239
M Stępień, M Rosińska: Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku ................................... 245
A Zieliński: Tężec w Polsce w 2008 roku ....................................................................................................... 251
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Wścieklizna w Polsce w 2008 roku .................................................... 253
M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Włośnica w Polsce w 2008 roku ................................................................... 259
M Waloch: Tasiemczyce w Polsce w 2008 roku .............................................................................................. 261
B Werbińska-Sienkiewicz, E Staszewska, M Rosińska: Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce
w 2008 roku ........................................................................................................................................... 265
M Stępień: Zimnica w Polsce w 2008 roku ..................................................................................................... 273
M Korzeniewska-Koseła: Gruźlica w Polsce w 2008 roku ............................................................................. 275
S Majewski, I Rudnicka: Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku ................................. 281
PROBLEMY ZAKAŻEŃ
K Simon, R Simon, S Serafińska: HIV/AIDS and aging ................................................................................. 287
D Rogowska-Szadkowska, M Stanisławowicz, S Chlabicz: Risk of needle stick injuries in health care
workers: bad habits (recapping needles) last long ................................................................................. 293
K Pancer: Legionelozowe zapalenie płuc – czynniki ryzyka zachorowania, charakterystyczne objawy
kliniczne ................................................................................................................................................. 297
J Siennicka, A Trzcińska, W Gut: Odporność dla wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (kzm) w populacji pracowników leśnych z terenu Białowieży ...................................................................................... 303
B Kot, J Wicha, Z Żak-Puławska: Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia
coli wyizolowanych od osób z zakażeniami układu moczowego w latach 2007-2008 ......................... 307
A B Macura, J Witalis: Grzyby izolowane z kału pacjentów z dolegliwościami przewodu pokarmowego
w latach 2005-2009................................................................................................................................ 313
SKUTECZNOŚĆ SZCZEPIEŃ
M M Dąbrowska, R Flisiak: Skuteczność i bezpieczeństwo szczepienia przeciw żółtej gorączce osób
wyjeżdżających na tereny endemiczne .................................................................................................. 319
A Ołdakowska, M Marczyńska: Ocena skuteczności szczepień przeciwko wzw typu B na podstawie
obecności przeciwciał poszczepiennych anty-HBs u dzieci zakażonych wertykalnie HIV ................. 323
INSTRUKCJA DLA AUTORÓW
329
Epidemiological Review
QUARTERLY
JOURNAL OF THE NATIONAL INSTITUTE OF PUBLIC HEALTH
NATIONAL INSTITUTE OF HYGIENE
AND THE POLISH SOCIETY OF EPIDEMIOLOGY AND INFECTIOUS DISEASES
Index Copernicus 5,56
VOLUME 64
2010
no 2
contents
Abstracts: www.pzh.gov.pl/przeglad_epimed
EPIDEMIOLOGICAL CHRONICLE
A Zieliński, MP Czarkowski: Infectious diseases in Poland in 2008 .............................................................. 151
J Rogalska: Measles in Poland in 2008 ............................................................................................................ 159
I Paradowska-Stankiewicz, H Orlikowa: Mumps in Poland in 2008 .............................................................. 163
J Rogalska: Rubella in Poland in 2008 ............................................................................................................ 167
I Paradowska-Stankiewicz: Chickenpox in Poland in 2008 ............................................................................ 171
M Romanowska, M P Czarkowski, I Nowak, E Staszewska, S Donevski, L B Brydak: Influenza in Poland
in 2008 ................................................................................................................................................... 175
I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Pertussis in Poland in 2008 ............................................................ 181
M P Czarkowski, B Kondej: Scarlet fever in Poland in 2008 .......................................................................... 185
A Turczyńska, A Polkowska: Meningitis and encephalitis in Poland in 2008 ................................................. 189
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Napiórkowska: Legionellosis in Poland in 2008 ........................................ 195
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann: Dysentery and amoebiasis in Poland in 2008 ........................... 199
A Baumann, M Sadkowska-Todys: Foodborne infections and intoxications in Poland in 2008...................... 205
A Napiórkowska, M Sadkowska-Todys: Yersiniosis in Poland in 2008 .......................................................... 213
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Campylobacteriosis in Poland in 2008 ............................................... 217
P Orysiak, M P Czarkowski, M Sadkowska-Todys: Salmonellosis in Poland in 2008 ................................... 221
M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Botulism in Poland in 2008 ...................................................... 231
A Baumann: Hepatitis A in Poland in 2008 .................................................................................................... 235
M Stępień, M P Czarkowski: Hepatitis B in Poland in 2008 ........................................................................... 239
M Stępień, M Rosińska: Hepatitis C in Poland in 2008 .................................................................................. 245
A Zieliński: Tetanus in Poland in 2008 ............................................................................................................ 251
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Rabies in Poland in 2008 .................................................................... 253
M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Trichinellosis in Poland in 2008 ................................................................... 259
M Waloch: Cestode infections in Poland in 2008 ............................................................................................ 261
B Werbińska-Sienkiewicz, E Staszewska, M Rosińska: HIV and AIDS in Poland in 2008 ............................ 265
M Stępień: Malaria in Poland in 2008 ............................................................................................................. 273
M Korzeniewska-Koseła: Tuberculosis in Poland in 2008 ............................................................................. 275
S Majewski, I Rudnicka: Sexually transmitted diseases in Poland in 2008 .................................................... 281
PROBLEMS OF INFECTIONS
K Simon, R Simon, S Serafińska: HIV/AIDS and aging ................................................................................. 287
D Rogowska-Szadkowska, M Stanisławowicz, S Chlabicz: Risk of needle stick injuries in health care
workers: bad habits (recapping needles) last long ................................................................................. 293
K Pancer: Legionnaires’disease - risk factors and symptoms ......................................................................... 297
J Siennicka, A Trzcińska, W Gut: Immunity against tick borne encephalitis virus (tbe) in population of
forest workers in Bialowieza ................................................................................................................. 303
B Kot, J Wicha, Z Żak-Puławska: Susceptibility of Escherichia coli strains isolated from persons with
urinary tract infections to antimicrobial agents in 2007-2008 ............................................................... 307
A B Macura, J Witalis: Fungi isolated from the stool in patients with gastrointestinal disorders in 20052009 ...................................................................................................................................................... 313
EFFICACY OF VACCINATIONS
M M Dąbrowska, R Flisiak: Efficacy and safety of vaccination against yellow fever of persons traveling
to endemic areas .................................................................................................................................... 319
A Ołdakowska, M Marczyńska: Hepatitis B vaccination effectiveness based on anti-HBs antibodies presence in children vertically infected with HIV ...................................................................................... 323
INSTRUCTIONS ON MANUSCRIPT PREPARATION
329
Kronika epidemiologiczna
PRZEGL EPIDEMIOL 2010; 64: 151 - 158
Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski
CHOROBY ZAKAŹNE W POLSCE W 2008 ROKU
INFECTIOUS DISEASES IN POLAND IN 2008
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Od szeregu lat odnotowuje się spadkową tendencję
występowania wielu chorób zakaźnych, a kilka chorób
już w Polsce nie występuje, jak porażenie dziecięce,
błonica lub występuje bardzo rzadko (np. odra). Rozszerzenie zakresu obowiązkowych szczepień ochronnych spowodowało spadek zapadalności na choroby
wywoływane przez Hib, a także na świnkę i różyczkę,
choć w przypadku tej ostatniej choroby ciągle Polska
pozostaje pod względem zapadalności na jednym
z pierwszych miejsc w Unii Europejskiej. Mimo stałego
zmniejszania się zapadalności na gruźlicę, jest ona w
Polsce nadal prawie dwukrotnie wyższa od średniej dla
Europy Zachodniej.
W zakresie zakażeń i zatruć jelitowych obserwowany
jest spadek zapadalności na salmonelozy, przy wzroście
zapadalności na zakażenia wywołane przez Campylobacter, ale przede wszystkim, wzroście zakażeń wywołanych
przez wirusy, w tym zakażenia norowirusowe.
Nieznaczna tendencja wzrostu daje się zauważyć
w liczbie osób zakażonych HIV oraz zachorowań na
AIDS. Szczególnie jednak niepokoi duży odsetek przypadków AIDS rozpoznawanych późno, już w stadium
poważnego zaawansowania choroby.
Wirusowe zapalenia wątroby stanowią nadal poważny problem epidemiologiczny. Mimo spadku liczby
nowo wykrytych zachorowań skumulowana liczba osób
zakażonych wirusami wzw B oraz wzw C jest duża i jest
przyczyną wysokiej chorobowości. W 2008 r. wystąpiły
ogniska wzw A w grupach imigrantów i uchodźców.
Bardzo niska endemiczność wzw A w Polsce powoduje odpowiednio niski poziom odporności naturalnej
w społeczeństwie co sprawia, że te zachorowania mogą
stanowić poważniejsze zagrożenie epidemiczne.
Umieralność z powodu chorób zakaźnych w 2008 r.
wynosiła 7,7 na 100 000 ludności (w poszczególnych
województwach od 3,9 w podlaskim do 14,3 w lubuskim) i była wyższa w miastach (8,3) niż na wsi (6,8).
Tak jak w poprzednich latach, umieralność mężczyzn
(9,7) była wyższa od umieralności kobiet (5,8), a najwyższą umieralność z powodu chorób zakaźnych
odnotowano wśród osób najstarszych, w grupie wieku
powyżej 74 lat (46,3).
For several years many infectious diseases in Poland
show decrease in incidence, a some vaccine preventable
like poliomyelitis and diphtheria are completely absent
or like measles hale very low incidence. Widening of the
program of obligatory vaccinations caused decrease of
incidence of diseases dependent on Hib infections and
also of mumps and rubella. Though rubella incidence
in Poland remains one of the highest in Europe.
Despite constant decease of incidence of tuberculosis it is still about twice higher then the average of
tuberculosis incidence in Western European Countries.
Incidence of some gastroenteric infections like salmonellosis is decreasing, but at the same time increase
of Campylobacter infections and in particular there is
an increase of incidence of norovirus infections.
As HIV infections and AIDS casus are concerned,
there is observed minor increase in incidence, but the
most alerting is high fraction of late diagnosis in advanced AIDS.
Viral hepatitis is still important epidemiological
problem. Despite decrease of newly diagnosed cases
cumulative number of people infected with hepatitis
B of C virus is very high creating high morbidity and
serious public health problem.
Endemic of hepatitis A is very low in general population leading to low level of natural immunity, but there
were reported outbreaks among some minority groups,
causing treat to the susceptible population at large.
Infectious diseases mortality in 2008 was 7.7 per
100,000 population (from 3.9 in Podlaskie voivodeship
to 14.3 in Lubuskie) and it was higher in cities (8.3) then
in rural areas (6.8). As in previous years man mortality
(9.7) was higher then women (5.8). Highest mortality from infectious diseases was noted among elderly
people above 74 (46.3).
152
Nr 2
Słowa kluczowe: choroby zakaźne, zatrucia, zgony, Key words: infectious diseases, poisonings, deaths,
epidemiologia, zdrowie publiczne, Polska, rok 2008
epidemiology, public health, Poland, 2008
Poczynioną w poprzednich latach obserwację,
że od szeregu lat sytuację epidemiologiczną chorób
zakaźnych i pasożytniczych w Polsce ocenia się jako
stosunkowo korzystną i względnie stabilną, można powtórzyć w odniesieniu do 2008 r. Jednak kilka chorób,
w tym zakażenia HIV i AIDS, wykazują niepokojącą
tendencję wzrostową.
W 2008 r. obserwowano kontynuację korzystnych
tendencji jakie odnotowano w zapadalności na te choroby zakaźne, w stosunku do których, kalendarz szczepień został uzupełniony w ostatnich latach. Po wprowadzeniu w 2003 r. powszechnych szczepień MMR
wystąpiła spadkowa tendencja liczby zachorowań na
świnkę z 15 115 (zapadalność 39,6 na 100 000 ludności)
w 2006 r. do 4 147 (zapadalność 10,9) w 2007 r. oraz
do 3 271 (zapadalność 8,6) w 2008 r. W porównaniu
z 2007 r. zapadalność na świnkę obniżyła się w 2008 r.
o 21,1%, a w stosunku do mediany z lat 2002-2006 aż
o 95,4%. Odnotowano też, w porównaniu z 2007 r., spadek liczby zachorowań na różyczką o 42,6%, z 22 891
(zapadalność 60,1/100 000) do 13 146 (zapadalność
34,5). Ta poprawa nie zmienia faktu, że zapadalność
na różyczkę w Polsce pozostaje wciąż na najwyższym
poziomie w całym regionie europejskim.
Odnotowany wzrost liczby zachorowań na odrę
z 40 w 2007 r. do 100 w 2008 r. stanowi niepokojący
sygnał dotyczący możliwości zawleczenia tej choroby
do Polski oraz pojawiania się grup osób unikających
obowiązkowych szczepień przeciwko tej chorobie.
Przy bardzo niskiej zapadalności na odrę, obserwowany w 2008 r. wzrost o 150% wyniknął z kilku ognisk,
jakie wystąpiły w grupach Romów, którzy stanowią
subpopulację o niskim stanie zaszczepienia i żywych
kontaktach międzynarodowych.
Po wprowadzeniu do kalendarza w 2007 r. powszechnych szczepień dzieci przeciwko Haemophilus
influenzae typu b (Hib) zaobserwowano dalszy spadek
liczby zachorowań na choroby inwazyjne wywołane
przez ten patogen. W 2008 r. zgłoszono 31 zachorowań
(zapadalność 0,081/100 000) na wszystkie choroby
inwazyjne wywołane przez Hib, co stanowiło spadek
o 27,9%. Zanotowano spadek zapadalności na zapalenia
opon mózgowych i mózgu o 34,3%, a w stosunku do
mediany z lat 2002-2006 był to spadek o 65,1%.
Zapadalność na krztusiec wzrosła w 2008 r. o 8,9%,
co może mieścić się w granicach błędu.
W 2008 r. odnotowano kontynuację korzystnej
tendencji zapadalności na wirusowe zapalenia wątroby
typu B i C. Zapadalność na wzw B ostre zmniejszyła
się o 28,0%, a na wzw typu C o 14,5%. Nadal jednak
czterokrotnie częściej niż zakażenia ostre rejestrowane
są zakażenia przewlekłe, nie rozpoznane wcześniej i w
tej grupie nie odnotowano istotnych zmian.
Uzasadniony niepokój budzi znaczny wzrost zachorowań na wzw typu A. Wzrost zapadalności w porównaniu z rokiem poprzednim wyniósł 477,8%. Mimo iż
bezwzględna liczba odnotowanych zachorowań (208)
nie jest wysoka, to jednak w niezaszczepionej przeciw
tej chorobie populacji Polski, gdzie endemiczność wzw
typu A jest bardzo niska (zapadalność 0,55/100 000),
każde ognisko stanowi zagrożenie szerzeniem się
zachorowań na większą skalę. Dlatego tak ważne jest
wczesne wykrywanie ognisk zachorowań i wprowadzenie szczepień profilaktycznych dla dzieci, zwłaszcza
w grupach uchodźców przybywających do Polski.
W 2008 r. zapadalność na grypę i zakażenia grypopodobne zmniejszyła się o 39,2% w porównaniu z rokiem poprzednim, była jedną z najniższych w ostatniej
dekadzie i wyniosła 596,5/100 000. W całym kraju
zarejestrowano 227 346 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, z czego wirusologicznie potwierdzono
tylko 70 przypadków.
Nadal poważny problem epidemiologiczny stanowiły zatrucia pokarmowe i zakażenia żołądkowo jelitowe
oraz biegunki u dzieci do lat dwóch - wirusowe, bakteryjne i bliżej nieokreślone, o prawdopodobnie zakaźnym
pochodzeniu. W 2008 roku, w porównaniu do 2007 r.,
liczba zarejestrowanych zatruć pokarmowych wywołanych przez pałeczki Salmonella zmniejszyła się z 11 568
(30,3/100 000) do 9 478 (24,9/100 000). Jednocześnie
liczba innych bakteryjnych zakażeń jelitowych wzrosła
z 6 628 do 7 451 i jest to kolejny rok, w którym odnotowano wzrost zachorowań w tej kategorii. Należy jednak
zwrócić uwagę, że wzrosty zapadalności na zakażenia
jelitowe wywołane przez Campylobacter (40,6%) oraz
Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis (17,0%)
w dużym stopniu zależą od poprawy poziomu diagnostyki bakteriologicznej w zakresie tych drobnoustrojów,
które w minionych latach były rzadko identyfikowane
przez laboratoria bakteriologiczne.
Z podobną sytuacją mamy do czynienia, jeśli
chodzi o zakażenia norowirusowe, które również są
niedoszacowane i coroczny przyrost rozpoznawanych
przypadków wynika głównie z większej częstości badań
diagnostycznych w ich kierunku. W 2008 r. zarejestrowano 1 186 przypadków zakażeń jelitowych wywołanych przez czynnik Norwalk, co stanowi przyrost
o 24,1% w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym
stwierdzono 956 przypadków zakażenia jelitowego
wywołanych tymi wirusami.
W 2008 r. odnotowano przyrost o 55,7% zapadalności na zakażenia wywołane przez rotawirusy,
Nr 2
153
Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku
Tabela I. Choroby zakaźne w Polsce w latach 2002-2008. Zachorowania, zapadalność na 100 000 ludności i liczba zgonów
Table I. Infectious diseases in Poland 2002-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and number of deaths
by disease and year
Jednostka chorobowa
1
Cholera UE
Dur brzuszny UE
Dury rzekome A, B, C UE
razem
Salmonezatrucia pokarmowe UE
lozy
zakażenia pozajelitowe
Czerwonka bakteryjna UE
razem
biegunkotwórcza E. coli
Inne bak- enterokrwotoczna E. coli UE
teryjne
E. coli inna i nieokreślona
zakażenia
kampylobakterioza UE
jelitowe
jersinioza UE
inne określone i nieokreślone
Inne bakteryjne zakażenia jelitowe
u dzieci do lat 2
razem
Inne bak- enterotoksyna gronkowcowa
teryjne
botulizm UE
zatrucia
Clostridium perfringens
pokarmoinne określone
we
nieokreślone
Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe
u dzieci do lat 2
Lamblioza /giardioza/ UE
Kryptosporydioza UE
Wirusowe razem
i inne
rotawirusy
określone czynnik Norwalk
zakażenia
inne
jelitowe
Wirusowe i inne określ. zakażenia jelitowe u dzieci do lat 2
Biegunki u dzieci do lat 2, BNO, prawdopodobnie zakaźne
ogółem
Gruźlica
UE, 1)
układu oddechowego
Dżuma
Tularemia UE
Wąglik UE
Bruceloza (nowe zachorowania) UE
Różyca
Leptospiroza UE
Listerioza UE
Tężec UE
Błonica UE
Krztusiec UE
Płonica
UE
Kod według
Mediana w latach
2007 r.
2008 r.
„Między2002-2006
narodowej
liczba zapa- liczba liczba zapa- liczba liczba zapa- liczba
Klasyfikacji
zacho- dalzgo- zacho- dalzgo- zacho- dalzgoChorób” (X
rowań ność nów* rowań ność nów* rowań ność nów*
Rewizja)
2
3
4
A00
0
0
A01.0
3
0,008
A01.1-A01.3
3
0,008
A02
16 006 41,9
A02.0
15 818 41,4
A02.1-A02.9 140
0,37
A03
75
0,20
A04
4 695 12,3
A04.0-A04.2
.
.
A04.3
.
.
A04.4
.
.
A04.5
.
.
A04.6
.
.
A04.7-A04.9
.
.
A04
8
9
10
11
0
0
0
7
2
5
0
5
0
0
0
0
0
5
5
0
0
3
0,008
2
0,005
11 704 30,7
11 568 30,3
136
0,36
64
0,17
6 628 17,4
1 350 3,54
2
0,005
970
2,54
192
0,50
182
0,48
3 932 10,3
6
7
0
0
0
1
0
1
0
8
0
0
0
0
0
8
0
5
2
9 608
9 478
130
33
7 451
1 350
5
908
270
213
4 705
0
0,013
0,005
25,2
24,9
0,34
0,09
19,5
3,54
0,013
2,38
0,71
0,56
12,3
0
0
0
6
1
5
0
14
1
0
0
0
0
13
2 354
332,3
0
2 875
385,7
0
3 108
400,1
0
A05
4 052
A05.0
565
A05.1
53
A05.2
4
A05.3-A05.8 110
A05.9
3 361
10,6
1,48
0,14
0,010
0,29
8,8
4
0
2
0
0
2
3 681
407
49
4
125
3 096
9,7
1,07
0,13
0,010
0,33
8,1
2
0
1
1
0
0
2 740
202
46
3
142
2 347
7,2
0,53
0,12
0,008
0,37
6,2
4
0
0
1
0
3
89
11,5
1
A05
137
19,5
0
135
18,1
1
A07.1
A07.2
A08
A08.0
A08.1
.
.
10 398
.
.
.
.
27,2
.
.
0
0
1
0
0
3 011
0
21 759
15 197
956
7,9
0
57,1
39,9
2,51
0
0
2
0
0
3 182
8,3
1
0,003
32 559 85,4
23 662 62,1
1 186 3,11
0
0
3
0
0
A08.2-A08.5
.
.
1
5 606
14,7
2
7 711
3
A08
5 672
806,6
0
10 226 1371,7
1
15 260 1964,5
0
A09
8 637 1215,0
1
9 610 1289,1
4
11 096 1428,4
1
A15-A19
A15-A16;
A19
A20
A21
A22
A23
A26
A27
A32; P37.2
A33-A35
A36
A37
A38
20,2
9 493
24,9
813
8 616
22,6
744
8 081
21,2
810
8 691
22,8
796
8 014
21,0
730
7 484
21,0
785
0
3
1
2
92
6
22
22
0
1 925
5 964
0
0,008
0,003
0,005
0,24
0,016
0,06
0,06
0,000
5,04
15,6
0
0
0
0
0
1
3
8
0
0
0
0
0
1
0,003
0
0
2
0,005
124
0,33
12
0,031
43
0,11
19
0,05
0
0
1 987 5,21
10 740 28,2
0
0
0
0
1
1
5
9
0
0
0
0
0
4
0,010
0
0
4
0,010
88
0,23
5
0,013
33
0,09
14
0,04
0
0
2 163 5,67
11 179 29,3
0
0
0
0
0
1
2
9
0
0
0
154
Nr 2
Jednostka chorobowa
Kod według
Mediana w latach
2007 r.
2008 r.
„Między2002-2006
narodowej
Klasyfikacji
Rewizja)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
ogółem
Choroba zapalenie opon mózgowych
meningo- i/lub mózgu
kokowa
posocznica
UE
inne zakażenie, określone
i nieokreślone
Róża
Legioneloza UE
Kiła (ogółem) UE, 2)
Rzeżączka UE,2)
Inne choroby przenoszone drogą płciową
wyw. przez Chlamydie UE, 2)
Borelioza z Lyme
Ornitozy
Gorączka Q UE
Dur wysypkowy, gorączka plamista
i inne riketsjozy
A39
A39.0;
A39.8/G05.0
A39.1-A39.4
.
.
15
392
1,03
20
373
0,98
24
119
0,31
2
224
0,59
5
220
0,58
3
.
.
11
263
0,69
14
248
0,65
20
A39.5-A39.9
.
.
1
3
0,008
2
13
0,034
2
11,3
.
2,45
1,35
12
0
3
0
5 013
28
851
330
13,2
0,07
2,23
0,87
9
0
2
0
4 805
15
929
285
12,6
0,04
2,44
0,75
17
0
2
1
Ostre
wywołane dzikim wirusem
nagminne
porażenie
wywołane wirusem pochodziecięce
dzenia szczepionkowego
UE
(VAPP, cVDPV)
Encefa- choroba Creutzfeldta-Jakoba
lopatie
(CJD)
gąbczaste wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (vCJD) UE
UE
Wścieklizna
A46; O86.8 4 316
A48.1-A48.2
.
A50-A53
933
A54
514
A56
1 572
4,12
0
627
1,64
0
695
1,82
0
A69.2
A70
A78
A75; A77;
A79
A80.1;
A80.2;
A80.4;
3 822
2
0
10,0
0,005
0
3
0
0
7 735
1
0
20,3
0,003
0
1
0
0
8 255
1
24
21,7
0,003
0,06
7
0
0
0
0,000
0
1
0,003
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
A80.0;
A80.3-9
1
0,003
0
0
0
0
0
0
0
A81.0
11
0,03
10
12
0,03
13
13
0,03
20
A81.0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
18
514
1,35
20
410
1,08
18
1
233
0,61
3
202
0,53
1
3
74
0,20
9
41
0,11
4
12
4
0
207
1 203
50
0,54
3,16
0,13
14
1
0
167
712
17
0,44
1,87
0,04
16
3
0
4
1 153
3,02
1
695
1,82
3
0
0
0
2
0
0
0,005
0
0
0
0
0
2
0
0
0,005
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
A82
0
0,000
A83-A86;
razem
521
1,36
G05.1
Wirusowe
przenoszone przez kleszcze
A84
262
0,69
zapalenie
A83; A85;
mózgu
inne określone
42
0,11
B00.4; B02.0
nieokreślone
A86
186
0,49
A87; G02.0 1 022 2,67
Wirusowe razem
zapalenie enterowirusowe
A87.0
.
.
opon
A87.
móz
inne określone i nieokreślone
1-A87.9;
.
.
gowych
B00.3; B02.1
Gorączka denga UE
A90-A91
.
.
Żółta gorączka UE
A95
0
0
Gorączka Lassa UE
A96.2
0
0
Gorączka krwotoczna krymsko-kongijA98.0
0
0
ska UE
Choroba wywołana przez wirus Marburg
A98.3;
0
0
lub Ebola UE
A98.4
Ospa wietrzna
B01
141 349 370,7
Odra UE
B05
34
0,09
Różyczka UE
B06; P35.0 10 588 27,7
2
0
0
160 174 420,2
40
0,10
22 891 60,1
3
0
0
129 662 340,2
100
0,26
13 146 34,5
0
0
0
Nr 2
155
Jednostka chorobowa
1
ogółem
typu A UE
typu B UE, 3)
Wirusowe
zapalenie typu C UE, 3)
wątroby
inne i nieokreślone
AIDS UE, 4, 5)
Nowo wykryte zakażenia HIV UE, 4)
Świnka UE
Mononukleoza
dermatofitozy
kandydoza
Grzybice
inne grzybice
Zimnica UE
Toksoplazmoza
Bąblowica UE
UE
Tasiemczyce
Włośnica UE
Świerzb
Choroba
ogółem
wywołana
przez
zapalenie opon mózgowych
Streptoi/lub mózgu
coccus
pneumo- posocznica
niae UE
zapalenie płuc
Choroba
ogółem
wyw.
przez
zapalenie opon mózgowych
Haemoi/lub mózgu
-philus
influenzae posocznica
typ B UE
Bakteryjne zapalenie
opon mózgowych i/
lub mózgu
inne określone
nieokreślone
Zapalenie opon mózgowych inne i nieokreślone
Zapalenie mózgu inne i nieokreślone
Grypa UE i podejrzenia zachorowań na
grypę
Zatrucia grzybami
Inne zatrucia (tzw. chemiczne)
Kod według
Mediana w latach
2007 r.
2008 r.
„Między2002-2006
narodowej
Klasyfikacji
Rewizja)
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
B15-B19
B15
B16; B18.
0-B18.1
B17.1; B18.2
B17.0;
B17.2-B17.8;
B18.8-B18.9;
B19
B20-B24
Z21
B26
B27
B35
B37
B36;
B38-B49
B50-B54;
P37.3-P37.4
B58; P37.1
B67
B68;
B70-B71
B75
B86
B95.3/ inne;
A40.3; J13
B95.3/
G04.2;
G00.1
A40.3
J13
B96.3/ inne;
A41.3
B96.3/
G04.2;G00.0
4 449
109
11,6
0,29
222
0
4 233
36
11,1
0,09
229
0
3 907
208
10,3
0,55
246
0
1 727
4,5
85
1 454
3,8
72
1 337
3,5
68
2 255
5,9
116
2 753
7,2
132
2 353
6,2
155
115
0,30
22
50
0,13
25
47
0,12
23
152
0,40
654
1,71
71 945 188,5
2 609 6,84
3 888 10,2
.
.
121
x
0
0
0
4
134
714
4 147
2 708
4 264
790
0,35
1,87
10,9
7,10
11,2
2,07
123
x
0
0
0
8
159
808
3 271
2 812
5 055
556
0,42
2,12
8,6
7,38
13,3
1,46
149
x
0
1
0
4
.
.
18
1 805
4,7
21
1 769
4,6
16
20
0,05
1
11
0,03
1
22
0,06
2
617
34
1,62
0,09
3
2
752
40
1,97
0,10
2
2
514
28
1,35
0,07
5
0
215
0,56
0
135
0,35
0
117
0,31
0
70
12 102
0,18
31,7
0
0
292
11 473
0,77
30,1
0
0
4
0,010
11 044 29,0
0
0
.
.
.
271
0,71
.
273
0,72
.
.
.
6
161
0,42
6
151
0,40
9
.
.
.
.
1
5
91
74
0,24
0,19
1
7
116
78
0,30
0,20
9
9
.
.
.
43
0,11
.
31
0,08
.
66
0,17
1
35
0,09
2
23
0,06
5
.
.
1
21
0,06
0
13
0,03
1
.
.
7
191
0,50
9
161
0,42
6
.
.
76
467
1,23
74
424
1,11
75
G03
238
0,62
36
446
1,17
45
283
0,74
32
G04.8-G04.9
91
0,24
73
119
0,31
70
91
0,24
59
336 919 882,4
38
374 042 981,3
18
227 346 596,5
16
A41.3
G00.2-G00.8;
G04.2
G00.9;
G04.2
J10; J11
T62.0
T36-T60;
T63-T65
125
0,33
.
73
0,19
.
80
0,21
.
10 418
27,3
.
8 323
21,8
.
7 490
19,7
.
156
Nr 2
Jednostka chorobowa
1
Kod według
Mediana w latach
2007 r.
2008 r.
„Między2002-2006
narodowej
Klasyfikacji
Rewizja)
2
Pokąsanie osób przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę lub zanieczyszczenie śliną tych zwierząt, po
których podjęto szczepienie przeciw wściekliźnie
3
4
5
6
7
8
9
10
11
7 556
19,8
.
7 102
18,6
.
6 919
18,2
.
* liczba zgonów wg danych GUS;
UE - choroba objęta nadzorem w Unii Europejskiej; 1) dane Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc; 2) dane Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia; 3) liczba zachorowań i zapadalność ogółem (łącznie z zakażeniami mieszanymi HBV+HCV); 4) dane
Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH; 5) dane wg daty rozpoznania zachorowania
które dotyczą głównie dzieci. Wzrost zakażeń jelitowych wirusowych i innych określonych u dzieci do
lat 2 wyniósł 43,2%, co stanowi niepokojący sygnał.
Powinno to zwrócić uwagę lekarzy rodzinnych i stać
się przedmiotem działań z zakresu promocji zdrowia,
adresowanych do rodziców.
Liczba zgłoszonych zachorowań na gruźlicę wyniosła w 2008 r. 8 081 przypadków (21,2/100 000), co
stanowi spadek w porównaniu z 2007 r. o 6,2%. Mimo
powolnej spadkowej tendencji zachorowań na gruźlicę
w Polsce zapadalność jest nadal około dwukrotnie większa od średniej z krajów Europy Zachodniej. Zwraca
też uwagę nierównomierny rozkład zapadalności na
gruźlicę w różnych województwach. Szczególnie wysoka jest zapadalność w województwie świętokrzyskim
(33,0/100 000) i w lubelskim (30,6/100 000), najniższa
zaś w lubuskim (12,0/100 000) i w wielkopolskim
16,6/100 000).
W porównaniu do roku 2007 wzrosła liczba nowo
wykrytych przypadków zakażenia HIV – 808 oraz
zachorowań na AIDS – 159. Zapadalność wyniosła
odpowiednio – 2,12 i 0,42 (na 100 000). Odnotowano
też wzrost zapadalności na choroby związane z zakażeniem HIV, a szczególną uwagę zwraca duży odsetek
chorych, u których rozpoznano zespół wyniszczenia
(38,9% wszystkich zachorowań). Jest to sygnał, że należy wzmóc działania informacyjne i promocyjne, aby
zwrócić uwagę społeczeństwa na zagrożenia związane
z zachowaniami ryzykownymi, które mogą spowodować zakażenia tą bardzo poważną chorobą.
Od szeregu lat obserwowano wzrostową tendencję zachorowań na boreliozę z Lyme. Rok 2008 był
kolejnym, w którym odnotowano, tym razem jednak
nieznaczny, wzrost zachorowań na tę chorobę - o 6,7%
w stosunku do 2007 r. (z 7 735 tj. 20,3/100 000 do 8 255
tj. 21,7/100 000).
W 2008 r. odnotowano niewielki spadek zapadalności (o 4,8%) na inwazyjną chorobę meningokokową.
Rok 2008 to drugi z kolei rok, w którym odnotowano spadek zarejestrowanych zachorowań na kleszczowe
zapalenie mózgu - z 233 zachorowań (0,61/100 000) do 202 (0,53/100 000).
Trafność oceny sytuacji epidemiologicznej chorób
zakaźnych jest uzależniona w dużym stopniu od jakości,
a szczególnie czułości nadzoru epidemiologicznego,
która w Polsce pozostawia wiele do życzenia. Jednym
z ważnych wskaźników czułości nadzoru są zgłoszenia
porażeń wiotkich u dzieci w grupie wieku 0-14 lat. Występują one w tej grupie wieku z dość dużą regularnością
i częstością około 1 porażenie na 100 000 dzieci na rok.
WHO wprowadziło zgłaszanie porażeń wiotkich jako
wskaźnik czułości nadzoru nastawionego na wyszukiwanie przypadków poliomyelitis w okresie działań
międzynarodowych zmierzających do eradykacji tej
choroby. W 2007 r. zgłoszono 39 takich porażeń, przy
oczekiwanej dla Polski liczbie 60, a w 2008 r. 34, przy
oczekiwanej liczbie 59.
Pełne zestawienie zapadalności na poszczególne
choroby zakaźne w 2008 r. w porównaniu z 2007 r. oraz
w stosunku do mediany z lat 2002-2006 przedstawia
tab. I. Są wśród nich choroby, które dzięki systematycznie prowadzonej akcji szczepień obowiązkowych
przestały już stanowić problem zdrowia publicznego,
takie jak poliomyelitis i błonica, które od lat nie występują w Polsce, są takie jak odra, której znaczenie jako
problemu zdrowia publicznego uległo marginalizacji,
jednak nadal wiele chorób zakaźnych stanowi poważny
problem epidemiologiczny i w wielu przypadkach jest
to problem narastający (legioneloza, kampylobakterioza, zakażenia norowirusowe). Należy też pamiętać, że
poprawa w zakresie zapadalności na choroby zakaźne
nie stanowi osiągnięcia danego nam raz na zawsze.
Jak pokazało doświadczenie wielu krajów, osłabienie
aktywności programów profilaktycznych, a szczególnie realizacji programów szczepień ochronnych, może
doprowadzić do nawrotu chorób, które wydają się być
niemal zupełnie zwalczone w skali populacji. Szczególnie niebezpieczną tendencją jest narastanie działalności
ruchów antyszczepionkowych, które opierając się na
pseudonaukowych przesłankach wprowadzają zamęt
w świadomości ludzi powodując zakłócenia w najskuteczniejszym sposobie walki z chorobami zakaźnymi
jakim są szczepienia ochronne.
Nr 2
12,0
1,2
Umieralność na 100 000
Procentowy udział
1,0
8,0
0,8
6,0
0,6
4,0
0,4
2,0
0,2
0,0
0,0
Procentowy udział
10,0
Rok
Ryc.
1. Umieralność
na100choroby
(nazgonów
100 000
ludnoRyc.
1. Umieralność
na choroby zakaźne (na
000 ludności) izakaźne
procentowy udział
z powodu chorób
zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce w latach 1984-2008
ści)
i
procentowy
udział
zgonów
z
powodu
chorób
Fig. 1. Infectious diseases mortality per 100 000 population and deaths from infectious diseases as percentage
of all deaths by year - Poland 1984-2008
zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce w
latach 1984-2008
Fig. 1. Infectious diseases mortality per 100 000 population
and deaths from infectious diseases as percentage of
all deaths by year - Poland 1984-2008
Uwagę zwraca też utrzymywanie się znacznego
terytorialnego zróżnicowania umieralności z powodu
chorób zakaźnych. W 2008 r., w poszczególnych województwach udział zgonów z powodu chorób zakaźnych
w ogólnej liczbie zgonów wahał się od 0,40% w woj.
podlaskim i 0,47% w lubelskim do 1,27% w pomorskim
i 1,50% w lubuskim; a współczynniki umieralności z
powodu chorób zakaźnych wahały się od 3,9/100 000 w
1 uwzględniając zgony spowodowane przez niektóre postacie
zapalenia opon mózgowych i mózgu oraz grypę (symbole G00-G05 i J10-J11 - Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób)
woj. podlaskim i 5,0 w lubelskim do 11,2 w pomorskim
i 14,3 w lubuskim (ryc. 2). Stosunek najwyższego - w
skali województw - współczynnika umieralności do
współczynnika najniższego wynosił więc 3,7:1.
11,2
7,9
7,2
3,9
6,9
8,1
6,7
Umieralność
10,0
5,8
14,3
5,8
9,1
na 100 000 ludności
11,7 do 14,3
9,1 do 11,7
6,5 do 9,1
3,9 do 6,5
5,0
5,3
7,0
(1)
(3)
(6)
(6)
5,5
Ryc. 2. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg województw
by voivodeship - Poland 2008
Ryc. 2. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg województw
Fig. 2. Infectious diseases mortality per 100 000 population by voivodeship - Poland 2008
W miastach choroby zakaźne były przyczyną 0,84%
ogółu zgonów, natomiast na wsi - 0,67%. Ogólna
umieralność z powodu chorób zakaźnych w miastach
(8,3/100 000) była w 2008 r. wyższa od umieralności
na wsi (6,8) o 21,2%. Największe (procentowo) różnice na niekorzyść miast odnotowano w grupie wieku
15-19 lat (umieralność w miastach - 0,9/100 000, na
wsi - 0,3; różnica 3-krotna), oraz w grupach 30-34 lata
(odpowiednio: 3,7 i 1,9) i 25-29 lat (1,7 i 0,9). Największe bezwzględne różnice pomiędzy współczynnikami
umieralności z powodu chorób zakaźnych w miastach
i na wsi (na niekorzyść miast) wystąpiły w najstarszych
grupach wieku (ryc. 3).
Zgodnie z wieloletnią tendencją, czynnikiem bardzo
wyraźnie różnicującym umieralność z powodu chorób
50,0
W zwalczaniu tych chorób, przeciw którym nie ma
szczepień ochronnych ważne są inne działania profilaktyczne szczególnie te, które dotyczą bezpieczeństwa
żywności. Dlatego wielką wagę w zwalczaniu chorób
zakaźnych odgrywa harmonijna współpraca służby
sanitarno-epidemiologicznej ze służbą weterynaryjną.
W świetle danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2008 r. z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych zmarły w Polsce ogółem 2 942 osoby.
Udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej
liczbie zgonów w Polsce (379 399)1 wyniósł 0,78%, a
umieralność - w przeliczeniu na 100 000 ludności - 7,7.
Wartości obu wskaźników były więc nieco wyższe
w porównaniu z notowanymi w poprzednich latach.
Z perspektywy ostatnich 25 lat można zauważyć, że po
wyraźnej spadkowej tendencji umieralności z powodu
chorób zakaźnych obserwowanej w latach 1984-1998,
w ostatnich dziesięciu latach, mimo względnie stabilnej
sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce, umieralność z ich przyczyn wykazuje niewielką
tendencję wzrostową (ryc. 1). Głównym czynnikiem
powodującym ten wzrost jest zwiększająca się z roku
na rok liczba posocznic wskazywanych przez lekarzy
jako wyjściowa przyczyna zgonu.
157
45,0
Ogółem
40,0
Miasto
35,0
Wieś
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
Grupy wieku (w latach)
Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg środowiska i wieku
by location (urban/rural) and age group - Poland
2008
Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg środowiska i wieku
Fig. 3. Infectious diseases mortality per 100 000 population by location (urban/rural) and age group - Poland 2008
Nr 2
60,0
55,0
350
Ogółem
45,0
Mężczyźni
40,0
Kobiety
Liczba zgonów
Procentowy udział
300
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg płci i wieku
by gender and age group - Poland 2008
Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg płci i wieku
Fig. 4. Infectious diseases mortality per 100 000 population by gender and age group - Poland 2008
zakaźnych była płeć (ryc. 4). Udział chorób zakaźnych
w przyczynach zgonów mężczyzn (0,88%; umieralność 9,7/100 000) znacząco przewyższał udział tych
chorób w przyczynach zgonów kobiet (odpowiednio:
0,65% i 5,8), a współczynnik umieralności mężczyzn
w 2008 r. był wyższy od współczynnika umieralności
kobiet o 66,3%. Największą (procentowo) różnicę na
niekorzyść mężczyzn odnotowano w grupie wieku 4549 lat (umieralność mężczyzn - 12,3/100 000, kobiet
- 3,2; różnica prawie 4-krotna). W większości innych
wyodrębnionych w analizie grup wieku powyżej 25 lat
umieralność mężczyzn z powodu chorób zakaźnych
w 2008 r. była z reguły 2-, 3-krotnie wyższa.
Tak jak w latach poprzednich, najwięcej zgonów
z powodu chorób zakaźnych odnotowano wśród osób
starszych (modalna 75-79 lat; ryc. 5), a najwyższą umieralność z powodu tych chorób - wśród osób najstarszych
(ryc. 3-4), w wieku 80-84 lata (37,2/100 000) oraz
powyżej 84 lat (46,3). Największy procentowy udział
miały jednak choroby zakaźne w ogólnej umieralności
dzieci i młodzieży do lat 14 oraz osób dorosłych w wieku od 30 do 39 lat (ryc. 5). W grupie dzieci w wieku 0-4
lata udział ten wynosił 2,7%, w tym u niemowląt - 1,7%
(umieralność 10,1/100 000), u dzieci w 2 roku życia 12,1%, w 3 rż. - 11,0%, w 4 rż. - 5,3% i w 5 rż. - 2,9%);
natomiast w grupie dzieci w wieku 5-9 lat - 4,1%, a w
4,0
3,5
3,0
250
Liczba zgonów
50,0
2,5
200
2,0
150
1,5
100
1,0
50
0,5
0
0,0
Procentowy udział
158
Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich
procentowy udział w ogólnej liczbie zgonów o znanej przyczynie w Polsce w 2008 r. wg wieku
Fig. 5. Number of deaths and deaths from infectious diseases
as percentage of all deaths by age group - Poland
2008
Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich procentowy udział w ogólnej liczbie zgonów o znanej
przyczynie w Polsce w 2008 r. wg wieku
Fig. 5. Number of deaths and deaths from infectious diseases as percentage of all deaths by age group - Poland 2008
wieku 10-14 lat - 2,7%. W przyczynach zgonów osób
dorosłych, w grupie wieku 30-34 lata, udział zgonów
z powodu chorób zakaźnych wynosił 2,8%, a w grupie
35-39 lat - 2,6%.
Według danych GUS, ponad 91% wszystkich
zgonów z powodu chorób zakaźnych w 2008 r. spowodowały łącznie: posocznice (bez meningokokowej
i z pominięciem posocznic u noworodków - 1 237
zgonów, w tym 27 zgonów niemowląt; 42,0% ogółu
zgonów z powodu chorób zakaźnych), gruźlica i jej
późne następstwa (827 zgonów, w tym 1 zgon dziecka
w 2 r.ż. i 2 zgony osób z grupy wieku 20-24 lata; 28,1%),
wirusowe zapalenia wątroby (wszystkie typy, łącznie
z późnymi następstwami wzw - 260 zgonów; 8,8%),
bakteryjne zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu
(218; 7,4%) oraz AIDS (149; 5,1%).
Otrzymano: 29.03.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 30.03.2010 r.
Adres do korespondencji:
Prof. dr hab. med. Andrzej Zieliński
Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia
Publicznego – PZH
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
e-mail: azieliń[email protected]
Justyna Rogalska
ODRA W POLSCE W 2008 ROKU
MEASLES IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 100 zachorowań
na odrę (zapadalność 0,26 na 100 000). Najwyższą zapadalność na odrę odnotowano wśród dzieci poniżej 4
r.ż. – 1,24 na 100 000 oraz wśród dzieci 5-letnich (0,86).
Hospitalizowano 83 osoby (83%), nie zgłoszono żadnego zgonu z powodu odry. Czułość systemu nadzoru nad
przebiegiem eliminacji odry była w Polsce w 2008 roku
niewystarczająca. W całym kraju zarejestrowano ogółem
177 zgłoszeń zachorowań i podejrzeń zachorowań (46%
oczekiwanych zgłoszeń). Ze 100 zachorowań, tylko u 89
(89%) rozpoznanie było potwierdzone laboratoryjnie.
Wskazuje to na potrzebę utrzymania wysokiego odsetka
zaszczepionych osób oraz na poprawę czułości systemu
nadzoru.
In Poland 100 measles cases were registered in 2008
(0.26 per 100,000 population). The most affected age
group were children aged 0-4 years (incidence 1.24 per
100,000 population) and 5-year olds (0.86). 83 measles
cases (83%) were hospitalized, no deaths were recorded.
Poland participates in the WHO Measles Elimination
Strategy. Presently, the most important is the maintenance of a sensitive and timely surveillance of measles
and measles-compatible cases, with serologic testing of
one suspect case per 100,000 population. The performance of the surveillance system was insufficient with
only 177 measles-compatible cases reported in 2008
(46% of expected reports). Serologic confirmation of
cases was also insufficient, with 89 cases (89%) confirmed by IgM ELISA test. These results indicate the
need to maintain the high immunisation coverage and
improve measles surveillance system.
Słowa kluczowe: odra, choroby zakaźne, szczepienia, Key words: measles, infectious diseases, vaccinations,
epidemiologia, Polska, rok 2008
epidemiology, Poland, 2008
W Polsce w 2008 r. sytuacja epidemiologiczna odry
uległa pogorszeniu w porównaniu z 2007 rokiem (tab.
I). Liczba zachorowań na odrę wyniosła 100 (zapadalność 0,26 na 100 000 ludności), z czego 89 (89%) było
potwierdzonych badaniem serologicznym. Najwięcej
zachorowań w całym roku wystąpiło w woj. śląskim (36
zachorowań, zapadalność 0,77 na 100 000 mieszkańców)
oraz podkarpackim (22 zachorowań, zapadalność 1,05).
W siedmiu województwach (dolnośląskim, lubelskim,
opolskim, podkarpackim, śląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim) zapadalność przekroczyła próg
eliminacji odry określony przez Światową Organizację
Zdrowia jako 1 zachorowanie na 1 000 000 mieszkańców. Ogółem zachorowania zarejestrowano w 11 województwach (tab. II).
W 2008 r. zarejestrowano 10 ognisk odry na terenie ośmiu województw. W ogniskach zarejestrowano
ogółem 75 zachorowań. Osiem ognisk wystąpiło wśród
osób należących do społeczności romskiej. Najwięcej
przypadków zgłoszono w 33. i 43. tygodniu roku (po 8).
Tabela I. Odra w Polsce w latach 1960-2008. Liczba zachorowań i zgonów, zapadalność i umieralność na
100 000 ludności
Table I. Measles in Poland 1960-2008. Number of cases
and deaths, incidence and mortality per 100 000
population
Rok
1960-1964*
1965-1969*
1970-1974*
1975-1979*
1980-1984*
1985-1989*
1990-1994*
1995-1999*
2000-2004*
2005
2006
2007
2008
* - mediana
Zachorowania
124 492
131 432
125 572
84 073
24 882
6 806
2 419
639
48
13
120
40
100
Zgony
255
168
94
37
6
1
-
Zapadalność Umieralność
na 100 000 na 100 000
406,00
0,8
411,00
0,5
383,00
0,3
240,70
0,11
69,90
0,02
18,20
0,003
6,30
1,70
0,13
0,03
0,31
0,10
0,26
-
160
Justyna Rogalska
Nr 2
Tabela II.Odra w Polsce w latach 2002-2008. Liczba podejrzeń, potwierdzonych zachorowań i zapadalność na 100 000
ludności wg województw
Table II. Measles in Poland during 2000-2008. Number of suspected and confirmed cases and incidence per 100 000 population by voivodeship
Mediana 2002-2006
2007 r.
2008 r.
podejrzenia
zachorowania
podejrzenia
zachorowania
podejrzenia
zachorowania
Województwo
zapadalzapadalzapadalzapadalzapadalzapadalliczba
liczba
liczba
liczba
liczba
liczba
ność
ność
ność
ność
ność
ność
POLSKA
54
0,14
19
0,05
152
0,40
40
0,1
177
0,46
100
0,26
1. Dolnośląskie
5
0,17
1
0,03
10
0,35
2
0,07
15
0,52
14
0,49
2. Kujawsko-pomorskie
4
0,19
1,5
0,07
4
0,19
1
0,05
3. Lubelskie
8
0,36
5,5
0,25
2
0,09
7
0,32
6
0,28
4. Lubuskie
1
0,10
1
0,10
5. Łódzkie
3
0,12
1,5
0,06
7
0,27
10
0,39
1
0,04
6. Małopolskie
8
0,25
3
0,09
17
0,52
2
0,06
18
0,55
3
0,09
7. Mazowieckie
8
0,16
3
0,06
57
1,10
26
0,5
22
0,42
2
0,04
8. Opolskie
6
0,72
1
0,10
8
0,77
7
0,68
3
0,29
9. Podkarpackie
3
0,14
3
0,14
6
0,29
24
1,14
22
1,05
10. Podlaskie
3
0,21
4
0,33
3
0,25
1
0,08
11. Pomorskie
1
0,05
1
0,05
8
0,36
5
0,23
1
0,05
12. Śląskie
8
0,17
5
0,11
17
0,36
8
0,17
45
0,97
36
0,77
13. Świętokrzyskie
1
0,08
0
0,00
1
0,08
14. Warmińsko-mazurskie
1
0,07
1
0,07
1
0,07
1
0,07
15. Wielkopolskie
5
0,13
3
0,09
8
0,24
17
0,50
9
0,27
16. Zachodniopomorskie
1
0,12
2
0,12
4
0,24
1
0,06
4
0,24
3
0,18
Liczba przypadków
w
Dla wszystkich zgłoszonych przypadków w ogniskach
Pomimo utrzymywania na wysokim poziomie
zarejestrowanych wśród Romów udało się prześledzić wykonawstwa szczepień w Polsce, niepokojące jest
łańcuch zakażeń. W każdym ognisku pierwotne zacho- opóźnienie, z którym podawana jest szczepionka dzierowanie występowało u osoby powracającej z Wielkiej ciom w wieku objętym obowiązkiem szczepienia. Na
Brytanii. W 2008 r. odnotowano łącznie 14 importowa- to opóźnienie wskazują utrzymujące się od kilku lat
nych zachorowań.
międzywojewódzkie różnice w wykonawstwie szczeNajwyższą zapadalność na odrę odnotowano pień podstawowych w 13-15 miesiącu życia. W 2008 r.
wśród dzieci poniżej 4 r.ż. – 1,24 na 100 000, wśród odsetek dzieci z rocznika 2007, objętych szczepieniem
dzieci 5-letnich (0,86) oraz młodzieży w wieku 15-19 podstawowym szczepionką trójwalentną przeciwko odlat (0,79). Z danych pochodzących z indywidualnych rze, śwince i różyczce (84,9% w skali kraju), na obszarze
zgłoszeń wynika, że wśród 100 zachorowań na odrę poszczególnych województw wahał się od 79,2% w woj.
zarejestrowanych w 2008 r. było 80 osób (80%) nie- mazowieckim do 97,8% w woj. warmińsko-mazurskim.
szczepionych (w tym 9 dzieci rocznych, przed objęciem W 2008 r. odsetek dzieci z rocznika 2000, objętych
obowiązkowymi szczepieniami), 6 osób (6%) zaszcze- szczepieniem przypominającym przeciw odrze wyniósł
Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą w Polsce w latach 2000-2008.
pionych jedną dawką oraz 4 osoby (4%) zaszczepione Fig 1. Measles surveillance performance in Poland 2000-2008.
dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze. Dla 10
76%
300
osób nie uzyskano informacji o stanie zaszczepienia.
250
W 2008 r. hospitalizowano 83 (83%) chorych na odrę.
W przebiegu odry stwierdzono różne powikłania u 15
46%
200
45%
38%
osób, w tym u 8 rozpoznano zapalenie płuc. Według
150
28%
wstępnych danych GUS w 2008 r. nie zarejestrowano
100
18%
zgonów z powodu odry.
14% 14% 12%
50
W 2008 roku utrzymano wysoki stan zaszczepienia
dzieci. W dniu 31 grudnia 2008 r. stan zaszczepie0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
nia przeciw odrze poszczególnych roczników dzieci
Rok
i młodzieży w wieku od 2 do 12 lat wahał się w Polsce
Wskaźnik czułości
Potwierdzenia
Podejrzenia
%
w granicach od 84,9% do 99,6% (szczepienie podstanadzoru
wowe, roczniki 2007-2002) oraz od 5,3% do 98,7% Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą
(szczepienie przypominające, roczniki 2000-1997)
w Polsce w latach 2000-2008
‑ licząc odsetek zaszczepionych w stosunku do liczby Fig 1. Measles surveillance performance in Poland 20002008
sprawdzonych kart uodpornienia (tab. III).
Nr 2
161
Odra w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Liczba i odsetek dzieci zaszczepionych przeciw odrze w Polsce w latach 2005-2008 wg roku urodzenia (szczepienia podstawowe i przypominające)*
Table III. Number and percentage of children vaccinated against measles in Poland 2005-2008 according to birth year
(primary and boost vaccinations)*
Rok
urodzenia
Stan na 31.XII.2005 r.
%
liczba
zaszczep.
w roczniku
2002
2003
2004
2005
2006
2007
344 164
336 523
293 222
x
x
x
99,1
98,2
84,3
x
x
x
1997
1998
1999
2000
2001
387 635
345 010
146 708
x
x
97,4
90,4
39,5
x
x
%
%
liczba
zaszczep.
liczba
zaszczep.
w roczniku
w roczniku
Szczepienia podstawowe
344 088
99,4
341 300
99,6
338 448
99,2
337 922
99,4
340 059
98,2
341 540
99,1
303 363
85,1
348 402
98,3
x
x
305 411
83,9
x
x
x
x
Szczepienia przypominające
387 893
98,0
386 949
98,4
347 599
91,3
355 119
94,1
160 701
43,5
162 010
44,1
x
x
14 938
4,1
x
x
x
x
%
liczba
zaszczep.
w roczniku
338 030
336 642
343 315
352 320
360 022
323 239
99,6
99,6
99,4
99,1
98,4
84,9
388 303
367 277
312 851
19 214
7 701
98,7
97,2
85,5
5,3
2,2
* stan zaszczepienia przeciwko odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS „Szczepienia ochronne w Polsce w 2008 roku”, Warszawa 2009)
w skali kraju tylko 0,9%, wahając się w poszczególnych województwach od 0,1% w woj. dolnośląskim,
małopolskim, świętokrzyskim i wielkopolskim do 5,8
w woj. zachodniopomorskim. Przesunięcie natomiast
w 2005 r. wieku obowiązkowego podania drugiej dawki
szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce na 10 r.ż.
spowodowało wydłużenie się okresu, w którym dzieci
nie są w pełni uodpornione przeciw odrze.
Zgodnie ze strategią eliminacji odry opracowaną
w 2001 roku przez Europejskie Biuro Regionalne
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), biorąc pod
uwagę liczbę ludności w Polsce, wymagane jest wykonywanie diagnostyki serologicznej w kierunku odry dla
co najmniej 381 przypadków zachorowań i podejrzeń
zachorowań rocznie. Oznacza to, że spadkowi liczby
zachorowań powinien towarzyszyć wzrost liczby zgłaszanych i weryfikowanych laboratoryjnie podejrzeń.
W Polsce liczba analizowanych podejrzeń odry jest
niewystarczająca. W 2008 roku w całym kraju zarejestrowano ogółem 177 zgłoszeń zachorowań i podejrzeń
zachorowań. Świadczy to o niskiej czułości systemu
nadzoru i podważa wiarygodność danych o liczbie
zachorowań na odrę w Polsce. W fazie eliminacji odry
konieczne jest ścisłe monitorowanie podejrzeń zachorowań na odrę oraz przypadków wtórnych w ogniskach,
jak również kontynuowanie genetycznych badań szczepów wirusa odry. Działania te umożliwią wiarygodne
udokumentowanie eliminacji rodzimych zachorowań
na odrę spodziewanej w najbliższych latach, jak również sprawne wykrywanie zachorowań zawlekanych z
innych krajów.
Niestety, podobnie jak w latach ubiegłych, nadzór
nad podejrzeniami odry był w kraju nierównomierny.
Najwięcej zgłoszeń, w przeliczeniu na 100 000 ludności, odnotowano w województwie podkarpackim (24
zgłoszenia, 1,14/100 000) oraz śląskim (45 zgłoszeń,
0,97/100 000) (tab. II). W dwóch województwach (kujawsko-pomorskim i lubuskim) nie zgłoszono żadnych
podejrzeń zachorowań na odrę, co wskazuje na brak
aktywnego uczestniczenia w programie eliminacji odry
WHO. W obecnej sytuacji najważniejszym elementem
strategii eliminacji odry w Polsce, oprócz utrzymania
dobrego wykonawstwa szczepień, jest zintensyfikowanie działań w regionach o słabym nadzorze nad podejrzeniami i zachorowaniami na odrę oraz na obszarach
zamieszkanych przez grupy etniczne o niższym stanie
zaszczepienia, które mogą być rezerwuarem wirusa
odry oraz przyczyną krążenia wirusa po zawleczeniu
zachorowań z zagranicy. Docieranie do mniejszości
narodowych i przeprowadzanie akcji szczepień wśród
tych grup jest niezbędną częścią programu eliminacji
odry. Sprawny nadzór epidemiologiczny pozwoli na
śledzenie zachorowań zawlekanych jako źródła zakażenia dla niedostatecznie zaszczepionych społeczności.
Niepokojącym zjawiskiem jest wciąż zbyt rzadkie
wykonywanie badań serologicznych w przypadkach podejrzeń zachorowań. Na ogólną liczbę 177 zachorowań
i podejrzeń zachorowań zarejestrowanych w 2008 r.
badanie serologiczne w klasie IgM wykonano w 151
przypadkach (85,3%), w tym w 113 przypadkach
(74,8%) w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH, w 37
przypadkach (24,5%) w laboratoriach WSSE i w jednym przypadku w laboratorium prywatnym. W strategii eliminacji odry WHO konieczne jest wykonanie
badania potwierdzającego w kierunku przeciwciał IgM
w laboratoriach posiadających niezbędne akredytacje.
162
Justyna Rogalska
W chwili obecnej jedynym ośrodkiem referencyjnym
w Polsce jest laboratorium Zakładu Wirusologii NIZPPZH. Posiada ono akredytację na badania prowadzone
w ramach programu udzielone przez WHO oraz Polskie
Centrum Akredytacji. Zlecenie badania w ośrodku
akredytowanym jest nieodpłatne.
Pomimo poprawy, w porównaniu z rokiem poprzednim, w dalszym ciągu niekorzystnie kształtuje się
mediana liczby dni pomiędzy pierwszą wizytą u lekarza,
a zgłoszeniem przypadku podejrzenia zachorowania
do lokalnej stacji sanitarno-epidemiologicznej, która
w 2008 roku wynosiła 4 dni (przy ustawowym obowiązku dokonywania zgłoszeń w ciągu 24 godz.). Niewielkiemu pogorszeniu natomiast uległ inny wskaźnik
sprawności nadzoru nad odrą. Mediana liczby dni, które
upłynęły od wystąpienia wysypki do pobrania próbki
krwi zwiększyła się z 7 dni w 2007 r. do 8 dni w 2008 r.
W obecnej sytuacji konieczne jest dalsze propagowanie programu eliminacji odry wśród lekarzy,
uwzględniające upowszechnianie szczegółowych infor-
Nr 2
macji o planie i realizacji programu, aktualnej sytuacji
epidemiologicznej tej choroby, a przede wszystkim
o konieczności dokumentowania i laboratoryjnego
potwierdzania wszystkich przypadków zachorowań
i podejrzeń zachorowań na odrę. Ważnym elementem
strategii jest również upowszechnienie informacji o roli
laboratorium referencyjnego w realizacji programu,
o konieczności wykonywania badań potwierdzających
odrę w tym laboratorium, jak również o braku odpłatności za badania.
Justyna Rogalska
Zakład Epidemiologii
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy
Zakład Higieny
e-mail: [email protected]
Iwona Paradowska-Stankiewicz, Hana Orlikova
ŚWINKA W POLSCE W 2008 ROKU
MUMPS IN POLAND IN 2008
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
– Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano 3 271 zachorowań na świnkę. Zapadalność wynosiła 8,6 na 100 000 mieszkańców i
była niższa w porównaniu z poprzednim rokiem (10,9) i
ponad dwudziestokrotnie niższa w porównaniu z medianą
w latach 2002-2006. Najwyższa zapadalność na świnkę
wynosząca 67,0 na 100 000 osób wystąpiła u dzieci
w grupie wieku 5-9 lat. Spośród 3 271 chorych na świnkę
hospitalizowanych było 37 osób tj. 1,13%. W 2008 r. nie
zgłoszono żadnego zgonu z powodu świnki.
In 2008, 3.271 cases of mumps were reported
In Poland. The incidence 8.6 per 100 000 was lower
compared to the last year (10.9) and twenty times less
than the median incidence in 2002-2006. Children 5-9
year old were the most affected age group – 67.0 per
100 000. Of 3 271 cases 37 were hospitalized. In 2008
no deaths attributed to mumps were reported.
Słowa kluczowe: świnka, nagminne zapalenie przyusz- Key words: mumps, epidemiology, Poland, 2008
nic, epidemiologia, Polska, 2008 rok
W 2008 r. zarejestrowano 3 271 zachorowań na
świnkę tj. ok. 20% mniej niż w roku ubiegłym i ponad 20-krotnie mniej niż mediana w latach 2002-2006
(tab.I). Zapadalność ogółem w 2008 r. w Polsce wy-
nosiła 8,6 na 100 000 mieszkańców i w porównaniu
z poprzednim rokiem była 1,3-krotnie niższa.
Największa liczba zachorowań w ciągu roku (1013,
tj. 32% wszystkich zarejestrowanych zachorowań)
wystąpiła w IV kwartale.
Tabela I. Świnka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności oraz hospitalizacja
wg województw
Table I. Mumps in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population and number of hospitalized by voivodeship
Województwo
POLSKA
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
Mediana 2002-2006
zachorozapadalwania
ność
71 945
188,5
4 031
138,6
6 138
296,7
2 117
96,5
1 032
102,3
3 312
127,3
4 699
144,0
3 324
64,8
1 732
163,7
1 922
91,6
951
79,2
1 171
53,3
10 197
215,9
2 512
196,0
2 059
144,1
5 847
174,2
2 155
127,2
2007 r.
zachorozapadalwania
ność
4 147
10,9
265
9,2
209
10,1
418
19,3
88
8,7
147
5,7
222
6,8
363
7,0
164
15,8
116
5,5
98
8,2
136
6,2
424
9,1
1 019
79,8
95
6,7
315
9,3
68
4,0
zachorowania
3 271
224
220
170
89
199
277
412
110
110
97
137
453
158
99
349
167
2008 r.
zapadalhospitalizacja
ność
liczba
%
8,6
37
1,13
7,8
2
0,89
10,6
3
1,36
7,9
4
2,35
8,8
7,8
5
2,51
8,4
4
1,44
7,9
6
1,46
10,6
2
1,82
5,2
8,1
2
2,06
6,2
9,7
3
0,66
12,4
2
1,27
6,9
10,3
1
0,29
9,9
3
1,8
164
Tabela II.Świnka w Polsce w latach 2007-2008. Zapadalność
i udział procentowy grup wieku
Table II. Mumps in Poland in 2007-2008. Incidence per 100
000 and percentage in age groups
Wiek
w latach
0-4
0
1
2
3
4
5-9
5
6
7
8
9
10 - 14
15 - 19
20 - 29
30 - 39
40 +
Ogółem
Nr 2
Iwona Paradowska-Stankiewicz, Hana Orlikova
2007
zapadalność
30,0
5,6
12,5
21,2
45,6
68,2
82,1
87,1
96,5
91,5
75,7
61,6
44,5
21,7
3,2
2,0
0,8
10,9
%
13,1
0,5
1,1
1,8
3,9
5,8
37,4
7,5
8,6
8,3
7,0
5,9
24,3
14,3
4,9
2,6
3,4
100,0
2008
zapadalność
28,1
4,0
10,3
21,2
44,7
65,0
67,0
81,1
79,1
84,1
51,6
41,8
27,9
14,0
3,8
2,7
0,8
8,6
%
15,9
0,5
1,2
2,4
4,9
7,0
37,7
8,7
8,6
9,5
6,0
4,9
18,5
11,4
7,3
4,6
4,5
100,0
Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 14 stanowiły 72% ogółu przypadków. Najwięcej zachorowań - ok.
40% ogółu, stwierdzono w grupie wieku 5-9 lat. W tej
grupie wieku zapadalność na 100 000 osób wynosiła
37,7 i była ponad dwukrotnie niższa w porównaniu
z rokiem ubiegłym. W 2008 r. co piąte zachorowanie na
świnkę dotyczyło dzieci w wieku od 10 do 14 lat, zapadalność w tej grupie wynosiła 27,9. Natomiast w grupie
wieku 0-4 lata odsetek zachorowań wyniósł 15,9%,
zapadalność 28,1. Zapadalność dorosłych kształtowała się na znacznie niższym poziomie w porównaniu
z młodszymi grupami wieku (tab.II). Porównując kilkuletnią zapadalność według grup wieku obserwujemy
względny spadek zapadalności w najmłodszej grupie
wieku i względny wzrost zapadalności w starszych
grupach wieku (ryc.2).
W 2008 r. poziom zaszczepienia przeciw śwince
dzieci w 3 roku życia osiągnął 98,4% w skali kraju.
Najniższy odsetek zaszczepienia wynosił 98,3%, zaś
najwyższy – 99,8%. W analizowanym roku po raz kolejny zaobserwowano mniejsze różnice wysokości odsetka
zaszczepienia dzieci w 3 r.ż. między poszczególnymi
województwami. Przed wprowadzeniem szczepień
obowiązkowych przeciw śwince (szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince i różyczce) obserwowano
okresowe wzrosty zachorowań na świnkę w cyklach
3-4 letnich. (ryc.1). Natomiast wprowadzenie szczepień
do PSO od 2003 r. przyczyniło się do systematycznego
wzrostu odsetka dzieci zaszczepionych oraz opóźnienie i spłaszczenie szczytu zachorowań już w 2004 r.
W związku z utrzymującym się wysokim stopniem
zaszczepienia poszczególnych roczników, wynoszącym
powyżej 90%, można spodziewać się dalszego ograniczania zachorowań na świnkę. Natomiast stopniowej
eliminacji choroby można spodziewać się, gdy zostaną
poddane szczepieniu roczniki stanowiące rezerwuar
wirusa.
W 2008 r. najwięcej zachorowań, prawie połowa
wszystkich przypadków, wystąpiło w województwie
śląskim, mazowieckim i wielkopolskim. W porównaniu
z 2007 r. w 6 województwach zarejestrowano spadek
zachorowań. Największy, wynoszący 75% wystąpił
w województwie świętokrzyskim, niższy - 60% w lubelskim. W 10 województwach zarejestrowano wzrost
zachorowań na świnkę, najwyższy w województwach:
zachodniopomorskim i łódzkim wynoszący odpowiednio: 46% i 35%. W pozostałych województwach
wzrost zachorowań wynosił od 1% do 25%. W porównaniu z 2007 r. nasiliła się tendencja do zmniejszania
się zróżnicowania terytorialnego zapadalności: od 5,2
w województwie podkarpackim do 12,4 w świętokrzyRyc. 1. Świnka w Polsce w latach 1991-2008. Zapadalność na 100 000 ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.
skim (tab.I).
Fig. 1. Mumps in Poland in 1991-2008. Incidence per 100 000 population and vaccine coverage among 3-year old children
600
100%
Zapadalność
padalność na 100
0 tys.
80%
70%
400
60%
300
50%
40%
200
30%
20%
100
Stan zaszczepienia
szczepienia dzieci
eci w 3 r.ż.
90%
500
10%
0
0%
Rok
Ryc. 1. Świnka w Polsce w latach 1991-2008. Zapadalność na 100 000 ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.
Fig. 1. Mumps in Poland in 1991-2008. Incidence per 100 000 population and vaccine coverage among 3-year old children
Nr 2
165
Świnka w Polsce w 2008 roku
Ryc.2. Świnka w Polsce w latach 1995-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców według wieku.
Fig.2. Mumps in Poland, 1995-2008. Incidence per 100 000 population by age group.
Zapadalność dalność na 100 000 mieszkańców
mieszkańców
10000
1000
100
10
1
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Rok
0‐4
Ryc.2.
Fig.2.
5‐9
10‐14
15+
Świnka w Polsce w latach 1995-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców według wieku
Mumps in Poland, 1995-2008. Incidence per 100 000 population by age group
Zapadalność mężczyzn w 2008 r., podobnie jak
w latach poprzednich, była wyższa w porównaniu z kobietami i wynosiła 9,9 na 100 000 osób. Zależność taka
wystąpiła w wielu grupach wieku za wyjątkiem osób
w grupie wieku: 20-34 lata i powyżej 40 lat.
Zapadalność mieszkańców wsi wynosiła 8,8 na
100 000 mieszkańców i była wyższa niż mieszkańców
miast (8,4). Najwyższą zapadalność zarejestrowano
w miastach, w których liczba mieszkańców wynosi
20-49 tys., natomiast najmniejszą w miastach liczących > 100 tys. W grupie dzieci i młodzieży do 19
r. ż, podobnie do lat ubiegłych, wyższą zapadalność
obserwowano w miastach. W grupie wieku 0-4 lata
zapadalność w mieście kształtowała się na poziomie
31,0, zaś wśród mieszkańców wsi – 24,2; w grupie 5-9
lat odpowiednio: 71,5 i 61,5; w grupie 10-14 lat oraz
15-19 lat, odpowiednio: wśród mieszkańców miasta:
31,8 i 14,5 oraz mieszkańców wsi: 23,4 i 13,4.
Dr med. Iwona Paradowska-Stankiewicz
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy
Zakład Higieny
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
Justyna Rogalska
RÓŻYCZKA W POLSCE W 2008 ROKU
RUBELLA IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 13 146 zachorowań na różyczkę (zapadalność 34,5 na 100 000).
Tylko 69 (0,5%) zachorowań zostało potwierdzonych
badaniem serologicznym. Zarejestrowano jedno zachorowanie na różyczkę wrodzoną. Zapadalność na
różyczkę dziewcząt i kobiet (18,2 na 100 000) była
w 2008 r. blisko 3-krotnie niższa od zapadalności
chłopców i mężczyzn (51,9 na 100 000). Najwyższą
zapadalność - niezależnie od płci i środowiska - odnotowano wśród dzieci 7-letnich (331,4 na 100 000)
oraz 8-letnich (268,2). W 2008 r. nie zarejestrowano
żadnych zgonów z powodu różyczki. Pomimo poprawy
informacji o przebytych szczepieniach osób chorych
w porównaniu z rokiem 2007, interpretację wpływu
wprowadzonych w 2003 r. powszechnych szczepień
na sytuację epidemiologiczną różyczki nadal utrudnia
niekompletność badań diagnostycznych.
In Poland, 13,146 cases of rubella were registered in
2008 (incidence 34.5 per 100,000 population), of which
69 (0.5%) cases were laboratory confirmed. One case
of congenital rubella syndrome was reported. The incidence in men (51.9) was 2.8-times higher than in women
(18.2). The highest incidence was observed in children
aged 7 and 8 years (331,4 and 268,2, respectively). No
rubella deaths were registered. An improvement of
laboratory diagnosis of reported cases is necessary to
assess the impact of 2-dose immunization implemented
in 2003 on rubella epidemiology in Poland.
Słowa kluczowe: różyczka, zespół różyczki wrodzonej, Key words: rubella, congenital rubella syndrome,
choroby zakaźne, szczepienia, epidemiologia, zdrowie infectious diseases, epidemiology, vaccinations, public
publiczne, Polska, rok 2008
health, Poland, 2008
7000
2008
2007
mediana 2002-2006
6000
Liczba zachorowań
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce ogółem 13 146
zachorowań na różyczkę, a zapadalność - w przeliczeniu
na 100 000 ludności - wyniosła 34,5. Była o 74,2% niższa od zapadalności w 2007 r. i około 20% wyższa od
mediany zapadalności w latach 2002-2006.
Najwięcej zachorowań wystąpiło w kwietniu (2 371
– stanowi to 18,5% ogółu przypadków w całym roku),
natomiast najmniej w sierpniu (156, tj. 1,2%). Sezonowość w 2008 r. była mniej zaznaczona niż w 2007 r.,
zbliżona do sezonowości w latach 2002-2006 (ryc. 1).
W 2008 r. odnotowano spadek zapadalności na
różyczkę w 7 województwach (tab. I). Największy,
ponad 13-krotny spadek, w porównaniu z rokiem 2007,
wystąpił w woj. lubelskim (z 104,3 do 7,6 na 100 000
ludności), a w województwach podkarpackim, śląskim
i warmińsko-mazurskim był to spadek ponad 4 -krotny.
Wśród dziewięciu województw, w których zwiększyła
się liczba zachorowań, największy wzrost odnotowano w woj. łódzkim, gdzie zapadalność zwiększyła się
5000
4000
3000
2000
1000
0
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII
Miesiąc
IX
X
XI
XII
Ryc. 1. Różyczka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba
Ryc. 1. Różyczka
w Polsce w
2002-2008.
zachorowań
zachorowań
wlatach
miesiącach
(wgLiczba
daty zachorowania)
w miesiącach (wg daty zachorowania)
Fig.1. Rubella in Poland 2002-2008. Number of reported
Fig.1. Rubella in Poland 2002-2008. Number of reported cases by month
cases by month
168
Justyna Rogalska
Nr 2
Tabela I. Różyczka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw
Table I. Rubella in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship
Województwo
POLSKA
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
Mediana 2002-2006
zachorowania
zapadalność
10 588
27,7
905
31,4
731
35,4
1 786
81,4
275
27,3
333
12,9
515
15,9
1 365
26,5
231
22,1
396
18,9
292
24,3
324
14,7
1 049
22,4
700
54,1
306
21,4
761
22,6
393
23,2
2007 r.
zachorowania
zapadalność
22 891
60,1
408
14,2
372
18,0
2 263
104,3
170
16,9
860
33,6
2 275
69,5
1 563
30,2
109
10,5
2 459
117,2
464
38,8
872
39,5
5 889
126,3
2 419
189,4
1 364
95,6
1 108
32,8
296
17,5
2008 r.
zachorowania
zapadalność
13 146
34,5
452
15,7
385
18,6
165
7,6
241
23,9
3 301
129,4
645
19,7
1 288
24,8
344
33,2
461
22,0
826
69,3
1 032
46,6
903
19,4
730
57,3
282
19,8
1 647
48,6
444
26,2
Tabela II.Różyczka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg płci, środowiska i liczby ludności w miastach
Table II. Rubella in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by year, gender and location
(urban/rural)
Płeć
Kobiety
Mężczyźni
Ogółem
Środowisko
miasto
miasto < 20 tys.
miasto 20-49 tys.
miasto 50-99 tys.
miasto ≥ 100 tys.
wieś
ogółem
miasto
miasto < 20 tys.
miasto 20-49 tys.
miasto 50-99 tys.
miasto ≥ 100 tys.
wieś
ogółem
miasto
miasto < 20 tys.
miasto 20-49 tys.
miasto 50-99 tys.
miasto ≥ 100 tys.
wieś
ogółem
Mediana 2002-2006
zachorowania zapadalność
2 764
22,4
665
26,2
578
27,1
536
31,1
985
16,6
1 855
25,2
4 619
23,4
3 458
30,9
855
36,2
713
36,5
805
50,7
1 085
20,5
2 511
34,4
5 969
32,3
6 222
26,4
1 520
31,0
1 291
31,6
1 341
40,5
2 070
18,4
4 366
29,8
10 588
27,7
prawie czterokrotnie (z 33,6 do 129,4 na 100 000) oraz
opolskim, ze wzrostem zapadalności o 68% (z 10,5 do
33,2 na 100 000).
Najwyższą w skali województw zapadalność odnotowano w 2008 r. w woj. łódzkim – 129,4 na 100 000
ludności (zapadalność ponad 3 razy wyższa od ogólnej
w całym kraju). Najniższą zapadalność zarejestrowano w woj. lubelskim – 7,6 (ponad 4-krotnie niższą od
ogólnej w całym kraju).
2007 r.
3 463
28,2
891
34,8
503
23,3
855
50,0
1 214
20,8
3 091
41,7
6 554
33,3
8 271
74,7
2 087
87,9
1 321
67,2
2 386
152,7
2 477
47,9
8 066
109,8
16 337
88,7
11 734
50,3
2 978
60,4
1 824
44,2
3 241
99,1
3 691
33,5
11 157
75,6
22 891
60,1
2008 r.
1 865
15,2
511
20,0
354
16,1
420
25,0
580
9,9
1 727
23,2
3 592
18,2
4 670
42,3
1 308
55,4
940
47,1
1 058
69,0
1 364
26,5
4 884
66,3
9 554
51,9
6 535
28,0
1 819
37,0
1 294
30,9
1 478
46,0
1 944
17,7
6 611
44,6
13 146
34,5
Zapadalność na różyczkę w miastach wahała się
w 2008 r. od 17,4 na 100 000 ludności w miastach największych, liczących ponad 100 tys. mieszkańców, do
46,0 w miastach, liczących od 50 do 99 tys. mieszkańców, a ogólnie w miastach wynosiła 28,0 i była niższa
od zapadalności na wsi (44,6) o 59%. Pomimo niższej
ogólnej zapadalności w miastach, wśród dzieci w grupie wieku 0-4 lat, podobnie jak w latach poprzednich,
wyższe współczynniki zapadalności notowano właśnie
Nr 2
169
Różyczka w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Różyczka w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy wg
wieku, płci i środowiska
Table III. Rubella in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of cases by age,
gender and location (urban/rural)
Płeć
%
9,0
2,1
2,3
1,4
1,4
1,7
22,3
3,1
4,3
6,3
5,4
3,3
29,5
30,7
5,7
1,6
0,7
0,2
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
100,0
kobiety
zacho- zapadalrowania ność
722
80,2
184
95,3
180
97,5
117
65,5
105
60,4
136
79,8
2 064
230,6
235
138,2
431
248,3
624
347,2
496
269,4
278
148,1
382
36,0
90
6,9
60
3,9
51
3,2
74
5,1
86
6,9
31
2,6
11
0,8
13
0,8
3
0,2
4
0,2
1
0,1
3 592
18,2
Środowisko
%
20,1
5,1
5,0
3,3
2,9
3,8
57,5
6,5
12,0
17,4
13,8
7,7
10,6
2,5
1,7
1,4
2,1
2,4
0,9
0,3
0,4
0,1
0,1
0,0
100,0
miasto
zacho- zapadalrowania ność
929
86,7
206
89,4
238
107,9
149
69,9
150
72,6
186
92,6
2 069
204,7
267
135,3
439
221,3
584
288,1
484
236,2
295
142,3
1 397
120,4
1 419
95,1
368
19,5
141
7,0
98
5,2
58
3,8
27
1,9
15
0,9
10
0,5
4
0,2
6 535
28,0
w miastach (tab. III). Natomiast, w przeciwieństwie
do lat 2002-2007 r., wśród dzieci w wieku 5-9 lat odnotowano wyższe współczynniki zapadalności na wsi
niż w mieście. Spośród ogółu zachorowań na różyczkę
zgłoszonych w 2008 r., 68% dotyczyło dzieci i młodzieży do lat 15, przy czym udział zachorowań dzieci
w grupie wieku 0-4 lat wynosił 12%, a dzieci w wieku
5-9 lat - 32% (tab. III). Najwyższą zapadalność - niezależnie od płci i środowiska - odnotowano wśród dzieci
7-letnich (331,4 na 100 000) oraz 8-letnich (268,2),
a łączny udział zachorowań w tych dwóch grupach
wieku, w ogólnej liczbie zarejestrowanych przypadków,
wyniósł ok. 17%.
Ocenę wpływu wprowadzonych w 2003 r. powszechnych szczepień całej populacji dzieci przeciw
różyczce wciąż utrudnia niedostateczne potwierdzanie
rozpoznań wynikami badań laboratoryjnych. W 2008 r.
zaledwie 69 (0,5%) zachorowań potwierdzono wiarygodnym badaniem serologicznym, natomiast 235 zachorowań (1,8%) rozpoznano na podstawie powiązania
epidemiologicznego z przypadkami potwierdzonymi
laboratoryjnie. Pozostałe 97,7% zachorowań zgłoszono
na podstawie objawów klinicznych, które mogą przypominać objawy występujące w przebiegu innych chorób
%
14,2
3,2
3,6
2,3
2,3
2,8
31,7
4,1
6,7
8,9
7,4
4,5
21,4
21,7
5,6
2,2
1,5
0,9
0,4
0,2
0,2
0,1
100,0
zachorowania
650
177
166
98
92
117
2 128
260
402
638
529
299
1 808
1 605
232
60
45
46
13
7
7
2
7
1
6 611
wieś
zapadalność
83,2
106,1
104,5
63,5
60,8
77,9
257,0
170,2
253,9
384,4
306,1
167,8
179,0
137,0
18,5
5,1
4,2
4,7
1,4
0,7
0,7
0,2
0,4
0,1
44,6
Ogółem
%
9,8
2,7
2,5
1,5
1,4
1,8
32,2
3,9
6,1
9,7
8,0
4,5
27,3
24,3
3,5
0,9
0,7
0,7
0,2
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
100,0
zacho- zapadal%
rowania ność
1 579
85,2 12,0
383
96,4 2,9
404
106,5 3,1
247
67,2 1,9
242
67,6 1,8
303
86,3 2,3
4 197
228,3 31,9
527
150,5 4,0
841
235,8 6,4
1 222
331,4 9,3
1 013
268,2 7,7
594
154,1 4,5
3 205
147,7 24,4
3 024
113,5 23,0
600
19,1 4,6
201
6,3 1,5
143
4,9 1,1
104
4,1 0,8
40
1,7 0,3
22
0,8 0,2
17
0,6 0,1
6
0,2 0,0
7
0,2 0,1
1
0,0 0,0
13 146
34,5 100,0
wysypkowych wieku dziecięcego, np. odry czy płonicy.
Znajduje to również potwierdzenie w znacznej liczbie
zachorowań na różyczkę zarejestrowanych wśród osób
zaszczepionych (tab. IV). W 2008 roku odsetek chorych
na różyczkę, u których brak było danych o szczepieniu
(18%) zmniejszył się w porównaniu z poprzednimi
latami (21% w 2006 r., 34% w roku 2007). Jednak
brak tych danych nadal jest jednym z czynników utrudniających interpretację wpływu szczepień na sytuację
epidemiologiczną różyczki. Szczególnie niepokojące
1,1
1,0
Stosunek
osunek zapadalności (k/m)
Wiek
mężczyźni
w latach zacho- zapadalrowania ność
0-4
857
90,0
0
199
97,5
1
224
114,9
2
130
68,8
3
137
74,4
4
167
92,5
5-9
2 133
226,1
5
292
162,2
6
410
223,9
7
598
316,4
8
517
267,0
9
316
159,8
10 - 14
2 823
254,2
15 - 19
2 934
215,5
20 - 24
540
33,9
25 - 29
150
9,2
30 - 34
69
4,6
35 - 39
18
1,4
40 - 44
9
0,8
45 - 49
11
0,8
50 - 54
4
0,3
55 - 59
3
0,2
60-74
3
0,1
75+
Ogółem
9 554
51,9
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
04
0,3
1971
1974
1977
1980
1983
1986
1989 1992
Rok
1995
1998
2001
2004
2007
Ryc. 2. Różyczka w Polsce w latach 1970-2008. Stosunek
zapadalności kobiet do zapadalności mężczyzn
Fig. 2. Rubella in Poland 1970-2008. Incidence per
100 000 population (female/male ratio)
Ryc. 2. Różyczka w Polsce w latach 1970-2008. Stosunek zapadalności kobiet
do zapadalności mężczyzn
Fig. 2. Rubella in Poland 1970-2008. Incidence per 100 000 population (female/male ratio)
170
Nr 2
Justyna Rogalska
Tabela IV. Różyczka w Polsce w 2008 r. Zachorowania i zapadalność na 100 000 ludności wg stanu zaszczepienia przeciw
różyczce i wieku
Table IV. Rubella in Poland 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by immunisation status and age
group
Wiek
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10-14
15 +
Ogółem
liczba
zaszczep.*
.
323 239
360 022
352 320
343 239
318 462
188 707
160 734
151 236
326 197
.
.
.
Zaszczepieni
liczba
zapadalność
chorych
20
.
179
55,4
169
46,9
168
47,7
218
63,5
196
61,5
183
97,0
187
116,3
194
128,3
249
76,3
663
.
217
.
2 643
.
liczba nie
zaszczep.*
57 337
5 935
3 180
2 035
19 679
153 819
193 733
212 852
39 499
.
.
.
Niezaszczepieni
liczba
zapadalność
chorych
328
170
296,5
44
741,4
32
1 006,3
44
2 162,2
242
1 229,7
524
340,7
836
431,5
658
309,1
254
643,1
2 011
.
3 006
.
8 149
.
Brak danych o szczepieniu
liczba
%
chorych
35
9,1
55
13,6
34
13,8
42
17,4
41
13,5
89
16,9
134
15,9
199
16,3
161
15,9
91
15,3
531
16,6
942
22,6
2 354
17,9
* szczepienia przeciw odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS “Szczepienia ochronne w Polsce w 2007 roku”, Warszawa 2008)
jest stwierdzenie braku danych o zaszczepieniu u 15%
chorych na różyczkę dzieci w wieku od 1 roku do 9 lat.
Wprowadzenie do Programu Szczepień Ochronnych
od listopada 2003 r. obowiązkowego szczepienia przeciw
odrze, śwince i różyczce w 13-14 miesiącu życia oraz
drugiej dawki w 10 roku życia - w perspektywie najbliższych 10 lat powinno radykalnie zmienić sytuację epidemiologiczną różyczki. W 2008 r., według stanu w dniu 31
grudnia, odsetek dzieci w 2. roku życia zaszczepionych
przeciw różyczce wynosił w skali całego kraju 98,4 (w poszczególnych województwach od 99,9% w warmińsko-mazurskim do 97,1% w woj. mazowieckim).
Podobnie jak w 2007 roku, zapadalność na różyczkę dziewcząt i kobiet (18,2 na 100 000) była w 2008
r. prawie 3-krotnie niższa od zapadalności chłopców i
mężczyzn (51,9 na 100 000) (tab. III). Szczepienie przeciw różyczce dziewcząt w 13. roku życia, prowadzone
w celu zapobiegania zespołowi różyczki wrodzonej,
powoduje, że od lat zapadalność na różyczkę mężczyzn
w grupie wieku 10-14 lat oraz 15-19 lat jest znacząco
wyższa w porównaniu z zapadalnością dziewcząt.
W 2008 r. była to różnica odpowiednio 85,8% i 96,8%.
W młodszych grupach wieku odnotowano nadwyżkę
zachorowań chłopców w wieku 0 do 5 lat oraz w wieku
9 lat w porównaniu do zachorowań dziewczynek w tym
wieku. Nadwyżka ta wahała się od 2,3% do 18,8%.
W niektórych rocznikach, w wieku od 30 do 44 lat
oraz od 50 do 54 lat, wyższą zapadalność odnotowano
wśród kobiet. Okres, jaki upłynął od wprowadzenia
obowiązkowego szczepienia wszystkich dzieci przeciwko różyczce (2003 r. - pierwsza dawka; 2005 r. - druga
dawka), jest zbyt krótki, by mogła zostać zahamowana
wieloletnia tendencja do pogłębiania się różnicy pomiędzy zapadalnością kobiet i mężczyzn (ryc. 2).
W 2008 r. - według stanu w dniu 31 grudnia - odsetek dziewcząt w 13 roku życia zaszczepionych przeciw
różyczce wynosił w skali całego kraju 98,2% (od 99,9%
w woj. warmińsko-mazurskim do 95,2% w mazowieckim), a dziewcząt w 14. r.ż. – 98,7% (od 99,9% w woj.
warmińsko-mazurskim do 97,0 w mazowieckim).
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce jeden przypadek
zespołu różyczki wrodzonej (w woj. łódzkim).
Wysokie wykonawstwo szczepienia dziewcząt
skutecznie zapobiega zachorowaniom na różyczkę wrodzoną. Jednak, biorąc pod uwagę wyższą zapadalność
na różyczkę mężczyzn w wieku, w którym mają kontakt
z kobietami w wieku rozrodczym, odsetek zaszczepienia dziewcząt poniżej 100% oraz fakt, iż w ok. 50%
zakażenia wirusem różyczki przebiegają subklinicznie,
wciąż istnieje ryzyko zachorowania na różyczkę dla
kobiet w wieku rozrodczym oraz wystąpienia zespołu
różyczki wrodzonej u noworodków.
Z powodu różyczki w 2008 r. hospitalizowano w Polsce ogółem 124 osoby, tj. 0,94% wszystkich chorych (od
6,94% w woj. podkarpackim do zera w województwach
lubelskim, lubuskim i śląskim). Według wstępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2008 roku nie
zarejestrowano zgonów z powodu różyczki.
Justyna Rogalska
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy
Zakład Higieny
Iwona Paradowska-Stankiewicz
OSPA WIETRZNA W POLSCE W 2008 ROKU
CHICKENPOX IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano 129 662 zachorowania
na ospę wietrzną. Zapadalność wynosiła 340,2 na
100 000 i była niższa w porównaniu z 2007 r. (420,2)
i medianą w latach 2002-2006 (370,7). Najwyższą
zapadalność na ospę wietrzną wynoszącą 3057,1 na
100 000 mieszkańców zanotowano u dzieci w grupie
wieku 5-9 lat. Spośród 129 662 chorych, 800 osób tj.
0,62% było hospitalizowanych, nie zgłoszono żadnego
zgonu z powodu ospy wietrznej.
In 2008, 129.662 cases of chickenpox were reported
in Poland. The incidence 340.2 per 100,000 was lower
compared to 2007 (420.2) and to the median incidence
in 2002-2006 (370.7). Children 5-9 year old were the
most affected age group – 3057.1 per 100 000. Of 129
662 cases, 800 (0.62%) were hospitalized and no deaths
attributed to chickenpox were reported.
Słowa kluczowe: ospa wietrzna, epidemiologia, Polska, Key words: chickenpox, epidemiology, Poland, 2008
2008 rok
Zapadalność
W 2008 r. zarejestrowano 129 662 zachorowania
Ogólna zapadalność na ospę wietrzną w Polsce
na ospę wietrzną tj. o 20% mniej niż w roku ubiegłym w 2008 r. wyniosła 340,2 na 100 000 mieszkańców
i 8 % mniej niż mediana w latach 2002-2006 (tab.I). i była niższa w porównaniu z poprzednim rokiem, jak
Obserwowany w 2008 r. spadek zachorowań na ospę, i w porównaniu do mediany za lata 2002-2006 (ryc.1).
potwierdza okresowość epidemiczną choroby z przy- Ospa wietrzna charakteryzuje się sezonowością – szczyt
padającym co 3-4 lata wzrostem zachorowań. Pomimo zachorowań w 2008 r. trwał od grudnia do późnej
Ryc.1.
Ospa wietrzna
w Polscezapadalności
w latach 2001-2008.
na 100 do
000 ludności.
wyraźnego
spadku
wZapadalność
porównaniu
wiosny. W omawianym roku najwięcej zachorowań
Fig. 1. Chickenpox in Poland in 2001-2008. Incidence per 100 000 population.
2007 r., zapadalność w 2008r. utrzymywała się na dość zanotowano od stycznia do czerwca (łącznie 85 562
wysokim poziomie. Na podstawie rocznych obserwacji zachorowania wg daty rejestracji), co stanowiło około
zapadalności w ostatniej dekadzie, tendencję utrzymy- 67% wszystkich zarejestrowanych zachorowań (ryc.2).
wania się dość wysokiej zapadalności na ospę wietrzną Styczeń był miesiącem, w którym wystąpiło najwięcej
można obserwować od 2004 r. (ryc.1).
zachorowań – 18 833.
W 2008 r. zanotowano spadek zapadalności na ospę
wietrzną
we wszystkich województwach naszego kraju
450
– w pięciu zapadalność uległa obniżeniu o 1-8% w po400
równaniu do 2007 r., w 8 województwach o 12-25%
350
natomiast w 3 nawet o 40-49%. W omawianym okresie
300
najwięcej zachorowań zarejestrowano w województwie
250
200
mazowieckim (19 413) i śląskim (16 119). Na uwagę
150
zasługuje fakt, że w wymienionych województwach
100
w poprzednim roku również wystąpiło najwięcej
50
zachorowań na ospę wietrzną. Najmniej zachorowań
0
w Polsce w 2008 r. tj. 3562 zarejestrowano w woje2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
wództwie lubuskim.
Rok
Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną wieku
Ryc.1. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2001-2008. Zadziecięcego o bardzo wysokiej zaraźliwości. Z tego
padalność na 100 000 ludności
Fig. 1. Chickenpox in Poland in 2001-2008. Incidence per względu najbardziej podatną na zachorowanie populacją są dzieci zwłaszcza przebywające w zbiorowościach,
100 000 population
172
Nr 2
Iwona Paradowska-Stankiewicz
Tabela I. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 1000 000 ludności oraz liczba
hospitalizowanych wg województw
Table I. Chickenpox in Poland in 2002-2008. Number of cases and icidence per 100 000 population and number of hospitalized by voivodeship
Województwo
Polska
1. Dolnośląskie
2. Kujawsko-Pomorskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
14. Warmińsko-Mazurskie
15. Wielkopolskie
Mediana 2002-2006
zachorozapadalwania
ność
141349
370,7
10582
366,1
8696
420,8
6280
286,3
4168
413,0
6618
257,4
11049
338,6
14805
288,1
4525
431,1
4841
230,9
3992
331,6
6704
305,8
19795
421,8
6533
509,7
5881
411,7
14834
439,6
4445
268,0
2007
zachorozapadalwania
ność
160 174
420,2
11 226
389,8
12 489
604,6
7 252
334,3
3 591
356,1
7 223
282,0
13 967
426,5
20 649
398,7
4 857
467,3
6 574
313,5
4 794
401,3
7 038
319,0
24 018
515,2
6 505
509,2
6 865
481,2
18 371
543,2
4 755
280,9
2008
zachorozapadalwania
ność
129662
340,2
8423
292,8
9641
466,6
6221
287,6
3562
353,1
6839
268
11223
341,9
19413
373,7
4490
434
5439
259,3
3991
334,8
6293
284,1
16119
346,7
6323
496,5
4799
336,4
12925
381,1
3961
234,1
Hospitalizacja
liczba
%
800
37
95
64
6
90
53
90
31
51
37
49
47
3
20
67
33
0,62
0,44
0,99
1,03
0,17
1,32
0,47
0,46
0,69
0,94
0,93
0,78
0,29
0,47
0,42
0,52
0,83
jedną trzecią ogółu zachorowań stanowiły zachorowania dzieci w wieku od 0 do 4 lat (zapadalność 2443,3 na
100 000). Zapadalność wśród dorosłych była znacznie
niższa. W 2008 r. na ospę wietrzną zachorowało 6%
ogółu osób powyżej 20 roku życia (tab. II).
Zapadalność mężczyzn 360,6 była wyższa niż
kobiet – 321,1 na 100 000. Zapadalność ogółem miesz%
kańców wsi wynosiła 345,6 na 100 000 i była wyższa
niż wśród mieszkańców miast (336,8). Natomiast
34,9
o ile w grupie dzieci i młodzieży w wieku 0-4 i 5-9
2,8
4,4
lat wyższą zapadalność obserwowano w miastach,
5,7
wieku
powyżej
10 roku
życiawg
wyższa
Ryc. o tyle
2. Ospaw grupach
wietrzna w Polsce
w 2008roku.
Liczba
zachorowań
miesięcy.
10,0 Fig. 1.
zapadalność
wystąpiła
Chickenpox in Poland
in 2008.wśród
Numbermieszkańców
of cases by months.wsi, za
11,9
wyjątkiem osób w wieku 50-54 lata. Stwierdzono, że
43,4
zapadalność w miastach, analizowana wg liczby ludno11,4
ści jest najwyższa (399,0) w miastach liczących od 50
11,8
do 99 tys. mieszkańców, a najniższa (306,7) w miastach
9,1
≥100 tys. mieszkańców.
6,2
Tabela II.Ospa wietrzna w Polsce w latach 2007-2008. Liczba
zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i
udział procentowy wg wieku
Table II. Chickenpox in Poland in 2007-2008. Number of
cases, incidence per 100 000 population and percentage in age groups
Grupy
wieku
zachorowania
0-4
48 752
0
3 961
1
6 278
2
7 986
3
13 682
4
16 845
5-9
73 286
5
17 560
6
20 021
7
15 956
8
11 115
9
8 634
10-14 22 594
15-19
5 762
20-29
4 496
30-39
3 984
40 +
1 300
Ogółem 160 174
2007 r.
zapadalność
2 700,8
1 047,8
1 708,5
2 229,7
3 895,7
4 809,1
3 880,5
4 919,3
5 426,8
4 221,5
2 881,8
2 163,6
996,9
209,7
70,4
74,7
7,3
420,2
%
30,4
2,5
3,9
5,0
8,5
10,5
45,8
11,0
12,5
10,0
6,9
5,4
14,1
3,6
2,9
2,5
0,7
100,0
zachorowania
45 279
3 694
5 721
7 414
12 999
15 451
56 212
14 796
15 257
11 766
8 068
6 325
16 001
4 229
3 546
3 334
1 061
129 662
2008 r.
zapadalność
2 443,3
929,8
1 507,5
2 017,6
3 631,9
4 401,6
3 057,1
4 226,1
4 277,0
3 191,1
2 136,1
1 640,8 4,9
737,2 12,3
158,7
3,3
35,5
2,7
33,3
2,6
6,0
0,8
340,2 100,0
20000
18000
wg daty zachorowania
16000
wg daty rejestracji
14000
12000
10000
8000
6000
np. w przedszkolach, szkołach. Najwięcej zachorowań
wystąpiło u dzieci i młodzieży do 15 roku życia (tab.II).
Zachorowania w tej grupie wieku – 117 492 stanowiły
91% wszystkich przypadków. Najwięcej - 43,4% ogółu
zachorowań stwierdzono w grupie wieku 5-9 lat. Zapadalność na 100 tys. wyniosła 3057,1. Natomiast ponad
4000
2000
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Ryc. 2. Ospa wietrzna w Polsce w 2008roku. Liczba zachorowań wg miesięcy
Fig. 2. Chickenpox in Poland in 2008. Number of cases
by months
Nr 2
Ospa wietrzna w Polsce w 2008 roku
W roku 2008 hospitalizowano ogółem 800 chorych na ospę wietrzną (0,62% ogółu). Najwięcej osób
poddano hospitalizacji w województwie kujawskopomorskim (95 osoby), w województwie łódzkim
i mazowieckim po 90 osób.
W omawianym roku nie zgłoszono zgonów z powodu ospy wietrznej.
W Polsce od 2002 r. obowiązują zalecenia stosowania szczepień przeciw ospie wietrznej. W PSO na rok
2008 znajduje się zapis, w którym szczepienie przeciw
ospie wietrznej zalecane jest dzieciom do ukończenia
12 roku życia w przypadku upośledzenia odporności
o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą
białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonym HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub
chemioterapią oraz dzieciom do ukończenia 12 roku
życia z otoczenia osób określonych w punktach powyżej – które nie chorowały na ospę wietrzną.
173
W 2008 r. zaszczepiono w naszym kraju 15 987
osób, w tym 15 165 osób w wieku 0-19 lat i 822 osoby
powyżej 20 r.ż. Najwięcej osób zaszczepiono w województwie mazowieckim ( 4549), wielkopolskim (1742)
oraz śląskim (1631).
Zaakceptowano do druku: 19.03. 2010 r.
Zakład Higieny
Magdalena Romanowska 1, Mirosław P Czarkowski 2, Iwona Nowak 1, Ewa Staszewska 2, Stefan Donevski 1,
Lidia B Brydak 1
GRYPA W POLSCE W 2008 ROKU
INFLUENZA IN POLAND IN 2008
1.
Zakład Badania Wirusów Grypy. Krajowy Ośrodek ds. Grypy, Narodowego Instytutu Zdrowia
Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny, Warszawa
2
Zakład Epidemiologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu
Higieny, Warszawa
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 227 346 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę (zapadalność
596,5 na 100 000 ludności), o 39,2% mniej niż w 2007 r.
Była to jedna z najniższych rocznych zapadalności,
jakie zanotowano w Polsce po 1975 r. Na obszarze
poszczególnych województw współczynniki zapadalności wahały się od 142,3 w woj. świętokrzyskim do
1 830,6 w opolskim. Ponad 36% przypadków stanowiły
zachorowania dzieci i młodzieży do lat 15. Zapadalność
w tym wieku wyniosła 1 415,6 (od 342,9 w woj. świętokrzyskim do 4 083,6 w opolskim). Najwyższą zapadalność odnotowano wśród najmłodszych dzieci (1 546,6
w grupie wieku 0-4 lata). Do szpitali skierowano 153
osoby (0,07% wszystkich chorych). Zmarło 16 osób,
w tym 11 (68,8%) w wieku powyżej 70 lat.
W sezonie epidemicznym 2007/08 zakażenia wirusami grypy rejestrowane w Polsce wywołane były
przez typ A (60% laboratoryjnie potwierdzonych
przypadków), jak i przez typ B wirusa grypy (40%
laboratoryjnie potwierdzonych przypadków). Podobnie
sytuacja przedstawiała się także w innych częściach Europy. Wyizolowano 44 szczepy wirusa grypy, w tym 24
szczepy podtypu A/H1 i 20 szczepów typu B. Wszystkie
z nich były antygenowo spokrewnione ze szczepami
rekomendowanymi do szczepionki przeciwko grypie
sezonowej na sezon 2007/2008.
A total number of 227,346 cases of influenza
and influenza-like illness were registered in Poland
in 2008 (incidence 596.5 per 100,000 population).
Compared to 2007 on 39.2% incidence decrease was
observed. Regionally the incidence varied from 142.3
in świętokrzyskie voivodeship to 1,830.6 in opolskie.
Children and adolescents under 15 years of age accounted for 36% of all cases (age group incidence 1,415.6).
In this age group the incidence varied regionally from
342.9 in świętokrzyskie voivodeship to 4,083.6 in
opolskie. The highest reported incidence was observed
in age group 0-4 years (1,545.6). 153 patients (0.07%
of all cases) required hospital admission. There were
16 deaths due to influenza, of which 11 (68.8%) were
among persons over 70 years of age.
In the epidemic season 2007/08 infections with influenza virus registered in Poland were caused by type
A (60% of laboratory confirmed influenza cases) as well
as by type B (40% of laboratory confirmed influenza
cases), similarly to other parts of Europe. Forty-four
influenza strains were isolated, including 24 strains
of subtype A/H1 and 20 strains of type B. All of them
were antigenically similar to the vaccine strains recommended for the epidemic season 2007/2008.
Słowa kluczowe: grypa, typy wirusów grypy, choroby Key words: influenza, type of influenza virus, infeczakaźne, epidemiologia, zdrowie publiczne, SENTINEL, tious diseases, epidemiology, public health, SENTINEL,
Polska, rok 2008
Poland, 2008
W 2008 r. zgłoszono w Polsce 227 346 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, a zapadalność
- w przeliczeniu na 100 000 ludności - wyniosła 596,6.
Była to jedna z najniższych rocznych zapadalności na
grypę, jaką odnotowano w Polsce po 1975 r. (ryc. 1).
Niższa zapadalność wystąpiła w Polsce tylko w latach
1990 (210,3) i 1981 (498,3), a w 2002 r. zarejestrowano
zapadalność dokładnie taką samą jak w 2008 r. (596,5).
W porównaniu z 2007 r. zapadalność na grypę w Polsce
była w 2008 r. niższa o 39,2%, a w porównaniu z medianą z lat 2002-2006 - o 32,4%.
Przy znacznych wahaniach liczby zachorowań na
grypę notowanych w kolejnych latach, można mówić
o zarysowaniu się w Polsce w ostatnim piętnastoleciu
176
1 000 000
12 000
2008
10 000
2007
100 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
Rok
Ryc. 1. Grypa w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność
Fig. 1. Influenza in Poland 1975-2008. Incidence per
100 000 population
Ryc. 1. Grypa w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność na 100 000 ludności
Liczba zachorowań
Zapadalność
ność na 100 000 ludności
Nr 2
Magdalena Romanowska, Mirosław P Czarkowski, Iwona Nowak i inni
Mediana 2002-2006
10 000
1 000
100
10
Fig. 1. Influenza in Poland 1975-2008. Incidence per 100 000 population
wyraźnej tendencji spadkowej liczby rejestrowanych
zachorowań (ryc. 1). Niestety, nie można wykluczyć,
że tendencja ta może wynikać m.in. ze zmniejszania
się czułości systemu nadzoru epidemiologicznego. Na
spadek czułości systemu może wpływać rezygnowanie
przez chorych z pomocy lekarskiej w przypadku zachorowań grypopodobnych o lżejszym przebiegu, ale także
zaniedbywanie zgłaszania zachorowań przez ustawowo
zobowiązane do tego placówki opieki zdrowotnej.
Jest niezmiernie mało prawdopodobne, nawet przy
niskiej zapadalności, by w czasie sezonowego szczytu
zachorowań na grypę w 7-, 9-dniowym okresie sprawozdawczym tylko 708 placówek opieki zdrowotnej
w całej Polsce przyjęło pacjentów z objawami grypy,
a była to największa liczba placówek, które za ten sam
okres sprawozdawczy przesłały w 2008 r. sprawozdania
o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę
do stacji sanitarno-epidemiologicznych.
1
I
II
III
IV
V
VI VII VIII IX
Miesiąc
X
XI
XII
Ryc. 2. Grypa w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zacho-
Ryc. 2. Grypa
w Polsce
latachzgłoszenia)
2002-2008. Liczba zachorowań
rowań
(wgwdaty
daty zgłoszenia)
Fig. 2.(wgInfluenza
in Poland 2002-2008. Number of reported
Fig. 2. Influenza in Poland 2002-2008. Number of reported cases by month
cases by month
W skali całego kraju, w 2008 r. najwięcej zachorowań i podejrzeń zachorowań odnotowano w lutym
(62 859 przypadków; 27,6% ogółu zachorowań
zgłoszonych w całym roku) oraz w styczniu (46 538;
20,5%), czyli w miesiącach sezonu epidemicznego
2007/8 (ryc. 2). W województwach, sezonowy szczyt
zachorowań odnotowano w lutym na obszarze dziesięciu województw, w styczniu - na obszarze czterech,
a w marcu - na obszarze jednego (pomorskie). W jednym województwie (podlaskie) największą liczbę
zachorowań zarejestrowano w grudniu, czyli już w następnym sezonie epidemicznym - 2008/9.
Spadek ogólnej liczby zachorowań i podejrzeń
zachorowań na grypę w 2008 r., w porównaniu do
Tabela I. Grypa w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw
Table I. Influenza in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship
Województwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
POLSKA
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Mediana 2002-2008
zachorowania
zapadalność
336 919
882,4
36 965
1 276,5
16 624
804,0
13 443
616,0
4 283
424,4
38 741
1 506,5
31 089
954,8
117 743
2 297,5
12 484
1 184,8
13 406
639,1
6 995
582,4
10 358
472,4
27 337
584,5
4 392
340,4
24 753
1 732,9
13 039
388,9
6 658
392,6
2007 r.
zachorowania
zapadalność
374 042
981,3
19 289
669,8
11 944
578,3
8 694
400,8
10 742
1 065,2
49 619
1 937,6
57 954
1 769,8
96 956
1 872,3
30 737
2 957,1
8 860
422,5
4 581
383,5
4 020
182,2
33 862
726,3
5 345
418,4
12 499
876,1
8 213
242,8
10 727
633,7
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2002-2008
2008 r.
zachorowania
zapadalność
227 346
596,5
13 624
473,6
3 215
155,6
4 378
202,4
3 181
315,4
20 102
787,8
20 586
627,2
64 690
1 245,2
18 940
1 830,6
9 236
440,4
3 276
274,8
5 309
239,7
31 162
670,3
1 812
142,3
4 507
316,0
13 294
392,0
10 034
592,9
Nr 2
177
Grypa w Polsce w 2008 roku
Tabela II.Grypa w Polsce w latach 2004-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy
wg grup wieku
Table II. Influenza in Poland 2004-2006. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age
Wiek
w latach
0-4
5-14
0-14
15-64
65+
Ogółem
Mediana 2004-2006
30 797
1 702,7
72 111
1 543,8
102 908
1 588,2
204 336
764,7
29 675
595,8
336 919
882,4
zachorowania
40 447
84 613
125 060
208 495
40 487
374 042
2007 r.
zapadalność
2 240,7
2 036,4
2 098,3
771,2
790,6
981,3
%
10,8
22,6
33,4
55,7
10,8
100,0
zachorowania
28 661
54 327
82 988
118 090
26 268
227 346
2008 r.
zapadalność
1 546,6
1 355,0
1 415,6
435,4
511,7
596,5
%
12,6
23,9
36,5
51,9
11,6
100,0
Źródło: Sprawozdania o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę nadesłane do Zakładu Epidemiologii NIZPPZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
2007 r., odnotowano na obszarze trzynastu województw
(tab. I), Największy spadek zapadalności wystąpił
w woj. kujawsko-pomorskim oraz lubuskim (odpowiednio o 73,1% i 70,4%). W jednym województwie
(podkarpackie) zapadalność utrzymała się na poziomie
z roku poprzedniego (różnica poniżej 5%), a w dwu zapadalność wzrosła. W woj. pomorskim był to wzrost
o 31,6%, a w wielkopolskim o 61,4%.
Najwyższą zapadalność w 2008 r. odnotowano
w woj. opolskim - wynosiła ona 1 830,6 na 100 000
ludności i była wyższa od ogólnej zapadalności w całym kraju ponad 3-krotnie. Wysoką zapadalność, ponad
2-krotnie wyższą od ogólnokrajowej, odnotowano też
w woj. mazowieckim (1 245,2). Najniższą zapadalność
zarejestrowano w woj. świętokrzyskim (142,3; 76,1%
poniżej ogólnej w całym kraju) oraz kujawsko-pomorskim (155,6; 73,9%). Przy niskiej zapadalności
ogólnokrajowej różnice pomiędzy województwami
były więc znaczne - stosunek najwyższej zapadalności
w skali województw do zapadalności najniższej wynosił
13:1 (tab. I).
Podobnie jak w latach poprzednich, najwyższą
zapadalność odnotowano wśród najmłodszych dzieci,
w grupie wieku 0-4 lata (1 546,6 na 100 000 dzieci
w tym wieku). Zapadalność w starszych grupach,
zwłaszcza zapadalność osób w wieku powyżej 14 lat,
była zdecydowanie niższa (tab. II).
Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 15 stanowiły
w 2008 r. 36,5% ogółu zarejestrowanych przypadków.
W poszczególnych województwach udział zachorowań
w tej grupie wieku był jednak wyraźnie zróżnicowany
i wahał się w granicach od 27,3% (w woj. małopolskim)
do 53,3% (w warmińsko-mazurskim). Zapadalność
dzieci i młodzieży w wieku do lat 15 wyniosła w skali
całego kraju 1 415,6 i była prawie 2,5-krotnie wyższa
od ogólnej zapadalności w całej populacji. Wyższą
Tabela III. Grypa w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność dzieci w wieku 0-14 lat na 100 000
ludności w tym wieku wg województw
Table III. Influenza in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence in children aged 0-14 per 100 000 population
by voivodeship
Województwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
POLSKA
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Mediana 2002-2006
zachorowania
zapadalność
104 552
1 588,2
11 632
2 590,2
5 221
1 430,8
5 587
1 485,7
1 076
615,3
13 278
3 582,5
9 682
1 640,3
52 142
6 147,0
3 945
2 432,3
4 161
1 010,5
3 210
1 555,6
3 161
771,9
11 140
1 666,8
1 119
511,4
9 248
3 477,7
5 432
855,0
2 625
987,5
2007 r.
zachorowania
zapadalność
125 060
2 098,3
5 282
1 278,1
4 770
1 420,8
2 408
684,6
3 599
2 236,2
17 225
4 666,7
19 567
3 593,2
33 497
4 222,9
8 798
5 908,3
2 938
818,0
1 687
882,6
1 478
399,8
9 615
1 450,0
1 882
959,0
5 071
2 095,4
2 834
508,0
4 409
1 673,8
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2002-2008
2008 r.
zachorowania
zapadalność
82 988
1 415,6
4 741
1 162,3
1 323
401,0
2 100
612,1
1 067
672,5
6 430
1 774,1
5 611
1 048,9
26 803
3 398,9
5 899
4 083,6
2 817
807,2
1 479
797,8
2 409
655,8
9 101
1 395,2
655
342,9
2 402
1 014,6
5 547
1 005,0
4 604
1 778,6
178
Magdalena Romanowska, Mirosław P Czarkowski, Iwona Nowak i inni
zapadalność wśród dzieci i młodzieży do lat 15, niż
w całej populacji (co najmniej o 67,2%) zarejestrowano
we wszystkich województwach. Najwyższe współczynniki zapadalności w grupie wieku 0-14 lat odnotowano
w woj. opolskim (4 083,6) oraz mazowieckim (3 398,9),
natomiast najniższe - w woj. świętokrzyskim (342,9)
oraz kujawsko-pomorskim (401,0) (tab. III).
Z powodu grypy oraz podejrzeń grypy w 2008 r.
skierowano do szpitali ogółem 173 osoby, tj. 0,07%
wszystkich chorych (od 0% w woj. opolskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim
do 2,2% w podlaskim). W woj. podlaskim najwyższy
odsetek osób kierowanych do szpitali odnotowywany
jest co roku w okresie 6 ostatnich lat.
Jako przyczynę skierowania do szpitala 138 osób
chorych (90,2%) wskazywano objawy ze strony układu
oddechowego, w 13 przypadkach zachorowań (8,5%) objawy ze strony układu krążenia, a w 10 przypadkach
(6,5%) - inne przyczyny1).
Do szpitali częściej kierowano najmłodsze dzieci
oraz osoby powyżej 65 r.ż. W grupie wieku 0-4 lata
odsetek skierowanych do szpitala wynosił 0,13%,
a w grupie wieku 65 lat i więcej - 0,11%. Przyczynami
kierowania do szpitali dzieci w wieku 0-4 lata były
objawy ze strony układu oddechowego (34 przypadki;
89,5% skierowań) oraz inne przyczyny, z wyłączeniem
objawów ze strony układu krążenia (4; 10,5%); natomiast w grupie osób w wieku 65 i więcej lat - objawy
ze strony układu oddechowego (28; 96,6%) oraz objawy
ze strony układu krążenia (4; 13,8%). 1)
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego,
w 2008 r. z powodu grypy (jako tzw. przyczyny wyjściowej) zmarło w Polsce 16 osób, w tym 7 mężczyzn
i 9 kobiet. Zgony z powodu grypy stanowiły około
0,5% ogółu zgonów z powodu chorób zakaźnych zarejestrowanych przez GUS w 2008 r. W grupie osób
zmarłych było 10 mieszkańców miast i 6 mieszkańców
wsi. Udział zgonów osób w wieku powyżej 70 lat (11
przypadków) wynosił 68,8%. Najmłodsza zmarła osoba
(kobieta zamieszkała na wsi) była z grupy wieku 40-44
lata. Wszystkie zgony zgłoszono jako spowodowane
niezidentyfikowanym wirusem grypy.
Sezon epidemiczny grypy 2007/2008 był czwartym
z kolei sezonem funkcjonowania w Polsce systemu
zintegrowanego nadzoru wirusologicznego i epidemiologicznego nad grypą SENTINEL. Zgodnie
z danymi Krajowego Ośrodka ds. Grypy w NIZP-PZH, w sezonie epidemicznym 2007/08 od tygodnia
36/2007 do tygodnia 16/2008 włącznie, tj. między
3 września 2007 r. a 20 kwietnia 2008 r., zbadano łącznie
1 231 próbek pobranych od pacjentów podejrzanych
1
Dane nie sumują się do 100%, ponieważ jedna osoba mogła
być skierowana do szpitala z kilku przyczyn.
Nr 2
o zakażenie wirusem grypy, z których 1 017 (82,6%)
uzyskano w ramach systemu SENTINEL. W tym systemie próbki pobierali lekarze pierwszego kontaktu
mający specjalizację z zakresu medycyny rodzinnej
i/lub interny i/lub pediatrii. Pozostałych 214 próbek
pobrano (17,4%) od chorych odwiedzających placówki
niewłączone do sieci SENTINEL, w tym szpitale. Dla
porównania, w poprzednim sezonie epidemicznym
grypy, tj. 2006/2007 zbadano łącznie 1 226 próbek, przy
czym próbki z systemu SENTINEL stanowiły 97%,
a spoza tego systemu 3%.
Badania laboratoryjne pobranych próbek materiałów klinicznych miały na celu izolację wirusa grypy,
wykrycie antygenów wirusa grypy testem immunofluorescencji (IF) lub wykrycie materiału genetycznego
wirusa grypy metodami biologii molekularnej RT-PCR.
Zgodnie z założeniami systemu SENTINEL, badania
te wykonywały laboratoria wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych (WSSE), które w zależności
od posiadanego zaplecza aparaturowego korzystały
z jednej lub kilku z wymienionych wyżej metod badawczych, oraz Krajowy Ośrodek ds. Grypy NIZP-PZH, który otrzymywał materiały przede wszystkim
od chorych hospitalizowanych. Izolacja wirusa grypy
prowadzona była w WSSE na hodowli komórkowej
MDCK, natomiast w Krajowym Ośrodku ds. Grypy
NIZP-PZH, zarówno na linii komórkowej, jak i na
zarodkach kurzych. Badanie immunofluorescencyjne
było niejednokrotnie wykonywane nie tylko w kierunku
wykrycia antygenów wirusa grypy, ale także innych
wirusów zakażeń układu oddechowego, takich jak RSV,
parainfluenza typu 1, parainfluenza typu 2, parainfluenza typu 3 czy adenowirus.
W sezonie epidemicznym grypy 2007/2008 w porównaniu z poprzednim sezonem, tj. 2006/2007, odnotowano wzrost odsetka prób dodatnich w kierunku zakażenia wirusami grypy i innymi wirusami oddechowymi.
Dodatnie wyniki uzyskano w 129 spośród 1 231
próbek, co stanowi 10,5% w porównaniu z 6,1%
w sezonie 2006/2007. Spośród próbek dodatnich, 78
pochodziło z nadzoru nad grypą SENTINEL, natomiast
51 próbek pobrano w placówkach nie biorących udziału
w nadzorze nad grypą SENTINEL. Zakażenie wirusem
grypy potwierdzono w 88 przypadkach (68,2% próbek
dodatnich), wirusem RS w 32 przypadkach (24,8%),
wirusem parainfluenzy w 5 przypadkach (3,9%) i adenowirusem w 4 przypadkach (3,1%).
Na podstawie laboratoryjnych potwierdzeń zakażeń
wirusami grypy stwierdzono, iż w Polsce w sezonie
epidemicznym 2007/2008 60% zachorowań na grypę
wywołane było przez wirusy grypy typu A, a 40%
przez wirusy grypy typu B. Podobnie przedstawiała
się też sytuacja w pozostałych częściach Europy, gdzie
dominującym typem wywołującym zachorowania był
typ A (61%), podczas gdy zachorowania wywołane
Nr 2
Grypa w Polsce w 2008 roku
przez typ B potwierdzono w 39% (EISS – Weekly Electronic Bulletin, 25 April 2008, Issue N° 263 3-6). Dla
porównania w sezonie 2006/2007 dominującym typem
wirusa grypy, wywołującym zachorowania w Polsce,
jak i w pozostałych częściach Europy był typ A. W Polsce odpowiadał on wówczas za 95,3% zachorowań na
grypę, które potwierdzono laboratoryjnie.
W sezonie 2007/2008 spośród zakażeń wirusami grypy typu A, 45,3% spowodowane było przez szczepy podtypu A/H1. W żadnym przypadku nie potwierdzono występowania zachorowań wywołanych podtypem A/H3.
W pozostałych 29 przypadkach zakażenia wirusem
grypy typu A (54,7%) nie określono podtypu wirusa,
ponieważ zastosowano jedynie test immunofluorescencji bezpośredniej, który nie daje takich możliwości,
lub nie wyizolowano w tych przypadkach szczepów
wirusa grypy.
Łącznie w sezonie 2007/2008 z próbek pobranych
w ramach systemu SENTINEL wyizolowano 30 szczepów wirusa grypy (68,2%), a z próbek pochodzących z
placówek nie uczestniczących w tej sieci nadzoru – 14
szczepów (31,8%). Izolacje wirusów wykonał Krajowy
Ośrodek ds. Grypy NIZP-PZH (1 szczep) oraz WSSE
w Rzeszowie (17 szczepów: 6 SENTINEL, 11 inne),
WSSE w Krakowie (14 szczepów: SENTINEL), WSSE
w Kielcach (4 szczepy: SENTINEL), WSSE w Bydgoszczy (3 szczepy: 1 SENTINEL, 2 inne), WSSE
w Gdańsku (2 szczepy: SENTINEL), WSSE w Białymstoku (1 szczep: SENTINEL), WSSE w Lublinie
(1 szczep: SENTINEL) i WSSE w Olsztynie (1 szczep:
SENTINEL). Dwadzieścia cztery wyizolowane szczepy
zostały zidentyfikowane jako podtyp A/H1 (54,5%),
a 20 szczepów jako typ B (45,5%). Wśród izolatów nie
było szczepów podtypu A/H3.
Analiza antygenowa wyizolowanych szczepów wirusa grypy wykonana w Krajowym Ośrodku ds. Grypy,
NIZP-PZH wykazała ich pokrewieństwo antygenowe
do szczepów zalecanych przez WHO jako składniki
szczepionki przeciwko grypie na sezon epidemiczny
grypy 2007/08, tj. A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1)
oraz B/Malaysia/2506/2004. Wyizolowane szczepy
179
przesłano do WHO Collaborating Centre for Reference
and Research on Influenza w Londynie.
W Krajowym Ośrodku ds. Grypy NIZP-PZH oceniono także występowanie w populacji przeciwciał antygrypowych w stosunku do szczepów krążących w sezonie 2007/2008, tj. A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1),
A/Wisconsin/67/2005 (H3N2) i B/Malaysia/2506/2004.
Miana przeciwciał antyhemaglutyninowych oznaczono
testem zahamowania hemaglutynacji w 1 330 surowicach pobranych od osób z grup wieku: 0-3, 4-7, 8-14,
15-25, 26-44, 45-64 i ≥ 65 lat (średnia liczba surowic
w grupie: 190 [150-213]). Surowice pochodziły z dziesięciu spośród 16 WSSE, przechowujących tego rodzaju
materiał po wykonanych badaniach laboratoryjnych,
skąd wybrane losowo zostały przesłane do Krajowego
Ośrodka ds. Grypy NIZP-PZH. Jedynym kryterium doboru surowic do przeglądu serologicznego stosowanym
przez WSSE było to, aby reprezentowały one wszystkie wymienione wyżej grupy wieku. W odpowiedzi
dla hemaglutyniny podtypu H1 średnie geometryczne
mian (GMT) przeciwciał wahały się od 6,6 (0-3 lata)
do 13,2 (15-25 lat). W przypadku hemaglutyniny H3,
GMT przeciwciał wynosiło od 7,0 (45-64 lata) do 12,8
(4-7 lat). Wartości GMT dla przeciwciał skierowanych
przeciw hemaglutyninie HB wahały się z kolei od 5,9
(0-3 lat) do 8,9 (≥ 65 lat). Odsetek osób z ochronnym
mianem przeciwciał antyhemaglutyninowych, tj. wynoszącym co najmniej 40, wahał się od 7% (≥ 65 lat) do
28% (15-25 lat) dla antygenu A(H1N1), od 9% (45-64
lata) do 28% (4-7 lat) dla A(H3N2) oraz od 3% (0-3
lata) do 13% (≥ 65 lat) dla antygenu B.
Zaakceptowano do druku: 30.03.2010
Magdalena Romanowska
Samodzielna Pracownia-Krajowy Ośrodek ds. Grypy
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PZH
Iwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta Rudowska
KRZTUSIEC W POLSCE W 2008 ROKU
PERTUSSIS IN POLAND IN 2008
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
– Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano 2 163 zachorowania na
krztusiec. Zapadalność wynosiła 5,7 na 100 000 mieszkańców i była wyższa w porównaniu z poprzednim
rokiem (5,2) o 9 %. Najwyższa zapadalność na krztusiec 37,7 na 100 000 mieszkańców wystąpiła u osób w
grupie wieku 10-14 lat oraz u mieszkańców miast we
wszystkich grupach wieku. Spośród 2163 osób chorych
na krztusiec 870 osób (tj. 40%) było hospitalizowanych.
W 2008 r. zgłoszono 1 zgon z powodu krztuśca.
In 2008, 2 163 cases of pertussis were reported in
Poland. The incidence 5.7 per 100 000 was higher, 9%
more compared to the last year (5.2). Highest incidence
37.7 per 100 000 population was observed in 10 - 14
age group and among urban areas population in all age
groups. Of 2163 cases 870 ( 40 %) were hospitalized.
In 2008 one death attributed to pertussis was reported.
Słowa kluczowe: krztusiec, epidemiologia, Polska, Key words: pertussis, epidemiology, Poland, 2008
rok 2008
Sytuacja epidemiologiczna krztuśca w ostatnich
latach w Polsce, jak i w innych krajach, ulega zmianie.
Obecnie coraz częściej chorują starsze dzieci i osoby dorosłe. Zakażenia u tych osób przebiegają na ogół dosyć
łagodnie, rzadziej występuje charakterystyczny kaszel,
natomiast najczęstszym objawem jest kaszel przewlekający się. Ze względu na mało charakterystyczne objawy,
rozpoznanie choroby może stanowić poważny problem
diagnostyczny. Z epidemiologicznego punktu widzenia,
prawidłowe podejście diagnostyczno-terapeutyczne jest
bardzo istotne, gdyż może przyczynić się do ogranicze-
nia zakażeń szerzących się od osób dorosłych które, są
rezerwuarem drobnoustroju, na nieuodpornione dzieci.
W 2008 r. zarejestrowano 2 163 zachorowania na
krztusiec tj. o 9% więcej niż w roku ubiegłym oraz
więcej niż w latach 2005 i 2006. Zapadalność w 2008 r.
w Polsce wynosiła 5,7 na 100 000 mieszkańców i w porównaniu z poprzednim rokiem była wyższa (tab.I).
Największą liczbę zachorowań zarejestrowano w II
i III kwartale 2008 roku. Należy jednak podkreślić, że
dane dotyczące sezonowości zachorowań obarczone
są błędem, wynikającym z faktu, że każdego roku
Tabela I. Krztusiec w Polsce w latach 2003-2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców i udział procentowy
zachorowań wg wieku
Table I. Pertussis in Poland in 2003-2008. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to
age
2003 r.
Wiek
w latach zach. zapad.
0
109 31,2
1
44 12,3
2
41 11,1
3
64 16,9
4
58 15,0
0-4
316 17,2
5-9
635 29,2
10-14
697 26,1
15 i >
386
1,2
Ogółem 2034
5,3
2004 r.
2005 r.
% zach. zapad. % zach. zapad.
5,4 181 51,3
6,1 137 38,0
2,2
71 20,2
2,4
44 12,5
2,0
35
9,8
1,2
23
6,6
3,1
67 18,1
2,3
30
8,4
2,8
58 15,3
2,0
52 14,1
15,5 412 22,8 13,9 286 16,0
31,2 665 31,9 22,5 443 22,0
34,3 1189 46,0 40,3 747 30,1
19,0 688
2,2 23,3 449
1,4
100,0 2954
7,7 100,0 1925
5,0
2006 r.
2007 r.
% zach. zapad. % zach. zapad.
7,1
64 17,458
4,2
98 25,9
2,3
49 13,676
3,2
47 12,8
1,2
53 15,081
3,5
66 18,4
1,6
60 17,119
3,9
80 22,8
2,7
51 14,275
3,4
79 22,6
14,9 277 15,527 18,2 370 20,5
23,0 393 20,646 25,9 414 21,9
38,8 393 16,903 25,9 636 28,1
23,3 457
1,4 30,1 567
1,8
100,0 1520 3,986 100,0 1987
5,2
2008 r.
% zach. zapad. %
4,9
86 21,6
4,0
2,4
61 16,1
2,8
3,3
44 12,0
2,0
4,0
56 15,6
2,6
4,0
71 20,2
3,3
18,6 318 17,2 14,7
20,8 214 11,6
9,9
32,0 818 37,7 37,8
28,5 813
2,5 37,6
100,0 2163
5,7 100,0
182
Iwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta Rudowska
Tabela II.Krztusiec w Polsce w 2008 roku. Zachorowania i
zapadalność na 100 000 mieszkańców wg województw
Table II. Pertussis in Poland in 2008. Number of cases and
incidence per 100 000 population, according to
voivodeship
Województwo
Polska
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
2007
2008
Liczba
Liczba
ZapaZapazachozachodalność
dalność
rowań
rowań
1987
5,21
2163
5,67
19
0,66
33
1,15
49
2,37
257
12,44
17
0,78
17
0,79
9
0,89
11
1,09
332
12,96
332
13,01
165
5,04
177
5,39
286
5,52
410
7,89
22
2,12
59
5,70
47
2,24
21
1,00
769
64,38
351
29,45
28
1,27
103
4,65
155
3,32
189
4,07
31
2,43
18
1,41
9
0,63
17
1,19
47
1,39
119
3,51
2
0,12
49
2,90
rejestrowane są opóźnione zgłoszenia pochodzące
z poprzedniego i /lub poprzednich lat. W praktyce
oznacza to zarejestrowanie niskiej liczby zachorowań
na krztusiec w miesiącach jesienno-zimowo-wiosennych, pomimo występowania najwyższej zapadalności
w tych miesiącach. Na podstawie korekty dokonywanej
systematycznie w kolejnych latach należy przyjąć, że
największa zachorowalność na krztusiec utrzymuje się
od jesieni do wiosny.
W 2008 r. podobnie do lat ubiegłych wystąpiło duże
zróżnicowanie zapadalności między województwami.
Najwięcej zachorowań, obejmujących 62% wszystkich
Nr 2
zarejestrowanych przypadków, wystąpiło w województwie kujawsko-pomorskim, łódzkim, mazowieckim
i podlaskim. Zaobserwowano poprawę zgłaszalności
zachorowań na krztusiec przez Inspekcję Sanitarną
województw zgłaszających najniższą liczbę zachorowań w ostatnich latach. (tab.II).
Zachorowania dzieci i młodzieży w wieku 10 – 14
lat oraz powyżej 15 r.ż. stanowiły 75% ogółu przypadków. Najwięcej zachorowań, po ok. 40% ogółu
przypadków, stwierdzono w grupach wieku 10-14 lat
i powyżej 15 r.ż. W tych grupach wieku zapadalność
na 100 000 osób wynosiła odpowiednio 37,7 oraz 2,5
i była ok. 1,4 wyższa w porównaniu z rokiem ubiegłym.
W 2008 r. co czwarte zachorowanie na krztusiec wystąpiło u dzieci z grupy wieku 0-4 i 5-9 lat, zapadalność
w tych grupach wynosiła 17,2 i 11,6 (tab.II).
Zapadalność kobiet w 2008 r., podobnie jak w latach
poprzednich, była wyższa w porównaniu z mężczyznami we wszystkich grupach wieku. Wyższą zapadalność
zarejestrowano w miastach, we wszystkich grupach
wieku (tab. III).
W 2008 r. poziom zaszczepienia dzieci przeciw
krztuścowi osiągnął 98,3% do 99,8% w skali kraju.
Analiza otrzymanych meldunków epidemiologicznych
wykazała, że 4 dawki szczepionki otrzymało 1 425
osób, 5 dawek 117, natomiast brak było danych o 355
osobach.
Powszechne szczepienia przeciw krztuścowi w Polsce w ramach kalendarza szczepień, prowadzone są od
1960 roku. Ponad trzydzieści lat stosowania szczepień
spowodowało bardzo znaczny spadek zapadalności na
krztusiec, z najniższą liczbą zachorowań w latach 80
–tych (od ok.150 do ok. 500 zachorowań). Tak korzystna sytuacja epidemiologiczna krztuśca zaczęła ulegać
zmianie w latach 90-tych. Zaobserwowano wówczas
istotny wzrost zachorowań, największy w połowie lat
90-tych, zarejestrowano od 2 092 do 2 871 przypadków
zachorowań rocznie. Jednocześnie widoczne było prze-
Tabela III. Krztusiec w Polsce w 2008 roku. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców i udział procentowy
zachorowań wg płci, wieku i środowiska
Table III. Pertussis in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to sex
and age in urban and rural population
Grupy
wieku
0
1
2
3
4
0-4
5-9
10-14
15-19
20 i >
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Miasto
Wieś
Ogółem
l.zach. zapad.
%
l.zach. zapad.
%
l.zach. zapad.
%
l.zach. zapad.
%
l.zach. zapad.
%
40
19,6
4,4
46
23,8
3,7
48
20,8
3,1
38
22,8
6,3
86
21,6
4,0
24
12,3
2,6
37
20,0
3,0
37
16,8
2,4
24
15,1
4,0
61
16,1
2,8
17
9,0
1,8
27
15,1
2,2
36
16,9
2,3
8
5,2
1,3
44
12,0
2,0
26
14,1
2,8
30
17,3
2,4
43
20,8
2,7
13
8,6
2,2
56
15,6
2,6
30
16,6
3,3
41
24,1
3,3
40
19,9
2,6
31
20,7
5,1
71
20,2
3,3
137
14,4
14,9
181
20,1
14,6
204
19,0
13,1
114
14,6
18,9
318
17,2
14,7
109
11,6
11,9
105
11,7
8,4
141
14,0
9,0
73
8,8
12,1
214
11,6
9,9
355
32,0
38,6
463
43,7
37,2
604
52,0
38,7
214
21,2
35,6
818
37,7
37,8
177
13,0
19,3
202
15,5
16,2
275
18,4
17,6
104
8,9
17,3
379
14,2
17,5
141
1,00
15,3
293
1,88
23,6
337
1,81
21,6
97
0,88
16,1
434
1,47
20,1
919
5,0 100,0 1244
6,3 100,0 1561
6,7 100,0
602
4,1 100,0 2163
5,7 100,0
Nr 2
Krztusiec w Polsce w 2008 roku
sunięcie zachorowań na starsze grupy wieku. Spowodowało to w 2003 r. wprowadzenie dawki przypominającej
szczepienia przeciwkrztuścowego, przeznaczonej dla
dzieci w szóstym roku życia.
Obecnie według Programu Szczepień Ochronnych
każde dziecko powinno otrzymać 4 dawki szczepionki
DTP w: 2, 3-4 , 5 i 16-18 miesiącach życia (szczepienie
podstawowe przy użyciu pełnokomórkowej szczepionki przeciw krztuścowi) oraz dawkę przypominającą
szczepionką acelularną w 6 roku życia. Szczepionka
przeciw krztuścowi stosowana masowo w Polsce jest
skojarzona ze szczepionką przeciw błonicy i przeciw
tężcowi (DTP). W kraju dostępne są także szczepionki
DTP skojarzone dodatkowo ze szczepionką przeciw
Hib, inaktywowaną szczepionką przeciw poliomyelitis
oraz szczepionką przeciw wzw typu B.
W niektórych krajach (np. USA, Kanada, Niemcy,
Francja) wprowadzono preparaty szczepionki przeciw
krztuścowi przeznaczone dla starszej młodzieży i dorosłych, ze względu na coraz częstsze występowanie
zachorowań na krztusiec w tych grupach wieku.
183
W analizowanym roku w ogniskach zachorowało
477 osób, 296 osób miało kontakt z osobami kaszlącymi
ponad 14 dni.
W 2008 r. u 2 073 chorych wykonano diagnostykę
laboratoryjną krztuśca, a mianowicie testy Elisa i testy
immunoenzymatyczne. Potwierdzono bakteriologicznie
izolacją pałeczek krztuśca 5 zachorowań. Krztusiec
rozpoznano na podstawie objawów klinicznych u 85
chorych.
Zmarł z powodu krztuśca jeden pacjent w wieku 68
lat z województwa łódzkiego.
Otrzymano: 19.03. 2010 r.
Zaakceptowano do druku: 23.03. 2010 r.
Zakład Higieny
Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej
PŁONICA W POLSCE W 2008 ROKU
SCARLET FEVER IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Rok 2008 był kolejnym, piątym rokiem, w którym
notowano w Polsce wzrost zapadalności na płonicę.
Ogółem zarejestrowano 11 179 zachorowań, a zapadalność wynosiła 29,3 na 100 000 ludności (w województwach: od 11,5 w podkarpackim do 53,0 w opolskim).
93,1% przypadków. Najwyższą zapadalność zanotowano wśród dzieci 5-letnich (435,9). Zapadalność mężczyzn (33,9) była znacząco wyższa niż kobiet (25,1).
Zapadalność w miastach wynosiła 32,5; natomiast na
wsi - 24,4. Hospitalizowano 1,7% chorych. Zgonów
nie zanotowano.
The 2008 was another year when the scarlet fever
incidence in Poland increased. In total there were
11,179 cases registered and the incidence was 29,3 per
100,000 population ranging from 11.5 in podkarpackie
voievodeship to 53.0 in opolskie voievodeship. Cases
among children and adolescents of less then 15 years
of age accounted for 93.1% of all cases. The incidence
peaked among 5 years old children (435.9). Incidence in
men (33.9) markedly exceeded the incidence in women
(25.1) and incidence in urban areas (32.5) that in rural
areas (24.4). Approximately 1.7% of all cases were
hospitalized and there were no deaths due to scarlet
fever in Poland in 2008.
Słowa kluczowe: płonica, choroby zakaźne, epidemio- Key words: scarlet fever, infectious diseases, epidelogia, Polska, rok 2008
miology, Poland, 2008
Utrzymujący się epidemiczny wzrost zapadalności
na płonicę, obserwowany w Polsce po 2003 r., przebiega wyjątkowo łagodnie w porównaniu do epidemii
obserwowanych w okresie ostatnich kilkudziesięciu
lat (ryc. 1). W 2008 r., tj. w piątym roku wznoszenia
się krzywej epidemicznej, zapadalność na tę chorobę
była w Polsce wyższa niż rok wcześniej o 4,1%, a od
mediany zapadalności w latach 2002-2006 o 87,8%.
W całym kraju zarejestrowano 11 179 zachorowań,
1 500
1 250
Liczba zachorowań
1 000
200,0
180,0
160,0
Zapadalność
a zapadalność - w przeliczeniu na 100 000 ludności wyniosła 29,3. (tab. I).
Najwięcej zachorowań odnotowano w grudniu
(1 365, tj. 12,2% ogółu zachorowań w 2008 r.) oraz
kwietniu (1 361; 12,2%), najmniej - zgodnie z wieloletnią tendencją - w sierpniu (157; 1,4%). Wysoka liczba
140,0
120,0
750
500
100,0
250
80,0
60,0
0
40,0
40
0
I
20,0
II
0,0
1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007
Rok
2008 r.
III
IV
V
VI VII VIII IX
Miesiąc
2007 r.
X
XI
XII
mediana 2002-2006
Ryc. 1. Płonica w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność Ryc. 2. Płonica w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zaRyc. 2. Płonica w Polsce w latach 2002-2008.
chorowań w miesiącach (wg daty zachorowania)
Liczba zachorowań w miesiącach (wg daty zachorowania)
Fig.
2.
Scarlet
fever
in 2002-2008.
Poland 2002-2008. Number of reFig. 1. Scarlet fever in Poland 1975-2008. Incidence per Fig. 2. Scarlet
fever in
Poland
ported
cases
by
month
100 000 population
Number of reported cases by month
Ryc. 1. Płonica w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność na 100 000 ludności
Fig. 1. Scarlet fever in Poland 1975-2008. Incidence per 100 000 population
186
Nr 2
Tabela I. Płonica w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw
Table I. Scarlet fever in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship
Województwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
POLSKA
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Mediana 2002-2006
zachorowania
zapadalność
5 964
15,6
407
14,1
527
25,5
156
7,1
83
8,2
181
7,0
512
15,7
653
12,7
267
25,2
199
9,5
116
9,6
433
19,7
1 063
22,6
124
9,6
202
14,1
528
15,7
285
16,8
2007 r.
zachorowania
zapadalność
10 740
28,2
1 303
45,2
458
22,2
379
17,5
546
54,1
300
11,7
811
24,8
1 745
33,7
284
27,3
290
13,8
314
26,3
447
20,3
2 063
44,2
229
17,9
447
31,3
931
27,5
193
11,4
2008 r.
zachorowania
zapadalność
11 179
29,3
709
24,6
726
35,1
308
14,2
414
41,0
464
18,2
836
25,5
1 611
31,0
548
53,0
242
11,5
353
29,6
896
40,4
2 033
43,7
331
26,0
331
23,2
1 151
33,9
226
13,4
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2002-2008
współczynniki zapadalności mieściły się w granicach
±25% ogólnej zapadalności w całym kraju.
Wzrost zapadalności zarejestrowany w 2008 r. nie
zmienił zasadniczych cech sytuacji epidemiologicznej
płonicy w Polsce ani tendencji obserwowanych w poprzednich latach.
Zapadalność w miastach ogółem (32,5 na 100 000),
tak jak w latach poprzednich, była znacząco wyższa
(o 33%) niż na wsi (24,4), przy czym wyższe współczynniki w miastach niż na wsi notowano bez względu
na wielkość miast (tab. II). W poszczególnych województwach współczynniki zapadalności na płonicę
w miastach wahały się od 68,0 na 100 000 w opolskim
Tabela II.Płonica w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg
środowiska i liczby ludności w miastach
Table II. Scarlet fever in Poland 2002-2008. Number of cases
and incidence per 100 000 population by location
(urban/rural)
Środowisko
zapadalność
zachorowania
zapadalność
2008 r.
zachorowania
2007 r.
zapadalność
Mediana
2002-2006
zachorowania
zachorowań w czwartym kwartale roku (3 532; 31,6%)
- ze szczytem zapadalności w grudniu - wskazuje na
możliwość utrzymania się tendencji wzrostowej zapadalności na płonicę w Polsce w następnym roku (ryc. 2)
W porównaniu do 2007 r. zapadalność na płonicę
w 2008 r. wyraźnie wzrosła na obszarze 8 województw,
w 2 województwach utrzymała się na poziomie z poprzedniego roku (±5%), a w 6 obniżyła się. Największy
wzrost zapadalności odnotowano w woj. pomorskim i
opolskim, gdzie współczynniki zapadalności zwiększyły się prawie 2-krotnie, oraz w kujawsko-pomorskim
i łódzkim, gdzie zapadalność wzrosła o ponad 50%.
Największy spadek zapadalności (o 46%) odnotowano
w woj. dolnośląskim (tab. I).
Różnice pomiędzy zapadalnością na płonicę na
obszarze poszczególnych województw (tab. I) - mierzone stosunkiem najwyższej zapadalności w skali
województw do zapadalności najniższej - były w 2008 r.
porównywalne z obserwowanymi rok wcześniej, czyli
stosunkowo niewielkie (stosunek jak 4,6:1), co w przypadku płonicy charakteryzuje raczej okresy zacisza
epidemicznego niż epidemicznego wzrostu liczby
zachorowań.
Najwyższą zapadalność w skali województw zanotowano w 2008 r. w woj. opolskim, gdzie współczynnik
zapadalności wyniósł 53,0 na 100 000 ludności, przewyższając ogólną zapadalność w całym kraju o 81%,
oraz w woj. śląskim (odpowiednio: 43,7; 49%) i lubuskim (41,0; 40%). Najniższą zapadalność zanotowano
w woj. podkarpackim (11,5; 61% poniżej zapadalności
w całym kraju), zachodniopomorskim (13,4; -54%) i lubelskim (14,2; -51%). Na obszarze ośmiu województw
Miasto
Miasto < 20 tys.
Miasto 20-49 tys.
Miasto 50-99 tys.
Miasto ≥ 100 tys.
Wieś
Ogółem
4 428
697
663
657
2 411
1 536
5 964
18,9
14,2
16,0
19,6
21,7
10,5
15,6
7 311
1 614
1 119
1 136
3 442
3 429
10 740
31,3
32,7
27,1
34,7
31,2
23,2
28,2
7 569
1 294
1 189
1 044
4 042
3 610
11 179
32,5
26,3
28,4
32,5
36,8
24,4
29,3
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH,
GIS, Warszawa. Roczniki 2002-2008
Nr 2
187
Płonica w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Płonica w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy wg wieku,
płci i środowiska
Table III. Scarlet fever in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of cases by
age, gender, and location (urban/rural)
Wiek
w
latach
0-4
0
1
2
3
4
5-9
5
6
7
8
9
10 - 14
15 - 19
20 - 29
30 - 39
40 +
Ogółem
Płeć
mężczyźni
zacho- zapazachorowa- dal%
rowania
ność
nia
1 818 190,8
29,2 1 508
40
19,6
0,6
41
175
89,8
2,8
119
260 137,7
4,2
237
548 297,7
8,8
469
795 440,2
12,8
642
3 083 326,8
49,5 2 648
857 476,0
13,7
669
831 453,8
13,3
670
631 333,9
10,1
590
456 235,5
7,3
419
308 155,8
4,9
300
782
70,4
12,5
567
418
30,7
6,7
122
96
3,0
1,5
42
24
0,9
0,4
43
12
0,1
0,2
16
6 233
33,9 100,0 4 946
Środowisko
kobiety
miasto
zapazacho- zapazachodal%
rowadal%
rowaność
nia
ność
nia
167,5
30,5 2 468 230,3
32,6
858
21,2
0,8
56
24,3
0,7
25
64,5
2,4
200
90,7
2,6
94
132,7
4,8
362 169,8
4,8
135
269,8
9,5
762 368,8
10,1
255
376,7
13,0 1 088 541,5
14,4
349
295,8
53,5 3 816 377,6
50,4 1 915
393,4
13,5 1 092 553,4
14,4
434
386,0
13,5 1 016 512,1
13,4
485
328,3
11,9
769 379,3
10,2
452
227,6
8,5
577 281,6
7,6
298
159,8
6,1
362 174,6
4,8
246
53,5
11,5
823
70,9
10,9
526
9,4
2,5
320
21,4
4,2
220
1,3
0,8
80
2,0
1,1
58
1,6
0,9
39
1,1
0,5
28
0,2
0,3
23
0,2
0,3
5
25,1 100,0 7 569
32,5 100,0 3 610
wieś
zapadalność
109,8
15,0
59,2
87,5
168,5
232,5
231,3
284,1
306,4
272,3
172,5
138,1
52,1
18,8
2,4
1,4
0,1
24,4
Ogółem
%
23,8
0,7
2,6
3,7
7,1
9,7
53,0
12,0
13,4
12,5
8,3
6,8
14,6
6,1
1,6
0,8
0,1
100,0
zachorowania
3 326
81
294
497
1 017
1 437
5 731
1 526
1 501
1 221
875
608
1 349
540
138
67
28
11 179
zapadalność
179,5
20,4
77,5
135,3
284,1
409,4
311,7
435,9
420,8
331,1
231,7
157,7
62,1
20,3
2,2
1,2
0,2
29,3
%
29,8
0,7
2,6
4,4
9,1
12,9
51,3
13,7
13,4
10,9
7,8
5,4
12,1
4,8
1,2
0,6
0,3
100,0
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2009
20-29 lat (3,0 i 1,3). Wśród dzieci różnice pomiędzy
współczynnikami zapadalności chłopców i dziewcząt
nie były tak znaczne, w poszczególnych rocznikach
z reguły wyższą zapadalność notowano jednak wśród
chłopców. Z perspektywy wieloletniej, obserwuje się w
Polsce wyraźną tendencję do powiększania się różnicy
pomiędzy współczynnikami zapadalności na płonicę
obu płci (ryc. 3).
1,4
Stosunek
osunek zapadalności mężczyzn
do zapadalności kobiet
do 14,6 w zachodniopomorskim, natomiast na wsi od
47,0 w pomorskim do 8,0 w podkarpackim. Wyższą
zapadalność w miastach (ogółem) niż na wsi zarejestrowano na obszarze dwunastu województw, przy czym
w woj. świętokrzyskim (odpowiednio 37,6 i 16,4) oraz
podkarpackim (16,6 i 8,8) zapadalność w miastach
była ponad 2-krotnie wyższa niż na wsi. W jednym
województwie (dolnośląskie) zapadalność w miastach
i na wsi była porównywalna (różnica ok. 2%) natomiast
w trzech pozostałych województwach (pomorskie,
mazowieckie i warmińsko-mazurskie) zapadalność
w miastach była wyraźnie niższa niż na wsi. Największą
różnicę na niekorzyść wsi (21%) odnotowano w woj.
pomorskim, w którym współczynnik zapadalności na
wsi wynosił 47,0 a w miastach 37,2.
Wyższą zapadalności na płonicę w miastach w stosunku do zapadalności na wsi zarejestrowano w większości wyodrębnionych w analizie grup wieku (tab. III).
Największe różnice, ponad 2-krotne, wystąpiły wśród
dzieci 4-letnich (zapadalność w miastach 541,5 na
100 000 dzieci w tym wieku; na wsi 232,5) oraz wśród
dzieci 3-letnich (odpowiednio: 368,8; 168,5).
Zapadalność mężczyzn w 2008 r. (tab. III) była wyższa od zapadalności kobiet o 35% (odpowiednio: 33,9
na 100 000 i 25,1). Podobnie jak w 2007 r., zwracała
uwagę ponad 3-krotnie wyższa zapadalność mężczyzn
niż kobiet w grupie wieku 15-19 lat (odpowiednio 30,7
i 9,4) oraz ponad 2-krotnie wyższa w grupie wieku
1,3
1,2
1,1
1,0
1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
Rok
Ryc. 3. Płonica w Polsce w latach 1984-2008. Stosunek
Ryc. 3. Płonica w Polsce w latach 1984-2008. Stosunek zapadalności mężczyzn
zapadalności
mężczyzn do zapadalności kobiet
do zapadalności
kobiet
Fig. 3. Scarlet fever in Poland 1984-2008. Incidence per 100 000 population: male/female ratio
Fig. 3. Scarlet fever in Poland 1984-2008. Incidence per
100 000 population: male/female ratio
Rozkład zachorowań na płonicę według wieku chorych w 2008 r. (tab. III) był porównywalny z rozkładami
obserwowanymi w Polsce we wcześniejszych latach.
93,1% ogólnej liczby zarejestrowanych przypadków
188
(o 1 pkt procentowy więcej niż w 2007 r.), przy czym
najwyższą zapadalność odnotowano wśród dzieci 5-letnich (435,9 na 100 000 dzieci w tym wieku), 6-letnich
(420,8) oraz 4-letnich (409,4). W skali województw,
najwyższą zapadalność wśród dzieci 5-letnich zarejestrowano w sześciu województwach, wśród dzieci
6-letnich - w pięciu województwach, a wśród dzieci
4-letnich - w trzech województwach. Tylko w woj.
warmińsko-mazurskim oraz zachodniopomorskim najwyższą zapadalność - w porównaniu z zapadalnością
zarejestrowaną tam w innych grupach wieku - odnotowano wśród dzieci 7-letnich (odpowiednio: 327,3
i 228,9). Na obszarze poszczególnych województw
współczynniki zapadalności dzieci 5-letnich wahały
się w granicach od 920,1 w woj. opolskim do 171,8
w lubelskim; dzieci 6-letnich - od 873,8 w opolskim do
137,2 w podkarpackim; a dzieci 4-letnich - od 1 035,6
w opolskim do 109,3 w zachodniopomorskim.
W świetle danych z rutynowego nadzoru, z powodu
płonicy hospitalizowano w Polsce w 2008 r. 194 osoby
- 1,7% ogółu osób, które zachorowały na tę chorobę.
W poszczególnych województwach odsetek hospitalizowanych wahał się od 0,5% w lubuskim (przy 414
zachorowaniach i zapadalności 41,0 na 100 000) do
4,6% w lubelskim (odpowiednio: 308 i 14,2). Zgonów z
powodu płonicy - wg danych GUS - nie zarejestrowano.
Nr 2
Od 2005 r., od momentu wdrożenia w nadzorze
epidemiologicznym nad płonicą w Polsce definicji
przypadku tej choroby i klasyfikowania wszystkich
zgłoszonych zachorowań zgodnie z tą definicją, nie
zauważa się niestety wzrostu liczby chorych, u których
wykonywane są diagnostyczne badania laboratoryjne
w kierunku płonicy. W 2008 r. aż 99,6% wszystkich
zgłoszonych zachorowań (11 131 przypadków) zaklasyfikowano jako przypadki “możliwe”, rozpoznane
wyłącznie na podstawie objawów klinicznych, tylko
0,3% (37) jako przypadki “prawdopodobne”, powiązane
epidemiologicznie z potwierdzonymi laboratoryjnie,
i zaledwie 0,1% (11) jako przypadki “potwierdzone”,
w których diagnoza kliniczna została wsparta wynikiem
badania laboratoryjnego, tj. wyhodowaniem streptokoków typu A lub wykryciem antygenu tych streptokoków
w materiale klinicznym pobranym od chorego.
Mirosław P Czarkowski
Publicznego - PZH
Aleksandra Turczyńska, Aleksandra Polkowska
ZAPALENIA OPON MÓZGOWO-RDZENIOWYCH I ZAPALENIA MÓZGU
W POLSCE W 2008 ROKU
MENINGITIS AND ENCEPHALITIS IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce łącznie 2 475 zachorowań na zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub
mózgu, w tym 1 122 o etiologii wirusowej, 979 – bakteryjnej
i 374 o etiologii innej lub nieokreślonej (tab. I). Liczba
zarejestrowanych w 2008 r. przypadków była niższa
niż w 2007 r. (886 zachorowań mniej, spadek o 26%).
W porównaniu z 2007r. zarejestrowano niższą liczbę
zakażeń o etiologii bakteryjnej oraz innej lub nieokreślonej, liczba zachorowań o etiologii wirusowej również
zmalała.
In Poland, 2 475 cases of neuroinfections were
reported in 2008, of which 979 had bacterial aetiology,
1 122 - viral aetiology, and 374 - other or unknown
origin. The etiological agent was determined in 555
(56%) cases of bacterial neuroinfections. Among
them Neisseria meningitidis was found in 220 cases,
Haemophilus influenzae type B (Hib) in 23 cases and
Streptococcus pneumoniae in 151 cases. An increasing
trend in meningococcal infections incidence has been
observed in 2008, and a substantial decrease of Hib
incidence, related to increasing vaccination coverage.
Viral neuroinfections incidence in 2008 decreased
compared to year 2007. Among confirmed cases, there
were 202 cases of tick-borne encephalitis. Most of the
cases were reported from endemic areas of north-eastern
part of the country.
Słowa kluczowe: zapalenia opon mózgowo-rdzenio- Key words: meningitis, encephalitis, Poland, 2008
wych, zapalenia mózgu, Polska, rok 2008
1. Zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych i zapalenia mózgu, bakteryjne
W skali kraju zapadalność na bakteryjne zapalenia
opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu w 2008 r. wyniosła 2,57 na 100 000 (979 zachorowań). Zarejestrowano o 99 zachorowań mniej niż w 2007 r. oraz o 12
zachorowań mniej niż mediana z lat 2003-2007 (991
zachorowań). Najwyższą zapadalność odnotowano
w województwie warmińsko-mazurskim - 3,72 na
100 000. Najniższa zapadalność wystąpiła w województwie podlaskim i wynosiła 1,01 na 100 000 (tab. II). Podobny rozkład geograficzny zachorowań obserwowano
podczas ostatnich sześciu lat, kiedy to średnia roczna
zapadalność w województwie warmińsko-mazurskim
była znacznie wyższa niż średnia krajowa.
Tak jak w latach ubiegłych, zaobserwowano 1,7
-krotnie wyższą zapadalność wśród mężczyzn (3,2 na
100 000), niezależnie od wieku, w porównaniu z kobietami (1,9 na 100 000) (tab. III). Ponadto zapadalność na
bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub
mózgu, podobnie jak w 2007 roku, była wyższa wśród
mieszkańców wsi niż mieszkańców miast, odpowiednio
2,7 i 2,4 na 100 000. Wśród mieszkańców wsi zapadalność na bakteryjne neuroinfekcje uległa nieznacznemu
obniżeniu w porównaniu z rokiem poprzednim, kiedy
wynosiła 3,0 na 100 000 mieszkańców.
W tabeli IV przedstawiono rozkład zachorowań
według wieku. Najwięcej zachorowań odnotowano
wśród osób pomiędzy 0 a 4 rokiem życia – 252 przypadki, jest to mniej o 36 zachorowań w porównaniu
z 2007 r. W tej grupie wiekowej zapadalność zmalała
z 15,9 na 100 000 w 2007 r. do 13,6 w 2008 r. Wysoką
liczbę zachorowań i zapadalność odnotowano również
w grupie wiekowej 45-64 lat – 238 przypadków, zapadalność- 2,31 na 100 000.
Spośród 979 zgłoszonych bakteryjnych zachorowań
na zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i zapalenie
mózgu, czynnik etiologiczny określono dla 56% przypadków. Częstość izolowanych czynników etiologicz-
190
Nr 2
Tabela I. Zapalenia opon mózgowych i/lub zapalenie mózgu w Polsce w latach 2007-2008, wg czynnika etiologicznego.
Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców.
Table I. Meningitis and encephalitis in Poland in 2007-2008, by etiological agent. Number of cases and incidence per
100,000.
mediana 2003-2007
Czynnik etiologiczny
N. meningitidis
H. influenzae
S. pneumoniae
inne bakteryjne określone
bakteryjne nieokreślone
wirusowe określone*
wirusowe nieokreślone
poszczepienne
inne i nieokreślone
ogółem
Zachorowania
135
59
111
149
512
362
1215
1
352
2806
Zapadalność
0,35
0,15
0,29
0,39
1,34
0,95
3,18
0,00
0,92
7,35
Zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu
2007
2008
Zachorowania
Zapadalność
Zachorowania
Zapadalność
224
0,59
220
0,58
35
0,09
23
0,06
161
0,42
151
0,40
191
0,50
161
0,42
467
1,23
424
1,11
362
0,95
294
0,77
1355
3,55
828
2,17
566
1,48
374
0,98
3361
8,82
2475
6,49
* w tym zapalenia mózgu przenoszone przez kleszcze
Źródło: Państwowy Zakład Higieny - Zakład Epidemiologii, Główny Inspektorat Sanitarny- Departament Przeciwepidemiczny
i Oświaty Zdrowotnej. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Warszwa, 2009.
Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowania PZH.
Tabela II.Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań i zapadalność na
100 000 mieszkańców wg czynnika etiologicznego i województw
Table II. Meningitis end encephalitis in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by etiology
and voivodeship
Wirusowe zapalenie
opon i/lub mózgu
Bakteryjne zapalenie opon i/lub mózgu
Województwo
Neisseria
meningitidis
liczba
Polska
220
1. Dolnośląskie
11
10
3. Lubelskie
14
4. Lubuskie
6
5. Łódzkie
6
6. Małopolskie
24
7. Mazowieckie
27
8. Opolskie
5
9. Podkarpackie
13
10. Podlaskie
11. Pomorskie
16
12. Śląskie
22
16
14. Warmińsko-mazurskie 17
15. Wielkopolskie
23
10
zap.
0,58
0,38
0,48
0,65
0,59
0,24
0,73
0,52
0,48
0,62
0,72
0,47
1,26
1,19
0,68
0,59
Haemophilus
influenzae
Streptococcus pneumoniae
liczba
23
2
2
1
1
6
2
1
5
1
2
-
liczba
151
11
7
8
3
8
12
25
4
10
17
19
1
7
13
6
zap.
0,06
0,07
0,10
0,05
0,10
0,12
0,10
0,05
0,11
0,07
0,06
-
zap.
0,40
0,38
0,34
0,37
0,30
0,31
0,37
0,48
0,39
0,48
0,77
0,41
0,08
0,49
0,38
0,35
inne
bakteryjne
określone
i nieokreślone
liczzap.
ba
585 1,53
37 1,29
32 1,55
21 0,97
23 2,28
34 1,33
80 2,44
68 1,31
25 2,42
36 1,72
12 1,01
23 1,04
67 1,44
24 1,88
28 1,96
40 1,18
35 2,07
razem
liczzap.
ba
979 2,57
61 2,12
51 2,47
44 2,03
33 3,27
48 1,88
116 3,53
126 2,43
34 3,29
61 2,91
12 1,01
57 2,57
113 2,43
41 3,22
53 3,72
78 2,30
51 3,01
Zapalenie
opon i/lub
określone kleszczowe mózgu inne
i nie
i nie
zapalenie
określone**
określone*
mózgu
liczba
920
64
70
38
7
30
97
119
23
113
37
51
87
34
38
89
23
zap.
2,41
2,22
3,39
1,76
0,69
1,18
2,96
2,29
2,22
5,39
3,10
2,30
1,87
2,67
2,66
2,62
1,36
liczba
202
2
1
2
3
11
14
11
2
97
1
3
54
1
zap.
0,53
0,07
0,05
0,09
0,12
0,34
0,27
1,06
0,10
8,14
0,02
0,24
3,79
0,06
liczba
374
33
15
10
5
24
53
14
30
40
19
6
54
7
13
47
4
* wirusowe neuroinfekcje, z wyłączeniem kleszczowego zapalenia mózgu
** włączając poszczepienne zapalenie mózgu
Źródło: Państwowy Zakład Higieny - Zakład Epidemiologii, Główny Inspektorat Sanitarny- Departament Przeciwepidemiczny i
Oświaty Zdrowotnej
Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Warszwa, 2009.
Sprawozdania WSSE.
zap.
0,98
1,15
0,73
0,46
0,5
0,94
1,61
0,27
2,9
1,91
1,59
0,27
1,16
0,55
0,91
1,39
0,24
Nr 2
191
Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Zapalenia opon i/lub mózgu w Polsce w latach
2007-2008 r. Zapadalność na 100 000 mieszkańców wg płci i środowiska
Table III. Meningitis in Poland 2007-2008. Incidence per
100 000 population by gender, urban and rural
population
Płeć
Ogó- mężRozpoznanie
Rok
kołem czyźbiety
ni
Bakteryjne (ropne) 2007 2,8
3,34 2,35
zapalenie opon i/
2008 2,5
3,25 1,92
lub mózgu
Wirusowe (su2007 3,9
4,39 3,43
rowicze) zapalenie opon i/lub
2008 2,4
2,64 2,20
mózgu*
Kleszczowe zapa- 2007 0,6
1,10 0,40
lenie mózgu
2008 0,5
0,60 0,45
Środowisko
miasto
wieś
2,68
3,08
2,47
2,72
3,73
4,15
2,44
2,36
0,13
0,40
1,20
0,70
* aseptyczne neuroinfekcje z wyłączeniem kleszczowego
zapalenia mózgu
Źródło: Państwowy Zakład Higieny - Zakład Epidemiologii,
Główny Inspektorat Sanitarny- Departament
Przeciwepidemiczny. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce
w 2008 roku. Warszawa, 2009.
Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowania PZH.
nych różniła się w zależności od wieku chorych (tab.
IV). W grupie wieku od 0 do 4 lat przeważały zakażenia
Neisseria meningitidis i Streptococcus pneumoniae
stwierdzone odpowiednio u 32,5 % i 10,3% chorych
na bakteryjne neuroinfekcje. Wśród młodzieży i młodych dorosłych w wieku od 15 do 24 lat dominowały
zakażenia wywołane przez Neisseria meningitidis, które
stanowiły 45,2% zachorowań. Wśród osób powyżej 25
roku życia najczęściej izolowano szczepy Streptococcus pneumoniae, które odpowiadają za 20% zakażeń
o bakteryjnej etiologii w tej grupie wieku.
1.1. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu wywołane przez N. meningitidis
W 2008 r. zarejestrowano 220 zachorowań na
meningokokowe zapalenie ośrodkowego układu
nerwowego (zapadalność 0,58 na 100 000), mniej
niż w 2007 r. (224 zachorowań, zapadalność 0,59)
i więcej od wartości mediany z lat 2003-2007
(135 zachorowań, zapadalność 0,35 na 100 000).
W 2008 r. najwyższą zapadalność odnotowano
w województwach świętokrzyskim (1,26) oraz warmińsko-mazurskim (1,19) natomiast najniższą w województwie podlaskim - nie odnotowano zachorowań
w województwie łódzkim (0,24) (tab. II).
W 2008 r. zaobserwowano wyraźny wzrost zachorowań w miesiącach jesiennych i zimowych. Najwięcej zachorowań wystąpiło w lutym (27) styczniu
(28) i październiku (24), po czym liczba zachorowań
utrzymywała się na zbliżonym poziomie (9 do 23 zachorowań miesięcznie).
Meningokoki są głównym czynnikiem etiologicznym bakteryjnych neuroinfekcji (w 2008 r. stanowiły
30,4 % bakteryjnych neuroinfekcji o określonym czynniku etiologicznym).
Określono grupę serologiczną N. meningitidis dla
186 spośród 220 zachorowań (85%) (tab. V). Od kilku
lat utrzymuje się tendencja wzrostowa częstości izolacji grupy serologicznej C. W 2008 r. stanowiła ona
47% wszystkich szczepów, co stanowi znaczny wzrost,
w porównaniu do poprzednich lat. Odsetek zachorowań
wywołanych przez N. meningitidis grupy serologicznej
B (46%) nie uległ zmianie w porównaniu z 2007 rokiem.
W Polsce dostępne są obecnie szczepionki przeciwko
serotypom A, C, Y i W135. Według oficjalnych danych
liczba osób zaszczepionych przeciw N. meningitidis
grupy C zmalała z 178 221 osób w 2007 r. do 116 414
w 2008 (35% mniej zaszczepionych osób).
Tabela IV. Zapalenia opon i/lub mózgu w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg
czynnika etiologicznego i wieku.
Table IV. Meningitis and encephalitis in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by etiology
and age group.
Neisseria meningitidis
Haemophilus influenzae
Streptococcus pneumoniae
Inne bakteryjne określone
i nieokreślone
Bakteryjne
liczba
razem
zapad.
Wirusowe, określone i nieokr.
Kleszczowe zapalenie mózgu
Grupa wieku (lata)
15-19
20-24
25-44
36
17
28
1
1
1
3
3
30
0-4
82
13
26
5-9
19
3
11
10-14
13
0
4
131
31
25
30
27
252
13,59
39
1
64
3,48
50
3
42
1,93
47
12
70
2,62
124
12
48
1,49
124
9
45-64
18
4
58
65 i >
7
0
16
razem
220
23
151
96
158
87
585
155
1,40
291
59
238
2,31
175
83
110
2,14
70
23
979
2,56
920
202
Źródło: Państwowy Zakład Higieny - Zakład Epidemiologii, Główny Inspektorat Sanitarny- Departament Przeciwepidemiczny i Oświaty Zdrowotnej. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Warszwa, 2009.
Sprawozdania WSSE.
192
Nr 2
Tabela V.Typy serologiczne Neisseria meningitidis stwierdzone w latach 1993-2008
Table V. Serotypes of Neisseria meningitidis in 1993-2008 in Poland
Rok
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Etiologia meningokokowa
liczba
przypadszczepów
ków
168
13
163
37
151
49
144
43
140
51
129
54
121
47
110
39
100
25
90
22
76
39
119
69
135
77
148
83
224
170
220
186
Odsetek
potwierdzeń
szczepów
7,7
22,7
32,5
29,9
36,4
41,9
38,8
35,5
25,0
24,4
51,3
58,0
57,0
56,1
76,0
85,0
Przynależność grupowa (typ serologiczny)
A*
B
C
D
inne
mieszane
5
2
3
1
2
2
3
6
2
2
1
1
10 (77%)
24 (65%)
38 (78%)
30 70%)
40 (78%)
47 (87%)
40 (85%)
32 (82%)
16 (64%)
13 (59%)
20 (51%)
41 (59%)
37 (48%)
35 (42%)
77(46%)
87(46%)
3 (23%)
8 (22%)
8 (16%)
10 (23%)
9 (18%)
5 (9%)
5 (11%)
7 (18%)
7 (28%)
7 (32%)
14 (36%)
19 (27%)
35 (45%)
41 (49%)
80(48%)
89(47%)
1
-
2
2
1
2
3
3
5
6
1
6
8
* występowanie serogrupy A nie zostało potwierdzone w laboratorium referencyjnym KOROUN
Źródło: wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowania PZH
1.2. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu wywołane przez Haemophilus influenzae typu b (Hib)
W 2008 r. liczba zachorowań wywołanych przez
H. influenzae wyniosła 23, o 12 mniej niż w roku
2007 (spadek o 35%). Najwyższą zapadalność na
zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (oun) wywołane przez Hib zaobserwowano w województwach
mazowieckim (0,12 na 100 000) oraz śląskim (0,11
na 100 000), natomiast najniższą w województwach
łódzkim, małopolskim, opolskim, podlaskim, świętokrzyskim, zachodniopomorskim (brak zachorowań).
Zachorowania u dzieci do 9 roku życia stanowiły
70% wszystkich zachorowań. Najwyższą zapadalność
stwierdzono u dzieci poniżej 5 r.ż. (13 zachorowań, 1,40
na 100 000). Zasadniczy wpływ na tendencję spadkową
zachorowań wywołanych przez Hib wywiera najprawdopodobniej zwiększający się odsetek zaszczepionych
dzieci. W 2007 r. szczepienie przeciw Hib zostało
wprowadzone do Kalendarza Szczepień Ochronnych
i jako szczepienie obowiązkowe jest nieodpłatne dla
wszystkich dzieci, stosowane jest według schematu
2-4-6 m.ż. wraz z dawką przypominającą 16-18 m.ż.
Stan zaszczepienia 2-latków w 2008 r. wynosił 94,8,
gdy w poprzednim roku wynosił 87,6%. Liczba osób
zaszczepionych przeciwko Hib z roku na rok systematycznie wzrasta.
1.3. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu wywołane przez S. pneumoniae
W 2008 r. liczba przypadków zapaleń ośrodkowego
układu nerwowego wywołanych przez S. pneumoniae
wyniosła 151, o 10 mniej zachorowań niż w 2007 roku.
Ponadto w 2008 r. zachorowania w grupie wiekowej
powyżej 44 roku życia stanowiły 49% wszystkich zachorowań. Wśród dzieci poniżej 5 r.ż. S. pneumoniae
odpowiadało za 17% bakteryjnych infekcji. W 2008 r.
szczepienia ochronne przeciw pneumokokom szczepionką polisacharydową były zalecane dla dorosłych
powyżej 65 r.ż., dzieci powyżej 2 r.ż. oraz dorosłych
z grup ryzyka. Natomiast szczepionka skoniugowana
była zalecana dla dzieci od 2 miesiąca życia do 2 roku
życia oraz dzieci w wieku 2-5 lat z grup ryzyka. Według oficjalnych danych liczba osób zaszczepionych
przeciw S. pneumoniae znacznie wzrosła od 3 715
w 2003 r. do 114 413 w 2008 r.
2. Zapalenia opon mózgowych i zapalenia mózgu
o etiologii wirusowej
W 2008 r. zanotowano ogółem 1 122 neuroinfekcji
o etiologii wirusowej (zapadalność 2,94 na 100 000),
spośród których czynnik etiologiczny został określony
dla 26% przypadków. Liczba wirusowych neuroinfekcji
zmniejszyła się w porównaniu z 2007 r. o 595 (34%).
Najwyższą zapadalność odnotowano w województwach: podlaskim – 11,24 oraz warmińsko-mazurskim
– 6,45, natomiast najniższą w województwie lubuskim
(0,69 na 100 000). Znaczne zróżnicowanie geograficzne liczby zarejestrowanych zachorowań na wirusowe
neuroinfekcje było m.in. uwarunkowane endemicznym
występowaniem kzm na terenach północno-wschodniej
Polski (tab. II).
Podobnie jak w ubiegłych latach zapadalność na
wirusowe neuroinfekcje była wyższa wśród mężczyzn
Nr 2
Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008 roku
Ryc. 1. Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w latach 1991-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców
Fig. 1. Tick-borne encephalitis, Poland, 1991-2008. Incidence per 100 000 population
1,00
0,90
Zapadalność na 100 000
0,80
0,70
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
Rok
Ryc. 1. Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w latach
1991-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców
Fig. 1. Tick-borne encephalitis, Poland, 1991-2008. Incidence per 100 000 population
niż wśród kobiet (odpowiednio 2,64 i 2,20 na 100 000).
Natomiast w 2008r., w przeciwieństwie do 2007 r.,
zapadalność na zapalenie opon mózgowych lub mózgu
o etiologii wirusowej było wyższa w środowisku miejskim (2,44 na 100 000).
Wirusowe zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
w Polsce są najczęściej rozpoznawane na podstawie
objawów klinicznych i badania ogólnego płynu mózgowo-rdzeniowego, a więc są to przypadki podejrzane.
Potwierdzenia wirusologiczne dotyczą pojedynczych
zachorowań, gdyż wymagają kosztownych badań,
takich jak hodowla wirusa lub badania metodami opartymi na amplifikacji materiału genetycznego z płynu
mózgowo-rdzeniowego. Inne badania, jak na przykład
wykrycie enterowirusa w kale, nie mogą w pełni potwierdzić rozpoznania.
W 2008 r. zgłoszono ogółem 208 zachorowań na
wirusowe zapalenia mózgu, czyli o 73 przypadki mniej
niż w roku 2007 (spadek o 26%). Spośród wirusowych
zapaleń mózgu, innych niż przenoszone przez kleszcze,
czynnik etiologiczny został określony jedynie w 19%
przypadków, czyli na poziomie zbliżonym do sytuacji
w ubiegłych latach. W 46% przypadków (19) o potwierdzonej etiologii rozpoznano etiologię opryszczkową. W
2008 r. odnotowano 20 zgonów z powodu wirusowego
zapalenia mózgu, innego niż przenoszone przez kleszcze, śmiertelność wyniosła 9,6%.
193
2.1 Kleszczowe zapalenie mózgu (kzm)
W 2008 roku zarejestrowano 202 zachorowania na
kzm. Zapadalność w 2008 r. wyniosła 0,52 na 100 000
i była o 15% niższa od zapadalności w 2007 r. (0,61
na 100 000) oraz o 36% niższa od zapadalności z roku
2006, kiedy odnotowano najwyższą liczbę zachorowań
w historii – 317 (ryc. 2). Mimo, że zachorowania na kzm
wystąpiły w większości województw (13), najwięcej
zachorowań było w 2 województwach endemicznych
dla kzm - podlaskim (zapadalność 8,14) oraz warmińsko-mazurskim (zapadalność 3,79) (tab. II).
Zachorowania występowały najczęściej w sezonie
letnim - od czerwca do października, co odpowiada
sezonowości typowej dla kzm. Zaobserwowano wyższą zapadalność wśród mężczyzn (0,60) w porównaniu z kobietami (0,45), oraz znacznie wyższą wśród
mieszkańców terenów wiejskich (0,71) w porównaniu
z mieszkańcami miast (0,41) (tab. III). Najwyższą zapadalność odnotowano w grupie wieku 45-64 na obszarze
wiejskim (1,1 na 100 000). Zapadalność w tej grupie
wiekowej wśród kobiet wynosiła 1,3 na 100 000, natomiast wśród mężczyzn w tym wieku była równa 0,9.
Najwięcej przypadków stwierdzono wśród emerytów
i rencistów (21%), uczniów/studentów (15%) oraz rolników (12%), 61% osób zgłosiło ukłucie przez kleszcza.
Obecnie szczepienia przeciwko kzm są zalecane
osobom z grup wysokiego ryzyka przebywającym na
terenach endemicznych: rolnikom oraz pracownikom
leśnym, stacjonującemu na nich wojsku, jak również
wszystkim odwiedzającym tereny endemiczne turystom
oraz uczestnikom kolonii oraz praktyk wakacyjnych.
Szczepienie obejmuje 3 dawki w cyklu 0-3-12 miesięcy. Możliwy jest również przyspieszony cykl w 0-1-3.
Według oficjalnych szacunków, w 2008 r. zaszczepiono
30 822 osób co stanowi wzrost o 25% w porównaniu
z poprzednim rokiem (23 374 osoby zaszczepione).
Adres autorów:
Mgr Aleksandra Turczyńska
Zakład Higieny
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Agnieszka Napiórkowska
LEGIONELOZA W POLSCE W 2008 ROKU*
LEGIONELLOSIS IN POLAND IN 2008
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zgłoszono w Polsce 15 zachorowań
na legionelozę, zapadalność wyniosła 0,039/100 000
ludności, podczas gdy w 2007 r. zgłoszono 28 zachorowań, zapadalność 0,073, a w 2006 r. zgłoszono 86
zachorowań, zapadalność 0,23/100 000. Coroczne
zmniejszanie się liczby zgłoszonych zachorowań,
wynikało ze znacznego ograniczenia liczby badanych
próbek materiału od pacjentów, co było spowodowane
zakończeniem projektu badawczego i ustaniem subsydiowania badań przez MNiSW. Wszystkie zachorowania były potwierdzone laboratoryjnie w NIZP-PZH.
Większość przypadków rozpoznano na podstawie
stwierdzenia metodą ELISA wysokiego miana IgM
(anty–legionella) na ogół w jedynej próbce surowicy
krwi. Tylko kilka zachorowań potwierdzono wykryciem
antygenu Legionella w moczu. Wszystkie próbki BAL
od kilkunastu pacjentów były ujemne w posiewie, ale
niektóre okazały się dodatnie w badaniu PCR. W latach
2005-2008 zgłoszono 22 zachorowania związane z podróżą: 3 krajową, 19 zagraniczną. W okresie od 1987 r.
do 2008 r. odnotowano w krajach EU zachorowanie
17 osób, które prawdopodobnie zakaziły się w trakcie
pobytu w Polsce.
In 2008 the 15 cases of legionellosis were reported
in Poland, the incidence rate was 0.039/100 000, while
28 (incidence rate 0.073/100 0000 in 2007 and 86 cases
(incidence rate 0.23/100 000) in 2006. The decrease in
number and in incidence rate was due to lower number
of examined specimens from patients as the financial
support from Polish Committee of Research Activity
has expired. All the cases were laboratory diagnosed
in National Institute of Hygiene, the only place where
laboratory tests are performed. Most of them were
diagnosed with serological tests –determination with
ELISA test the anti-legionella antibodies in IgM fraction
of serum gamma globulins, as the most recent reaction
for Legionella infection. Only few cases were diagnosed
by detection of legionella antigen in urine. All BAL
specimens from several patients were negative when
examined with culture method, but some were positive with PCR only. No outbreaks were registered: In
2005-2008 the 22 cases were connected with travel:
19 - foreign travel cases, 3 in Poland. Since 1987 to 2007
the 17 foreign tourists were registered in EU countries
as probably infected in Poland.
Słowa kluczowe: choroba legionistów, legioneloza, Key words: legionnaires disease, legionellosis, infecchoroby zakaźne, atypowe zapalenie płuc, Legionella tious diseases, atypical pneumoniae,
sp., Polska, rok 2008
Legionella sp., Poland, 2008
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 15 zachorowań na legionelozę. Było to prawie dwukrotnie mniej
niż w 2007 r. - 28 zachorowań i sześciokrotnie mniej
zachorowań niż w 2006 r.- 89 przypadków. Zapadalność w 2008 r. wyniosła 0,039/100 000 mieszkańców,
podczas gdy w 2007 r. - 0,073 /100 000, a w 2006 r.0,233, (tab. I). Zgłoszono zachorowanie na legionelozę
wyłącznie u osób hospitalizowanych, nie rozpoznano
legionelozy u żadnego chorego z zapaleniem płuc leczonego w domu bądź ambulatoryjnie. Znaczne zmniejszenie się liczby zarejestrowanych przypadków może mieć
*
związek ze zmniejszeniem się liczby nadsyłanych do
badania próbek materiału od chorych, przypuszczalnie
spowodowane ustaniem subsydiowania badań wykonywanych uprzednio w ramach projektu badawczego.
W 2008 r. nie odnotowano zgonów z powodu
legionelozy. Ostatnie zgony wystąpiły na przełomie
2006/2007 r.: zmarło troje chorych w wyniku zakażenia
szpitalnego - dwu w grudniu 2006 r., (legionelozę rozpoznano pośmiertnie) i jedna chora w styczniu 2007 r.,
u której rozpoznano i leczono legionelozę, a zmarła
w trakcie leczenia powikłań.
Praca była częściowo subsydiowana przez Komitet Badań Naukowych w ramach projektu badawczego 2P05D 026 26 p.t.” Ocena
zagrożenia legionelozą na podstawie wykrycia patogenu oraz badania zróżnicowania i zjadliwości szczepów Legionella izolowanych
od ludzi i z systemów wodnych budynków użyteczności publicznej. Opracowanie systemu kontroli i zapobiegania zakażeniom”
2004-2007
196
Nr 2
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Agnieszka Napiórkowska
Tabela I. Legioneloza w Polsce w latach 2004-2008. Liczba
zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców, wg województw
Table I. Legionellosis in Poland in 2004-2008. Number of
cases and incidence per 100 000 population, by
voivodeship
Rok
Województwo
POLSKA
Dolnośląskie
2004
2005
2006
2007
2008
l. zach. l. zach. l. zach. l. zach. l. zach.
zapad. zapad. zapad. zapad. zapad.
8
0,021
21
0,055
89
0,23
28
0,073
15
0,039
-
-
-
-
1
Kujawsko-pomorskie
-
1
3
1
-
Lubelskie
-
1
2
1
4
Lubuskie
-
-
-
-
-
Łódzkie
-
-
3
-
-
Małopolskie
-
2
-
-
-
Mazowieckie
4
15
76
22
8
Opolskie
-
-
-
-
-
Podkarpackie
-
-
-
-
1
Podlaskie
-
-
-
-
-
Pomorskie
-
-
-
-
-
Śląskie
4
-
3
4
-
Świętokrzyskie
-
1
1
-
-
-
-
-
-
-
Wielkopolskie
-
1
-
-
1
Zachodniopomorskie
-
-
1
-
-
* wg daty rejestracji
by date of registration
W 2008 r. zachorowania zgłoszono z 5 województw,
w latach poprzednich z czterech. Tak jak w latach 20052007 większość zachorowań t. j. 8 (53 %) zanotowano
w województwie mazowieckim. W tabeli II podano
liczbę zachorowań w poszczególnych grupach wieku
z podziałem na płeć w woj. mazowieckim i w innych.
W 2008 r. r. zgłoszono zachorowanie 4 dzieci z województwa mazowieckiego: 3 chłopców i 1 dziewczynki
Wykryto te zachorowania w ramach badania pilotowego
dotyczącego możliwości występowania legionelozy
u dzieci, prowadzonego we współpracy z Centrum
Zdrowia Dziecka. Wdrożono wczesne wykrywanie
legionelozy na podstawie stwierdzenia metodą ELISA
obecności w surowicy dzieci chorych na zapalenie płuc
przeciwciał w klasie IgM. Opisane powyżej przypadki
zachorowań potwierdziły, że legionelozowe zapalenie
płuc występuje również u dzieci. W związku z tym
badaniem, w Polsce w latach 2005-2007 zachorowania
dzieci stanowiły większość wykrytych i zgłoszonych zachorowań na legionelozę, W 2008 r. większość chorych
- 11 przypadków była w wieku od 21 do 80 lat w tym 7
w wieku od 50 do 70 lat. Dane te coraz bardziej zbliżone
są do danych zbieranych przez EWGLI (European Working Group for Legionella Infections). Zaledwie 0,2%
zgłaszanych do EWGLI zachorowań wykrywano wśród
dzieci. Również w ramach projektu finansowanego przez
Dyrektoriat Zdrowia Unii Europejskiej, obecnie poprzez
ECDC (European Centre for Disease Control), EWGLI,
nadal rejestruje się głównie ciężkie zachorowania osób
w starszym wieku, hospitalizowanych na oddziałach
intensywnej terapii (OIT).
Jak podaje EWGLI w latach 1987-2008 u 19 turystów z krajów Unii Europejskiej (Dania, Szwecja,
Niemcy, Francja) wystąpiło legionelozowe zapalenie
płuc w związku z pobytem w Polsce. Od 1997 roku
informacja o prawdopodobnych miejscach zakażenia
obcokrajowców w Polsce (hotele, uzdrowiska), przekazywana jest, jako informacja poufna, do centrum krajowego EWGLI (w NIZP-PZH, które zawiadamia GIS
i odpowiednią SSE. Prowadzone są dochodzenia epidemiologiczne w hotelach i zakładach balneologicznych
oraz badane próbki wody pobrane z „podejrzanych”
sieci wody ciepłej, nadzorowane jest oczyszczanie
i dezynfekcja sieci oraz urządzeń przez nią zasilanych.
Tabela II.Legioneloza w woj. mazowieckim i pozostałych w latach 2005-2007 oraz w 2008 r. Liczba chorych wg wieku
i płci
Table II Legionellosis in mazovia or other voivodeships in 2005-2007 and 2008. Number of cases by age, and gender
2005-2007
Kobiety
Mężczyźni
mazowieckie inne
mazowieckie
inne
<18
42
6
24
3
19-29
6
1
3
30-39
3
3
6
40-49
2
10
1
50-59
3
5
1
60-69
3
2
6
1
70-79
2
1
2
>80
N
1
Ogółem
58
15
55
9
Grupa
wieku
2008
Kobiety
mazowieckie
inne
1
1
-
Mężczyźni
mazowieckie
inne
3
1
3
1
1
2
2
7
6
2005-2007
2008
Polska ogółem
76
12
10
15
8
11
5
1
138
3
4
3
2
2
15
Nr 2
Legioneloza w Polsce w 2008 roku
Do rozpoznania legionelozy niezbędne są wyniki
badania laboratoryjnego materiału pobranego od pacjenta, które potwierdzą etiologię zachorowania. Dla
celów epidemiologicznych uważa się za wynik potwierdzający w pełni rozpoznanie (przypadek pewny rozpoznanie wiarygodne) uzyskanie wyniku dodatniego
w co najmniej jednym z 3 rodzajów badań:
1/ wyizolowanie szczepu bakterii z rodzaju Legionella,
(L. pneumophila, lub innych gatunków Legionella)
z hodowli popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych
(BAL), z plwociny,
2/ stwierdzenie serokonwersji (4-krotnego wzrostu
poziomu przeciwciał dla antygenu L. pneumophila
sg.1) lub
3/ wykrycie obecności antygenu L. pneumophila w moczu chorego (głównie L. pneumophila sg 1).
Rozpoznanie traktuje się jako prawdopodobne,
jeżeli zostało potwierdzone wynikiem przynajmniej
jednej z wymienionych metod: 1/serologicznie –jednorazowym wysokim mianem przeciwciał, np. w klasie
IgM; 2/ wykryciem antygenu w wydzielinie z dróg
oddechowych np. metodą fluorescencji DFA; 3/ wykryciem genomu Legionella sp. metodą PCR i ew. innymi
badaniami.
Według definicji przypadku przyjętej przez EWGLI,
z 15 zgłoszonych w Polsce w 2008 r. zachorowań tylko
w 4 przypadkach (26,6%) należy rozpoznanie uznać za
pewne, dla 11 chorych tylko za prawdopodobne. Jest to
postęp w porównaniu do 2007 r., kiedy z 28 zachorowań
zgłoszonych w Polsce, 5 (17,8 %) zostało potwierdzonych, natomiast 23 (82,3 %) uznano za prawdopodobne.
Tabela III. Legioneloza w Polsce w latach 2005-2007
i 2008. Liczba zachorowań związanych z podróżą
(TAID)
Table III Legionellosis in Poland in 2005-2007 and 2008.
Number of travel acquired legionnaires disease
cases (TAID)
Kraj podróży
Grecja
Czechy
Francja
Litwa
Norwegia, Szwecja, Finlandia
Szwajcaria
Węgry
Włochy
Egipt
Tunezja
Turcja
Chiny, Tajwan, Burma, Wietnam
Niepodano nazwy
Chorzy - TALD nabyta zagranicą
TALD nabyta w kraju
Liczba chorych w latach
2005-2007
2008
3
1
1
1
1
1
1
1
2
2
1
1
1
1
1
1
14
5
1
2
Liczba i wiek chorych:1,5-14 lat - 4; 20-59 lat – 7 ; 60 lat
i więcej
197
Ogółem w Polsce w latach 2005-2008 rozpoznano
legionelozę nabytą w związku z podróżą (TALD) u 19
chorych, w tym dla 16 była to podróż zagraniczna,
do krajów o różnym klimacie, w Europie jak i poza
Europą (tab. III).
W celu wspólnego działania interwencyjnego – t.
zn. zapobiegania i zwalczania zakażeń ludzi przez
bakterie Legionella sp. - meldunki o zachorowaniach
w Polsce są udostępniane ośrodkom: w Londynie
EWGLI i w Sztokholmie ECDC. W związku z europejskim programem zwalczania i zapobiegania zakażeniom należy zebrać wywiad dotyczący ew. źródła
zakażenia i zgłoszone zachorowania różnicować na:
nabyte w podróży zagranicznej lub krajowej - w kraju
zamieszkania, szpitalne: nabyte w szpitalu lub w domu
opieki zdrowotnej dla przewlekle chorych, komunalne:
nabyte w określonym środowisku (zebrano dowody
epidemiologiczne) lub prawdopodobnie nabyte oraz
takie, o których kategorii nic nie wiadomo.
Na podstawie badań prowadzonych w NIZP-PZH,
należy uznać, że w Polsce badaniami diagnostycznymi
w kierunku zakażenia Legionella należy objąć również
dzieci oraz znacznie większą niż dotychczas liczbę
dorosłych z objawami ze strony układu oddechowego,
narażonych na zakażenie w kraju, bądź za granicą. W latach 2007-2008 zarejestrowano w Polsce odpowiednio
38 131 i 34 277 zachorowań na zapalenie płuc o etiologii zakaźnej (zapadalność 100/100 000 i 89,9/100 000
mieszkańców. Jaki w nich udział mają zachorowania
o etiologii legionelozowej – nie określano. Należy się
spodziewać, że dostępność w naszym kraju szybkich
testów do wykrywania antygenu Legionella w moczu
może, podobnie jak w innych krajach EU, przyczynić
się do zwiększenia w Polsce liczby diagnozowanych
chorych z objawami zapalenia płuc. Testy te, jak dotychczas, w międzynarodowych badaniach między laboratoryjnych są wystarczająco swoiste i czułe, by mogły
służyć do wstępnego rozpoznawania i ew. wyłonienia
pacjentów, u których badania metodą posiewu materiału
(BAL) umożliwiłoby wykrywanie nie tylko L. pneumophila sg1, ale również innych odmian Legionella sp.
Prof.dr hab.Hanna Stypułkowska-Misiurewicz
Zakład Bakteriologii,
Państwowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy
Zakład Higieny
tel.0-22 5421 376, fax : O-22 5421 307,
e-mail [email protected]
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz1, Anna Baumann2
CZERWONKA BAKTERYJNA I PEŁZAKOWA W POLSCE W 2008 ROKU
DYSENTERY AND AMOEBIASIS IN POLAND IN 2008
Zakład Bakteriologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny
w Warszawie
2
Zakład Epidemiologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny
w Warszawie
1
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Z roku na rok zmniejsza się liczba zachorowań i
zapadalność na czerwonkę bakteryjną rejestrowaną
od 2000 r. po laboratoryjnym potwierdzeniu, że jest to
szigeloza. W 2008 r. zgłoszono 33 zachorowania (zapadalność 0,09 /100 000 ludności), podczas gdy w 2007 r.
- 64 zachorowania (zapadalność 0,17), a mediana w latach 2002-2006 wyniosła 75 zachorowań (zapadalność
0,2/100 000). Przeważały zachorowania młodzieży
(10 - 19 lat) - 11 chorych oraz osób z grupy wieku 2039 lat – 14 zachorowań. W miastach zachorowało 30
osób, tylko 3 zachorowania wystąpiły na wsi. Według
danych z 16 WSSE pałeczki czerwonki wykryto u 21
osób z objawami biegunki na 39 364 chorych badanych
bakteriologicznie. Od chorych i zdrowych izolowano
głównie S. sonnei, od czterech Shigella sp. Nie wykryto
ani jednego przypadku zakażenia, S. dysenteriae.
W 2008 r. zgłoszono 5 chorych z rozpoznaniem czerwonki pełzakowej, zapadalność wyniosła 0,013/100 000
w porównaniu: w 2007 r. 10 zachorowań, zapadalność
0,060/100 000, a w 2006 r. 21 zachorowań, zapadalność
0,055/100 000 ludności. Zachorowania, prawdopodobnie zawleczone z krajów o klimacie tropikalnym,
zarejestrowano w 3 województwach.
The number as well as incidence rate of notified as
shigellosis, bacillary dysentery cases in XXI century are
every year lower. Only 33 cases were notified in the
year 2008 ( incidence rate 0.09/100 000 population),
while the 64 cases were notified in 2007 (incidence rate
0.17/100 000), but 35 (incidence rate 0.09) were notified in 2006 and median in the 2002-2006 years was
75 cases, incidence rate 0.2/100 000 population. Since
2000 no one-death case was notified. Several imported
cases were notified as they got infection being abroad,
polish citizens on holiday abroad, and foreign children
coming for vacations in Poland from countries with
higher incidence rate for ex. from Ukraine. Out of 11
imported cases three were due to Shigella sp., eight to
S. sonnei. Two persons were found infected by S. boydii
8-11 but no one of S. dysentery. In the period of low
frequency of Shigella infections, the external quality
assessment control of the quality of bacteriological
media, laboratory and prae-laboratory procedures for
detection of different Shigella groups and types should
be executed.
A lower number of amoebic dysentery cases were
registered 5 cases in 2008 (incidence rate 0.013/100 000
population), but in 2007: the 19 cases, incidence rate
0.05 /100 000, and even more in 2006 the 21 cases, incidence rate 0.055/100 000. The cases were registered in
3 voivodeships; infection was probably imported from
underdeveloped countries.
Słowa kluczowe: czerwonka bakteryjna, czerwonka Key words: shigellosis, amoebiasis, dysentery, intepełzakowa, zakaźne schorzenie jelitowe, zapadalność, stinal infection, incidence rate, aetiology,
etiologia, Polska, rok 2008
Poland, 2008
W 2008 r. zarejestrowano ogółem 33 zachorowania na czerwonkę bakteryjną, zapadalność wyniosła
0,09/100 000 ludności. W porównaniu do lat ubiegłych
zaobserwowano spadek liczby zachorowań - w 2007 r.
kiedy zarejestrowano 64 zachorowania (zapadalność
0,17), w 2006 r. - 35 zachorowań (zapadalność 0,09),
a mediana z lat 2002-2006 wynosiła 75 zachorowań
(zapadalność 0,20) (tab. I).
Podobnie jak w latach 2000-2007, również w 2008 r.
nie zarejestrowano zgonów z powodu czerwonki.
W 2008 r. zachorowania zgłoszono tylko z 11
województw. Najwięcej zachorowań zarejestrowano
200
Nr 2
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann
w województwie podkarpackim 9, poza tym w małopolskim 5 i w mazowieckim 4. Natomiast nie zgłoszono
zachorowań z pięciu województw: łódzkiego, opolskiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińskomazurskiego (tab. I).
Tabela I. Czerwonka bakteryjna w Polsce w latach 20022008. Liczba zachorowań* i zapadalność wg
województw na 100 000 mieszkańców
Table I. Shigellosis in Poland in 2002-2008. Number of
cases and incidence per 100 000 population (by
date of registration), by voivodeship
zachorowania
zapadalność
zachorowania
zapadalność
POLSKA
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
2008
zapadalność
Województwo
Rok
2007
zachorowania
Mediana
2002-2006
75
2
1
8
2
6
4
4
3
3
1
1
3
0,2
0,07
0,05
0,36
0,02
0,18
0,08
0,19
0,14
0,06
0,07
0,03
0,18
64
19
5
1
4
6
19
5
2
2
1
0,17
0,66
0,24
0,05
0,12
0,12
1,59
0,23
0,04
0,06
0,06
33
2
1
1
1
5
4
9
2
3
2
3
0,09
0,07
0,05
0,05
0,1
0,15
0,08
0,43
0,09
0,06
0,06
0,18
* by date of registration
Hospitalizowano 19 chorych (57,6%), najwięcej
w województwie podkarpackim 8 osób, i po dwie osoby
hospitalizowano w woj. w dolnośląskim, pomorskim
i śląskim. W 5 województwach: zgłoszono wyłącznie
zachorowania osób hospitalizowanych, (od 1 do 2
przypadków). Świadczy to o braku rozpoznawania
czerwonki u chorych leczonych w przychodniach.
W 2008 r. zarejestrowano dwa ogniska, których
czynnikiem etiologicznym była S. sonnei (tab. II). Ognisko zachorowań wystąpiło w powiecie lubaczowskim,
w woj. podkarpackim, wśród dzieci z Ukrainy, a próbki
kału od chorych i osób ze styczności były bakteriologicznie badane w pracowni PSSE w Tomaszowie Lubelskim (tab. VI). Zachorowania należy traktować, jako
importowane, podobnie jak zachorowania wśród osób,
które nocowały na kempingu w Czarnogórze. U chorych
wykryto zakażenie S. sonnei. Pomimo prowadzonego
dochodzenia epidemiologicznego nie wykryto ani źródła ani nośnika zakażenia dlatego zakażenia te należy
traktować jako kontaktowe. Należy pozytywnie odnotować, że oba epidemiczne ogniska czerwonki zostały
opracowanie przez lokalną SSE.
Z 11 zachorowań, które ujawniły się po pobycie za
granicą, dwie chore zakażone Shigella sp. przebywały
w Afryce: jedna w Tunezji i jedna w Egipcie, jedna
przebywała w obozie wśród uchodźców, pozostałe 8
była to młodzież zakażone S. sonnei prawdopodobnie
na Ukrainie. Importowane zachorowania wykryto
w trzech województwach: mazowieckim, podkarpackim i pomorskim. Zachorowania były zawleczone
z innych krajów niż w poprzednich latach (tab. III).
Należy przypuszczać, że zawlekane zachorowania
występują częściej, ale nie są zgłaszane, ponieważ są
leczone bardziej lub mniej skutecznie, bez dochodzenia
epidemiologicznego i bez rozpoznania wywołującego
je czynnika bakteryjnego.
Najwięcej zachorowań zanotowano w lipcu - 10
(30,3%) i październiku - 6 (18.2,4%), natomiast nie
zarejestrowano zachorowań w miesiącach zimowych:
od stycznia do kwietnia włącznie.
Odmiennie niż w kilku poprzednich latach, w 2008 r.
tylko 3 zachorowania wystąpiły na wsi, wszystkie
u osób poniżej 19 r., a 30 zachorowań zarejestrowano
w miastach, (zapadalność 0,02 na wsi i 0,13/100 000
w miastach) (tab. IV). Można domniemywać, że lekarze rodzinni leczą zachorowania z objawami biegunki
na podstawie danych empirycznych, bez rozpoznania
Tabela II. Epidemie i ogniska czerwonki bakteryjnej w Polsce w 2008 roku (na podstawie rocznych sprawozdań MZ-57
i opisów nadesłanych do Ministerstwa Zdrowia)
Table II. Outbreaks of shigellosis in Poland in 2008 (source: annual and epidemic’s reports of sanitary - epidemiological
stations)
Liczba chorych/
narażonych
Miesiąc Województwo, miejscowość
w ognisku
Lp.
Czynnik
etiologiczny
1
S. sonnei
7/45
VII
Podkarpackie –Narol, Lipie,
Jędrzejówka, Wola Wielka
Mieszkania prywatne- dzieci
z Ukrainy przebywające na
wymianie międzynarodowej
Nieustalone- za
granicą ?
2
S. sonnei
1/4 *
VIII
Podkarpackie- Sanok
Pobyt w Czarnogórze-kemping
Nieustalone- za
granicą ?
Środowisko
* badania bakteriologiczne wykonała pracownia PSSE w Tomaszowie Lubelskim, woj. Lubelskie
Źródło zakażenia
(nośnik)
Nr 2
201
Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Czerwonka w Polsce w latach 2005-2008. Liczba zachorowań w związku z podróżą za granicę wg kraju pobytu
i województwa zgłoszenia
Table III. Shigellosis in Poland in 2005-2008. Number of cases imported according to probable country of infection and
voivodeship of registration
Województwo
Zachodniopomorskie
Rok
Kraju pobytu
2005
Egipt
Egipt
Ukraina
Indie
Miesiąc zachorowania
VII-IX
VI
VII/VIII
XI
2006
Maroko
Indie
Etiopia
Indie
Egipt
Anglia
I
II
II
II
IV
IX
S.flexneri
S. boydii
S.flexneri
S.flexneri
S.sonnei
S.sonnei
2007
Egipt
Egipt
Egipt
Egipt
Egipt
Egipt
Tunezja
IV-V
VI
IX
X-XI
XII
III
X
S.flexneri 1b
S.sonnei
S.flexneri N
S.flexneri 1b
S.flexneri
S.sonnei
S.sonnei
2008
Egipt
Tunezja
N
Ukraina
V
X
III
VII/VIII
Shigella sp.
Shigella sp.
Shigella sp.
S.sonnei
Mazowieckie
Ogółem
Mazowieckie
Wielkopolskie
Lubelskie
Ogółem
Śląskie
Mazowieckie
Zachodniopomorskie
Pomorskie
Nie zgłoszone
Ogółem
Pomorskie
Małopolskie
Mazowieckie
Podkarpackie
Ogółem
Rodzaj i typ Shigella
S.sonnei
S.flexneri
S.sonnei
S.flexneri 2a
Liczba osób
chorych
3
1
1
3
8
1
1
1
3
5
1
12
1
1
1
1
1
1
1
7
1
1
1
8
11
Płeć i wiek chorego
M-17 lat ,K-24 i 17 lat
M-26 lat
M-N lat
K-27 lat +2N
K- 8 lat
K -32 lat
M-31 lat
3 osoby dorosłe
Dorośli 4+1 dz
M-11 lat
K-27 lat
K-30 lat
M-23 lat
K-12 lat
M-37 lat
K-35 lat
M-27 lat
K-34 lat
K- N
K-N
młodzież
N - brak danych
Tabela IV. Czerwonka w Polsce w latach 2002-2008*. Liczba
zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców w miastach i na wsi
Table IV. Shigellosis in Poland in 2002-2008*. Number
of cases and incidence per 100 000 in urban and
rural population
Mediana
2002-2006
zapadalność
zachorowania
zapadalność
zachorowania
zapadalność
Miasta < 20 tys.
20-49tys.
50-99tys.
>100 tys.
Miasto ogółem
Wieś
Ogółem
2008
zachorowania
Środowisko
Rok
2007
8
4
5
18
39
35
75
0,16
0,1
0,15
0,16
0,17
0,24
0,2
5
4
1
14
24
40
64
0,1
0,1
0,03
0,13
0,1
0,27
0,17
7
4
1
18
30
3
33
0,14
0,1
0,03
0,16
0,13
0,02
0,09
ich etiologii. Najwięcej zachorowań zgłoszono z miast
największych liczących ponad 100 tys. mieszkańców
-18 przypadków, zapadalność 0,16/100 000.
Struktura wieku chorych na czerwonkę była odmienna niż w latach ubiegłych (tab. V). Chorowali:
młodzież z grupy wieku 10-19 lat – 11 osób (33%),
w tym 7 kobiet oraz młodzi dorośli z grupy wieku 2039 – 14 osób, w tym 10 kobiet. W mieście zachorowało
tylko dwoje dzieci w wieku 0-1 r. ż., nie odnotowano
zachorowań wśród dzieci w wieku przedszkolnym
lub szkolnym od 5 do 9 lat. Brak zachorowań na czerwonkę wśród młodszych dzieci może wskazywać na
niedostatki aktywnego nadzoru epidemiologicznego
nad zakładami dziecięcymi oraz może wynikać z coraz
częstszego stosowania leczenia empirycznego środkami
przeciwbakteryjnymi chorych z objawami biegunki, bez
rozpoznawania czynnika etiologicznego.
Podobnie jak w roku ubiegłym zachorowało mniej
mężczyzn – 10 (zapadalność 0,05), niż kobiet – 20
(zapadalność 0,12), największa różnica dotyczyła grupy
wieku od 10 do 14 lat (tab. V).
Ze sprawozdań za 2008 r. nadesłanych z pracowni
bakteriologicznych wszystkich 16 WSSE do Zakładu
Bakteriologii PZH, wynika, że podobnie jak w latach
202
Nr 2
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann
Tabela V. Czerwonka w Polsce w 2008 roku wg wieku*. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców,
w mieście i na wsi oraz wśród mężczyzn i kobiet (wg daty rejestracji)
Table V. Shigellosis in Poland in 2008 by age, gender and location*. Number of cases and incidence per 100 000 by age:
in urban and rural population, in men and women (by date of registration)
Grupa
wieku
Ogółem
0
1
2
3
4
0-4
5-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
>60
Teren
miasto
wieś
zachorozapadalzachorozapadalwania
ność
wania
ność
30
0,13
3
0,02
1
0,43
1
0,45
2
0,19
1
0,12
11
0,44
2
0,1
8
0,2
6
0,17
1
0,03
2
0,02
-
Ogółem
zachorowania
33
1
1
2
1
13
8
6
1
2
zapadalność
0,09
0,25
0,26
0,11
0,05
0,28
0,12
0,1
0,02
0,01
Płeć
mężczyźni
zachorozapadalwania
ność
10
0,05
1
0,51
1
0,1
4
0,09
3
0,09
1
0,03
1
-
kobiety
zachorozapadalwania
ność
23
0,12
1
0,52
1
0,11
1
0,11
9
0,16
5
0,41
5
0,17
1
0,08
1
0,02
*wg rocznego biuletynu NIZP-PZH/GIS „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2007 roku”, Warszawa 2008
poprzednich zbadano w kierunku etiologicznych czynników zakaźnych schorzeń jelitowych zbadano 78 022
próbek kału od 39 364 osób chorych, a więc więcej
niż w roku 2007- 68 290 próbek materiału od 40 249
osób chorych - stwierdzono obecność Salmonella u
3109 osób (7,9%), a Shigella tylko u 21 osób (0,05%).
Ponadto w ramach badań epidemiologicznych zbadano
16 424 osoby ze styczności z chorymi, wykrywając
nosicielstwo Salmonella u 1 120 osób, a Shigella u 4
(0,006%) osób zbadanych. Tylko w jednym województwie – kujawsko-pomorskim u dwóch osób, badanych
w związku z ich dopuszczeniem do pracy, stwierdzono
nosicielstwo bakterii z rodzaju Shigella - u jednej S. sonnei i u jednej S .flexneri. Coraz rzadziej w badaniach
bakteriologicznych wykonywanych w pracowniach SSE
wykrywane są pałeczki Shigella (tab. VI). Może być to
związane z przesyłaniem do badania w kierunku Shigella mniejszej liczby próbek ze względu na łagodne, coraz
mniej charakterystyczne objawy choroby, podobne do
zatrucia pokarmowego. Również należy brać pod uwagę
co najmniej dwie możliwości: mniejszą żywotność Shigella w nadesłanych próbkach materiału oraz braku podłoży wybiórczo namnażających dla Shigella (tab.VI).
W 2008 r. Pracownia Schorzeń Jelitowych Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH pełniła funkcję pracowni
referencyjnej, obok innych zadań, prowadząc również
diagnostykę szczepów Shigella, potwierdzając ich przynależność taksonomiczną, ich strukturę antygenową,
a dla celów epidemiologicznych zbadano metodami
genetycznymi szczepy S. sonnei wyizolowane w Tomaszowie Lubelskim w ognisku epidemicznym na terenie
PSSE w Lubaczowie i potwierdzono ich jednorodność.
Reasumując, należy uznać, że wiedza o sytuacji
epidemiologicznej czerwonki w Polsce jest niewystarczająca. Brak finansowania badań laboratoryjnych
zakaźnych schorzeń jelitowych ze środków społecznych
zmniejszył znacznie zainteresowanie ich etiologią
i znacznie ograniczył działania zapobiegające epidemicznemu szerzeniu się ich w środowiskach osób
znajdujących się w Polsce w najgorszych warunkach
społecznych i higienicznych. W ograniczonym zakresie
wykonywane są tylko badania w zbiorowych zatruciach
pokarmowych, ale procedura ich przeprowadzania nie
uwzględnia specyficznych wymagań niezbędnych dla
wykrywania pałeczek czerwonki. Zagadnienie wymaga pilnego rozwiązania w związku z coraz bardziej
swobodnym przemieszczaniem się towarów i ludzi,
w tym, również tych pochodzących z terytoriów poza
europejskich.
OSTRA CZERWONKA PEŁZAKOWA
W 2008 ROKU
W 2008 r. zgłoszono 5 zachorowań na ostrą czerwonkę pełzakową, znacznie mniej niż w 2007 r. kiedy
to zgłoszono 19 zachorowań i mniej niż w 2006 r.- 21,
zapadalność wyniosła 0,013, poprzednio 0,050 na
100 000 mieszkańców. Zachorowania zanotowano w 3
województwach; najwięcej w województwie wielkopolskim – 3 chorych, zapadalność 0,088 (tab. VII).
Z wyjątkiem jednego zachorowania województwie
wielkopolskim, rozpoznanie stawiano wyłącznie u hospitalizowanych chorych.
Nr 2
-
-
-
*wg daty rejestracji, na podstawie opracowań Działów Epidemiologii wszystkich 16-u WSSE
**odsetek nosicieli wśród ogólnej liczby badanych na nosicielstwo w związku z przystąpieniem do pracy: w 2004 r.
2.3/100 000 ( zbadano 566 852 osób), w 2005 r.-1.32/100 000
(zbadano 452 635 osób), w 2006 r.1.01/100 000
(zbadano 491 560 osób), w 2007 r. 0,19/100 000 (zbadano
523 699 osób), w 2008 r. 0,4/100 000 (zbadano 493 706 osób)
*** badani z ogniska z woj. podkarpackiego
zapadalność
2008 r.
zachorowania
Dzieci
Branżowcy**
-
2007 r.
zapadalność
-
2
1 (1)
2
0
-
POLSKA
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
2006 r.
zachorowania
2
3
21
1
4
2
- 2 (1)
2
2
-
Województwo
zapadalność
1
1
-
Styczność
Nosiciele
Chorzy
Ozdrowieńcy
Wg rejestracji*
64 30 11
33 21
1
2
1 1 (1) 1 11 *** 1
5
4
2
9
2 1 (N) 3
3
1
-
Tabela VII.Ostra czerwonka pełzakowa w Polsce w latach
2006-2008. Liczba zachorowań* i zapadalność
na 100 000 mieszkańców, wg województw
Table VII. Acute amoebic dysentery in Poland in 2006-2008.
Number of cases and incidence per 100 000
population, by voivodeship
zachorowania
POLSKA 2007 r.
POLSKA 2008 r.
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Wg pracowni bakteriologicznych
osoby dodatnim wynikiem badań
S.sonnei, w tym izolacje S.flexneri
uwzględniono w nawiasie
Chorzy
Tabela VI.Czerwonka bakteryjna w Polsce w 2008 r. Wyniki
dodatnie badania bakteriologicznego w kierunku
pałeczek Shigella w województwach (na podstawie danych z pracowni bakteriologicznych 16
WSSE)
Table VI. Shigellosis in Poland in 2008. Positive results
of bacteriological examination of cases, convalescents, carriers, contacts and food staff by
voivodeship (source: laboratory annual reports
of all 16 sanitary epidemiological stations)
Województwo
203
Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku
21
1
1
1
1
1
5
2
9
-
0,055
0,035
0,048
0,039
0,031
0,096
0,227
0,14
0,267
-
19
2
1
2
2
3
9
-
0,05
0,198
0,031
0,039
0,091
0,064
0,266
-
5
1
1
3
-
0,013
0,045
0,022
0,088
-
Zachorowanie na czerwonkę pełzakową występuje
w Polsce wyłącznie u osób, które nabyły zakażenie
w trakcie pobytu za granicą, a więc są to zachorowania
zawlekane.
Na spadek liczby rejestrowanych w ostatnich latach
w Polsce zachorowań na czerwonkę pełzakową może
mieć wpływ, poza zmniejszeniem się liczby osób wyjeżdżających do krajów tropikalnych, ograniczenie egzekwowania obowiązkowych badań w kierunku amebozy,
osób które wróciły do Polski z wyjazdu służbowego
z terenów endemicznego występowania choroby.
Otrzymano:19.03.2010 r.
Prof. dr hab. med. Hanna Stypułkowska-Misiurewicz
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy
Zakład Higieny
tel.0-22 5421 376, fax:0-22 5421 307
Anna Baumann, Małgorzata Sadkowska-Todys
ZATRUCIA I ZAKAŻENIA POKARMOWE W POLSCE W 2008 ROKU
FOODBORNE INFECTIONS AND INTOXICATIONS IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Praca przedstawia sytuację epidemiologiczną zatruć
i zakażeń wywołanych czynnikami przenoszonymi drogą pokarmową w Polsce, powodującymi powstawanie
ognisk. W roku 2008, podobnie jak w latach ubiegłych
utrzymuje się stała tendencja spadkowa zatruć i zakażeń pokarmowych o etiologii bakteryjnej. Natomiast
zakażenia o etiologii wirusowej, klasyfikowane jako
„wirusowe i inne zakażenia jelitowe”, wykazują stały
i znaczący wzrost zapadalności, który w stosunku do
mediany zapadalności z lat 2002-2006 jest ponad trzykrotnie większy.
W roku 2008 zarejestrowano 480 ognisk zatruć/
zakażeń pokarmowych, w których zachorowało 5 788
osób (ogniska, w których zachorowały 4 lub więcej
osób) oraz 138 ognisk (w których zachorowało od 2
do 3 osób). Podobnie jak w latach poprzednich dominującym czynnikiem etiologicznym w ogniskach były
odzwierzęce typy pałeczek Salmonella (35,4% ognisk,
26,3% zachorowań). Wśród tych pałeczek Salmonella
nadal dominował serotyp S. Enteritidis (94,2% ognisk,
89,3% zachorowań). W przypadku 26,3% ognisk nie
udało się ustalić czynnika etiologicznego. Głównym
nośnikiem zatrucia/ zakażenia w ognisku były potrawy
z jaj (19,6% ognisk, 12,3% zachorowań) oraz 3 i więcej
surowców pochodzenia zwierzęcego (14,9% ognisk,
18,5% zachorowań). Głównym miejscem zakażenia
żywności było mieszkanie prywatne (13,2% ognisk).
Odnotowano 3 epidemie, w których zachorowało 100
i więcej osób. W ogniskach tych zachorowały ogółem
564 osoby (w 1 ognisku czynnikiem etiologicznym był
Norowirus, natomiast w 2 pozostałych Bacillus cereus).
A total of 12 217 bacterial foodborne infections
and intoxications were registered in 2008 (incidence
32.1/100 000 population). Unlike bacterial infections,
the incidence of viral foodborne infections increased
in the recent years (2008 – 85.4 vs. 2007 – 57.1; 2006
– 54.21; 2005 – 32.8, and median 2002-2006 – 27.2).
In 2008 were notify of 480 foodborne infections
and intoxications involving 5788 cases (only outbreaks
involving 4 person or more) and 138 foodborne (involving 2-3 persons).
S. Enteritidis were the most frequency etiological
agent in outbreaks (94.2% of outbreaks 89.3% cases in
outbreaks). The main vehicle of foodborne outbreaks
in 2008 were food prepared eggs (19.6% of outbreaks,
12.3% cases). Private homes were the most prevalent
among the places of food contamination (13.2% of
outbreaks). The tree epidemics with 100 or more cases
each, were registered (one caused by Norovirus and
two by Bacillus cereus) involved 564 cases.
Słowa kluczowe: zatrucia i zakażenia pokarmowe, Key words: foodborne and waterborne diseases, epiepidemiologia, Polska, rok 2008
demiology, Poland, 2008
Analizę epidemiologiczną występowania zatruć
i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 roku przeprowadzono na podstawie danych z biuletynu rocznego
(Czarkowski MP i in. „Choroby zakaźne i zatrucia
w Polsce – 2008 rok”. Warszawa, PZH i GIS 2009)
oraz formularzy ognisk zbiorowego zatrucia/zakażenia
pokarmowego nadesłanych przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne z terenu całego kraju.
Opracowanie przedstawia sytuację epidemiologiczną zatruć i zakażeń wywołanych czynnikami przenoszonymi drogą pokarmową w Polsce, w tym powodujących
powstawanie ognisk. Od połowy 2004 r. zgłaszane są
206
Nr 2
Tabela I. Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000
ludności
Table I. Foodborne infections and intoxications registered in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per
100 000 population
Zatrucia i zakażenia pokarmowe
o etiologii bakteryjnej
Dur brzuszny i dury rzekome
Czerwonka bakteryjna
Salmonella - typy odzwierzęce
Staphylococcus aureus
Clostridium botulinum
Clostridium perfringens
Inne bakterie
Różyca
Listerioza
Leptospiroza
Inny czynnik bakteryjny
o etiologii wirusowej
Wirusowe i inne zak. jelitowe
w tym u dzieci do lat 2
Wirusowe zapalenie wątroby typu A
o etiologii pasożytniczej
Włośnica
Bąblowica
Zarażenie Taenia saginata
Zarażenie innymi tasiemcami
Toksoplazmoza
o innej lub nieznanej etiologii
Biegunka i zap. żołądkowo-jelitowe u
dzieci do lat 2
Zatrucia grzybami
Zatrucia jagodami i innymi częściami
roślin
Zatrucia pestycydami
Zatrucia lekami i innymi substancjami
biologicznymi
Zatrucia alkoholem (w tym metylowym)
Inne zatrucia
Mediana z lat
2002-2006
liczba
zapad
liczba
zapad
liczba
zapad
5
75
15 818
565
53
4
110
92
22
6
3 361
0,01
0,20
41,4
1,5
0,1
0,0
0,3
0,24
0,06
0,02
8,8
6
64
11568
407
49
4
125
124
43
12
3096
0,02
0,17
30,3
1,07
0,13
0,01
0,33
0,33
0,11
0,03
8,10
7
33
9477
202
46
3
142
88
33
5
2347
0,02
0,09
24,9
0,53
0,12
0,008
0,37
0,23
0,009
0,013
6,20
10 398
5 672
109
27,20
806,60
0,29
21759
10226
36
57,1
1371,7
0,09
32559
15260
208
85,4
1964,5
0,55
70
34
131
71
617
0,18
0,09
0,34
0,19
1,62
292
40
84
50
752
0,77
0,1
0,22
0,13
1,97
4
28
76
41
514
0,01
0,07
0,2
0,11
1,35
8 637
1215,00
9610
1289,1
11096
1428,4
125
0,33
73
0,19
80
0,21
18
0,05
9
0,024
18
0,047
100
0,26
68
0,18
72
0,19
5 716
15,00
4667
12,2
3975
10,4
1 861
1 826
4,87
4,78
1858
1429
4,9
3,7
1721
1404
4,5
3,7
ogniska, w których doszło do zachorowania 2 lub więcej
osób, a od 2005 r. dane takie dostępne są dla całego roku.
W 2008 r. w większości jednostek chorobowych
zatruć i zakażeń pokarmowych o etiologii bakteryjnej
zarówno liczby zachorowań, jak i zapadalność na
100 000 ludności, są niższe lub na podobnym poziomie
jak w 2007 r. oraz jak mediana za lata 2001-2005. Stały
spadek liczby zachorowań i zapadalności obserwowany
jest w grupie zakażeń pałeczkami Salmonella. Natomiast zakażenia o etiologii wirusowej, klasyfikowane
jako „wirusowe i inne zakażenia jelitowe”, wykazują
stały i znaczący wzrost zapadalności, szczególnie w
stosunku do mediany zapadalności na 100 000 ludności z lat 2002-2006 był on ponad trzykrotnie wyższy.
W 2008 r. wystąpił również znaczny wzrost zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Sytuacja
epidemiologiczna zachorowań na wzw typu A została
omówiona w osobnym rozdziale.
2007 rok
2008 rok
W ostatnich latach brak jest większych zmian w występowaniu zarażeń o etiologii pasożytniczej. W roku
2008 na uwagę zasługuje fakt zgłoszenia najniższej
liczby zachorowań na włośnicę od czasu rejestracji tej
choroby na terenie naszego kraju.
Tabela I przedstawia szczegółowe dane dotyczące
liczby zachorowań i zapadalności zarejestrowanych
przypadków zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce
w latach 2002 – 2008 z uwzględnieniem ich etiologii.
W 2008 r., w grupie tzw. „bakteryjnych zatruć
pokarmowych” (spowodowanych przez odzwierzęce
typy pałeczek Salmonella – A02.0, gronkowce – A05.0,
Clostridium botulinum – A05.1, C. perfringens – A05.2,
inne określone bakterie, w tym Vibrio parahaemolyticus
i Bacillus cereus – A05.3-A05.8, oraz czynniki nieokreślone – A05.9) zarejestrowano 12 217 zachorowań
(zapadalność 32,1 na 100 000). Liczba ta jest mniejsza
zarówno od zarejestrowanej w 2007 r. - 15 249 zacho-
Nr 2
32,1
22,8
39,8
37,7
24,6
29,1
34,1
37,7
21,3
39,3
37,3
37,3
34,9
31,6
28
20,5
24,6
* - salmonelozy odzwierzęce, zakażenia gronkowcowe, botulizm
oraz zachorowania o objawach żołądkowo-jelitowych, spowodowanych przez niektóre inne bakterie oraz przez czynniki nieokreślone (bakteryjne)
rowań, jak i od mediany zachorowań z lat 2002-2006
(20 076 przypadków). O ile w roku 2007 aż w 4 województwach zapadalność przekroczyła 50 na 100 000,
to w 2008 r. w żadnym województwie nie przekroczyła
40 na 100 000. Najwyższa zapadalność była w województwie kujawsko-pomorskim i wyniosła 39,8 oraz w
podkarpackim – 39,3 na 100 000. Natomiast najniższa
była w województwie wielkopolskim 20,5 i w opolskim
– 21,3 (tab. IIA).
W 2008 r. zarejestrowano podobną jak w 2007 r.
liczbę przypadków zatruć toksynami grzybów trujących
- 80 przypadków (zapadalność 0,21). Liczba ta jest
zdecydowanie mniejsza od wartości mediany za lata
2002-2006 – 125 (zapadalność 0,3) (tab. IIB).
Podobnie jak w roku 2007, pomimo prawie takiej
samej zapadalności, liczba przypadków bakteryjnych
zatruć i zakażeń pokarmowych zarejestrowanych
w mieście była ponad półtora raza wyższa niż na
wsi. Tak samo jak w latach ubiegłych, zachorowania
występowały najczęściej u dzieci w grupie wieku 0-4
lata. (tab. IIIA). Analizując dane w zależności od wieku
można stwierdzić, że o ile liczba zachorowań w miastach jest większa niż na wsi, to jednak zapadalność
prawie we wszystkich grupach wieku jest podobna na
zapad.
12217
655
823
816
248
743
1120
1960
220
825
444
827
1622
402
400
695
417
l.zach.
40
29,9
45,3
56,4
30,9
36,4
41,9
34,7
27,7
51,6
50,2
58,9
35,5
33
40,8
32
47,6
zapad.
zapad.
15249
862
935
1224
312
933
1371
1797
288
1083
600
1299
1655
421
582
1081
806
l.zach.
l.zach.
52,6
43,9
72,5
65,3
64,5
47,6
46,0
44,8
37,7
59,2
71,1
74,1
47,9
60,5
57,3
37,8
65,9
zapad.
zapad.
20 076
1 270
1 499
1 432
651
1 237
1 498
2 305
397
1 241
856
1 620
2 255
782
818
1 270
1 118
Tabela II B. Zatrucia grzybami w Polsce w latach 2002-2008.
Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności
wg województw
Table II B. Mushroom poisonings in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by
voivodeship
Mediana
z lat 2002- 2007 rok 2008 rok
2006
Lp.
Województwo
l.zach.
2008 rok
l.zach.
Polska - ogółem
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
2007 rok
zapad.
Województwo
Mediana
z lat 20022006
l.zach.
Tabela II A. Bakteryjne* zatrucia i zakażenia pokarmowe
w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności - według
województw
Table II A. Bacterial foodborne infections and intoxications
registered in Poland in 2002-2008. Number of cases
and incidence per 100 000 population by voivodeship
Lp.
207
Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku
Polska - ogółem
125
1. Dolnośląskie
8
4
3. Lubelskie
7
4. Lubuskie
2,5
5. Łódzkie
16
6. Małopolskie
4
7. Mazowieckie
3,5
8. Opolskie
1
9. Podkarpackie
14
10. Podlaskie
5,5
11. Pomorskie
4,5
12. Śląskie
9
4
14. Warmińsko-mazurskie 5,5
15. Wielkopolskie
4
4,5
0,3
0,3
0,2
0,3
0,2
0,6
0,1
0,1
0,1
0,7
0,5
0,2
0,2
0,3
0,4
0,1
0,3
73
2
10
7
1
9
4
4
1
5
2
10
6
1
6
5
0,19
0,07
0,48
0,32
0,1
0,35
0,12
0,08
0,1
0,24
0,17
0,21
0,47
0,07
0,18
0,3
80
2
4
8
7
14
7
4
2
7
1
2
7
1
11
3
0,21
0,07
0,19
0,37
0,69
0,55
0,21
0,08
0,1
0,59
0,05
0,04
0,55
0,07
0,32
0,18
wsi i w mieście. A w grupie osób powyżej 60 roku życia jest ona półtora razy wyższa na wsi niż w mieście.
Podobnie zapadalność wśród kobiet wynosząca 31,3
była zbliżona do zapadalności mężczyzn – 32,8 na
100 000. Nie było też znaczących różnic w zapadalności
pomiędzy kobietami i mężczyznami w różnych grupach
wieku (tabela IIIB).
W 2008 r. najwięcej zachorowań wywołanych
odzwierzęcymi typami pałeczek Salmonella zarejestrowano podobnie jak w ubiegłych latach w III kwartale
roku – 4 140 przypadków (41,1% ogółu zachorowań).
Zatrucia spowodowane przez gronkowce wystąpiły także
przede wszystkim w III kwartale roku, stanowiąc 47,5%
wszystkich przypadków w roku. Liczba zachorowań spowodowanych przez Clostridium botulinum była podobna
we wszystkich kwartałach roku 2008. Natomiast tak jak
w latach ubiegłych, prawie wszystkie zatrucia grzybami
zarejestrowano w III i IV kwartale (ponad 91%).
Według danych GUS w 2008 r. z powodu zakażeń
wywołanych typem odzwierzęcym Salmonella odnotowano 6 zgonów. Ponadto 13 zgonów było spowodowane
„innymi określonymi i nieokreślonymi zakażeniami
bakteryjnymi”, jeden zgon był wywołany Clostridium
perfringens i jeden przez biegunkotwórczą E.coli. Inne
i nieokreślone bakteryjne zatrucia pokarmowe były
przyczyną 3 zgonów. Ponadto zarejestrowano 3 zgony
z powodu jelitowych zakażeń wirusowych. Biegunki
o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu były przyczyną zgonu 24 osób.
208
Nr 2
Tabela III. Bakteryjne zatrucia i zakażenia pokarmowe rejestrowane w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań, udział
procentowy i zapadalność - z uwzględnieniem wieku, płci i środowiska (miasto/wieś)
Table III. Bacterial foodborne infections and intoxications registered in Poland in 2008. Number of cases, percentage and
incidence by age, gender and residence (urban/rural)
Wiek w latach
0-4
0
1
2
3
4
5-9
10 - 19
20 - 29
30 - 39
40 - 49
50 - 59
60 i >
Ogółem
Wiek w latach
0-4
0
1
2
3
4
5-9
10 - 19
20 - 29
30 - 39
40 - 49
50 - 59
60 i >
Ogółem
l.zachor.
2 845
592
762
641
474
376
848
1 000
674
406
352
528
848
7 501
l.zachor.
2 398
560
631
500
391
316
803
877
518
347
263
334
499
6 039
A. w miastach i na wsi (urban and rural areas)
Wieś
zapad.
l.zachor.
%
zapad.
265,5
1 712
28,9
219,1
256,9
452
7,6
270,9
345,4
443
7,5
278,8
300,7
344
5,8
222,8
229,4
281
4,7
185,7
187,1
192
3,2
127,9
83,9
617
10,4
74,5
37,7
669
11,3
30,7
17,3
403
6,8
16,6
11,9
288
4,9
14,1
11,5
233
3,9
11,6
13,9
295
5,0
15,1
19,3
499
8,4
30,2
32,2
4 716
100,0
31,8
B. mężczyźni i kobiety (men and women)
Mężczyźni
Kobiety
%
zapad.
l.zachor.
%
zapad.
32,7
251,0
2 159
27,3
239,7
7,6
274,3
484
6,1
250,6
8,6
323,7
574
7,2
311,0
6,8
264,8
485
6,1
271,6
5,3
212,4
364
4,6
209,4
4,3
175,0
252
3,2
147,9
11,0
85,1
662
8,4
74,0
12,0
18,3
792
10,0
21,4
7,1
6,1
559
7,1
7,2
4,7
4,4
347
4,4
5,1
3,6
3,9
322
4,1
4,4
4,6
4,4
489
6,2
6,0
6,8
9,0
848,0
10,7
11,2
82,4
32,8
6 178
100,0
31,3
Miasto
%
30,5
6,3
8,2
6,9
5,1
4,0
9,1
10,7
7,2
4,4
3,8
5,7
9,1
100,0
l.zachor.
4 557
1 044
1 205
985
755
568
1 465
1669
1077
694
585
823
1347
12 217
Ogółem
%
29,9
6,8
7,9
6,5
5,0
3,7
9,6
10,9
7,1
4,6
3,8
5,4
8,8
100,0
zapad.
245,9
262,8
317,5
268,1
210,9
161,8
79,7
34,5
17,0
12,7
11,5
14,3
19,3
32,1
l.zachor.
4 557
1 044
1 205
985
755
568
1 465
33,5
17,9
12,9
12,7
16,3
20,2
6 136
Ogółem
%
29,9
6,8
7,9
6,5
5,0
3,7
9,6
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
100,0
zapad.
245,9
262,8
317,5
268,1
210,9
161,8
79,7
34,5
17,0
12,7
11,5
14,3
19,3
32,1
Tabela IV. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 r. (2 do 3 zachorowań w ognisku) Liczba
i procent ognisk i zachorowań w ogniskach wg czynników etiologicznych
Table IV. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2008 (2-3 number of cases in
outbreaks) Number and percentage of outbreaks and cases by etiological agent
Clostridium botulinum
E.coli, pałeczki z grupy coli
Inne bakterie
Wirusy
Grzyby trujące
Toksyczne subst. chemiczne
Inne czynniki
Nie ustalono
Ogółem
2007 r.
ogniska
zachorowania
liczba
%
liczba
%
87
58,8
222
60,2
8
5,4
18
4,9
1
0,7
2
0,5
2
1,4
6
1,6
3
2,0
6
1,6
2
1,4
5
1,4
4
2,7
10
2,7
1
0,7
2
0,5
3
2,0
6
1,6
37
25,0
92
24,9
148
100,0
369
100,0
* nie uwzględniono ognisk czerwonki i Campylobacter jejuni
2008 r.
ogniska
zachorowania
liczba
%
liczba
%
80
58,0
190
57,1
4
2,9
10
3,0
1
0,7
2
0,6
1
0,7
2
0,6
23
16,7
59
17,7
10
7,2
23
6,9
19
13,8
47
14,1
138
100,0
333
100,0
Nr 2
209
Tabela V. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych* w Polsce w latach 2007-2008. Liczba i procent ognisk
i zachorowań w ogniskach wg czynników etiologicznych
Table V. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2007-2008. Number and
percentage of outbreaks and cases by etiological agent
2007 r.
E.coli, pałeczki z grupy coli
Inne bakterie
Wirusy
Grzyby trujące
Inne pasożytnicze
Nie ustalono
Ogółem
ogniska
liczba
%
164
41,1
10
2,5
2
0,5
8
2,0
65
16,3
2
0,5
148
37,1
399
100,0
2008 r.
zachorowania
liczba
%
1898
29,0
310
4,7
13
0,2
197
3,0
1362
20,8
17
0,3
2 753
42,0
6550
100,0
ogniska
liczba
%
121
35,4
9
2,6
4
1,2
6
1,8
109
31,9
2
0,6
1
0,3
90
26,3
342
100,0
zachorowania
liczba
%
1434
26,3
142
2,6
39
0,7
501
9,2
2088
38,3
8
0,1
4
0,1
1 239
22,7
5455
100,0
* nie uwzględniono ognisk czerwonki i włośnicy, Campylobacter jejuni
OGNISKA ZBIOROWYCH ZATRUĆ
I ZAKAŻEŃ POKARMOWYCH
W roku 2008 zarejestrowano ogółem 480 ognisk
zatruć/zakażeń pokarmowych, w których narażone były
31 172 osoby, a zachorowało 5 788, w tym 1 436 dzieci
do 14 lat. Hospitalizacji wymagało 1 491 osób. Z poniższej analizy wyłączono, tak jak w latach ubiegłych
138 ognisk (tab. IV), w których zachorowało od 2 do
3 osób oraz 2 ogniska czerwonki i 2 ogniska spowodowane przez Campylobacter jejuni, które zostały opisane
w innych opracowaniach za rok 2008. Najwięcej zachorowań w ogniskach powodowały wirusy (31,9% ognisk,
38,3% zachorowań). Natomiast podobnie jak w latach
poprzednich dominującym czynnikiem etiologicznym
w ogniskach były odzwierzęce typy pałeczek Salmonella (35,4% ognisk, 26,3% zachorowań). W 26,3%
ognisk nie udało się ustalić czynnika etiologicznego
(tab. V). Wśród odzwierzęcych pałeczek Salmonella
dominował serotyp S. Enteritidis (94,2% ognisk, 89,3%
zachorowań), spośród pozostałych serotypów najwięcej
zachorowań spowodowała S. Virchow (0,8% ognisk,
3,8% zachorowań) (tab. VI).
W 2008 r. nośnikiem czynnika patogennego, którego spożycie przyczyniło się do największej liczby
zachorowań były potrawy przygotowywane z jaj (19,6%
ognisk, 12,3% zachorowań) oraz 3 i więcej surowców
pochodzenia zwierzęcego (14,9% ognisk, 18,5% zachorowań). Nie ustalono czynnika etiologicznego w 51,5%
wszystkich zarejestrowanych ognisk (tab. VII).
W 58,2% ognisk nie ustalono miejsca zakażenia
żywności, natomiast w 13,2% ognisk wskazano na
mieszkanie prywatne (32,3% ognisk spowodowanych
przez odzwierzęce pałeczki Salmonella). W ogniskach,
w których czynnikiem etiologicznym były pałeczki
Salmonella, w 28,1% zachorowań doszło po spożyciu
produktów (głównie jaj) pochodzących z gospodarstw
hodowlanych (tab. VIII). Pod względem sposobu postępowania z żywnością stwierdzono, że w 9,4% ogniskach główną przyczyną zakażenia był brak obróbki
termicznej żywności, a w 220 ogniskach nie ustalono,
na jakim etapie popełniono błędy.
Tabela VI.Ogniska zbiorowych zatruć wywołanych odzwierzęcymi typami pałeczek Salmonella w Polsce* w latach 20072008. Liczba i odsetek ognisk i zachorowań w ogniskach z uwzględnieniem typów serologicznych.
Table VI. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications caused by Salmonella bacilli, Poland, 20072008. Number and percentage of outbreaks and cases by serotype
Typy odzwierzęcych
pałeczek Salmonella
S.Enteritidis
S.Hadar
S.Typhimurium
S.Virchow
S. Newport
S. z gr. C
S. z gr. D
S.sp. (typ nieokreślony)
Salmonella - ogółem
2007 r.
ogniska
liczba
%
155
96,3
4
2,5
2
1,2
161
100,0
* w Polsce 4 chore osoby i więcej
2008 r.
zachorowania
liczba
%
1799
98,1
25
1,4
9
0,5
1833
100,0
ogniska
liczba
%
114
94,2
2
1,7
1
0,8
1
0,8
1
0,8
1
0,8
1
0,8
121
100,0
zachorowania
liczba
%
1280
89,3
20
1,4
52
3,6
55
3,8
7
0,5
15
1,0
5
0,3
1434
100,0
210
Nr 2
Tabela VII.Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań w ogniskach wg
nośnika zakażenia
Table VII. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2008. Number of cases in
outbreaks by vehicle of infection
Nośnik zakażenia lub zarażenia
potrawy z
Salmonella - typy
odzwierzęce
E.coli, pałeczki
z grupy coli
Staphylococcus
aureus
Inne bakteryjne
Wirusy (norowirusy, rotawirusy,
HAV)
Inne pasożytnicze
Nie ustalono
Ogółem
mleka
i prod.
pochod.
l.
%
l.
%
mleka
i jaj
7
(53)
39,0
(43,6)
jaj
mięsa
i jaj
mięsa
drobiu
i jaj
65
(635)
53,7
(44,3)
10
(124)
8,3
(8,6)
4
(82)
3,3
(5,7)
8
(146)
6,6
(10,2)
1
(11)
11,1
(7,7)
%
%
1
(26)
0,9
(1,2)
1
(4)
0,9
(0,2)
1
(60)
0,9
(2,9)
inne
1
(5)
0,9
(0,2)
6
(101)
66,7
(71,1)
2
(306)
33,3
(61,1)
11
(208)
10,1
(10,0)
2
(28)
1,8
(1,3)
3
(42)
0,9
(0,8)
18
(197)
20,0
(15,9)
51
(1008)
14,9
(18,5)
2
(26)
2,2
(2,1)
6
(62)
1,8
(1,1)
1
(155)
16,7
(30,9)
l.
%
ryb
1
(33)
0,8
(2,3)
1
(4)
25,0
(10,3)
1
(11)
25,0
(28,2)
l.
l.
drobiu
różnych
(>3)
sur.
poch.
zwierzęc.
14
(196)
11,6
(13,7)
l.
%
l.
%
l.
%
2
(37)
0,6
(0,7)
7
(53)
2,0
(1,0)
1
(27)
1,1
(2,2)
67
(673)
19,6
(12,3)
2
(12)
2,2
(1,0)
12
(136)
3,5
(2,5)
1
(10)
1,1
(0,8)
6
(247)
1,8
(4,5)
2
(12)
2,2
(1,0)
11
(162)
3,2
(3,0)
1
(60)
0,3
(1,1)
nie
ustalony
Ogółem
12
(165)
9,9
(11,5)
2
(24)
50,0
(61,5)
2
(30)
22,2
(21,1)
3
(40)
50,0
(8,0)
92
(1757)
84,4
(84,1)
1
(4)
100
(100)
64
(955)
71,1
(77,1)
176
(2975)
51,5
(54,5)
121
(1434)
100
(100)
4
(39)
100
(100)
9
(142)
100
(100)
6
(501)
100
(100)
109
(2088)
100
(100)
1
(4)
100
(100)
90
(1239)
100
(100)
342
(5455)
100
(100)
* liczba ognisk
** liczba osób chorych ( )
W 2008 r. zarejestrowano 3 ogniska, w których
wystąpiło więcej niż 100 zachorowań. W jednym
ognisku czynnikiem etiologicznym był Norowirus,
natomiast w 2 ogniskach Bacillus cereus. Ogółem
w tych 3 ogniskach zachorowały 564 osoby, z tego 2
były hospitalizowane.
Podobnie jak w latach ubiegłych obraz kliniczny
zachorowań w ogniskach zależał od czynnika etiologicznego i przedstawiał się następująco:
• w zachorowaniach spowodowanych przez pałeczki
Salmonella dominowały: biegunka 87,7%, gorączka 68,2% oraz bóle brzucha 65,0%;
• w zachorowaniach o etiologii gronkowcowej zare-
jestrowano – wymioty 54,9% i bóle brzucha 64,8%;
w zachorowaniach spowodowanych przez wirusy
dominowała biegunka 73,6% oraz wymioty 53,8%.
W 2008 r. ogniska, w których było od 2 do 3 osób
chorych, stanowiły 28,7% ogólnej liczby wszystkich
zarejestrowanych ognisk (5,7% zachorowań). Dominującym czynnikiem etiologicznym były pałeczki
Salmonella (58,0% ognisk oraz 57,1% zachorowań) i
tylko w przypadku 24,9% ognisk nie udało się ustalić
czynnika etiologicznego. Najczęstszym nośnikiem zakażenia były potrawy z jaj (31,2% ognisk oraz 32,1%
zachorowań) w przypadku 38,4% ognisk i 36,0% zachorowań nie ustalono nośnika. Do zakażenia żywności
•
Nr 2
211
Tabela VIII.Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 r. Liczba ognisk wg czynników patogennych oraz miejsca skażenia żywności lub wody
Table VIII. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2008. Number of outbreaks
by etiological agent and place of infection
Salmonella - typy
odzwierzęce
E.coli, pałeczki
z grupy coli
Staphylococcus
aureus
Inne bakteryjne
Wirusy
l.
%
gospodarstwo
hodowl.
32 *
(403) **
26,4
(28,1)
l.
%
l.
%
l.
%
l.
%
Grzyby trujące
Inne pasożytnicze
Nie ustalono
Miejsce skażenia żywności lub wody
szkoła,
restaudom opieinternat,
mieszkaracja,
ki spoinne
przednie pryw. kawiarnia,
łecznej,
miejsce
szkole,
bar
szpital
kolonia
39
9
2
1
5
(277)
(214)
(76)
(15)
(74)
32,2
7,4
1,7
0,8
4,1
(19,3)
(14,9)
(5,3)
(1,0)
(5,2)
1
1
(4)
(20)
25,0
25,0
(10,3)
(51,3)
1
4
2
1
(11)
(56)
(42)
(23)
11,1
44,4
22,2
11,1
(7,7)
(39,4)
(29,6)
(16,2)
1
1
(19)
(15)
16,7
16,7
(3,8)
(3,0)
2
3
2
5
3
(13)
(64)
(35)
(67)
(56)
1,8
2,8
1,8
4,6
2,8
(0,6)
(3,1)
(1,7)
(3,2)
(2,7)
2
(8)
100,0
(100,0)
różne
miejsca
(>1)
2
(12)
1,7
(0,8)
l.
%
l.
%
Ogółem
2
(17)
2,2
(1,4)
34
(420)
9,9
(7,7)
2
(11)
2,2
(0,9)
45
(316)
13,2
(5,8)
10
(143)
11,1
(11,5)
27
(497)
7,9
(9,1)
2
(30)
2,2
(2,4)
9
(202)
2,6
(3,7)
5
(96)
5,6
(7,7)
12
(193)
3,5
(3,5)
1
(5)
1,1
(0,4)
12
(166)
3,5
(3,0)
2
(24)
2,2
(1,9)
4
(36)
1,2
(0,7)
nie ustalono
Ogółem
31
(363)
25,6
(25,3)
2
(15)
50,0
(38,5)
1
(10)
11,1
(7,0)
4
(467)
66,7
(93,2)
94
(1853)
87,7
(82,2)
121
(1434)
100
(100)
4
(39)
100
(100)
9
(142)
100
(100)
8
(501)
100
(100)
109
(2088)
100
(100)
2
(8)
100,0
(100,0)
1
(4)
100,0
(100,0)
90
(1239)
100
(100)
342
(5455)
100
(100)
1
(4)
100,0
(100,0)
66
(913)
73,3
(73,7)
199
(3625)
58,2
(66,5)
* liczba ognisk
** liczba osób chorych ( )
dochodziło najczęściej w mieszkaniach prywatnych
(21,0% ognisk, 20,7% zachorowań).
PODSUMOWANIE
1. W 2008 r., jak w latach ubiegłych, nadal jest dość
wysoka liczba i odsetek ognisk zatruć/zakażeń
pokarmowym o nieustalonym czynniku etiologicznym, nośniku oraz źródle zatrucia/zakażenia.
Od kilkudziesięciu lat w ogniskach zatruć/zakażeń
pokarmowych wykonuje się rutynowo badania
pobranych próbek żywności, ze środowiska oraz
materiału od ludzi w kierunku SS (Salmonella,
Shigella) jednak, ponieważ liczba tych zakażeń
w kraju stale spada, postępowanie takie nie jest
wystarczające, aby określić czynnik etiologiczny
ogniska i dotrzeć do źródła zakażenia. Obecnie
niezbędne jest poszerzenie spektrum rutynowo
wykonywanych badań w przypadku wystąpienia
ogniska choroby przenoszonej drogą pokarmową.
2. W stosunku do lat ubiegłych wzrosła liczba wykrywanych zakażeń wirusowych. Jest to wynikiem
wprowadzenia w większości wojewódzkich stacji
212
sanitarno-epidemiologicznych rutynowych badań
materiału z ogniska w kierunku zakażeń norowirusami.
3. Rezultaty wprowadzenia diagnostyki w kierunku
patogenów takich jak: norowirusy, Yersinia czy
Camplyobacter w niektórych laboratoriach w Polsce świadczą o konieczności dalszego i coraz
szerszego wykonywania badań diagnostycznych
w tym kierunku, w przypadku wystąpienia choroby
biegunkowej.
4. Niezbędne jest uwzględnienie, w postępowaniu diagnostycznym w ogniskach chorób przenoszonych
drogą pokarmową, badań w kierunku pasożytów,
a szczególnie zarażenia pierwotniakami takimi jak
Cryptosporidium czy Giardia. Badania w kierunku
tych zarażeń nie są w Polsce w ogóle brane pod
uwagę w przypadku wystąpienia ogniska.
Nr 2
5. Istotne jest także podjęcie działań, mających na
celu zarówno wykrywanie ognisk rozproszonych
oraz szersze stosowanie badań analitycznych w dochodzeniach epidemiologicznych prowadzonych
w ogniskach.
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy
Zakład Higieny
tel. 22 5421215; fax 22 5421327;
e-mail [email protected]
Agnieszka Napiórkowska, Małgorzata Sadkowska-Todys
JERSINIOZA W POLSCE W 2008 ROKU
YERSINIOSIS IN POLAND IN 2008
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 roku odnotowano 253 zachorowania na
jersiniozę na terenie naszego kraju, a zapadalność
wyniosła 0,66 na 100 000 mieszkańców. Zgłoszono
214 przypadków jersiniozy jelitowej i 39 przypadków jersiniozy pozajelitowej. Odnotowano 2 zgony
osób chorych na jersiniozę, które mogły pozostawać
w związku z zakażeniem pałeczkami Yersinia. Hospitalizowano 75% chorych. Najczęstszymi objawami
klinicznymi w jersiniozie jelitowej były: biegunka (88%
chorych), gorączka (79%), bóle brzucha (41%) oraz
wymioty (30%). Natomiast w postaci pozajelitowej
u 67% chorych występowały objawy ze strony układu kostno-stawowego. W roku 2008 nie odnotowano
żadnego ogniska jersiniozy w kraju. Typy serologiczne
izolowanych pałeczek Yersinia enterocolitica określono
w 112 przypadkach zachorowań. Większość izolowanych pałeczek należała do serotypu O3 (78,6%). W roku
2008 odnotowano również 22 zachorowania wywołane
przez Y. enterocolitica serotypu O8. Zwiększająca się
co roku liczba zachorowań wywołanych tym serotypem
oraz ich terytorialne rozprzestrzenianie się na terenie
Polski wskazuje na istnienie rozsianego ogniska epidemicznego.
The total number of 253 yersiniosis cases were reported in 2008 in Poland. The incidence rate was 0.66
per 100,000 population. In this year 214 cases of enteric
yersiniosis and 39 cases of extraintestinal yersiniosis
were notified. About 75% of patients were hospitalized. There were 2 reported deaths probably linked to
yersiniosis. The most frequent clinical manifestations of
intestinal yersiniosis were diarrhea (88% of cases), high
temperature (79%), abdominal pain (41%) and vomits
(30%). Out of 39 extraintestinal cases of yersiniosis 26
(about 67%) patients had acute arthritis symptoms from
osteoarticular system. In 2008 there were no reported
outbreaks of yersiniosis. The serotype was determined
for 112 isolated strains of Yersinia enterocolitica. Most
of them were Y. enterocolitica serotype O3 but there
were also 22 cases caused by Y. enterocolitica serotype
O8.
Słowa kluczowe: jersinioza, epidemiologia, Polska, Key words: yersiniosis, epidemiology, Poland, 2008
rok 2008
Analizę epidemiologiczną występowania jersinioz
w Polsce w 2008 r. przeprowadzono na podstawie
danych z corocznych biuletynów „Choroby zakaźne
i zatrucia w Polsce” za lata 2003 - 2008 (MP Czarkowski
i in., PZH i GIS) oraz ankiet - wywiadów o zachorowaniu na jersiniozę nadesłanych przez stacje sanitarno
- epidemiologiczne z terenu całego kraju.
W 2008 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 253
zachorowania na jersiniozę, zapadalność 0,66 na 100
tys. mieszkańców (tab. I). Liczba ta w porównaniu do
2007 r. (233 przypadki, zapadalność 0,62 na 100 tys.)
zwiększyła się, choć wzrost nie był znaczący. Podobnie
jak w latach ubiegłych odsetek osób hospitalizowanych
z powodu zachorowań na jersiniozę był wysoki i wyniósł 75,1% (dla porównania w latach poprzednich:
83,1% w 2005 r., 67,9% w 2006 r. i 60,9% w 2007 r.).
Tak wysoki odsetek hospitalizacji wskazuje, że w Polsce rozpoznawane i zgłaszane są przede wszystkim
przypadki jersiniozy o cięższym przebiegu, a lekarze
pierwszego kontaktu nie kierują rutynowo do badań
laboratoryjnych w kierunku zakażenia tym patogenem
osób z objawami ze strony układu pokarmowego.
Zachorowania kwalifikowane były według obowiązujących definicji przypadku dla jersiniozy jelitowej i jersiniozy pozajelitowej. Zgodnie z definicjami
zgłoszono ogółem 223 przypadki potwierdzone i 30
prawdopodobnych, przy czym wszystkie zgłoszone
przypadki jersiniozy jelitowej spełniały kryteria przypadku potwierdzonego (tab. II). Ogółem zarejestrowano
39 zachorowań jersiniozy pozajelitowej, z których 9
214
Nr 2
Tabela I. Jersinioza w Polsce w latach 2003-2008. Liczba
zachorowań, zapadalność i hospitalizacja
Table I. Yersiniosis in Poland in 2003-2008. Number of
cases, incidence rate per 100 000 population and
hospitalization
Liczba zachorowań w kwartaRok
łach
I II III IV
2003 * 16 12 25 18
2004 18 28 22 16
2005 19 28 46 43
2006 23 26 37 54
2007 80 47 44 62
2008 58 97 58 40
Liczba
zachorowań
- razem
Zapadalność na
100 tyś
71
84
136
140
233
253
0,19
0,22
0,36
0,37
0,62
0,66
Hospitalizacja
Liczba
42
62
113
95
142
190
%
59,2
73,8
83,1
67,9
60,9
75,1
* - niepełna rejestracja
(23,1%) zakwalifikowano jako przypadki potwierdzone,
a 30 jako przypadki prawdopodobne. Odsetek ten był
podobny w 2007 r. i wyniósł 23,5%.
Według danych uzyskanych z Głównego Urzędu
Statystycznego, w 2008 r. nie odnotowano zgonów,
których wyjściową przyczyną było zachorowanie
spowodowane pałeczkami Yersinia enterocolitica lub
Yersinia pseudotuberculosis. Jednak według danych
z indywidualnych zgłoszeń zachorowań na jersiniozę
nadesłanych przez stacje sanitarno - epidemiologiczne
z terenu całego kraju, w 2008 r. zarejestrowano 2 zgony
osób chorych na jersiniozę. W obu przypadkach były to
osoby starsze. W wywiadzie brak było informacji o chorobach towarzyszących. W pierwszym z przypadków od
chorej z objawami posocznicy wyizolowano pałeczki
Yersinia enterocolitica z krwi jako jedyny czynnik
chorobotwórczy. Drugi ze zgonów nastąpił w miesiąc
Tabela II.Liczba zachorowań na jersiniozę w Polsce w 2008 r.
według definicji przypadku
Table II. Yersiniosis in Poland in 2008 by voivodeship.
Number of suspected and confirmed cases
postać
jelitowa
Województwo
przypadek potwierdzony
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
RAZEM
4
33
6
3
21
29
27
5
0
4
18
42
4
4
6
8
214
postać pozajelitowa
przypadek
prawdopodobny
0
0
0
0
2
0
1
22
0
0
0
1
1
0
3
0
30
przypadek potwierdzony
0
0
2
0
0
0
1
0
1
0
0
2
2
0
1
0
9
Ogółem
4
33
8
3
23
29
29
27
1
4
18
45
7
4
10
8
253
po wystąpieniu pierwszych objawów jersiniozy i trudno jest jednoznacznie uznać lub wykluczyć związek
pomiędzy zachorowaniem a zgonem.
W 2008 r. w kraju nie odnotowano ognisk spowodowanych zakażeniem pałeczkami Yersinia. Zachorowania na jersiniozę jelitową wystąpiły we wszystkich
Tabela III. Jersinioza w Polsce w latach 2007-2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg województw
Table III. Yersiniosis in Poland in years 2007-2008 by voivodeship. Number of cases and incidence rate per 100 000 population
Województwo
1.Dolnosląskie
2.Kujawsko-pomorskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
14.Warmińsko-mazurskie
15.Wielkopolskie
16.Zachodniopomorskie
RAZEM
Jersinioza ogółem
Jersinioza jelitowa
Jersinioza pozajelitowa
2007
2008
2007
2008
2007
2008
l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad.
1
0,04
4
0,14
1
0,04
4
0,14
20
0,96
33
1,60
18
0,87
33
1,60
2
0,1
5
0,23
8
0,37
3
0,14
6
0,28
2
0,1
2
0,09
3
0,3
3
0,30
1
0,1
3
0,30
2
0,2
14
0,54
23
0,90
12
0,46
21
0,82
2
0,08
2
0,08
30
0,92
29
0,88
29
0,89
29
0,88
1
0,04
60
1,15
29
0,56
55
1,05
27
0,52
5
0,1
2
0,04
29
2,77
27
2,61
1
0,1
5
0,48
28
2,68
22
2,13
5
0,25
1
0,05
5
0,25
1
0,05
1
0,08
4
0,34
1
0,08
4
0,34
6
0,3
18
0,81
6
0,27
18
0,81
26
0,55
45
0,97
23
0,49
42
0,90
3
0,06
3
0,06
4
0,31
7
0,55
3
0,23
4
0,31
1
0,04
3
0,24
2
0,14
4
0,28
2
0,14
4
0,28
20
0,6
10
0,29
16
0,48
6
0,18
4
0,12
4
0,12
7
0,41
8
0,47
6
0,35
8
0,47
1
0,06
233
0,62
253
0,66
182
0,48
214
0,56
51
0,14
39
0,10
Nr 2
215
Jersinioza w Polsce w 2008 roku
Tabela IV. Liczba zachorowań na jersiniozę w Polsce
w 2008 r. w grupach wieku.
Table IV. Yersiniosis in Poland in 2008. Number of cases
by age.
Grupa wieku
0
1
2
3
4
0-4
5-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
>60
jelitowa
45
60
32
7
9
153
23
18
7
3
1
2
7
liczba przypadków
pozajelitowa
1
1
2
3
2
1
8
10
12
ogółem
45
60
32
8
9
154
25
21
9
4
9
12
19
województwach na terenie kraju, z wyjątkiem województwa podkarpackiego (tab. III). Największą liczbę
zachorowań zarejestrowano w województwie śląskim
(42 przypadki), natomiast najwyższą zapadalność odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (1,6
na 100 tys.). W 2008 r. w województwie pomorskim
liczba przypadków jersiniozy jelitowej wzrosła trzykrotnie w stosunku do 2007 r. (z 6 do 18 przypadków),
a w województwach: kujawsko-pomorskim, łódzkim
i śląskim prawie dwukrotnie (odpowiednio z 18, 12, 23
przypadków w 2007 r. do 33, 21, 42 w 2008 r.).
Zachorowania na jersiniozę pozajelitową zgłosiło 8
województw. Podobnie jak w poprzednich latach najwięcej zgłoszeń zarejestrowano w województwie opol-
skim. Większość z nich pochodziło z oddziału o profilu
reumatologicznym jednego z opolskich szpitali, gdzie
w rutynowej diagnostyce schorzeń układu kostnego
stosuje się testy serologiczne wykrywające jersiniozę.
Podobne testy stosowane/wykonywane są w większości
takich oddziałów na terenie kraju. Wspomniany opolski
szpital jest jednak prawdopodobnie jedynym w Polsce,
w którym lekarze wywiązują się z obowiązku zgłaszania
tej jednostki chorobowej.
Z analizy danych zamieszczonych w tabeli IV dotyczącej liczby zachorowań w grupach wieku wynika,
że 153 zachorowania na jersiniozę jelitową wystąpiły
u dzieci w grupie wieku 0-4 lata (71,5%). Natomiast
zachorowania na jersiniozę pozajelitową dotyczą przede
wszystkim osób po 40. roku życia, choć pojedyncze zachorowania rejestrowano we wszystkich grupach wieku.
W jersiniozie jelitowej najczęściej pojawiającym
się objawem była biegunka (87,9%), z czego u około
12% pacjentów wystąpiła biegunka z krwawymi wypróżnieniami. Ponadto występowały objawy takie jak:
gorączka – u 79,4%, bóle brzucha – 41,1% i wymioty
– u 29,9% osób.
Oznaczenie typu serologicznego pałeczek Yersinia
wywołujących zachorowanie nadal nie jest wykonywane rutynowo. W 2008 r. informacja o serotypie pałeczek
Yersinia, izolowanych od chorych, była dostępna w 112
przypadkach, tj. w 50,2% zachorowań, w których wyizolowano patogen (tab. V).
Niepokojąca jest nadal zwiększająca się na terenie kraju liczba zachorowań wywołanych serotypem
O8. W 2006 r. odnotowano pierwsze 2 przypadki
spowodowane tym serotypem. W 2007 r. było ich 11,
zaś w 2008 r. już 22. Jednocześnie zwiększa się rów-
Tabela V.Typy serologiczne pałeczek Yersinia wyizolowanych od pacjentów w Polsce w 2008 r.
Table V. The serotypes of Yersinia strains isolated from cases in Poland in 2008
Województwo
1.Dolnosląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
RAZEM
O3
3
5
2
14
15
9
1
29
2
1
3
1
85
Jersinioza jelitowa
Typy serologiczne
Y.enterocolitica
O8
O9
2
2
1
3
6
1
2
1
1
1
18
2
nieokreślone
4
28
1
1
5
13
15
4
4
18
6
2
2
6
109
O3
1
1
1
3
Jersinioza pozajelitowa
Typy serologiczne
Y.enterocolitica
O8
O9
1
1
1
1
4
-
nieokreślone
2
1
1
22
1
1
3
31
216
nież obszar, na którym stwierdza się zachorowania.
W 2006 r. występowały one tylko w 2 województwach:
świętokrzyskim i wielkopolskim, w 2007 r. w 3: śląskim, świętokrzyskim oraz wielkopolskim, a w 2008 r.
już w 9: kujawsko-pomorskim, łódzkim, małopolskim,
mazowieckim, śląskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.
Stwierdzenie występowania serotypu O8 na terenie kraju jest istotne, ponieważ nie jest on charakterystyczny
dla krajów europejskich. Ponadto powszechnie uznaje
się, że zakażenia pałeczkami tego serotypu powodują
nasilone objawy kliniczne. Jednym z elementów mogących świadczyć o cięższym przebiegu tych zakażeń
jest wysoki odsetek hospitalizacji wśród chorych na
jersiniozę wywołaną serotypem O8. W 2008 r. wyniósł
on 81,8% i był o ponad 20% większy niż w przypadku
zachorowań wywołanych serotypem O3. O cięższym
przebiegu choroby może świadczyć również częstość
występowania zachorowań na jersiniozę pozajelitową.
Według danych za rok 2008, wśród zachorowań wywołanych przez Y. enterocolitica O8 odsetek postaci
pozajelitowej wyniósł 18,2%, natomiast dla serotypu
O3 – 3,4%. Ponadto zachorowania na jersiniozę pozajelitową spowodowane serotypem O8 występują
u osób we wszystkich grupach wieku, a serotypem O3
wyłącznie powyżej 70 r.ż.
PODSUMOWANIE
1. W 2008 r. w Polsce zgłoszono 253 zachorowania
na jersiniozę, tj. o 20 przypadków więcej niż w
roku poprzednim. Liczba zgłoszonych przypadków wzrosła, choć mniej znacząco niż w latach
2006-2007.
Nr 2
2. Odsetek osób hospitalizowanych z powodu jersiniozy utrzymuje się na podobnym jak w latach
poprzednich, wysokim poziomie. Wskazuje to
na brak przeprowadzania laboratoryjnych badań
diagnostycznych, zwłaszcza u osób o lżejszym
przebiegu choroby i/lub nie zgłaszanie części
zachorowań. Zgłoszenie większości przypadków
stawowej postaci jersiniozy pozajelitowej z terenu
jednego województwa wskazuje na niską zgłaszalność tej jednostki chorobowej w kraju, zwłaszcza z
oddziałów szpitalnych o profilu reumatologicznym.
3. Zwiększająca się liczba zachorowań wywołanych
serotypem O8 Y. enterocolitica na terenie Polski
wskazuje na istnienie rozsianego ogniska epidemicznego.
4. Na 253 przypadki zachorowań wywołanych przez
Yersinia spp. w 221 przypadkach dokonano izolacji
patogenu. Jednak serotyp określono zaledwie dla
112 (50,7%) wyizolowanych szczepów. Choć jest to
o ponad 10% więcej niż w 2007 r., to nadal należy
kłaść nacisk na potrzebę uzyskiwania pełniejszej
charakterystyki szczepów odpowiedzialnych za
zachorowania w kraju. Pozwoliłoby to na lepszą
ocenę sytuacji epidemiologicznej i ewentualne
określenie źródeł zakażenia.
Zakład Higieny
tel. 022 54-21-215
Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena Kucharczyk
KAMPYLOBAKTERIOZA W POLSCE W 2008 ROKU
CAMPYLOBACTERIOSIS IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Praca przedstawia sytuację epidemiologiczną
kampylobakteriozy w Polsce. W 2008 roku zanotowano 270 zachorowań na kampylobakteriozę na
terenie naszego kraju, a zapadalność wyniosła 0,75 na
100 000 mieszkańców. Wszystkie zgłoszone przypadki
były potwierdzone laboratoryjnie. Nie zarejestrowano
zgonów, natomiast hospitalizowano 57,2% chorych.
U 246 chorych (około 91%) określono gatunek pałeczek
Campylobacter, które były czynnikiem etiologicznym
zachorowania. W 205 przypadkach (około 76%) zachorowania były wywołane przez C. jejuni, w 33 (około
12%) przez C.coli, a w 8 (około 3%) C. upsalenssis.
Przeważały zachorowania dzieci z grupy wieku od 0 do
4 lat (218 przypadków - 81%). W 2008 r. zarejestrowano
2 ogniska kampylobakteriozy w kraju.
The total number of 270 campylabacteriosis cases
were reported in 2008 in Poland. The incidence rate
was 0.75 per 100 000 population. All reported cases
were confirmed. No death was reported. However, more
than 57% of patients were hospitalized. The species of
Campylobacter was determined in 246 cases (91%):
205 cases (76%) were caused by C. jejuni infection,
33 (about 12%) by C.coli and 8 (about 3%) by C. upsalenssis.
In 2008 two family outbreaks were reported.
Słowa kluczowe: kampylobakterioza, epidemiologia, Key words: campylobacteriosis, epidemiology, Poland,
Polska, rok 2008
2008
Analizę sytuacji epidemiologicznej kampylobakteriozy w Polsce w 2008 roku przeprowadzono na
podstawie danych z: rocznego biuletynu „Choroby
zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku”(Czarkowski
MP i in., W-wa, PZH i GIS) , informacji z formularzy
o indywidualnych zachorowaniach i z formularzy
dochodzeń epidemiologicznych w ogniskach kampylobakteriozy nadesłanych do Zakładu Epidemiologii
NIZP-PZH przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne. Podobnie jak w latach ubiegłych klasyfikację przypadków zachorowań na kampylobakteriozę
przeprowadzono stosując kryteria zawarte w definicji
podanej przez Komisję Europejską w decyzji 2002/253/
EC i wprowadzonej do rutynowego nadzoru w Polsce
w 2005 r.
W 2008 r. zgłoszono 270 zachorowań na kampylobakteriozę, tj. o 78 (około 41%) zachorowań więcej
niż w roku 2007. Zapadalność wyniosła 0,7 na 100 000
mieszkańców. Jedynym województwem, w którym
można było śledzić tendencje czasowe występowania
zachorowań na kampylobakteriozy jest województwo
śląskie, a zwłaszcza dwa powiaty tj. bielski i Bielsko-
-Biała. W powiatach tych, jako jedynych w Polsce,
w przypadku diagnostyki różnicującej chorób przebiegających z biegunką, rutynowo prowadzone są badania
w kierunku zakażenia pałeczkami Campylobacter.
Łącznie zarejestrowano tam 118 przypadków, co stanowi prawie 44% wszystkich zachorowań zgłoszonych
w Polsce. W powiatach tych zapadalność wyniosła 35,9
na 100 000 mieszkańców. Dla porównania liczba przypadków salmoneloz ogółem zarejestrowanych w tych
powiatach w roku 2008 wyniosła 83, zapadalność 25,2
na 100 000. Przewaga udziału pałeczek Campylobacter w porównananiu do udziału pałeczek Salmonella
w etiologii chorób biegunkowych jest charakterystyczna
dla krajów Europy Zachodniej. Wydaje się, że gdyby
w innych częściach kraju taka diagnostyka również
była rutynowo prowadzona, to liczba wykrywanych
zachorowań na kampylobakteriozę w Polsce byłaby
zdecydowanie wyższa.
Ogółem w Polsce odsetek osób hospitalizowanych,
u których rozpoznano zakażenie spowodowane tym
patogenem wyniósł 57,2%, najmniejszy odnotowano
w województwie warmińsko-mazurskim – 26,3%,
218
Nr 2
Tabela I. Kampylobakterioza w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców,
hospitalizacji i odsetek hospitalizowanych wg. województw
Table I. Campylobacteriosis in Poland in years 2007-2008. Number of cases and incidence rate per 100 000 population
by voivodeship
2007 r.
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubuskie
Małopolskie
Mazowieckie
Podkarpackie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
RAZEM
Liczba zachorowań
w kwartałach
I
II
III
IV
3
8
10
7
1
9
7
1
1
1
3
1
1
2
1
14
29
34
39
1
1
6
7
5
20
53
64
55
2008 r.
Hospitaliogózacja
łem zapad.
zach.
liczba %
28
2,78
27
96,4
18
0,55
14
77,8
6
0,12
3
50
1
0,05
0
0
3
0,14
3
100
116 2,49
54
46,6
2
0,16
2
100
18
0,53
18
100
192
0,5
121
63
a w województwie śląskim był on na takim samym
poziomie jak w roku 2007 i wyniósł - 46,2%. Ponadto
niski odsetek hospitalizacji był w województwie mazowieckim – 50%. W pozostałych województwach był on
równy lub wyższy niż 75% (tab.I). Wszystkie zgłoszone
zachorowania spełniały kryteria przyjęte dla przypadku
potwierdzonego.
Według formularzy - wywiadów o chorobie zakaźnej nadesłanych przez Stacje Sanitarno - Epidemiologiczne z terenu całego kraju, w 2008 r. nie odnotowano
zgonów, których wyjściową przyczyną były zakażenia
pałeczkami Campylobacter. Potwierdzają to dane uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego. Wystąpiły
Tabela II.Kampylobakteriozy w Polsce w 2008 r. Gatunki
pałeczek Campylobacter wyizolowanych od pacjentów wg. województw
Table II. Campylobacteriosis in Poland in 2008. The species
of Campylobacter strains isolated from cases
gatunek
Województwo
C.
jejuni
C.
upsalensis
C. coli
nieokreślone
Dolnośląskie
1
-
-
4
Kujawsko-Pomorskie
-
-
-
1
Lubuskie
20
1
-
-
Małopolskie
12
3
-
-
Mazowieckie
9
1
-
-
Pomorskie
1
-
-
3
Śląskie
139
24
-
6
Świętokrzyskie
2
1
-
-
Warmińsko-mazurskie 9
2
-
8
Wielkopolskie
12
1
8
2
RAZEM
205
33
8
24
Liczba zachorowań
w kwartałach
I
II
III
IV
3
2
1
1
3
6
11
1
2
5
7
2
7
1
1
3
19
40
57
53
1
2
6
5
8
1
1
12
9
26
59
95
91
Hospitaliogózacja
łem zapad.
zach.
liczba %
5
0,17
5
100
1
0,05
1
100
21
2,08
21
100
15
0,46
12
80
10
0,19
5
50
4
0,18
3
75
169 3,64
78
46,2
3
0,24
3
100
19
1,33
5
26,3
23
0,68
21
91,3
270 0,71
155 57,2
natomiast dwa zgony osób z kampylobakteriozą, które
chorowały na nowotwory.
Gatunek pałeczek Campylobacter, które wywołały
zachorowanie, określono u 246 chorych (około 91%).
W 205 przypadkach zachorowanie (około 76%) było
wywołane przez C. jejuni, w 33 (około 12%) przez
C.coli. Ponadto stwierdzono zachorowania wywołane
przez pałaczki C. upsalenssis – 8 (około 3%). Wszystkie
zachorowania, których czynnikiem etiologicznym były
C. upsalenssis wystąpiły w różnych miesiącach roku w
województwie wielkopolskim. W 24 przypadkach nie
określono gatunku bakterii (tab. II).
Przeważająca większość zachorowań na kampylobakteriozę wystąpiła u dzieci z grupy wieku od 0 do
4 lat (218 przypadków - 81%) oraz dzieci starszych
i młodzieży w grupie wieku 5-19 lat - 27 przypadków
Tabela III. Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku. Liczba przypadków zachorowań w podziale na wiek
i gatunek pałeczek Campylobacter
Table III. Campylobacteriosis in Poland in 2008. Number
of cases by age
Grupa
wieku
C. jejuni
0
1
2
3
4
0-4
05-09
10-19
20-49
50-59
>60
64
54
29
9
10
166
13
9
9
3
5
liczba przypadków
C. upsa- nieokreC. coli
lensis
ślone
12
6
5
11
5
4
1
4
2
1
1
28
7
17
1
1
1
1
1
1
2
2
2
1
ogółem
87
70
38
11
12
218
16
11
12
5
8
Nr 2
219
Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku
Tabela IV. Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku. Najczęściej występujące objawy
Table IV. Campylobacteriosis in Poland in 2008. Main sympotms
objawy
biegunka (z krwią)
bóle brzucha
wymioty
gorączka
inne
C. jejuni
204 (106)
53
58
113
46
C. coli
33 (15)
7
7
21
9
gatunek
(około 10%). U osób w przedziale wieku 20-49 lat
wystąpiło 12 zachorowań, natomiast u osób powyżej
50 r.ż. - 13 zachorowań. W 2008 r. zachorowało 146
mężczyzn i 124 kobiety (tab. III).
Biegunka była dominującym objawem u osób
chorych. Łącznie wystąpiła ona u 269 osób (99,6%),
w tym u 132 (około 49%) była z krwią lub ze śladami
krwi. Przy czym w przypadku zakażeń C. jejuni występowała u prawie 52% zakażonych, u osób zakażonych
C.coli odsetek ten wyniósł 45,5%. W zachorowaniach
spowodowanych C. upsalenssis biegunka występowała
rzadko - u 25% przypadków. Ponadto u ponad 55%
osób wystąpiła gorączka. Wymioty oraz bóle brzucha
odnotowano odpowiednio u 78 i 70 osób (tab. IV).
C. upsalensis
8 (2)
4
3
2
nieokreślone
24 (9)
10
9
12
9
Razem
269 (132)
70
78
149
66
W 2008 r. odnotowano 2 ogniska kampylobakteriozy w kraju, oba w województwie śląskim. Jedno było
wywołane gatunkiem Campylobacter jejuni i jedno
Campylobacter coli. Były to, tak jak w większości
ognisk spowodowanych tym patogenem, małe ogniska
rodzinne, w których zachorowały odpowiednio trzy
i dwie osoby.
Otrzymano: 22.03.2010
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
- Państwowego Zakładu Higieny
[email protected]
Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys
SALMONELOZY W POLSCE W 2008 ROKU
SALMONELLOSIS IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce ogółem 9 608
zachorowań na salmonelozy odzwierzęce, a zapadalność wyniosła 25,2 na 100 000 ludności. Zarejestrowano 9 478 przypadków salmoneloz jelitowych i 130
pozajelitowych. Świadczy to o nadal utrzymującej się
tendencji spadkowej w liczbie rejestrowanych przypadków salmoneloz w Polsce. Zmarło 6 chorych, u których
salmoneloza była wskazana jako wyjściowa przyczyna
zgonu. Od roku 2003 utrzymuje się wysoki, ponad 70%
odsetek hospitalizacji osób zakażonych odzwierzęcymi
pałeczkami Salmonella. Jednak odsetek hospitalizacji w ogniskach był ponad dwukrotnie mniejszy niż
w 2007 r. i wyniósł 34%. W roku 2008 wystąpiło 201
ognisk wywołanych pałeczkami Salmonella. Łącznie
w ogniskach tych zachorowało 1 647 osób, co stanowi
ponad 17% wszystkich zarejestrowanych przypadków
salmoneloz pokarmowych. W większości były to małe
ogniska rodzinne. Podobnie jak w latach ubiegłych,
najczęstszym czynnikiem etiologicznym w Polsce była
S. Enteritidis. Zachorowania występowały głównie
u dzieci w wieku poniżej 5 lat, a najwyższą zapadalność
307 na 100 000 odnotowano u dzieci w 2. r. ż.. W porównaniu z 2007 r. przebadano w kierunku nosicielstwa
o 5,7% mniej osób pracujących z żywnością, ale odsetek
osób z wynikiem dodatnim pozostał na poziomie 0,3%.
W latach 2005-2008 zarejestrowano 604 przypadki salmoneloz pozajelitowych, najczęściej były to:
posocznica i bakteriemia, zakażenie dróg moczowych
i zakażenie powłok ciała. Zmarło 86 chorych z salmonelozą pozajelitową, przy czym salmonelozę pozajelitową wskazano jako wyjściową przyczynę zgonu w 10
przypadkach. Za większość zakażeń pozajelitowych odpowiadała S. Enteritidis (61%), jednak z ogółu zakażeń
wywołanych przez ten serotyp tylko 0,9% przypada na
zakażenia pozajelitowe. Natomiast zakażenie serotypem
Choleraesuis w największym odsetku przechodziły
w postać pozajelitową (84%).
In 2008, 9 608 salmonellosis cases were reported,
the incidence was 25.2 per 100 000 population. Among
them 9 478 cases were intestinal and 130 were extraintestinal. Salmonellosis was cause of death in 6 cases. In
total 201 outbreaks were reported involving 1 647 cases.
The most common type of outbreaks were household
outbreaks. The most frequently isolated serotype in
outbreaks and single cases was S. Enteritidis. Like in
previous years the highest incidence was in children
aged 2 (307 per 100 000 population).
In years 2005-2008, 604 cases of extraintestinal salmonellosis were reported. Most of them was sepsis and
bacteremia. Underlying diseases were noted in 57% of
cases. In the period 86 persons died, but extraintestinal
salmonellosis was cause of death in 10 of them.
Słowa kluczowe: salmonelozy, zakażenia pokarmowe, Key words: salmonellosis, foodborne infections, intezakażenia jelitowe, zakażenia pozajelitowe, epidemio- stinal infection, extraintestinal infection, epidemiology,
logia, Polska, rok 2008
Poland, 2008
222
Nr 2
Analizę sytuacji epidemiologicznej salmoneloz
na terenie Polski w 2008 roku przeprowadzono na
podstawie danych z rocznego biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku” (NIZP-PZH,
GIS, Warszawa 2009), informacji z formularzy dochodzeń epidemiologicznych w ogniskach salmoneloz,
nadesłanych przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne oraz informacji z laboratoriów stacji
sanitarno-epidemiologicznych. Natomiast charakterystykę zachorowań na salmonelozy pozajelitowe za lata
2005-2008 opracowano na podstawie danych z formularzy o indywidualnych zachorowaniach, nadesłanych
przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny.
Podobnie jak w latach poprzednich, klasyfikacja
przypadków zachorowań spowodowanych odzwierzęcymi typami pałeczek Salmonella prowadzona była:
w przypadku salmoneloz pokarmowych – według
kryteriów zawartych w definicji podanej przez Komisję Europejską w decyzji 2002/253/EC, natomiast
w przypadku salmoneloz pozajelitowych – w oparciu
o definicję opracowaną w kraju na potrzeby nadzoru
epidemiologicznego. Obie definicje wprowadzono do
rutynowego nadzoru w Polsce w 2005 r.
SALMONELOZY W 2008 ROKU
W 2008 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 9608
zachorowań na salmonelozy odzwierzęce (zapadalność 25,2 na 100 000 ludności) (tab. I). W kraju nadal
utrzymuje się stała tendencja spadkowa w liczbie rejestrowanych przypadków salmoneloz. W porównaniu
z rokiem 2007 zarejestrowano o 2 096 mniej przypadków, natomiast w stosunku do mediany za lata 20022006 o 6 398. Rejestrowany od roku 2003 ponad 70%
odsetek hospitalizacji wyraźnie świadczy o tym, że
badania laboratoryjne przeprowadzane są głównie w sytuacji, gdy osoba chora jest hospitalizowana, ponadto
że lekarze pierwszego kontaktu z reguły nie kierują do
badań laboratoryjnych osób z nieżytem żołądkowo-jelitowym. Tak wysoki odsetek hospitalizacji wskazuje
również, że w Polsce rozpoznawane i zgłaszane są
przede wszystkim przypadki salmoneloz o cięższym
przebiegu. Pozwala to przypuszczać, że zachorowania
na salmonelozy na terenie Polski są znacznie niedodiagnozowanie i niedorejestrowane.
Podobnie jak w poprzednich latach, zachorowania
występowały przede wszystkim w sezonie letnim,
a szczyt zachorowań wystąpił w lipcu i w sierpniu
(ryc. 1).
Tabela I. Salmonelozy w Polsce w latach 1985-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności, procent hospitalizowanych oraz liczba zgonów
Table I. Salmonellosis in Poland in 1985-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, percentage of hospitalization and number of deaths
Rok
1985-1989 3)
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Zatrucia pokarmowe 1)
l. zach.
zapad.
% hosp.
26 622
70,7
37,9
28 352
74,4
43,6
31 144
81,4
46,4
24 558
64,0
49,5
19 220
50,0
47,4
36 277
94,1
47,6
30 029
77,8
49,7
26 052
67,5
52,1
23 157
59,9
53,7
26 675
69,0
52,7
23 381
60,5
62,7
22 712
58,8
62,8
19 788
51,2
66,7
20 575
53,8
67,8
16 496
43,2
72,5
15 818
41,4
70,7
15 815
41,4
70,1
13 210
34,6
71,3
11 568
30,3
70,4
9 478
24,9
70,6
Zakażenia pozajelitowe 2)
l. zach.
zapad.
% hosp.
22 726
67,5
48,7
21 155
55,5
44,9
20 983
54,9
47,1
17 503
45,6
50,0
11 934
31,0
48,8
67
0,17
94,0
64
0,17
85,9
54
0,14
88,9
49
0,13
93,9
64
0,17
95,3
55
0,14
83,6
87
0,23
93,1
93
0,24
88,2
113
0,30
91,2
121
0,32
90,1
140
0,37
89,3
191
0,50
91,1
152
0,40
94,7
136
0,36
93,4
130
0,34
90,8
l. zach.
49 242
49 507
52 127
42 061
31 154
36 344
30 093
26 106
23 206
26 739
23 436
22 799
19 881
20 688
16 617
15 958
16 006
13 362
11 704
9 608
Razem
zapad.
% hosp.
130,7
42,9
129,9
44,2
136,3
46,7
109,6
49,7
81,0
47,9
94,3
47,6
78,0
49,8
67,6
52,2
60,0
53,8
69,2
52,8
60,6
62,8
59,0
65,0
51,5
66,8
54,1
68,0
43,5
72,7
41,8
70,8
41,9
70,3
35,0
71,6
30,7
70,6
25,2
70,8
l. zgonów
17
16
12
8
6
5
3
8
3
3
7
6
5
7
6
6
8
4
1
6
1) zmiana w rejestracji: do 1993 r. wyłącznie zatrucia pokarmowe, od 1994 r. zatrucia pokarmowe oraz inne zakażenia żołądkowojelitowe
2) zmiana w rejestracji: do 1993 r. inne salmonelozy niż zatrucia pokarmowe, od 1994 r. wyłącznie zakażenia pozajelitowe
3) mediany
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, MZiOS / GIS. Warszawa, Roczniki 1985-2008
Nr 2
Tabela II.Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Liczba i procentowy udział zachorowań wg kategorii definicji
przypadku i województw
Table II. Salmonellosis in Poland in 2008. Number of cases
and percentage by case definition and voivodeship
2 500
2 000
Liczba zachorowań
223
Salmonelozy w Polsce w 2008 roku
1 500
1 000
500
0
I
II
2008 r.
III
IV
V
VI VII
Miesiąc
2007 r.
VIII
IX
X
XI
XII
Mediana 2002-2006
Ryc. 1. Salmonelozy w Polsce w latach 2002-2008. Liczba-
zachorowańwwg
miesiąca
zachorowania
Ryc. 1. Salmonelozy
Polsce
w latach
2002-2008. Liczba
Fig. 1. zachorowań
Salmonellosis
in Poland
in 2002-2008. Number of
wg miesiąca
zachorowania
cases by month
of onset
Fig. 1. Salmonellosis
in Poland
in 2002-2008. Number
of cases by month of onset
W 2008 r. zarejestrowano 130 zachorowań na salmonelozy pozajelitowe (zapadalność 0,34 na 100 000).
Jest to o 6 przypadków mniej niż w roku 2007 i o 61
mniej niż w 2005 r.
Ponad 95% wszystkich zarejestrowanych zachorowań na salmonelozy spełniało kryteria przypadku
potwierdzonego (tab. II). Najniższy odsetek potwierdzonych przypadków odnotowano w województwie
podkarpackim (89,9%). W województwie tym najwięcej
zachorowań wystąpiło w ogniskach (36%), co może tłumaczyć tak duży udział przypadków prawdopodobnych.
Przypadek
prawdopotwierWojewództwo
podobny
dzony
liczlicz%
%
ba
ba
POLSKA
460 4,8 9 148 95,2
1. Dolnośląskie
431 100,0
2. Kujawsko-pomorskie 61 8,0 704 92,0
3. Lubelskie
16 2,3 680 97,7
4. Lubuskie
7 3,6 190 96,4
5. Łódzkie
50 7,6 610 92,4
6. Małopolskie
10 1,2 812 98,8
7. Mazowieckie
100 6,4 1 462 93,6
8. Opolskie
2 0,9 210 99,1
9. Podkarpackie
82 10,1 726 89,9
10. Podlaskie
7 2,0 335 98,0
11. Pomorskie
26 4,3 580 95,7
12. Śląskie
61 7,3 771 92,7
3 0,9 336 99,1
14. Warmińsko-mazurskie 2 0,5 385 99,5
15. Wielkopolskie
28 4,5 599 95,5
16. Zachodniopomorskie 5 1,6 317 98,4
Razem
liczba
9 608
431
765
696
197
660
822
1 562
212
808
342
606
832
339
387
627
322
%
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na choroby
zakaźne, zakażeniach i zatruciach (MZ-56) nadesłane do Zakładu
Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarnoepidemiologiczne
Tabela III. Salmonelozy w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw
Table III. Salmonellosis in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship
Salmonelozy ogółem
Zakażenia pozajelitowe
2002-2006
2002-2006
Województwo
2007 r.
2008 r.
2007 r.
2008 r.
(mediany)
(mediany)
l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach zapad. l. zach zapad. l. zach. zapad.
POLSKA
16 006 41,9 11 704 30,7
9 608
25,2
140
0,37
136
0,36
130
0,34
1. Dolnośląskie
857
29,6
548
19,0
431
15,0
2
0,07
5
0,17
8
0,28
2. Kujawsko-pomorskie 1 199
57,9
668
32,3
765
37,0
15
0,72
8
0,39
20
0,97
3. Lubelskie
1 412
64,4
1 088
50,2
696
32,2
3
0,14
4
0,18
2
0,09
4. Lubuskie
468
46,4
254
25,2
197
19,5
5
0,50
6
0,59
7
0,69
5. Łódzkie
921
35,5
774
30,2
660
25,9
4
0,15
5
0,20
4
0,16
6. Małopolskie
1 232
37,8
1 062
32,4
822
25,0
10
0,31
7
0,21
5
0,15
7. Mazowieckie
2 259
44,0
1 689
32,6
1 562
30,1
28
0,55
13
0,25
13
0,25
8. Opolskie
378
35,9
281
27,0
212
20,5
2
0,19
4
0,38
2
0,19
9. Podkarpackie
1 150
54,8
985
47,0
808
38,5
7
0,33
9
0,43
10
0,48
10. Podlaskie
562
46,8
482
40,4
342
28,7
3
0,25
7
0,59
2
0,17
11. Pomorskie
1 190
54,2
754
34,2
606
27,4
10
0,46
14
0,63
9
0,41
12. Śląskie
1 259
26,8
853
18,3
832
17,9
15
0,32
20
0,43
23
0,49
557
43,2
344
26,9
339
26,6
5
0,39
6
0,47
1
0,08
14. Warmińsko-mazurskie 646
45,2
536
37,6
387
27,1
1
0,07
4
0,28
0
0,00
15. Wielkopolskie
1 156
34,3
977
28,9
627
18,5
17
0,51
17
0,50
15
0,44
762
44,9
409
24,2
322
19,0
3
0,18
7
0,41
9
0,53
224
Nr 2
W 2008 r. znaczący spadek zapadalności na salmonelozy odzwierzęce ogółem (przynajmniej o 5%
w porównaniu do roku poprzedniego) zanotowano
w 13 województwach (tab. III). Najbardziej obniżyła
się zapadalność w województwach: lubelskim i wielkopolskim (po 36%). Natomiast wyraźny wzrost zapadalności wystąpił w województwie kujawsko-pomorskim
(o 14%).
W roku 2008 w ramach nadzoru nad chorobami
przenoszonymi drogą pokarmową zgłoszono 201
ognisk wywołanych pałeczkami Salmonella. Łącznie
w ogniskach tych zachorowało 1 647 osób, co stanowi
17% wszystkich zarejestrowanych przypadków salmonelozy pokarmowej. W większości były to małe ogniska
rodzinne. Wśród ognisk spowodowanych zakażeniem
pałeczkami Salmonella, w 128 (63,7%) ogniskach
zachorowało 5 lub mniej osób. Tylko w 10 ogniskach
(5%) zachorowało 30 lub więcej osób, w tym w trzech
zarejestrowano ponad 50 zachorowań (tab. IV). W 180
ogniskach (90% wszystkich zgłoszonych) czynnikiem
etiologicznym była S. Enteritidis, a w 7 (3,5%) S. Typhimurium. Ponadto zarejestrowano 5 ognisk wywołanych
przez inne serotypy, w tym: S. Hadar (2), S. Virchow (2)
i S. Newport (jedno ognisko). Natomiast w 3 określono
jedynie grupę serologiczną, a w 6 nie określono ani typu
ani grupy serologicznej.
W porównaniu do ponad 70% hospitalizowanych
spośród wszystkich osób zakażonych odzwierzęcymi
pałeczkami Salmonella w 2008 r., w ogniskach odsetek
hospitalizacji był mniejszy i wyniósł 34%.
W 10 największych ogniskach salmoneloz, zachorowało łącznie 439 osób (w tym 115 dzieci do 14
roku życia), z czego 65 chorych hospitalizowano. W 8
ogniskach czynnikiem etiologicznym była S. Enteritidis,
jedno ognisko było spowodowane przez S. Typhimurium i jedno przez S. Virchow. Więcej informacji na
temat ognisk zakażeń pokarmowych wywołanych przez
pałeczki Salmonella zamieszczono w opracowaniu pt.
„Zatrucia i zakażenia pokarmowe”.
W Polsce od 1996 r. stwierdzono występowanie zachorowań na salmonelozy spowodowane łącznie przez
167 sterotypów pałeczek Salmonella. W roku 2008 zarejestrowane przypadki salmoneloz były wywyoływane
przez 60 różnych sterotypów, z których 16 izolowano
orocznie od 12 lat. Ponadto warto zauważyć, że grupa
pięiu sterotypów (tj. S. Enteritidis, S. Typhimurium, S.
Virchow, S. Hadar i S. Infantis) najczęściej powodujących zahorowania, nie zmieniła się w tym okresie.
Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2008 r. we
wszystkich województwach najczęstszym czynnikiem
etiologicznym zarówno w ogniskach jak i zachorowaniach sporadycznych, była S. Enteritidis (tab. V). Udział
zachorowań wywołanych tym typem serologicznym
Tabela IV. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Charakterystyka największych ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych wywołanych przez pałeczki Salmonella (powyżej 30 zachorowań w ognisku)
Table IV. Salmonellosis in Poland in 2008. Outbreaks of foodborne infections caused by Salmonella involving 30 cases
and more.
Liczba za- Liczba hospi- Czynnik etiologiczny
chorowań tali-zowanych
(typ serologiczny
Salmonella)
(w tym dzieci 0-14 lat)
58 (5)
4 (1)
Enteritidis
55 (2)
6 (0)
Virchow
52 (1)
8 (1)
Typhimurium
49 (6)
12 (3)
Enteritidis
41 (41)
2 (2)
Enteritidis
41 (28)
4 (4)
Enteritidis
38 (1)
0 (0)
Enteritidis
37 (3)
12 (2)
Enteritidis
35 (28)
6 (5)
Enteritidis
33 (0)
11 (0)
Enteritidis
Miejsce i okoliczności
związane z wystąpieniem
ogniska
Restauracja (przyjęcie
weselne)
Ośrodek szkolno-wychowawczy (żywienie
zbiorowe)
Dom Ludowy
(przyjęcie weselne)
komunijne)
Przedszkole (żywienie
zbiorowe)
Szkoła (poczęstunek okolicznościowy)
Dom Ludowy (przyjęcie
weselne)
weselne)
Obóz harcerski
Kompleks gastronomiczno-hotelowy (przyjęcie
weselne)
Teren wystąpienia ogniska
województwo
podkarpackie
powiat
Tarnobrzeg
Miesiąc
czerwiec
kujawsko-pomorskie Włocławek
luty
podkarpackie
krośnieński
sierpień
mazowieckie
nowodworski maj
kujawsko-pomorskie Toruń
wrzesień
kujawsko-pomorskie włocławski
październik
podkarpackie
krośnieński
maj
opolskie
strzelecki
sierpień
pomorskie
kościerski
lipec
podlaskie
łomżyński
sierpień
Źródło: Formularze z opracowania ognisk zatruć pokarmowych i zakażeń żoładkowo jelitowych nadesłane do Zakładu Epidemiologii
NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
Nr 2
225
Tabela V.Salmonelozy w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań wg typu serologicznego pałeczek Salmonella
oraz województw
Table V. Salmonellosis in Poland in 2007-2008. Number of cases by serotype and voivodeship
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
765
562
49
70
5
5
1
1
1
6
65
696
598
36
15
11
6
1
5
1
2
6
15
197
157
14
9
6
1
3
1
1
2
1
1
1
-
660
427
30
10
14
10
3
1
1
2
1
4
157
822 1 562 212
668 1 237 183
61
91
13
14
38
3
23
21
7
23
3
3
9
3
10
2
9
1
1
5
2
1
1
6
1
1
1
2
5
1
2
1
4
3
10
5
18 103
1
808
663
94
10
13
4
2
2
6
1
2
2
8
1
342
256
27
9
6
3
4
1
1
1
2
4
28
606
339
20
5
2
4
1
235
832
667
69
34
6
5
3
1
11
9
3
7
10
7
Mazowieckie
Lubelskie
Razem
11 704 9 608 431
Enteritidis
9 507 7 504 356
Typhimurium
737 626 30
Virchow
174 262
8
Hadar
121 109
1
Infantis
165 96
6
Mbandaka
18
34
Newport
30
28
Agona
21
26
Indiana
11
22
Saintpaul
12
19
Heidelberg
4
16
2
Isangi
1
12
Oranienburg
3
11
Derby
11
10
Thompson
4
9
Braenderup
3
6
1
Goldcoast
2
6
Schleissheim
10
6
Chester
6
5
1
Inny określony 105 79
3
Nieokreślony
759 722 23
Kujawskopomorskie
Dolnośląskie
2008 r.
2007 r.
Typ serologiczny Salmonella
Świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Województwo
Polska
339
307
9
9
3
1
1
1
2
3
1
2
387
293
26
7
1
5
1
2
1
1
4
46
627
541
32
13
3
9
3
3
1
2
2
1
1
3
13
322
250
25
8
6
4
1
1
1
5
2
11
8
Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
w ogólnej liczbie zachorowań na salmonelozy w Polsce
w roku 2008 był podobny jak w roku 2007 i wyniósł
78% (tab. VI). Natomiast w latach dziewięćdziesiątych
udział ten wahał się w granicach 85-90%. Duża liczba
zachorowań w 2008 r. była również spowodowana przez
S. Typhimurium – 626 przypadków (ponad 6,5%). O ponad 50% wzrosła liczba zachorowań wywołanych przez
S. Virchow. W 2008 roku ich udział w ogólnej liczbie
zachorowań wyniósł 2,7%. Zmalała natomiast liczba
zachorowań spowodowanyh przes S. Hadar i S. Infantis.
Największa różnorodność serotypów wystąpiła
w województwie mazowieckim. Natomiast w województwie pomorskim nadal typowanie serologiczne
prowadzi się najrzadziej w Polsce. W roku 2008 nie
określono typu serologicznego w izolatach pochodzących od 39% chorych z tego województwa. Również w
województwie łódzkim liczba przypadków, w których
nie określono serotypu jest dość duża (24% zachorowań).
Z analizy zachorowań według miejsca zamieszkania
wynika, że częstość występowania nieżytów żołądkowo-jelitowych wywołanych przez pałeczki Salmonella
była w miastach nieco niższa niż na terenach wiejskich
(zapadalność wynosiła odpowiednio 23,8 i 26,6 na
100 000). Natomiast salmonelozy pozajelitowe znacznie częściej rozpoznawano wśród mieszkańców miast
(zapadalność odpowiednio 0,39 i 0,26 na 100 000).
Analiza danych o liczbie zachorowań na salmonelozy w grupach wieku pozwala stwierdzić, że podobnie
jak w latach poprzednich, najczęściej chorowały dzieci
w wieku poniżej 5 lat, przy czym najwyższa zapadalność 307 na 100 000 wystąpiła u dzieci w 2. roku życia
(tab. VII). Salmonelozy pozajelitowe najczęściej rozpoznawano u dzieci w pierwszym i drugim roku życia.
Zapadalność w tym wieku wynosiła odpowiednio 2,27
i 1,32 na 100 000.
Najczęstsze typy serologiczne pałeczek Salmonella
izolowane od chorych i osób z innych badanych grup,
w tym tzw. branżowców (osoby wykonujące pracę
w określonych zawodach) zestawiono w tabeli VIII.
Ponad 81% chorych i ponad 45% bakteriologicznie
dodatnich osób zdrowych badanych w związku z wykonywanymi pracami zawodowymi było zakażonych
S. Enteritidis.
W porównaniu z rokiem 2007 zmniejszyła się
o 5,7% liczba osób badanych, wykonujących pracę
226
Nr 2
Tabela VI.Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań wg typu serologicznego pałeczek Salmonella oraz wieku
Table VI. Salmonellosis in Poland in 2008. Number of cases by serotype and age
Typ seroloRazem
giczny
Salmonella liczba
%
0
1
Razem
9 608 100,0 1 009 1 165
Enteritidis
7 504 78,1 711
918
Typhimurium
626
6,5
90
82
Virchow
262
2,7
32
20
Hadar
109
1,1
7
4
Infantis
96
1,0
21
14
Mbandaka
34
0,4
9
5
Newport
28
0,3
3
4
Agona
26
0,3
5
2
Indiana
22
0,2
3
4
Saintpaul
19
0,2
4
2
Heidelberg
16
0,2
4
1
Isangi
12
0,1
6
4
Oranienburg
11
0,1
2
1
Derby
10
0,1
1
Thompson
9
0,1
2
1
Braenderup
6
0,1
1
Goldcoast
6
0,1
Schleissheim
6
0,1
5
Chester
5
0,1
1
1
Inny określony 79
0,8
9
8
Nieokreślony
722
7,5
94
93
2
844
687
57
3
4
7
1
1
1
1
1
2
1
4
74
3
642
520
43
3
1
1
2
1
2
2
2
1
1
3
60
Grupa
wieku
4
474
397
27
4
1
4
3
38
0-4
5-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 +
4 134 1 116 890
701
550
455
674 1 088
3233 962
642
542
434
354
535
802
299
48
61
52
29
32
41
64
62
12
72
12
16
10
27
51
17
4
16
20
16
10
6
20
47
1
9
3
8
7
6
15
17
1
5
2
1
2
4
2
8
1
7
3
2
1
3
3
9
2
1
3
1
2
3
5
7
4
3
1
3
1
3
9
2
1
2
2
3
7
2
3
2
2
11
1
5
1
2
1
1
1
3
1
3
3
4
1
1
2
1
2
2
2
0
3
1
2
5
1
3
1
1
27
4
10
7
6
10
8
7
359
77
54
41
31
17
37
106
Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
Tabela VII.Salmonelozy w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział
procentowy wg wieku
Table VII. Salmonellosis in Poland in 2002-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of
cases by age
Salmonelozy ogółem
Grupa
wieku
Razem
0
1
2
3
4
0-4
5-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60 +
2002-2006
(mediana)
l.
zazach. pad.
16 006 41,9
1 183 329,3
1 521 425,5
1 153 312,1
868 229,2
637 168,3
5 360 291,1
1 773 83,1
1 918 34,7
1 850 29,3
1 198 24,2
1 259 21,9
1 172 23,2
1 661 25,4
2002-2006
2007 r.
2008 r.
(mediana)
l.
zal.
zal.
za%
%
zach. pad.
zach. pad.
zach. pad.
11 704 30,7 100,0 9 608 25,2 100,0 140
0,37
1 147 303,4 9,8 1 009 254,0 10,5
9
2,55
1 371 373,1 11,7 1 165 307,0 12,1
7
1,90
962 268,6 8,2
844 229,7 8,8
5
1,42
737 209,8 6,3
642 179,4 6,7
1
0,29
523 149,3 4,5
474 135,0 4,9
1
0,27
4 740 262,6 40,5 4 134 223,1 43,0
20
1,09
1 376 72,9 11,8 1 116 60,7 11,6
2
0,10
1 181 23,6 10,1
890
18,4
9,3
3
0,05
896
14,0
7,7
701
11,1
7,3
7
0,11
711
13,3
6,1
550
10,1
5,7
7
0,14
647
12,4
5,5
455
9,0
4,7
14
0,24
907
16,0
7,7
674
11,7
7,0
24
0,45
1 246 18,4 10,6 1 088 15,6 11,3
63
0,96
Zakażenia pozajelitowe
2007 r.
l.
zach.
136
9
6
3
2
1
21
3
1
2
9
9
27
64
zapad.
0,36
2,38
1,63
0,84
0,57
0,29
1,16
0,16
0,02
0,03
0,17
0,17
0,48
0,94
2008 r.
l.
zach.
100,0 130
6,6
9
4,4
5
2,2
1
1,5
1
0,7
0
15,4
16
2,2
5
0,7
4
1,5
4
6,6
5
6,6
11
19,9
31
47,1
54
%
zapad.
0,34
2,27
1,32
0,27
0,28
0,00
0,86
0,27
0,08
0,06
0,09
0,22
0,54
0,77
%
100,0
6,9
3,8
0,8
0,8
0,0
12,3
3,8
3,1
3,1
3,8
8,5
23,8
41,5
Nr 2
227
Tabela VIII.Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Najczęstsze typy serologiczne pałeczek Salmonella u zarejestrowanych chorych
oraz izolowane od osób chorych i zdrowych badanych w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych
Table VIII. Salmonellosis in Poland in 2008. Prevalent serotypes of Salmonella strains from registered cases and from
cases, contacts and food staff examinated in laboratories of sanitary epidemiological stations
Chorzy (ogółem) 1)
Typ serologiczny
Salmonella
Razem
2007 r.
2008 r.
Enteritidis
Typhimurium
Virchow
Hadar
Infantis
Mbandaka
Newport
Agona
Indiana
Saintpaul
Heidelberg
Isangi
Oranienburg
Derby
Inny określony
Nieokreślony
liczba
11 704
9 608
7 504
626
262
109
96
34
28
26
22
19
16
12
11
10
111
722
%
100,0
100,0
78,1
6,5
2,7
1,1
1,0
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
1,2
7,5
Badani w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych 2)
chorzy
otocz. chorych
branżowcy
liczba
%
liczba
%
liczba
%
4 260
100,0
1 522
100,0
1 825
100,0
3 108
100,0
1 118
100,0
1 541
100,0
2 516
81,0
934
83,5
702
45,6
236
7,6
64
5,7
147
9,5
156
5,0
31
2,8
157
10,2
45
1,4
18
1,6
70
4,5
41
1,3
31
2,8
138
9,0
3
0,1
6
0,5
40
2,6
19
0,6
9
0,8
23
1,5
11
0,4
2
0,2
29
1,9
2
0,1
2
0,2
18
1,2
7
0,2
6
0,5
11
0,7
1
0,0
2
0,1
6
0,4
3
0,1
1
0,1
6
0,4
15
1,0
57
1,8
11
1,0
149
9,7
9
0,3
3
0,3
30
1,9
1) Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
2) Źródło: Roczne sprawozdania z badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń wywołanych przez pałeczki Salmonella i Shigella
nadesłane do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
Tabela IX. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Wyniki badań bakteriologicznych w kierunku pałeczek Salmonella i Shigella
prowadzonych w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych wg grup badanych osób
Table IX. Salmonellosis in Poland in 2008. Results of bacteriological examinations of different groups of persons: cases,
convalescents, carriers, contacts, food staff and others
Badane grupy
Chorzy
Ozdrowieńcy
Nosiciele
Kontakty
Branżowcy
Inne grupy
Liczba osób
badanych
39 364
9 539
6 166
16 424
493 706
5 325
Ogółem
3 109
3 418
1 458
1 120
1 542
68
(%)
7,9
35,8
23,6
6,8
0,3
1,3
Liczba osób z wynikiem dodatnim
S. Typhi
S. Paratyphi
1
1
2
2
2
1
-
In. Salm.
3 108
3 415
1 456
1 118
1 541
68
Shigella
21
1
1
4
2
-
Źródło: Roczne sprawozdania z badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń wywołanych przez pałeczki Salmonella i Shigella
nadesłane do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
w określonych zawodach (przede wszystkim osoby
pracujące z żywnością), z 523 688 w 2007 r. do 493
706 w 2008 r. (tab. IX), przy czym proporcja osób
z wynikiem dodatnim utrzymała się na poziomie 0,3%.
Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego
w 2008 r. zakażenie pałeczkami Salmonella było wyjściową przyczyną zgonu 6 osób. W 1 przypadku było to
salmonelozowe zatrucie pokarmowe, a w 5 salmoneloza
pozajelitowa pod postacią posocznicy.
SALMONELOZY POZAJELITOWE
W LATACH 2005-2008
W latach 2005-2008 zarejestrowano łącznie 604
przypadki salmoneloz pozajelitowych (średnia zapadalność 0,40 na 100 000). W 2005 roku zarejestrowano
największą liczbę zachorowań od czasu wyodrębnienia
tej postaci salmoneloz w systemie rejestracji chorób
zakaźnych podlegających obowiązkowi zgłaszania.
W kolejnych latach liczba zachorowań zmniejszała się.
Tendencja ta towarzyszyła spadkowi ogólnej liczby
zachorowań na salmonelozy. Można to również łączyć
228
Nr 2
Tabela X.Salmonelozy pozajelitowe w Polsce w latach 2005-2008. Kliniczna postać zachorowań
Table X. Extraintestinal salmonellosis in Poland in 2005-2008. Clinical manifestations
Numer
statystyczny
ICD-10
A02.1 A02.9
A02.1
A02.2
A02.8
A02.9
Postać kliniczna
Ogółem
Posocznica / bakteriemia
Umiejscowione zakażenia
- zapalenie stawów
- zap. opon m-r / mózgu
- zap. kości
- zap. płuc
- zap. nerek
Inne określone zakażenia
- zak. dróg moczowych
- zak. powłok ciała
- zap. otrzewnej / narz. uk. pokarm.
- inne
Nieokreślone zakażenia
Współwystępujące z zatruciem
pokarm.
Bez innych
Z innymi
Ogółem
chorób współBez innych
chorobami
występujących
chorób współwspółwystępuwystępujących
jącymi
l. zgol. zgol. zgol. zgol. zgol. zach.
l. zach.
l. zach.
l. zach.
l. zach.
nów
nów
nów
nów
nów
Z innymi chorobami współwystępującymi
(z wyj. zatruć
pokarm.)
604 1)
86
343
68
261
18
125
29
143
6
342
61
22
11
6
19
3
195
92
51
30
22
6
58
5
4
1
20
9
2
4
5
3
206
37
11
7
2
15
2
97
42
32
14
9
3
47
4
3
1
15
8
2
2
3
2
136
24
11
4
4
4
1
98
50
19
16
13
3
11
1
1
5
1
2
2
1
85
8
3
4
1
31
15
6
8
2
1
23
0
5
3
1
1
1
102
4
2
1
1
34
18
4
9
3
3
4
0
1
1
1
1) po zweryfikowaniu zgodności z definicją przypadku, przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesyłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
Tabela XI.Salmonelozy w Polsce w latach 2005-2008. Liczba i udział procentowy zachorowań wg typu serologicznego
pałeczek Salmonella
Table XI. Salmonellosis in Poland in 2005-2008. Number of cases and percentage by serotype
Typ serologiczny
Salmonella
Razem
Enteritidis
Typhimurium
Virchow
Choleraesuis
Hadar
Infantis
Newport
Indiana
Tennessee
Sanjuan
Mbandaka
Heidelberg
Inny określony 4)
Nieokreślony
Zakażenia pozajelitowe 1)
l. zach
%
604 3)
100,0
370
61,3
47
7,8
18
3,0
16
2,6
11
1,8
9
1,5
6
1,0
5
0,8
4
0,7
2
0,3
2
0,3
2
0,3
14
2,3
98
16,2
Zatrucia pokarmowe 2)
l. zach
%
50076
100,0
40821
81,5
2719
5,4
825
1,6
3
0,0
844
1,7
805
1,6
153
0,3
62
0,1
8
0,0
0
0,0
96
0,2
24
0,0
751
1,5
2965
5,9
% zakażeń pozajelitowych
w ogólnej liczbie salmoneloz
1,2
0,9
1,7
2,1
84,2
1,3
1,1
3,8
7,5
33,3
100,0
2,0
7,7
1,8
3,2
1) Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesyłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
2) Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
3) po zweryfikowaniu zgodności z definicją przypadku NIZP-PZH na podstawie wywiadów kliniczno-epidemiologicznych
4) w tym zakażenia mieszane
Nr 2
229
z wprowadzeniem w 2005 r. w nadzorze epidemiologicznym definicji przypadków chorób zakaźnych
i eliminowaniem w kolejnych latach przez stacje sanitarno-epidemiologiczne zgłoszeń niektórych przypadków
niespełniających kryteriów definicji.
Najbardziej dyskusyjna jest klasyfikacja zakażeń
krwi, z uwagi na konieczność rozróżnienia posocznicy i
bakteriemii (bezobjawowe zakażenie, które nie powinno
być zgłaszane, jako zachorowanie, jeżeli nie towarzyszy
innej postaci salmonelozy pozajelitowej). Z uwagi na
liczną grupę chorych z chorobą towarzyszącą lub z nieżytem żołądkowo-jelitowym wywołanym przez pałeczki Salmonella, przyczyna objawów umożliwiających
stwierdzenie posocznicy (m.in. gorączka) nie zawsze
może być jednoznacznie określona. Z tego powodu
bakteriemia może być w pewnych sytuacjach uznana
za posocznicę, która jednak przez część lekarzy utożsamiana jest wyłącznie ze wstrząsem septycznym. Pełna
weryfikacja zgłaszanych przypadków na poziomie
kraju z powodu ograniczonego zakresu otrzymywanej
informacji nie jest możliwa i nie obejmuje przypadków
odrzuconych wcześniej na poziomie stacji sanitarno-epidemiologicznych. Wskazane jest więc podjęcie
próby zdefiniowania kryteriów pozwalających na jednoznaczne określenie postaci klinicznych salmoneloz
pozajelitowych na potrzeby nadzoru sanitarno-epidemiologicznego. Z powodu trudności w jednoznacznej
klasyfikacji posocznica oraz postać zachorowania określana wcześniej jako „bakteriemia w immunosupresji”
zostały potraktowane łącznie w zestawieniu postaci
klinicznych salmoneloz pozajelitowych (tab. X).
Podobnie, jak w 2004 r., w kolejnych latach, posocznice i bakteriemie stanowiły najczęstszą postać kliniczną salmonelozy pozajelitowej (342 zachorowania).
Znacznie rzadziej stwierdzano umiejscowione zakażenia (łącznie 61 zachorowań). Często natomiast rejestrowano zakażenia dróg moczowych (92 zachorowania) i
zakażenia powłok ciała (51 zachorowań). U większości
chorych (343 zachorowania, 57%) zanotowano obecność choroby współwystępującej. W wywiadach 268
osób (44%) podano informację o nieżycie żołądkowojelitowym w trakcie lub w okresie poprzedzającym
wystąpienie pozajelitowej postaci zakażenia.
W latach 2005-2008 wg informacji z wywiadów
epidemiologicznych zmarło 86 osób chorujących na
salmonelozy pozajelitowe. Spośród tych osób, 57
miało ponad 60 lat, a kolejnych 20 było w grupie wieku między 50 a 59 lat. W pozostałych grupach wieku
zanotowano pojedyncze przypadki zgonów. U 68 osób
zmarłych podano w formularzu o zachorowaniu informację o obecności choroby współwystępującej. Można
przypuszczać, że to właśnie choroby współwystępujące
były przyczyną większości zgonów. Wg danych GUS
salmoneloza pozajelitowa była wyjściową przyczyną
zgonu 10 osób, 7 z nich miało ponad 60 lat.
Serotyp określono dla pałeczek Salmonella izolowanych od 506 osób (83,8%) z pozajelitowymi postaciami
zakażenia. Spośród 24 serotypów 12 odpowiadało za
więcej niż jedno zachorowanie (tab. XI). Podobnie jak
w przypadku zakażeń pokarmowych wywołanych przez
pałeczki Salmonella, wśród salmoneloz pozajelitowych
najczęściej izolowano S. Enteritidis. Jednak w porównaniu do innych serotypów, w przypadku zakażenia tym
serotypem postać pozajelitowa rozwijała się najrzadziej
(0,9%). Drugim pod względem częstotliwości występowania serotypem była S. Typhimurium. Izolowano ją
stosunkowo często zarówno od chorych na salmonelozy
pokarmowe, jak i pozajelitowe, które stanowiły 1,7%
zachorowań wywołanych tym serotypem. Natomiast ponad 84% zakażeń S. Choleraesuis było pozajelitowych.
Ich udział w zakażeniach pozajelitowych wyniósł 2,6%.
W przypadku serotypu Sanjuan izolowano go wyłącznie
od chorych z salmonelozą pozajelitową. Serotyp ten
odpowiadał jednak za jedynie 0,3% z tych zachorowań.
W 16,2% przypadków nie określono serotypu pałeczek
Salmonella.
PODSUMOWANIE
1. W 2008 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 9 608
zachorowań na salmonelozy odzwierzęce (zapadalność 25,2 na 100 000 ludności), co świadczy o
nadal utrzymującej się tendencji spadkowej w liczbie
przypadków zachorowań na salmonelozy w Polsce.
2. Rejestrowany od roku 2003 ponad 70% odsetek
hospitalizacji wyraźnie świadczy o niedodiagnozowaniu i niedorejestrowaniu salmoneloz u ludzi na
terenie Polski. Laboratoryjne badania diagnostyczne
są przeprowadzane głównie w sytuacji, gdy osoba
chora jest hospitalizowana. Natomiast osoby z nieżytem żołądkowo-jelitowym, leczone ambulatoryjnie,
przeważnie nie są kierowane na badania bakteriologiczne. Wysoki odsetek hospitalizacji wskazuje
także, że w Polsce rozpoznawane i zgłaszane są
przede wszystkim przypadki salmoneloz o cięższym
przebiegu.
3. Podobnie jak w latach ubiegłych, we wszystkich
województwach najczęstszym czynnikiem etiologicznym zarówno w ogniskach, jak i zachorowaniach sporadycznych, była S. Enteritidis, a udział
zachorowań wywołanych tym typem serologicznym
w ogólnej liczbie zachorowań na salmonelozy w Polsce w 2008 r. był podobny jak w 2007 r. i wyniósł
78%.
4.W porównaniu z 2007 r. przebadano w kierunku nosicielstwa o 5,7% mniej osób pracujących z żywnością, jednak odsetek osób z wynikiem dodatnim był
na takim samym poziomie co w roku 2007 i wyniósł
0,3%.
230
5. W latach 2005-2008 zarejestrowano 604 przypadki
salmoneloz pozajelitowych.
• Najczęstszymi postaciami salmoneloz pozajelitowych były bakteriemie i posocznice, których
wyodrębnienie wymaga określenia precyzyjnych
kryteriów. Często rejestrowane były również zakażenia dróg moczowych i zakażenia powłok ciała.
• U 57% chorych zanotowano obecność choroby
współwystępującej.
• Zmarło 86 osób, przy czym wg danych GUS salmonelozy pozajelitowe były wyjściową przyczyną
zgonu w 10 przypadkach. Zgony wystąpiły głównie
u osób powyżej 60. roku życia.
• Z materiału klinicznego pobranego od osób chorych
najczęściej izolowano S. Enteritidis, przy czym jej
Nr 2
udział w zachorowaniach na salmonelozy pozajelitowe był mniejszy niż w przypadku zakażeń pokarmowych. W 84% przypadków zakażeń S. Choleraesuis zachorowanie miało postać pozajelitową.
Zakład Higieny
tel. 022 54-21-215
Michał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej
ZATRUCIA JADEM KIEŁBASIANYM W POLSCE W 2008 ROKU
BOTULISM IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce 46 przypadków zatruć jadem kiełbasianym. Zapadalność, w przeliczeniu na 100 000 ludności, wyniosła 0,12. Najwyższą
zapadalność zanotowano w województwie podlaskim
- 0,42 na 100 000 ludności - oraz wielkopolskim - 0,41
(liczba zachorowań odpowiednio 5 i 14). Najczęściej
chorowali mężczyźni, mieszkańcy wsi. Zachorowania
sporadyczne (36) stanowiły 78% ogólnej liczby zarejestrowanych przypadków. Zanotowano dwa rodzinne
ogniska 2-osobowe oraz dwa 3-osobowe. Najwięcej
zachorowań wystąpiło po spożyciu potraw mięsnych,
przygotowanych w domu. Zgonów nie zanotowano.
A total number of 46 foodborne botulism cases were
registered in Poland in 2008 (incidence rate 0.12 per
100,000 population), in rural areas - 28 cases (incidence
0.19) and in urban areas - 18 cases (incidence 0.08).
There were 36 sporadic cases (78%), 2 outbreaks of two
persons and 2 outbreaks involving three persons. Tinned
meat (especially home made) was the main vehicle of
infection botulin toxin. There were no deaths reported
due to botulism.
Słowa kluczowe: botulizm, zatrucia jadem kiełbasia- Key words: botulism, foodborne intoxication, epidenym, zatrucia pokarmowe, epidemiologia, Polska, rok miology, Poland, 2008
2008
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce 46 przypadków zatruć jadem kiełbasianym (botulizmu) - o 3 mniej
niż w 2007 r. i o 7 mniej od mediany z lat 2002-2006
(tab. I). Zapadalność, w przeliczeniu na 100 000 ludności, wyniosła 0,12. Tak niską liczbę zatruć toksyną
botulinową i tak niską zapadalność od czasu wprowadzenia w Polsce obowiązku zgłaszania botulizmu
zarejestrowano uprzednio tylko raz - w 2005 r. (ryc. 1).
Ponad połowę z ogólnej liczby zatruć, zgłoszonych
w 2008 r. (24 przypadki; 52%) zgodnie z definicją
przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego,
zarejestrowano jako przypadki “możliwe”, tj. zachorowania zgłoszone przez lekarzy wyłącznie na podstawie
objawów klinicznych bez jakiegokolwiek potwierdzenia
- laboratoryjnego lub epidemiologicznego. Kryteria
przypadku “potwierdzonego”, tj. takiego, przy którym
diagnozie klinicznej towarzyszyło wykazanie obecności toksyny botulinowej w materiale klinicznym
pobranym od chorego, spełniały tylko 22 zgłoszenia
(48%). Przypadków “prawdopodobnych” w ogóle nie
zarejestrowano.
Typ toksyny botulinowej określono tylko u 19 chorych (41% wszystkich zatruć). Podobnie jak w latach
poprzednich przeważały zatrucia wywołane toksyną
typu B, której obecność stwierdzono w krwi 16 cho-
rych. Obecność toksyny B/E stwierdzono u 2 chorych,
a toksyny A u jednego chorego. Badania żywności nie
przeprowadzono w żadnym przypadku.
O ile w latach 1992-2001 najwięcej przypadków
botulizmu miesięcznie notowano w okresie letnim,
od czerwca do sierpnia, to w 2008 r. najwięcej zachorowań zarejestrowano w listopadzie (8 przypadków;
17% wszystkich zarejestrowanych w całym roku) oraz
w miesiącach od marca do czerwca (po 5 przypadków). Przy tak niewielkich liczbach zachorowań dane
z poszczególnych miesięcy mogą podlegać znacznym
przypadkowym wahaniom, niemniej, w zestawieniu
z danymi z lat 2002-2006 zauważa się, że w ostatnich
latach sezonowy cykl zachorowań jest znacznie słabiej
wyrażony (ryc. 2).
Zatrucia jadem kiełbasianym zarejestrowano
w 2008 r. na obszarze 12 województw (tab. I). Najwyższą zapadalność odnotowano w woj. podlaskim - 0,42
na 100 000 ludności - oraz wielkopolskim - 0,41 (liczba
zachorowań odpowiednio 5 i 14). tj. w województwach,
które wraz z woj. kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim zaliczają się do grupy województw
o najwyższej zapadalności na botulizm w ostatnim
dziesięcioleciu.
232
zachorowania
zapadalność
zachorowania
zapadalność
POLSKA
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
2008 r.
zapadalność
Województwo
2007 r.
zachorowania
Mediana
2002-2006
53
1
8
4
2
1
4
3
2
4
5
2
1
4
15
2
0,14
0,03
0,39
0,18
0,08
0,03
0,08
0,28
0,10
0,33
0,23
0,04
0,08
0,28
0,44
0,12
49
2
5
12
3
1
1
2
2
1
15
5
0,13
0,07
0,24
0,55
0,09
0,02
0,08
0,09
0,04
0,08
0,44
0,30
46
2
6
1
2
3
2
5
5
2
2
2
14
-
0,12
0,10
0,28
0,10
0,06
0,06
0,19
0,42
0,23
0,04
0,16
0,14
0,41
-
1,0
Zapadalność
Tabela I. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach
2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na
100 000 ludności wg województw
Table I. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland
in 2002-2008. Number of cases and incidence per
100 000 population by voivodeship
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Nr 2
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
Rok
Ryc. 1. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach
1989-2008. Zapadalność na 100 000 ludności
Fig. 1. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland
in 1989-2008. Incidence per 100 000 population
Ryc. 1. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach 1989-2008. Zapadalność na 100 000 ludności
Fig. 1. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 1989-2008. Incidence per 100 000 population
10
8
6
4
2
0
I
II
2008
III
IV
V
VI
VII VIII IX
2007
X
XI
XII
mediana 2002-2006
Ryc. 2. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach
(wg
Liczbadaty
zachorowań
w miesiącach (wg daty rejestracji)
rejestracji)
Fig.Fig.
2. Intoxications
caused by botulinum
toxin
in Poland intoxin
2002-2008.
2. Intoxications
caused by
botulinum
in Poland
Numberin
of2002-2008.
reported cases Number
by month of reported cases by month
W pozostałych województwach, w których zare-
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS,
Warszawa. Roczniki 2002-2008
Ryc. 2. Zatrucia
toksyną botulinową
w Polsce
w latach 2002-2008.
2002-2008.
Liczba
zachorowań
w miesiącach
jestrowano zachorowania, zapadalność wahała się od
0,04 na 100 000 ludności w śląskim (2 zachorowania)
do 0,28 w lubelskim (6 zachorowań). Zatruć toksyną
botulinową nie zarejestrowano w ogóle w woj. dolnośląskim, łódzkim, podkarpackim i zachodniopomorskim.
Większość zarejestrowanych zachorowań (78%)
stanowiły zatrucia sporadyczne (36 przypadków). Zanotowano 4 ogniska rodzinne: 2 ogniska dwuosobowe
(w woj. lubelskim i zachodniopomorskim) oraz 2 trzyosobowe (oba w woj. wielkopolskim). (tab. II)
Zgodnie z wieloletnią tendencją, zapadalność na
botulizm na wsi była zdecydowanie wyższa niż w miastach. W 2008 r. zapadalność na wsi wyniosła 0,19 na
100 000 ludności i była ponad 2-krotnie wyższa od
zapadalności w miastach - 0,08 (tab. II).
Częściej chorowali mężczyźni (tab. III) – zapadalność mężczyzn (0,15/100 000) była w 2008 r. wyższa
od zapadalności kobiet (0,10) o ponad 50%.
Tabela II.Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2008 r. Liczba ognisk oraz liczba i procent zachorowań wg wielkości
ognisk i środowiska (miasto/wieś)
Table II. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2008. Number of outbreaks and number and percentage of
cases by outbreaks and location (urban/rural)
Zachorowania
Pojedyncze
W ogniskach (wg 2 osoby
wielkości ognisk) 3 osoby
razem
Ogółem
liczba
ognisk
x
1
1
1
Miasto
liczba
zach.
16
2
2
18
%
zach.
88,9
11,1
11,1
100,0
liczba
ognisk
x
1
2
3
3
Wieś
liczba
zach.
20
2
6
8
28
%
zach.
71,4
7,1
21,4
28,6
100,0
liczba
ognisk
x
2
2
4
4
Ogółem
liczba
zach.
36
4
6
10
46
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
%
zach.
78,3
8,7
13,0
21,7
100,0
Nr 2
233
Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział
procentowy wg wieku, płci i środowiska (miasto/wieś)
Table III. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population,
and percentage of cases by age, gender and location (urban/rural)
Płeć
Środowisko
mężczyźni
kobiety
miasto
wieś
zacho- zapazacho- zapazacho- zapazacho- zaparowa- dal%
rowadal%
rowadal%
rowa- dalnia
ność
nia
ność
nia
ność
nia
ność
0 - 14
15 - 19
1
0,07
3,7
3
0,23
15,8
4
0,34
20 - 24
3
0,19
11,1
5
0,32
26,3
6
0,32
33,3
2
0,16
25 - 29
4
0,25
14,8
2
0,13
10,5
1
0,05
5,6
5
0,42
30 - 39
1
0,04
3,7
1
0,04
5,3
2
0,10
40 - 49
8
0,32
29,6
5
0,20
26,3
4
0,13
22,2
9
0,45
50 - 59
9
0,33
33,3
1
0,03
5,3
4
0,11
22,2
6
0,31
60 +
1
0,04
3,7
2
0,05
10,5
3
0,07
16,7
Ogółem
27
0,15 100,0
19
0,10 100,0
18
0,08 100,0
28
0,19
Wiek
w latach
Ogółem
%
14,3
7,1
17,9
7,1
32,1
21,4
100,0
zacho- zaparowa- dalnia
ność
4
0,15
8
0,25
6
0,19
2
0,04
13
0,26
10
0,17
3
0,04
46
0,12
%
8,7
17,4
13,0
4,3
28,3
21,7
6,5
100,0
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
Tabela IV. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2008 r. Liczba i procent zachorowań wg środowiska (miasto/wieś) i
prawdopodobnego nośnika toksyny botulinowej
Table IV. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland 2008. Number and percentage of the cases by vehicle and
location (urban/rural)
Rodzaj żywności (prawdopodobny nośnik toksyny)
prod. przemysłowa
prod. domowa
prod. przemysłowa
prod. domowa
prod. przemysłowa
Konserwy rybne
prod. domowa
prod. przemysłowa
Konserwy mięsno-jarzynowe
prod. domowa
prod. przemysłowa
Konserwy jarzynowe
prod. domowa
prod. przemysłowa
Wędliny, wyroby wędliniarskie
prod. domowa
Inne i różne potrawy
Ogółem
Konserwy z mięsa wieprzowego
Konserwy z innych, różnych
i nie określ. gatunków mięsa
Miasto
liczba
2
1
1
5
2
2
1
1
3
18
%
11,1
5,6
5,6
27,8
11,1
11,1
5,6
5,6
16,7
100,0
Wieś
liczba
1
10
2
8
2
1
1
1
2
28
%
3,6
35,7
7,1
28,6
7,1
3,6
3,6
3,6
7,1
100,0
Ogółem
liczba
%
3
6,5
11
23,9
3
6,5
13
28,3
4
8,7
1
2,2
2
4,3
1
2,2
1
2,2
1
2,2
1
2,2
5
10,9
46
100,0
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
Wiek osób chorych wahał się od 15 do 73 lat (mediana 44 lata). Ponad 60% chorych (28 zachorowań)
stanowiły osoby w wieku powyżej 29 lat. Najwyższą
zapadalność (0,26/100 000) odnotowano w grupie
wieku 40-49 lat (tab. III).
U chorych dominowały objawy charakterystyczne
dla zatrucia toksyną botulinową: przede wszystkim
zaburzenia widzenia (91%), suchość w jamie ustnej
(67%) i trudności połykania (63%); stosunkowo często
występowały też: chrypka (46%), osłabienie (35%),
jednolub obustronne opadanie powiek (33%), brak
reakcji źrenic na światło (28%) oraz zatrzymanie moczu
(22%). Spośród objawów ze strony układu pokarmowego najczęściej występowały: wymioty (61%), nudności
(37%), biegunka (35%) oraz bóle brzucha (22%). Okres
utrzymywania się objawów zatrucia u chorych wahał
się od 5 do 48 dni (mediana 18 dni).
Przeważały zachorowania o średnim klinicznym
przebiegu (18 zachorowań; 50% przypadków, w których
podano ocenę kliniczną przebiegu zachorowania) oraz o
przebiegu ciężkim lub średnio-ciężkim (16 zachorowań
- 44%). Hospitalizacji poddano wszystkich chorych.
Okres hospitalizacji wahał się od 4 do 40 dni (mediana
13 dni). Zgonów nie zanotowano.
Najwięcej zachorowań wystąpiło po spożyciu potraw mięsnych, wśród których największy udział miały
konserwy z różnych gatunków mięsa (ogółem 65%
wszystkich zachorowań). Podobnie jak w poprzednich
latach, zwraca uwagę stosunkowo wysoki (30%) udział
- jako prawdopodobnego nośnika zatruć - konserw
z mięsa wieprzowego.
234
Większość zachorowań (63%) wystąpiło po spożyciu żywności przygotowanej w domu. Udział grup
żywności podejrzanej o spowodowanie zatrucia przedstawiono w tabeli IV.
Michał Czerwiński
Publicznego - PZH
Nr 2
Anna Baumann
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A W POLSCE W 2008 ROKU
HEPATITIS A IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W roku 2008 zarejestrowano w Polsce 208 przypadków zachorowań na wzw typu A. W 2008 r. najwyższą
zapadalność odnotowano w województwie mazowieckim (0,17), a najniższą w województwie lubelskim
(3,51). Najwięcej zachorowań wśród kobiet odnotowano
w najniższych grupach wieku od 0 do 4 lat, oraz od 5
do 9 lat. Natomiast wśród mężczyzn w grupie wieku od
5 do 9 oraz 25 do 29. W 2008 r. – 29,8% przypadków
zachorowań na wzw typu A zostało zawleczone z krajów
o średniej i wysokiej endemiczności. Odnotowano 6
ognisk, w tym 3, w których do zachorowania doszło po
pobycie w Egipcie.
In Poland in 2008 were reported 208 cases of
hepatitis A. The incidence rate in 2008 were 0.55 per
100 000 population and were six times higher then
in 2007. Comparing the incidence across the regions
in 2008, the highest and the lowest were observed in
lubelskie voivodeship and łódzkie voivodeship respectively (3.51; 0.08). The highest incidence in men was
observed among 25-29 years and 5-9 years (1.73 and
1.48 respectively) The most affected age groups among
women were children 0-4 years and 5-9 years (1.22 and
2.23 respectively). In 2008 29.8 % cases were imported
from intermediate and high-endemic countries. No
hepatitis A deaths were registered. The introduce of
molecular characterization as part of diagnostic hepatitis
A is necessary to asses potential sources of infection and
provider information about strains of HAV circulating
in Poland.
Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu Key words: hepatitis A, epidemiology, public health,
A, epidemiologia, zdrowie publiczne, Polska, rok 2008 Poland, 2008
Ocenę sytuacji epidemiologicznej wirusowego
zapalenia wątroby typu A (wzw typu A) opracowano
na podstawie analizy danych zbiorczych z biuletynów
rocznych (MP Czarkowski i in. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce – 2008. Warszawa, NIZP - PZH i GIS,
MP Czarkowski i in. Szczepienia ochronne w Polsce
w 2008 roku, NIZP - PZH i GIS) a także ankiet dotyczących indywidualnych zachorowań na wzw typu A
nadesłanych do Zakładu Epidemiologii przez stacje
sanitarno-epidemiologiczne.
W roku 2008 zarejestrowano ogółem 208 zachorowań. Zapadalność na 100 000 mieszkańców wynosiła
0,55 i była ponad 6 - krotnie wyższa niż w 2007 r.
(0,09 na 100 000 mieszkańców) (tab. I). Podobny
rozwój sytuacji epidemiologicznej zaobserwowano
w dwóch krajach graniczących z Polską: Czechach
i Łotwie. W tych krajach w 2008 r. odnotowano znamienny wzrost liczby zachorowań na wzw typu A.
Przed tym rokiem, podobnie jak w Polsce, występowała endemiczność bardzo niska. W Czechach wzrost
liczby zachorowań zaobserwowano od czerwca 2008.
Początkowo zachorowania występowały wśród osób
przyjmujących dożylnie narkotyki (IDU). W pierwszych tygodniach epidemii osoby przyjmujące narkotyki dożylnie stanowiły 2/3 przypadków. Ogółem z tej
grupy zachorowało 226 (14,0% ogółu zachorowań)
na 1616 zarejestrowanych zachorowań na wzw A. Na
Łotwie od grudnia 2007 r. do grudnia 2008 r. wystąpiło
3236 zachorowań, z czego 191 wśród narkomanów
(z których ok. 90% to osoby przyjmujące narkotyki
dożylnie - IDU). Najwyższą liczbę zachorowań odnotowano w lipcu i sierpniu.
W Polsce zachorowania na wzw typu A stanowiły
w 2008 r. 5,32% wszystkich zachorowań na wirusowe zapalenia wątroby w Polsce, a zapadalność była
najwyższa w województwie lubelskim 3,51, najniższa
w województwie łódzkim 0,08 (tab. I).
Analiza zapadalności w grupach wieku w wykazała,
że w 2008 r. była ona najwyższa wśród kobiet w grupach
wieku: od 5 do 9 lat (2,23) oraz od 0 do 4 lat (1,22).
236
Anna Baumann
Nr 2
Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w latach 2007-2008. Zachorowania, zapadalność na 100 000 ludności
oraz liczba hospitalizowanych wg województw
Table I. Hepatitis A in Poland in 2007-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and hospitalization by
voivodeship
Województwo
Polska
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
zachorowania
36
3
2
1
x
3
3
9
1
2
x
1
5
x
1
5
x
2007 r.
zapadal- hospitaliza- hospitaliza- zachorowaność
cja liczba
cja %
nia
0,09
35
97,2
208
0,1
3
100
7
0,1
2
100
2
0,05
1
100
76
x
x
x
1
0,12
3
100
2
0,09
3
100
9
0,17
9
100
57
0,1
1
100
1
0,1
2
100
4
x
x
x
7
0,05
1
100
6
0,11
5
100
17
x
x
x
3
0,07
1
100
2
0,15
4
80
9
x
x
x
5
2008 r.
zapadal- hospitaliza- hospitalizaność
cja liczba
cja %
0,55
207
99,5
0,24
7
100
0,1
2
100
3,51
75
98,7
0,1
1
100
0,08
2
100
0,27
9
100
1,1
57
100
0,1
1
100
0,19
4
100
0,59
7
100
0,27
6
100
0,37
17
100
0,24
3
100
0,14
2
100
0,27
9
100
0,3
5
100
Tabela II.Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań, zapadalnośc na 100 000
ludności wg wieku, płci
Table II. Hepatitis A in Poland 2007-2008. Nuber of cases, incidence per 100 000 population and by age, sex
Grupy
wieku
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-74
75+
2007 r.
Mężczyzni
Kobiety
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność
x
x
1
0,11
x
x
3
0,33
x
x
1
0,09
1
0,07
x
x
2
0,12
2
0,13
3
0,19
6
0,39
2
0,14
4
0,28
1
0,08
3
0,25
3
0,25
x
x
1
0,07
x
x
x
x
2
0,13
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
1
0,07
Wśród mężczyzn zapadalność była najwyższa w grupach od 25 do 29 lat (1,73) i od 5 do 9 lat (1,48) (tab. II).
Z powodu wzw typu A hospitalizacji wymagało w
2008 r. 207 osób (tab. I). Nie zarejestrowano zgonów
z powodu wzw typu A.
W tabeli III przedstawiono stan zaszczepienia
przeciwko wzw typu A w roku 2008 r. Najwięcej
zaszczepionych było, podobnie jak w roku ubiegłym,
w województwie mazowieckim (40,4 % wszystkich
zaszczepionych w Polsce osób).
Importowane zachorowania stanowiły w 2008 r.
29,8% ogólnej liczby zachorowań na wzw typu A.
2008 r.
Mężczyzni
Kobiety
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność
9
0,94
11
1,22
14
1,48
20
2,23
12
1,08
7
0,66
6
0,44
6
0,46
12
0,75
5
0,32
28
1,73
8
0,51
16
1,07
9
0,62
13
1,02
5
0,4
6
0,5
3
0,25
3
0,22
4
0,29
1
0,07
3
0,19
4
0,31
x
x
1
0,12
x
x
x
x
1
0,06
1
0,13
x
x
Z przeprowadzonych wywiadów epidemiologicznych
wynika, że większość chorych przed zachorowaniem
przebywała w rejonach o wysokiej lub średniej endemiczności. Podobnie jak w latach ubiegłych jako kraj
docelowy najczęściej wymieniano Egipt (tab. IV),
a głównym celem podróży były wycieczki turystyczne.
Poza tym odnotowano wzrost przypadków zawlekanych
z krajów europejskich.
W 2008 r. odnotowano 5 ognisk zachorowań na
wzw A (tabela V). Największe ognisko wystąpiło w
ośrodku dla uchodźców, którego mieszkańcy należeli
do narodowości czeczeńskiej (230 osób, w tym 140
Nr 2
237
Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Liczba i udział procentowy osób zaszczepionych
przeciw wzw typu A w Polsce w latach 2007-2008
wg województw
Table III. Number and percentage of persons vaccinated in
Poland against hepatitis A in the years 2007-2008,
by voivodeship
2007 r.
2008 r.
Liczba
Liczba
Województwo
zaszczepio- % zaszczepio- %
nych
nych
Polska
42 239
100
46 758
100
Dolnośląskie
2867
6,1
2635
5,6
Kujawsko-Pomorskie
2248
4,8
2102
4,5
Lubelskie
749
1,6
623
1,3
Lubuskie
951
2,0
716
1,5
Łódzkie
1330
2,8
2059
4,4
Małopolskie
2083
4,5
2819
6,0
Mazowieckie
16929
36,2
18907
40,4
Opolskie
571
1,2
543
1,2
Podkarpackie
785
1,7
780
1,7
Podlaskie
369
0,8
633
1,4
Pomorskie
2625
5,6
2327
5,0
Śląskie
4086
8,7
4664
10,0
Świętokrzyskie
242
0,5
309
0,7
870
1,9
1009
2,2
Wielkopolskie
3087
6,6
4548
9,7
Zachodniopomorskie
2447
5,2
2084
4,5
dzieci). Ogółem w tym ognisku zachorowało 58 osób
(w tym 57 dzieci, 1 dorosły). Ponadto wystąpiło ognisko
związane z zachorowaniami zawleczonymi z Egiptu.
Ognisko miało zasięg międzynarodowy. Zachorowania
wystąpiły w 4 krajach w okresie od września do listopada 2008 roku na terenie 4 państw: Niemiec – 34 osoby,
Francji – 26 osób, Belgii – 10 osób oraz Polski – 22
osoby. Wszystkie chore osoby przebywały na wycieczce
w Egipcie, większość z nich brała udział w „rejsie po
Nilu” (na różnych statkach). Ponieważ zachorowały
również osoby, które nie uczestniczyły w wycieczce,
trudno dokładnie ustalić, gdzie doszło do zakażenia i co
było jego nośnikiem.
Jak wynika z przedstawionych danych w 2008 r.
wystąpił w Polsce znamienny wzrost liczby zachorowań na wzw typu A, w związku z tym istnieje duże
ryzyko powrotu z okresu bardzo niskiej do okresu
endemiczności niskiej. Ponadto wzrosła liczba osób
podatnych na zakażenie wirusem HAV. W poprzednich
latach mało osób zostało uodpornionych przeciw wzw
Tabela IV. Liczba zawleczonych do Polski zachorowań na
wzw typu A w 2008 r. wg kraju narażenia
Table IV. Number of imported hepatitis A cases in Poland
in 2008 by country of exposure
Kontynent
Afryka
Ogółem
Ameryka
Południowa
Ogółem
Azja
Ogółem
Europa
Kraj
Egipt
Maroko
Chile
Liczba przypadków
39
1
40
1
Indonezja, Chiny
Pakistan
Austria
Belgia
Czechy
Hiszpania
Niemcy
Litwa
Rumunia
Wielka Brytania
Ukraina
Ogółem
Ogółem
1
1
1
2
1
3
1
3
2
1
1
1
6
19
62
typu A – przez przechorowanie lub zaszczepienie, co
wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia epidemii
wyrównawczych na terenie kraju.
Niezbędne jest zatem promowanie działań, mających na celu zapobieganie wzw A (szczepienia,
przestrzeganie zasad higieny), wśród najbardziej narażonych grup społecznych. Poza tym niezwykle ważne
jest wprowadzenie jako elementu diagnostyki badania
charakterystyki molekularnej wirusa HAV, co umożliwiłoby zidentyfikowanie potencjalnego źródła zakażenia,
a także dostarczyłoby informacji o szczepach krążących
na terenie kraju.
Anna Baumann
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia
Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny
Tabela V.Zarejestrowane ogniska zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku
Tabela V.Outbreaks of hepatitis A registered in Poland in 2008
Województwo
narażonych
Kujawsko-Pomorskie
4
Lubelskie
230
Mazowieckie
135
Lubelskie
8
Wielkopolskie
4
Liczba osób
chorych chorych do 14 r.ż
2
2
58
57
4
0
8
0
3
0
Miejsce i okoliczności związane z wystąpieniem ogniska
Mieszkanie prywatne - zachorowania importowane z Egiptu
Ośrodek dla Uchodźców
Dom weselny
Mieszkanie prywatne
Mieszkanie prywatne - zachorowania importowane z Egiptu
Małgorzata Stępień, Mirosław P. Czarkowski
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B W POLSCE W 2008 ROKU
HEPATITIS B IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. w Polsce zgłoszono ogółem 1337 zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B (wzw B),
w tym 38 zachorowań, w których wykryto mieszane zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) i typu
C (HCV), zapadalność wynosiła 3,51 na 100 000. W całkowitej liczbie zarejestrowanych zachorowań na wzw
B 19,6% to zachorowania ostre, zapadalność wynosiła
0,69 i była zróżnicowana terytorialnie: od 0,30 w woj.
zachodniopomorskim do 1,01 w małopolskim. Nowo
wykryte zachorowania przewlekłe stanowiły 80,4%
ogółu zgłoszonych przypadków (zapadalność 2,82). Od
2005 r. uwidacznia się tendencja spadkowa zachorowań
ostrych – o około 20% rocznie, zapadalność w 2008 r.
była o 28% niższa niż w 2007 r. Zapadalność na przewlekłe wzw B, odmiennie niż w przypadku zachorowań
ostrych, pozostaje na poziomie podobnym jak w latach
ubiegłych. Zapadalność na wzw B ogółem wahała się
w województwach: od 1,12 w warmińsko-mazurskim
do 6,57 w opolskim. Najwyższą zapadalność (zarówno
wśród zachorowań ostrych, jak przewlekłych) zanotowano w grupach wieku 35-39 lat (5,61) i 15-19 (5,59).
Zapadalność na ostre wzw B była najwyższa w grupach
wieku: 25-29 (1,03), 35-39 (1,03) oraz w grupie osób
najstarszych – powyżej 75 r.ż. (1,16). Natomiast zachorowania przewlekłe były najczęstsze w grupie wieku
15-19 lat (zapadalność 5,25 na 100 000). W miastach
zapadalność na wzw B (ogółem) była wyższa niż na
wsiach (odpowiednio 3,76 i 3,11) oraz prawie 2-krotnie
wyższa wśród mężczyzn niż wśród kobiet (odpowiednio
4,65 i 2,44). Podobny rozkład zapadalności w zależności od płci i miejsca zamieszkania obserwowano
we wcześniejszych latach. Grupą wieku o najwyższej
zapadalności na wzw B ostre i przewlekłe byli młodzi
dorośli, ale udział poszczególnych grup wieku był różny
w zależności od płci i miejsca zamieszkania. W 2008 r.
hospitalizowano 96,9% ostrych i 75,3% przewlekłych
zachorowań na wzw B. Zmarło z powodu wzw B 68
osób, w tym 19 w wyniku ostrej postaci choroby.
A total of 1337 hepatitis B cases (including 38 cases
of co-infection with HCV) were reported in Poland in
2008, with incidence rate 3.51 per 100,000 population. In total number of registered hepatitis B cases
19.6% were acute ones (incidence 0.69; regionally
ranged from 0.30 in zachodniopomorskie to 1.01 in
małopolskie) and chronic hepatitis accounted for 80.4%
of all cases (incidence 2.82 per 100,000). The registered
acute hepatitis B incidence was 28% lower than in 2007
and decrease of this rate, more than 20 % per year, was
observed since 2005. Unlike acute, new chronic hepatitis B incidence was similar to that reported in previous
years, and this situation seems to be fixed.
Total hepatitis B incidence regionally varied from
1.12 in warmińsko-mazurskie to 6.57 in opolskie. The
highest reported incidence (both acute and chronic)
was observed in age groups 35-39 years old (5.61) and
15-19 (5.59). Acute hepatitis B incidence demonstrated
three peaks: at the age 25-29 (1.03); at the age 35-39
(1.03) and at 75 and over (1.16). In contrast, the highest
incidence of chronic type was in one age group only:
15-19 (5.25 per 100,000). The total incidence in the
urban was higher than in rural areas (incidence 3.76 and
3.11 respectively) and also was higher (almost twice)
in men (4.65) than in women(2.44).
This situation we could observe in previous years.
Overall the most affected groups were young adult, but
age distribution varied in relation to sex and to the type
of residence. Approximately 96.9% of acute hepatitis B
and 75.3% of chronic cases were hospitalized in 2008
in Poland. 68 people died of hepatitis B, including 49
of chronic and 19 of acute hepatitis B.
Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu B, Key words: hepatitis B, infectious diseases, epidemiochoroby zakaźne, epidemiologia, zdrowie publiczne, logy, public health, immunization, Poland, 2008
szczepienia ochronne, Polska, rok 2008
240
Małgorzata Stępień, Mirosław P Czarkowski
Nr 2
Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000
ludności oraz liczba i procent zakażeń mieszanych (HBV/HCV) wg województw
Table I. Hepatitis B in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population, number and percentage
of HBV/HCV coinfections by voivodeship
2008 r.
ogółem
w tym HBV/HCV
Województwo
zachorowazachorowazachorowazachorowazapadalność
zapadalność
zapadalność
%
nia
nia
nia
nia
POLSKA
1 727
4,53
1 454
3,81
1 337
3,51
38
2,8
1. Dolnośląskie
218
7,54
130
4,51
137
4,76
1
0,7
162
7,84
103
4,99
127
6,15
1
0,8
3. Lubelskie
77
3,51
114
5,26
106
4,90
2
1,9
4. Lubuskie
37
3,67
13
1,29
12
1,19
1
8,3
5. Łódzkie
217
8,31
186
7,26
150
5,88
5
3,3
6. Małopolskie
114
3,50
49
1,50
43
1,31
2
4,7
7. Mazowieckie
193
3,75
172
3,32
178
3,43
6
3,4
8. Opolskie
45
4,23
60
5,77
68
6,57
2
2,9
9. Podkarpackie
44
2,10
65
3,10
51
2,43
10. Podlaskie
37
3,07
21
1,76
17
1,43
1
5,9
11. Pomorskie
79
3,59
67
3,04
30
1,35
3
10,0
12. Śląskie
214
4,56
184
3,95
172
3,70
5
2,9
105
8,14
65
5,09
71
5,57
3
4,2
36
2,52
16
1,12
16
1,12
1
6,3
15. Wielkopolskie
111
3,31
178
5,26
130
3,83
4
3,1
44
2,59
31
1,83
29
1,71
1
3,4
Mediana 2002-2006
2007 r.
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2002-2008
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce ogółem 1 337
przypadków wirusowego zapalenia wątroby typu B
(wzw B), w tym 38 zachorowań (2,8 %) wywołanych
przez zakażenie mieszane - wirusem zapalenia wątroby
typu B (HBV) oraz wirusem typu C (HCV). W porównaniu do 2007 r. zapadalność na wzw B w 2008 r. (3,51
na 100 000 ludności) spadła o 8,0 %, a w stosunku do
mediany za lata 2002-2006 o 22,5 % (tab. I).
Wysoką zapadalność na wzw typu B w 2008 r.
odnotowano w województwach: opolskim (6,57 na
100 000 ludności; współczynnik wyższy od przeciętnej
zapadalności w całym kraju o 87,4%), kujawsko-pomorskim (odpowiednio: 6,15; 75,2%), łódzkim (5,88;
67,6%) i świętokrzyskim (5,57; 58,9%). Województwo
łódzkie, pomimo wyraźnego spadku zapadalności
w porównaniu z 2007 r. (o 19,1%), pozostało w grupie
województw o najwyższej zapadalności. W trzech
innych wymienionych województwach w stosunku do
roku 2007 odnotowano wzrost zapadalności: w woj.
kujawsko-pomorskim – o 23,2%, w opolskim – o 13,9%
i świętokrzyskim o 9,6%. W woj. kujawsko-pomorskim,
łódzkim i świętokrzyskim, które w okresie ostatnich 10
lat najczęściej były zaliczane do województw o najwyższej zapadalności na wzw B, obserwuje się w tym
okresie wyraźne tendencje spadkowe zapadalności,
natomiast na terenie województwa opolskiego po 2004
r. zauważalna jest tendencja wzrostowa zapadalności.
Ponieważ po wprowadzeniu zmian w rejestracji zachorowań na wzw B w 2005 r. okresowy wzrost zapadalności notowano także w szeregu innych województw,
nie można wykluczyć, że jest to efekt wspomnianych
zmian utrzymujący się w woj. opolskim dłużej niż w
innych województwach.
Niską zapadalność na wzw typu B w 2008 r. odnotowano w województwach: warmińsko-mazurskim
(1,12), lubuskim (1,19) i małopolskim (1,31) . Największy spadek zapadalności w porównaniu z rokiem 2007
zanotowano w woj. pomorskim (o 55,4%). Względne
różnice zapadalności pomiędzy województwami utrzymały się na poziomie zbliżonym do lat wcześniejszych
i pozostały największe wśród osób młodych.
W 2008 r. spadek zapadalności na wzw B (przynajmniej o 5% w stosunku do 2007 r.) wystąpił na obszarze
10 województw, ale śledząc tendencje długofalowe (od
1999 r.) w poszczególnych województwach (jeżeli pominie się roczne wahania współczynników zapadalności) zauważalny jest wyraźny spadek zapadalności w 13
województwach. Tylko w 3 województwach: lubelskim,
opolskim i wielkopolskim nie stwierdza się wyraźnego
spadku, we wszystkich trzech województwach pozostaje to w związku ze wzrostem liczby rejestrowanych
zachorowań po 2004 r.
Zapadalność w miastach w roku 2008 wynosiła
3,76 na 100 000 mieszkańców i była wyższa o 20,8%
niż na wsiach (3,11 na 100 000). Tendencja spadkowa
utrzymuje się zarówno w miastach, jak i na terenach
wiejskich, ale przewaga zapadalności w miastach
w stosunku do zapadalności na wsiach zmalała z 32,0%
w 2007 r. do 20,8% w 2008 r. (ryc. 1). Wśród zachorowań na wzw typu B utrzymuje się stała , niemal
Nr 2
241
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku
12,0
12,0
Miasto
10,0
Mężczyźni
10,0
Kobiety
Wieś
8,0
Zapadalność
Zapadalność
8,0
6,0
4,0
6,0
4,0
2,0
2,0
0,0
0,0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Rok
2005
2006
2007
1999
2008
Ryc. 1. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w la-
2000
2001
2002
2003
2004
Rok
2005
2006
2007
2008
Ryc. 2. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w la-
Ryc. 1. Wirusowe
zapalenie
wątroby typu
B w Polsce w latach
1999-2008.
tach
1999-2008.
Zapadalność
na 100
000 Zapadalność
ludności
na 100 000 ludności wg środowiska
Ryc. 2. Wirusowe
zapalenie
wątroby typu
B w Polsce w latach
tach
1999-2008.
Zapadalność
na 1999-2008.
100 000 Zapadalność
ludności
na 100 000 ludności wg płci
Fig. 1. Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per 100 000 population by location
Fig.(urban/rural)
1. Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per
Fig. 2. Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per 100 000 population by gender
wg środowiska
100 000 population by location (urban/rural)
dwukrotna przewaga zapadalności mężczyzn; w 2008 r.
zapadalność wynosiła 4,65 wśród mężczyzn i 2,44
wśród kobiet. W okresie 10-letnim zaobserwowano
spadek zapadalności mężczyzn o 63% i kobiet o 71%.
Spadek zapadalności kobiet jest większy niż mężczyzn
– od 2003 r. utrzymuje się różnica zapadalności obu płci
na niekorzyść mężczyzn przekraczająca 90% (ryc. 2).
W obecnej sytuacji epidemiologicznej wzw typu B
szczególnie ważne jest wyodrębnienie ostrych zachorowań z ogólnej liczby zgłoszonych przypadków w celu
monitorowania bieżących działań profilaktycznych.
W 2008 r. odnotowano 262 zachorowania ostre
(zapadalność 0,69 na 100 000), co stanowi 19,6%
Fig. 2.
wg płci
Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per
100 000 population by gender
ogólnej liczby zachorowań na wzw typu B. W porównaniu z rokiem 2007 odsetkowy udział zachorowań
ostrych zmniejszył się o 28,0% (tab. II). Zachorowania
ostre stanowiły połowę lub więcej ogółu zachorowań
w województwach: małopolskim (76,7%), warmińsko-mazurskim (75,0%) i podlaskim (64,7%). Zwraca
uwagę, że przewaga zachorowań ostrych występuje
w tych samych województwach, co w roku poprzednim.
Najmniejszy udział procentowy zachorowań ostrych
odnotowano w województwach: kujawsko-pomorskim (6,3%), dolnośląskim (8,0%) i łódzkim (9,3%).
W skali kraju stały spadek udziału zachorowań ostrych
w ogólnej liczbie zachorowań od początku rejestracji
Tabela II.Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności oraz udział procentowy wg województw
Table II. Acute and chronic hepatitis B in Poland 2007-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and
percentage by voivodeship
Ostre wzw B
2007 r.
Województwo
zachoro- zapawania dalność
POLSKA
364
0,95
1. Dolnośląskie
18
0,63
17
0,82
3. Lubelskie
18
0,83
4. Lubuskie
4
0,40
5. Łódzkie
21
0,82
6. Małopolskie
38
1,16
7. Mazowieckie
65
1,26
8. Opolskie
13
1,25
9. Podkarpackie
23
1,10
10. Podlaskie
18
1,51
11. Pomorskie
17
0,77
12. Śląskie
68
1,46
11
0,86
8
0,56
15. Wielkopolskie
20
0,59
5
0,30
%
25,0
13,8
16,5
15,8
30,8
11,3
77,6
37,8
21,7
35,4
85,7
25,4
37,0
16,9
50,0
11,2
16,1
2008 r.
zachoro- zapawania dalność
262
0,69
11
0,38
8
0,39
17
0,79
6
0,59
14
0,55
33
1,01
48
0,92
10
0,97
12
0,57
11
0,92
8
0,36
46
0,99
8
0,63
12
0,84
13
0,38
5
0,30
%
19,6
8,0
6,3
16,0
50,0
9,3
76,7
27,0
14,7
23,5
64,7
26,7
26,7
11,3
75,0
10,0
17,2
Przewlekłe wzw B
2007 r.
2008 r.
zacho- zapazacho- zapa%
rowania dalność
rowania dalność
1 090
2,86 75,0 1 075
2,82
112
3,89 86,2
126
4,38
86
4,16 83,5
119
5,76
96
4,43 84,2
89
4,11
9
0,89 69,2
6
0,59
165
6,44 88,7
136
5,33
11
0,34 22,4
10
0,30
107
2,07 62,2
130
2,50
47
4,52 78,3
58
5,61
42
2,00 64,6
39
1,86
3
0,25 14,3
6
0,50
50
2,27 74,6
22
0,99
116
2,49 63,0
126
2,71
54
4,23 83,1
63
4,95
8
0,56 50,0
4
0,28
158
4,67 88,8
117
3,45
26
1,54 83,9
24
1,42
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2007-2008
%
80,4
92,0
93,7
84,0
50,0
90,7
23,3
73,0
85,3
76,5
35,3
73,3
73,3
88,7
25,0
90,0
82,8
242
Nr 2
ostrych zachorowań (tj. od 2005 r.) zaobserwowano
zaledwie w 6 województwach, z największym spadkiem w woj. dolnośląskim i wielkopolskim (o 67%).
W pozostałych województwach widoczne są wahania
proporcji zachorowań ostrych i przewlekłych. Wahania
te związane są przede wszystkim z trudnościami jakie w
polskich warunkach napotyka nadzór epidemiologiczny
nad przewlekłą postacią wzw B (np. brak centralnego
rejestru zachorowań) i z terytorialnym zróżnicowaniem
jakości tego nadzoru.
Zapadalność na ostre wzw B w 2008 r. była najwyższa w woj. małopolskim (1,01 na 100 000), śląskim
(0,99) i opolskim (0,97), zaś niską zapadalność zarejestrowano w województwach: zachodniopomorskim
(0,30), pomorskim (0,36) oraz wielkopolskim i dolnośląskim (po 0,38). Zwraca uwagę fakt, że od momentu
wyodrębnienia przypadków ostrych w nadzorze nad
wzw B spadkowa tendencja zapadalności na tę postać
wzw obserwowana jest w całym kraju, we wszystkich
województwach.
W ogólnej liczbie zachorowań na wzw B zarejestrowanych w Polsce w 2008 r. 80,4% stanowiły nowo
wykryte zachorowania przewlekłe i to one przede
wszystkim wyznaczają zarówno poziom ogólnej
zapadalności na wzw B w Polsce, jak i terytorialne
zróżnicowanie tej zapadalności (ryc. 3, 4). Zapadalność
na przewlekłe wzw B wahała się od 0,28 na 100 000
w województwie warmińsko-mazurskim do 5,76 w woj.
kujawsko-pomorskim i wynosiła w skali kraju 2,82 na
100 000. Oznacza to utrzymywanie się zapadalności na
przewlekłe wzw B na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych, spadek ogólnej zapadalności na wzw B wynika
zaś z wyraźnego spadku zapadalności na ostre wzw B
(począwszy od 2005 r. o około 20% w skali roku).
Odsetek hospitalizacji przypadków przewlekłych
wynosił 75,3%, ale podobnie jak w poprzednich la-
tach wykazywał duże zróżnicowanie geograficzne: od
37% w woj. mazowieckim i 38% w woj. lubelskim
do 100% w woj. lubuskim, warmińsko-mazurskim
i zachodniopomorskim. Utrzymujące się duże różnice
odsetka hospitalizacji w poszczególnych województwach odzwierciedlają różnice interpretacji kryteriów
kwalifikacji zachorowań i ich zgłaszania, w mniejszym
stopniu wynikają z różnic zapadalności. Zachorowania
ostre hospitalizowano w 96,9% i mimo nieznacznego
spadku w porównaniu do wcześniejszych lat, odsetek
ten przekracza 90% we wszystkich województwach.
Rozkład zapadalności w zależności od płci i miejsca
zamieszkania (miasto/wieś) w przypadku zachorowań
ostrych i przewlekłych jest podobny, zwraca jednak
uwagę mniejszy udział mężczyzn w przypadku zachorowań ostrych w porównaniu z 2007 r. (tab. III i IV)
Czynnikiem silnie różnicującym zapadalność zarówno w przypadku ostrego, jak i przewlekłego wzw
B pozostaje wiek. W 2008 r. zapadalność na przewlekłe
wzw B była najwyższa wśród osób w grupie wieku
15-39 lat, ze szczytem w grupie 15-19 lat. W tej grupie
znajduje się młodzież urodzona w latach bezpośrednio poprzedzających wprowadzenie obowiązkowych
szczepień noworodków (w różnych województwach
wprowadzano masowe szczepienia przeciw wzw B
w latach 1994-1996), kiedy zapadalność na wzw B
wśród dzieci do 4 r. ż. sięgała 40 na 100 000.
Zapadalność na przewlekłe wzw B jest wyższa
w miastach niż na wsiach w przedziale wieku 25-74
lata z największą różnicą w przedziale 30-44 lata, jedynie wśród najstarszych osób (powyżej 75 r.ż.) i wśród
młodzieży przeważa zapadalność na wsiach.
73,3%
25,0%
82,8%
Ostre wzw B
Przewlekłe wzw B
3,5
3,0
50,0%
73,0%
90,0%
2,5
Zapadalność
35,3%
93,7%
90,7%
2,0
92,0%
1,5
Zapadalność
85,3%
73,3%
84,0%
88,7%
1,0
4,84 do
3,48 do
1,40 do
1,12 do
0,5
00
0,0
6,57
4,83
3,47
1,39
(4)
(4)
(4)
(4)
76,5%
23,3%
Ryc. 4. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 r. Zapadalność na 100 000 ludności
udział nowo wykrytych
zachorowań
przewlekłych wg
województw
Ryc.oraz
4. procentowy
Wirusowe
zapalenie
wątroby
typu
B w Polsce
Fig. 4. Hepatitis B in Poland in 2008. Incidence per 100 000 population and percentage of newly diagnosed
Rok
w by2008
r. Zapadalność na 100 000 ludności oraz
chronic cases,
voivodeship
procentowy udział nowo wykrytych zachorowań
Ryc. 3. Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby
Ryc. 3. Ostretypu
i przewlekłe
wirusowe
zapalenie
wątroby typu
B w Polsce
przewlekłych wg województw
B w Polsce
w latach
2005-2008.
Zapadalność
Fig. 4. Hepatitis B in Poland in 2008. Incidence per
w latach
2005-2008.
Zapadalność na 100 000 ludności
na 100
000 ludności
100 000 population and percentage of newly diaFig.
AcuteAcute
and chronic
hepatitishepatitis
B in Poland
Incidence
Fig.3.3.
and chronic
B in2005-2008.
Poland 2005-2008.
gnosed chronic cases, by voivodeship
Incidence
per 100 000 population
per 100
000 population
2005
2006
2007
2008
Nr 2
243
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000
ludności i udział procentowy wg wieku, płci i środowiska
Table III. Acute hepatitis B in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age,
gender, and location (urban/rural)
Płeć
Środowisko
mężczyźni
kobiety
miasto
zacho- zapazacho- zapazacho- zapazarowa- dal%
rowadal%
rowadal% choronia
ność
nia
ność
nia
ność
wania
0 - 14
15 - 19
8
0,59
5,0
1
0,08
1,0
6
0,40
3,5
3
20 - 24
13
0,82
8,1
5
0,32
5,0
13
0,69
7,6
5
25 - 29
21
1,29 13,0
12
0,76
11,9
27
1,33 15,8
6
30 - 34
19
1,27 11,8
7
0,48
6,9
18
0,96 10,5
8
35 - 39
17
1,34 10,6
9
0,72
8,9
21
1,37 12,3
5
40 - 44
16
1,35
9,9
7
0,59
6,9
16
1,14
9,4
7
45 - 49
11
0,82
6,8
5
0,37
5,0
5
0,30
2,9
11
50 - 54
10
0,68
6,2
12
0,77
11,9
16
0,81
9,4
6
55 - 59
14
1,09
8,7
9
0,63
8,9
13
0,71
7,6
10
60 - 64
9
1,07
5,6
6
0,60
5,9
8
0,65
4,7
7
65 - 74
12
1,03
7,5
12
0,73
11,9
12
0,67
7,0
12
75 +
11
1,43
6,8
16
1,03
15,8
16
1,16
9,4
11
Ogółem 161
0,87 100,0 101
0,51 100,0 171
0,73 100,0 91
Wiek
w
latach
wieś
zapadalność
0,26
0,40
0,51
0,75
0,51
0,73
1,05
0,57
1,10
1,14
1,17
1,17
0,61
Ogółem
%
3,3
5,5
6,6
8,8
5,5
7,7
12,1
6,6
11,0
7,7
13,2
12,1
100,0
zacho- zaparowania dalność
9
18
33
26
26
23
16
22
23
15
24
27
262
0,34
0,57
1,03
0,88
1,03
0,97
0,59
0,73
0,84
0,82
0,85
1,16
0,69
%
3,4
6,9
12,6
9,9
9,9
8,8
6,1
8,4
8,8
5,7
9,2
10,3
100,0
Tabela IV. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000
ludności i udział procentowy wg wieku, płci i środowiska
Table IV. Chronic hepatitis B in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age,
gender, and location (urban/rural)
Płeć
mężczyźni
Wiek
w latach zacho- zapadalrowania
ność
0-4
1
0,10
5-9
1
0,11
10 - 14
8
0,72
15 - 19
93
6,83
20 - 24
95
5,96
25 - 29
85
5,24
30 - 34
79
5,29
35 - 39
81
6,38
40 - 44
59
4,96
45 - 49
52
3,89
50 - 54
47
3,20
55 - 59
29
2,25
60 - 64
16
1,90
65 - 74
26
2,23
75 +
24
3,12
Ogółem
696
3,78
Środowisko
Ogółem
kobiety
miasto
wieś
zacho- zapazacho- zapazacho- zapazazapa%
rowadal%
rowadal%
rowadal% choro- dalnia
ność
nia
ność
nia
ność
wania ność
0,1
1
0,11
0,3
1
0,09
0,1
1
0,13
0,3
2
0,11
0,1
1
0,12
0,3
1
0,05
1,1
3
0,28
0,8
5
0,43
0,7
6
0,59
1,6
11
0,51
13,4
47
3,61
12,4
69
4,62
9,8
71
6,06 19,2 140
5,25
13,6
43
2,79
11,3
71
3,77 10,1
67
5,34 18,1 138
4,40
12,2
31
1,96
8,2
78
3,86 11,1
38
3,22 10,3 116
3,62
11,4
45
3,09
11,9
95
5,04 13,5
29
2,72
7,8
124
4,21
11,6
34
2,73
9,0
84
5,48 11,9
31
3,16
8,4
115
4,57
8,5
24
2,04
6,3
60
4,27
8,5
23
2,40
6,2
83
3,51
7,5
34
2,49
9,0
63
3,80
8,9
23
2,20
6,2
86
3,18
6,8
32
2,06
8,4
55
2,79
7,8
24
2,28
6,5
79
2,61
4,2
22
1,53
5,8
43
2,36
6,1
8
0,88
2,2
51
1,87
2,3
14
1,40
3,7
21
1,71
3,0
9
1,47
2,4
30
1,63
3,7
22
1,34
5,8
33
1,85
4,7
15
1,46
4,1
48
1,71
3,4
27
1,74
7,1
27
1,95
3,8
24
2,55
6,5
51
2,19
100,0 379
1,92 100,0 705
3,03 100,0 370
2,50 100,0 1 075 2,82
%
0,2
0,1
1,0
13,0
12,8
10,8
11,5
10,7
7,7
8,0
7,3
4,7
2,8
4,5
4,7
100,0
Mężczyźni chorowali na przewlekłe wzw B niemal
2-krotnie częściej niż kobiety, przewagę zapadalności
mężczyzn odnotowano we wszystkich grupach wieku
powyżej 10 r.ż.
Rozkład wieku zachorowań na ostre wzw B w miastach różnił się od obserwowanego w 2007 r. Najwyższa
zapadalność wystąpiła w grupach wieku 25-29 i 35-39
lat, ale wśród osób starszych nie zaznaczył się wyraźny
spadek (w najstarszej grupie wieku powyżej 75 r. ż.
odnotowano kolejny szczyt). Na wsiach, podobnie jak
w roku poprzednim, zapadalność była najwyższa wśród
osób po 55 r. ż. i znacznie przekraczała zapadalność
w miastach w grupie wieku 55-74 lata.
244
Różnice w udziale poszczególnych grup wieku
widoczne są także pomiędzy kobietami i mężczyznami.
Wśród mężczyzn najwyższa zapadalność na ostre wzw
B była w przedziale wieku 25-44 lata, natomiast wśród
kobiet nie zaznaczył się jeden wyraźny szczyt; wyższa
zapadalność była w grupach wieku: 25-29 lat, 50-54
lata i powyżej 65 r. ż. Zarówno wśród mężczyzn, jak
i kobiet zwraca uwagę wysoka zapadalność w wieku
powyżej 75 r. ż. (odpowiednio 1,43 i 1,03). W 2008 r.
nie zarejestrowano ani jednego przypadku ostrego wzw
B wśród dzieci do 14 r. ż.
W odniesieniu do definicji przypadku ostrego wzw
B stosowanej w nadzorze epidemiologicznym w Polsce
od 2005 r. przypadki zakwalifikowane jako potwierdzone stanowiły w 2008 r. 63% ogółu zarejestrowanych
ostrych (w 2007 r. – 73,9%). Wzrósł odsetek przypadków „prawdopodobnych” bez pełnego potwierdzenia
laboratoryjnego.
Według danych GUS w 2008 r. z powodu wzw B
zmarło w Polsce 68 osób.
W 49 przypadkach jako wyjściową przyczynę zgonu
podano wzw B przewlekłe, a w 19 – wzw B ostre.
Podsumowując, tendencja spadkowa występowania
wzw B na terenie Polski obserwowana w ubiegłych
latach utrzymuje się, przy czym spadek ogólnej liczby zachorowań spowodowany jest głównie dalszym
Nr 2
spadkiem liczby przypadków ostrego wzw B. Poprawa
sytuacji epidemiologicznej w zakresie wzw B wynika
ze wzrostu odsetka zaszczepionych w populacji i dalszej poprawy sytuacji sanitarnej w placówkach opieki
zdrowotnej. Po raz pierwszy od 2005 r. nie odnotowano
ani jednego zachorowania na ostre wzw B wśród dzieci
do 14 r. ż., jednak częstość rejestrowania przypadków
przewlekłych utrzymuje się na poziomie zbliżonym
do lat wcześniejszych. W kolejnych latach można
spodziewać się przesunięcia szczytu zapadalności
na przewlekłe wzw B na starsze grupy wieku. Utrzymująca się tendencja spadkowa zapadalności na ostre
wzw B skłania do prowadzenia pogłębionej analizy
zgłaszanych przypadków w celu lepszego rozpoznania
i szybkiego przeciwdziałania aktualnie dominującym
czynnikom ryzyka zakażenia i szerzenia wzw B.
Małgorzata Stępień
Zakład Higieny
Małgorzata Stępień, Magdalena Rosińska
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C W POLSCE W 2008 ROKU
HEPATITIS C IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W Polsce w 2008 r. jako przypadki potwierdzone
wirusowego zapalenia wątroby typu C (wzw typu C)
rejestrowane były zachorowania objawowe lub przebiegające z podwyższonym poziomem transaminaz, potwierdzone laboratoryjnie. Rejestrowano również nowo
wykryte zakażenia HCV z uwzględnieniem podziału na
przypadki potwierdzone i prawdopodobne. W 2008 r.
zarejestrowano w Polsce 2 353 zachorowania na wzw
typu C, w tym 38 wywołanych przez zakażenia mieszane
HCV i HBV. Zapadalność w przeliczeniu na 100 000
mieszkańców wynosiła 6,17 i w porównaniu z 2007 r.
była niższa o 14,5%. Z powodu wzw typu C zmarło
w 2008 r. 155 osób, w tym 5 z powodu ostrej postaci
choroby. Podobnie jak w latach ubiegłych zapadalność
w miastach była wyższa niż na wsiach (odpowiednio
7,7 i 3,8) oraz wyższa wśród mężczyzn (7,1) niż wśród
kobiet (5,31). Liczba nowo wykrytych zakażeń HCV
wynosiła 5 305 (częstość wykrywania na 100 000
mieszkańców 13,9), zaznaczył się istotny 48% spadek
w stosunku do 2007 r. Obserwowane zmiany wymagają
dalszego, dokładnego monitorowania.
In 2008 hepatitis C surveillance system in Poland
covered cases with clinical signs or elevated liver function tests, according to the European case definition as
well as all newly detected cases (Polish case definition).
In 2008 there were 2 353 new cases of symptomatic
hepatitis C registered in Poland, with the incidence
rate 6.17 per 100 000. The incidence rate decreased by
14.5% in comparison to 2007 (2753 new cases with the
incidence 7.22). There were 155 deaths due to hepatitis
C in 2008 in Poland including 5 deaths of acute and 150
of chronic hepatitis C. Similarly to the preceding years
cities were more affected then rural areas (incidence
respectively 7.7 and 3.8 per 100 000) and the incidence
was higher in men (7.1) then in women (5.31). In 2008
the number of cases of newly detected HCV infections
reported was 5 305, with rate of detecting HCV of
13.9 per 100 000 population. Comparing to 2007, the
observed rate decreased by 48%. This significant decrease is most likely related to changes in surveillance
and determines the necessity of careful monitoring of
newly detected HCV infections during the following
years. Hepatitis C remains a major problem of public
health in Poland.
Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu C, Key words: hepatitis C, epidemiology, infectious diseepidemiologia, choroby zakaźne, zdrowie publiczne, ases, public health, Poland, 2008
Polska, rok 2008
WPROWADZENIE
Epidemiologiczną analizę występowania wirusowego zapalenia wątroby typu C (wzw typu C) w Polsce
w 2008 roku przeprowadzono na podstawie danych
zbiorczych opublikowanych w biuletynie rocznym
(Czarkowski MP i in. „Choroby zakaźne i zatrucia w
Polsce w 2008 roku.” Warszawa, NIZP - PZH i GIS).
Wykorzystano również dane GUS dotyczące zgonów
z powodu wzw typu C.
Dane te zbierane są w oparciu o obowiązujące
przepisy prawne, które określają jednostki chorobowe,
podmioty zobowiązane do ich zgłaszania oraz uwzględniają definicje przypadków przyjęte do celów nadzoru
epidemiologicznego. Należy zwrócić uwagę, iż w ostatnim okresie sposób prowadzenia nadzoru nad wzw C
ulegał licznym zmianom, co może powodować wahania
w liczbie rejestrowanych przypadków. Główne zmiany
w zgłaszaniu i rejestracji wzw C w Polsce w latach
2005 – 2008 dotyczą podmiotów zobowiązanych do
zgłaszania oraz definicji nowo wykrytych zakażeń HCV.
246
ZACHOROWANIA NA WIRUSOWE
ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 2 353 przypadki objawowe wzw typu C, w tym 38 (1,6%)
wywołanych przez zakażenia mieszane HCV i HBV.
Zapadalność wynosiła 6,17 na 100 000 ludności; była
niższa o 14,5% od notowanej w 2007 r. (7,22; 2753
zachorowań) i zbliżona do mediany za lata 2002-2006
(wyższa o 4,6%). Liczbę zachorowań i zapadalność
w poszczególnych województwach przedstawiono
w tabeli I.
Zachorowania na wzw typu C stwierdzono we
wszystkich województwach na terenie kraju. Wysoką
liczbę zachorowań (powyżej 300) odnotowano w województwach: mazowieckim (427), dolnośląskim (331)
oraz wielkopolskim (303), natomiast najmniejszą liczbę
przypadków zgłoszono z województwa warmińskomazurskiego – 17.
Podobnie jak w poprzednich latach stwierdzono
znaczne różnice zapadalności w poszczególnych województwach: od 0,97 ( woj. małopolskie) do 12,48
(woj. świętokrzyskie) na 100 000 ludności. W 2008 r.
tylko w dwóch województwach zapadalność przekroczyła 10 na 100 000 (świętokrzyskie, dolnośląskie);
niskie współczynniki zapadalności – w granicach 2 na
100 000 lub poniżej, odnotowano w województwach:
warmińsko-mazurskim (1,19), podkarpackim (2,1) i
podlaskim (2,27).
W trzech województwach odnotowano duży spadek
zapadalności w porównaniu z rokiem 2007: w woj.
Nr 2
warmińsko-mazurskim (o 47%), lubelskim (o 40%), i
łódzkim (spadek o36%).
Tylko w woj. kujawsko-pomorskim wystąpił wzrost
zapadalności o 21% w porównaniu z 2007 r.
Podobnie jak w poprzednich latach, zapadalność na
wzw typu C w Polsce była niemal dwukrotnie wyższa
w miastach niż na wsi oraz o prawie 34% wyższa wśród
mężczyzn (7,10) niż wśród kobiet (5,31). Zapadalność
jest stale wyższa wśród mężczyzn, ale stosunek zapadalności kobiet do mężczyzn ulega wahaniom w poszczególnych grupach wieku.
W 2008 r. największą różnicę odnotowano, podobnie jak w roku 2007 w grupie wieku 20 – 44 lata, w której zapadalność wśród mężczyzn była o ponad 70%
wyższa (tab. II). Natomiast w starszych grupach wieku
(50-64 lata) zapadalność wśród kobiet przewyższa
zapadalność wśród mężczyzn, z największą przewagą
w grupie wieku 60-64 lata: zapadalność wśród kobiet
była wyższa o 24%.
Najwyższą zapadalność oraz najwięcej przypadków
zachorowań zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród
kobiet, odnotowano w grupie wieku 50 – 54 lata.
Różnice w udziale poszczególnych grup wieku
w ogólnej liczbie zachorowań w zależności od środowiska zamieszkania (miasto lub wieś) były mniej
zaznaczone niż w roku 2007, nadal jednak na wsi najwięcej zachorowań zanotowano w grupie osób młodych
– 40% stanowiły osoby pomiędzy 15 a 35 rokiem życia
(w mieście w tej grupie wieku było 31 % przypadków).
W 2008 r. z powodu wzw C hospitalizowano w Polsce 1 527 osób, co stanowi 64,9% ogółu zarejestrowanych zachorowań. Jest to wzrost w porównaniu z 2007
Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000
ludności oraz procent zakażeń mieszanych wg województw
Table I. Hepatitis C in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population, number and percentage
of HCV/HBV co-infection by voivodeship
Województwo
1.Dolnośląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
POLSKA
Mediana 2002-2006
l.zach
336
221
146
97
280
83
270
30
48
27
114
139
202
35
234
92
2255
zapad.
11,6
10,7
6,7
9,6
10,8
2,5
5,3
2,9
2,3
2,2
5,2
2,9
15,7
2,5
7,0
5,4
5,9
2007 r.
ogółem
l.zach
zapad.
293
10,17
150
7,26
257
11,85
28
2,78
314
12,26
34
1,04
505
9,75
55
5,29
46
2,19
30
2,51
117
5,30
300
6,43
174
13,62
32
2,24
343
10,14
75
4,43
2753
7,22
2008 r.
ogółem
w tym HCV/HBV
l.zach
zapad.
l.zach
%
331
11,51
1
0,3
181
8,76
1
0,6
137
6,33
2
1,5
29
2,88
1
3,4
199
7,80
5
2,5
32
0,97
2
6,3
427
8,22
6
1,4
56
5,41
2
3,6
44
2,10
0
0,0
27
2,27
1
3,7
77
3,48
3
3,9
287
6,17
5
1,7
159
12,48
3
1,9
17
1,19
1
5,9
303
8,93
4
1,3
47
2,78
1
2,1
2353
6,17
38
1,6
Nr 2
Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku
247
Tabela II.Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności
i udział procentowy według wieku, płci i środowiska
Table II. Hepatitis C in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age, sex and
location (urban/rural)
Płeć
Mężczyźni
Kobiety
l.zach. zapad.
%
l.zach. zapad.
%
0-4
3
0,3
0,2
7
0,8
0,7
5-9
3
0,3
0,2
2
0,2
0,2
10-14
5
0,5
0,4
3
0,3
0,3
15-19
94
6,9
7,2
65
5,0
6,2
20-24
129
8,1
9,9
73
4,7
7,0
25-29
134
8,3
10,3
67
4,2
6,4
30-34
135
9,0
10,3
77
5,3
7,4
35-39
118
9,3
9,0
56
4,5
5,4
40-44
111
9,3
8,5
62
5,3
5,9
45-49
122
9,1
9,3
106
7,8
10,1
50-54
152 10,4
11,6
164 10,6
15,7
55-59
101
7,8
7,7
123
8,6
11,8
60-64
55
6,6
4,2
81
8,1
7,7
65-74
93
8,0
7,1
119
7,3
11,4
>75
52
6,8
4,0
41
2,6
3,9
Ogółem 1307
7,1 100,0 1046
5,3
100
Grupa
wieku
l.zach.
6
3
7
91
133
157
169
128
127
169
254
180
113
171
76
1784
r., w którym hospitalizowano 60% przypadków, ale w
porównaniu z wcześniejszymi latami (od 2000 roku)
nadal utrzymuje się tendencja spadkowa. Podobnie
jak w poprzednich latach zwraca uwagę duże zróżnicowanie odsetka osób hospitalizowanych w poszczególnych województwach - i tak w woj. mazowieckim
hospitalizowano tylko 15% chorych, w świętokrzyskim
i lubelskim po 37%, podczas gdy w łódzkim, opolskim
i wielkopolskim – ponad 90 (odpowiednio:94,5%;
98,2%; 90,4%) zarejestrowanych przypadków. Tak duże
wahania wskazują na utrzymujące się różnice w zgłaszalności i/lub sposobie wykazywania zachorowań.
W 2008 r. z powodu wzw C zmarło łącznie 155
osób, w tym 5 z powodu ostrej postaci choroby. Pomimo zmniejszającej się liczby zachorowań na wzw C
8,0
Zapadalność
7,0
Zapadalność
Liczba zgonów
160
140
120
6,0
100
5,0
80
4,0
60
3,0
2,0
40
1,0
20
Liczba zgonów
9,0
0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Ryc.1.
Wirusowe
zapalenie
typu1997-2008.
C w Polsce w laRyc.1.
Wirusowe
zapalenie wątroby
typu C wwątroby
Polsce w latach
Zapadalność
100 000 ludności
oraz liczba zgonów
tachna1997-2008.
Zapadalność
Fig.1. Hepatitis C in Poland 1997-2008. Incidence per 100 000 population
oraz liczba zgonów
and number of deaths
Fig.1.
Hepatitis C in Poland 1997-2008. Incidence per
100 000 population and number of deaths
Środowisko
Ogółem
Miasto
Wieś
zapad.
%
l.zach. zapad.
%
l.zach. zapad.
%
0,6
0,3
4
0,5
0,7
10
0,5
0,4
0,3
0,2
2
0,2
0,4
5
0,3
0,2
0,6
0,4
1
0,1
0,2
8
0,4
0,3
6,1
5,1
68
5,8
12,0
159
6,0
6,8
7,1
7,5
69
5,5
12,1
202
6,4
8,6
7,8
8,8
44
3,7
7,7
201
6,3
8,5
9,0
9,5
43
4,0
7,6
212
7,2
9,0
8,4
7,2
46
4,7
8,1
174
6,9
7,4
9,0
7,1
46
4,8
8,1
173
7,3
7,4
10,2
9,5
59
5,7
10,4
228
8,4
9,7
12,9
14,2
62
5,9
10,9
316
10,5 13,4
9,9
10,1
44
4,9
7,7
224
8,2
9,5
9,2
6,3
23
3,8
4,0
136
7,4
5,8
9,6
9,6
41
4,0
7,2
212
7,6
9,0
5,5
4,3
17
1,8
3,0
93
4,0
4,0
7,7 100,0
569
3,8
100,0 2353
6,2
100
ponownie odnotowano istotny wzrost umieralności
z powodu tej choroby (ryc.1).
NOWO WYKRYTE ZAKAŻENIA WIRUSEM
ZAPALENIA WĄTROBY TYPU C (HCV)
W roku 2008 zgłoszono 5 305 przypadków nowo
wykrytych zakażeń HCV, co stanowi ponad 48% spadek
w stosunku do liczby odnotowanej w 2007 r. (tab. III).
Najwięcej przypadków zakażenia HCV zgłoszono
z województw: mazowieckiego (878), pomorskiego
(635) i śląskiego (633), natomiast najmniejszą liczbę
przypadków zarejestrowano w województwach: podkarpackim (71), podlaskim ( 94 ) i opolskim (99).
Wysoką częstość wykrywania HCV w przeliczeniu
na 100 tys. mieszkańców zanotowano w województwie
pomorskim (28,7), łódzkim (20,3) i mazowieckim
(16,9). Najniższa częstość z kolei wystąpiła w województwie podkarpackim – 3,4 na 100 000 mieszkańców.
W porównaniu z 2007 r. we wszystkich województwach
zanotowano spadek wykrywalności nowych zakażeń
HCV, największy w województwach: świętokrzyskim
(spadek o 67%), małopolskim (66%) i kujawsko-pomorskim (64%).
Z analizy liczby nowo wykrywanych zakażeń
w podziale na grupy wieku oraz na płeć i środowisko
zamieszkania wynika, że częstość ich wykrywania jest o
46% wyższa wśród mężczyzn niż wśród kobiet (większa
przewaga mężczyzn niż przed rokiem) oraz, podobnie
jak w latach 2006 i 2007, prawie dwukrotnie wyższa
w miastach niż na wsi. Prawie 3/4 nowo wykrywanych
248
Nr 2
Tabela III. Nowo wykryte zakażenia HCV w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań zapadalność na 100 000 ludności
wg województw i środowiska.
Table III. New cases of HCV infection in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by
voivodeship and location (urban/rural)
2007 r.
Województwo
1.Dolnośląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
POLSKA
l.zach
651
723
450
342
747
994
1306
198
184
180
808
1691
406
268
948
346
10242
zapad.
22,6
35,0
20,7
33,9
29,2
30,4
25,2
19,0
8,8
15,1
36,6
36,3
31,8
18,8
28,0
20,4
26,9
2008 r.
Miasto
Wieś
l.zach
zapad.
l.zach
zapad.
280
13,8
80
9,5
164
13,0
94
11,7
150
14,9
101
8,7
114
17,7
31
8,5
388
23,6
131
14,4
210
13,0
129
7,8
691
20,6
187
10,2
73
13,4
26
5,3
36
4,2
35
2,8
70
9,9
24
5,0
508
34,4
127
17,2
561
15,4
72
7,1
79
13,7
54
7,8
130
15,2
35
6,1
297
15,5
182
12,3
215
18,5
31
5,9
3966
17,0
1339
9,0
Ogółem
l.zach
360
258
251
145
519
339
878
99
71
94
635
633
133
165
479
246
5305
zapad.
12,5
12,5
11,6
14,4
20,3
10,3
16,9
9,6
3,4
7,9
28,7
13,6
10,4
11,6
14,1
14,5
13,9
Tabela IV. Nowo wykryte zakażenia HCV w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności
i udział procentowy według wieku, płci i środowiska.
Table IV. New cases of HCV infection in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age, sex and location (urban/rural)
Grupa
wieku
Mężczyźni
l.zach. zapad.
0-4
29
3,0
5-9
10
1,1
10-14
9
0,8
15-19
307
22,5
20-24
374
23,4
25-29
337
20,8
30-34
294
19,7
35-39
209
16,5
40-44
236
19,8
45-49
234
17,5
50-54
297
20,2
55-59
211
16,4
60-64
134
16,0
65-74
239
20,5
>75
148
19,2
Ogółem 3068
16,7
Płeć
%
l.zach.
0,9
28
0,3
4
0,3
5
10,0
151
12,2
151
11,0
167
9,6
146
6,8
132
7,7
143
7,6
190
9,7
287
6,9
226
4,4
153
7,8
258
4,8
196
100 2237
Środowisko
Kobiety
zapad.
3,1
0,4
0,5
11,6
9,8
10,6
10,0
10,6
12,2
13,9
18,5
15,7
15,3
15,7
12,6
11,4
%
l.zach.
1,2
40
0,2
10
0,2
9
6,8
235
6,8
360
7,5
398
6,5
357
5,9
247
6,4
282
8,5
317
12,8
440
10,1
353
6,8
230
11,5
405
8,8
283
100 3966
zakażeń HCV stwierdzono wśród mieszkańców miast
(tab. IV). Utrzymują się różnice w rozkładzie wieku
zakażeń wśród mężczyzn i kobiet: w przypadku mężczyzn dominują osoby młode w przedziale wieku od 20
do 35 lat (zarówno pod względem liczby zgłoszeń jak
i częstości wykrywania), a następnie osoby w grupie
wieku 50-54 lata, natomiast wśród kobiet przeważają
osoby w wieku powyżej 45 roku życia, a zwłaszcza
w grupie od 50 do 59 lat. W porównaniu do wieku
Miasto
zapad.
3,7
1,0
0,8
15,7
19,1
19,7
19,0
16,1
20,0
19,1
22,3
19,4
18,7
22,7
20,5
17,0
%
l.zach.
1,1
17
0,3
4
0,2
5
5,9
223
9,1
165
10,0
106
9,0
83
6,2
94
7,1
97
8,0
107
11,1
144
8,9
84
5,8
57
10,2
92
7,1
61
100 1339
Wieś
zapad.
2,2
0,5
0,5
19,0
13,2
9,0
7,8
9,6
10,1
10,2
13,7
9,3
9,3
9,0
6,5
9,0
Ogółem
%
l.zach. zapad.
1,3
57
3,1
0,3
14
0,8
0,4
14
0,6
16,5
458
17,2
12,3
525
16,7
7,9
504
15,7
6,2
440
14,9
7,0
341
13,6
7,2
379
16,0
8,0
424
15,7
10,8
584
19,3
6,3
437
16,0
4,3
287
15,6
6,9
497
17,7
4,6
344
14,8
100 5305
13,9
%
1,1
0,3
0,3
8,6
9,9
9,5
8,3
6,4
7,1
8,0
11,0
8,2
5,4
9,4
6,5
100
chorych w zakażeniach HCV procentowo większy
jest udział osób po 65 r. ż.(utrzymująca się tendencja),
co może wynikać z częstszego korzystania z pomocy
lekarskiej i stosunkowo częstszych w tej grupie wieku badań w kierunku wzw C pomimo braku objawów
klinicznych wzw.
W 2008 r. wprowadzono do stosowania w nadzorze
epidemiologicznym definicję nowo wykrytych zakażeń
wzw C, z uwzględnieniem podziału na przypadki praw-
Nr 2
Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku
dopodobne i potwierdzone. Przedstawione w tabelach
III i IV dane stanowią całkowitą liczbę zgłoszonych
przypadków (5 305), wśród których liczba przypadków
potwierdzonych wynosiła 2 944 (55,5 % ogółu zgłoszonych) i o 25 % przewyższała liczbę zgłoszonych w tym
samym czasie zachorowań na wzw typu C. Należy
podkreślić jednak, że są to dwie odrębne grupy: tradycyjnie rejestrowane zachorowania na wzw C obejmują
zarówno osoby, u których zakażenie wykryto w czasie
wystąpienia objawów klinicznych w roku rejestracji
(są one wówczas jednocześnie uwzględniane w grupie
przypadków nowo wykrytego zakażenia wirusem typu
C), jak również osoby z wcześniej rozpoznanym zakażeniem, u których w roku rejestracji wystąpiły objawy
kliniczne bądź laboratoryjne wskaźniki uszkodzenia
wątroby (podwyższenie transaminaz).
PODSUMOWANIE
W 2008 r. wskaźniki występowania wzw C w
Polsce poza umieralnością uległy obniżeniu. Spadek
liczby zachorowań w latach 2007-2008 w porównaniu
do poprzedzających lat (w 2005 r. najwyższa odnotowana liczba zachorowań - 2997) może pozostawać w
związku z kilkoma czynnikami. W 2005 r. wprowadzono do stosowania w nadzorze epidemiologicznym
definicję przypadku opracowaną we Wspólnocie Europejskiej, jednocześnie nasilając działania Inspekcji
Sanitarnej ukierunkowane na zwiększenie czułości
nadzoru nad tym typem wzw. W tym samym czasie
prowadzono kampanie społeczne upowszechniające
wiedzę na temat wzw typu C w społeczeństwie i oferujące możliwość bezpłatnych badań w tym kierunku,
jak również szeroko zakrojoną akcję edukacyjną dla
pracowników służby zdrowia. Wymienione działania
najprawdopodobniej spowodowały skokowy wzrost
wykrytych i zgłoszonych zachorowań w latach
2005-2006 i stopniowy spadek liczby zachorowań
w kolejnych latach. Spadek ten dotyczył zwłaszcza
liczby nowo wykrywanych zakażeń. Tak gwałtowna
zmiana nie odzwierciedla sytuacji epidemiologicznej,
ale raczej jest wynikiem zmian w nadzorze epidemiologicznym i/lub w częstości testowania w kierunku
choroby. Wprowadzenie definicji uwzględniającej
podział nowo wykrytych zakażeń na przypadki potwierdzone i prawdopodobne pozwala ocenić, jaka
liczba zakażeń jest rejestrowana wyłącznie na podstawie pojedynczego testu przesiewowego (45,5%), ale
nie tłumaczy dużego spadku całkowitej liczby nowo
wykrytych zakażeń HCV w porównaniu z latami 2007
i 2006. Zaobserwowana sytuacja może pozostawać w
związku z wykonawstwem testów w kierunku wzw
249
typu C – zarówno z liczbą zbadanych osób, jak i z
zastosowaną metodą, oraz z różnicami w sposobie
wykazywania i zgłaszania nowo wykrytych zakażeń.
Liczba badanych osób może być różna w kolejnych
latach, kampanie społeczne mające duży wpływ na
świadomość społeczną choroby i ułatwiające dostęp
do badań mimo swojej cykliczności, docierają do różnej liczby osób. Brak jest jednak informacji na temat
całkowitej liczby wykonanych badań i użytych metod
w kolejnych latach, co nie pozwala na formułowanie
jednoznacznych wniosków. Prawdopodobnym wytłumaczeniem jest też zmiana legislacji, wskutek której
w 2008 roku zniesiony został obowiązek zgłaszania
dodatnich wyników badań w kierunku wzw C przez
laboratoria (rozporządzenie Ministra Zdrowia Dz. U.
203/2007 poz.1467 z dn. 17.10.2007 r.). Tym samym
wykluczone zostało ważne źródło danych, co mogło
spowodować spadek czułości nadzoru.
Utrzymujące się od kilku lat zróżnicowanie występowania wzw C pomiędzy województwami oraz
znaczne wahania współczynników wynikają prawdopodobnie z różnic w sposobie prowadzenia nadzoru
epidemiologicznego i klasyfikowania przypadków, a
także różnic w zgłaszalności zachorowań. Wdrożenie
definicji przypadku w ciągu ostatnich lat budziło wiele
wątpliwości i nadal wymaga prowadzenia odpowiednich szkoleń w celu poprawy porównywalności danych
pomiędzy województwami.
Należy podkreślić, że podawane wskaźniki zapadalności ze względu na przebieg wzw typu C odnoszą się
w zasadzie do przypadków zachorowań przewlekłych
rozpoznanych w danym roku. Tylko niewielki odsetek
zgłoszeń zawiera dane pozwalające stwierdzić, że są to
zachorowania ostre, w przypadku których do zakażenia
doszło w roku wykrycia (ostry przebieg zakażenia,
uchwytna serokonwersja, ustalenie ekspozycji). W przeważającej części zgłoszonych zachorowań nie udaje się
ustalić czasu i okoliczności zakażenia, lub są one tylko
prawdopodobne.
Ze względu na wskazane powyżej wątpliwości sytuacja epidemiologiczna wymaga dalszego
dokładnego monitorowania i szczegółowych badań uwzględniających epidemiologiczne aspekty
choroby. Wzw typu C pozostaje poważnym problemem zdrowia publicznego, dlatego konieczne
jest dalsze usprawnianie działań profilaktycznych
zmierzających do poprawy bezpieczeństwa procedur
medycznych i równolegle do poprawy wykrywania
wcześniej nabytych zakażeń. Czuły i skuteczny nadzór epidemiologiczny nad wzw typu C pozwoli na
prognozowanie zarówno w zakresie potrzeb leczenia,
jak i obciążenia stanu zdrowia populacji odległymi
następstwami choroby w postaci marskości wątroby
i pierwotnego raka wątroby.
250
Adres do korespondencji :
Dr n. med. Magdalena Rosińska
Zakład Higieny
tel. (022) 5421-206
email: [email protected]
Nr 2
Andrzej Zieliński
TĘŻEC W POLSCE W 2008 ROKU
TETANUS IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Liczba zachorowań na tężec w Polsce pozostaje
niska. W 2008 r. zgłoszono 14 zachorowań (10 u kobiet i 4 u mężczyzn). Wszystkie zachorowania wystąpiły u osób w wieku 60 lat lub więcej. Odnotowano
7 zgonów. W 12 przypadkach stan zaszczepienia był
nieznany. Pozostali dwaj pacjenci byli niezaszczepieni.
Tylko w 3 przypadkach podano anatoksynę po zranieniu. Dane epidemiologiczne wskazują na skuteczność
programu szczepień w młodszych grupach wieku, ale
jednocześnie wynika z nich konieczność zarówno promocji szczepień profilaktycznych, jak i poekspozycyjnej
profilaktyki u osób w starszych grupach wieku zarówno
w obszarach wiejskich, jak i miejskich. Od 1984 r. nie
odnotowano w Polsce przypadków tężca noworodków.
Number of cases of tetanus in Poland remains low.
In 2008, 14 cases of tetanus (10 women and 4 men)
were reported in Poland. All those cases were among
people of age 60 or more. 7 deaths were reported. In
12 cases vaccination status was unknown. In 2 cases
patients were unvaccinated.. Post exposure anatoxine
was applied only in 3 cases. The data show effectiveness
of vaccination program in younger age groups, but they
also show need for promotion of post exposure prophylaxis, especially among older people both in rural and
in urban areas. No case of neonatal tetanus was noted
in Poland since 1984.
Słowa kluczowe: tężec, zachorowalność, nadzór epi- Key words: tetanus, incidence, surveillance. Poland,
demiologiczny, Polska, 2008 r.
2008
W 2008 r. zarejestrowano 14 zachorowań na tężec
(tab. I). Zachorowania zgłoszono z ośmiu województw:
w województwie małopolskim zarejestrowano 5 przypadków, w śląskim 3, zaś w dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim. łódzkim, świętokrzyskim
i zachodniopomorskim po jednym. Z pozostałych
województw nie było zgłoszeń. Zapadalność na 100 000
wyniosła w skali kraju 0,04/100 000 mieszkańców.
Wszystkie zachorowania wystąpiły u osób powyżej
59 roku życia. U osób z rozpoznanym zachorowaniem
na tężec odnotowano 7 zgonów co odpowiada ogólnej
śmiertelności 50%.
Wśród kobiet stwierdzono 10 zachorowań, w tym
6 zgonów. Wśród mężczyzn były 4 zachorowania i 1
zgon (tab. II).
Wśród ludności miejskiej wystąpiło 6, a wśród
ludności wiejskiej 8 zachorowań (tab. III).
W 12 przypadkach nie podano informacji o stanie zaszczepienia chorych. Dwóch chorych nie było
zaszczepionych. Anatoksynę tężcową podano w 3
przypadkach, a w pozostałych nie podjęto profilaktyki
po zranieniu.
Tabela I. Tężec w Polsce w latach 2007 - 2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg
województw
Table I. Tetanus in Poland in 2007 - 2008. Number of cases
and incidence per 100,000 population by voivodeship
Województwo
Polska
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
2007
l.zach. zapad.
19
0,05
2
0,09
3
0,09
3
0,06
1
0,08
3
0,06
1
0,08
2
0,14
3
0,09
1
0,06
2008
l.zach. zapad.
14
0,04
1
0,03
1
0,05
1
0,05
1
0,04
5
0,15
3
0,06
1
0,08
1
0,06
252
Nr 2
Andrzej Zieliński
Tabela II.Tężec w Polsce w roku 2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców oraz zgony wg płci i wieku
Table II. Tetanus in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100,000 and deaths by age and sex
Grupy
wieku
0-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
70-79
80 i >
Ogółem
l.zach.
1
2
1
4
Mężczyźni
zapad.
zgony
0,07
0,20
1
0,29
0,02
1
%
50,0
25,0
l.zach.
3
2
5
10
Kobiety
zapad.
zgony
0,17
1
0,13
2
0,61
3
0,05
6
%
33,3
100,0
60,0
60,0
l.zach.
4
4
6
14
Ogółem
zapad.
zgony
0,12
1
0,16
3
0,51
3
0,04
7
%
25,0
75,0
50,0
50,0
Tabela III. Tężec w Polsce w roku 2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wśród mężczyzn i kobiet
w mieście i na wsi oraz zgony wg województw
Table III. Tetanus in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100,000 by sex in urban and rural population and
deaths by voivodeship
Województwo
Polska
1. Dolnośląskie
3. Lubelskie
4. Lubuskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Mazowieckie
8. Opolskie
9. Podkarpackie
10. Podlaskie
11. Pomorskie
12. Śląskie
15. Wielkopolskie
Mężczyźni
l.zach.
zapad.
4
0,02
1
0,10
1
0,08
1
0,06
1
0,04
-
Kobiety
l.zach.
zapad.
10
0,05
1
0,07
1
0,09
4
0,24
2
0,08
1
0,15
1
0,11
Jako wrota zakażenia w 5 przypadkach podano skaleczenie powierzchowne (otarcie), w 2 ranę kłutą, w 3
ranę tłuczoną, w jednym ranę szarpaną, w 2 martwicę
kończyn dolnych, a w jednym wrota zakażenia były
nieznane. W lipcu, sierpniu i wrześniu miało miejsce
ogółem 8 zakażeń, w styczniu 2 zakażenia, a w kwietniu
czerwcu, listopadzie i grudniu po jednym.
Okres wylęgania choroby wynosił: do 7 dni w 7
przypadkach, od 8 do 14 dni w 2 przypadkach, od 15 do
21 dni w jednym przypadku. U 4 chorych nie ustalono
okresu wylęgania choroby.
Tężec podobnie jak w poprzednich latach pozostaje chorobą o bardzo niskiej zapadalności, jednak o
Miasto
l.zach.
zapad.
6
0,03
1
0,05
1
0,06
2
0,12
1
0,17
1
0,09
Wieś
l.zach.
zapad.
8
0,05
1
0,12
1
0,09
3
0,18
3
0,30
-
Zgony
7
1
3
2
1
wysokiej śmiertelności, zwłaszcza u osób w wieku 60
i więcej lat. Podstawową przyczyną zachorowań jest
niedopełnianie obowiązku szczepień, co szczególnie
u osób pracujących w rolnictwie, stwarza zagrożenie
zachorowaniem w przypadku zanieczyszczenia miejsca
zranienia.
Prof. dr hab. Andrzej Zieliński
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia
Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny
tel. 22 54 21 204
WŚCIEKLIZNA W POLSCE W 2008 ROKU
RABIES IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W roku 2008 zarejestrowano na terenie Polski 28
przypadków wścieklizny zwierząt. Ponad stukrotny spadek liczby zachorowań zwierząt w porównaniu z rokiem
2001 jest wynikiem konsekwentnej realizacji programu
doustnego szczepienia zwierząt dzikich, wprowadzonego w kraju w 1993 r. Obecnie przypadki wścieklizny
wśród zwierząt dzikich i domowych występują głównie
we wschodniej i północno-wschodniej Polsce.
W 2008 r. zaszczepiono przeciwko wściekliźnie
6 495 osób, z tego jedynie 60 (0,9%) z powodu narażenia przez zwierzę, u którego potwierdzono wściekliznę.
W większości przypadków ludzie szczepieni byli po
narażeniu przez zwierzęta, u których nie można było
wykluczyć wścieklizny - 5 806 osób (89%), w tym
przede wszystkim przez psy i koty. Corocznie wzrasta
natomiast liczba osób szczepionych po narażeniu na
zakażenie w innych krajach.
In Poland 28 cases of animal rabies were reported in
2008. Since 1993, when mass oral vaccination of wild
animals against rabies was introduced in our country,
a positive impact of fox immunisation has been visible
on the epizootic situation of rabies in Poland. However,
sources of wild and domestic animal rabies are still
present, mainly in the east part of the country.
In Poland in 2008 the total 6 495 of people were
vaccinated against rabies but only 60 (0,9%) were bitten
by or had contact with a rabid animal. The main reason
for vaccination against rabies was exposure to an animal
with not excluded rabies (5 806 cases, 89%).
Słowa kluczowe: wścieklizna, epidemiologia, Polska, Key words: rabies, epidemiology, Poland, 2008
rok 2008
Analizę sytuacji epidemiologicznej wścieklizny
w Polsce w 2008 roku przeprowadzono na podstawie
informacji, zaczerpniętych z następujących źródeł:
• 6 495 ankiet osób szczepionych przeciw wściekliźnie po narażeniu w Polsce, nadesłanych do Zakładu
Epidemiologii NIZP-PZH przez Wojewódzkie
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne,
• 97 ankiet osób szczepionych przeciw wściekliźnie
po narażeniu w innych krajach, nadesłanych do
Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne,
• danych z: rocznego biuletynu „Choroby zakaźne i
zatrucia w Polsce w 2008 roku” (Czarkowski MP
i in., W-wa, PZH i GIS)
• danych epizootycznych udostępnionych przez
Główny Inspektorat Weterynarii.
W Polsce w 2008 roku, podobnie jak w latach poprzednich, nie zarejestrowano żadnego zachorowania
człowieka na wściekliznę. Ostatni przypadek wścieklizny człowieka w kraju stwierdzono w roku 2002.
ZACHOROWANIA ZWIERZĄT NA
WŚCIEKLIZNĘ
W 2008 r. zarejestrowano 28 przypadków zachorowań na wściekliznę zwierząt. W porównaniu z rokiem
2006 było to dwa i pół razy mniej przypadków, natomiast w porównaniu z latami 2005 – 2004 (odpowiednio
138 i 136 przypadków), liczba wścieklizny zwierząt
zmniejszyła się prawie pięciokrotnie. Największa liczba przypadków wścieklizny zwierząt w Polsce została
zarejestrowana w 2001 r. - 3 037. W 2008 r. przypadki
wścieklizny zwierząt zarejestrowano jedynie w 5 województwach, głównie w województwach we wschodniej
i północno-wschodniej części Polski. Najwięcej zachorowań, wystąpiło w województwie podkarpackim - 9
(32%). Ponadto zarejestrowano 6 przypadków (ponad
21%) w województwie lubelskim, 5 (około 18%) w podlaskim i po 4 w warmińsko-mazurskim i pomorskim,
przy czym w województwie pomorskim stwierdzono 3
przypadki wścieklizny nietoperzy.
254
Liczby chorych zwierząt i liczby ludzi szczepionych
przeciwko wściekliźnie z powodu styczności ze zwierzętami kategorii AB, C i D podano w tabelach I i II.
Tabela I. Liczba zwierząt chorych na wściekliznę (AB)
i liczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźnie,
narażonych przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane o wściekliznę (CD) w 2008 r.
Table I. Number of rabid animals (AB) and number of
vaccinated persons exposed by rabid (AB) or rabies
suspected (CD) animals in Poland in 2008
Zwierzę
Liczba
zwierząt
chorych
pies
kot
zwierzęta hodowlane
lis
borsuk
jenot
kuna
tchórz
łasica
nietoperz
szczur
mysz
wiewiórka
dziki chomik
dzikie przeżuwacze
jeż
kret
zając
dzik
inne
niezidentyfikowane
Razem
1
1
3
18
2
3
28
Liczba osób
szczepionych
z powodu
Razem
styczności ze
%
zwierzętami
kategorii
AB C
D
4
18 4005 526 4549
4
1 1049 95 1145
11 15 30
5
50
64 17 75
92
5
5
7
1
8
9
34
34
7
7
14
14
11
8 101
109
216
1
217
59
59
71
71
1
1
15
15
10
10
9
9
1
1
43
2
45
29
29
24
24
100 60 5806 629 6495
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie
lub klinicznie
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji
WŚCIEKLIZNA ZWIERZĄT DZIKICH
Wścieklizna zwierząt dzikich stanowiła ponad 82%
wszystkich zachorowań zwierząt, w tym wścieklizna
lisów – 64% (18 przypadków). Wściekliznę stwierdzono
ponadto u dwóch jenotów.
Podobnie jak w latach ubiegłych, stwierdzono na terenie kraju pojedyncze przypadki wścieklizny nietoperzy. W 2008 r. zarejestrowano 3 przypadki wścieklizny
nietoperzy – wszystkie w województwie pomorskim.
Nr 2
REJESTRACJA OSÓB NARAŻONYCH NA
ZAKAŻENIE
W roku 2008 otrzymano 6495 formularzy rejestracji
osób szczepionych przeciwko wściekliźnie, czyli o 424
(6%) mniej niż zarejestrowana liczba w druku Mz-56.
Szczegółowe dane o rejestracji szczepień ludzi przeciw wściekliźnie w poszczególnych województwach
zawiera tabela II.
Tabela II.Liczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźnie
w Polsce w 2008 r. narażonych przez zwierzęta
chore (AB) i podejrzane (CD)
Table II. Number of persons vaccinated against rabies in
Poland in 2008, exposed to rabid (AB) or rabies
suspected (CD) animals
Liczba osób
szczepionych z
Rejestracpowodu zwierząt Razem
Województwo
ja Mz-56
kategorii
AB
C
D
Dolnośląskie
204 11
215
212
Kujawsko-Pomorskie
262 15
277
377
Lubelskie
3
230 28
261
264
Lubuskie
113 15
128
131
Łódzkie
491 57
548
544
Małopolskie
707 70
777
782
Mazowieckie
630 38
668
762
Opolskie
111
5
116
114
Podkarpackie
28 488 49
565
577
Podlaskie
11 228 13
252
245
Pomorskie
13 545 40
598
601
Śląskie
431
7
438
636
Świętokrzyskie
160 15
175
176
Warmińsko- Mazurskie 5
418 133
556
580
Wielkopolskie
452 108
560
552
Zachodnio-Pomorskie
336 25
361
366
Polska
60 5806 629 6495
6919
lub klinicznie
W ciągu całego roku w ogniskach wścieklizny
zaszczepiono 60 osób, czyli o jedną trzecią mniej niż
w roku 2007 – 91 osób i w 2006 r. - 99. Coroczne
zmniejszanie się tej liczby jest konsekwencją spadku
liczby zachorowań na wściekliznę zwierząt. W porównaniu z rokiem 2003 z powodu kontaktu ze zwierzęciem,
u którego potwierdzono wściekliznę, zaszczepiono
ponad osiem razy mniej (2003 r. – 519), a z rokiem
2001 – ponad 50 razy mniej (3 080) osób.
Odsetek osób poddanych szczepieniu z powodu
narażenia przez zwierzęta, u których nie wykluczono
wścieklizny, wyniósł 89% i jest on podobny do obserwowanego w ostatnich dwóch latach (tab. II).
Nr 2
255
Wścieklizna w Polsce w 2008 roku
W Polsce w 2008 r. mężczyźni byli prawie tak
samo często szczepieni jak kobiety (tab. III). Podobnie
jak w poprzednich latach, najwyższa liczba szczepień
przypadła na II i III kwartał roku (tab. IV). Szczepienia
zarówno na wsi, jak i w mieście, były najczęściej podejmowane z powodu narażenia przez zwierzęta, u których
nie wykluczono wścieklizny (kategoria C), przy czym
w mieście zaszczepiono prawie dwa razy więcej osób.
Do narażenia przez zwierzęta wściekłe w takim samym
stopniu dochodziło na wsi jak i w mieście - tabela V.
VII. Najczęstszą przyczyną podejmowania szczepień
ludzi było narażenie przez podejrzane o zakażenie i
chore zwierzęta domowe – około 79% szczepionych
(tab. I). Tendencja ta utrzymuje się od lat. Szczepienia
w większości przypadków są wynikiem narażenia przez
niebadane psy i koty – ponad 78% wszystkich szczepionych (tab. VII). W 2008 r., spośród 28 zarejestrowanych
zwierząt chorych, narażenie przez 12 (około 43%),
w tym 8 dzikich i 4 domowe, było powodem szczepienia
60 osób – tabela VI.
Tabela III. Wiek i płeć osób szczepionych przeciwko wściekliźnie w Polsce w 2008 r.
Table III. Human antirabies vaccination in Poland in 2008
by age and gender
Tabela VI. Narażenie ludzi na zakażenie w ogniskach
wścieklizny (AB) w Polsce w 2008 r. Liczby
chorych zwierząt domowych i dzikich mających
kontakt z ludźmi, liczby osób szczepionych,
ekspozycja na zakażenie
Table VI. Human exposure in animal rabies focuses (AB)
in Poland in 2008. Number of rabid domestic
and wild animals (AB)
Płeć
Wiek
(lata)
Mężczyźni
Kobiety
Razem
0-6
7-18
>18
Razem
233
217
450
941
753
1694
2268
2083
4351
3442
3053
6495
Tabela IV. Sezonowość szczepień ludzi przeciwko wściekliźnie w Polsce w 2008 r.
Table IV. Seasonal distribution of human antirabies vaccination in Poland in 2008, by quarter
Kwartał
I
II
III
IV
Razem
AB
33
0
19
8
60
Kategoria osób szczepionych
C
D
razem
1153
109
1295
1822
241
2063
1794
191
2004
1037
88
1133
5806
629
6495
lub klinicznie
Tabela V.Szczepienie ludzi przeciwko wściekliźnie w Polsce
w mieście i na wsi w 2008 r.
Table V. Human antirabies vaccination in Poland in 2008
according to urban/rural distribution of cases
Miasto
Wieś
Razem
Liczba osób szczepionych z powodu zwierząt
kategorii
AB
C
D
razem
28
3862
338
4228
32
1944
291
2267
60
5806
629
6495
lub klinicznie
ŹRÓDŁA NARAŻENIA LUDZI NA
ZAKAŻENIE WŚCIEKLIZNĄ
Dane o źródłach narażenia ludzi na zakażenie
wirusem wścieklizny zamieszczono w tabelach I, VI i
Liczba szczepionych
Liczba Liczba choosób
ognisk rych zwierząt*
wściez
bez
klizny,
uszkoWojewódzuszkow któdzetwo
dzi- domodzeń
Rarych
niami
kich wych
pozem
szczepowłok
piono
włok
skóry
ludzi
skóry
Lubelskie
2
1
1
2
1
3
Podkarpackie
4
3
1
2
26
28
Podlaskie
1
0
1
1
10
11
Pomorskie
3
3
0
0
13
13
Warmińsko2
1
1
0
5
5
Mazurskie
Polska
12
8
4
5
55
60
* opracowano w Zakładzie Epidemiologii NIZP-PZH na podstawie ankiet osób szczepionych z powodu zwierząt z rozpoznaną
wścieklizną
Tabela VII.Przyczyny szczepień przeciwko wściekliźnie
w kategorii C w 2008 r.
Table VII. Human antirabies vaccination caused by rabies
suspected animals (C)
Liczba osób szczepionych z powodu:*
Liczba osób szczepionych ponieważ:
zwierząt
domowych
zwierząt
dzikich
zwierzę
zbiegło
5084
698
5364
nie
uwzględzwierzę:
niono
brak
zabite,
wyników wywiadu
padłe,
o zwiebadań
niebadalaborarzęciu
ne
toryjnych**
315
44
0
* w 24 przypadkach nie rozpoznano zwierzęcia
** w 83 przypadkach wykluczono laboratoryjnie wściekliznę
u zwierzęcia i przerwano szczepienie człowieka
256
Nr 2
W 2008 r. zaszczepiono 97 osób, które zostały narażone poza granicami kraju – zarówno w innych krajach
europejskich (np. Ukraina, Rumunia, Rosja, Litwa),
jak również w krajach pozaeuropejskich jak np.: Egipt,
Turcja, Maroko czy Indie. Pies był zwierzęciem, z powodu którego podjęto szczepienie w 61 (prawie 63%)
przypadkach, a kot – 16 (ponad 16%). Ponadto ludzie
byli szczepieni z powodu narażenia przez zwierzęta
takie jak np. małpy.
Szczepieniom profilaktycznym przeciwko wściekliźnie w 2008 r. poddano 66 osób (w 2007 r. – 25,
2006 r. – 24, 2005 r.– 34, w 2004 r.– 99, a w 2003 r.- 23
osoby). Byli to przede wszystkim: żołnierze (35 osób,
53%), lekarze weterynarii i pracownicy laboratoriów
oraz studenci.
SKUTECZNOŚĆ SZCZEPIEŃ LUDZI
PRZECIWKO WŚCIEKLIŹNIE
Na ocenę skuteczności szczepień, obok immunogennej wartości stosowanej szczepionki i surowicy,
składają się następujące czynniki:
• ciężkość obrażeń zadanych przez zwierzęta chore
i podejrzane,
• czas podania szczepionki po narażeniu,
• przestrzeganie schematu szczepienia zalecanego
przez producenta.
W ogniskach wścieklizny w Polsce w 2008 r. jedno zwierzę chore narażało na zakażenie około 5 osób.
W ogniskach zaszczepiono 60 osób, w tym jedynie 5
(około 8%) osób było pokąsanych lub podrapanych,
zaś 55 nie miało uszkodzenia powłok ciała (tab. VI).
Najwięcej ciężkich pokąsań zadają chore i podejrzane
o zakażenie psy i koty (tab. VIII).
W 2008 roku stwierdzono następujące uchybienia
w wykonawstwie szczepień (tab. IX):
- żadna z osób narażona przez zwierzę wściekłe nie
otrzymała surowicy przeciwko wściekliźnie
- surowica została podana zaledwie 56 osobom narażonym przez zwierzęta podejrzane o zakażenie
- późne (7 dni i powyżej od ekspozycji) szczepienia
rozpoczęto u 1040 osób,
- głównym odstępstwem od schematu szczepienia
był brak dawki przypominającej lub kontynuowanie
szczepień, pomimo wykluczenia wścieklizny u narażającego zwierzęcia.
W 2008 r. nie stwierdzono nieskutecznego szczepienia człowieka przeciwko wściekliźnie.
BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ
W Polsce od 2001 r. jedynym preparatem do immunoprofilaktyki biernej wścieklizny dostępnym w kraju
jest immunoglobulina przeciw wściekliźnie Immogam
Rage produkcji Aventis Pasteur. Wprowadzenie im-
Tabela VIII.Rodzaj narażenia ludzi na zakażenie wścieklizną w Polsce w 2008 r.: przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane
(CD) domowe i dzikie.
Table VIII. Human exposure to rabies infection in Poland in 2008 by rabid (AB) and rabies suspected (CD) domestic and
wild animals. Kind of injures
Liczba osób podejrzanych o zakażenie przez
AB
C
D
AB
C
D
AB
C
D
zwierzęta
dzikie**
C
18
18
2
9
3
0
22
40
0
3
0
0
0
16
117
0
7
5
1
0
0
0
0
1
1
14
42
0
0
2
6
0
0
1
1640
210
0
10
2
2
403
2
34
2
0
568
121
0
3
1
0
47
0
8
3
0
2366
244
0
4
1
0
92
1
19
4
0
329
37
0
0
1
0
2
0
10
1
19
5054
621
15
20
5
26
640
3
82
10
psy i koty
Brak kontaktu, mleko,
kontakty pośrednie, dotykanie skóry
Oślinienie
Podrapanie
Pokąsanie powierzchowne dłoni lub głowy
Pokąsanie głębokie dłoni
lub głowy
Pokąsanie powierzchowne tułowia, kończyn,
ramion
Pokąsanie głębokie tułowia, kończyn, ramion
Razem
zwierzęta hodowlane
zwierzęta dzikie*
* zwierzęta kąsające: lis, borsuk, jenot, kuna, piżmak, wilk, tchórz, wiewiórka, szczur, mysz, kret, dziki chomik
** zwierzęta niekąsające: sarna, zając, dzik
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie lub klinicznie
niezidentyfikowane
C
Nr 2
Wścieklizna w Polsce w 2008 roku
Tabela IX.Postępowanie zapobiegawcze u osób narażonych
na zakażenie wścieklizną w Polsce w 2008 r.
Table IX. Prophylactic procedures in person exposed to
rabies infection in Poland in 2008
Liczba osób
szczepionych z
Informacja o postępowaniu zapobiegawczym powodu zwierząt kategorii
AB C
D
Łączna liczba
osób szcze60 5806 629
pionych
Podano suro- do 72 godz. po ekspozycji
0
44
2
wicę
powyżej 72 godz. po ekspo0
12
0
zycji
Podano
do 72 godz. po ekspozycji
9 4001 535
szczepionkę 4-6 dni po ekspozycji
25 789 61
7-14 dni po ekspozycji
18 759 23
powyżej 14 dni po ekspozycji 8
255
9
Szczepiono zgodnie z instrukcją
0
2
1
lub klinicznie
257
munoglobuliny w miejsce surowicy końskiej zwiększa bezpieczeństwo poekspozycyjnego postępowania
bierno-czynnego.
W 2008 r. zgłoszono 43 odczyny poszczepienne:
13 miejscowych i 30 ogólnych.
Zakład Higieny
Małgorzata Sadkowska-Todys1, Elżbieta Gołąb2
WŁOŚNICA W POLSCE W 2008 ROKU
TRICHINELLOSIS IN POLAND IN 2008
Zakład Epidemiologii (1) i Zakład Parazytologii Lekarskiej (2) Narodowego Instytutu Zdrowia
Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Poniższa praca przedstawia sytuację epidemiologiczną włośnicy w Polsce. W 2008 roku na terenie
naszego kraju zarejestrowano tylko 4 zachorowania
na włośnicę, a zapadalność wyniosła 0,01 na 100 000
mieszkańców. Wszystkie zachorowania spełniały
kryteria przypadku potwierdzonego. Nie odnotowano
zgonów spowodowanych zarażeniem larwami włośni.
Pomimo, w większości przypadków, lekkiego przebiegu
zachorowania, wszyscy chorzy byli hospitalizowani.
W roku 2008 nie zarejestrowano ognisk włośnicy
w kraju.
In the year 2008 in Poland only 4 cases of human
trichinellosis were registered. Although the course of
the infection in all of the cases was benign the infected
individuals were hospitalized. There were no outbreaks
of trichinellosis. The incidence rate of the infection was
0,01 per 100 000 citizens.
Słowa kluczowe: włośnica, epidemiologia, Polska, Key words: trichinellosis, epidemiology, Poland, 2008
rok 2008
W analizie sytuacji epidemiologicznej włośnicy
na terenie Polski w 2008 r. wykorzystano dane z: rocznego biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce
w 2008 roku”(Czarkowski MP i in., W-wa, PZH i GIS),
formularzy o indywidualnych zachorowaniach oraz ze
zgłoszeń o podejrzeniu wystąpienia ogniska nadesłanych do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
– Państwowego Zakładu Higieny przez Wojewódzkie
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne. Podobnie jak w latach poprzednich klasyfikację przypadków zachorowań
na włośnicę przeprowadzono w oparciu o kryteria zawarte w definicji podanej przez Komisję Europejską w
decyzji 2002/253/EC i wprowadzonej do rutynowego
nadzoru w Polsce w 2005 r. Przyjęto, że zachorowanie
jest klasyfikowane i zgłaszane jako wywołane przez
Trichinella spp. jeżeli nie określono metodami badań
molekularnych gatunku włośni, które spowodowały
zarażenie.
W Polsce w 2008 r. zgłoszono tylko 4 przypadki
włośnicy, które wystąpiły na terenie 4 województw
(tab. I). Zgodnie z definicją wszystkie zachorowania
zakwalifikowano jako przypadki potwierdzone. Były to
zachorowania pojedyncze, a w kraju nie zarejestrowano
żadnego ogniska.
Zachorowania wystąpiły u mężczyzn, w wieku
pomiędzy 20 a 50 rokiem życia, którzy mieszkali w miastach. W 2008 r. nie odnotowano zgonów ludzi na wło-
Tabela I. Włośnica ludzi w Polsce w 2008 roku wg województw i kwartału. Rejestracja zachorowań
w formularzu Mz-56
Table I. Human trichinellosis in Poland in 2008 by province
and quarter
Liczba zachorowań zgłoszoWojewództwo
Razem
nych w kwartale
I II III IV
podkarpackie
1 _ _ _
1
pomorskie
1 _ _ _
1
wielkopolskie
_ _ 1 _
1
zachodniopomorskie _ _ _ 1
1
Polska
2 _ 1 1
4
Zapadalność
na 100 tys.
0,05
0,05
0,03
0,06
0,01
śnicę. Wśród zachorowań, podobnie jak w poprzednich
latach, przeważały przypadki o przebiegu lekkim, choć
wszystkie osoby chore były hospitalizowane (tab. II).
U chorych rozpoznawano włośnicę na podstawie
objawów klinicznych oraz badań diagnostycznych,
które obejmowały: morfologię krwi chorego i badania
serologiczne na obecność przeciwciał przeciwko Trichinella. W pojedynczych zachorowaniach zidentyfikowanie źródła zarażenia jest bardzo trudne. Niestety,
w żadnym z omawianych przypadków nie udało się
ustalić źródła zarażenia i określić gatunku pasożyta,
który spowodował zachorowanie. Wykonanie badań
laboratoryjnych mających na celu izolację larw włośni
260
Nr 2
Małgorzata Sadkowska-Todys, Elżbieta Gołąb
Tabela II.Włośnica ludzi w Polsce w 2008 roku. Dane o płci, wieku, środowisku i postaci klinicznej chorych
Table II. Human trichinellosis in Poland in 2008 .number of cases by sex, age, urban/rural distribution, and course of disease
Województwo
podkarpackie
pomorskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
razem
Kobiety
0
Mężczyźni
1
1
1
1
4
Dzieci do 14 lat Miasto Wieś Liczba hospitalizowanych
1
1
1
1
1
1
1
1
0
4
0
4
było niemożliwe ze względu na brak produktów mięsnych, które były spożyte przez osoby chore. Natomiast
badania na obecność larw włośni w tkance mięśniowej
osób zarażonych, ze względu na ich inwazyjność, nie
są w Polsce rutynowo wykonywane.
W roku 2008 zarejestrowano najmniejszą w historii
liczbę przypadków włośnicy ludzi.
W ostatnim okresie liczba rejestrowanych przypadków nie przekraczała 55, oprócz lat 2004 - 2007,
w których wystąpiły większe ogniska tej choroby.
Jednak występowanie nawet pojedynczych zachorowań świadczy o niedostatecznej kontroli produktów
mięsnych oraz wskazuje na potrzebę ciągłego informowania konsumentów o zagrożeniu związanym ze
spożywaniem mięsa z dzika lub mięsa wieprzowego.
W czerwcu 2008 r. zgłoszono podejrzenie wystąpienia ogniska włośnicy spowodowane spożyciem kiełbasy
z mięsa dzika. Narażonych zostało 7 osób, które rozpoczęły konsumpcję kiełbasy przed otrzymaniem wyniku
weterynaryjnego badania mięsa zwierzęcia, pomimo
uzyskania informacji, że jest to zabronione. Następnego
dnia po uzyskaniu informacji o dodatnim wyniku badania, osoby te zgłosiły się do lekarza i zostały poddane
leczeniu. Ponieważ u żadnej z tych osób nie wystąpiły
objawy chorobowe, a wyniki badania surowicy krwi
na obecność przeciwciał przeciwko Trichinella były
ujemne, podejrzenie wystąpienia ogniska odwołano.
Przebieg kliniczny
lekki
lekki
lekki
średni
PODSUMOWANIE
1. W 2008 r. zarejestrowano najmniejszą w historii
Polski liczbę przypadków włośnicy ludzi.
2. Dochodzenie epidemiologiczne w przypadku
pojedynczych zachorowań na włośnicę jest bardzo trudne i rzadko kiedy udaje się ustalić źródło
zarażenia. Można też przypuszczać, że przypadki
o łagodniejszym przebiegu nie są rozpoznawane.
3. Występowanie pojedynczych zachorowań świadczy
o niedostatecznej kontroli produktów mięsnych
oraz wskazuje na potrzebę ciągłgo informowania
konsumentów o zagrożeniu związanym ze spożywaniem mięsa z dzika lub mięsa wieprzowego.
Zakład Epidemiologii,
Zakład Higieny
email: [email protected]
Maria Waloch
TASIEMCZYCE W POLSCE W 2008 ROKU
CESTODE INFECTIONS IN POLAND IN 2008
Zakład Parazytologii Lekarskiej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu
Higieny
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 roku zarejestrowano 109 przypadków
tasiemczyc jelitowych u ludzi w Polsce. Wśród wszystkich rozpoznanych tasiemczyc jelitowych stwierdzono:
69 przypadków Taenia saginata, 2 Taenia solium, 30
przypadków Taenia species i 1 Diphyllobothrium latum.
Ponadto zarejestrowano 28 przypadków tasiemczyc
tkankowych wywołanych przez Echinococcus granulosus. Z roku na rok obserwuje się stopniowy spadek
zarażeń na tasiemczyce.
In the year 2008, 109 intestinal cestode infections
were registered in Poland. Among them 69 were caused
by Taenia saginata, 2 by T. solium, 30 by Taenia sp.,
1 by Diphyllobothrium latum. Moreover, 28 cases of
cystic echinococcosis were reported.
The obtained results confirmed decreasing frequency of intestinal cestodoses in Poland
Słowa kluczowe: tasiemczyce, epidemiologia, Polska, Key words: cestode infections, epidemiology, Poland,
rok 2008
2008
Występowanie tasiemczyc u ludzi w Polsce
w 2008 r. oceniano na podstawie danych uzyskanych
w stacjach sanitarno-epidemiologicznych oraz zamieszczonych w wywiadach epidemiologicznych dotyczących bąblowicy i wągrzycy.
Ze względu na różnice dotyczące lokalizacji tasiemców w organizmie żywiciela i różnice w epidemiologii
zarażeń, występowanie tasiemczyc jelitowych i tkankowych zostanie omówione oddzielnie.
Dane uzyskane z poszczególnych województw
wykazały, że u ludzi na terenie Polski w 2008 roku
zarejestrowano 109 przypadków inwazji tasiemców
jelitowych; zapadalność wynosiła 0,29 na 100 000
mieszkańców. Dane te, porównane z danymi z roku
2007 (134 przypadki; zapadalność 0,35 na 100 000
mieszkańców), wskazują, że liczba zachorowań na
tasiemczyce zmniejszyła się o 18,66%.
Rozpowszechnienie tasiemczyc jelitowych u ludzi
w poszczególnych województwach w Polsce w 2008 r.,
w zależności od środowiska i płci, przedstawia tabela
I. Najwyższe współczynniki zapadalności zarejestrowano w województwach warmińsko-mazurskim (0,56)
i kujawsko-pomorskim (0,53); wysoką zapadalność
w mazowieckim (0,44), pomorskim (0,41); w granicach od 0,39 do 0,35 w województwach: opolskim,
wielkopolskim i łódzkim; niską od 0,31 do 0,12 w
województwach: świętokrzyskim, śląskim, lubuskim,
dolnośląskim, podlaskim, małopolskim; najniższą w
lubelskim (0,09). W żadnym województwie wskaźnik
zapadalności nie przekroczył 1,00 podobnie jak w roku
2007. Nie wiadomo jaka jest sytuacja w województwie
zachodniopomorskim, ponieważ z tego województwa
nie przysłano danych.
Zachorowania na tasiemczyce jelitowe w 2008 r.
częściej obserwowano u osób pochodzących ze środowiska miejskiego (82 przypadki, 75,23%), niż u
osób ze środowiska wiejskiego (24 przyp., 24,77%).
Inwazje tasiemców występowały częściej u mężczyzn
(60 przyp. 55,05%), niż u kobiet (49 przyp., 44,95%).
Występowanie tasiemczyc jelitowych u ludzi
w Polsce w 2008 r. w zależności od wieku chorych
przedstawia tabela II. Stwierdzono, że podobnie jak
w roku 2007 tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce
najczęściej występowały u osób w grupie wieku 50-59
lat (28 przypadków, 25,69%). Osoby w wieku od 40 do
49 lat (20 przypadków, 18,35%), od 20 do 29 lat (19
przypadków, 17,43%), osoby w grupach wieku 30-39
lat (13 przypadków, 11,93%) oraz od 60-69 lat (12
przypadków, 11,01%) stanowiły kolejne co do liczebności grupy chorych na tasiemczyce. Odsetek inwazji
był bardzo niski w trzech grupach wieku od 0 do 14 lat
i mieścił się w granicach od 1,83% do 2,75%. Jeszcze
niższy odsetek stwierdzono w grupie 15-19 lat - 0,92%.
Badaniami laboratoryjnymi potwierdzono 102
przypadki tasiemczyc jelitowych, tj. 93,58% ogółu zgłoszonych zachorowań. Wśród wszystkich rozpoznanych
262
Nr 2
Maria Waloch
Tabela I. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008r. Zachorowania wg środowiska i płci oraz zapadalność
Table I. Intestinal cestode infections in humans in Poland in 2008 according to the place of living and sex and incidence
rate per 100 000 population
Środowisko
Województwo
1
1.Dolnośląskie
2.Kujawsko-pomorskie*
3.Lubelskie
4.Lubuskie*
5.Łódzkie
6.Małopolskie*
7.Mazowieckie*
8.Opolskie*
9.Podkarpackie
10.Podlaskie*
11.Pomorskie
12.Śląskie*
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
16. Zachodniopomorskie**
Liczba
Polska
%
Płeć
Wieś
miasto
mężczyźni
kobiety
2
2
5
2
1
5
1
4
2
2
1
2
3
3
6
2
9
3
18
3
2
5
11
2
7
11
4
3
7
2
1
3
4
11
2
2
4
8
2
4
7
27
24,77
82
75,23
60
55,05
5
2
4
1
6
12
2
5
5
2
4
6
1
49
44,95
Razem
liczba zachorowań
6
5
11
2
2
9
4
23
4
2
9
13
4
8
13
5
109
100,00
zapadalność na
100 000
7
0,17
0,53
0,09
0,20
0,35
0,12
0,44
0,39
0,17
0,41
0,28
0,31
0,56
0,38
0,30
0,29
*po korekcie danych przysłanych do Zakładu Parazytologii Lekarskiej NIZP-PZH z danymi umieszczonymi w wywiadach
przysłanych do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH
**dane pochodzą z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, nie zostały uwzględnione w sumowaniu
tasiemczyc jelitowych (tab. III) dominowały zachorowania wywołane przez Taenia saginata (69 chorych,
tj. 67,65% przypadków potwierdzonych badaniami
laboratoryjnymi; zapadalność 0,18 na 100 000 mieszkańców). Inwazje T. solium stwierdzono u 2 chorych
(1,96%, wykrytych przypadków; zapadalność 0,005).
Współczynnik zapadalności na tasiemczycę T. solium
utrzymuje się od wielu lat na tym samym, niskim poTabela II.Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008r.
Zachorowania wg wieku chorych
Table II. Intestinal cestode infections in humans in Poland
in 2008 according to the age of patients
Grupy wieku (lata)
0-4
5-9
10-14
15-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
70+
Razem
Liczba
przypadków
2
3
2
1
19+1*
13
20
28
12
9
109
Odsetek
1,83
2,75
1,83
0,92
17,43
11,93
18,35
25,69
11,01
8,26
100,00
* informacja pochodzi z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH,
dotyczy województwa zachodniopomorskiego, nie została
uwzględniona w sumowaniu
ziomie. Zachorowania na tę tasiemczycę zarejestrowano
na terenie województw: lubuskiego i mazowieckiego.
Zarażenia Taenia species wykryto u 30 osób (29,41%
ogółu potwierdzonych przypadków; zapadalność 0,08).
Poza tasiemczycami wywołanymi przez Taenia, wykryto inwazję Diphyllobothrium latum u jednej osoby
w województwie mazowieckim (0,98% wszystkich
potwierdzonych przypadków; zapadalność 0,003).
W 2008 r. odsetek tasiemczyc, które zgłoszono
bez rozpoznania laboratoryjnego w trzech województwach wyniósł 6,42% ogólnej liczby przypadków (tab.
IV). Najwyższy odsetek nierozpoznanych tasiemczyc
jelitowych zgłoszono w województwie warmińsko-mazurskim (57,14%) następnie w pomorskim (28,57%);
najniższy w podlaskim (14,29%).
Liczba tasiemczyc jelitowych zgłoszonych bez rozpoznania laboratoryjnego oraz rozpoznanych jako inwazje Taenia species wynosiła łącznie 37 przypadków,
tj. 33,94% ogólnej liczby przypadków. Zanotowano
jej spadek w porównaniu do wartości z roku 2007 (44
przypadki, 32,84%).
Dane dotyczące tasiemczyc tkankowych uzyskane
z poszczególnych województw wykazały, że u ludzi w
Polsce w 2008 r zarejestrowano w ośmiu województwach 28 przypadków bąblowicy wywołanej przez
Echinococcus granulosus (zapadalność 0,07). Nie zarejestrowano żadnego przypadku wągrzycy i bąblowicy
wielojamowej.
Nr 2
263
Tasiemczyce w Polsce w 2008 roku
Tabela III. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008 r.
wg rozpoznanego gatunku tasiemca w poszczególnych województwach
Table III. Intestinal cestode infections in humans in Poland
in 2008 confirmed by laboratory examinations in
particular provinces
Taenia
solium
Taenia sp.
Diphyllobothrium latum
Razem
1
1.Dolnośląskie
2. Kujawskopomorskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
14. Warmińskomazurskie
15.Wielkopolskie
16. Zachodniopomorskie*
Liczba
Polska %
Województwo
Podlaskie
Pomorskie
Razem
Gatunek tasiemca
Taenia
saginata
Województwo
Tabela IV. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008 r.
zgłoszone bez rozpoznania laboratoryjnego wg
województw
Table IV. Intestinal cestode infections in humans in Poland
in 2008 registered without species identification
according to provinces
2
4
3
-
4
1
5
-
6
5
7
-
4
-
11
5
1
12
3
1
7
9
4
1
1
-
2
1
4
3
9
1
4
-
1
-
2
2
9
4
23
4
1
7
13
4
4
-
-
-
4
12
-
1
-
13
4
-
1
-
5
69
67,65
2
1,96
30
29,41
1
0,98
102
100
* dane pochodzą z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, nie
zostały uwzględnione w sumowaniu
Liczba
1
2
4
7
Procent*
14,29
28,57
57,14
6,42**
- Odsetek ogólnej liczby przypadków zgłoszonych w województwie
**
- Odsetek ogólnej liczby przypadków
*
Rozpowszechnienie bąblowicy u ludzi w poszczególnych województwach w Polsce w 2008 r. wg środowiska i płci przedstawia tabela V.
W mieście wystąpiło więcej zachorowań na bąblowicę (18 przyp. 64,29%) niż na wsi (10 przyp. 35,71%).
W obu tych środowiskach częściej chorowały kobiety
(22 przyp. 78,57%) niż mężczyźni (6 przyp. 21,43%).
Najwięcej zachorowań zanotowano na terenie województwa: warmińsko-mazurskiego (8 przyp. 28,57%;
zapadalność 0,56), następnie na terenie podlaskiego (6
przyp. 21,43%; zapadalność 0,50), lubelskiego (5 przyp.
17,86%; zapadalność 0,23) i kujawsko-pomorskiego (4
przyp.14,29%; zapadalność 0,19).
Z wielkim uznaniem odnotowano fakt, że pomimo zniesienia przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki
Społecznej obowiązku rocznego zgłaszania przez pracowników Stacji San-Epid zestawienia tasiemczyc, są
one nadal przygotowywane w większości województw
i przysyłane do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny, Zakładu
Tabela V.Tasiemczyce tkankowe (bąblowica jednojamowa) u ludzi w Polsce w 2008 r. wg środowiska i płci
Table V. Larval cestode infections (cystic echinococcosis) in humans in Poland in 2008 according to the place of living
and sex
Bąblowica wg środowiska i płci
Środowisko
Województwo
1
Kujawsko-pomorskie*
Lubelskie
Łódzkie
Mazowieckie
Podkarpackie*
Podlaskie**
Świętokrzyskie*
Warmińsko-mazurskie**
Liczba
Polska
%
wieś
K
2
2
2
1
1
4
10
35,71
miasto
M
3
-
K
4
2
3
1
3
1
2
12
42,86
M
5
1
1
2
2
6
21,43
razem
Polska %
6
4
5
1
2
1
6
1
8
28
100,00
7
14,29
17,86
3,57
7,14
3,57
21,43
3,57
28,57
100,00
* dane uzyskane z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH
** dane po korekcie naniesionej przez panią Barbarę Kondej z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH
K-kobiety, M-mężczyźni
Zapadalność na
100 000
8
0,19
0,23
0,04
0,04
0,05
0,50
0,08
0,56
0,07
264
Maria Waloch
Parazytologii Lekarskiej, za co bardzo dziękujemy.
Niezgodności, które są stwierdzane pomiędzy danymi
nadesłanymi do Zakładu Parazytologii Lekarskiej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego
Zakładu Higieny przez Pracownie Parazytologiczne
WSSE, a danymi Nadzoru Epidemiologicznego tych
stacji wynikają właśnie ze zniesienia w/w obowiązku.
Nr 2
Mgr Maria Waloch
Zakład Parazytologii Lekarskiej Narodowego Instytutu
Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny
Tel. (022)-54-21-220
Beata Werbińska-Sienkiewicz, Ewa Staszewska, Magdalena Rosińska
ZAKAŻENIA HIV I ZACHOROWANIA NA AIDS W POLSCE W 2008 ROKU
HIV AND AIDS IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 roku w Polsce zarejestrowano 808 osób
zakażonych HIV (nowo wykryte przypadki - 2,12 na 100
tys. mieszkańców) oraz rozpoznano 159 zachorowań
na AIDS (zapadalność 0,42 na 100 tys. mieszkańców).
Zmarło 67 chorych na AIDS. Dane uaktualniono według
zgłoszeń zarejestrowanych do końca 2009 roku.
W porównaniu do 2007 r. wśród nowo wykrytych
osób zakażonych HIV wzrósł udział zakażeń nabytych
w drodze kontaktów homoseksualnych pomiędzy mężczyznami (do 6,06% ogółu i 31% przypadków o znanej
drodze zakażenia). W całym kraju dominują osoby zakażone HIV z grupy wieku od 30 do 39 lat oraz wśród
mężczyzn (74%).
W porównaniu do 2007 r. wzrosła liczba zgłoszonych nowo wykrytych przypadków zakażenia HIV bez
informacji na temat możliwej drogi zakażenia. Ponadto
nadal wysoki jest odsetek osób, u których zakażenie HIV
zostało wykryte na późnym etapie, niemal równocześnie
z rozpoznaniem AIDS.
Najliczniejszą grupę chorych na AIDS stanowili
mężczyźni oraz osoby z grupy wieku od 30 do 39 lat.
Większość z nich prawdopodobnie uległa zakażeniu
poprzez wstrzykiwanie środków odurzających. Pomimo
kontynuacji programu leczenia antyretrowirusowego, bezpłatnego dla obywateli Polski, obserwuje się
tendencję wzrostową zapadalności na AIDS. Wśród
pacjentów, u których AIDS zdiagnozowano w 2008 r.,
nadal niewielki odsetek stanowią osoby, u których stosowano terapię antyretrowirusową przed rozwinięciem
się pełnoobjawowego AIDS.
In 2008 in total 808 newly detected HIV cases
were registered in Poland (2,12 per 100,000 population), constituting 12,5% increase comparing to 2007
and 27,8% increase comparing to median number in
2001 - 2006. The total number of incident AIDS cases
diagnosed in 2008 and registered up to the end of 2009
was 159 (incidence 0,42 per 100,000 population). There
were 67 death of AIDS patients in 2008 registered up
to the end of 2009.
Among the newly diagnosed HIV cases as compared to 2007 an increase of the share of infections
acquired through homosexual contact between men
(up to 6,06% of all cases and 31% of cases with known
transmission route) and heterosexual contact were observed, which most likely reflects significant changes
in HIV epidemiology in Poland where the epidemic was
for many years injection driven.
Across the country HIV infection is the most frequently detected among young people (30 – 39 years)
and among males (74%). In comparison to the year
2007, the number of reports without information about
the possible route of transmission increased.
Furthermore, the percentage of late presenters, as
defined by time between HIV and AIDS diagnoses of
less than 3 months, is still growing, suggesting low
awareness of risk or suboptimal availability of diagnostic tests.
The largest group among patients with AIDS are
also males and people aged 30 to 39 years. Most of
them were probably infected through injecting drugs.
Despite the successful implementation of antiretroviral treatment program a significant increase of AIDS
incidence was noted. Among incident AIDS cases in
2008, a small percentage had been treated before developing AIDS.
Słowa kluczowe: AIDS, zakażenie HIV, epidemiologia, Key words: AIDS, HIV infection, epidemiology, PoPolska, rok 2008
land, 2008
266
WSTĘP
Analizę sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS
w Polsce w 2008 roku oparto na zgłoszeniach przypadków HIV lub AIDS przez lekarzy oraz kierowników
laboratoriów, które wpłynęły i zostały zweryfikowane
do końca 2009 roku. Weryfikacja obejmuje wykluczenie
powtórnych zgłoszeń tego samego przypadku oraz ustalenie spełnienia kryteriów definicji do celów nadzoru
epidemiologicznego.
ZAKAŻENIA HIV W 2008 ROKU
W 2008 r. u obywateli polskich wykonano ogółem
co najmniej 1 254 194 testy przesiewowe w kierunku
zakażenia wirusem HIV (tab. I), co odpowiada 33
testom na 1000, a po wykluczeniu rutynowych testów
wykonywanych u kandydatów na dawców krwi, 4 testom na 1000 mieszkańców.
W stosunku do 2008 r. zwiększyła się liczba badanych biorców narządów, krwi i nasienia oraz mężczyzn
utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami.
Odnotowano natomiast znaczny spadek liczby badań
wykonanych u dawców tkanek, narządów i nasienia.
Ponadto zmniejszyła się liczba badanych osób stosuTabela I. Badania w kierunku przeciwciał anty-HIV oraz
nowo wykryte przypadki zakażenia HIV w Polsce
w 2008 r.
Table I. Testing for HIV and newly diagnosed HIV infections in Poland in 2008
Grupa badanych
Liczba
badań
ogółem
Homo- i biseksualiści
419
Stosujący środki odurzające
859
we wstrzyknięciach
Osoby trudniące się prosty106
tucją
Biorcy krwi, nasienia, tkanek
1 748
i narządów
Chorzy na hemofilię
69
Osoby utrzymujące ryzykowne
4 208
kontakty heteroseksualne
Osoby z w/w grup razem
7 409
Dawcy krwi
1 102 177
Dawcy nasienia, tkanek i na880
rządów
Inni/brak danych
143 728
Obywatele polscy ogółem
1 254 194
Obcokrajowcy
747
Nowo wykryte
zakażenia
Liczba
Częstość*
osób
49
11,69
48
5,59
0
0,00
0
0,00
0
0,00
50
1,19
147
37
1,98
0,00
0
0,00
624
808
13
0,43
0,06
1,74
*nowo wykryte przypadki zakażenia w stosunku do wykonanych badań (w przeliczeniu na 100 badań)
*newly detected HIV cases with respect to number of screening tests (per 100 tests)
Nr 2
jących środki odurzające we wstrzyknięciach, osób
utrzymujących ryzykowne kontakty seksualne oraz
chorych na hemofilię.
Częstość wykrywania nowych osób zakażonych
HIV wśród obywateli polskich wyniosła 0,06 na 100
wykonanych badań. Największą częstość odnotowano
wśród mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne
z mężczyznami (11,5/100). Jest to ponad dwukrotny
wzrost w stosunku do 2007 r. i wzrost o 15% w stosunku
do 2006 r. Na podobnym poziomie, jak w roku 2007,
utrzymywała się częstość wykrywania osób zakażonych
w grupie osób utrzymujących ryzykowne kontakty seksualne. W grupie osób stosujących dożylnie narkotyki
utrzymuje się natomiast tendencja spadkowa (11,3/100
w 2006 r., 6,3/100 w 2007 r. i 5,5/100 w 2008 r.).
Ogółem w 2008 r. zgłoszono 808 przypadków
(2,12 na 100 000) nowo wykrytych zakażeń HIV.
Było to o 94 więcej niż w 2007 roku i o 27,8% więcej
niż wyniosła mediana za lata 2001 – 2006. Najwięcej
zakażeń odnotowano w województwie mazowieckim – 121 (2,3 na 100 000), a najmniej w woj. lubelskim – 9 zgłoszeń (0,4 na 100 000) i podlaskim – 9
(0,76 na 100 000). Tendencję wzrostową odnotowano
w województwach: mazowieckim, lubuskim, świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim, małopolskim i
zachodniopomorskim. Natomiast wyraźny spadek
liczby nowo wykrytych osób zakażonych wystąpił
w województwach: dolnośląskim, pomorskim, śląskim
i warmińsko-mazurskim. W 2008 roku 232 (28,7%)
zgłoszenia nie zawierały informacji na temat miejsca
zamieszkania osoby zakażonej i było to o 51 więcej niż
w 2007 r. (tab. II)
W skali kraju najwięcej osób zakażonych było
w grupie wieku od 30 do 39 lat – 301 (37,3% wszystkich
zarejestrowanych przypadków zakażeń) oraz w grupie
osób od 20 do 29 lat – 252 (31,2%). Najwyższy odsetek
osób zakażonych powyżej 30 roku życia odnotowano
w województwie podkarpackim (72,7%) oraz w województwach: lubelskim (55,5%), pomorskim (44%),
dolnośląskim (43,5%) i kujawsko-pomorskim (42,8%).
Natomiast osoby zakażone poniżej 30 roku życia dominowały w województwach: warmińsko-mazurskim
(51,7%), opolskim (46,6%) i małopolskim (44,1%).
W 2008 r. zanotowano 36 osób zakażonych wirusem
HIV w grupie wieku poniżej 20 roku życia (4,45%),
w tym 10 u niemowląt. (tab. III)
W 2008 roku, podobnie jak w latach ubiegłych,
przeważały zakażenia wśród mężczyzn - 598 (74%
ogółu osób zakażonych); wśród kobiet wykryto 156
zakażeń (19,3% ogółu). W 54 zgłoszeniach (6,7%) brak
było informacji o płci osoby zakażonej. W 3 województwach udział procentowy kobiet był równy lub powyżej
30% - lubuskim (37,5%), warmińsko-mazurskim (31%)
i zachodniopomorskim (30%). Najniższy odsetek nowo
wykrytych zakażonych kobiet odnotowano w woje-
Nr 2
267
Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2008 roku
Tabela II. Nowo wykryte przypadki HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w latach 2001-2008, wg województw
Table II. Newly diagnosed HIV infections and AIDS cases in Poland in 2001-2008, by voyvodeship
Województwo
1.Dolnośląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
brak danych
POLSKA
Nowo wykryte zakażenia HIV* w
Zachorowania* w latach:
Zgony* w latach:
latach:
mediana
mediana
1986- mediana
19862007
2008
2007
2008
2007
2008
2001-2006
2001-2006
2008 2001-2006
2008
l.** zap.
l.
zap.
l.
zap. l.** zap.
l.
zap. l. zap.
l.
l.** um.
l.
um. l. um.
115,0 3,99 137 4,76 85 2,95 42,0 1,46 52 1,81 38 1,32 489 14,0 0,49 22 0,76 16 0,56 203
22,5 1,09
18
0,87
28
1,35
9,0
0,44
4
0,19
2
0,10
151
3,5
0,17
4
0,19
3
0,15
73
12,5
13,0
47,0
20,5
57,5
10,5
11,5
10,5
37,5
60,5
6,0
0,58
1,29
1,83
0,63
1,11
1,01
0,55
0,88
1,70
1,30
0,47
9
16
44
33
75
12
9
6
31
44
1
0,42 9 0,42 3,5 0,16
1,59 32 3,17 4,5 0,45
1,72 47 1,84 9,0 0,35
1,01 43 1,31 6,5 0,20
1,45 121 2,32 8,0 0,15
1,16 15 1,45 4,0 0,38
0,43 11 0,52 1,5 0,07
0,50 9 0,76 3,5 0,29
1,40 25 1,13 13,0 0,59
0,95 22 0,47 18,5 0,40
0,08 13 1,02 2,5 0,20
6
7
13
6
9
3
0
0
13
10
1
0,28
0,69
0,51
0,18
0,17
0,29
0,00
0,00
0,59
0,21
0,08
7
6
13
8
8
4
10
7
12
16
1
0,32
0,69
0,51
0,24
0,15
0,39
0,48
0,59
0,54
0,34
0,08
63
83
129
66
355
52
21
40
229
279
21
2,0
2,0
4,5
4,0
4,0
2,0
1,0
1,5
4,5
5,5
1,0
0,09
0,20
0,18
0,12
0,08
0,19
0,05
0,13
0,20
0,12
0,08
1
5
5
2
5
3
0
1
4
1
0
0,05
0,50
0,20
0,06
0,10
0,29
0,00
0,08
0,18
0,02
0,00
2
3
3
4
5
0
5
1
5
7
1
0,09
0,30
0,12
0,12
0,10
0,00
0,24
0,08
0,23
0,15
0,08
22
38
55
29
176
29
11
16
100
110
13
35,0 2,45
43
3,02
29
2,03
4,5
0,32
6
0,42
12
0,84
67
2,5
0,18
2
0,14
2
0,14
19
19,0 0,56
32
0,94
48
1,41
7,0
0,21
2
0,06
14
0,41
95
3,0
0,09
2
0,06
9
0,26
48
29,0 1,71
23
1,36
39
2,30
5,0
0,30
2
0,12
1
0,06
96
2,5
0,15
4
0,24
1
0,06
40
119,5
181
232
0,0
0
0
0,0
632,0 1,66 714 1,87 808 2,12 148,5 0,39 134 0,35 159 0,42 2237 55,0 0,14
0
61
0
0,16 67 0,18
0
982
* rejestrowane wg miejsca zamieszkania;
* AIDS cases or deaths by place of residence; data adjusted for administrative division for 16 voyvodeships
** l. - liczba, zap. - zapadalność, um. - umieralność na 100 000 mieszkańców.
** l. - number, zap. - incidence, um. - mortality per 100,000 population
Tabela III. Nowo wykryte przypadki zakażenia HIV w Polsce w 2008 r. Podział wg województwa zamieszkania, płci i
wieku zakażonych
Table III. HIV infections detected in Poland in 2008, by voivodship of inhabitance, gender and age of the infected persons
WOJEWÓDZTWO
Grupa wieku dolnośląskie
<20
20-29
30-39
40-49
50-59
60 i >
brak danych
Ogółem
Grupa wieku
<20
20-29
30-39
40-49
50-59
60 i >
brak danych
Ogółem
kuj.-pom.
M K R M
2 1 3 1
17 8 26* 4
27 10 37 9
9 2 11 2
6 0 6 3
2 0 2 1
0 0 0 0
63 21 85 20
podlaskie
M
2
2
2
2
1
0
0
9
K
0
0
0
0
0
0
0
0
R
2
2
2
2
1
0
0
9
K
0
3
3
0
2
0
0
8
lubelskie
R M
1 0
7 2
12 3
2 1
5 1
1 1
0 0
28 8
K
0
0
1
0
0
0
0
1
R
0
2
4
1
1
1
0
9
lubuskie
łódzkie
małopolskie
M K R M K R M
0 1 1 2 1 3 2
5 6 13** 12 4 16 10
10 4 14 10 5 15 14
3 0 3 4 0 4 4
0 0 0 1 2 3 2
0 1 1 0 0 0 0
0 0 0 5 1 6 0
18 12 32 34 13 47 32
WOJEWODZTWO
świetokrzys
pomorskie
śląskie
warm.-maz.
kie
M K R M K R M K R M K R
1 0 1 2 0 2 4 1 5 0 2 2
8 1 9 7 0 7 3 1 4 9 5 15*
9 1 11* 7 1 8 2 0 2 4 2 6
1 1 2 2 1 3 0 0 0 5 0 5
1 0 1 1 0 1 2 0 2 1 0 1
0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0
1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3*
21 3 25 20 2 22 11 2 13 19 9 29
* w tym 1 b.d. dla płci; * includes 1 NA for sex
**w tym 2 b.d. dla płci; ** includes 2 NA for sex
***w tym 3 b.d. dla płci; ***includes 3 NA for sex
**** w tym 21 b.d. dla płci; ****includes 21 NA for sex
K R
1 4*
6 19***
0 14
0 4
0 2
0 0
0 0
7 43
wielkop.
M
0
12
14
5
4
0
2
37
mazowieckie
M K R
1 2 4*
28 8 38**
34 7 43**
12 2 15*
12 0 12
3 1 5*
3 0 4*
93 20 121
zachodniop.
podkar
packie
R M K R
1 0 0 0
7 1 0 1
6* 5 3 8
1 1 0 1
0 1 0 1
0 0 0 0
0 0 0 0
15 8 3 11
opolskie
M
1
6
5
1
0
0
0
13
K
0
1
0
0
0
0
0
1
Brak danych
K R M K R M K
0 0 2 1 3 2 1
2 14 7 4 11 50 14
1 16* 10 3 14* 70 10
2 7 5 1 6 28 3
1 5 1 2 3 5 5
0 0 1 1 2 4 1
0 5* 0 0 0 7 2
6 47 26 12 39 166 36
R
4*
67***
83***
34***
10
5
30****
233
POLSKA
M
22
183
235
85
42
13
18
598
K
11
57
57
12
12
4
3
156
b.d.
3
12
9
4
0
1
25
54
R
36
252
301
101
54
18
46
808
268
Nr 2
W województwie śląskim odsetek zakażonych drogą
stosowania dożylnych środków odurzających wyniósł
27%, dolnośląskim (18,8%), warmińsko-mazurskim
(13,7%). W pozostałych województwach nie przekroczył 13% wszystkich nowo wykrytych zakażeń.
wództwach: podlaskim (0%), opolskim (6,6%) i śląskim
(9%). (tab. III)
W tabeli IV zestawiono nowo wykryte przypadki
według prawdopodobnej drogi zakażenia. Podobnie
jak w roku ubiegłym o większości osób (650 – 80,4%
ogółu) brak jest informacji co do możliwej drogi zakażenia. Wśród osób o znanej drodze transmisji zakażenia
najliczniejszą grupę stanowią osoby zakażone poprzez
ryzykowne kontakty heteroseksualne – 51 osób (6,3%
ogółu), oraz mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne z mężczyznami – 49 (6,06% ogółu). Trzecia
co do liczebności grupą zakażonych to osoby, które
prawdopodobnie zakaziły się w wyniku stosowania
dożylnych środków odurzających – 48 osób (5,9%
ogółu). W porównaniu do lat ubiegłych zwraca uwagę
wzrost liczby zakażeń nabytych na drodze kontaktów
hetero- jak i homoseksualnych, a spadek liczby zakażeń
w wyniku stosowania dożylnych środków odurzających.
Szczególną uwagę zwraca zróżnicowanie dróg szerzenia się zakażenia w poszczególnych województwach.
Do województw o najwyższej liczbie osób zakażonych
w drodze kontaktów heteroseksualnych należą: województwo lubuskie (31,25%), zachodniopomorskie
(30,7%) i kujawsko-pomorskie (25%). Natomiast
najwyższy odsetek zakażeń w drodze kontaktów homoseksualnych zarejestrowano w województwie łódzkim
(27,6%), wielkopolskim 25% i pomorskim (24%).
AIDS W 2008 ROKU
W 2008 roku rozpoznano 159 zachorowań na
AIDS. Było to o 25 przypadków więcej niż w roku
poprzednim i o 10 przypadków więcej od mediany za
lata 2001-2006. Zapadalność wyniosła 0,42 na 100 000
mieszkańców. Stanowi to wzrost o 20% w stosunku do
roku 2007 i o 7,7% wzrost w stosunku do mediany z lat
2001 – 2006. Liczba zgłaszanych zachorowań na AIDS
od kilku lat wykazuje powolną tendencję wzrostową.
Zgłoszenia zachorowań na AIDS często napływają
ze znacznym opóźnieniem w stosunku do daty rozpoznania choroby. Spośród przypadków rozpoznanych
w 2008 roku 45 (28,3%) zostało zgłoszonych dopiero
w 2009 roku. Wśród zgłoszeń dokonanych w 2008
roku były trzy zachorowania rozpoznane w 1997 r., po
jednym zachorowaniu rozpoznanym w roku 1998, 1999,
2000, 2003, 2004 i 2005, 5 zachorowań rozpoznanych
w roku 2006 oraz 32 zachorowania rozpoznane w 2007
roku. Dlatego należy założyć, że ostateczna liczba
zachorowań rozpoznanych w 2008 r. będzie wyższa.
Tabela IV. Nowo wykryte zakażenia HIV obywateli polskich w 2008 r. Podział wg województw i grup ryzyka zakażenia
Table IV. Newly diagnosed HIV infections in Poland reported in 2008. By voivodeship and the risk group
Województwo
POLSKA
1.Dolnośląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
Brak danych
Grupa zakażonych
H-/Bi
N
Hem
Het
Dz
I/Bd
49
1
0
1
2
13
1
7
0
2
0
6
0
0
1
12
1
2
48
16
2
0
2
7
1
3
0
0
1
1
6
0
4
2
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
51
2
7
0
10
3
1
8
0
1
1
3
0
0
1
0
12
2
10
1
2
0
0
1
0
2
0
0
0
2
0
0
2
0
0
0
650
65
17
8
18
23
40
101
15
8
7
13
16
13
21
34
26
225
H-/Bi - hetero-/biseksualiści
N - stosujący środki odurzające we wstrzyknięciach
Hem - chorzy na hemofilię
Het - osoby utrzymujące ryzykowne kontakty heteroseksualne
Dz - dzieci matek zakażonych HIV
I/Bd - inni/brak danych
Zakażenia wykryte
Zapadalność na 100 wśród kandydatów
Ogółem
na dawców krwi
tys. mieszkańców
808
28,0
37
85
3,1
5
28
0,8
3
9
0,8
2
32
0,7
1
47
0,7
1
43
0,8
4
121
9,6
2
15
0,7
1
11
0,7
1
9
0,3
0
25
0,3
2
22
1,3
2
13
0,9
4
29
0,6
0
48
2,0
3
39
0,1
6
232
0,6
0
Nr 2
269
W 2008 r. rozpoznano zachorowania na AIDS we
wszystkich województwach. Liczba zachorowań wahała się od jednego w woj. świętokrzyskim i zachodniopomorskim, do 38 zachorowań (24% ogółu) w woj.
dolnośląskim. Odnotowano również znaczne różnice
w zapadalności: od 0,06 w woj. zachodniopomorskim,
0,84 w woj. warmińsko-mazurskim do 1,32 w woj.
dolnośląskim. (tab. II)
W 2008 r. wzrost zapadalności w stosunku do
2007 r. nastąpił w województwach: wielkopolskim,
warmińsko-mazurskim, śląskim, podlaskim, podkarpackim, lubelskim, małopolskim oraz opolskim. Spadek
zapadalności odnotowano w woj. dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, mazowieckim
i pomorskim (tab. II). Na tym samym poziomie jak
w roku ubiegłym pozostała zapadalność w województwach: lubuskim, łódzkim i świętokrzyskim.
W 2008 r. rozpoznano AIDS u 121 mężczyzn
(76,1%) i 38 kobiet (23,9%). Wśród chorych na AIDS
najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku od 30
do 39 lat - 64 zachorowania (40,2% ogółu), następnie
osoby w grupie wieku od 20 do 29 lat - 38 (23,9%) i od
40 do 49 lat - 32 zachorowania (20,1%). Odnotowano
19 przypadków zachorowania u osób w wieku 50 lat
i więcej (11,9%) i 6 zachorowań osób poniżej 19 roku
życia (3,8%).
zakażone drogą kontaktów heteroseksualnych – 23
(14,5% ogółu). Odnotowano zachorowanie na AIDS
trojga dzieci matek zakażonych HIV. U 50 chorych
(31,4%), w formularzach zgłoszenia AIDS, nie podano
informacji o drodze zakażenia. (tab. V)
W 2008 r. u wszystkich 159 chorych określono po
jednej chorobie wskazującej na AIDS, w brzmieniu jak
w definicji do celów nadzoru epidemiologicznego, skorygowanej w 1993 r. U 73 osób (45,9%) zdiagnozowano
przy rozpoznaniu AIDS po 2 choroby wskaźnikowe,
u 27 (16,9%) rozwinęły się 3 choroby wskaźnikowe
dla AIDS, a u 8 (5%) osób – 4 choroby wskaźnikowe.
Liczbę przypadków rozpoznawanych chorób wskaźnikowych w momencie rozpoznania AIDS przedstawia
rycina 1.
Uwagę zwraca duży odsetek chorych, u których
rozpoznano zespół wyniszczenia (38,9% wszystkich
zachorowań). Spośród pozostałych chorób wskaźnikowych często odnotowywano wystąpienie kandydozy
przełyku – 30 przypadków (18,8% ogółu), zapalenie
płuc wywołane przez Pneumocystis carinii – 29 zachorowań (18,2%) oraz gruźlicę płuc u osoby dorosłej lub
dorastającej (w wieku powyżej 15 lat) – 24 przypadki
(15,1% ogółu).
Dla 110 chorych (69,2% ogółu), z rozpoznanym
w 2008 r. AIDS, podano liczbę komórek CD4. W 62
Tabela V.Zachorowania na AIDS w Polsce w latach 2008 Podział wg płci, wieku* i drogi przenoszenia zakażenia
Table V. AIDS in Poland in 2008 by sex, age* and transmission group
Płeć
Droga przenoszenia
Ogółem
Grupa
wieku
M
K
H-/Bi
N
Hem
B
Het
Dz
I/Bd
<20
4
2
0
0
0
0
0
3
3
6
20-29
26
12
7
16
0
0
2
0
13
38
30-39
45
19
6
26
0
0
11
0
21
64
40-49
29
3
6
12
0
0
6
0
8
32
50-59
12
2
2
4
0
0
4
0
4
14
60 i >
5
0
3
0
0
0
0
0
2
5
Razem
121
38
24
58
0
0
23
3
51
159
* dokładny wiek (lata) w chwili rozpoznania AIDS ; M - mężczyźni, K - kobiety, H-/Bi - homo-i biseksualiści, N - zakażeni w związku
ze stosowaniem środków odurzających,H-/Bi/N-homo-i biseksualiści i stosujący środki odurzające, Hem - chorzy na hemofilię, B
- biorcy krwi i preparatów krwiopochodnych, Het - zakażeni drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych, Dz - dzieci matek
zakażonych HIV, I/Bd - inni/brak danych
* age at AIDS diagnosis; M - males, K - females; H-/Bi - men who have sex with men, N - injecting drug users, Hem - haemophiliacs,
B - blood receipients, Het - infected heterosexually, Dz - child of HIV+ mother, I/Bd - other/unknown
W 58 przypadkach (36,5% ogółu) do zakażenia
doszło najprawdopodobniej w drodze wstrzykiwania
środków odurzających. Zakażenie poprzez iniekcje narkotyków najczęściej dotyczyło osób młodych w wieku
20-39 lat (72,4%). Wśród zachorowań w wieku powyżej
40 roku życia zakażenia tą drogą stanowiły 21%.
Następnymi grupami pod względem liczebności
byli mężczyźni zakażeni drogą kontaktów homoseksualnych – 24 przypadki (15,1% ogółu) oraz osoby
przypadkach (38,9%) była ona niższa od 50 na mikrolitr,
w 34 (21,4%) mieściła się w przedziale od 50 do 199
komórek CD4 na mikrolitr, a w 14 wynosiła powyżej
200 komórek CD4 na mikrolitr.
Z grupy 159 chorych, u których rozpoznano AIDS
w 2008 roku, jedynie 24 (15,1% chorych) było leczonych antyretrowirusowo przed rozwinięciem się pełnoobjawowego AIDS. AIDS rozpoznano praktycznie
równocześnie z wykryciem zakażenia u 99 osób (62,3%
270
Nr 2
Ryc.1. Choroby wskaźnikowe wśród chorych na AIDS rozpoznanych w 2008 r. Liczba przypadków
Fig.1. Indicator diseases among AIDS cases diagnosted in 2008. Number of cases
70
62
50
40
30
29
Ryc.1.
Fig.1.
6
Chłoniak, bliżej nie określony
Zakażenia oportunistyczne, bliżej nie określone
3
Zespół wyniszczenia w przebiegu zakażenia HIV
Chłoniak immunoblastyczny (lub o nazwie równoznacznej)
1
Chłoniak Burkitta (lub o nazwie równoznacznej)
Nawracająca posocznica wywołana przez bakterie z rodzaju
Salmonella
4
2
Inwazyjny rak szyjki macicy
2
Toksoplazmoza mózgu
3
Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia
5
Nawracające zapalenie płuc
4
13
9
Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii
3
Mycobacterium; zmiany rozsiane lub pozapłucne
4
Mycobacterium tuberculosis; zmiany pozapłucne
1
Mycobacterium tuberculosis; zmiany w obrębie płuc u osoby
wieku>13 lat)
Pozapłucna kryptokokoza
Kandydoza przełyku
Kandydoza oskrzeli, tchawicy lub płuc
Zakażenia bakteryjne, liczne lub nawracające u dziecka (<13
lat)
0
1
Mycobacterium avium complex lub M.kansasii; zmiany
rozsiane lub pozapłucne
5
Herpes simplex: przewlekłe owrzodzenia
5
2
Zapalenie siatkówki (z upośledzeniem widzenia) wywołane
przez wirus cytomegalii
11
Choroba wywołana wirusem cytomegalii
10
21
17
20
Mięsak Kaposiego
24
Encefalopatia związana z zakażeniem HIV
30
Kryptosporydioza jelitowa z biegunką
LICZBA PRZYPADKÓW
60
Choroby wskaźnikowe wśród chorych na AIDS rozpoznanych w 2008 r. Liczba przypadków
Indicator diseases among AIDS cases diagnosted in 2008. Number of cases
chorych). Po 3 lub więcej latach od wykrycia zakażenia
HIV zachorowały 43 osoby (27% chorych). (tab. VI)
Według zgłoszeń, które wpłynęły do Zakładu Epidemiologii NIZP - PZH do końca 2009 r., w 2008 r.
zmarło 67 chorych na AIDS. Umieralność wyniosła
0,18 na 100 000. Zgonów nie odnotowano tylko w województwie opolskim. W pozostałych województwach
liczba zgonów wahała się od jednego w woj. podlaskim,
świętokrzyskim i zachodniopomorskim do 16 w woj.
dolnośląskim. Umieralność mieściła się w granicach
od 0,06 na 100 000 mieszkańców w woj. zachodniopomorskim do 0,56 w woj. dolnośląskim (tab. II). Wśród
zmarłych przeważały osoby zakażone drogą wstrzykiwania substancji odurzających - 33 osoby (49,25%
ogółu zgonów), 12 osób zakaziło się drogą kontaktów
heteroseksualnych, 8 kontaktów homoseksualnych
pomiędzy mężczyznami, a dla 14 osób nie podano
informacji na temat drogi zakażenia.
Łącznie zmarło 56 mężczyzn (83,6%) i 11 kobiet
(16,4%). Wiek zmarłych kształtował się następująco:
w grupie wieku 20-29 lat – 13 osób, 30-39 lat – 31
osób, 40-49 lat – 15 osób, 50-59 lat – 6 osób, powyżej
60 roku życia -2 osoby.
Do końca 2009 roku otrzymano informację o zgonie 52 osób (32,7%) spośród 159 chorych, u których
AIDS rozpoznano w 2008 roku. W ciągu pół roku od
rozpoznania zmarło 47 osób (wczesna śmiertelność
AIDS - 26,4%).
PODSUMOWANIE
W 2008 r. zarejestrowano 808 osób zakażonych
HIV(nowo wykryte przypadki). Odnotowano znaczny
wzrost liczby osób z nowo wykrytym zakażeniem HIV
w stosunku do 2007 r., co potwierdza, że narasta problem zakażeń wirusem HIV w Polsce. W stosunku do
2007 r. spadł udział osób zakażonych drogą wstrzykiwania środków odurzających, a wzrosła liczba zakażonych
poprzez kontakty homo- i heteroseksualne. Należy jednak zwrócić uwagę, że istnieje dość duże zróżnicowanie
pomiędzy województwami, zwłaszcza pod względem
udziału poszczególnych dróg przenoszenia się wirusa
HIV, co powinno skłaniać do dostosowywania działań
prewencyjnych do lokalnych potrzeb.
Nadal jest bardzo duża liczba zgłoszeń, w których
brak jest określenia prawdopodobnej drogi nabycia zakażenia. Wśród przyczyn tej sytuacji można wymienić:
obawę o ochronę danych osobowych, częste pomijanie
poradnictwa okołotestowego przez zlecających badania
oraz niedostateczną współpracę inspekcji sanitarnej
i lekarzy zajmujących się opieką nad zakażonymi.
Liczba zachorowań na AIDS rozpoznanych
w 2008 r., a zarejestrowanych do końca 2009 r. wyniosła
159. Województwami o najwyższej zapadalności na
AIDS w tym okresie były dolnośląskie, warmińskomazurskie, lubuskie, podlaskie, pomorskie oraz łódzkie.
Nr 2
271
Tabela VI.AIDS w latach 2008. Podział wg roku rozpoznania AIDS oraz czasu między stwierdzeniem zakażenia HIV
a zachorowaniem na AIDS
Table VI. AIDS cases in Poland in 2008, by the year of diagnosis and time lapse between the diagnosis of HIV infection
and AIDS
Rok rozpoznania
AIDS
Czas między stwierdzeniem zakażenia HIV a zachorowaniem na AIDS
ogółem**
rozpoznanie
równoczesne*
poniżej 1 roku
rok do 3 lat
3 lata i powyżej
1986-1995
143
28
97
149
417
1996
40
4
9
60
113
1997
34
10
21
62
127
1998
42
5
24
59
130
1999
43
1
20
74
138
2000
51
5
13
57
126
2001
61
7
7
57
132
2002
43
10
19
52
124
2003
66
4
11
64
145
2004
97
7
13
59
176
2005
84
4
13
51
152
2006
90
4
16
53
163
2007
71
5
15
44
135
2008
99
7
10
43
159
RAZEM
964
101
288
884
2237
* stwierdzenie zachorowania w ciągu 3 miesięcy od zakażenia HIV.
** w 3 przypadkach brak danych o czasie od wykrycia zakażenia HIV do rozpoznania AIDS
* AIDS within 3 months of HIV diagnosis
** in 3 cases time from HIV diagnosis to AIDS is missing
Należy zaznaczyć, że jednocześnie – w woj. dolnośląskim, łódzkim, śląskim i warmińsko-mazurskim wysoki
odsetek zakażeń przypisuje się transmisji związanej
ze stosowaniem dożylnych środków odurzających.
W grupie tej częściej występują trudności z praktyczną
dostępnością do leczenia i stosowaniem się do zaleceń
leczniczych, co może sprzyjać występowaniu chorób
wskaźnikowych.
Pomimo wdrożenia skutecznego programu leczenia antyretrowirusowego utrzymuje się znaczna
zapadalność na AIDS. Zachorowania występują u osób
z zespołem wyniszczenia i niską liczbą komórek CD4,
nieleczonych wcześniej antyretrowirusowo. Wskazuje
to na późne rozpoznawanie HIV i AIDS, co powoduje
opóźnione wdrożenie terapii antyretrowirusowej, pogarsza rokowanie u indywidualnych pacjentów oraz
może przyczyniać się do dalszego rozprzestrzeniania
się wirusa HIV. Wzrastający odsetek osób, u których
zakażenie HIV rozpoznano późno, praktycznie równocześnie z AIDS, sugeruje niską świadomość zagrożenia
lub małą dostępność badań. Propagowanie testowania
w kierunku HIV oraz skuteczne kierowanie osób z nowo
wykrytym zakażeniem do placówek specjalistycznej
opieki medycznej powinno nadal znajdować się wśród
priorytetów przeciwdziałania epidemii HIV i zwalczania jej skutków w Polsce.
Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej, zwłaszcza zakażenia HIV, jest niezbędne do opracowania
rzetelnej oceny uwarunkowań przenoszenia się wirusa,
najczęstszych dróg jego przenoszenia i określenia populacji osób szczególnie narażonych na zakażenie. Jest
to szczególnie istotne obecnie, gdy wiele wskazuje na
istotne zmiany sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS
w Polsce. Dlatego konieczna jest intensyfikacja działań
mających na celu poprawę jakości danych zbieranych
w ramach rutynowego systemu nadzoru nad HIV/AIDS
w Polsce.
Beata Werbińska-Sienkiewicz
Zakład Promocji Zdrowia i Szkolenia Podyplomowego
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
Państwowy Zakład Higieny
ul. Chocimska 24 00-791 Warszawa
e-mail:[email protected]
tel. 022 54 21 259
ZIMNICA W POLSCE W 2008 ROKU
MALARIA IN POLAND IN 2008
w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. w Polsce zgłoszono 22 przypadki zimnicy
potwierdzone zgodnie z europejską definicją przypadku
do celów nadzoru epidemiologicznego. Wszystkie przypadki zostały do Polski zawleczone z krajów endemicznego występowania zimnicy, 59% przypadków z Afryki.
Wszystkie zgłoszone zachorowania to zachorowania
nowe, nie odnotowano przypadków nawrotu choroby.
W 14 przypadkach rozpoznano inwazję Plasmodium
falciparum, w czterech – P. vivax, w dwóch – inwazję
mieszaną, a w dwóch nie ustalono gatunku zarodźca.
Większość chorych była w grupie wieku 25-40 lat. Odnotowano zachorowania 13 mężczyzn i 9 kobiet. W połowie przypadków zachorowanie wystąpiło w związku z
wyjazdem turystycznym, 7 osób podróżowało w celach
zawodowych, w 4 przypadkach nie podano powodu
podróży. Chemioprofilaktykę przeciwzimniczą stosowało 9 osób (mniej niż połowa), w tym tylko 1 osoba
zgodnie z zaleceniami. Przebieg kliniczny większości
zachorowań był średnio-ciężki, 1 osoba zmarła w wyniku malarii o ciężkim przebiegu
There were 22 malaria cases confirmed according
to the European Union cases definition registered in
Poland in 2008. All of them were imported, 13 cases
(59%) from Africa, 3 from Asia, 5 from Oceania and 1
from South America. Invasion with Plasmodium falciparum was confirmed in 14 cases, P.vivax in 4 cases,
mixed invasion in 2 cases and in 2 cases species of
Plasmodium was undetermined. There were 13 cases
in males and 9 in females. Age at onset ranged from
23 to 58 years and majority of cases were in the age
group 25-40. Common reason for travel to endemic
countries were tourism (11 cases) and work-related
visits (7 cases). Clinical course was severe in 6 cases
of P. falciparum malaria and 1 person died because of
the disease. Nine cases used chemoprophylaxis during
their travel but only one of them appropriately, relevant
information was missing in 6 cases.
Słowa kluczowe: zimnica (malaria), epidemiologia, Key words: malaria, epidemiology, Poland, 2008
Polska, rok 2008
W analizie sytuacji epidemiologicznej zimnicy
w Polsce w 2008 r. wykorzystano dane z rocznego
biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008
roku” (Czarkowski M.P. i in., W-wa, PZH i GIS) oraz
z formularzy o indywidualnych zachorowaniach nadesłanych do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
– Państwowego Zakładu Higieny przez Wojewódzkie
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne.
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce 22 zachorowania na zimnicę (zapadalność 0,058 na 100 000);
wszystkie zgłoszone przypadki, podobnie jak w latach
ubiegłych, to zachorowania importowane. Liczba
zachorowań była dwukrotnie wyższa niż w 2007 r.
(o 11 zachorowań więcej) i zbliżona do mediany za
lata 2002-2006 (o 2 zachorowania więcej). Rejestrowana zapadalność na zimnicę w Polsce wykazywała
od kilku lat tendencję spadkową – duży wzrost liczby
zachorowań w stosunku do roku poprzedniego może
wynikać z niedostatecznego zgłaszania zachorowań do
Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2007 r., natomiast
pozostaje w zgodności ze spodziewaną liczbą wynikającą z utrzymującego się ruchu turystycznego.
Wszystkie zgłoszone w 2008 roku zachorowania
to zachorowania nowe, nie odnotowano przypadków
nawrotu choroby. Badaniem rozstrzygającym o rozpoznaniu we wszystkich przypadkach było badanie
parazytologiczne krwi obwodowej. W większości
zachorowań (14 przypadków - 63,6%) jako czynnik
etiologiczny rozpoznano Plasmodium falciparum,
w czterech przypadkach P. vivax, w dwóch – inwazję
mieszaną (P. vivax i falciparum oraz P. vivax i malariae),
a w dwóch nie ustalono gatunku zarodźca. Przebieg
większości zachorowań określono jako średnio-ciężki
(15 przypadków), jedna osoba zmarła w wyniku malarii
o ciężkim przebiegu. Osoba ta uległa zarażeniu w Papui
Nowej Gwinei.
274
P.falciparum
inwazja mieszana
spp
RAZEM
13
Czad
1
Kenia
1
Mali
1
Mozambik
1
Nigeria
3
Afryka
RPA
1
Sierra Leone
1
Uganda
2
Wybrzeże Kości Słoniowej 1
Nieustalone
1
RAZEM
3
Indie
1
Azja
Indonezja
1
Nieustalone
1
1
Ameryka RAZEM
Płd
Gujana Francuska
1
5
Australia RAZEM
i Oceania Papua-Nowa Gwinea
5
OGÓŁEM
22
Gatunek
Plasmodium
P.vivax
Kontynent i kraj zarażenia
Liczba przypadków
Tabela 1.Importowane zachorowania na malarię w Polsce
w 2008 r. wg kraju narażenia i gatunku Plasmodium
Table 1. Number of imported malaria cases in Poland in
2008 by country of exposure and species of Plasmodium
1
1
1
1
2
2
4
13
1
1
1
1
3
1
1
2
1
1
1
1
14
2
2
2
2
1
1
2
Wiek chorych wahał się od 23 do 58 lat, większość
w przedziale wieku od 25 do 40 lat (64%). Odnotowano
zachorowania 13 mężczyzn (59%) i 9 kobiet.
W tabeli I przedstawiono kraje, z których zostały
zawleczone zachorowania na malarię w 2008 r. Podobnie jak w latach ubiegłych dominowały zachorowania
zawleczone z krajów afrykańskich (59% wszystkich
zachorowań w 2008 r.). Odnotowano pojedyncze zawleczenia z poszczególnych krajów, natomiast z Nigerii
- 3 przypadki, a z Papui Nowej Gwinei - 5. Nigeria od
2002 roku znajduje się wśród najczęściej wymienianych
krajów, z których zawlekano zimnicę do Polski.
Połowa chorych (11 osób) zaraziła się malarią podczas wyjazdów turystycznych w rejony endemicznego
występowania malarii, na drugim miejscu znalazły się
wyjazdy związane z pracą zawodową (7 osób - w tym
2 osoby pracujące na statku, 1 w trakcie pracy misyjnej, 1 żołnierz, 3 – inna praca), u 4 osób nie podano
celu wyjazdu. W ostatnich latach osoby podróżujące
w celach turystycznych i odbywające podróże służbowe przeważają w grupie zgłoszonych zachorowań na
malarię, zmniejsza się natomiast odsetek zachorowań
misjonarzy.
Nr 2
Spośród 22 nowych zachorowań dla 16 podano
informację na temat stosowania chemioprofilaktyki
przeciwzimniczej, o reszcie brak danych. Profilaktykę
stosowało 9 osób, w tym tylko 1 zgodnie z obowiązującymi zaleceniami. Proporcja osób stosujących chemioprofilaktykę przeciwzimniczą w grupie podróżujących
turystycznie i wyjeżdżających w związku z pracą była
podobna - w obydwu grupach blisko połowa stosowała
profilaktykę. Najczęściej powtarzającym się błędem
w stosowaniu chemioprofilaktyki przeciwzimniczej
było przyjmowanie leków wyłącznie podczas pobytu
na terenie endemicznym, bez kontynuacji po powrocie
przez czas określony dla poszczególnych leków, lub
przyjmowanie ich nieregularne.
Pomimo wzrostu liczby zachorowań w porównaniu
z rokiem 2007, liczba zgłoszonych przypadków zimnicy
pozostaje względnie niska. Jednak na tle krajów Europy
Zachodniej liczba przypadków importowanej zimnicy
w Polsce i pozostałych nowych krajach członkowskich
UE jest nadal bardzo niska.
Wobec utrzymującego się ruchu turystycznego
mała liczba importowanych zachorowań nie może być
tłumaczona wyłącznie dostępnością chemioprofilaktyki, ponieważ działanie ochronne leków ograniczone
jest niewłaściwym stosowaniem, częstym zaniechaniem stosowania oraz występującą lekoopornością.
W tej sytuacji należy rozważyć wzmocnienie działań
zmierzających zarówno do poprawy zgłaszania, jak
i rozpoznawania nowych zachorowań wśród mieszkańców Polski powracających z terenów endemicznego
występowania malarii. Niezbędne jest także dalsze
propagowanie chemioprofilaktyki przeciwzimniczej
zgodnie z obowiązującymi zaleceniami, w połączeniu
z działaniami utrudniającymi zarażenie (repelenty,
środki owadobójcze, moskitiery itp.).
Zakład Higieny
tel. (022) 5421-248
Maria Korzeniewska- Koseła
GRUŹLICA W POLSCE W 2008 ROKU
TUBERCULOSIS IN POLAND IN 2008
Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą
Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 8 081 zachorowań na gruźlicę (zapadalność 21,2 na 100 000 ludności).
Średnie roczne tempo spadku zapadalności w latach
1999- 2008 wynosiło 3,3%. Utrzymują się znaczne różnice w zapadalności na gruźlicę między województwami
od 12,0 w woj. lubuskim do 33,0 w woj. świętokrzyskim.
Nowe zachorowania stanowiły 87,3% zarejestrowanych
przypadków (7052, współczynnik 18,5). W 7 484 przypadkach rozpoznano gruźlicę płuc (zapadalność 19,6).
Przypadki gruźlicy pozapłucnej (597, współczynnik 1,6)
stanowiły 7,4% ogółu zarejestrowanych. Zgłoszono 76
zachorowań u dzieci do lat 14. Stanowiły one 0,9% ogólnej liczby zachorowań. Zapadalność na gruźlicę wśród
mężczyzn była ponad dwukrotnie większa niż u kobiet
(29,8 v. 13,2). Mieszkańcy wsi chorowali na gruźlicę
częściej niż ludność miejska (zapadalność 22,3 v. 20,5).
W 4 892 przypadkach gruźlicy płuc (65,4%) chorobę
potwierdzono bakteriologicznie. U 3 047 chorych na
gruźlicę płuc (40,7%) wynik badania bakterioskopowego był dodatni. Zgłoszono 236 przypadków gruźlicy
u więźniów (2,7% wszystkich chorych). Cudzoziemcy
w liczbie 52 stanowili 0,6% ogółu zarejestrowanych.
Gruźlica była chorobą wskaźnikową u 35 chorych na
HIV/AIDS. W 2008r. zmniejszyła się do 188 liczba rejestrowanych chorych na gruźlicę wywołaną przez prątki
oporne na najmniej 1 lek przeciwprątkowy (3,8% chorych prątkujących). W 2007 r. gruźlicę jako przyczynę
zgonu rozpoznano u 744 zmarłych (współczynnik 2,0).
Umieralność mężczyzn była czterokrotnie większa niż
kobiet (odpowiednio współczynniki 3,2 i 0,8).
In Poland 8081 TB cases were reported in 2008.
The incidence rate was 21.2 cases per 100,000, with
large variability between voivodeships from 12.0 in the
west to 33.0 in the east of the country. The mean annual
decrease of TB incidence in 1999 - 2008 was 3.3%.
7 052 cases had no history of previous treatment i.e.
18.5 per 100,000. The number of all notified pulmonary
tuberculosis cases was 7484 i.e. 19.6 per 100,000. The
proportion of extrapulmonary tuberculosis was 7,4%
(597 cases). TB was diagnosed in 76 children (0.9%
of all cases). The incidence of tuberculosis increased
with age to 38,1 among patients 65 years old and older.
The median age group was 50-54 years. The incidence
among men i.e. 29.8 was two times higher than among
women i.e. 13.2. The incidence in rural population
was higher than in urban, respectively 22.3 and 20.5.
Bacteriologically confirmed cases (4892) constituted
65.4% of all pulmonary TB cases. The number of
smear positive pulmonary TB cases was 3 047 (40.7%).
There were 52 cases of tuberculosis registered among
foreigners and 236 cases registered among prisoners.
There were 188 patients with resistance to at least one
anti-TB drug (3.8% of all bacteriologically confirmed
pulmonary TB cases). TB was initial AIDS indicative
disease in 35 cases. There were 744 deaths due to tuberculosis in 2007 (2.0 TB deaths per 100,000). Mortality
among males – 3.2 – was four times higher than among
females – 0.8.
Słowa kluczowe: gruźlica, zapadalność, potwierdzenie Key words: tuberculosis, incidence, cases confirmed
bakteriologiczne, lekooporność, umieralność, Polska, by culture, anti-TB drug resistance, mortality, Poland,
rok 2008
2008
276
Maria Korzeniewska-Koseła
ZAPADALNOŚĆ NA GRUŹLICĘ
Przedstawione dane o zapadalności na gruźlicę
w Polsce pochodzą z Krajowego Rejestru Zachorowań
na Gruźlicę. W 2008 roku zarejestrowano w Polsce
8 081 zachorowań na gruźlicę. Było to o 533 przypadki
mniej niż w roku poprzednim i o 4 098 mniej niż przed
dziesięcioma laty. Zapadalność na gruźlicę wszystkich
postaci w 2008 roku wyniosła 21,2 na 100 000 ludności
i była niższa o 6,2% w porównaniu z rokiem 2007 i
niższa o 32,7% niż w 1999 roku. Średnie roczne tempo spadku zapadalności w latach 1999-2008 wynosiło
3,3% (tab. I).
W 2008 roku utrzymywały się znaczne różnice
w zapadalności na gruźlicę między województwami.
Najwyższą zapadalność zarejestrowano w województwach: świętokrzyskim – 33,0, lubelskim – 30,6 i łódzkim – 28,1. Najniższą zapadalność na gruźlicę w Polsce
zarejestrowano w województwach lubuskim – 12,0
i wielkopolskim – 16,6. Wzrost zapadalności w porównaniu z rokiem 2007 odnotowano w 5 województwach
(lubuskie, opolskie, podlaskie, świętokrzyskie i wielkopolskie). W pozostałych 11 województwach zarejestrowano spadek zapadalności na gruźlicę: największy
w województwach kujawsko- pomorskim – 25,2%
i warmińsko- mazurskim – 21,8% (tab.II). Tak znaczne wahania zapadalności w krótkim czasie świadczyć
mogą o nieprawidłowościach w rozpoznawaniu i zgłaszaniu zachorowań.
Nowe zachorowania stanowiły 87,3% przypadków
gruźlicy zgłoszonych w 2008 r. (7052 zachorowań,
współczynnik 18,5 na 100 000 ludności). Zarejestrowano 1029 chorych ze wznową gruźlicy (12,7% ogółu
zachorowań, współczynnik 2,7). Odsetek ponownych
zachorowań nie zmienił się znacząco w ciągu ostatnich
kilku lat.
Najczęstszą postacią gruźlicy w 2008 r. była gruźlica płuc, rozpoznana u 92,6% zgłoszonych chorych.
Nr 2
Zarejestrowano 7 484 takie zachorowania (zapadalność
19,6). Przypadki gruźlicy pozapłucnej stanowiły 7,4%
ogółu zachorowań (597 chorych, współczynnik 1,6).
Najczęściej rozpoznawano gruźlicze zapalenie opłucnej
(243 zachorowania, 40,7% wszystkich przypadków
gruźlicy pozapłucnej). Inne postacie gruźlicy pozapłucnej zarejestrowane w 2008 r. to kolejno: gruźlica obwodowych węzłów chłonnych (108 chorych), gruźlica
kości i stawów (79 zachorowań, w tym 35 przypadków
gruźlicy kręgosłupa), gruźlica narządów moczowo-płciowych (84). U 15 chorych, w tym u dwojga dzieci,
wykryto gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Były to dzieci z Czeczenii, w wieku 1
i 4 lat, chorujące jednocześnie na gruźlicę płuc.
W 2008 r. zarejestrowano 76 przypadków gruźlicy
u dzieci do lat 14. Potwierdzenie bakteriologiczne
choroby uzyskano w 29 przypadkach ( gruźlica płuc19, gruźlica pozapłucna- 10). Dzieci najczęściej chorowały na gruźlicę płuc (41 przypadków), na gruźlicę
węzłów chłonnych klatki piersiowej (15 przypadków),
na gruźlicę kostno-stawową (9 przypadków). Czworo
dzieci było cudzoziemcami. Zachorowania na gruźlicę
dzieci stanowiły 0,9% ogólnej liczby zachorowań.
W dekadzie 1999 -2008 zapadalność na gruźlicę wśród
dzieci zmniejszyła się o 7,1%. W 2008 r. odnotowano
zgon jednego dziecka- uchodźcy z Czeczenii. Nie zarejestrowano żadnego zachorowania na gruźlicę wśród
dzieci w województwach kujawsko-pomorskim, lubuskim i warmińsko-mazurskim. Najwyższą zapadalność
zarejestrowano w województwach opolskim – 4,2 i
mazowieckim – 3,2. W porównaniu z rokiem poprzednim w 7 województwach nastąpił wzrost zachorowań:
w dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, opolskim,
pomorskim, świętokrzyskim i wielkopolskim. W 6
województwach zarejestrowano spadek zachorowań,
w 3 województwach sytuacja nie zmieniła się. W Mazowieckiem odnotowano największą liczbę tzn. 25
zachorowań u dzieci. W 2008 r. zarejestrowano 115
Tabela I. Gruźlica wszystkich postaci w Polsce w latach 1999-2008 wg wieku
Table I. Tuberculosis in Poland in 1999-2008 by age
Rok
Year
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Liczba zachorowań w grupach wieku
Number of cases in age groups (years)
Razem
Total
12 179
11.477
10.672
10.475
10.124
9.493
9.269
8.587
8.616
8.081
0-14
15-19
20-44
45-64
65+
108
103
124
125
100
120
99
69
74
76
268
241
199
211
184
129
156
156
135
115
4 187
3.978
3.600
3.203
3.045
2.836
2.717
2.529
2.538
2.248
4 680
4.221
4.052
4.175
3.968
3.835
3.760
3.655
3.763
3.685
2 936
2.934
2.697
2.761
2.827
2.573
2.537
2.178
2.106
1.957
Zapadalność na 100 000 w grupach wieku
Incidence rates per 100 000 in age groups (years)
Razem
0-14
15-19
20-44
45-64
65+
Total
31,5
1,4
8,0
29,4
53,6
63,5
29,7
1,4
7,2
28,0
47,2
62,4
27,6
1,7
6,0
25,4
44,2
56,3
27,4
1,8
6,4
23,1
44,8
56,8
26,5
1,5
5,8
21,9
41,7
57,6
24,9
1,9
4,2
20,3
39,5
51,7
24,3
1,6
5,3
19,4
38,0
50,9
22,5
1,1
5,5
18,0
36,4
42,8
22,6
1,2
4,9
18,0
37,0
41,1
21,2
1,3
4,3
15,9
35,8
38,1
Nr 2
277
Gruźlica w Polsce w 2008 roku
Tabela II.Gruźlica w Polsce w 2008 roku. Zapadalność na 100 000 ludności wg województw
Table II. Tuberculosis in Poland in 2008. Incidence per 100 000 population by voivodeship
Województwo
Voivodeship
Polska
1.Dolnośląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
16.Zachodnio-pomorskie
Współczynnik
Rate
21,2
20,2
19,0
30,6
12,0
28,1
17,4
22,8
22,6
18,9
17,0
19,8
22,2
33,0
17,2
16,6
19,1
Ranking województw
Rank of voivodeships
Polska
1.Lubuskie
2.Wielkopolskie
3.Podlaskie
5.Małopolskie
6.Podkarpackie
9.Pomorskie
10.Dolnośląskie
11.Śląskie
12.Opolskie
13.Mazowieckie
14.Łódzkie
15.Lubelskie
16.Świętokrzyskie
przypadków gruźlicy wśród młodocianych od 15 do 19
lat (współczynnik 4,3).
W 2008 roku, podobnie jak w latach wcześniejszych,
zapadalność na gruźlicę wzrastała wraz z wiekiem, od
1,3 wśród dzieci do 38,1 wśród osób w wieku 65 lat i
starszych. Mediana wieku chorych, podobnie jak w latach
poprzednich, mieściła się w przedziale 50-54 lata.
Chorzy w wieku od 20 do 44 lat stanowili 27,8%
ogółu zachorowań na gruźlicę (w roku 1999 – 34,4%),
chorzy w wieku od 45 do 64 lat – 45,6% (w roku 1999 –
38,4%), chorzy w wieku 65 lat i starsi – 24,2% (w roku
1999 – 24,1%) (tab. I).
Współczynnik
Rate
21,2
12,0
16,6
17,0
17,2
17,4
18,9
19,0
19,1
19,8
20,2
22,2
22,6
22,8
28,1
30,6
33,0
Podobnie jak w latach poprzednich mężczyźni nadal
chorowali na gruźlicę ponad dwukrotnie częściej niż
kobiety. Zarejestrowano 5 483 zachorowania w grupie
mężczyzn – współczynnik 29,8 i 2 598 zachorowań
w grupie kobiet – współczynnik 13,2. Zachorowania
mężczyzn stanowiły 67,9% ogółu zachorowań. Tempo
spadku zapadalności w obu tych grupach było w ubiegłej dekadzie podobne.
Utrzymywały się dotychczasowe tendencje w zakresie zapadalności na gruźlicę wśród mieszkańców miast
i wsi. W 2008 r. zarejestrowano 4 772 zachorowania
w miastach i 3 309 zachorowań wśród mieszkańców
Tabela III. Odsetek przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej bakteriologicznie wśród wszystkich przypadków gruźlicy
płuc w Polsce w 2008 roku wg województw
Table III. The percentage of pulmonary tuberculosis cases confirmed by culture among all pulmonary tuberculosis cases
by voivodeship, Poland, 2008
Województwo
Voivodeship
Polska
1.Dolnośląskie
3.Lubelskie
4.Lubuskie
5.Łódzkie
6.Małopolskie
7.Mazowieckie
8.Opolskie
9.Podkarpackie
10.Podlaskie
11.Pomorskie
12.Śląskie
13.Świętokrzyskie
15.Wielkopolskie
%
65,4
63,1
91,8
63,5
60,0
55,3
81,3
61,6
69,6
70,2
79,1
56,9
60,7
54,2
66,5
70,8
64,2
Ranking województw
Rank of voivodeships
Polska
2.Małopolskie
3.Podlaskie
4.Wielkopolskie
5.Podkarpackie
6.Opolskie
9.Lubelskie
10.Dolnośląskie
11.Mazowieckie
12.Śląskie
13.Lubuskie
14.Pomorskie
15.Łódzkie
16.Świętokrzyskie
%
65,4
91,8
81,3
79,1
70,8
70,2
69,6
66,5
64,2
63,5
63,1
61,6
60,7
60,0
56,9
55,3
54,2
278
Nr 2
Maria Korzeniewska-Koseła
wsi. Zapadalność mieszkańców wsi – 22,3 była wyższa
niż zapadalność mieszkańców miast – 20,5.
Gruźlicę płuc potwierdzono bakteriologicznie
w 4 892 przypadkach (65,4% chorych na gruźlicę płuc).
U 3 047 chorych tzn. u 40,7% wszystkich chorych na
gruźlicę płuc prątki stwierdzono już w bakterioskopii
(współczynnik 8,0). W gruźlicy pozapłucnej definitywne potwierdzenie choroby uzyskano w 33,8%. Nadal
utrzymują się znaczne różnice między województwami
dotyczące udziału przypadków z definitywnym rozpoznaniem gruźlicy. Odsetek chorych na gruźlicę płuc
potwierdzoną w badaniu bakteriologicznym, wśród
ogółu zachorowań na tę postać gruźlicy, wahał się od
54,2% w woj. świętokrzyskim i 55,3% w woj. łódzkim
do 91,8% w woj. kujawsko-pomorskim i 81,3% w woj.
małopolskim (tab. III).
Wśród chorych na gruźlicę zarejestrowanych
w 2008 r. było 236 więźniów, którzy stanowili 2,7%
wszystkich chorych. Tylko u 7 osadzonych gruźlica
rozwinęła się w więzieniu. Wśród chorych zarejestrowanych z powodu gruźlicy w 2008 r. było 52 cudzoziemców (0,6% przypadków), w tym 22 Czeczenów
i 11 Wietnamczyków. Cudzoziemcy nie stanowią dotychczas znaczącej liczbowo grupy chorych na gruźlicę
w Polsce. Nie stanowią również problemu epidemicznego zachorowania na gruźlicę u osób zakażonych
HIV. W 2007 r. do Krajowego Rejestru Zachorowań
na Gruźlicę zgłoszono 16 przypadków współwystępowania gruźlicy i HIV (w ostatnich latach każdego roku
zgłaszano po kilkanaście takich zachorowań). Według
danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny w 2008 r. gruźlica
była chorobą wskaźnikową u 35 chorych na HIV/AIDS.
LEKOOPORNOŚĆ PRĄTKÓW GRUŹLICY
Według danych ze sprawozdań MZ-13 w 2008 r.
zmniejszyła się liczba rejestrowanych chorych na
gruźlicę wywołaną przez prątki oporne najmniej na
1 lek przeciwprątkowy. Takich przypadków było 188
wobec 226 w poprzednim roku. Stanowili oni 3,7%
chorych prątkujących i 2,3% ogółu zarejestrowanych.
Według podanego wyżej źródła z powodu gruźlicy
wielolekoopornej, tzn. wywołanej przez prątki oporne
jednocześnie na dwa główne leki przeciwprątkowe tzn.
na ryfampicynę i izoniazyd leczono w 2008 r. 59 osób.
Chorzy ci stanowili 1,1% ogółu chorych na gruźlicę płuc
potwierdzoną bakteriologicznie. Według danych Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę w 2007 roku
zgłoszono 22 przypadki gruźlicy wielolekoopornej.
UMIERALNOŚĆ Z POWODU GRUŹLICY
Dane o umieralności z powodu gruźlicy pochodzą z
kart zgonu wypełnianych przez lekarzy. Na podstawie
tych kart Główny Urząd Statystyczny (GUS) publikuje
zbiorcze zestawienie zgonów wg przyczyn. W 2007 r.
gruźlicę jako przyczynę zgonu rozpoznano u 744 zmarłych (umieralność 2,0 na 100 000 ludności). Z powodu
gruźlicy płuc zmarło 725 chorych – współczynnik 1,9.
Z powodu gruźlicy o innej lokalizacji zmarło 19 osób.
Zgony z powodu gruźlicy wg danych GUS stanowiły
0,2% ogółu zgonów i 32,7% zgonów z powodu wszystkich chorób zakaźnych i pasożytniczych w Polsce.
Z powodu gruźlicy umierają głównie chorzy w starszym wieku. Zmarli w wieku 65 lat i więcej stanowili
39,2% ogółu zmarłych z tej przyczyny. Współczynnik umieralności w tej grupie wieku był najwyższy
i wynosił 5,7. W 2007 r. zmarło z powodu gruźlicy 1
dziecko (woj. mazowieckie – z powodu gruźliczego
zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych). Nie zarejestrowano zgonów wśród młodocianych. Mężczyźni
umierali z powodu gruźlicy czterokrotnie częściej
niż kobiety – odpowiednio współczynniki – 3,2 i 0,8.
Umieralność z powodu gruźlicy mieszkańców wsi – 1,8
była niższa niż mieszkańców miast 2,0. W latach 20012007 r. umieralność z powodu gruźlicy zmniejszyła
się o 23,1%, w pięcioleciu 2003-2007 spadek wyniósł
16,7%.
Najwyższą umieralność z powodu gruźlicy – zarejestrowano w województwach o wysokiej zapadalności
na gruźlicę. Były to województwa: śląskie –3,9, łódzkie
– 3,0 i świętokrzyskie – 2,7. Niskiej zapadalności na
gruźlicę towarzyszyła zazwyczaj niska umieralność
z jej powodu. Tak było w województwach: zachodniopomorskim – 1,0 i podkarpackim – 1,1. W latach
2003-2007 w większości województw – w 11 – umieralność z powodu gruźlicy zmniejszyła się: w 5 (kujawsko-pomorskim, łódzkim, opolskim, pomorskim
i warmińsko-mazurskim) wzrosła, w województwie
opolskim aż o 41,7%.
Dane z Krajowego Rejestru wskazują, że rzeczywista liczba zgonów z powodu gruźlicy może być niższa.
I tak wśród 8 614 chorych na gruźlicę zarejestrowanych
w 2007 r., u których oceniano wyniki leczenia, z powodu gruźlicy zmarło 189 chorych tzn. 2,2% kohorty;
183 zmarłych miało gruźlicę płuc, w tym 155 gruźlicę
płuc potwierdzoną bakteriologicznie. Sześcioro chorych
zmarło z powodu gruźlicy pozapłucnej.
KOMENTARZ
W 2008 r. nie nastąpiły istotne zmiany w epidemiologicznej sytuacji gruźlicy w Polsce. Po nieznacznym
Nr 2
Gruźlica w Polsce w 2008 roku
wzroście zachorowań w 2007 roku, w ciągu kolejnych 12 miesięcy nastąpił mały spadek zachorowań.
Utrzymywały się istniejące od wielu lat znaczne
różnice w zapadalności między województwami.
Najwyższa zapadalność na gruźlicę rejestrowana jest
w Lubelskiem, Świętokrzyskiem i Łódzkiem, zaś najniższa w województwach: lubuskim i wielkopolskim.
Znaczna zmienność zapadalności w kolejnych latach
obserwowana w niektórych województwach świadczy
o występujących tam zakłóceniach w wykrywaniu i/lub
rejestracji zachorowań.
W 2008 r. obserwowano wieloletnią tendencję
dalszego wzrostu odsetka przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej bakteriologicznie, tj. dodatnimi wynikami
posiewów. Podobny do polskiego odsetek przypadków
gruźlicy płuc potwierdzonej definitywnie występuje
w wielu krajach Unii Europejskiej, są jednak kraje (np.
Słowenia, Łotwa, Estonia, Belgia, Dania), w których
odsetek bakteriologicznych potwierdzeń gruźlicy jest
większy, co może wskazywać, że badania bakteriologiczne są tam wykonywane bardziej starannie. Dbałość
o jakość próbek pobieranych do badań mikrobiologicznych i lepsza kontrola jakości tych badań prowadzi
zazwyczaj do zwiększenia odsetka potwierdzeń.
Wskaźnik prawidłowości leczenia, jakim jest odsetek chorych ze wznową gruźlicy, był w Polsce taki, jak
średnia w krajach Unii Europejskiej, chociaż wyższy
niż w większości krajów zachodniej Europy. Także
zapadalność na gruźlicę była w Polsce wyższa niż
średnia zapadalność w krajach Unii Europejskiej (17
zachorowań na 100 000 ludności – w 2007 r.).
W Polsce największa zapadalność na gruźlicę występuje w starszych grupach wieku; gruźlica u dzieci
stanowiła w 2008 r. tylko 0,9 ogółu zachorowań. Wynik
ten wskazuje na małe ryzyko pierwotnego zakażenia
w polskim społeczeństwie. W krajach Unii Europejskiej,
Islandii, Liechtensteinie i Norwegii gruźlica u dzieci
w wieku poniżej 15 roku życia stanowiła 4% spośród
84 917 wszystkich zarejestrowanych przypadków (dane
dla 2007 roku). W większości wymienionych krajów
obserwowano spadek lub stabilizację zapadalności na
gruźlicę dziecięcą. Najwyższą zapadalność u dzieci
odnotowano w 2007 roku w Łotwie, Litwie, Bułgarii
i w Rumunii – było to od 16 do 30 przypadków na
100 000 ludności. Wymienione kraje mają także największą ogólną zapadalność na gruźlicę: Rumunia 118
przypadków na 100 000 mieszkańców, Litwa 71, Łotwa
55, Bułgaria 40. Wzrost zachorowań u dzieci odnotowano w Szwecji oraz w Wielkiej Brytanii i przypisano
ten wynik napływowi imigrantów. W Unii Europejskiej
i w pozostałych krajach zachodniej Europy wśród
chorych na gruźlicę imigrantów przeważali dorośli w
wieku od 25 do 44 lat (56%), czyli osoby mające pod
opieką małe dzieci. Niewątpliwie miało to wpływ na
zachorowania wśród dzieci. Wśród ludności miejsco-
279
wej w tych krajach, podobnie jak w Polsce, przeważali
chorzy w wieku 45 lat i starsi.
Przewaga chorych mężczyzn nad kobietami w grupie wieku od 50 do 59 roku życia jest prawie czterokrotna, podczas gdy w całej populacji jest to przewaga
dwukrotna.
W Polsce 2008 r., podobnie jak w latach ubiegłych,
odsetek przypadków gruźlicy pozapłucnej w całkowitej
liczbie zachorowań był niski. W większości krajów
europejskich odsetek ten jest znacznie wyższy, np.
w Holandii sięga 40%. Najprostszym wyjaśnieniem
tego zjawiska jest niezgłaszanie przypadków gruźlicy
pozapłucnej lub ich niewłaściwa klasyfikacja. Nie
można jednakże wykluczyć, że zapadalność na gruźlicę
pozapłucną jest rzeczywiście niska. Czynnikiem ryzyka
gruźlicy pozapłucnej jest: młody wiek, bycie kobietą,
urodzenie w Afryce i w Azji, zakażenie HIV. W Polsce
dominującą grupą chorych na gruźlicę stanowią mężczyźni narodowości polskiej w wieku średnim i podeszłym. Zakażenie HIV wśród chorych na gruźlicę zdarza
się rzadko. Podobny, jak w Polsce odsetek przypadków
gruźlicy pozapłucnej odnotowano w Węgrzech; kraju
o zbliżonych do polskich parametrach zachorowań na
gruźlicę .
Umieralność z powodu gruźlicy jest według danych GUS większa (2 zgony na 100 000 ludności)
niż pokazują dane z Rejestru, nadsyłane przez lekarzy
nadzorujących leczenie.
W społeczeństwie polskim 2008 r. wśród ogółu chorych na gruźlicę utrzymywał się niski odsetek przypadków z opornością prątków na leki, w tym z opornością
jednocześnie na izoniazyd i ryfampicynę.
Do ostatnich lat zachorowania wśród cudzoziemców nie miały istotnego wpływu na epidemiologiczną
sytuację gruźlicy w naszym kraju. Prawidłowość ta
może się jednak zmienić, ponieważ imigranci przybywają w największej liczbie z krajów o złej sytuacji
epidemiologicznej. W celu monitorowania zmian sytuacji epidemiologicznej konieczne jest zbieranie danych
o lekowrażliwości prątków u wszystkich chorych,
u których gruźlicę potwierdzono wynikami posiewów.
Maria Korzeniewska- Koseła
Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
Ul. Płocka 26
01-138 Warszawa
Sławomir Majewski, Iwona Rudnicka
CHOROBY PRZENOSZONE DROGĄ PŁCIOWĄ W POLSCE W 2008 ROKU
SEXUALLY TRANSMITTED DISEASES IN POLAND IN 2008
Klinika Dermatologii i Wenerologii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W 2008 roku nie doszło – w wymiarze statystycznym – do pogorszenia sytuacji epidemiologicznej.
Utrwalił się odnotowany w 2006 r. znaczący wzrost
zachorowań na kiłę (o ponad 100 przypadków) w porównaniu z latami 2003-4. Drastycznie spadła liczba
wykonywanych badań serologicznych w kierunku kiły,
co wpływa na zmniejszone wykrywanie bezobjawowych
przypadków choroby. Wydaje się, że zachorowania na
rzeżączkę i nierzeżączkowe zapalenia cewki moczowej
są zgłaszane w znikomym stopniu.
In 2008 as far as statistics are concerned this situation did not change to the worse. Number of cases of
syphilis has significantly risen (by over 100) compared
to 2003-4 and this tendency seams to be fixed. Number
of serological screening tests for syphilis has dramatically dropped resulting in decreasing of the likelihood
of discovering the symptomless cases of syphilis. It
seems, that reports of gonorrhoea and nongonococcal
urethritis are incomplete.
Słowa kluczowe: choroby przenoszone drogą płciową, Key words: sexually transmitted infections, Poland,
Polska, rok 2008
2008
Dane Kliniki Dermatologii i Wenerologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego o zgłoszonych
w Polsce w 2008 roku zachorowaniach na kiłę, rzeżączkę, nierzeżączkowe zakażenia cewki moczowej
i narządu rodnego (NGU), opryszczkę narządów płciowych i kłykciny kończyste sporządzono na podstawie
meldunków Mz-14 z 16 województw.
KIŁA.W 2008 r. w Polsce zgłoszono 906 zachorowań na wszystkie postacie kiły, o 9 przypadków
mniej niż w 2007 r. Współczynnik zapadalności na kiłę
w 2008 r. – 2,38 na 100 000 ludności; w 2007 r. - 2,39
(tab.I).
Rozpoznano 699 przypadków kiły nabytej wczesnej, o 5 więcej niż w 2007 r. Współczynnik zapadalności w 2008 r. wyniósł 1,83 na 100 000 ludności, podczas
gdy w 2007 r. –1,82.
W 2008 r. zgłoszono 434 przypadki kiły objawowej
wczesnej; o 12 mniej niż w roku poprzednim. Wskaźnik zapadalności wyniósł 1,14 na 100 000 ludności,
w 2007 r. 1,17 (tab.I). Zgłoszono 265 przypadków
kiły utajonej wczesnej (w 2007 r.- 248). Zapadalność
wyniosła 0,69 , a w 2007 r. wynosiła - 0,65.
Kiłę późną stwierdzono u 207 osób - zapadalność
0,54, podczas gdy w 2007r. wynosiła 0,56 (tab.II).
Nie zgłoszono ani jednego zachorowania na kiłę
wrodzoną, w roku poprzednim zanotowano 6 przypad-
ków. Kiłę w czasie ciąży lub porodu stwierdzono u 38
kobiet, w 2007 r. u 64.
Wskaźnik natychmiastowego (epidemiologicznego)
leczenia kiły tzw. kontaktów wyniósł 0,21 i był wyższy
niż w 2007 r. - 0,17.
RZEŻĄCZKA. W 2008 r. zgłoszono 303 przypadki rzeżączki,t.j. o 185 mniej w porównaniu z 2007 r.
Wskaźnik zapadalności wyniósł 0,79 na 100 000 ludności, a wskaźnik natychmiastowego leczenia kontaktów
rzeżączki 0,04 i był niższy niż w latach poprzednich
(tab.III).
Nierzeżączkowe zakażenia cewki
moczowej i narządu rodnego (NGU) rozpoznano u 1127 osób. Było to o 149 przypadków mniej
niż w 2007 r. Wskaźnik zapadalności wyniósł 2,96 na
100 000 ludności, w 2006r. – 3,35 (tab.II).
KŁYKCINY. W 2008 r. zgłoszono 851 przypadków
kłykcin kończystych, o 11 mniej w porównaniu z rokiem
poprzednim. Wskaźnik zapadalności wyniósł 2,23 na
100 000 ludności, w 2007 r. - 2,26 (tab.III).
OPRYSZCZKA. Opryszczkę narządów płciowych
stwierdzono u 198 osób, o 5 mniej niż w 2007 r. Wskaźnik zapadalności wyniósł 0,52 na 100 000 ludności,
w 2007 r.- 0,51 (tab.III).
Sytuacja epidemiologiczna w poszczególnych województwach różniła się znacznie.
282
Nr 2
Tabela I. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności (według województw) na wszystkie postacie kiły w 2008 roku
Table I. Number of cases and incidence per 100 000 population (by voivodeships) on early syphilis, early symptomatic
syphilis in Poland in 2008
2008
wsk. 2008/2007
6
3
1
1
-
0
-
694
37
16
10
10
34
54
305
1
1
5
21
85
7
699
64
38
1
21
40
71
263
1
2
12
10
71
10
1,0
1,7
2,4
0,1
2,1
1,2
1,3
0,9
1,0
2,0
2,4
0,5
0,8
1,4
1,83 446 434
2,22 17 35
1,84 13 27
0,05 6
2,08 10 18
1,57 23 31
2,17 30 40
5,07 211 166
0,09 1
1
0,09 2
1,01 2 10
0,45 16 5
1,53 40 40
0,78 3
6
0,97
2,1
2,1
1,8
1,3
1,3
0,8
1
5
0,3
1
2
1,14 163 37,6
1,22 6 17,1
1,31 4 14,8
1,78 1
5,6
1,21
1,22 7 17,5
3,19 102 61,4
0.09 1 100,0
0,09
0,84 2 20,0
0,23 4 80,0
0,86 13 32,5
0,47 2 33,3
0,98
-
-
-
-
13
12
0,9
0,84
7
6
0,9
0,42
4
66,7
2,36
-
-
-
66
66
1,0
1,95
44
35
0,8
1,03
16
45,7
1,30
-
1
-
29
17
0,6
1,00
23
12
0,5
0,71
1
8,3
% kiły nawrot
wsk. 2008/2007
kiła II okr. nawrot.
2008
0
-
Najwyższa zapadalność na kiłę - tak jak w latach
ubiegłych – była w województwie: mazowieckim –
6,61 (ponad 2,5x wyższa od średniej zapadalności
w kraju). Powyżej średniej w kraju była też zapadalność
w województwach lubuskim i dolnośląskim. Najniższe
współczynniki zapadalności na kiłę odnotowano w województwach: lubelskim – 0,05 i podkarpackim – 0,09.
Najwyższy współczynnik zapadalności na kiłę wczesną
ogółem - podobnie jak w roku ubiegłym- stwierdzono
w województwie: mazowieckim –5,07 (w 2007 – 5,88).
Wyższa niż w kraju była także zapadalność w województwie dolnośląskim – 2,22; lubuskim – 2,08;
wielkopolskim – 1,95 i kujawsko-pomorskim – 1,84.
W mazowieckim była też najwyższa zapadalność na
kiłę wczesną objawową – 3,19 ( prawie 3x wyższa od
średniej w kraju). Najkorzystniejsza sytuacja epidemiologiczna pod względem kiły wczesnej ogółem i wczesnej objawowej była w województwach: lubelskim – 0;
podkarpackim – 0,09; opolskim – 0,09. Spadek zachorowań na kiłę wczesną wystąpił w 6 województwach:
lubelskim, mazowieckim, pomorskim, śląskim, warmińsko-mazurskim, zachodnio-pomorskim. W województwie opolskim i wielkopolskim sytuacja nie zmieniła
się. W pozostałych 8 województwach obserwowano
wzrost zachorowań, który był najwyraźniejszy w woj.
wsk. na 100 000
ludności
2007
5
3
1
1
-
2007
2008
2,38
2,98
2,22
0,05
4,36
1,84
2,93
6,61
0,29
0,09
1,34
0,99
2,06
0,94
-
wsk. na 100 000
ludności
2007
Do 1 r.ż. Ogółem
KIŁA OBJAWOWA WCZESNA
/A51.0-A51.4/
2008
POLSKA
915 906
1. DOLNOŚLĄSKIE
63 86
2. KUJAWSK0-POMORSKIE 19 46
3. LUBELSKIE
22 1
4. LUBUSKIE
36 44
5. ŁÓDZKIE
42 47
6. MAŁOPOLSKIE
68 96
7. MAZOWIECKIE
354 319
8. OPOLSKIE
15 3
9. PODKARPACKIE
5
2
10. PODLASKIE
12 16
11. POMORSKIE
31 22
12. ŚLĄSKIE
103 96
13. ŚWIĘTOKRZYSKIE
10 12
14. WARMIŃSKO14 14
MAZURSKIE
15. WIELKOPOLSKIE
82 80
16. ZACHODNIO39 22
POMORSKIE
OGÓŁEM KIŁA
WCZESNA /
A51.0-A51.9/
2007
2008
2007
WOJEWÓDZTWA
KIŁA
WRODZONA /
A50-A50.9/
wsk. na 100 000
ludności
KIŁA
WSZYSTKIE
POSTACIE
/A50-A53/
kujawsko-pomorskim i podlaskim (ok. 1,4x). Liczba
zachorowań na kiłę wczesną utajoną w porównaniu
z 2007 rokiem zmniejszyła się w 5 województwach:
lubelskim, łódzkim, podlaskim, śląskim; nie uległa
zmianie w pomorskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim a w pozostałych wzrosła – najbardziej, bo
3,7x w kujawsko-pomorskim.
Wskaźniki zapadalności na kiłę późną były najwyższe w województwach: lubuskim – 2,28 (4x wyższy niż
w kraju), mazowieckim – 1,08 (2x wyższy), dolnośląskim i małopolskim – 0,76. W lubelskim i podkarpackim
nie zgłoszono ani jednego zachorowania. Wzrost zachorowań na kiłę późną stwierdzono w woj. kujawsko-pomorskim, małopolskim, mazowieckim, pomorskim,
śląskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim.
Zapadalność na rzeżączkę była najwyższa w województwach: lubuskim – 2,38; mazowieckim – 1,95.
Do największego pogorszenia sytuacji doszło w woj.
podlaskim. W opolskim nie zgłoszono ani jednego
przypadku, a w podkarpackim po raz pierwszy od 3 lat
zarejestrowano 2 zachorowania.
Najwyższe współczynniki zapadalności na NGU,
podobnie jak w latach ubiegłych, odnotowano w województwach: dolnośląskim – 16,09 (5 razy wyższy
od średniej w kraju). Zapadalność wyższa od średniej
Nr 2
283
Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku
Tabela II.Kiła utajona wczesna, kiła późna i NGU w Polsce w 2008 r. Zachorowania, liczba liczonych kontaktów i wskaźnik
na 100 000 ludności według województw
Table II. Early latent syphilis tarda syphilis and NGU in Poland in 2008. Number of cases’ „contact” treatment and incidence
per 100 000 population (by voivodeships)
2008 leczenie profilaktyczne/kiła wczesna objawowa
2007 leczenie profilaktyczne/kiła wczesna objawowa
2007
2008
wskaźnik
2008/2007
0,69
1,0
0,6
0,8
89
29
0,21
0,83
0,17
-
215
26
207
22
0,96
0,8
0,54 1276 1127 2,96
0,76 651 463 16,09
11
3,7
0,53
0,4
7
0,26
0,08
3
8
2,7
0,39
17
54
2,61
1
3
9
31
97
2
5
31
4
0,3
0,8
1,3
1,1
0,7
1,0
0,7
1,0
0,05
0,30
0,35
0,95
1,87
0,17
0,23
0,67
0,31
0,2
0,3
0,8
0,6
0,3
1,0
0,8
0,7
3
2
3
29
3
6
5
0,17
0,06
0,07
0,17
0,60
0,15
0,83
0,17
0,20
0,26
0,03
0,19
0,50
0,31
0,25
0,67
9
26
8
14
48
14
4
6
10
18
3
23
7
25
56
2
4
12
25
2
0,9
0,9
1,8
1,2
0,1
0,7
1,2
1,4
0,7
2,28
0,27
0,76
1,08
0,19
0,34
0,54
0,54
0,16
56
50
37
56
149
4
55
30
13
97
17
1
32
91
140
118
5
55
29
3
41
14
0,05
3,17
3,56
4,27
2,27
0,48
2,62
2,43
0,14
0,88
1,09
6
1,0
0,42
1,0
-
-
-
1
2
2
0,14
12
15
1,05
31
1,4
0,92
0,9
2
0,06
0,11
16
14
1,1
0,41
9
6
0,18
5
0,8
0,29
0,4
-
-
0,04
9
5
0,6
0,29
23
60
3,55
w kraju była także w małopolskim – 4,27; łódzkim –
3,56; zachodnio-pomorskim – 3,55 i lubuskim – 4,96.
W pozostałych województwach liczba zachorowań
na 100 000 ludności była niższa od średniej krajowej.
Największy wzrost zachorowań w porównaniu z 2007
rokiem był w woj. kujawsko-pomorskim.
W przypadku kłykcin kończystych wskaźnik zapadalności wyższy od średniej w kraju był województwie
mazowieckim – 8,59; kujawsko-pomorskim– 4,31;
podlaskim – 4,19; lubuskim – 3,77; warmińsko-mazurskim – 3,58; małopolskim – 2,56. W woj. lubelskim i pomorskim nie zgłoszono żadnego przypadku.
Największy wzrost zachorowań odnotowano w woj.
warmińsko-mazurskim i podlaskim.
Zapadalność na opryszczkę narządów płciowych
najwyższa była w województwach: mazowieckim – 2,0
i lubuskim - 1,78. W województwach dolnośląskim,
lubelskim, podlaskim, pomorskim, wielkopolskim nie
zgłoszono ani jednego przypadku opryszczki.
W 2007 roku - podobnie jak w latach ubiegłych
- najbardziej niekorzystna sytuacja epidemiologiczna
pod względem wszystkich rejestrowanych chorób
przenoszonych drogą płciową była w województwie
mazowieckim.
wsk. na
100 000 ludności
2008 leczenie
profilaktyczne
1,1
1,4
2008
kiła wczesna utajona/
objawowa
265
29
2007
wsk. na
100000 ludnośc
POLSKA
248
1. DOLNOŚLĄSKIE
20
KUJAWSKO2.
3
POMORSKIE
3. LUBELSKIE
4
4. LUBUSKIE
5. ŁÓDZKIE
11
6. MAŁOPOLSKIE
24
7. MAZOWIECKIE
94
8. OPOLSKIE
9. PODKARPACKIE
1
10. PODLASKIE
3
11. POMORSKIE
5
12. ŚLĄSKIE
45
13. ŚWIĘTOKRZYSKIE 4
WARMIŃSKO6
14.
MAZURSKIE
15. WIELKOPOLSKIE
22
ZACHODNIO6
16.
POMORSKIE
WOJEWÓDZTWA
wsk. na
100 000 ludności
wsk.
2008/2007
NGU
/A56-A56,8/
2008
KIŁA PÓŹNA
/A52.0-A53/
2007
KIŁA UTAJONA WCZESNA
/A51.5-A51.9/
KOMENTARZ
W 2008 roku nie doszło – w wymiarze statystycznym - do istotnych zmian w sytuacji epidemiologicznej.
Niewielki wzrost zachorowań dotyczył jedynie kiły
utajonej wczesnej i rzeżączki. Nadal spada liczba wykonywanych badań serologicznych w kierunku kiły. Nie
poprawiają się wskaźniki leczenia natychmiastowego
(profilaktycznego) tzw. kontaktów w przypadku kiły
i rzeżączki.
W pionie skórno-wenerologicznym w 2008 roku
zbadano 468 504 próbki krwi, co stanowi zaledwie
6,4% badań sprzed 10 lat. Ma to bezpośredni wpływ na
rozpoznawanie kiły utajonej wczesnej i późnej, którą
diagnozuje się na podstawie badań krwi. Niedostateczne rozpoznawanie kiły utajonej związane jest także
z ograniczeniem wykonywania badań przesiewowych
w kierunku kiły do krwiodawców i ciężarnych.
Nie wszyscy lekarze, szczególnie prowadzący prywatne praktyki i innych specjalności niż dermatologia,
dopełniają ustawowego obowiązku zgłaszania zachorowań. Stąd też dane o zachorowaniach są niepełne.
Przyczynia się też do tego brak środków na utrzymanie
sprawnie funkcjonującego nadzoru epidemiologiczne-
284
Nr 2
Tabela III. Rzeżączka, kłykciny kończyste i opryszczka narządów płciowych w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań,
zapadalność i wskaźniki leczenia profilaktycznego na 100 000 ludności według województw
Table III. Gonorrhoea, candylomata acuminata and genital herpes in Poland in 2008. Number of cases, incidence per
100 000 population by voivodeships. Gonorrhoea and syphilis treatment
2008 leczenie profilaktyczne/rzeżączka
2007 leczenie profilaktyczne/rzeżączka
KIŁA
RZEŻĄCZKA
2007
2008
wsk. na 100 000
ludności
2007
2008
wsk. na 100 000
ludności
wsk. na 100 000
ludności
2008 leczenie profilaktyczne
wsk. 2008/2007
15.
16.
Opryszczka
narządów łciowych
2008
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
POLSKA
DOLNOŚLĄSKIE
KUJAWSKOPOMORSKIE
LUBELSKIE
LUBUSKIE
ŁÓDZKIE
MAŁOPOLSKIE
MAZOWIECKIE
OPOLSKIE
PODKARPACKIE
PODLASKIE
POMORSKIE
ŚLĄSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
WARMIŃSKOMAZURSKIE
WIELKOPOLSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
Kłykciny
kończyste
488
151
303
12
0,62
0,1
0,79
0,42
12
-
0,04
-
0,06
-
223
4
5
-
862
12
851
14
2,23
0,48
193
-
198
-
0,52
-
24
25
1,1
1,21
-
-
-
13
-
100
89
4,31
10
15
0,73
7
29
32
11
125
2
6
37
24
3
7
24
28
11
101
2
9
27
29
1
1,0
0,8
0,9
1,0
0,8
1,5
0,7
1,2
0,3
0,32
2,38
1,09
0,34
1,95
0,75
1,22
0,62
0,08
1
9
2
-
0,04
0,09
0,07
-
0,10
0,06
0,06
0,46
0,67
4
6
13
36
47
1
1
8
2
15
10
1
1
1
-
2
47
17
79
427
17
25
27
37
25
3
38
12
84
446
10
16
50
9
3
3,77
0,47
2,56
8,59
0,09
0,76
4,19
0,19
0,24
18
14
30
99
7
7
3
4
-
18
9
14
104
1
5
6
2
1,78
0,35
0,43
2,00
0,09
0,24
0,13
0,16
7
3
0,4
0,21
-
-
0,29
2
1
21
51
3,58
1
6
0,42
17
19
1,1
0,56
-
-
0,06
61
1
17
20
0,59
-
-
-
13
5
0,4
0,29
-
-
-
-
-
6
9
0,53
-
18
1,06
WOJEWÓDZTWA
1.
2.
HOSPITALIZACJA
2007
RZEŻĄCZKA /A-54/
Tabela 4 Zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową w Polsce 2008 r.
Table 4 Sexually transmitted diseases in Poland in 2008
2008
wsk. na 100 000
ludności
851
14
89
38
12
84
446
10
16
50
9
3
51
20
9
OPRYSZCZKA
NARZĄDÓW
PŁCIOWYCH
/A60-A60.9/
2007
2,38 2,38 303 0,79 1276 1127 2,96 862
2,98 151 12 0,42 651 463 16,09 12
2,22 24
25 1,21 17
54 2,61 100
0,05 7
7 0,32 56
1 0,05 2
4,36 29
24 2,38 50
32 3,17 47
1,84 32
28 1,09 37
91 3,56 17
2,93 11
11 0,34 56 140 4,27 79
6,61 125 101 1,95 149 118 2,27 427
0,29 2
4
5 0,48 17
0,09
2
55
55 2,62 25
1,34 6
9 0,75 30
29 2,43 27
0,99 37
27 1,22 13
3 0,14 37
2,06 24
29 0,62 97
41 0,88 25
0,94 3
1 0,08 17
14 1,09 3
0,98 7
3 0,21 12
15 1,05 21
2,36 17
19 0,56 9
6 0,18 17
1,30 13
5 0,29 23
60 3,55 6
wsk. na 100 000
ludności
2008
KŁYKCINY
KOŃCZYSTE
/A63.0/
2007
wsk. na 100 000
ludności
2008
NGU
/A56-A56.8/
2007
wsk. na 100 000
ludności
906
86
46
1
44
47
96
319
3
2
16
22
96
12
14
80
22
2008
POLSKA
915
DOLNOŚLĄSKIE
63
KUJAWSKO-POMORSKIE
19
LUBELSKIE
22
LUBUSKIE
36
ŁÓDZKIE
42
MAŁOPOLSKIE
68
MAZOWIECKIE
354
OPOLSKIE
15
PODKARPACKIE
5
PODLASKIE
12
POMORSKIE
31
ŚLĄSKIE
103
ŚWIĘTOKRZYSKIE
10
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14
WIELKOPOLSKIE
82
ZACHODNIO-POMORSKIE 39
RZEŻĄCZKA
/A54/
2007
2008
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
2007
WOJEWÓDZTWA
wsk. na 100 000
ludności
KIŁA
WSZYSTKIE
POSTACIE
/A50-A53/
2,23 193
0,48
4,31 10
3,77 18
0,47 14
2,56 30
8,59 99
0,09 7
0,76 7
4,19
3
0,19 4
0,24
3,58 1
0,59
0,53
-
198
15
18
9
14
104
1
5
6
2
6
18
0,52
0,73
1,78
0,35
0,43
2,00
0,09
0,24
0,13
0,16
0,42
1,06
Nr 2
Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku
go - w tym rejestrów chorych wenerycznie, które w 6
województwach funkcjonują przy Centrach Zdrowia
Publicznego (dolnośląskie, lubuskie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, zachodnio-pomorskie), w 1 przy
WSSE (mazowieckie), w 8 (kujawsko-pomorskie, lubelskie, łódzkie, małopolskie, śląskie, świętokrzyskie,
warmińsko-mazurskie, zachodnio-pomorskie) w powiązaniu z lecznictwem skórno-wenerologicznym. W województwie pomorskim, gdzie ze względów finansowych
niemożliwe było dalsze prowadzenie rejestru przez
Wojewódzką Przychodnię Skórno-Wenerologiczną, nie
został on przejęty przez WSSE, dlatego też dane z tego
województwa pochodzą jedynie z WPS-W.
Dowodem na fragmentaryczność danych z kraju
jest fakt, że prawie 1/3 wszystkich przypadków kiły
i ponad 1/5 przypadków rzeżączki diagnozowana jest
i leczona w jednej tylko poradni Kliniki Dermatologii
i Wenerologii WUM.
Wskaźniki leczenia profilaktycznego kiły i rzeżączki od lat są bardzo niskie. Pacjenci nie ujawniają
personaliów swoich partnerów seksualnych i często nie
informują ich o konieczności zgłoszenia się do lekarza.
Niekorzystny wpływ na sytuację epidemiologiczną
ma brak środków na prowadzenie badań profilaktycznych i działań edukacyjnych, niski poziom świadomości
zdrowotnej w polskim społeczeństwie, łatwy dostęp do
usług seksualnych oraz zła sytuacja epidemiologiczna
w krajach byłego Związku Radzieckiego, gdzie wskaźniki zapadalności przewyższają wielokrotnie wskaźniki
notowane w Polsce.
285
Optymistyczną zmianą jest zapis w nowej Ustawie
o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008 (Dz.U. Nr 234, poz.1570)
obowiązującej od 1 stycznia 2009 roku. Po 8 latach
obowiązywania niekorzystnych rozwiązań prawnych
przywraca ona bezpłatne diagnozowanie, leczenie
wraz z podawaniem leków, kontrolę po leczeniu dla
wszystkich chorych na kiłę i rzeżączkę – również nieubezpieczonych.
Polityka Państwa dotycząca zwalczania chorób
przenoszonych drogą płciową powinna uwzględnić
ich społeczny charakter i zapewnić środki finansowe
konieczne do badań profilaktycznych i działań edukacyjnych. Jest to ważne również ze względu na stały
wzrost w Polsce liczby osób zakażonych HIV w wyniku
kontaktów płciowych oraz fakt, że objawy „klasycznych” chorób wenerycznych wielokrotnie zwiększają
zakaźność HIV.
Prof. dr hab. Sławomir Majewski
Dr n. med. Iwona Rudnicka
Klinika Dermatologii i Wenerologii
Warszawski Uniwersytet Medyczny
ul. Koszykowa 82 a
Problemy zakażeń
Krzysztof Simon, Robert Simon, Sylwia Serafińska
HIV/AIDS AND AGING
ZAKAŻENIE HIV/AIDS A PROCES STARZENIA SIĘ
Department of Infectious Diseases, Hepatology and Acquired Immune Deficiencies,
Wrocław University of Medicine, Poland
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W drugiej połowie XX wieku średnia wieku życia
człowieka, szczególnie w krajach uprzemysłowionych,
znacznie się wydłużyła, a problemy zdrowotne ludzi
w wieku podeszłym stały się dużym problemem społecznym i klinicznym.
W porównaniu z ludźmi młodymi, problemy zdrowotne u osób w starszym wieku występują częściej
i mają cięższy przebieg. Dotyczy to zwłaszcza chorób
o etiologii zakaźnej, które cechuje gorsze rokowanie
i często odmienny nietypowy obraz kliniczny. Również
wyniki badań obrazowych jak i wyniki badań laboratoryjnych u osób w starszym wieku bywają nietypowe
i odmienne . Różnice dotyczą też epidemiologii zakażeń
jak i stosowanych metod leczenia.
Do najważniejszych przyczyn zaliczamy: postępujące w miarę upływu lat starzenie się układu immunologicznego, niedożywienie, narastająca liczba związanych
z wiekiem problemów natury socjalnej, psychologicznej
oraz ekonomicznej, jak i zmian fizjologicznych czy
anatomicznych. Pacjenci zakażeni HIV w starszym wieku, w porównaniu z osobami młodszymi, w momencie
rozpoznania zakażenia charakteryzują się niższą liczbą
limfocytów o fenotypie CD4, wykazują szybszą progresję choroby, mają więcej zakażeń oportunistycznych
i krótszy okres przeżycia - i to niezależnie, kiedy u nich
rozpoznano zakażenie HIV.
Average life expectancy in developed countries has
rapidly increased in the middle of the 20th century and
the geriatric problems have become an increasingly
important issue. Many diseases in the elderly are more
frequent and more severe in comparison to the younger
population. This is certainly true for the infectious
diseases which are in the elderly associated with poor
outcome, moreover they have often the distinct features
with respect to clinical presentation, laboratory and imaging test results, microbial epidemiology, and methods
of treatment. The most important reasons why the diseases in the elderly are more frequent and more severe
these are: typical for advanced age immunosenescence,
malnutrition, large number of age-associated social,
psychological, economical, moreover physiological and
anatomical alterations. The older HIV positive adults,
have lower CD4 counts at moment of diagnosis, faster
progression to AIDS, more opportunistic infections,
shorter survival rate than younger adults - regardless
of when they were first diagnosed with HIV.
Słowa kluczowe: zakażenie HIV/AIDS, starzenie się, Key words: HIV/AIDS infection, aging, opportunistic
zakażenia oportunistyczne, leczenie antyretrowirusowe infections, antiretroviral therapy
INTRODUCTION
The average life expectancy in the developed countries has rapidly increased in the second half of the
20th century and the geriatric problems have become
an increasingly important issue. For example in Switzerland- in 1990 the 2% of population was between
65-79 years and 0,5% above >80y, but one hundred
years later in 2000 they had 11,4% population between
65-75 years, and 4% >80 years .The epidemiologists
suppose that in 2060 15% of the total population will
be between 65-75 years and 9% >80 years (altogether
24% of population). Probably the same situation is going
to happen in USA and in other developed countries.
Till now there are differences in definition ”elderly
people”. At the beginning of the XX century all people
above 50 years old were assessed as older people. Up
to now this is probably true for many poor countries. At
present all people above 75 years old are considered to
be elderly. In comparison with the younger population
288
the many diseases in the elderly are more frequent and
more severe. This is certainly true for infectious diseases
which are in the elderly moreover associated with poor
outcome, very often they have the distinct features with
respect to clinical presentation, laboratory and imaging
test results, microbial epidemiology, and the methods
of treatment. Another important problem among older
people it is the infection control. The most important
reasons why the diseases in the elderly are more frequent and more severe these are: typical for advanced
age immunosenescence, malnutrition,the large number
of age-associated social, psychological, physiological
and anatomical alterations and some epidemiological
elements(1,2,3).
HIV/AIDS - EPIDEMIOLOGY
The problem of HIV and AIDS infection appeared
as the definite medical problem in 1981, at first as the
important health problem in white young men with
homosexual behavior. As they were getting older then
quickly developed immunity impairment and occurrence of clinically evident AIDS. (4-7). In the most of HIV
positive patients the chance of being aged were very
low still 20 years ago. Now in the era of the high active
antiretroviral therapy(HAART) the life expectancy of
HIV-infected patients has dramatically improved so
the essential change of age profile of HIV patients, but
also the mode of HIV transmission, has been observed.
Currently in many countries the predominant mode
of HIV is sexual ( mostly heterosexual) and vertical
transmission ( except Eastern European countries and
Southeast China where IDUs are the principal at risk).
It is interesting that heterosexual transmission of HIV
is independent on a patient’s age. The number of persons at age over 50 and older ones with HIV/AIDS is
growing instantly, especially in the developed countries
(8,9,10), in Poland too (our own observations). For
example, over 61% patients at age over 50, in area of
New York have been HIV positive for last 5 years. According other data from USA area, in 2005 the patients
at age over 50 made 15% of all new discovered cases
with HIV /AIDS, 24 % of all patients living with HIV/
AIDS (in 2001 about. 17%), 19% new diagnosed cases
with clinically evident AIDS and up to 29% patients
living with AIDS. Simultaneously the patients at age
over 50 made up to 35% of all the dead due to AIDS in
USA. However the essential ethnic differences has been
observed. HIV infection is diagnosed over 12x more
frequently among Afro-Americans (51,7/100 000) and
5x more frequently among Latinos (21,4/100000) in
comparison with Caucasian race (4,2/100 000) (11-16).
Nr 2
CAUSES OF HIV/AIDS INFECTION
GROWTH IN PERSONS AT AGE OVER 50
AND OLDER ONES
Undoubtedly it is the complex and interesting
problem, very heterogeneous in different countries. It
depends as well on the wealth index of these societies
i.e. among other things, on the access to the health
service and possibilities of HIV/AIDS treatment, as on
the culture or religious tradition.
The elementary and first reason for increase of a
number of patients at age over 50 with HIV/AIDS is the
development and increase the access to the modern
antiretroviral therapy, as well to the better methods
and therapeutic management of infectious diseases
and the neoplasm defining AIDS.
Looking into the past, in the period 1982-1985 we
were completely helpless and with no hope for effective
restraining the disease development, the years 19881996 were characterized by the progressive although
slow growth, as far as the possibilities of the antiretroviral therapy, defined as the high active antiretroviral
therapy (HAART).This therapy turned out to be effective enough to make some clinicians so optimistic (years
1996-1999), that they demonstrated the thesis about
changing HIV infection from the fast development of
the immunodeficiency into the disease with radically
chronic character.
Undoubtedly, it takes a place in many cases, however we have still inquired: how long we are able
to control HIV viremia effectively, in context of the
observed drug resistance increase together with the
antiretroviral therapy being prolonged and as well the
prolonged lives of these patients.
As neither of presently used drugs nor drug combination is virucidal, just only virostatic it means that so
far we have not had at our command some possibilities
of the permanent eradication of HIV (8,10,13,16).
Moreover other important causes of the growth of
HIV infection number in patients at age over 50 should
be also taken into consideration:
- it is groundless point of view, demonstrated also
in the medical background, that the risk of HIV
infection refers only to young people with risky
sexual behavior or to the drug addicts;
- the lack of the elementary education in this field,
- the lack of awareness of the risk factors for getting
HIV;
- unprotected heterosexual or homosexual intercourse.
The last problem especially refers to women at
postmenopausal age, who needn’t use contraception so
they rarely demand from their new met partners making
safe sex, using condoms or presenting the current results
Nr 2
HIV/AIDS and aging
or making tests on probable HIV infection. As well the
dryness of mucocolpos, which is typically more frequently present at this age, is conducive the transmission
of venereal diseases and facilitates HIV infection.
Also other essential causes of HIV infection transmission in patients of this age group, which should be
numbered , these are the frequent changes of family
situation(divorce, death of partner),that facilitates
the negligence of the elementary safety rules during
meeting a new partner .
The patients at the mature age make examinations
for HIV definitely rare than younger people, because of
the mentioned above causes as well due to groundless
shame and fear of rejection by family (14,15,16).
Finally, many mistakes in this field are made by
the health service. The most of doctors, especially general practitioners underestimate the possibility and risk
of getting HIV infection by the patients at age over 50
and older ones, so these examination are more seldom
commissioned by doctors. The doctors inquire these
patients more unusually about their sexual behavior and
taking narcotics, also in the past, as well the patients
avoid or refuse to talk about it. The reported pathologic
syndromes and deviations from the standards noticed
during the physical examinations, often even typical
for the progressive immunodeficiency and AIDS, are
thought as the diseases typical for the mature or old age
of the patients, especially it refers to the deterioration of
mental and physical ability, the progressive asthenia and
fatigability, the recurring various infections, the weight
decrease. It often delays the early diagnosis, so essential
for life of HIV positive patient, and in this way it delays
turning on the antiretroviral therapy, early enough to
protect before the deep and irreversible damage of the
immunological system (1,8,9,15,16).
The attitudes and opinions on the possibilities of
HIV infections in the patients at mature or old age were
estimated in the sociological studies made especially in
USA area. The received estimations were very depressing. As the most of people of inquire, especially the
younger ones thought:
- that the patients at elder age are not interested in
sexual life and even they are, they make it only in
the context of the heterosexual monogamous relationships;
- even these persons are interested in sex, there are
not many persons, who wanted to make sexual intercourses with them;
- the persons using narcotics are not essentially met
in this group, even though they had used narcotics,
it was many years ago.
If we take into consideration such social opinions
and attitudes, it will be hard to expect the inhibition of
the urgent growth of HIV/AIDS infections and incidence in this age group. Moreover, the current epidemio-
289
logical data confirmed that drug use accounts for more
than 16% of infections of people over 50 (9,15-19).
THE AGING AND IMMUNE SYSTEM
It is thought, that the aging defined as the gradual,
progressive together with the lapse of time, detoriation
of function of the most of systems and organs, it starts
only after the thirtieth year of life. During the lapse of
time it reaches to the gradual impairment of ARID-age
realeted immune deficiency, as well the pharmacokinetics and the final result of the influence of many
drugs. This process is named the usual aging, unless the
coexisting diseases occur. It is opposite to the pathologic aging being the result of coexisiting diseases with
various aetiology.
We meet all this situations in the mature or elderly
patients. From this point of view, the HIV infection
overlaps the slowly progressive within the lapse of
time, dysfunction of different organs and essentially
shallow physiological immune deficiency, and mainly
specific immunity. The unspecific response is usually
less afflicted by the organism aging process.
The HIV infection causes not only the progressive
decrease of the number and function of lymphocytes
with CD4 phenotype (fundamental for functioning of
the immunologic system); it is also the chronic inflammation coming to the immune activation and complications of chronic inflammation. In elderly HIV infected
patients has been observed premature senescence of
T-cells and vascular endothelial cells altogether. Moreover in people in older age who had good immune
reconstitiution (CD4 counts had gone up, low HIV viral
load) in consequence of successful cART , their T-cell
populations were consistent with those of people more
than 32 years older (1,2,4-8).
THE TYPICAL CLINICAL PROBLEMS
CONNECTED WITH HIV/AIDS INFECTION
IN PERSONS AT AGE OVER 50 AND ELDER
ONES
Certainly the diseases defining AIDS in these
age groups are identical as in the younger patients
(8,9,16,18). However, there is faster HIV disease progression and more non-AIDS defining condition with
older age. Especially infections occur more frequently
and their course is more serious , worse prognosis as
well often the untypical clinical picture. The essential
reason for it is the progressive aging of the immunological system, often coexisting malnutrition as well the
numerous problems of economical, psychological and
social nature. Moreover the diseases defining AIDS
290
overlap on the chronic diseases typically connected
with the progressive age of patients.
It has an effect on the problems in diagnosis as
well in the effective and safe management. These are
the most frequently observed diseases with infectious
etiology, present in these age groups: the infection,
the most frequently interstitial pneumonia, caused by
Pneumocystis jirovecii (earlier P.carinii), the zosteroften generalized, tuberculosis, CMV infection, as well
candidiasis of mucosa of the alimentary and respiratory
tracts, especially of an oral cavity (oral trush) and an
esophagus.
As well Kaposi sarcoma, etiologically connected
with the HHV-8 (KSV-8) herpes virus infection, is
observed essentially more frequent in the HIV positive
patients in the older age groups, especially often, although not exceptionally in the men with homosexual or
bisexual behaviors.
On the other hand, the essential infection problems
in HIV positive women are diseases transmitted by
heterosexual contacts.
Typical for the post menopause period changes in
the vaginal mucous membrane is conducive to spread
any diseases transmitted by a sexual tract. In comparison with the female patients, being in the same age
groups but HIV negative, the infections by anascogenic
yeasts (recurring and weakly susceptible to therapy)
is observed more frequently as well the infections by
various strains of human papilloma virus, that enlarges
the risk of appearance of carcinoma and condylomas,
in this group the inflammatory diseases of pelvis also
occur more often (15,16,18).
The appearing infections overlap the essential and
more often observed in the older HIV positive patients,
than in younger patients, the organic and functional
pathologies of nervous system, as well the problems
of psychological nature.
The HIV positive patients are more often stricken
with the dementia syndromes connected with infection of Central Nervous System (CNS) by very HIV
(although usually the coexisting infection of CNS by
cytomegalic virus CMV is recorded). HIV dementia
in this group of patients has the violent beginning and
demonstrates the fast progression that makes the patient
unable for the independent existence. Unfortunately,
as far as these patients are concerned, the dementia
syndromes connected with HIV are diagnosed either as
Alzheimer disease (although aphasia isn’t observed in
dementia) or Parkinson disease (however, bradykinesa
does not occur).
The functional disorders of CNS, usually as depression and abusing psychotropic drugs are observed
much more frequently in the HIV positive persons than
in the not infected ones located in the same age groups
(8,12,18,20,21).
Nr 2
OTHER CLINICAL PROBLEMS,
INDIRECTLY CONNECTED HIV/
AIDS INFECTION OR THE MANAGED
ANTIRETROVIRAL THERAPY IN PERSONS
AT AGE OVER 50 AND ELDER ONES
It was demonstrated that up to 60% of HIV positive patients at age over 60 has got hypertension to a
various degree, as well the lipid balance disorders. It
is often connected with the premature and advanced
atherosclerosis, including myocardial ischemia. Still at
the beginning of XX century it was demonstrated, that
the chronic inflammatory states and infections including the lipid balance disorders determine the essential
factor of atherosclerosis development, definitely more
essential than each of these factors separately (20,21).
It was observed that the series of the antiretroviral drugs
used in the combined therapy of HIV infections (cART,
HAART), also causes the extensive adipose balance e.g.
some protease inhibitors , that precludes use of them
in this HIV positive age group, either if use of them
is impossible to avoid the progress of atherosclerosis
including all its consequences (10,22-25).
The next essential problem is, as they are getting
older, the increasing incidence of neoplasms. The rates
of fatal non-AIDS –defining neoplasms is more than 5
times higher than rates for AIDS-defining malignancies
among older HIV-infected above 65 and increases with
age after 50; especially the lung cancer, the colorectal
or prostate cancer (9,10,12,16,24). E.g. the incidence
of the colon cancer in the patients at age 40-50 years
is estimated as 15/10000 per year but in the patients
over 80 years old it is 400/100000/ per year. Certainly
these problems overlapping on HIV/AIDS infection,
on the one hand hamper and even sometimes prevent
the antiretroviral therapy procedure and on the other
hand the radical , often complex therapeutic procedure.
Another essential clinical problem that refers the
most frequently but not only the Caucasian race women
living in the Northern hemisphere it is increasing as the
years went, reduction in the bone mass i.e. osteoporosis. However it has been known for ages that the very
HIV infection as the years of the infection duration
went, affects the progressive bone mass defect, which
intensifies also after some antiretroviral drugs i.e. the
nucleoside analogues (9,24,25).
THE POSSIBILITIES AND SAFETY OF
HIV/AIDS INFECTION TREATMENT IN
PATIENTS AT AGE OVER 50.
At the moment of diagnosis HIV/AIDS infection in
the patients at age over 50 it is demonstrates usually the
Nr 2
HIV/AIDS and aging
lower values of lymphocytes with CD4 phenotype and
the faster progression of the infection,the higher number
of the overlapping each other infections, including of
course the opportunistic ones as well other diseases defining AIDS. Certainly the risk of progression increases
altogether with the lapse of the patients age. However
the differences between these patients and HIV positive
younger population ,when it comes to the viremia reduction after turning on the antiretroviral therapy (HAART)
were not demonstrated while the essential differences
(to the older patients disadvantage), when it comes to
the improvement of the immunological system activity,
expected as the consequence of effective inhibition of
HIV replication were demonstrated. The possibilities
and efficiencies of managing the effective antiretroviral
therapy are certainly limited by the mentioned above
clinical problems (25,26,27). The changes caused by
aging can resemble or worsen HAART side effects.
Basing on the clinical experience which has been
obtained as well on the possibilities of the currently
accessible antiviral therapy, it was made the statistical
simulation of survival chances of the HIV positive infected patients in different age groups, at whom were
assumed the hypothetical number of CD4 lymphocytes
at the moment of diagnosis as 500kom/mm3 and HIV
viraemia (virus charge) at the level 10 thousands of
copies/mm2. It was demonstrated that the chance of survival in a patient at age of 30 years would be next 26.8
years, at age of 40 years- 24.4 years and when it comes
to a person at age 50 years it would be 14.6 years. It is
interesting that the risk of death due to diseases different from HIV calculated during the observation period
was in the patients at age 30 years would be 36% at 40
years old persons for 53% and in 50 years old person
for 72%. These calculations show that the most of HIV
infected patients will die due to causes different from
the progressive immunodeficiency (28).
REFERENCES
1. Gavazzi G, Krause KH. Ageing and infection. Lancet.
Infect Dis 2002;2:659-666.
2. Havlik R J, Kaminski DM. Aging before your time. The
Body, fall 2009, www. thebody. com/content/ whatis/
art.54795.html,1-5.
3. Międzynarodowa Strategia Działania w Kwestii Starzenia się Społeczeństw.(2002 r.), www. unic .un.org.pl/
ageing/wstep.php
4. Castle SC. Clinical relevance of age-related immune
dysfunction. Clin Infect Dis 2000; 31: 576-85.
5. Herman WA, Łącka K. Proces starzenia a układ immunologiczny. Pol Arch Med Wewn 2004;112 (6):1487-1495.
6. Wieczorkowska-Tobis K. Zmiany narządowe w procesie
starzenia. Pol Arch Med Wewn 2008;118(suppl):63-69.
291
7. Jabłecka A ,Korzeniowska K, Smolarek I. Farmakokinetyka leków w wieku podeszłym. Pol Arch Med Wewn
2008;118 (suppl):43-46.
8. Schmid GP, Williams BG, Garcia-Caleja JM, et al.
The unexplored story of HIV and ageing . Bull WHO
2009;87(3):161-244.
9. HIV/AIDS among persons aged 50 and older.The Body,
February 2008,www. thebody. com/content/ whatis/
art46524.html,?ts=pf,1-3.
10. Older people and HIV, May 2009,fact Sheet No.616.
www.aidsinfonet.org
11. Hall H I, Song R, Rhodes P, et al. Estimation of HIV
incidence in the United States. JAMA 2008;300:520-529.
12. Rodriguez S ,Alvarez MR. Normal aging and AIDS. Arch
Gerontol Geriatr 2003;36:57-65.
13. Coleman C L. Transmission of HIV infection among
older adults: a population at risk J Assoc Nurses in AIDS
Care 2003:82-85.
14. Lindau ST, Schumm MA, Laumann EO, et al. A study
of sexuality and health among older adults in the United
States. N Eng J Med 2007;357:762–774.
15. Lindau ST , Leitsch SA, Lundberg KL, Jerome J. Older
women’s attitudes, behavior, and communication about
sex and HIV: a community-based study. J Womens Health
2006;6:747–753.
16. Karpiak S. Reality demands change;people over age 50
living with HIV continues to increase The Body, AprilJune 2007,www. thebody. com/content/ whatis/ art44596.
html,1-3
17. Szczuka I. Grużlica w Polsce w 2007 roku. Przegl Epidemiol 2009;63(2):281-286.
18. Linley L, Hall HI, An Q, et al. HIV/AIDS diagnoses
among persons fifty years and older in 33 states, 2001–
2005. National HIV Prevention Conference, December
2007; Atlanta. Abstract B08-1.
19. Staszewska E, Laskus I,Rosińska M. Zakażenia HIV i
zachorowania na AIDS w Polsce w 2007 roku. Przegl
Epidemiol 2009;63(2):271-278.
20. Pinto AN. AIDS/HIV infection and cerebrovascular
disease Semin.Cerebrovasc. Dis. Stroke, 2005; 5:40-46.
21. Hinkin CH ,Castellon SA, Atkinson J H,Goodkin K.
Neuropsychiatric aspects of HIV infection among older
adults. J Clin Epidemiol 2001;54:S44-S52.
22. Fabricant C G, Fabricant J, Litrenta MM, Minick CR.
Virus-induced atherosclerosis. J Exp Med 1978;148:335340.
23. Libby P. Inflammation in atherosclerosis. Nature
2002;420:868-874.
24. Engels E. Human immunodeficiency virus infection,aging and cancer .J Clin Epidemiol 2001 ;54: S29-S34.
25. Tumbarello M,Rabagliati T,de Gaetano Donati K, et al.
Older HIV-positive patients in the era of highly active
antiretroviral therapy:changing of a scenario. AIDS
2003;17:128-31.
26. Stuart J C,Hamman D,Borleffs J, et al. Reconstitiution
of naïve T-cells during antiretroviral treatment of HIVinfected adults is dependent on age. AIDS 2002;16:22632266.
27. Stricker J D. Over 50 with HIV. ACRIA Update,
2004;13,3,1.
292
28. Braithwaite RS, Justice AC, Chung-Chou H.Chang, et
al.Estimating the proportion of patients infected with
HIV who will die of comorbid diseases. Am J Med
2005;118:890-898.
Received: 17.03.2010
Accepted for publication: 25.03.2010
Adress for correspondence:
Prof. zw.dr hab.med Krzysztof Simon
Department of Infectious Diseases, Hepatology
and Acquired Immune Deficiencies,
Wroclaw University of Medicine, Poland
ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław, Poland
Nr 2
Problemy zakażeń
Dorota Rogowska-Szadkowska, Małgorzata Stanisławowicz, Sławomir Chlabicz
RISK OF NEEDLE STICK INJURIES IN HEALTH CARE WORKERS:
BAD HABITS (RECAPPING NEEDLES) LAST LONG
RYZYKO EKSPOZYCJI PRACOWNIKÓW OPIEKI MEDYCZNEJ NA
DROBNOUSTROJE PRZENOSZONE PRZEZ KREW ZWIĘKSZAJĄ UTRZYMUJĄCE
SIĘ ZŁE PRZYZWYCZAJENIA
Department of Family Medicine and Community Nursing, Medical University of Białystok, Poland
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W celu poznania wiedzy pielęgniarek dotyczącej
ryzyka zakażenia wirusami zapaleń wątroby typu B i C
oraz ludzkim wirusem upośledzenia odporności podczas
wykonywania pracy zawodowej rozdano przygotowane
przez autorów anonimowe kwestionariusze w 2008 r.
Okazało się, iż 64% ankietowanych od czasu do czasu
zakłada plastikową nasadkę na używaną przed chwilą
igłę do iniekcji, mimo znajomości procedur obowiązujących na oddziale. Pierwszym krokiem mającym na
celu zapobieganie zakłuciom powinna być eliminacja
tej praktyki poprzez edukację i wygodny dostęp do
bezpiecznych pojemników do wyrzucania używanych
ostrych narzędzi.
In order to assess the nurses’ knowledge concerning
the risk of hepatitis B and C viruses or human immunodeficiency virus infection while performing their professional duties, an anonymous questionnaire developed
by the authors was distributed in 2008. Surprisingly
64% respondents occasionally recapping needles after
injections, although they know the procedures which are
obligatory at the ward. The first step in preventing prercutaneous injuries should focus on efforts to eliminate
the practice of recapping needles, though education and
convenient placement of puncture-resistant containers
for the disposal of used sharps.
Słowa kluczowe: HIV, HCV, HBV, ekspozycja zawo- Key words: HIV, HCV, HBV, occupational exposure
dowa
INTRODUCTION
Exposure to blood-borne pathogens poses a serious
risk to health care workers (HCWs). In the health care
setting, blood-borne pathogen transmission occurs
predominantly by percutaneous or mucosal exposure
of workers to the blood or body fluids of infected
patients. Occupational exposures that may result in
human immunodeficiency virus (HIV), hepatitis B virus
(HBV), or hepatitis C virus (HCV) transmission include
needlestick and other sharps injuries, direct inoculation
of virus into cutaneous scratches, skin lesions, abrasions
and inoculation of virus onto mucosal surfaces of the
eyes, nose, or mouth through accidental splashes.
Prospective studies of HCWs have estimated that
the average risk for HIV transmission after a percutaneous exposure to HIV-infected blood is approximately 0,3% (95% confidence interval = 0,2 to 0,5%)
and 0,09% after a mucous membrane exposure (95%
confidence interval = 0,006 to 0,5%), (1). The risk for
HIV infection exceeds 0,3% for percutaneous injuries
involving a larger volume of blood and/or higher titer of
HIV in the blood (2). One of the most common modes
of the HBV transmission in the health care setting is an
unintentional injury of an HCW from a needle contaminated with HBsAg-positive blood from an infected
patient, and the risk of transmission after a needlestick
exposure to a nonimmune person is at least 30% if the
source patient is HBeAg positive but less than 6% if the
patient is HBeAg negative (2). Average incidence of anti-HCV seroconversion after a needlestick or sharps from
a known anti-HCV-positive source patient is 1,8% (2).
Last year participants of the discussion in Journal
of Hospital Infections stressed that the USA and many
European countries introduce guidelines which require
from all healthcare facilities to purchase and provide
needle protective devices, such as needle-free intravenous access systems, safety needles and safety peripheral vascular caniulas (3). However, in many developed
countries, including Poland, conventional devices (CD)
are still used. Binding in many counties, also in Poland,
universal precautions comprise among others minimal
294
Nr 2
Dorota Rogowska-Szadkowska, Małgorzata Stanisławowicz, Sławomir Chlabicz
manual manipulation of sharp instruments and device and
disposal of these items in puncture-resistant containers.
Nurses are the group of HCWs who are at the
greatest risk of being injured with a needle with lumen
which results in a risk of infection with hepatitis B virus
(HBV), hepatitis C virus (HCV) or human immunodeficiency virus (HIV).
MATERIAL AND METHODS
In order to assess the nurses’ knowledge concerning the risk of HBV, HCV or HIV infection while
performing their professional duties, an anonymous
questionnaire developed by the authors was distributed
in 2008. Each from 37 subjects was asked to complete
the questionnaire independently. All nurses employed at
the same Neurology Ward of the Voivodeship Specialist
Hospital in Białystok agreed to participate in the study
and answered the questionnaire. At the beginning of
our study the purpose of the study was explained to
the respondents, who were assured about preserving
the confidentiality. Data analysis was performed with
Statistica 7,1 (StatSoft).
RESULTS
Answers to questions concerning knowledge about
the risk of infection with HBV, HCV and HIV at work
are presented in Table 1. Less than a half of the respondents (18 – 49%) knew that the average risk of HIV
infection due to a prick or cut with a sharp tool with
a HIV-infected blood on it is 0,3%, but 7 respondents
(19%) believed the risk was 10 or 100 times higher and
12 (32%) did not know the answer.
64% respondents occasionally recapping needles
after injections, although they know the procedures
which are obligatory at the ward.
DISCUSSION
Data provided by the Central Register of Occupational Diseases in Poland indicates that among 314 new
cases of occupational diseases in health care employees
in 2005, HBV and HCV represented 42,3% of all cases
(4). No cases of health care employees getting infected
with at work have been reported.
The majority of the respondents (85%) know that
the HBV infection risk is higher than HIV but fear related to HIV positive patients is bigger than in the case
of HBV-infected subject. Ganczak and Szych made a
research in 18 hospitals in Szczecin, Poland and found
that a high or moderate degree of fear of acquiring HIV
at work was reported by 95,3% of nurses (5). During
courses for nursing students, a fear of HIV infection
during performing professional duties is expressed
often, while HCV and HBV (majority of students and
employees are vaccinated) or other bloodborne viruses
do not cause such emotions.
78% of nurses think that an HBV, HCV, HIVpositive person is obliged to inform HCWs about the
infection. Only 22% examined was absolutely convinced, that they know enough about infections prophylaxis
in the case of exposure to blood.
It is surprising that 64% respondents occasionally
recapping needles after injections, although they know
the procedures which are obligatory at the ward. This
rate is much higher than the one found among nurses
employed in other countries in the European Union.
For instance, at a British hospital it was only 4.2%
Table I. The participating nurses’ knowledge about the risk of occupational HBV, HCV or HIV infection
Tabela I. Wiedza pielęgniarek o ryzyku zawodowych zakażeń HBV, HCV i HIV
Is the HBV infection risk higher than HIV?
Is an HBV, HCV, HIV-positive person obliged
to inform a nurse about the infection?
You are sometimes recapping needles after
injections?
Do you know enough about infections
prophylaxis in the case of exposure to blood?
Do you know enough about how to prevent
HBV, HCV and HIV infections in your work?
Would you know how to reduce the infection
risk, if you were injured with a needle used for
injecting a HIV-seropositive person?
Would you be afraid to take care of a HIVpositive person?
Would you be afraid to take care of a HBVpositive person?
Defini-tely yes
n (%)
21 (57)
Some-what yes Defini-tely no Some-what no
n (%)
n (%)
n (%)
10 (27)
4 (11)
0 (0)
Unde-cided
n (%)
2 (5)
27 (73)
2 (5)
2 (5)
5 (14)
1 (3)
5 (14)
15 (40)
10 (27)
7 (19)
0 (0)
8 (22)
19 (51)
10 (27)
0 (0)
0 (0)
3 (8)
15 (40)
14 (38)
4 (11)
1 (3)
10 (27)
17 (46)
7 (19)
3 (1)
2 (5)
4 (11)
7 (19)
19 (51)
3 (8)
4 (11)
0 (0)
10 (27)
19 (52)
6 (16)
2 (5)
Nr 2
295
Risk of needle stick injuries
(6). This rate is much higher than in other hospitals in
Poland. Leszczyszyn-Pynka et al. from Szczecin report
that recapping a needle was the cause of exposure to
blood-borne viruses only in 6,9% accidents (7).
Currently, Polish hospitals do not routinely offer
education about bloodborne pathogens to personnel.
Education is usually a one-time or infrequent event, and
attendance is voluntary. Regulations for such education
are lacking, and there is a shortage of licensed medical
staff and facilities who can provide it. Education is
provided, in part, by the National AIDS Center and
the Health Promotion departments of the sanitary-epidemiological stations and by educational institutions
(such as Medical Universities and their epidemiology
or infectious diseases departments), although there is
no coordination or cooperation between these entities
and hospitals (8).
The first step in preventing prercutaneous injuries
should focus on efforts to eliminate the practice of
recapping needles, though education and convenient
placement of puncture-resistant containers for the disposal of used sharps (9).
Our study has obvious limitations. The presented
results were obtained from a small group of nurses thus
cannot generalise to assess attitudes of all nurses. However, the study included all nurses employed at the same
ward and it revealed insufficient knowledge and high
level of fear, related mainly to HIV. Rationalising this
fear, striving to change bad and risky habits are urgently
needed, before safety devices are generally available.
CONCLUSIONS
This study highlights the urgent need to implement
a programme to improve standard precaution adherence
among nurses. Greater adherence to standard precautions will also reduce the risk of occupational exposure
to blood borne infections.
REFERENCES
1. Bell DM. Human immunodeficiency virus transmission
in health care workers: an overwiew. Am J Med 1997;102
(Suppl 5B):9-15.
2. Beltrami EM, Williams IT, Shapiro CN, Chamberland
ME. Risk and management of blood-borne infections in
health care workers. Clin Microbiol Rev 2000;13:385407.
3. Adams D, Elliott T S. Needle protective devices: where
are we now? J Hosp Infect 2008;70:197-8.
4. Wilczyńska U, Szeszenia-Dąbrowska N, Szymczak
W. Occupational diseases in Poland, 2005. Med Pr
2006;57:225-31.
5. Ganczak M, Szych Z. Surgical nurses and compliance
with personal protective equipment. J Hosp Infect
2007;66:346-51.
6. Stein DA, Makarawo TP, Ahmad MF. A survey of doctors
and nurses’ knowledge, attitudes and compliance with
infection control guidelines in Birmingham teaching
hospital. J Hosp Infect 2003;54:68-73.
7. Leszczyszyn-Pynka M, Kłys-Rachwalska M, Sacharczuk
B, Boroń-Kaczmarska A. Occupational exposure to human immunodeficiency virus (HIV) – how can we reduce
the risk? Int J Occup Saf Ergonom 2004;10:425-9.
8. Gańczak M, Milona M, Szych Z. Nurses and occupational exposures to bloodborne viruses in Poland. Infect
Control Hosp Epidemiol 2006;27:175-80.
9. Haiduven DJ, Demaio TM, Stevens D. A five-year study
of needle-stick injuries: significant reduction associated with communication, education, and convenient
placement of sharps containers. Infect Control Hosp
Epidemiol 1992;13:265-71.
Received: 5.01.2010
Accepted for publication: 10.03.2010
Address for correspondence:
Dorota Rogowska-Szadkowska
ul. Mieszka I 4B 15-054 Bialystok, Poland,
tel. 00 48 85 7326 820, fax: 00 48 857327 848.
e-mail address: [email protected]
Problemy zakażeń
Katarzyna Pancer
LEGIONELOZOWE ZAPALENIE PŁUC – CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWANIA,
CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY KLINICZNE
LEGIONNAIRES’ DISEASE – RISK FACTORS AND SYMPTOMS
Zakład Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego –Państwowego Zakładu Higieny
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Praca zawiera wyniki analizy danych z prac opublikowanych w piśmiennictwie światowym w latach 19982009 dotyczących częstości występowania, demograficznych i medycznych czynników ryzyka oraz objawów
klinicznych legionelozowego zapalenia płuc. Celem tej
pracy było zwrócenie uwagi polskich epidemiologów
oraz lekarzy na znaczną różnorodność objawów klinicznych występujących w przebiegu legionelozowego
zapalenia płuc, co bardzo utrudnia postawienie rozpoznania. Uzasadniono potrzebę uwzględniania różnic
w obrazie klinicznym w zależności od sytuacji, w jakiej
dochodzi do zachorowania – tzn. czy jest to zachorowanie sporadyczne czy w ognisku, szpitalne czy nabyte
w podróży czy we własnym środowisku. Omówiono
informacje o występowaniu objawów ze strony układu
pokarmowego u znacznego odsetka chorych (15-70%),
co również może utrudniać rozpoznanie. Ustosunkowano się ponadto do hipotezy M.Sabrii i wsp. o zależności
pomiędzy stopniem narażenia (koncentracja i właściwości wirulentne Legionella sp.), a występowaniem i
obrazem zachorowań sporadycznych i/lub w ognisku.
The analysis of published data concerning demographic and medical risk factors and clinical manifestation and outcome observed in Legionella pneumonia
were presented in this study. The aim of this study was
to discuss the problem of high diversity of symptoms of
legionnaires’ disease as well as risk factors frequency
presented in patients with legionellosis. The different
risk factors and clinical picture of Legionella pneumonia were presented, depending on kind of infection
(sporadic/epidemic), populations and place of infection
(travel-associated, nosocomial, community-acquired).
The high percentage of patients with legionellosis and
with digestive symptoms (15-70%) was pointed. The
presence of digestive symptoms like: diarrhea, vomiting, nausea might cause problem in diagnosis because of
suggestion of another etiological agent. Moreover, the
hypothesis of M.Sabria et al. regarding the correlation
between the exposure and kind and clinical manifestation of Legionella pneumonia was discussed.
Słowa kluczowe: legioneloza, zapalenie płuc, objawy Key words: legionellosis, pneumonia, symptoms, risk
kliniczne, czynniki ryzyka zachorowania
factors
WSTĘP
Czynnikiem etiologicznym legionelozy są bakterie
zaliczane do rodziny Legionellaceae, rodzaju Legionella, Tatlockia i Fluoribacter. Ponad 90% wszystkich
rozpoznawanych zachorowań wywołanych jest przez
bakterie z rodzaju Legionella, w tym ok.75-90%
przez pałeczki zaliczane do gatunku L. pneumophila
(1). W obrębie gatunku L. pneumophila wyróżniono,
na podstawie różnic antygenowych, 16 grup serologicznych. Bakterie L. pneumophila sg 1 (najczęstszy
czynnik etiologiczny legionelozy) podzielono następnie
(również na podstawie właściwości antygenowych) na
podgrupy: Philadelphia, Knoxville, Benidorm, France,
Allentown, OLDA, Oxford, Bellingham, Heysham i
Camperdown (2,3). Źródłem zakażenia jest skażona
bakteriami woda, nie odnotowano szerzenia się zakażenia pomiędzy ludźmi.
Obraz kliniczny legionelozy: legioneloza może
przebiegać jak typowe zapalenie płuc (lzp, nazywane
także chorobą legionistów, LD), grypopodobna infekcja
(np. gorączka Pontiac) lub znacznie rzadziej zapalenie
wsierdzia, osierdzia, ropnia w mózgu, zakażenia rany
itp.(4,5). Z epidemiologicznego punktu widzenia zachorowania na legionelozę można podzielić na sporadyczne
oraz epidemiczne np. w ognisku. Ponadto rozróżnia
się 3 kategorie zachorowań na legionelozę w zależności od umiejscowienia źródła zakażenia: 1. nabyte w
środowisku własnym (domu, pracy itp.) (community
acquired legionnaires’ disease, CAP-LD); 2. nabyte
298
Nr 2
Katarzyna Pancer
w szpitalu (hospital acquired legionnaires’ disease,
HAP-LD); i 3. związane z podróżą (travel associated legionnaires’ disease, TAP-LD). Większość zgłaszanych
do European Working Group for Legionella Infections
(EWGLI) zachorowań na legionelozowe zapalenia płuc
to są zachorowania nabyte w środowisku własnym
(CAP-LD) (ok. 50%), ok. 20% wszystkich zgłoszonych
przypadków to zachorowania związane z podróżami
(TAP-LD). Zakażenia szpitalne stanowią ok. 6-7%
zgłoszeń. Pozostałe – to zachorowania o nieustalonym
źródle zakażenia (1,6,7,8).
Przyjmuje się, że ok. 4 - 9% wszystkich wymagających hospitalizacji przypadków zapaleń płuc nabytych
we własnym środowisku jest wywołane przez pałeczki
Legionella sp., dlatego np. w Niemczech, w których
zgłaszanych jest corocznie ponad 500 przypadków
legionelozowego zapalenia płuc, powinno być zarejestrowanych ok. 20 000 zachorowań rocznie (9).
CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWANIA NA
LEGIONELOZĘ
Ryzyko jest definiowane jako prawdopodobieństwo
wystąpienia zachorowania. Czynnik ryzyka jest cechą
występującą u człowieka (zachowanie, styl życia,
warunki środowiska, cechy osobnicze, genetyczne)
zwiększającą to prawdopodobieństwo (10).
Zachorowanie na legionelozę jest wynikiem współdziałania wielu czynników, z których za najważniejsze
uznaje się: 1. stopień narażenia na zakażenie; 2. stan
zdrowia narażonych osób
Narażenie na zakażenie pałeczkami Legionella
sp. Zgodnie z definicją narażenia (czyli fizycznego
kontaktu żywego organizmu z czynnikiem chemicznym,
fizycznym lub biologicznym, wyrażonego stężeniem
lub natężeniem i czasem trwania) (11) narażenie za
zakażenie pałeczkami Legionella sp. powinno być
analizowane jako wypadkowa: skażenia pałeczkami
Legionella sp. wody, czasu ekspozycji oraz zjadliwości
tych bakterii.
Do zakażenia pałeczkami Legionella sp. dochodzi
w wyniku inhalacji lub aspiracji aerozolu wodno-powietrznego skażonego tymi bakteriami. Bardzo istotnym elementem ryzyka jest czas trwania ekspozycji na
skażony pałeczkami Legionella sp. aerozol wodno-powietrzny oraz stopień skażenia wody tymi bakteriami
(12,13,14). Wyniki badań na obecność pałeczek Legionella sp. w systemach wodnych budynków użyteczności publicznej (szpitale, sanatoria, hotele), budynków
Tabela I. Częstość (%) występowania czynników ryzyka wśród chorych z legionelozowym zapaleniem płuc (LD) (20,21,22,
25,26,27,28)
Table I. Frequency (%) of risk factors among patients with pneumonia due to Legionella spp. (LD) (20,21,22, 25,26,27,28)
Charakterystyka
badanych
Liczba chorych
Kraj
Wiek
Mężczyźni
Palenie papierosów
Nadużywanie alkoholu
Choroby pierwotne,
w tym
ukł. oddechowego
ukł. krwionośnego
nerek
nowotwór
cukrzyca
Podróż zagraniczna
20 (#)
228
Holandia
24-82
śr. 54
75*
60,1**
13,6*
Pozycja w piśmiennictwie
21 (#)
22
25
26
27
48
30
273
76
97
Hiszpania
Japonia
Singapur
Japonia
Hiszpania
56,2% =3025-87
>65 r.ż.
9-95
nd
59 r.ż.*
58,8+/-12
=45,5%
śr. 65
Częstość (%) występowania czynników ryzyka wśród chorych z LD
85,4*
93
62
64,5
nd
47,9
63
nd
51
77,3
18,7*
17
nd
nd
51,5
24,6
41,6
63
21,5
5
nd
7*
7,5**
70,2**
16,7
2,1
8,3
4,2
8,3
0
21
6,6
6,6
3,3
23,3
0
58,6
nd
13,6
51,3
49,5
4
9,2
5,3
2,6
6,6
0
14,4
12,4
1
5,1
16,5
0
28
59
Brazylia
18 – 80
Mediana 57,6
55,1
61
nd
61
nd
0
# analiza porównawcza czynników ryzyka wśród pacjentów z LD oraz pacjentów z zapaleniem płuc wywołanym przez
inny patogen
** różnica statystycznie znamienna w wieloczynnikowej analizie wyników badań chorych z LD oraz grupy kontrolnej
*różnica statystycznie znamienna w analizie jednoczynnikowej
Nd – brak danych
# analysis in two group: patients with LD and patients with pneumonia due to other pathogen
** significant difference in statistical multivariable analysis in 2 groups of patients
* significant difference in statistical univariable analysis in 2 groups of patients
Nd – no data
Nr 2
299
Legionelozowe zapalenie płuc
przemysłowych lub domów prywatnych wskazują, że
kontakt z tymi bakteriami jest dość częsty. W Polsce, badania przeprowadzone przez pracowników NIZP-PZH
(15) wykazały obecność pałeczek Legionella w 78,7%
badanych próbek pobieranych z urządzeń i systemów
wodnych zakładów opieki medycznej. W większości
tych próbek (71,7%) stwierdzano liczbę Legionella sp.
powyżej dopuszczalnej (100 jtk/100 ml). Dotychczas
opisano w Polsce tylko jedno ognisko zakażenia szpitalnego wywołanego przez L. pneumophila (14). Dalsze
badania w NIZP-PZH wykazały obecność Legionella
sp. w 32,4%próbek wody pobranych z przemysłowych
wież chłodniczych i systemów klimatyzacji,. W 60%
dodatnich próbek poziom skażenia Legionella sp.
przekroczył 10000 jtk/L (16). Podobne wyniki badań
uzyskano również w innych krajach np. w Grecji (48,9%
chłodni kominowych skolonizowanych było przez
Legionella sp., w tym 23% powyżej 10000 jtk/L) (17).
Szczepy Legionella sp. różnią się zjadliwością.
W badaniach wykazano ścisły związek między strukturą
antygenową szczepów L. pneumophila sg 1 a częstością
izolowania ich z zachorowań (2, 18). Innym zidentyfikowanym czynnikiem wiązanym ze zjadliwością
Legionella jest system transportu typu IV Dot/Icm.
Prowadzone badania wskazują na występowanie jesz-
cze wielu innych czynników wpływających na zdolność pałeczek Legionella do wnikania i namnażania
się wewnątrz komórek eukariotycznych (np. toksyna
RTX, system transportu II (lsp), i in.) (19). Ponadto
chorobotwórczość pałeczek Legionella sp. związana
jest z oddziaływaniem tych bakterii na działanie układu immunologicznego człowieka (oddziaływanie na
Toll-like Receptors (TLRs), modulacja wytwarzania
cytokin, chemokin itp (5,19).
Stan zdrowia narażonych osób. Uważa się, że stan
zdrowia narażonych osób w decydujący sposób wpływa
na przebieg i zejście zakażenia pałeczkami Legionella
sp. Wśród czynników zwiększonego ryzyka najczęściej
wymienia się: wiek powyżej 50 r. ż., płeć męską, palenie
papierosów, nadużywanie alkoholu, przewlekłe choroby
układu oddechowego, choroby nowotworowe, leczenie sterydami, choroby metaboliczne (np. cukrzyca)
(5,20-23). Jednak jak przedstawiono w tabeli I – dane
nt. udziału czynników ryzyka, częstości ich występowania u chorych różnią się w poszczególnych pracach,
w zależności od grupy badanych osób, kraju i kategorii
zachorowania.
Uwagę zwraca stosunkowo niewielki odsetek
osób z innymi pierwotnymi chorobami w badaniach
prowadzonych w Holandii (20) w stosunku do badań
Tabela II.Częstość (%) występowania czynników ryzyka w legionelozowym zapaleniu płuc (LD) w zależności od kategorii
zachorowania (23, 24, 29)
Table II. Frequency of risk factors (%) among patients with legionnaires’ disease (LD) by category of infection (23, 24, 29)
Objawy/właściwość
Liczba badanych chorych
Kraj
Wiek (lata)
Mężczyźni
Palenie papierosów
Nadużywanie alkoholu
Choroby pierwotne, w tym
Ukł. oddechowego
Ukł. krwionośnego
Cukrzyca
Marskość wątroby
Nowotwór
HIV+
Niewydolność nerek
Leczenie sterydami
Terapia tlenem
Sporadyczne
W ognisku
CAP (23)
CAP (23)
138
113
Hiszpania
Czynniki ryzyka
56,6+/-15,5
59,5+/-16,6
81,9%**
64,6%**
48,6%
48,1%
26,8%
16,5%
55,1%
49,6%
19,6%**
9,7%**
12,4%
11,5%
15,2%
23,9%
5,9%
8,8%
7,3%
8,8%
11,6**
1,8%**
2,2%
1,8%
5,8%*
0
nd
nd
HAP
(24)
125
CAP
(24)
33
TAP
(29)
17
Turcja &
48+/-15*
79,0%
75,8%**
48,5%
nd
34,4%*
6,0%
15,2%
0
0*
0
6,0%
0*
15,2%*
61,1+/-9,5
47,0%
35,3%
11,8%
nd
11,8%
5,9%
5,9%
nd
nd
nd
nd
nd
nd
Hiszpania
64+/-13*
67,2%
54,5%**
33,3%
nd
55%*
16,4%
19,5%
4,9%
18%*
1,6%
15,6%
31,0%*
48,0%*
& - turyści, którzy ulegli zakażeniu w Turcji i musieli tam być hospitalizowani ze względu na ciężki przebieg zachorowania
** różnica statystycznie znamienna w wieloczynnikowej analizie;
Nd- brak danych
& - tourists infected in Turkey and required of hospitalization in Turkey
Nd – no data
300
Nr 2
Katarzyna Pancer
w Hiszpanii (21,23), Japonii (22). Jest to prawdopodobnie spowodowane tym, że wśród chorych w Holandii
przeważały osoby, które zaraziły się pałeczkami Legionella w czasie podróży (tzw.TAP-LD).
RYZYKO A RÓŻNE KATEGORIE
LEGIONELOZY
Wielu autorów (23,24) wskazuje na występowanie
istotnych różnic w obrazie legionelozy w zależności od
kategorii zachorowania (czyli różnego źródła zakażenia:
CAP, HAP, TAP) oraz typu zachorowania (sporadyczne
lub w ognisku, epidemiczne). Takie analizy porównawcze przeprowadzano przede wszystkich w Hiszpanii,
kraju w którym zapadalność na LD należy do najwyższych w Europie (ok.30/1 mln, w Katalonii nawet 50/1
mln). Należy jednak zauważyć, że w Katalonii jest
obowiązek zgłaszania zachorowań na legionelozę od
1987 r., a od 1995 r. wprowadzono obowiązek poszukiwania antygenu L. pneumophila w moczu każdego
chorego z pozaszpitalnym zapaleniem płuc. Badania
prowadzone przede wszystkim w Hiszpanii, wskazują
na występowanie istotnych różnic w zakresie występujących czynników ryzyka, objawów oraz tzw. zejściu
choroby (tab. II). Bardzo interesującą hipotezę przedstawia M.Sabria i wsp. (23). Zgodnie z nią zachorowania
sporadyczne nabyte we własnym środowisku występują
najczęściej przy umiarkowanym narażeniu na zakażenie
Legionella, natomiast bardzo wysokie narażenie na
zakażenie powoduje wystąpienie epidemii (23). Przy
umiarkowanym narażenia na zakażenie chorują głównie osoby osłabione, obciążone innymi schorzeniami.
Natomiast w ognisku legionelozy stwierdza się wyższy
odsetek chorych, u których nie stwierdzano indywidualnych czynników ryzyka. W badaniach porównawczych
między sporadycznymi zachorowaniami na legionelozowe zapalenie płuc (CAP-LD) oraz zachorowaniami
w ognisku legionelozy (również CAP-LD) stwierdzono
występowanie istotnych różnic (23) dotyczących płci
oraz odsetka chorych z przewlekłymi schorzeniami
dróg oddechowych, nosicieli HIV, chorych leczonych
immunosupresyjnie. U tych chorych częściej występowały powikłania i zgony spowodowane zakażeniem
pałeczkami Legionella sp. Inne badania poświęcono
porównaniu zachorowań sporadycznych, nabytych we
własnym środowisku oraz zakażeń szpitalnych (24).
Stwierdzono, że wśród chorych ze szpitalnym lzp było
więcej osób w podeszłym wieku, z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, chorobą nowotworową,
leczonych sterydami oraz tlenem. Natomiast wśród
chorych na chorobę legionistów nabytą we własnym
środowisku (CAP-LD) więcej było osób palących.
Dane dotyczące czynników ryzyka zakażenia osób,
które zachorowały w podróży, przedstawiono w tabeli
II. Odnoszą się one do turystów przebywających na
wakacjach w Turcji, którzy ulegli tam zakażeniu pałeczkami Legionella sp. a ze względu na ciężki przebieg choroby byli tam hospitalizowani (29). Jednak
lzp nabyte w czasie podróży często diagnozowane jest
dopiero po powrocie do kraju, ponieważ są to najczęściej osoby młode w dobrym ogólnym stanie zdrowia
(tab. I), u których objawy na początku choroby nie są
bardzo nasilone.
OBJAWY W PRZEBIEGU
LEGIONELOZOWEGO ZAPALENIA PŁUC
(LD, lzp)
Tabela III zawiera dane zebrane z piśmiennictwa
dotyczące występowania poszczególnych objawów
klinicznych w przebiegu legionelozy w zależności od
kategorii zakażenia. Jedynym prawie zawsze występującym objawem legionelozy jest gorączka. Pozostałe
objawy w przebiegu choroby legionistów występują
z różną częstością. Wydaje się, że najwięcej objawów
występuje w sporadycznych zachorowaniach na lzp.
Również chorzy ci w wyższym odsetku wymagają
hospitalizacji niż w ognisku legionelozy. U chorych
tych częściej występowały także powikłania w postaci
ostrej niewydolności oddechowej, niewydolności nerek
oraz szoku septycznego. Cięższy przebieg zakażenia
pałeczkami Legionella sp. powoduje wyższy odsetek
zgonów. Najwyższa śmiertelność obserwowana jest
w zakażeniach szpitalnych.
Zwraca uwagę bardzo wysoki odsetek osób z objawami ze strony układu pokarmowego wśród chorych
na lzp nabyte w Turcji. Można dyskutować, czy jest to
także wynik zmiany diety w Turcji, czy są to tylko objawy legionelozy. Nie można wykluczyć także hipotezy,
że np. biegunka stała się przyczyną osłabienia pacjenta.
Należy jednak podkreślić, że objawy ze strony układu
pokarmowego występują znacznie częściej w przebiegu
legionelozy niż w innych zapaleniach płuc. Objawy ze
strony układu pokarmowego (nudności, brak apetytu,
biegunka, wymioty) występują także często w przebiegu pozapłucnej postaci legionelozy – gorączki Pontiac
(PF).
PODSUMOWANIE
W Polsce liczba zgłaszanych zachorowań na legionelozę jest wciąż niewielka (łącznie 180 zachorowań
w latach 2003 - 2009). Jednym z prawdopodobnych
powodów tak niskiej liczby przypadków legionelozy
w Polsce, w porównaniu do krajów sąsiednich jest
niewielka liczba wykonywanych laboratoryjnych badań
diagnostycznych w tym kierunku. Wpływ na to może
Nr 2
301
Legionelozowe zapalenie płuc
Tabela III. Częstość (%) występowania objawów oraz zejścia w zachorowaniach na legionelozowe zapalenie płuc w zależności od kategorii zachorowania (23,24,29)
Table III. Frequency of symptoms and outcome in Legionella pneumonia (LD) by category of infection (23,24,29)
Objawy/właściwość
(piśmiennictwo)
Liczba badanych chorych
Kraj
Gorączka
Kaszel
Wykrztuszanie
Bóle klp
Duszność
Objawy neurologiczne, w tym:
Ból głowy
Splątanie umysłowe
Objawy z ukł.pokarmowego
Hospitalizacja
Intensywna Terapia
Leczenie
Komplikacje, w tym
niewydolność oddechowa
ostra niewydolność nerek
szok septyczny
Wyzdrowienie
Śmierć z powodu LD
Sporadyczne CAP
Ognisko CAP
HAP
CAP
(23)
(23)
(24)
(24)
138
113
125
33
Hiszpania
Hiszpania
Objawy (odsetek badanych chorych)
97,1
99,1
99,2
100
70,3*
51,8*
52,8*
84,4*
39,1*
14*
35,8
45,5
23,2*
12,6*
24,4*
42,4*
44,9*
28,6*
nd
nd
nd
nd
18,7*
45,5*
25,5**
56,5**
8,1*
36,4*
16,7*
7,5*
10,6
10,0
21,0
18,9
15,4*
24,2*
Leczenie i tzw. zejście (odsetek badanych chorych)
100*
60*
nd
nd
16,1*
4,4*
nd
nd
M 62,1/
M 96,4/
nd
nd
FL 37,9*
FL 3,5*
54,3*
32,7*
nd
nd
50,7*
32,7*
58,2
73,0
7,4*
0
15,0
9,4
8*
1,8*
10,7
6,3
92,6
98,2
77,2
91,0
5,9
1,8
18,0
6,3
TAP
(29)
17
Turcja &
94,1
64,7
11,8
23,5
41,2
70,6
47,1
35,3
70,6
100
64,7
M+FL
M+Rif
nd
52,9
nd
nd
76,5
11,8
& - turyści-zakażenie i hospitalizacja w Turcji
** różnica statystycznie znamienna w wieloczynnikowej analizie;
M- antybiotyki z grupy makrolidów; FL- antybiotyki z grupy fluorochinolonów; Rif - rifampicyna
Nd- brak danych
& - tourists infected in Turkey and required of hospitalization in Turkey
M- macrolide; FL- fluorochinolone; Rif - rifampicin
Nd – no data
mieć wysoki koszt takich badań, długi czas oczekiwania
na wynik posiewu, trudność z interpretacją wyników
oznaczeń serologicznych. Wprowadzane są jednak coraz nowsze metody diagnostyczne- dzięki zastosowaniu
metod biologii molekularnej możliwe jest uzyskanie
odpowiedzi w ciągu 24 godzin (a nawet krócej - jeśli
systemem Real-Time PCR). Brak podejrzeń o zakażenie pałeczkami Legionella sp. może być spowodowany
niedostateczną wiedzą nt. czynników ryzyka i objawów
w przebiegu legionelozy, ale także niejednoznacznym
i niespecyficznym obrazem klinicznym tej choroby.
Badania z Hiszpanii pokazują, jak bardzo zróżnicowane
są objawy w przebiegu legionelozy, jak mogą się różnić
w zależności od pierwotnego stanu zdrowia chorego
(zakażenia szpitalne versus zachorowania w podróży),
ale także w zależności od stopnia narażenia (zachorowania sporadyczne versus epidemiczne). Zasada, że w
ognisku chorują także (ale nie tylko) osoby o pierwotnie
dobrym stanie zdrowia, a w zachorowaniach spora-
dycznych częściej zakażeniu ulegają osoby osłabione
dodatkowymi czynnikami ryzyka, nie ogranicza się do
zachorowań nabytych w środowisku (CAP), dotyczy
także ognisk legionelozy wiązanej z podróżami, ognisk
zakażeń szpitalnych. Należy pamiętać, że na wystąpienie ogniska legionelozy wpływ ma, oprócz stopnia skażenia wody pałeczkami Legionella sp., także zdolność
danego szczepu do wywoływania zachorowania, czyli
zdolność do wnikania do wnętrza komórek ludzkich,
do namnażania się w ich wnętrzu, do oddziaływania
na układ immunologiczny człowieka itp. Jest więc to
równanie z wieloma niewiadomymi, którego wynikiem
jest zachorowanie (lub nie) na legionelozę. Objawy w
przebiegu legionelozowego zapalenia płuc są bardzo
zróżnicowane i trudne do parametryzacji. Wielu lekarzy
podejmowało próby stworzenia systemu punktowego
przy klinicznej ocenie atypowego zapalenia płuc (30),
ale nadal są one niedoskonałe.
302
Katarzyna Pancer
PIŚMIENNICTWO
1. Joseph CA, Ricketts KD, on behalf of the EWGLI. Legionnaires’ disease in Europe 2007–2008. Euro Surveill.
2010;15(8): pii=19493.
2. Helbig JH, Bernander S, Castellanii Pastoris M et al.
Pan-European study on culture-proven Legionnaires’ disease: distribution of Legionella pneumophila serogroups
and monoclonal subgroups. Eur J Clin Microbiol Infect
Dis 2002;21:710–716.
3. Helbig JH, Amemura-Maekawa J. Serotyping of Legionella pneumophila and epidemiological investigations.
Nowa Medycyna 2009; 1:69-75.
4. Pawińska A, Milczewska J, Książyk J, i in. Charakterystyka zakażeń pałeczkami Legionella. Standardy Med.
2006, 3 (5): 464-471.
5. Palusińska−Szysz M, Cendrowska−Pinkosz M. Pathogenicity of the family Legionellaceae. Arch Immunol Ther
Exp, 2009, 57, 279–290.
6. Pancer K. Legionelozowe zapalenie płuc wiązane z podróżą (TAP-LD) w Polsce i w Europie. Nowa Klinika.
Medycyna Zakażeń 2009; 16:737-741.
7. Pancer K, Stypułkowska-Misurewicz H. Epidemiologia
zachorowań wywołanych przez Legionella sp. Nowa
Medycyna 2009, 1:61-65.
8. Ricketts KD, Joseph CA. Legionnaires’ disease in Europe: 2005-2006. Euro Surveill 2007;12(12):pii=753.
9. Stoecker P, Brodhum B, Buchholz U. Bundesgesundheitsbl-Gesundheitsforsch - Gesundheitsschutz 2009;
52:219-227.
10. Leksykon epidemiologiczny red. Bzdęga J, Magdzik W,
Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A. α-Medica Press,
2008.
11. http://slownik.ekologia.pl/115_Leksykon_ekologii_i_ochrony_srodowiska/czynnik%20ryzyka%20zachorowania/1_1_50_wyszukiwanie.html
12. Huhn GD, Adam B, Ruden R, i in. Outbreak of travel-related Pontiac Fever among hotel guests illustrating
the need for better diagnostic tests. J Travel Med 2005,
12:173-179.
13. K Pancer, D Rabczenko, B Krogulska i in. Mikrobiologiczna ocena zagrożenia legionelozą oraz zastosowanie
metody eliminacji Legionella pneumophila z sieci wodnych budynków szpitalnych. Przegl Epidemiol, 2008;
62:439-446.
14. Stypułkowska-Misiurewicz H, Pancer K, Krogulska B,
i in. Ognisko choroby legionistów na oddziale okulistycznym. Szpitalne zakażenie Legionella pneumophila
po raz pierwszy obserwowane w Polsce. Przegl Epidem
2007;61: 657-665.
15. Matuszewska R, Krogulska B. Problem występowania
pałeczek Legionella w instalacjach i urządzeniach wytwarzających aerozol wodno-powietrzny w obiektach służby
zdrowia w Polsce. Nowa Medycyna 2009, 1:56-60.
16. Matuszewska R, Krogulska B. Występowanie bakterii
z rodzaju Legionella w systemach chłodniczych. Rocz
Panstw Zakl Hig 2008;59(4):445-54.
17. Mouchtouri VA, Goutziana G, Kremastinou J i in. Legionella species colonization in cooling towers: Risk factors
Nr 2
and assessment of control measures. Am J Infect Control
2010;38:50-5.
18. Harrison TG, Doshi N, Fry NK et al. Comparison of
clinical and environmental isolates of Legionella pneumophila obtained in the UK over 19 years. Clin Microbiol
Infect 2007; 13:78–85.
19. Steinert M, Heunerb K, Buchrieserc C et al. Legionella
pathogenicity: Genome structure, regulatory networks
and the host cell response. Intern J Med Microbiol 2007;
297:577–587.
20. Den Boer JW, Nijhof J, Friesema I. Risk factors for
sporadic community-acquired Legionnaires’ disease. A
3-year national case-control study. Public Health 2006:
120; 566-571.
21. Sopena N, Sabria-Leal M, Pedro-Botet ML et al. Comparative study of the clinical presentation of Legionella
pneumonia and other community-acquired pneumonias.
Chest 1998; 113;1195-1200.
22. Ko Maniwa, Yoshia Taguchi, Yutaka Ito et al. Retrospective study of 30 cases of Legionella pneumonia in the
Kansai region. J Infect Chemother 2006;12:272-76.
23. Sopena N, Force L, Pedro-Botet ML et al. Sporadic and
epidemic community legionellosis: two faces of the same
illness. Eur Respir J 2007; 29:138-142.
24. Pedro-Botet ML, Sabria-Leal M, Haro M et al. Nosocomial
and community-acquired Legionella pneumonia: clinical
comparative analysis. Eur Respir J 1995; 8: 1929-33.
25. Goh KT, Ng DLK, Yap J et al. Surveillance, prevention
and control of legionellosis in a tropical city-state.Am I
Infect Control 2005; 33:286-91.
26. Sasaki T, Matsumoto N, Nakao H et al. An autbreak of
legionnaires’ disease associated with a circulating bathwater system at a public bathhouse.I: a clinical analysis.
J Infect Chemother 2008; 14:117-122.
27. Benito JR, Montejo JM, Cancelo L et al. Community-acquired pneumonia due to Legionella pneumophila
serogroup 1 – study of 97 cases. Enferm Inect Microbiol
Clin 2003; 21:394-400.
28. Chedid MBF, de O. Ilha D, Chedid MF et al. Community-acquired pneumonia by Legionella pneumophila
serogroups 1-6 in Brazil. Respiratory Medicine 2005;
99:966-75.
29. Erdogan H, Erdogan A, Lakadamyali H et al. Travel
Associated legionnaires’ disease: clinical features of 17
cases. Legionella 2009, Paryż 13-17.10.2009, Abstract
book p.86, poster P7.
30. Gupta SK, Imperiale TF, Ga Sarosi. Evaluation of the
Winthrop-University Hospital. Criteria to identify Legionella pneumonia. Chest 2001;120:1064-71.
Dr Katarzyna Pancer
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego –
Państwowy Zakład Higieny
Tel. +48 22 54 21 308
Problemy zakażeń
Joanna Siennicka, Agnieszka Trzcińska, Włodzimierz Gut
ODPORNOSĆ DLA WIRUSA KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU (KZM)
W POPULACJI PRACOWNIKÓW LEŚNYCH Z TERENU BIAŁOWIEŻY
IMMUNITY AGAINST TICK BORNE ENCEPHALITIS VIRUS (TBE) IN POPULATION
OF FOREST WORKERS IN BIALOWIEZA
Zakład Wirusologii
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
W Polsce co roku rejestruje się ponad 200 zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu (kzm), co stanowi
około połowy wszystkich rejestrowanych przypadków
zapalenia mózgu o etiologii wirusowej. Odporność uzyskana w wyniku szczepienia szczepionką inaktywowaną
trwa przez określony czas, zależny od liczby dawek i
indywidualnych cech osoby szczepionej.
Celem pracy było określenie częstości występowania przeciwciał klasy IgG przeciwko wirusowi kzm
wśród leśników i pracowników Białowieskiego Parku
Narodowego z uwzględnieniem przebytych szczepień
przeciwko kzm.
W grupie 59 osób z udokumentowaną historią
szczepienia u 54 (91,5%) osób wykazano obecność
przeciwciał anty-kzm IgG, natomiast w pozostałej
grupie 32 osób (nieszczepionych, bądź dla których nie
podano informacji o szczepieniu) seropozytywnych
było 26 (81,3%). W grupie osób szczepionych analizowano zależność wartości współczynnika określającego
poziom przeciwciał (VE), wieku i okresu czasu, jaki
upłynął od ostatniego szczepienia. Dla maksymalnie
niekorzystnych wartości (wiek=60; wyraz wolny równania regresji pomniejszony o wartość dwóch odchyleń
standardowych) poziom przeciwciał odpowiadający
wartości VE=11 (dolna wartość graniczna dla wyniku
pozytywnego) utrzymuje się 2,72 roku od czasu ostatniego szczepienia. Wynik ten potwierdza zalecenia
dotyczące konieczności stosowania dawki uzupełniającej po okresie 3-5 lat, przy czym należy rozważyć
zalecenie o konieczności doszczepiania osób w wieku
60 lat i powyżej, nie rzadziej, niż co 3 lata.
In Poland, 200 cases of tick borne encephalitis are
annually registered. It is about half of all registered cases
of viral encephalitis. Immunity acquired after vaccination with TBE inactivated vaccine persists defined time
dependent on number of dose of vaccine and individual
features of vaccinated person.
The aim of this paper was to determine the frequency of IgG antibodies against TBE virus among forestry
workers from Białowieza National Park with regard to
information about vaccination against TBE virus.
In the group of 59 persons vaccinated against TBE
virus, 54 (91.5%) had IgG antibodies against TBE virus.
In the group of 32 persons (non-vaccinated or for whom
the information about vaccination was not given) 26
(81.3%) were seropositive.
Relationships between VE value (determining level
of antibodies), age and period passed from the last dose
of vaccination were analysed. Taken to account the most
disadvantageous circumstances (age=60, regression
intercept minus two standard deviation) antibodies level
of VE=11 (lower limit of positive result) remains for
2,72 years from last dose of vaccine against TBE virus.
This result confirm recommendation about necessity
to use of complementary dose within 3-5 years, at the
same time it should be considered recommendation of
necessity of revaccination persons 60 years old or above
as frequently as every 3 years.
Słowa kluczowe: wirus kleszczowego zapalenia mózgu; Key words: tick borne encephalitis virus; vaccination;
szczepienie; anty-kzm IgG
anti-TBE IgG
304
Joanna Siennicka, Agnieszka Trzcińska, Włodzimierz Gut
WSTĘP
Nr 2
badania, dla których VE < 9, za dodatnie, gdy wartość
VE > 11. W przypadku wartości zawartych w przedziale
od 9 do 11 wyniki uznawano za wątpliwe.
Statystyczną analizę otrzymanych wyników przeprowadzono z użyciem programu StatgraphicsTM centurion ver.XV (STATPOINT Inc.).
W Polsce co roku rejestruje się ponad 200 zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu (kzm), co stanowi
około połowy wszystkich rejestrowanych przypadków
zapalenia mózgu o etiologii wirusowej (1). Zapadalność w latach od 2003 do 2007 roku wynosiła od 0,46
do 0,89 / 100 tys. mieszkańców, przy czym najwyższa
WYNIKI I ICH PODSUMOWANIE
była w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim, w 2007 roku odpowiednio 8,2 i 6,45 / 100 tys.
W badaniu 91 surowic uzyskano 78 (85,7%) wy(2). Związane jest to z endemicznym występowaniem
ników dodatnich, 2 (2,2%) wyniki wątpliwe oraz 11
wirusa kzm w kleszczach na tych obszarach,
Ryc.co1.zostało
Wyniki ilościowego oznaczenia swoistych dla wirusa kzm IgG w badanych
ujemnych. Analiza rozkładu wartości współstwierdzone na podstawie badań przeprowadzonych
już (12,1%)
surowicach
(Box-and-Whisker Plot)
czynnika
VE wykazała, że wyniki wątpliwe bardziej
w latach 60-tych XXw. (3, 4), oraz potwierdzone wyprzynależą
dodatnichvirus
niż doIgG
wyninikami badań z ostatnich lat (5, 6, 7, 8). Należy
Fig.1. jednak
Quantitative
results do
of zbioru
serum wartości
specific anti-TBE
investigation (B
ków
ujemnych,
dlatego
też
w
dalszej
analizie
wyniki
and-Whisker Plot)
podkreślić, że sytuacja jest dynamiczna i jak wykazały
ostatnie badania, wirus może występować również poza wątpliwe traktowano jako dodatnie. Średnia wartość
obszarami uznawanymi do tej pory za endemiczne (9). współczynnika VE dla poziomu przeciwciał anty-kzm
W tej sytuacji istotnego znaczenia nabiera zapobie- IgG w badanej grupie wyniosła 38,96+/-19,79 (ryc.1).
ganie zakażeniu kzm. Jest to możliwe dzięki istnieniu
skutecznej szczepionki. Stosowana jest szczepionka
inaktywowana, dająca poziom uodpornienia do 98%
po 3 dawkach (10). Wiadomo przy tym, że odporność
uzyskana w wyniku szczepienia szczepionką inaktywowaną trwa przez określony czas, zależy od liczby dawek
i indywidualnych cech osoby szczepionej.
Celem pracy było określenie częstości występowania przeciwciał klasy IgG przeciwko wirusowi
kleszczowego zapalenia mózgu wśród pracowników
leśnych z terenu Białowieży, z uwzględnieniem historii
ich szczepienia przeciwko kzm.
0
20
40
60
80
MATERIAŁ I METODY
Obecność przeciwciał dla wirusa kzm badano
w surowicach pobranych od osób zdrowych (n=91),
leśników i pracowników Białowieskiego Parku Narodowego. Próbki surowic uzyskano dzięki uprzejmości
Pani Prof. S. Tylewskiej-Wierzbanowskiej i pracowników jej zespołu z Samodzielnej Pracowni Riketsji,
Chlamydii i Krętków Odzwierzęcych NIZP-PZH. Wraz
z surowicami otrzymano informacje na temat wieku badanych osób. Ponadto od 59 osób uzyskano informacje
na temat ich szczepień przeciwko kzm.
W surowicach, metodą immunoenzymatyczną
ELISA oznaczano obecność swoistych dla wirusa kzm
przeciwciał klasy IgG (FSME/ESME ELISA IgG/IgM
Testkit, Genzyme Diagnostics VIROTECH). Badania
wykonywano zgodnie z instrukcją podaną przez producenta. Próbki badano w rozcieńczeniu 1:100 w jednokrotnym powtórzeniu. Wyniki wyrażano w jednostkach
VE definiowanych jako stosunek absorbancji (OD)
próbki badanej do średniej wartości OD kontroli cut-off
pomnożone przez 10. Za ujemne przyjmowano wyniki
Wartość współczynnika VE
Ryc. 1. Wyniki ilościowego oznaczenia swoistych dla
wirusa kzm IgG w badanych surowicach (Boxand-Whisker Plot)
Fig.1. Quantitative results of serum specific anti-TBE
virus IgG investigation (Box-and-Whisker Plot)
W grupie 59 osób z udokumentowaną historią
szczepienia przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu (KZM-V) u 54 (91,5%) osób wykazano
obecność przeciwciał anty-kzm IgG, natomiast w pozostałej grupie (KZM-NV) 32 osób (nieszczepionych,
bądź dla których nie podano informacji o szczepieniu)
seropozytywnych było 26 (81,3%). Średnia wartość
współczynnika VE dla osób seropozytywnych w grupie KZM-V wyniosła 45,5+/-14,9 natomiast w grupie
KZM-NV 41,2+/-15,1 (t=1,2; P0=0,23). Wiek osób
w obu grupach był porównywalny: 47,2+/-9,3 oraz
44,8+/-14,4 odpowiednio (t=0,96; P0=0,34).
Czas, jaki upłynął od ostatniego szczepienia wahał
się od 0 (szczepienie w roku badania) do 7 lat; średnio
Nr 2
Odporność dla wirusa kzm
305
wartość współczynnika VE
wyniósł 2,7 roku (mediana: 2 lata). Zależność wartości cenie konieczności doszczepiania osób w wieku 60 lat
współczynnika VE dla poziomu przeciwciał anty-kzm i powyżej nie rzadziej niż co 3 lata.
IgG a czasem, jaki upłynął od ostatniego szczepienia
przedstawiono na rycinie 2. U 5 osób, w surowicach
PIŚMIENNICTWO
których nie wykazano obecności przeciwciał anty-kzm
IgG, od momentu podania ostatniej dawki szczepionki
1. Rosińska M. Zapalenie mózgu arbowirusowe. W: Magupłynęły 2 (3 osoby) i 5 lat (2 osoby).
dzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A, red. ChoroW grupie osób z udokumentowaną historią szczeby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka.
pień analizowano zależność wartości współczynnika VE
Wyd 6. Bielsko-Biała: α-medica Press;2007:404-7.
oraz wieku osób badanych i okresu czasu, jaki upłynął
2. Czarkowski MP, Kondej B, Cielebąk E, Stępień E.
od ostatniego szczepienia (w latach). Analiza regresji
Szczepienia ochronne w Polsce w 2004 roku. Zakład
wieloczynnikowej wykazała istnienie korelacji między
Epidemiologii PZH, Departament Przeciwepidemiczny
tymi zmiennymi (P0<0,012; r2=11,8). Wzór opisujący
GIS, Warszawa 2005. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/
te relacje ma postać:
epimeld/2004/Sz_2004.pdf.
VE = 73,25 - 0,518*wiek - 2,574*czas od ostatniego 3. Wróblewska Z, Dobrzyński L, Olkowska D, Magdzik W,
Zaleska H. A serologic survey of the healthy population
szczepienia
of Poland for encephalitis arboviruses in the years 1965Stwierdzono istotność statystyczną zarówno dla
67. Przegl Epidemiol 1968;22:293-307.
wartości wyrazu wolnego (73,25+/-12,09; P0<0,0001),
4. Wróblewska-Mularczykowa Z, Żabicka J, Nawrocka
jak i współczynnika wieku (-0,518+/-0,25; P0<0,042)
E, Olkowska D, Taytsch-Kapulkin FZ. Occurrence of
oraz współczynnika związanego z czasem upływającym
arbovirus antibodies in foresters in Poland in 1971-1972.
od ostatniego szczepienia (-2,574+/-1,21; P0<0,039).
Acta Microbiol Pol 1973;5:123-30.
Wartości ujemne współczynników dla zmiennych 5. Prokopowicz D, Bobrowska E, Bobrowski M, Grzeszwieku i czasu upływającego od ostatniego szczepienia
czuk A. Prevalence of antibodies against tick-borne
wskazują, że u osób starszych szczepionka indukuje
encephalitis among residents of north-eastern Poland.
Scand J Infect Dis 1995;27:15-6.
słabszą odpowiedź niż u osób młodszych oraz, co jest
oczywiste, że w miarę czasu od ostatniego szczepienia 6. Grygorczuk S, Mierzyńska D, Zdrodowska A, Zajkowska J, Pancewicz S, Kondrusik M, Świerzbińska R,
poziom przeciwciał IgG swoistych dla wirusa kzm ulega
Pryszmont J, Hermanowska-Szpakowicz T. Tick-borne
obniżeniu. Ponieważ wyraz wolny odpowiada w tym
encephalitis in north-eastern Poland in 1997-2001: a
równaniu optymalnemu poziomowi przeciwciał uzyskaretrospective study. Scand J Infect Dis 2002;34:904-9.
nemu w optymalnym czasie po pełnym uodpornieniu,
7. Kondrusik M, Biedzińska T, Pancewicz S, Zajkowska J,
można w przybliżeniu ocenić czas utrzymywania się
Grygorczuk S, Świerzbińska R, Saniutycz-Kuroczycki
poziomu chroniącego przed zakażeniem (wynik dodatni
S, Hermanowska-Szpakowicz T. Tick-borne encephalitis
oznaczenia serologicznego, w tym wypadku VE ≥ 11).
(TBE) cases in Białostocki and Podlaski regions in years
Dla maksymalnie niekorzystnych wartości (wiek=60;
1993-2002. Przegl Epidemiol 2004;58:273-80.
wyraz wolny równania regresji pomniejszony o wartość 8. Zajkowska J, Kondrusik M, Zajkowska O, Kuśmierczyk J, Czupryna P, Pancewicz S. Statystyczna analiza
dwóch odchyleń standardowych) poziom przeciwciał
wpływu czynników meteorologicznych na zapadalność
odpowiadający
wartości
VE=11 utrzymuje
sięjaki
2,72
rokuod ostatniego
Ryc.
2. Zależność wartości
współczynnika
VE od czasu
upłynął
na kleszczowe zapalenie mózgu w Białymstoku. Przegl
szczepienia
od czasu ostatniego szczepienia. Wynik ten potwierdza
Epidemiol 2008;62:453-60.
zalecenie
konieczności
stosowania
dawkipassed
uzupełniająFig.2.
Relationships
between VE
value and period
from the last dose of
9.
Stefanoff P, Siennicka J, Kaba J, Nowicki M, Ferenczi E,
vaccination
cej w
okresie 3-5 lat. Ponadto należy rozważyć zaleGut W. Identification of new endemic tick-borne encephalitis foci in Poland – a pilot seroprevalence study in
selected regions. Int J Med Microbiol 2008;298:102-7.
10. Gut W. Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu
mózgu. W: Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński
A, red. Wakcynologia. Wyd 2. Bielsko-Biała: α-medica
Press;2007:403-4.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0
1
2
3
4
5
6
7
czas od ostatniego szczepienia (lata)
Ryc. 2. Zależność wartości współczynnika VE od czasu
jaki upłynął od ostatniego szczepienia
Fig.2. Relationships between VE value and period passed
from the last dose of vaccination
doc.dr hab. Joanna Siennicka
Zakład Wirusologii NIZP-PZH
Problemy zakażeń
Barbara Kot1, Jolanta Wicha2, Zofia Żak-Puławska2
WRAŻLIWOŚĆ NA ANTYBIOTYKI I CHEMIOTERAPEUTYKI SZCZEPÓW
ESCHERICHIA COLI WYIZOLOWANYCH OD OSÓB Z ZAKAŻENIAMI UKŁADU
MOCZOWEGO W LATACH 2007 – 2008
SUSCEPTIBILITY OF ESCHERICHIA COLI STRAINS ISOLATED FROM
PERSONS WITH URINARY TRACT INFECTIONS
IN 2007 - 2008 TO ANTIMICROBIAL AGENTS
Zakład Mikrobiologii, Instytut Biologii, Akademia Podlaska w Siedlcach
2
Zakład Bakteriologii, Szpital Powiatowy – SZPZOZ w Wołominie
1
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Cel pracy: Określenie wrażliwości na antybiotyki
i chemioterapeutyki 160 szczepów E. coli wyizolowanych w latach 2007 – 2008 z przypadków szpitalnych
zakażeń układu moczowego oraz ocena zdolności wytwarzania ESBL przez te szczepy.
Metody: Wrażliwość szczepów E. coli na ampicylinę, amikacynę, amoksycylinę z kwasem klawulanowym,
aztreonam, cefalotynę, cefotaksym, ceftazydym, cefuroksym, cyprofloksacynę, ertapenemem, gentamycynę,
imipenem, meropenemem, nitrofurantoinę, piperacylinę, piperacylinę z tazobaktamem, tetracyklinę oraz
trimetoprim z sulfametoksazolem określono stosując
metodę dyfuzyjno-krążkową. Zdolność do wytwarzania enzymów typu ESBL oceniano stosując test dwóch
krążków.
Wyniki: Przeprowadzona analiza lekowrażliwości
wykazała wysoki odsetek szczepów opornych na ampicylinę (56,8%). Stwierdzono również występowanie
szczepów wykazujących oporność na tetracyklinę
(35%), trimetoprim z sulfametoksazolem (23,1%),
cyprofloksacynę (19,4%), gentamycynę (3,75%) oraz
nitrofurantoinę (3,75%). W okresie objętym badaniami
odsetek szczepów opornych na amoksycylinę z kwasem
klawulanowym wzrósł z 2,9% do 20,6 %. Wytwarzanie
ESBL zaobserwowano u 4,4% szczepów, które oprócz
oporności na penicyliny i cefalosporyny wykazywały
oporność na antybiotyki z innych grup. Stwierdzono
szczepy wielolekooporne, które nie wytwarzały ESBL.
Wnioski: Wzrastająca oporność na niektóre grupy
antybiotyków oraz pojawienie się szczepów wielolekoopornych jednoznacznie wskazują na konieczność stałego monitorowania lekowrażliwości uropatogennych
szczepów E. coli.
Objective: Determination of sensitivity to antibiotics and chemotherapeutics of 160 E. coli strains isolated
from 2007 to 2008 from cases of hospital urinary tract
infections and assessment the ability to produce ESBL
by these strains.
Methods: The susceptibility of E. coli strains to
ampicillin, amikacin, amoxicillin with clavulanic
acid, aztreonam, cephalothin, cefotaxime, ceftazidime,
cefuroxime, ciprofloxacin, ertapenemem, gentamicin,
imipenem, meropenemem, nitrofurantoin, piperacillin,
piperacillin with tazobactam, tetracycline, and trimethoprim with sulfamethoxazole was tested by using
a disc-diffusion method. Ability to producing ESBL was
detected by using double disc synergy test.
Results: The analysis revealed a high percentage of
strains resistant to ampicillin (56.8%). Strains showing
resistance to tetracycline (35%), trimethoprim with
sulfamethoxazole (23.1%), ciprofloxacin (19.4%),
gentamicin (3.75%) and nitrofurantoin (3.75%) were
also obtained. The percentage of strains resistant to
amoxicillin with clavulanic acid among those isolated in
2007 was 2.9%, and in group of strains obtained in 2008
was 20.6%. Production of ESBL was observed in 4.4%
of strains, which in addition to resistance to penicillin
and cephalosporins showed resistance to antibiotics
belonging to other groups. Multi-drug resistant strains
were also obtained, which did not produce ESBL.
Conclusions: Increasing resistance to some of the
antibiotics and the emergence of multi-drug resistant
strains clearly indicate the need for continuous monitoring of antibiotic susceptibility in uropathogenic E. coli
strains.
Słowa kluczowe: E. coli, zakażenia układu moczowego, Key words: E. coli, urinary tract infection, susceptiwrażliwość na antybiotyki, ESBL
bility to antibiotics, ESBL
308
Nr 2
Barbara Kot, Jolanta Wicha, Zofia Żak-Puławska
WSTĘP
Zakażenia układu moczowego (ZUM) są najczęstszą kliniczną postacią zakażeń szpitalnych u dorosłych
(1). Skuteczne leczenie szpitalnych ZUM jest bardzo
ważne, ponieważ w około 30% przypadków są one
przyczyną urosepsy (2 - 5). Escherichia coli jest
drobnoustrojem dominującym wśród czynników etiologicznych szpitalnych i pozaszpitalnych przypadków
ZUM (6 - 8). Liczne doniesienia dotyczące narastającej
lekooporności szczepów E. coli, powodujących zakażenia układu moczowego, pochodzące z USA, Kanady
oraz z różnych krajów Europy (7 - 11), uzasadniają
konieczność oceny wrażliwości szczepów E. coli wyosobnionych w ostatnich latach w Polsce.
Celem pracy było określenie in vitro wrażliwości
na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów E. coli
wyosobnionych w latach 2007 – 2008 od pacjentów
szpitalnych z ZUM oraz cena zdolności tych szczepów
do wytwarzania β-laktamaz o rozszerzonym spektrum
działania (ESBL).
MATERIAŁ I METODY
Analizą objęto 160 szczepów E. coli wyizolowanych w latach 2007 – 2008 z próbek moczu od pacjentów Szpitala Powiatowego w Wołominie, u których wywiad i objawy kliniczne wskazywały na zakażenie dróg
moczowych. Próbki moczu pochodziły od pacjentów
hospitalizowanych na Oddziałach: Pediatrii, Położnictwa, Ortopedii, Neurologii, Chorób Wewnętrznych oraz
od pacjentów Stacji Dializ. Próbki moczu pobierano
rano ze środkowego strumienia, po dokładnym umyciu
okolicy cewki moczowej; pobierano je do sterylnych
pojemników. Posiewy wykonywano bezpośrednio po
pobraniu, natomiast próbki moczu pobrane w godzinach nocnych przechowywano w temperaturze 4oC.
Mocz posiewano ezą kalibrowaną na podłoże agarowe
Columbia z 5% krwią baranią (Oxoid) oraz na podłoże
chromogenne Chrom ID CPS (bioMérieux). W próbkach moczu, z których wyosobniono badane szczepy
wykazano znamienną bakteriurię (≥10 5 CFU/ml).
Ostateczna identyfikacja szczepów została wykonana
poprzez użycie testu ID 32E (bioMérieux).
Badanie wrażliwości na antybiotyki i chemioterapeutyki przeprowadzono metodą dyfuzyjno-krążkową zgodnie z zaleceniem CLSI (12). Użyto
krążków firmy Oxoid, które zawierały: ampicylinę
(10μg), amikacynę (30 μg), amoksycylinę z kwasem
klawulanowym (20 µg +10 µg), aztreonam (30μg),
cefalotynę (30 μg), cefotaksym (30 µg), ceftazydym
(30 µg), cefuroksym (30 µg), cyprofloksacynę (5 μg),
ertapenemem (10μg), gentamycynę (10 μg), imipenem
(10 µg), meropenem (10μg), nitrofurantoinę (300μg),
piperacylinę (100 μg), piperacylinę z tazobaktamem
(100 + 10μg), tetracyklinę (30 µg) oraz trimetoprim
z sulfametoksazolem (1,25/23,75μg). Jako szczepy
wzorcowe zastosowano E. coli ATCC 25922 oraz E. coli
ATCC 35218. Wyniki odczytywano mierząc średnice
stref zahamowania wzrostu i na ich podstawie szczepy
określano jako wrażliwe, średniowrażliwe lub oporne
(12). Zdolność do wywarzania enzymów typu ESBL
oceniano stosując test dwóch krążków (DDST, ang.
double disk synergy test) (13).
Na podłożu Mueller-Hintona (Emapol), na którym wcześniej rozprowadzono zawiesinę komórkową
badanego szczepu o gęstości 0,5 w skali McFarlanda,
układano krążek zawierający amoksycylinę z kwasem
klawulanowym (20 μg + 10 μg). Następnie nanoszono krążki z ceftazydymem (30 µg) i cefotaksymem
(30 µg) w odległości 2 cm pomiędzy środkiem tych
krążków i środkiem krążka z amoksycyliną z kwasem klawulanowym. Po 16 – 18 godzinach inkubacji
w temperaturze 35oC obserwowano strefy zahamowania
wzrostu. Wyraźne powiększenie strefy wokół krążka
z ceftazydymem lub cefotaksymem od strony krążka
zawierającego amoksycylinę z kwasem klawulanowym,
świadczyło o wytwarzaniu przez badany szczep ESBL.
Wytwarzanie ESBL potwierdzano używając krążków
z cefotaksymem i kwasem klawulanowym (30 μg +
10 μg) oraz ceftazydymem i kwasem klawulanowym
(30 μg + 10 μg). Wielkości stref zahamowania wzrostu
porównywano do stref uzyskanych po zastosowaniu
krążków odpowiednio z samym cefotaksymem (30 μg)
lub ceftazydymem (30 μg). Średnice stref zahamowania
wzrostu wokół krążków zawierających cefotaksym
oraz ceftazydym z kwasem klawulanowym większe co
najmniej o 5 mm w porównaniu do stref uzyskanych
w przypadku krążków bez kwasu klawulanowego,
świadczyły o wytwarzaniu ESBL przez badane szczepy
(14).
WYNIKI
Pałeczki E. coli pochodzące z moczu pacjentów
z ZUM, leczonych w różnych jednostkach organizacyjnych szpitala w latach 2007 - 2008 oceniono pod
względem wrażliwości na antybiotyki i chemioterapeutyki. Liczbę szczepów E. coli wyosobnionych z moczu
pacjentów z ZUM, leczonych w różnych jednostkach
organizacyjnych szpitala, przedstawia tab. I. Ponad
połowa szczepów wyosobnionych w 2007 r. pochodziła
od pacjentów hospitalizowanych na Oddziale Chorób
Wewnętrznych. W 2008 r. liczba szczepów E. coli była
większa; pochodziły one przede wszystkim od dzieci
oraz pacjentów Oddziału Chorób Wewnętrznych.
Ponadto odnotowano duży wzrost liczby szczepów
Nr 2
309
Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia coli
Tabela I. Szczepy E. coli wyizolowane od osób z zakażeniem
układu moczowego, hospitalizowanych w różnych
jednostkach organizacyjnych szpitala w latach
2007 – 2008
Table I. E. coli strains isolated from persons with urinary
tract infection, hospitalized in the various organizational units of the hospital in 2007 – 2008
Rok 2007
Rok 2008
Liczba
Liczba
Jednostka
Wiek
szczepów
Wiek
szczepów
organizacyjna szpitala
pacjentów E. coli pacjentów E. coli
(n = 68)
(n = 92)
Oddział Pediatrii
1-9
17
1 - 13
25
Oddział Chorób
41 - 93
36
18 - 94
25
Wewnętrznych
Oddział Położnictwa
17 - 28
4
20 - 28
7
Oddział Ortopedii
0
68
1
Oddział Neurologii
40 - 76
4
53 - 92
19
Stacja Dializ
27 - 68
7
55 - 92
15
pochodzących od pacjentów Oddziału Neurologii i Stacji Dializ. Wśród szczepów wyosobnionych w 2007 r.
ponad połowa była oporna na ampicylinę, a w 2008 r.
odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk wynosił około 60% (tab. II). Najwyższe odsetki szczepów
opornych na ampicylinę odnotowano wśród szczepów
wyosobnionych od pacjentów Stacji Dializ oraz Oddziału Chorób Wewnętrznych (tab. III). Odsetek szczepów
opornych na amoksycylinę z kwasem klawulanowym,
które wyosobniono w 2007 r. wynosił około 3%,
a w grupie szczepów z 2008 r. było ich powyżej 20%
(tab. II). Ponad 7% szczepów wyosobnionych w 2007 r.
oraz ponad 27% szczepów pochodzących z 2008 r. było
opornych na cefalotynę. Stwierdzono również szczepy
Tabela II.Oporność na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów E. coli wyosobnionych z moczu pacjentów
z zakażeniem układu moczowego
Table II. Resistance of E. coli strains isolated from the urine
of patients with a urinary tract infection to antimicrobial agents
Czynnik antybakteryjny
Ampicylina
Amoksycylina/kwas
klawulanowy
Piperacylina
Piperacylina/tazobaktam
Cefalotyna
Cefuroksym
Cefotaksym
Ceftazydym
Imipenem
Meropenem
Ertapenem
Aztreonam
Amikacyna
Gentamycyna
Cyprofloksacyna
Tetracyklina
Trimetoprim/
Sulfametoksazol
Nitrofurantoina
Liczba (%) szczepów opornych
E. coli wyosobnionych z ZUM
Rok 2007 Rok 2008 Ogółem
(n = 68) (n = 92) (n = 160)
36 (52,9) 55 (59,8) 91 (56,8)
2 (2,9)
19 (20,6)
21 (13,1)
19 (27,9)
1 (1,5)
5 (7,3)
2 (2,9)
2 (2,9)
2 (2,9)
0
0
0
0
0
3 (4,4)
11 (16,2)
22 (32,3)
21 (22,8)
0
25 (27,2)
8 (8,7)
5 (5,4)
5 (5,4)
0
0
0
1 (1,1)
0
3 (3,3)
20 (21,7)
34 (36,9)
40 (25)
1 (0,6)
30 (18,7)
10 (6,2)
7 (4,4)
7 (4,4)
0
0
0
1 (0,6)
0
6 (3,75)
31 (19,4)
56 (35)
14 (20,6) 23 (25,0)
37 (23,1)
5 (7,3)
1 (1,1)
6 (3,75)
wykazujące oporność na tetracyklinę, piperacylinę, trimetoprim z sulfametoksazolem, cyprofloksacynę, gentamycynę, cefuroksym oraz nitrofurantoinę. W 2008 r.
odsetki szczepów opornych na tetracyklinę, trimetoprim
Tabela III. Oporność na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów E. coli wyosobnionych z moczu pacjentów z zakażeniem
układu moczowego, leczonych w różnych jednostkach organizacyjnych szpitala
Table III. Resistance to antimicrobial agents of E. coli strains isolated from the urine of patients with a urinary tract infection, hospitalized in the various organizational units of the hospital
Czynnik antybakteryjny
Ampicylina
Amoksycylina/kwas klawulanowy
Piperacylina
Piperacylina/tazobaktam
Cefalotyna
Cefuroksym
Cefotaksym
Ceftazydym
Aztreonam
Gentamycyna
Cyprofloksacyna
Tetracyklina
Trimetoprim/Sulfametoksazol
Nitrofurantoina
Oddział
Pediatrii
(n = 42)
25 (59,5)
3 (7,1)
4 (9,5)
0
3 (7,1)
1 (2,4)
0
0
0
1 (2,4)
1 (2,4)
12 (28,6)
7 (16,7)
0
Liczba (%) szczepów opornych E. coli wyosobnionych z ZUM
w różnych jednostkach organizacyjnych szpitala:
Oddział Chorób
Oddział
Oddział
Stacja Dializ
Wewnętrznych
Położnictwa
Neurologii
(n = 22)
(n = 61)
(n = 11)
(n = 23)
38 (62,3)
1 (9,1)
13 (56,5)
14 (63,6)
8 (13,1)
1 (9,1)
4 (17,4)
5 (22,7)
21 (34,4)
1 (9,1)
6 (26,1)
8 (36,3)
0
0
0
1 (4,5)
13 (21,3)
0
6 (26,1)
8 (36,4)
6 (9,8)
0
2 (8,7)
1 (4,5)
5 (8,2)
0
2 (8,7)
0
5 (8,2)
0
2 (8,7)
0
1 (1,6)
0
0
0
5 (8,2)
0
0
0
16 (26,2)
1 (9,1)
7 (30,4)
6 (27,3)
22 (36)
2 (18,2)
11 (47,8)
9 (40,9)
13 (21,3)
2 (18,2)
10 (43,5)
5 (22,7)
6 (9,8)
0
0
0
310
Nr 2
Tabela IV. Fenotypy wielolekoopornych szczepów E. coli stwierdzone w badaniu w latach 2007 - 2008
Table IV. Phenotypes of multi-drug resistant E. coli strains found in the study between 2007 – 2008
Jednostka organizacyjna
Profil oporności*
szpitala
Oddział Chorób
Ap/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Sxt/Cip/Te/Amc
Wewnętrznych
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Sxt/Cip/Te/F
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Cip/F
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Amc
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl
Amp/Cf/Cxm/Prl/Sxt/Cip/Te
Amp/Cf/Prl/Gm/Cip/F
Amp/Sxt/Gm/Cip/Te/Amc
Oddział
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Sxt/Gm/Cip/Te
Neurologii
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Amc
Amp/Cf/Prl/Sxt/Cip/Te/F
Amp/Cf/Sxt/Cip/Te/Amc
Oddział Pediatrii
Amp/Cf/Sxt/Gm/Te/Amc
Stacja Dializ
Amp/Cf/Prl/Sxt/Cip/Te/Amc
Wytwarzanie ESBL
Liczba szczepów
+
+
+
+
+
+
+
-
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
*Amp – ampicylina, Cf – cefalotyna, Cxm – cefuroksym, Ctx – cefotaksym, Caz – ceftazydym, Prl – piperacylina, Sxt
- trimetoprim/sulfametoksazol, Gm – gentamycyna, Cip – cyprofloksacyna, Te – tetracyklina, F – nitrofurantoina, Amc amoksycylina/kwas klawulanowy.
z sulfametoksazolem i cyprofloksacynę były wyższe
niż w 2007 r. (tab. II). Najwyższe odsetki szczepów
opornych na wymienione leki oraz na cefalotynę i piperacylinę stwierdzono wśród szczepów wyosobnionych od pacjentów Oddziału Neurologii, Stacji Dializ
i Oddziału Chorób Wewnętrznych (tab. III). Wszystkie
szczepy E. coli były wrażliwe na użyte karbapenemy
(imipenem, meropenem, ertrapenem), amikacynę oraz
prawie wszystkie wykazywały wrażliwość na aztreonam. W grupie 160 szczepów ESBL wytwarzało 7
(4,4%), z których 5 pochodziło od pacjentów leczonych
na Oddziale Chorób Wewnętrznych, pozostałe dwa od
chorych hospitalizowanych na Oddziale Neurologicznym. Szczepy te wykazywały przede wszystkim oporność na penicyliny i cefalosporyny oraz były oporne na
niektóre czynniki antybakteryjne należące do innych
grup. Szczepy wielolekooporne niewytwarzające ESBL
wykazywały oporność na ampicylinę i cefalotynę.
Ponad połowa szczepów wielolekoopornych wykazywała oporność na piperacylinę, trimetoprim z sulfametoksazolem, cyprofloksacynę, a niektóre z nich były
także oporne na tetracyklinę, amoksycylinę z kwasem
klawulanowym, nitrofurantoinę oraz gentamycynę.
Wzory oporności szczepów wytwarzających ESBL oraz
niewytwarzających ESBL, ale wykazujących oporność
na co najmniej 6 z 18 badanych leków przeciwbakteryjnych przedstawiono w tabeli IV.
DYSKUSJA
W pracy określono in vitro lekowrażliwość jednego
z najczęstszych czynników etiologicznych szpitalnych
ZUM, jakim nadal w Polsce i w innych krajach pozostaje E. coli (1, 7, 8, 9, 15). W badaniach dotyczących
bakteryjnych czynników ZUM u hospitalizowanych
osób, które prowadzono w Polsce w latach 2002 –
2003, wykazano że E. coli stanowiła 48% ogółu wyosobnionych drobnoustrojów (1), a w przypadku ZUM
u hospitalizowanych dzieci odsetek wyosobnionych
szczepów E. coli w 1996 r. wynosił 57,1%, natomiast
w 2004 r. był wyższy i wynosił 60,2% (15). W naszych
badaniach wśród 160 szczepów E. coli wyosobnionych
w latach 2007 - 2008 z przypadków szpitalnych ZUM
u osób dorosłych i dzieci, ponad połowa była oporna
na ampicylinę. Podobny odsetek szczepów opornych na
ampicylinę (55%) stwierdzono w badaniach szczepów
E. coli, powodujących zakażenia układu moczowego,
które wyosobniono w Londynie w latach 2005 - 2006
(8). W naszych badaniach wykazano obecność szczepów opornych na piperacylinę (ogółem 25%) oraz na
ampicylinę z kwasem klawulanowym (ogółem 13,1%).
Nie zaobserwowano wzrostu oporności na piperacylinę,
co wykazano wśród szczepów E. coli wyizolowanych
od osób z ZUM w Holandii w latach 1998 – 2005,
gdzie odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk
wzrósł z 4% w 1998 r. do 32% w 2005 r. (10). Odsetek szczepów E. coli opornych na piperacylinę, które
wyosobniono od osób z ZUM w latach 2002 - 2005
we Włoszech, był zbliżony do odsetka uzyskanego
w naszych badaniach i mieścił się w przedziale 26%
– 27% (16). W badaniach własnych zaobserwowano
wzrost odsetka szczepów opornych na amoksycylinę
z kwasem klawulanowym z 2,9% w 2007 r. do 20,6%
w 2008 r. Wcześniejsze badania innych autorów (10),
które dotyczyły szczepów wyosobnionych w Holandii
w latach 1998 – 2005, nie wykazały takiej tendencji,
gdyż odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk
z inhibitorem β-laktamaz utrzymywał się na stałym poziomie i wynosił około 10%, oprócz 2000 r., w którym
Nr 2
Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia coli
wzrósł do 12%. Porównując odsetki szczepów opornych
w 2007 r. i 2008 r. w naszych badaniach, zaobserwowano wzrost oporności E. coli na cyprofloksacynę, tetracyklinę i trimetoprim z sulfametoksazolem. Stwierdzono,
że odsetki szczepów opornych na cyprofloksacynę
(19,4%) oraz trimetoprim z sulfametoksazolem (23,1%)
były niższe od uzyskanych z przypadków szpitalnych
ZUM w Londynie w latach 2005 - 2006 (8), które
kolejno wynosiły 32,9% oraz 48,4%. Wyniki naszych
badań wskazują na wysoką aktywność nitrofurantoiny,
co jest zgodne z wynikami badań innych autorów (8).
Nitrofurantoina jest zazwyczaj stosowana do empirycznego leczenia niepowikłanych przypadków zapalenia
pęcherza moczowego. Natomiast cefalosporyny oraz
aminoglikozydy są rezerwowane do leczenia powikłanych infekcji lub w przypadku rozpoznania odmiedniczkowego zapalenia nerek (8). Badane szczepy wykazywały wysoką wrażliwość na użyte aminoglikozydy,
były również wrażliwe na cefalosporyny, szczególnie
II i III generacji. Ze względu na udowodnioną rolę
cefalosporyn w selekcji szczepów wielolekooprnych,
stosowanie ich powinno być szczegółowo rozpatrywane
i ograniczone do przypadków uzasadnionych. Wśród
badanych szczepów 7 (4,4%) wytwarzało β-laktamazy
typu ESBL. W 2001 r. szczepy E. coli wytwarzające
ESBL, izolowane z moczu dzieci hospitalizowanych
w IPCZD, stanowiły 0,5% (17). W tym samym roku
Cisowska i inni (18) stwierdzili znacznie wyższy odsetek szczepów E. coli (23,4%) wytwarzających ESBL,
które również pochodziły z ZUM u dzieci. W innych
badaniach pałeczek E. coli wyizolowanych z ZUM
u dzieci w 1996 r. i 2004 r. stwierdzono 13,2% szczepów
wytwarzających ESBL (15).
Ze względu na to, że E. coli jest nadal zdecydowanie dominującym czynnikiem etiologicznym ZUM,
podejmując leczenie należy uwzględniać możliwość
wywołania infekcji przez pałeczki E. coli wytwarzające
ESBL, co wiąże się z koniecznością oceny izolatów pod
względem zdolności wytwarzania tych enzymów. ESBL
hydrolizują penicyliny, cefalosporyny (z wyjątkiem
cefamycyn) i monobaktamy (aztreonam). Enzymy te są
hamowane przez inhibitory β-laktamaz (kwas klawulanowy, sulbaktam i tazobaktam). Szczepy ESBL dodatnie
mogą być oporne in vitro na połączenia β-laktamów
z inhibitorami (14). W naszych badaniach wykryto trzy
szczepy ESBL dodatnie oporne na amoksycylinę z kwasem klawulanowym. Ponadto szczepy ESBL dodatnie
w warunkach in vitro mogą wykazywać wrażliwość
na leki należące do substratów ESBL, szczególnie na
niektóre cefalosporyny i aztreonam (14). W badaniach
własnych prowadzonych in vitro wszystkie szczepy wytwarzające ESBL były wrażliwe na aztreonam. Jednak
niepowodzenia terapeutyczne spowodowały, że szczepy
wytwarzające ESBL należy traktować jako oporne na
wszystkie penicyliny (bez połączeń z inhibitorami),
311
cefalosporyny (z wyjątkiem cefamycyn) i aztreonam.
Karbapenemy są najskuteczniejszą grupą antybiotyków,
traktowaną jako leki z wyboru w leczeniu zakażeń
szczepami wytwarzającymi ESBL (19, 20), co także
potwierdzają nasze wyniki. Oporność na ceftazydym
i cefotaksym wskazująca na wytwarzanie ESBL, często
występowała łącznie z opornością na cyprofloksacynę,
trimetoprim z sulfametoksazolem, a w przypadku niektórych szczepów także z opornością na tetracyklinę,
amoksycylinę z kwasem klawulanowym i nitrofurantoinę. Niektóre szczepy wykazywały oporność nawet na
10 z 18 użytych leków przeciwbakteryjnych. W naszych
badaniach stwierdziliśmy również występowanie szczepów wielolekoopornych, które nie wytwarzały ESBL.
Szczepy oporne na ampicylinę najczęściej były również
oporne na cefalotynę, trimetoprim z sulfametoksazolem, tetracyklinę, a także na amoksycylinę z kwasem
klawulanowym i cyprofloksacynę.
Wzrastająca oporność na niektóre grupy leków oraz
pojawienie się szczepów wielolekoopornych jednoznacznie wskazują na konieczność stałego monitorowania lekowrażliwości uropatogennych szczepów E. coli.
PIŚMIENNICTWO
1. Rokosz A, Bednarska A, Łuczak M. Bakteryjne czynniki
zakażeń układu moczowego u hospitalizowanych pacjentów oraz ich wrażliwość na leki przeciwbakteryjne.
Urologia Polska 2005;58:2.
2. Dzierżanowska D, Kamińska W, Wieczyńska J. Zakażenia układu moczowego w urologii – zapobieganie. Przegl
Urolog 2001;1:32-5.
3. Grzesiowski P. Szpitalne zakażenia układu moczowego u
pacjentów cewnikowanych. Przegl Urolog 2003;3:79-85.
4. Zajączkowski T, Wojewski-Zajączkowski E. Posocznica
moczowa – możliwości i sposoby postępowania. Przegl
Urolog 2003;4:70-5.
5. Jursa J, Giedrys-Kalemba S. Skuteczność antybiotykoterapii w zakażeniach dróg moczowych na oddziałach
urologicznych – wybrane aspekty. Zakażenia 2004;4:3946.
6. Drews SJ, Poutanen SM, Mazzulli T, i in. Decreased
prevalence of virulence factors among ciprofloxacinresistant uropathogenic Escherichia coli isolates. J Clin
Microbiol 2005;43:4218-20.
7. Boczek LA, Rice EW, Johnston B, i in. Occurrence of
antibiotic-resistant uropathogenic Escherichia coli clonal
group A in wastewater effluents. Appl Environ Microbiol
2007;73:4180-4.
8. Bean DC, Krahe D, Wareham DW. Antimicrobial resistance in community and nosocomial Escherichia coli
urinary tract isolates, London 2005 – 2006. Ann Clin
Microbiol Antimicrob 2008;7:13.
9. Barisić Z, Babić-Erceg A, Borzić E, i in. Urinary tract
infections in South Croatia: aetiology and antimicrobial
resistance. Int J Antimicrob Agents 2003;22:61-4.
312
10. Nys S, Terporten PH, Hoogkamp-Korstanje JA, i in.
Trends in antimicrobial susceptibility of Escherichia
coli isolates from urology services in The Netherlands
(1998-2005). J Antimicrob Chemother 2008;62:126-32.
11. Zhao L, Chen X, Zhu X, i in. Prevalence of virulence
factors and antimicrobial resistance of uropathogenic
Escherichia coli in Jiangsu Province (China). Urology
2009;74:702-7.
12. Performance standards for antimicrobial disk susceptibility tests; approved standard – tenth edition. Clinical
and Laboratory Standards Institute (CLSI) MM02-A10,
29, 1, 2009.
13. Jarlier V, Nicolas M, Fournier G, Philippon A. Extended
broad-spectrum β-lactamases conferring transferable resistance to newer β-lactam agents in Enterobacteriaceae:
hospital prevalence and susceptibility patterns. Rev Infect
Dis 1988;10:867-78.
14. Gniadkowski M, Żabicka D, Hryniewicz W. Rekomendacje doboru testów do oznaczania wrażliwości bakterii
na antybiotyki i chemioterapeutyki 2009. Oznaczanie
wrażliwości pałeczek Gram-ujemnych. Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów
2009;1-29.
15. Delińska-Galińska A, Kurlenda J, Kozielska E, i in.
Występowanie szczepów ESBL w zakażeniach układu
moczowego u dzieci w latach 1996 i 2004. Przegl Epidemiol 2006;60:59-64.
16. Goossens H, Ferech M, Vander Stichele R, i in. Outpatient antibiotic use in Europe and association with
Nr 2
resistance: a cross-national database study. Lancet
2005;365:579-87.
17. Kamińska W, Jarosz K, Pawińska A, i in. Czynniki etiologiczne zakażeń układu moczowego w IPCZD. Ped Pol
2002;77:553-63.
18. Cisowska A, Lewczyk E, Korzekwa K, i in. Ocena wrażliwości na antybiotyki drobnoustrojów wyizolowanych
od dzieci chorych na zakażenia układu moczowego. Pol
Merk Lek 2003;14:322-36.
19. Livermore D. β-lactamases in laboratory and clinocal
resistance. Clin Microb Rev 1995;8:557.
20. Paterson DL. Recommendation for treatment severe
infections caused by Enterobacteriaceae producing
extended spectrum beta lactamases (ESBLs). Clin Microbiol Infect 2000;6:460-3.
Otrzymano: 15. 02. 2010 r.
Barbara Kot
Zakład Mikrobiologii, Instytut Biologii
Akademia Podlaska
ul. B. Prusa 12, 08-110 Siedlce
tel. (25) 643 13 39
Problemy zakażeń
Anna B. Macura, Jadwiga Witalis
GRZYBY IZOLOWANE Z KAŁU PACJENTÓW Z DOLEGLIWOŚCIAMI
PRZEWODU POKARMOWEGO W LATACH 2005 - 2009
FUNGI ISOLATED FROM THE STOOL IN PATIENTS WITH GASTROINTESTINAL
DISORDERS IN 2005 - 2009
Zakład Mykologii Katedry Mikrobiologii Collegium Medicum UJ w Krakowie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Wyniki 2242 mikologicznych badań kału pacjentów
z nieswoistymi dolegliwościami ze strony przewodu
pokarmowego przeanalizowano pod kątem składu gatunkowego wyizolowanej metodą hodowli mikroflory
grzybiczej, częstości izolowania poszczególnych gatunków w ilości wskazującej na zaburzenie równowagi
mikrobiologicznej flory jelita grubego oraz oceny wrażliwości szczepów na leki przeciwgrzybicze. Obecność
grzybów stwierdzono w 61,5% badanych próbek. Skład
wyizolowanej mikroflory grzybiczej był następujący:
C. albicans - 70,9% izolatów, Candida non-albicans
- 20,8% (w tym m. in. C. krusei 3,4%, C. parapsilosis
1,9%, C. glabrata 1,6 %), inne rodzaje – 8,3% (w tym
m. in. S. cerevisiae 5,6% izolatów, Geotrichum sp.
1,2%, Trichosporon sp. 1,0%). Wyniki półilościowej
oceny intensywności wzrostu grzybów z kału wykazały, że w 20,8% przypadków wystąpiło zaburzenie
równowagi mikrobiologicznej flory jelit. W badaniach
wrażliwości wyizolowanych szczepów Candida za
pomocą Fungitestu, stwierdzono niższą wrażliwość na
pochodne azolowe niż na amfoterycynę B i 5-fluorocytozynę. Stosunkowo często izolowano wśród gatunków
Candida non-albicans szczepy o obniżonej wrażliwości
lub oporne na leki przeciwgrzybicze.
The mycological examination of 2242 stool specimens sampled form patients with non-specific gastrointestinal tract ailments was focused on the spectrum of
fungal species isolated in culture, the frequency of isolation of the particular species high enough to indicate
microbiological imbalance in the gut flora as well as
evaluation of the fungal susceptibility to the antifungal agents. Fungal presence was detected in 61.5% of
the specimens tested. The fungal flora isolated was as
follows: C. albicans 70.9% of the isolates, Candida
non-albicans 20.8% (including C krusei 3.40%, C.
parapsilosis 1.88%, C. glabrata 1.59%), other genera
8.34% (including S. cerevisiae 5.58%, Geotrichum sp.
1.16%, and Trichosporon sp. 1.01%). The results of
semiquantitative evaluation of the intensity of growth of
the fungi isolated from the stool revealed that imbalance
in the gut flora occured in 20.8% of the cases. Candida
strains tested using Fungitest were less susceptible to
azoles than to amphotericin B and 5-fluorocytosine.
Decreased susceptibiliy or resistance to antimycotics
was relatively often found among Candida non-albicans
strains.
Słowa kluczowe: grzyby, Candida, badania kału
Key words: fungi, Candida, analysis of stool
Wstęp
Mikologiczne badanie kału ma istotną wartość
w diagnostyce zaburzeń równowagi biocenozy jelit
oraz w diagnostyce grzybic przewodu pokarmowego.
Dotyczy to wypadków, gdy klinicznym objawom
nieprawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego towarzyszy obfite występowanie w kale tych
gatunków grzybów, które u zdrowych ludzi wchodzą
w skład prawidłowej komensalnej mikroflory jelitowej,
ale w proporcjonalnie niewielkiej ilości. W niniejszej
pracy przedstawiono wyniki retrospektywnej analizy
pięcioletniego okresu badań mikologicznych kału pacjentów z dolegliwościami przewodu pokarmowego.
Celem pracy było ustalenie składu gatunkowego mikroflory grzybiczej i ocena częstości izolowania grzybów
z kału badanej populacji pacjentów w ilości wskazującej
na potencjalną rolę tych gatunków w wywoływaniu
grzybic przewodu pokarmowego. Dokonano ponadto
oceny wrażliwości wyizolowanych szczepów grzybów
z rodzaju Candida na leki przeciwgrzybicze.
314
Nr 2
Anna B Macura, Jadwiga Witalis
Materiał i Metody
Analizowano 2242 wyniki badań mikologicznych
kału pacjentów, którzy byli diagnozowani w Zakładzie
Mykologii Katedry Mikrobiologii CM UJ w Krakowie
w latach 2005-2009 z powodu nieswoistych dolegliwości przewodu pokarmowego (bóle brzucha, wzdęcia,
biegunki).
Charakterystyka objętych badaniem pacjentów:
53% płci żeńskiej i 47% płci męskiej w wieku od 18.
dnia życia do 92. roku życia. Analizowano 173 badania
noworodków i niemowląt poniżej 12. miesiąca życia,
545 dzieci w wieku od 1 do 3 lat, 381 starszych dzieci
w wieku od 4 do 10 lat, 392 badania nastolatków i tzw.
młodych dorosłych w wieku od 11 do 30 lat, 477 badań
osób z grupy od 31 do 59 lat i 153 badania osób w wieku
powyżej 60. roku życia.. W 121 przypadkach brak było
danych na temat wieku pacjentów.
Szczepy grzybów izolowano i identyfikowano na
podstawie cech fenotypowych zgodnie z przyjętymi
zasadami diagnostyki mikologicznej (1). Półilościowej
oceny intensywności wzrostu hodowli dokonywano
w oparciu o stosowaną w pracowni diagnostycznej
Zakładu Mykologii CM UJ metodykę posiewu kału
(na płytce Petriego o średnicy 90 mm z podłożem Sabourauda z chloramfenikolem) w ilości mieszczącej się
w oczku ezy wykalibrowanej na 10 μl. Wzrost wyizolowanych szczepów grzybów oceniano wg czteropunktowej skali: 1 punkt - pojedyncze kolonie, 2 punkty - słaby
wzrost (kilkanaście kolonii), 3 punkty - średni wzrost
(kilkadziesiąt kolonii), 4 punkty - obfity wzrost zlewny.
Oceniono wrażliwość wyizolowanych z kału
szczepów z rodzaju Candida na 6 leków przeciwgrzybicznych (AMB – amfoterycyna B, 5FC – 5-fluorocytozyna, MIK – mikonazol, KET – ketokonazol,
ITR – itrakonazol, FLU- flukonazol). Użyty w pracy
komercyjny test FUNGITEST (Bio-Rad) uznany jest
za przydatny do badania wrażliwości grzybów na leki
przeciwgrzybicze na podstawie porównania wyników
z rekomendowaną przez Clinical Laboratory Standard
(CLS) metodą mikro-rozcieńczeń (2).
Wyniki
Z ogólnej liczby 2242 badań mykologicznych kału
pacjentów z dolegliwościami przewodu pokarmowego,
grzyby wyhodowano w 1378 przypadkach (61,5%),
z czego 743 (62,7%) u kobiet i 635 (60,1%) u mężczyzn. W 91,7% dodatnich wyników wyodrębniono
grzyby z rodzaju Candida, najczęściej gatunek Candida albicans (70,9%). W 20,8% wyników dodatnich
stwierdzono inne gatunki z rodzaju Candida (Candida
non-albicans). Izolacje dwugatunkowe (najczęściej
C. albicans + C. krusei i C. albicans + S. cerevisiae)
stanowiły 3,1 % badań z dodatnimi wynikami. Tabela I
przedstawia szczegółowe dane dotyczące częstości
izolacji poszczególnych gatunków grzybów. Tabela II
zawiera zestawienie wyników badań diagnostycznych
pod kątem półilościowej oceny wzrostu wyizolowanych
grzybów. U pacjentów obu płci procentowy udział hodowli z najwyższymi ocenami punktowymi (3 i 4) pod
względem intensywności wzrostu grzybów był zbliżony
(19,5% u kobiet, 22,4 % u mężczyzn). Zwracają natomiast uwagę różnice w odniesieniu do poszczególnych
gatunków izolowanych grzybów. Gatunek C. glabrata
najczęściej z wszystkich dawał obfity i średnio obfity
wzrost (40 % hodowli z oceną punktową 3 i 4), w przeciwieństwie do Geotrichum sp. i Trichosporon sp. (brak
intensywnego wzrostu w ponad 90% hodowli). Gatunek
Tabela I. Grzyby wyizolowane z kału pacjentów, diagnozowanych w Zakładzie Mykologii w latach 20052009 z powodu nieswoistych dolegliwości układu
pokarmowego
Table I. Fungi isolated from the stool in patients with nonspecific gastrointestinal ailments diagnosed at the
Dept. of Mycology in the years 2005-2009
Ogólna liczba badań kału
Liczba dodatnich wyników
Kobiety Mężczyźni
1185
1057
743
635
(62,7 %) (60,1 %)
Łącznie
2242
1378
(61,5 %)
546
(73,5 %)
142
(19,1 %)
431
(67,9 %)
144
(22,7 %)
977
(70,9 %)
286
(20,8 %)
21
10
18
4
1
0
1
1
0
26
16
4
5
3
3
1
0
1
47 (3,4 %)
26 (1,9 %)
22 (1,6 %)
9 (‹ 1 %)
4 (‹ 1 %)
3 (‹ 1 %)
2 (‹ 1 %)
1 (‹ 1 %)
0
1
86
688
(92,6 %)
55
(7,4 %)
84
575
(90,6 %)
60
(9,4 %)
1 (‹ 1 %)
170 (12,3 %)
1263
(91,7 %)
115
(8,3 %)
41
6
6
1
1
0
0
36
10
8
2
1
2
1
77 (5,6 %)
16 (1,2 %)
14 (1,0 %)
3 (‹ 1 %)
2 (‹ 1 %)
2 (‹ 1 %)
1 (‹ 1 %)
Częstość izolacji
poszczególnych gatunków:
Candida albicans
Gatunki Candida nonalbicans
w tym:
Candida krusei
Candida parapsilosis
Candida glabrata
Candida tropicalis
Candida inconspicua
Candida kefyr
Candida guilliermondii
Candida famata
Candida lusitaniae
Candida stellatoidea
Candida sp.
Łącznie grzyby z rodzaju
Candida
Grzyby z rodzajów innych
niż Candida
w tym:
Saccharomyces cerevisiae
Geotrichum sp.
Trichosporon sp.
Aspergillus sp.
Rhizopus sp.
Rhodotorula
Penicillium sp.
1 (‹ 1 %)
Nr 2
315
Grzyby izolowane z kału pacjentów
Tabela II.Półilościowa ocena intensywności wzrostu grzybów, wyizolowanych z kału pacjentów
Table II. Semiquantitative evaluation of the growth of fungi isolated from the patients’ stool
Udział izolacji z poszczególnymi ocenami punktowymi w
ogólnej puli badań z dodatnimi wynikami:
u kobiet
u mężczyzn
w badanej populacji łącznie
Ocena intensywności wzrostu hodowli grzybów
w skali punktowej od 1 do 4*
1
2
3
4
Razem
punkt
punkty
punkty
punkty
(1+2)
237
361
108
37
598
(31,9 %) (48,6 %) (14,5 %)
(5,0 %) (80,5 %)
204
289
98
44
493
(32,1 %) (45,5 %) (15,4 %)
(7,0 %) (77,6 %)
441
650
206
81
1091
(32,0 %) (47,2 %) (14,8 %)
(6,0 %) (79,2 %)
Udział hodowli z poszczególnymi ocenami punktowymi
w przypadku najczęściej izolowanych gatunków grzybów:
Candida albicans
Candida glabrata
Candida krusei
Candida parapsilosis
Geotrichum sp.
Saccharomyces cerevisiae
Trichosporon sp.
32,4 %
32,0 %
43,5 %
34,6 %
50,0 %
41,6 %
42,9 %
50,5 %
28,0 %
39,1 %
38,5 %
43,8 %
27,3 %
50,0 %
13,0 %
16,0 %
15,2 %
15,4 %
6,2 %
12,9 %
7,1 %
4,1 %
24,0 %
2,2 %
11,5 %
0
18,2 %
0
82,9 %
60,0 %
82,6 %
73,1 %
93,8 %
68,9 %
92,9 %
Razem
(3+4)
145
(19,5 %)
142
(22,4 %)
287
(20,8 %)
17,1 %
40,0 %
17,4 %
26,9 %
6,2 %
31,1 %
7,1 %
* Skala oceny ilościowej: 1 punkt – pojedyncze kolonie, 2 punkty – słaby wzrost, 3 punkty – średni wzrost, 4 punkty – silny
wzrost
Gatunek
Liczba testów
Tabela III. Lekowrażliwość grzybów z rodzaju Candida, wyizolowanych z kału pacjentów, oceniona Fungitestem
Table III. Drug susceptiblity of Candida fungi isolated from the patients’ stool and avaluated using the Fungitest
Liczba izolacji i procentowy udział szczepów grzybów wrażliwych (W),
średniowrażliwych (S) i opornych (O) na leki
AMB – amfoterycyna B, 5FC - 5-fluorocytozyna, B, MIK – mikonazol, KET – ketokonazol, ITR – itrakonazol,
FLU – flukonazol
AMB
W
Candida albicans
Candida
non-albicans
w tym:
794
*98,0
214
242
*88,4
810
C. famata
1
C. glabrata
22
C. guilliermondii
2
C. inconspicua
4
C. kefyr
3
C. krusei
44
C. parapsilosis
16
C. stellatoidea
1
C. tropicalis
9
Candida sp.
140
S
O
W
S
MIK
O
W
S
KET
O
13
3
803
5
2
759 51
0
*1,6 *0,4 *99,2 *0,6 *0,2 *93,7 *6,3
15
13 181 51
10 112 125
5
*6,2 *5,3 *74,8 *21,0 *4,2 46,3 51,7 *2,0
1
*100
20
2
*90,9 *9,1
2
0
*100
3
1
*75,0 *25,0
2
0
*66,7
33
4
*75,0 *9,1
12
3
*75,0 *18,8
1
0
*100
7
1
*77,8 *11,1
134
3
*95,8 *2,1
0
5FC
0
0
0
0
1
*33,3
7
*15,9
1
*6,2
0
1
*11,1
3
*2,1
1
0
0
*100
20
2
0
*90,9 *9,1
2
0
0
*100
1
2
1
*25,0 *50,0 *25,0
2
1
0
*66,7 *33,3
7
30
7
*15,9 *68,2 *15,9
14
2
0
*87,5 *12,5
1
0
0
*100
9
0
0
*100
124 14
2
*88,6 *10,0 *1,4
W
S
ITR
O
W
S
FLU
O
806
4
535 269
6
0
*99,5 *0,5
*66,1 *33,2 *0,7
208 31
3
88 146
8
*86,0 *12,8 *1,2 *36,4 *60,3 *3,3
1
1
1
0
0
0
0
0
0
*100
*100
*100
14
8
18
4
3
16
3
0
0
*63,6 *36,4
*81,8 *18,2
*13,6 *72,8 *13,6
2
1
1
2
0
0
0
0
0
*50 *50
*100
*100
4
4
4
0
0
0
0
0
0
*100
*100
*100
3
3
2
1
0
0
0
0
0
*100
*100
*66,7 *33,3
3
39
2
23
19
2
4
39
1
*6,8 *88,6 *4,6 *52,3 *43,1 *4,6 *9,1 *88,6 *2,3
3
12
1
16
4
12
0
0
0
*18,8 *75,0 *6,2 *100
*25,0 *75,0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
*100
*100
*100
2
7
9
3
5
1
0
0
0
*22,2 *77,8
*100
*33,3 *55,6 *11,1
86
52
2
132
7
1
71
66
3
*61,4 *37,1 *1,5 *94,3 *5,0 *0,7 *50,8 *47,1 *2,1
W
791
*97,7
174
*71,9
S
O
18
1
*2,2 *0,1
56
12
*23,1 *5,0
1
0
0
*100
13
8
1
*59,1 *36,4 *4,5
2
0
0
*100
4
0
0
*100
3
0
0
*100
5
29
10
*11,4 *65,9 *22,7
15
1
0
*93,8 *6,2
1
0
0
*100
8
1
0
*88,9
*11,1
126 14
0
*90,0 *10,0
* częstość diagnozowania określonej wrażliwości szczepu na leki w stosunku do ogólnej liczby wykonanych testów [%]
316
Nr 2
Anna B Macura, Jadwiga Witalis
dominujący pod względem częstości izolacji, tzn. C.
albicans, cechował skąpy wzrost w 82,9% hodowli
(ocena punktowa 1 i 2), obfity wzrost z oceną 4 punktów
stwierdzono tylko w 4,1% izolatów tego grzyba.
W poszczególnych przedziałach wieku częstości
izolacji grzybów z kału kształtowały się następująco:
u noworodków i niemowląt - 35,8%, u dzieci w wieku
od 1 do 3 lat - 64,8%, u dzieci w wieku od 4 do 10 lat 51,7%, u nastolatków i młodych dorosłych, tj. w wieku
od 11 do 30 lat - 61,0%, u osób w średnim wieku, tj.
od 31 do 59 roku życia - 64,8% i u osób w wieku powyżej 60 roku życia - 82,4 %. Stwierdzono zatem, że
w częstości izolacji grzybów z kału istnieje tendencja
wzrostowa zależna od wieku.
W tabeli III przedstawiono lekowrażliwość szczepów grzybów z rodzaju Candida wyizolowanych
z kału. Stwierdzono niższą wrażliwość Candida na
pochodne azolowe (MIK, KET, ITR, FLU) niż na
inne leki przeciwgrzybicze (AMB, 5FC). Częstość
izolacji szczepów Candida non-albicans wrażliwych
na badane leki była niższa w porównaniu z C. albicans.
Zwraca uwagę ich ogólnie niska wrażliwość na itrakonazol (średnio tylko 36,4% wrażliwych szczepów
w tej grupie) i mikonazol (46,3%). Wśród badanych 44
szczepów C. krusei tylko 3 wykazały pełną wrażliwość
na mikonazol, a 4 na itrakonazol, podobnie C. parapsilosis – na 16 szczepów wykryto odpowiednio: tylko
3 i 4 wrażliwe szczepy.
Dyskusja
Wyniki naszych badań zgodne są z powszechną
opinią, że C. albicans jest dominującym gatunkiem
grzyba w komensalnej mikroflorze przewodu pokarmowego człowieka. Wiadomo, że ten gatunek jest też
najczęstszym czynnikiem etiologicznym kandydozy.
Jednakże coraz większy udział w patogenezie grzybic
narządowych i uogólnionych mają gatunki Candida
non-albicans (3 – 13). Z naszej analizy spektrum gatunkowego grzybów w kale wynika, że 70,9% izolatów stanowi C. albicans, natomiast stosunkowo duży
ich procent stanowią gatunki Candida non-albicans
(20,8%). To uzasadnia potrzebę dalszych badań tych
grzybów, jako potencjalnych czynników etiologicznych
grzybic przewodu pokarmowego, ze szczególnym
zwróceniem uwagi na gatunki: C. glabrata (z powodu
tendencji do występowania w obfitej ilości) i C. krusei
(z uwagi na wysoki odsetek szczepów opornych na leki).
W przypadku prawidłowego składu endogennej flory
bakteryjnej, w warunkach fizjologicznych, obecność
niewielkiej ilości grzybów w przewodzie pokarmowym
nie jest grzybicą. Aby się ona rozwinęła, muszą zaistnieć
warunki predysponujące, takie jak antybiotykoterapia
czy immunosupresja. Zwiększenie się ilości grzybów
w przewodzie pokarmowym bywa czynnikiem inicjującym ich kolonizację, adherencję i w następstwie
prowadzi do rozwoju grzybicy.
Przyjęte kryteria oceny intensywności wzrostu hodowli pozwoliły oszacować, jak często grzyby występowały w kale w ilości wskazującej na ich potencjalną rolę
w wywoływaniu zaburzeń funkcjonowania przewodu
pokarmowego. Obfite i średnio obfite ilości grzybów
w kale świadczą o zachwianiu równowagi fizjologicznej
biocenozy jelita grubego. W badanej przez nas populacji
średnio obfity wzrost grzybów stwierdzono w 14,8%
wyników dodatnich, a wzrost zlewny w 6%, co stanowi
łącznie 20,8% wyników dodatnich.
Dolegliwości u pacjentów zostały zdefiniowane
przez lekarzy kierujących jako nieswoiste, ponieważ
badania w kierunku obecności grzybów zostały wykonane po wykluczeniu innych potencjalnych przyczyn. W wywiadzie chorobowym pacjentów nie było
informacji sugerujących ich przynależność do grupy
podwyższonego ryzyka wystąpienia grzybicy.
W ostatnich dekadach, dzięki rozwojowi genomiki,
metod diagnostycznych i technik analiz epidemiologicznych, dużo uwagi poświęca się tzw. „wyłaniającym
się patogenom” tj. nowym czynnikom etiologicznym
chorób („emerging” i „re-emerging pathogens”) (14).
Podłożem obserwowanych zmian w spektrum czynników etiologicznych grzybic, jest zapewne głównie
selekcja szczepów opornych. W tym kontekście uzasadnione jest dokonywanie takich, jak przedstawiana w
naszej pracy w odniesieniu do kału, okresowych analiz
wrażliwości na leki szczepów izolowanych z różnych
materiałów klinicznych, co przyczyni się do możliwości
prognozowania rozwoju zakażeń grzybiczych.
Uzyskane przez nas wyniki potwierdzają przydatność w diagnostyce mikologicznej metody badania
kału. Należy podkreślić, że jej wielkimi zaletami są:
dostępność, niski koszt i nieinwazyjność, ale trzeba
też pamiętać o ograniczeniach w interpretacji wyników. Grzyby, dostające się do przewodu trawiennego
wraz z pokarmem, mogą jako flora przejściowa tylko
pasażować przez przewód pokarmowy, nie adherując
do ścian jelita. I na odwrót - może być brak w kale komórek grzybów, które w różnych odcinkach przewodu
pokarmowego tworzą miejscowe ogniska inwazji (4).
Z tego względu mikologiczne badanie kału służy de
facto do ustalenia przybliżonego składu grzybiczej
komponenty mikroflory jelita grubego i szacunkowej
oceny stanu równowagi biocenozy tego odcinka przewodu pokarmowego.
wnioski
1. Należy kontynuować badania pod kątem roli gatunków Candida non-albicans jako potencjalnych
Nr 2
Grzyby izolowane z kału pacjentów
czynników etiologicznych grzybic przewodu pokarmowego.
2. Izolacje grzybów z kału w ilościach diagnostycznie
znamiennych wskazują, że u części badanych pacjentów (ok. 20%) dolegliwości przewodu pokarmowego mogły być związane z grzybiczą komponentą
biocenozy jelit
3. W przypadku izolacji z materiału klinicznego szczepów grzybów Candida non-albicans szczególnie
ważne jest wykonanie testu ich wrażliwości na leki
przeciwgrzybicze w celu zastosowania u pacjenta
terapii celowanej. Terapia empiryczna lub nawet
oparta wyłącznie na identyfikacji szczepu grzyba,
bez oznaczenia lekowrażliwości może prowadzić
do niepowodzeń terapeutycznych i dalszej selekcji szczepów opornych na leki przeciwgrzybicze.
PIŚMIENNICTWO
1. Pawlik B, Macura AB. Diagnostyka laboratoryjna w mikologii. w: Baran E, red. Zarys Mikologii Lekarskiej.
Wrocław: VOLUMED; 1998:541-571.
2. Kate GD i in. Comparative Evaulation of FUNGITEST
and Broth Microdilution Methods for Antifungal Drug
Susceptibility Testing of Candida Species and Cryptococcus neoformans. J Clin Microbiol 1998;36,4:926-930.
3. Budak A. Grzybice przewodu pokarmowego. W: Baran
E, red. Zarys Mikologii Lekarskiej. Wrocław: VOLUMED; 1998:393-402.
4. Kurnatowski M. Grzybice układu trawiennego. W: Kurnatowska A, Kurnatowski P, red. Mikologia medyczna.
Łódź: Wyd. PROMEDI; 2006:247-264.
5. Pawlik B, Macura AB, Białek-Kaleta J. Występowanie grzybów w kale u dzieci. Med Dośw Mikrobiol
2002;54:273-279.
317
6. Dynowska M, i in. Godne uwagi gatunki grzybów izolowane z przewodu pokarmowego osób poddanych endoskopii – badania rekonesansowe. Mik Lek 2008;15,2:8083.
7. Stencel-Gabriel K, i in. Kolonizacja przewodu pokarmowego niemowląt grzybami drożdżopodobnymi. Mik
Lek 2006;13,4:281-283.
8. Szczepaniak W, Zawirska A, Adamski Z. Rola grzybów
drożdżopodobnych rodzaju Candida w etiopatogenezie
wybranych schorzeń przewodu pokarmowego. Now Lek
2004;73,6:475-478.
9. Tasic S, i in. Recurrent intestinal candidosis. ACTA FAC
MED NAISS 2008; 25,4:189-193.
10. Latour M, i in. The pathogenetic significance of intestinal Candida colonization – A systematic review from
an interdisciplinary and environmental medical point of
view. Int J Hyg Environ Health 2002;205:257-268.
11. Donskey CJ. The Role of the Intestinal Tract as a Reservoir and Source for Transmission of Nosocomial
Pathogens. Clin Infect Dis 2004;39:219-226.
12. Cybulski Z, i in. Porównanie lekowrażliwości szczepów
C. glabrata, C. tropicalis, C. parapsilosis, C. krusei i C.
kefyr izolowanych z różnych źródeł. Wsp Onkol 2003;
7,6:404-409.
13. Capoor MR, i in. Emergence of Non-albicans Candida
Species and Antifungal Resistance in a Tertiary care
Hospital. Jpn J Infect Dis 2005; 58:344-348.
14. Szkaradkiewicz A. Ewolucyjność drobnoustrojów. Wyłaniające się patogeny. Now Lek 2004;73,6:469-474
Prof. dr hab. n. med. Anna B. Macura
Zakład Mykologii Katedry Mikrobiologii CM UJ
ul. Czysta 18, 31-121 Kraków
tel. 012 / 633-08-77, fax: 012/ 423-39-24
Skuteczność szczepień
Magdalena M Dąbrowska, Robert Flisiak
SKUTECZNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIENIA PRZECIW ŻÓŁTEJ
GORĄCZCE OSÓB WYJEŻDŻAJĄCYCH NA TERENY ENDEMICZNE
EFFICACY AND SAFETY OF VACCINATION AGAINST YELLOW FEVER
OF PERSONS TRAVELING TO ENDEMIC AREAS
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Cel: Ocena skuteczności szczepienia przeciw żółtej
gorączce u osób wyjeżdżających na tereny endemiczne,
częstości występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz analiza zmian poziomu ochronnych
przeciwciał neutralizujących w zależności od czasu po
przebytym szczepieniu.
Metody: Badaniami objęto 53 osoby (25 mężczyzn i
28 kobiet; w wieku średnio 43,5 roku) planujące podróż
na tereny endemicznego występowania żółtej gorączki.
Zalecane szczepienia przeprowadzono w Poradni Chorób Tropikalnych i Punkcie Szczepień Kliniki Chorób
Zakaźnych i Hepatologii w Białymstoku w latach
2004-2008. W 2009 roku oznaczono poziom swoistych
przeciwciał ochronnych przeciw żółtej gorączce metodą
seroneutralizacji.
Główne obserwacje i Wyniki: Żadna z osób nie
zgłosiła miejscowych ani ogólnych niepożądanych
odczynów poszczepiennych. U czterech badanych osób
(7,5%) stwierdzono brak ochronnego miana przeciwciał
neutralizujących. Na obecność oraz wysokość odpowiedzi poszczepiennej nie miała wpływu płeć ani obecność
jakichkolwiek chorób przewlekłych. Nie stwierdzono
również istotnych korelacji pomiędzy poziomem
przeciwciał neutralizujących a wiekiem (p=0,84) czy
też czasem, jaki upłynął od momentu szczepienia do
momentu badania (p=0,83).
Wnioski: Aktualnie zalecana i stosowana szczepionka przeciw żółtej gorączce wykazuje bardzo wysoki
poziom bezpieczeństwa i skuteczności. Odpowiedź poszczepienną uzyskuje się u ponad 92% zaszczepionych
osób. Wydaje się być ona trwała, niezależna od czasu,
jaki upłynął od momentu zaszczepienia oraz od innych
analizowanych czynników.
Aim: To asses the yellow fever effectiveness in
persons traveling to the endemic regions, and the frequency of adverse events related to vaccine as well as
the change of neutralizing antibodies in time.
Methods: Fifty three persons (25 males and 28
females, mean 43.5 years) vaccinated against yellow
fever in 2004-2008 were involved to the study. In 2009
the level of serum anti-yellow fever antibodies was
measured by neutralization test.
Main observation and Results: None of studied
person demonstrated adverse events related to yellow
fever vaccine. Four subjects (7.5%) did not respond
appropriately to the vaccine. There was no correlation
between the level of neutralizing antibodies and gender,
age, co-morbidities presence and duration of time after
vaccination.
Conclusions: Currently used anti-yellow fever
vaccine demonstrates high level of efficacy and safety.
Above 92% of studied persons had protective level of
neutralizing antibodies. Moreover, the postvaccinal
response seems to be long-term and does not depend on
time period from vaccination or other factors.
Słowa kluczowe: żółta gorączka, szczepienie, skutecz- Key words: yellow fever, vaccination, effectiveness,
ność, przeciwciała neutralizujące
neutralizing antibodies
320
Magdalena M Dąbrowska, Rober Flisiak
WSTĘP
Wirus żółtej gorączki należy do rodziny Flaviviridae, a jego głównym wektorem jest komar Aedes
egypti. Wirus, po dostaniu się do organizmu człowieka
wraz ze śliną komara, wykazuje tropizm zarówno
w kierunku dojrzałych, jak i niedojrzałych komórek
dendrytycznych. Początkowo namnaża się w skórze
w miejscu wkłucia, a następnie (w ciągu kolejnych 24
godzin) w okolicznych węzłach chłonnych, śledzionie,
wątrobie, nerkach i szpiku kostnym. Okres wylęgania
choroby trwa od 3 do 6 dni. Około 10% zakażeń przebiega bezobjawowo. Zakażenia objawowe mają jednolub dwufazowy przebieg. W pierwszej fazie choroby
obserwuje się gorączkę, bóle głowy i mięśni, ogólne
osłabienie, jadłowstręt, biegunkę i wymioty. Zwykle
po 3-4 dniach stan chorego ulega poprawie, a objawy
choroby ustępują. Jednakże u 15% chorych, pomimo
aktywacji układu immunologicznego, rozwija się druga,
toksyczna faza choroby. U osób tych, po około 24-godzinnym okresie remisji i spadku gorączki, dochodzi do
szybko narastającej żółtaczki z towarzyszącymi bólami
brzucha. Postępująca skaza krwotoczna doprowadza do
krwawienia z oczu, dziąseł, dróg oddechowych, dróg
moczowych i przewodu pokarmowego. Uszkodzeniu
wątroby towarzyszy narastająca niewydolność nerek
oraz objawy uszkodzenia OUN, aż do śpiączki włącznie (1). Brak jest leczenia przyczynowego, stosuje się
głównie postępowanie objawowe. Śmiertelność wynosi
20-70%.
Ryzyko zachorowania na żółtą gorączkę istnieje
w 33 krajach afrykańskich, 9 krajach Ameryki Południowej i na wielu wyspach karaibskich. Ogólnie przyjmuje
się, że rejony endemiczne usytuowane są pomiędzy 200
szerokości południowej a 100 szerokości północnej. Do
krajów o największym ryzyku wystąpienia zachorowania należą: w Afryce - Benin, Burkina Faso, Wybrzeże
Kości Słoniowej, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea-Bissau, Liberia, Mali, Mauretania, Nigeria, Senegal,
Sierra Leone i Togo, a w Ameryce Południowej – Boliwia, Brazylia, Ekwador i Peru (2). Dotychczas nie
odnotowano zachorowań w Azji, pomimo obecności
odpowiedniego wektora i rezerwuaru. W Europie i w
Stanach Zjednoczonych, według danych Centers for
Disease Control and Prevention (3, 4), w ostatnim stuleciu odnotowano jedynie pojedyncze, importowane
z terenów endemicznych przypadki zachorowań na żółtą
gorączkę. Dane WHO wskazują jednak na stopniowy
światowy wzrost zagrożenia żółtą gorączką, głównie
ze względu na ocieplenie klimatu i nasilenie turystyki
międzynarodowej – aktualnie tereny endemicznie odwiedza około 3 mln turystów rocznie (5).
Ze względu na brak leczenia przyczynowego,
jedynym sposobem zmniejszenia zachorowalności
Nr 2
i śmiertelności na żółta gorączkę jest nadal czynne
uodpornienie. Aktualnie stosowana szczepionka
17D (Stamaril®, YF-Vax®, Arilvax®), znana jest od
ponad 70 lat, a szeroko stosowana i zalecana przez
WHO w profilaktyce od ponad 50 lat. Szczepionka
ta zawiera żywe, atenuowane szczepy wirusa żółtej
gorączki: 17D204, 17DD i 17D-213, a podawana jest
podskórnie lub domięśniowo, jednorazowo, w dawce
0,5 ml, dzieciom powyżej 9 miesiąca życia i dorosłym.
Można ją podawać jednocześnie z innymi szczepionkami zabitymi i żywymi, a jedynym wyjątkiem jest
szczepionka przeciwko cholerze, z którą należy się
wstrzymać przez 3 kolejne tygodnie po szczepieniu
przeciw żółtej gorączce. Po dożylnym podaniu immunoglobulin, szczepionkę 17D należy zastosować po 7
dniach. U osób szczepionych pierwszorazowo niska
wykrywalna wiremia we krwi pojawia się w 3-7 dniu
po szczepieniu i stopniowo zanika wraz z rozpoczęciem
produkcji swoistych przeciwciał neutralizujących (6-26
dzień po szczepieniu). Natomiast u osób szczepionych
powtórnie dochodzi do wzrostu miana już istniejących
przeciwciał ochronnych (6, 7).
Celem pracy była ocena skuteczności szczepienia
przeciw żółtej gorączce osób wyjeżdżających na tereny
endemiczne, częstości występowania niepożądanych
odczynów poszczepiennych (NOP) oraz ocena poziomu
ochronnych przeciwciał neutralizujących w zależności
od czasu po przebytym szczepieniu.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto 53 osoby (25 mężczyzn i 28
kobiet; w wieku od 17 do 69 lat, średnio 43,5 roku),
które w chwili szczepienia planowały podróż na tereny
endemicznego występowania żółtej gorączki (Afryka
Centralna i Ameryka Południowa). Zalecane szczepienia, w tym szczepienie przeciw żółtej gorączce
(Stamaril Pasteur®, Aventis Pasteur), przeprowadzono
w Poradni Chorób Tropikalnych i Punkcie Szczepień
Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii w Białymstoku
w latach 2004-2008. Badane osoby były zdrowe, z wyjątkiem 8 z nich (4 kobiety i 4 mężczyzn), u których
w wywiadzie stwierdzano choroby towarzyszące. U 2
osób były to choroby tarczycy w fazie eutyreozy (wole
guzowate i nadczynność tarczycy w dzieciństwie), u 2
osób – nadciśnienie tętnicze, a ponadto obserwowano
pojedyncze przypadki bielactwa, astmy, depresji i
wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.
W 2009 r., po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, zaproszono
listownie do Kliniki 200 osób, proponując im oznaczenie poziomu swoistych przeciwciał ochronnych
przeciw żółtej gorączce metodą seroneutralizacji. Zaproszenie przyjęły 53 osoby, które wyraziły pisemną
Nr 2
321
Szczepienia przeciw żółtej gorączce
zgodę na udział w badaniu. Miano neutralizujących
przeciwciał określano jako odwrotność najwyższego
hamującego rozcieńczenia surowicy w porównaniu
z rozcieńczeniami kontrolnymi. Za ochronny poziom
przeciwciał uznano wartość miana nie mniejszą niż 10
(8). Do badania od każdej osoby pobrano od 8 do 16 ml
krwi żylnej. Badania poziomu przeciwciał wykonano
w Laboratorium Pasteur Cerba w Saint Ouen we Francji
(kierownik: Laurence Maury i Catherine Courboillet).
Analizowane wartości zostały przedstawione jako
średnie (x) i odchylenia standardowe (SD) oraz mediana. Istotność statystyczna różnic była obliczana za
pomocą testów nieparametrycznych: U Manna-Whitneya i korelacji Spearmana. Uzyskane w analizach
statystycznych wartości prawdopodobieństwa <0,05
były uznawane za istotne statystycznie.
WYNIKI
Badania przeprowadzono u 53 osób spośród których
17 (32%) zostało zaszczepionych jedynie szczepionką
przeciw żółtej gorączce, pozostałe osoby (68%) równocześnie otrzymały inne zalecane przez WHO i CDC
szczepienia, w tym szczepionkę przeciw durowi brzusznemu, tężcowi i błonicy, poliomyelitis oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i typu B. Żadna z osób
nie zgłosiła miejscowych ani ogólnych niepożądanych
odczynów poszczepiennych (NOP).
Średni czas, jaki upłynął od szczepienia do oceny
odpowiedzi poszczepiennej w badanej grupie wynosił
26,7±18,0 miesięcy (1,6-56 miesięcy).
Średni poziom przeciwciał neutralizujących przeciw żółtej gorączce wyniósł 42,4±24,2 (mediana: 40;
minimum: 5, maximum: 80). Najczęściej stwierdzanym
poziomem był 1:40, który zaobserwowano u 22 osób
(41,5%) (ryc. 1). U czterech badanych osób (7,5%;
3 mężczyzn i 1 kobieta; średni wiek 48,5 roku) stwierdzono brak ochronnego poziomu przeciwciał neutralizujących. Średni czas, który upłynął od szczepienia do
momentu oceny odpowiedzi poszczepiennej u powyższych osób wynosił 30,2±22,9 miesiąca (4-54 miesięcy).
Na obecność oraz wysokość odpowiedzi poszczepiennej nie miała wpływu płeć (poziom u kobiet:
46,0±24,3; u mężczyzn: 38,4±24,0) ani obecność
jakichkolwiek chorób przewlekłych. Nie stwierdzono również istotnych korelacji pomiędzy poziomem
przeciwciał neutralizujących a wiekiem (p=0,84) oraz
poziomem przeciwciał a czasem jaki upłynął od szczepienia do momentu badania (p=0,83).
DYSKUSJA
Ocena odpowiedzi poszczepiennej opiera się na
oznaczaniu poziomu swoistych przeciwciał neutralizujących, skierowanych głównie przeciw glikoproteinie E
otoczki wirusa żółtej gorączki. Najwcześniej dostępną
metodą oceny powyższych przeciwciał był test neutralizacji, opisany po raz pierwszy przez De Madrid
i Porfield w 1969 roku (9), a następnie zmodyfikowany
przez Reinhardt w 1998 roku (10). W kolejnych latach
wprowadzono również inne metody diagnostyczne:
test zahamowania hemaglutynacji, test immunofluorescencji i test immunoenzymatyczny (11). Zasadniczym
problemem wszystkich powyższych metod jest fakt,
iż jak dotąd nie opracowano jednolitych standardów
ich produkcji i głównie z tego względu nie są one
produkowane fabrycznie, a jedynie w laboratoriach
i wyłącznie na potrzeby badań naukowych. W efekcie
są one drogie, pracochłonne i trudno dostępne. Mimo
powyższych kontrowersji aktualnie stosowanym „złotym standardem” diagnostyki poszczepiennej jest test
neutralizacji, a test immunofluorescencji pełni rolę
Ryc. 1 Miana przeciwciał neutralizujących u badanych osób szczepionych
Fig. 1 Neutralizing antibodies titers in studied subjects
322
Nr 2
Magdalena M Dąbrowska, Rober Flisiak
uzupełniającą (12). Jednak ocena skuteczności odpowiedzi poszczepiennej nie należy do postępowania
rutynowego, a w Polsce tego typu badania nie były
nigdy prowadzone.
Szczepionka przeciw żółtej gorączce ma udowodnioną, bardzo wysoką skuteczność. Według danych
rejestracyjnych ochronne miano przeciwciał neutralizujących (≥1:10) stwierdza się u 91-100% szczepionych. W prezentowanych badaniach u 49 osób (92,4%)
stwierdzono odpowiedź poszczepienną na poziomie
ochronnym, co jest zgodne z danymi z piśmiennictwa.
Miano przeciwciał neutralizujących najczęściej było
na poziomie 1:40; stwierdzono je u 22 osób (41,5%).
Uważa się, że ochronne miano przeciwciał występuje
już w 10-tym dniu po szczepieniu. Do tego czasu nie
zaleca się wyjazdu na tereny endemiczne. Według danych z piśmiennictwa, ochronne miano wykrywane jest
u 99% osób po miesiącu, a u 94% po roku od szczepienia
i stopniowo zmniejsza się z czasem (13).W naszym
badaniu nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy
poziomem przeciwciał neutralizujących a wiekiem
osób szczepionych (p=0,84) oraz między poziomem
przeciwciał a czasem, jaki upłynął od szczepienia do
momentu badania (p=0,83). Na obecność oraz wysokość
odpowiedzi poszczepiennej nie miała również wpływu
płeć szczepionych ani choroby współtowarzyszące.
Wydaje się, że oporność poszczepienna utrzymuje się
przez całe życie. Powyższą hipotezę może potwierdzić
dalsza obserwacja badanej grupy osób. Międzynarodowe wytyczne zalecają powtórną dawkę szczepionki po
10 latach od przebytego szczepienia, ponieważ nadal
niejasna jest rola poszczepiennej odporności komórkowej, która może odpowiadać za utrzymywanie się
odporności organizmu na zakażenie nawet pomimo
spadku miana przeciwciał neutralizujących poniżej
obecnie przyjmowanego poziomu ochronnego (8).
Według danych z piśmiennictwa, działania niepożądane po szczepieniu przeciw żółtej gorączce pojawiają
się po 2 do 5 dni po szczepieniu i trwają maksymalnie
przez 5 do 10 dni. Mogą to być: gorączka, ból głowy,
bóle mięśni i stawów oraz inne objawy rzekomogrypowe. Bardzo rzadko dochodzi do rozwoju poważnych
powikłań poszczepiennych pod postacią choroby neurotropowej lub wiscerotropowej oraz reakcji anafilaktycznej. W prezentowanym badaniu żadna osoba nie
zgłosiła NOP, co potwierdza wysokie bezpieczeństwo
aktualnie stosowanej w Polsce szczepionki 17D.
PODSUMOWANIE
Aktualnie zalecana i stosowana szczepionka przeciw żółtej gorączce wykazuje bardzo wysoki poziom
bezpieczeństwa i skuteczności. Odpowiedź poszczepienną uzyskuje się u ponad 92% zaszczepionych osób
i wydaje się być ona trwała oraz niezależna od innych
czynników, w tym wieku, płci czy towarzyszących
chorób przewlekłych.
PIŚMIENNICTWO
1. Gould EA, Solomon T. Pathogenic flaviviruses. Lancet
2008;371:500-9.
2. http://www.who.int/csr/don/archive/disease/yellow_fever/en
3. http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/yellowfever/index.htm
4. http://ecdc.europa.eu/en/Health_Topics/Yellow_Fever/
aer_07.aspx
5. Staples JE, Monath TP. Yellow fever: 100 years of discovery. JAMA 2008;300:960-2.
6. Barrett AD, Monath TP, Barban V, i in. 17D yellow fever vaccines: new insights. A report of a workshop held
during the World Congress on medicine and health in the
tropics, Marseille, France, Monday 12 September 2005.
Vaccine 2007;25:2758-65.
7. Barnett ED. Yellow fever: epidemiology and prevention.
Clin Infect Dis 2007;44:850-6.
8. Niedrig M, Lademann M, Emmerich P, i in. Assessment
of IgG antibodies against yellow fever virus after vaccination with 17D by different assays: neutralization test,
haemagglutination inhibition test, immunofluorescence
assay and ELISA. Trop Med Int Health. 1999;4:867-71.
9. De Madrid AT, Porterfield JS. A simple micro-culture
method for the study of group B arboviruses. Bull WHO
1969;40:113-21.
10. Reinhardt B, Jaspert R, Niedrig M, i in. Development of
viremia and humoral and cellular parameters of immune
activation after vaccination with yellow fever virus strain
17D: a model of human flavivirus infection. J Med Virol
1998;56:159-67.
11. Shope RE, Sather GE. Arboviruses. In Diagnostic Procedures for Viral, Rickettsial, and Chlamydial Infections
(eds EH Lenette & NJ Schmidt) 5th ed. Washington D.C.:
American Public Health Association, 1979:767-814.
12. Niedrig M, Kürsteiner O, Herzog C, i in. Evaluation of an
indirect immunofluorescence assay for detection of immunoglobulin M (IgM) and IgG antibodies against yellow
fever virus. Clin Vaccine Immunol 2008;15:177-81.
13. Camacho LA, de Aguiar SG, Freire Mda S, i in. Reactogenicity of yellow fever vaccines in a randomized, placebocontrolled trial. Rev Saude Publica 2005;39:413-20.
Prof. dr hab. Robert Flisiak
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii,
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok
Tel/fax: 85 7416921
Skuteczność szczepień
Agnieszka Ołdakowska, Magdalena Marczyńska
OCENA SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ PRZECIWKO WZW TYPU B
NA PODSTAWIE OBECNOŚCI PRZECIWCIAŁ POSZCZEPIENNYCH ANTY-HBs
U DZIECI ZAKAŻONYCH WERTYKALNIE HIV
HEPATITIS B VACCINATION EFFECTIVENESS BASED ON ANTI-HBs ANTIBODIES
PRESENCE IN CHILDREN VERTICALLY INFECTED WITH HIV
Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojewódzki
Szpital Zakaźny w Warszawie
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Celem pracy była ocena obecności przeciwciał
poszczepiennych po szczepieniu przeciwko wzw typu
B u dzieci zakażonych wertykalnie HIV.
Badanie objęło 49 dzieci HIV(+). Oceniono: fakt
posiadania przeciwciał w momencie rozpoznania zakażenia HIV, w momencie zakończenia badania (2004)
i po szczepieniu podstawowym. Przeanalizowano następujące cechy: wiek, czas od ostatniego szczepienia,
stan kliniczny i immunologiczny, wiremię HIV, wiek
rozpoczęcia ART (terapia antyretrowirusowa).
W momencie rozpoznania zakażenia HIV 14% dzieci miało poziom przeciwciał anty-HBs ≥100 mIU/ml.
W dniu zakończenia badania 76% pacjentów posiadało
przeciwciała anty-HBs ≥100 mIU/ml. Przeciwciała
stwierdzano częściej u dzieci, u których rozpoznanie
zakażenia HIV postawiono w pierwszym roku życia
(p<0,01). Szansa na posiadanie przeciwciał anty-HBs
malała wraz ze spadkiem odsetka limfocytów T CD4+
(p<0,01) i wraz z upływem czasu od ostatniego szczepienia (p<0,01).
Na szczepienie podstawowe odpowiedziało 86%
dzieci.
Przyjęty schemat zapobiegania wzw B jest skuteczny. Wczesne rozpoczęcie ART zwiększa skuteczność
szczepień. Szansa na posiadanie przeciwciał anty-HBs
maleje wraz z upływem czasu od ostatniego szczepienia
oraz ze spadkiem odsetka limfocytów T CD4+. Skuteczność szczepienia podstawowego przeciwko wzw
B u dzieci leczonych ART jest wysoka.
Aim. To evaluate hepatitis B vaccination effectiveness.
Patients and Methods. 49 vertically HIV-infected
children were enrolled. Anti-HBs antibodies were
evaluated at HIV diagnosis, at evaluation (year 2004)
and after primary vaccination. The following factors
were analyzed: age, time since the last vaccine dose,
clinical and immunological CDC category, HIV viral
load, age at the beginning of ART.
Results. At HIV diagnosis 14% of children had antiHBs antibody level ≥ 100 mIU/ml. At evaluation 76%
of patients had anti-HBs antibody level ≥ 100 mIU/ml.
Children, who were diagnosed before their first birthday, were more likely to have protective antibody level
(p<0,01). Percentage of lymphocyte T CD4+ count
(p<0,01) and time since last vaccination (p<0,01) were
found to be important factors of vaccination response.
Primary vaccination was effective in 86% of children.
Conclusions. Factors which influenced vaccination
effectiveness included early HIV diagnosis, percentage
of lymphocyte T CD4+ at evaluation and time since last
vaccination. The effectiveness of primary vaccination
was high.
Słowa kluczowe: wzw B, szczepienie, przeciwciała Key words: hepatitis B, vaccination, anti-HBs antiboanty- HBs, zakażenie wertykalne HIV
dies, vertical HIV infection
324
WSTĘP
Większość (około 90%) dzieci ulega zakażeniu HIV
na drodze transmisji wertykalnej (1). Wprowadzenie
programów profilaktyki pozwoliło na zmniejszenie
zakażeń odmatczynych do 0 - 1% (2, 3). Zapobieganie
transmisji wertykalnej jest uzależnione przede wszystkim od informacji o zakażeniu HIV u matki. W Polsce
nadal, pomimo istniejących od 2009 roku zaleceń, nie
oferuje się badania w kierunku HIV wszystkim kobietom ciężarnym (4). Oferta testu powinna być złożona
każdej kobiecie w wieku prokreacyjnym, konieczne jest
pisemne wyrażenie zgody na badanie.
Opieka nad dziećmi zakażonymi HIV jest postępowaniem kompleksowym, którego ważnym elementem
są szczepienia ochronne. Leczenie antyretrowirusowe
(ART) nie zawsze prowadzi do pełnej rekonstrukcji
immunologicznej. W związku z progresją choroby
i niedoborem odporności pacjenci HIV(+) gorzej odpowiadają na szczepienia i szybciej tracą przeciwciała
poszczepienne.
Dzieci zakażone HIV należą do grupy wysokiego ryzyka zakażenia HBV: są narażone na większą
liczbę hospitalizacji i badań w porównaniu do dzieci
zdrowych, a w ich rodzinach czy środowisku częściej
znajdują się osoby zakażone także HBV. O powszechności współzakażenia HIV/HBV świadczy fakt, że
przeciwciała anty-HBc stwierdza się u 60% - 95%
dorosłych pacjentów HIV(+) (5,6). Ryzyko rozwoju
przewlekłego zapalenia wątroby w tej grupie chorych
jest 3 do 6 razy wyższe niż u osób bez koinfekcji HIV.
Zalecenia dotyczące wyboru optymalnego schematu
szczepień przeciwko wzw typu B, ochronnego miana
przeciwciał i wskazań do rewakcynacji u pacjentów
z chorobami przewlekłymi są przedmiotem licznych
opracowań naukowych i zmieniają się wraz z postępem
wiedzy medycznej i sytuacją epidemiologiczną (7-11).
W latach, kiedy przeprowadzano badanie, za ochronny
poziom przeciwciał anty-HBs u dzieci zakażonych HIV
przyjęto wartość ≥ 100 mIU/ml, podkreślano również
wyższą skuteczność schematu 4 dawkowego i szczepień podwójną dawką antygenu (1, 12, 13). Obecnie
u dzieci zakażonych HIV podstawowy cykl szczepień
przeciwko wzw typu B składa się z 3 dawek podawanych w schemacie 0, 1, 6 miesięcy, a za ochronny
poziom przeciwciał uznaje się wartość powyżej 10
mIU/ml. Utrzymano zalecenia dotyczące stosowania
kolejnego schematu w przypadku braku odpowiedzi na
szczepienie podstawowe oraz wskazania do podawania
dawek przypominających w celu utrzymania poziomu
przeciwciał anty-HBs ≥10 mIU/ml (7, 11, 14).
Celem pracy była ocena stanu uodpornienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B u dzieci
Nr 2
wertykalnie zakażonych HIV na podstawie obecności
przeciwciał poszczepiennych anty HBs.
MATERIAŁ I METODY
Badaniem objęto 49 dzieci zakażonych wertykalnie
HIV, będących pod opieką Kliniki Chorób Zakaźnych
Wieku Dziecięcego Akademii Medycznej w Warszawie
w latach 1997-2004. Matki tych dzieci były zakażone
HIV. Wiek pacjentów wynosił od 7 miesięcy do 15 lat.
Rozpoznanie postawiono w różnym wieku analizując i
wykluczając (zwłaszcza u dzieci starszych) wszystkie
czynniki, które mogłyby stanowić źródło zakażenia.
Najstarsze dziecko miało 15 lat, przebieg choroby przed
ostatecznym rozpoznaniem nie budził wątpliwości co do
źródła infekcji. Rozpoznanie odmatczynego zakażenia
HIV u dzieci poniżej 18 miesiąca życia potwiedzono na
podstawie dwukrotnego stwierdzenia obecności wirusa
(hodowla wirusa, oznaczenie materiału genetycznego
wirusa metodą PCR, oznaczenie antygenu p24, liczba
kopii RNA HIV), u dzieci w wieku ≥18 miesięcy na
podstawie testów immunoenzymatycznych, potwierdzonych testem Western Blot. U wszystkich dzieci
oznaczono antygen HBs i przeciwciała anty HBc total.
Wykluczono z badania dzieci zakażone wirusem zapalenia wątroby typu B.
Analiza historii chorób obejmowała następujące
parametry: wiek dziecka, wiek rozpoczęcia i rodzaj
terapii antyretrowirusowej, klasyfikację kliniczną
i immunologiczną pacjentów (według CDC), a także
liczbę i odsetek limfocytów T CD4+ oraz wiremię HIV
(liczbę kopii wirusa HIV). Powyższe parametry oceniono w momencie rozpoznania zakażenia HIV u dziecka
i objęcia opieką ośrodka specjalistycznego, w momencie szczepień oraz w chwili oznaczania przeciwciał
poszczepiennych. Przeanalizowano karty szczepień
pod względem liczby i czasu wykonanych szczepień.
Podstawowy cykl szczepień przeciwko wzw B
u dzieci, które nie były dotychczas szczepione, składał
się z 4 dawek, podawanych w terminach 0, 1, 2, 12 miesięcy. W ramach programu leczenia dzieci zakażonych
HIV rutynowo, co 6 - 12 miesięcy oznaczono przeciwciała anty-HBs. W przypadku spadku przeciwciał <100
mIU/ml podano dawkę przypominającą szczepionki.
U dzieci, u których poziom przeciwciał spadł do wartości nieoznaczalnych powtórzono cały cykl szczepień.
U dzieci, które nie odpowiedziały na szczepienie, kolejny cykl szczepień przeprowadzono podwójną dawką
antygenu. Stosowano szczepionki dla dzieci w dawkach
10 μg (Engerix B - GlaxoSmithKline, Hepavax Gene Green Cross Vaccine, Korea, Euvax B - LG Chemical
Ltd., Korea) oraz 5μg (H-B-VAX II - Merck Sharp
Dohme). Przeciwciała anty-HBs oznaczono metodami:
immunologiczną Ortho-Clinical Diagnostics (Vitros
Nr 2
Skuteczność szczepień przeciwko wzw typu B
anty-HBs) i immunoenzymatycznymi (ELFA; VIDAS
anty-HBs Total, bioMerieux Vitek oraz Hepanostica
anty-HBs, Organon Technika). Ochronny poziom
przeciwciał anty HBs zdefiniowano jako poziom równy
lub większy 100 mIU/ml, oznaczalny 10-99 mIU/ml,
niezadowalający poziom jako <10 mIU/ml.
Analiza statystyczna dotyczyła zbadania związków
pomiędzy następującymi zmiennymi: wiek w momencie
rozpoznania i rozpoczęcia leczenia ART, wiek w momencie badania, czas od ostatniego szczepienia, odsetek
limfocytów T CD4+, płeć, oznaczalna wiremia HIV,
głęboki niedobór odporności z szansą wykrycia przeciwciał. Wykorzystano w tym celu metody logistycznej analizy regresji. Zależności pomiędzy zmiennymi
jakościowymi badano wykorzystując dokładny test
Fisher’a. Zmienne natury ilościowej badano za pomocą
testu Wilcoxona. Wszelkie obliczenia wykonywano posługując się systemem SAS (SAS/STAT User’s Guide,
Version 8. Cary, NC, USA: SAS Institute Inc., 2003).
Na udział w badaniu uzyskano świadomą zgodę
rodziców lub opiekunów prawnych wszystkich dzieci.
Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej na prowadzenie
badania „Program leczenia dzieci zakażonych HIV”,
obejmujący program szczepień ochronnych.
Fazy badania:
Grupa A. U 21 dzieci oceniono obecność przeciwciał poszczepiennych anty-HBs w momencie rozpoznania zakażenia HIV.
Grupa B. U 49 dzieci oceniono obecność przeciwciał anty-HBs w momencie zakończenia badania (rok
2004).
Grupa C. U 14 dzieci oceniono skuteczność podstawowego cyklu szczepień, oznaczając przeciwciała
poszczepienne 2 - 7,5 miesięcy po szczepieniu.
WYNIKI
Grupa A. Obecność poszczepiennych przeciwciał
anty-HBs w momencie rozpoznania choroby oceniono
u 21 dzieci wertykalnie zakażonych HIV.
Średni wiek w momencie rozpoznania zakażenia
HIV wynosił 3,3 roku (od 2 miesięcy do 10 lat).
9/21 miało głęboki niedobór odporności. Liczba
limfocytów T CD4+ wahała się od 14 do 1926 μL/ml,
a odsetek od 1,7 do 46,5 %. Pierwsze szczepienia
przeciwko wzw B otrzymało 17 dzieci w okresie noworodkowym, dwoje w okresie niemowlęcym oraz
dwoje w wieku powyżej roku. Odstęp od ostatniego
szczepienia do obecnego badania wynosił od miesiąca
do 6,5 roku.
Troje (14%) dzieci miało poziom przeciwciał ≥100
mIU/ml. Przeciwciała poszczepienne w mianie ≥10
325
mIU/ml stwierdzono u 7 (33%) dzieci, w tym u dwojga
dzieci z głębokim niedoborem odporności.
Nie stwierdzono statystycznie istotnej zależności
pomiędzy szansą wykrycia przeciwciał anty HBs (zarówno dla poziomu ≥10 mIU/ml, jak i ≥100 mIU/ml)
a następującymi czynnikami: rozpoznanie zakażenia
HIV w pierwszym roku życia, wystąpienie głębokiego
niedoboru odporności do momentu badania, opóźnione
rozpoczęcie szczepień przeciwko wzw B, zastosowanie
schematu 3 versus 4 dawkowego.
Grupa B. Badanie objęło 49 dzieci (27 dziewcząt i 22
chłopców) wertykalnie zakażonych HIV, będących
pod opieką Kliniki, u których oznaczono przeciwciała
anty-HBs (rok 2004).
Przeciwciała poszczepienne w mianie ≥100 mIU/ml
stwierdzono u 37 (76%) pacjentów (u 88% poziom
przeciwciał wynosił ≥10 mIU/ml).
Przeciwciała poszczepienne stwierdzano istotnie
częściej u dzieci, u których zakażenie HIV rozpoznano
w pierwszym roku życia (p<0,01). Dzieci, u których
stwierdzono HBs Ab w mianie ≥ 100 mIU/ml były
młodsze (średnio w wieku 6 lat vs 8 lat) w porównaniu z dziećmi, które nie wytworzyły zadowalającego
poziomu przeciwciał. Wcześniej rozpoznano u nich
zakażenie HIV (średnio 2 lata versus 2,5 roku) i rozpoczęto leczenie ART (średnio 2,5 roku vs 4 lata). Miały
one wyższy odsetek limfocytów T CD4+ w czasie
rozpoznania zakażenia HIV (średnio 27,5% vs 21%)
i w dniu badania (średnio 47,7% vs 36,9%). Dzieci
z CD4% >15% w momencie rozpoznania istotnie
częściej posiadały przeciwciała anty-HBs w dniu badania niż dzieci z CD4% <15% (p<0,01). Przeciwciała
poszczepienne posiadało 23/27 dzieci bez głębokiego
niedoboru odporności w przeszłości i 13/21, u których
do momentu badania wystąpił głęboki niedobór odporności (o jednym dziecku brak danych). Dzieci bez
niedoboru lub z łagodnym niedoborem odporności
w przeszłości miały istotnie większą szansę na posiadanie przeciwciał w porównaniu z dziećmi, u których
do czasu badania wystąpił głęboki niedobór odporności
(OR=3,29; p<0,05).
W wieloczynnikowej logistycznej analizie regresji
uwzględniającej związki nieliniowe wykazano, że
najsilniejszymi wskaźnikami prognostycznymi obecności przeciwciał anty-HBs ≥100 mIU/ml w momencie
badania była wartość procentowa limfocytów T CD4+
w chwili badania i czas od ostatniego szczepienia. Zależności te miały charakter istotnie liniowy. Szansa na
posiadanie przeciwciał anty-HBs ≥100 mIU/ml w chwili badania rosła wraz ze wzrostem wartości procentowej limfocytów T CD4+ w chwili badania (OR=1,09;
p<0.01) (ryc. 1) oraz malała wraz z upływem czasu
od ostatniego szczepienia (OR=0,67; p<0.01) (rys. 2).
Nie wykazano statystycznie istotnego związku pomię-
326
Nr 2
50
20
10
5
1
1/5
1/10
1/20
1/50
30
40
50
60
Ryc. 1. CD4% w chwili badania jako wskaźnik prognostyczny stwierdzenia przeciwciał anty-HBs ≥100
IU/ml.
Fig 1. Presence of anti-HBs antibodies at evaluation
according to the CD4 percentage.
dzy obecnością przeciwciał anty-HBs w momencie
badania, a następującymi parametrami: wiek, wiremia
HIV w momencie badania, klasyfikacja kliniczna,
wiek rozpoczęcia szczepień oraz ilością otrzymanych
dotychczas dawek.
Grupa C. U 14 dzieci oceniono skuteczność podstawowego schematu szczepień przeciwko wzw B.
Mediana wieku w momencie rozpoznania zakażenia
HIV wynosiła 2 miesiące. Troje dzieci w momencie
rozpoznania miało głęboki niedobór odporności. U 12
dzieci szczepienia rozpoczęto zaraz po urodzeniu, u pozostałych dwóch - odpowiednio w 2 i w 7 roku życia.
Na szczepienie podstawowe przeciwko wzw typu
B odpowiedziało 13 z 14 (93%) badanych dzieci. U 12
(86%) dzieci poziom przeciwciał anty-HBs wynosił
≥100 mIU/ml, u jednego 23 mIU/ml. Dwoje dzieci
otrzymało 3-dawkowy, a dwanaścioro 4-dawkowy
schemat szczepień podstawowych. Jeden pacjent nie
wytworzył przeciwciał. Szczepienie rozpoczął w wieku
noworodkowym, otrzymał 4 dawki szczepionki. Zakażenie HIV rozpoznano u niego w 4 miesiącu życia, na
klinicznym etapie AIDS, bez niedoboru odporności, do
ukończenia cyklu szczepień podstawowych nie uzyskano zahamowania replikacji HIV.
DYSKUSJA
50
20
10
5
1
1 /5
1 /10
1 /20
1 /50
0
2
4
6
8
Ryc. 2. Czas od ostatniego szczepienia jako wskaźnik
prognostyczny stwierdzenia przeciwciał anty-HBs
≥100 mIU/ml w chwili badania.
Fig 2. Presence of anti-HBs antibodies according to time
since last vaccination against hepatitis B.
można ocenić określając poziom przeciwciał swoistych
– anty-HBs. Utrata ochronnego miana przeciwciał anty-HBs nie jest równoznaczna z brakiem odporności
na zakażenie, gdyż pamięć immunologiczna związana
z obecnością limfocytów pamięci typu B i T zapewnia
długotrwałą odporność. Pozwoliło to na zrezygnowanie
z zaleceń podawania dawek przypominających u osób
immunokompetentnych po prawidłowo przeprowadzonym szczepieniu podstawowym (7, 9). Pomiar pamięci
immunologicznej można wykonywać w warunkach in
vitro (wykazanie obecności komórek B wytwarzających
anty-HBs, stwierdzenie proliferacji komórek T oraz
wykrywanie cytokin) lub in vivo oznaczając przeciwciała anty-HBs po podaniu dawki przypominającej
szczepionki, która symuluje naturalne zakażenie.
Inne zalecenia obowiązują w stosunku do osób
z obniżoną odpornością i chorobami przewlekłymi, mogącymi mieć wpływ na odpowiedź poszczepienną (m.in.
zakażenie HIV, wrodzone niedobory odporności, pacjenci hemodializowani, z niewydolnością nerek i przewlekłymi chorobami wątroby) (8, 9, 12, 14). Pacjenci
HIV(+) gorzej odpowiadają na szczepienia, szybciej
tracą przeciwciała, w zależności od poziomu przeciwciał wskazane jest podanie dawek przypominających.
Oznaczenia dotyczące pamięci immunologicznej metodą in vitro mogą nie być wystarczająco wystandary-
Nr 2
327
zowane i czułe (15). Chociaż pamięć immunologiczną
można oceniać pośrednio (jej wskaźnikiem jest dobra
odpowiedź po podaniu dawki przypominającej), nie
wiadomo, czy u pacjentów zakażonych HIV zapewnia
ona wystarczającą ochronę przed zakażeniem HBV
(16, 17). Z powodu małej liczby dzieci, u których poziom przeciwciał był nieoznaczalny, w przedstawionej
pracy nie badano odpowiedzi po podaniu dawki przypominającej. Jako poziom ochronny przyjęto wartość
≥100 mIU/ml, zgodnie z zaleceniami obowiązującymi
w tamtym okresie dla dzieci zakażonych HIV (1).
Obecność przeciwciał w momencie rozpoznania
zakażenia HIV. W badaniach przeprowadzonych u
zdrowych dzieci przeciwciała anty-HBs po 10-12
latach od szczepienia stwierdzano u 80% dzieci (18).
W badaniach Scolfaro 72% dzieci zakażonych HIV odpowiedziało serokonwersją miesiąc po szczepieniu. Po
13 - 18 miesiącach przeciwciała anty-HBs miało 42%
dzieci (13). W badaniach Siriaksorn wśród dzieci zakażonych HIV z głęboką immunosupresją przeciwciała
anty HBs posiadał tylko 1% badanych (19). W przedstawionej pracy przeciwciała poszczepienne ≥100 mIU/ml
w momencie rozpoznania zakażenia HIV stwierdzono u 14% dzieci. Miano przeciwciał ≥10 mIU/ml
posiadało 33% dzieci zakażonych HIV. Nie można
rozstrzygnąć, na ile wyniki te odzwierciedlały brak
serokonwersji po szczepieniu podstawowym, a na ile
wiązały się z zanikiem przeciwciał wraz z upływem
czasu. Przeciwciała oceniano w różnym czasie od
ostatniego szczepienia – od miesiąca do 6,5 roku. Tak
niskie odsetki dzieci posiadających przeciwciała anty
HBs w momencie rozpoznania wertykalnego zakażenia HIV wskazują, że pacjenci HIV(+) z naturalnym
przebiegiem choroby podstawowej są słabo chronieni
przeciwko zakażeniu HBV.
Obecność przeciwciał poszczepiennych w momencie
badania. W momencie badania 76% dzieci posiadało
przeciwciała anty-HBs ≥100 mIU/ml. W badaniach
Fernandes w grupie dzieci zakażonych HIV, u których
nie stosowano dawek przypominających, tylko 24%
pacjentów posiadało przeciwciała poszczepienne (20).
Szansa na obecność przeciwciał malała wraz z czasem
od ostatniego szczepienia (p<0,01) i było to zgodne z
oczekiwaniami. Większą szansę na posiadanie przeciwciał anty HBs miały dzieci, u których zakażenie HIV
rozpoznano w 1 roku życia (p<0,01). Fakt ten podkreśla
wagę wczesnej diagnostyki i rozpoczęcia leczenia jak
najwcześniej, tj. w pierwszym roku życia, aby zapobiec
między innymi niedoborowi odporności. Udowodniono istotny statystycznie związek pomiędzy odsetkiem
limfocytów T CD4+ a szansą na posiadanie przeciwciał
(p<0,01). Co więcej wykryto związek pomiędzy szansą
na posiadanie przeciwciał w momencie badania, a odsetkiem limfocytów T CD4+ w momencie rozpoznania
zakażenia HIV (p<0,01), czyli z reguły z najniższą
kiedykolwiek stwierdzaną wartością procentową limfocytów T CD4+. U dziecka zakażonego wertykalnie
HIV, wirus niszczy limfocyty T CD4+ dziewicze. Zastosowanie leczenia ART z reguły powoduje wzrost bezwzględnej wartości limfocytów T CD4+. Nie oznacza
to jednak pełnej rekonstrukcji jakościowej. Wyniki te
świadczą o zależności pomiędzy stopniem zniszczenia
układu immunologicznego a szansą na jego późniejszą
odbudowę i możliwością odpowiedzi na szczepienia.
Odpowiedź na szczepienie podstawowe. Według
piśmiennictwa, u dzieci zakażonych HIV, w porównaniu
ze zdrowymi, opisywano słabszą odpowiedź na szczepienia przeciwko wzw B: od 25% do 78% pacjentów
odpowiedziało na szczepienie (11, 16, 21). U większości
dzieci stosowano dawkę 10μg. W pracy, w której uzyskano najlepszy wynik (78%), stosowano dawkę 20μg
(21). Skuteczność szczepień u osób dorosłych HIV(+)
była niska i wynosiła od 24 do 56% (22, 23). Lepiej
odpowiadały osoby bez niedoboru odporności tj. z liczbą limfocytów T CD4+ powyżej 500 (11). Większość
badań przeprowadzona była przed stosowaniem efektywnego, agresywnego leczenia antyretrowirusowego.
W przedstawionej pracy stwierdzono wysoką
skuteczność szczepienia podstawowego: u 86% dzieci
stwierdzono poziom przeciwciał ≥100 mIU/ml, u 93%
poziom przeciwciał ≥ 10 mIU/ml. Szczepienie było
skuteczne również u 3 dzieci, u których stwierdzono
w przeszłości głęboki niedobór odporności. Chłopiec,
który nie wytworzył przeciwciał po szczepieniu, odpowiedział na kolejny schemat szczepień przeprowadzony
podwójną dawką. W przedstawionej pracy nie wykazano wyższej skuteczności schematu 4 dawkowego nad
3 dawkowym.
WNIOSKI
1. Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia antyretrowirusowego zwiększa skuteczność szczepień
przeciwko wzw B. Przyjęty schemat zapobiegania
wzw B był skuteczny.
2. Szansa utrzymywania się przeciwciał poszczepiennych przeciwko wzw B malała w miarę upływu czasu od ostatniego szczepienia oraz wraz ze spadkiem
odsetka limfocytów T CD4+.
3. Skuteczność szczepienia podstawowego przeciwko
wzw B u dzieci zakażonych HIV, leczonych ART
jest wysoka, ale niższa niż u dzieci zdrowych.
PIŚMIENNICTWO
1. Marczyńska M. Zakażenie HIV u dzieci: odrębności
kliniczne i terapeutyczne, profilaktyka zakażeń wertykalnych, opieka medyczna nad dzieckiem zakażonym
328
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
HIV. W: Halota W, Juszczyk J, red. HIV/AIDS, Poznań:
Termedia, 2006; 85-95.
Kowalska A, Niemiec T, Midaoui EI, i in. Effect of
antiretroviral therapy on pregnancy outcome in HIV-1
positive women. Med Wieku Rozw 2003; 7: 459-468.
Marczyńska M, Popielska J, Szczepańska-Putz M,
Dobosz S, Ołdakowska A. 20-letnie doświadczenie w
opiece nad dziećmi zakażonymi HIV, Przegl Epidemiol
2007; 61: 363-369.
Niemiec T, Kotarski J, Radowicki S i in. Rekomendacje
Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie zapobiegania perinatalnej transmisjii HIV z dnia 24.10.2008 r: Ginekol Pol 80; 2009 (1):
59-62
Jablonowska E, Kuydowicz J, Małolepsza E. Prevalence
of HBV and HCV infection in HIV-positive patients in
Łódź region. HIV AIDS Rev 2006; 5: 25-29.
Rockstroh J. Management of Hepatitis B and C in HIV
co-infected patients. J AIDS 2003; 34: S59-S65.
Banatvala J. and Consensus Committee. Are booster
immunisations needed for lifelong hepatitis B immunity.
Lancet 2000;355, 561-565.
Bernatowska E. Profilaktyka chorób zakaźnych w
stanach zaburzonej odporności. Standardy Medyczne/
Pediatria 2008; 4(5): 393-424.
Madaliński K, Bednarek M, Okręglicki P. Analiza czynników wpływających na skuteczność szczepień przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Warszawa:
Wyd. PZH, 2002.
Jackowska T, Rokicka-Milewska R, Madalinski K, i in.
Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby
typu B u dzieci z przewlekłymi chorobami krwi leczonych immunosupresyjnie. Przegl Epidemiol 1997; 51:
255-265.
Keating G, Noble S: Recombinant Hepatitis B vaccine (Engerix B). A review of its immunogenicity and
protective efficacy against hepatitis B. Drugs 2003; 63:
1021-1051.
Szczepańska-Putz M, Marczyńska M. Program szczepień
ochronnych dzieci urodzonych przez matki HIV (+) i
dzieci zakażonych HIV. Polskie Towarzystwo Naukowe
AIDS. W: Kompleksowa opieka nad pacjentem z HIV/
AIDS. Konferencja Naukowo-Szkoleniowa „Vistula
2006”, 2006, 18-21 maja, Dębe, Polska, 92-94.
Scolfaro C, Fiammengo P, Balbo L, i in. Hepatitis B
vaccination in HIV-1 infected children: double efficacy
doubling the paediatric dose. AIDS 1996; 10: 1169-1170.
Nr 2
14. Center for Disease Control and Prevention. Guidelines
for the prevention and treatment of opportunistic infections among HIV-exposed and HIV-infected children.
MMWR 2009;58: 68-73.
15. Bauer T, Jilg W. Hepatitis B surface antigen-specific T
and B cell memory in individuals who lost protective
antibodies after hepatitis B vaccination. Vaccine 2006;
24: 572-77.
16. Moss WJ, Clements CJ, Halsey NA. Immunization of
Children at risk of infection with human immunodeficiency virus. Bulletin WHO 2003; 81: 61-70.
17. Obaro S, Pugatch D, Luzuriaga K. Immunogenicity
and efficacy of childhood vaccines in HIV-1-infected
children. Lancet Infect Dis 2004; 4: 510-518.
18. Pokorska-Lis M, Marczyńska M: Odporność przeciwko wzw typu B u dzieci 10-12 letnich szczepionych w
okresie niemowlęcym. Przewodnik Lekarza 2009; 4: 54.
19. Siriaksorn S, Puthanakit T, Sirisanthana T, i in. Prevalence of protective antibody against hepatitis B virus
in HIV-infected children with immune recovery after
highly active antiretroviral therapy. Vaccine 2006; 24:
3095-3099.
20. Fernandes SJ, Slhessarenko N, Souto FJ. Effects of
vertical HIV infection on the persistence of anti-HBs
after a schedule of three doses of recombinant hepatitis
B vaccine. Vaccine 2008; 26(8): 1032-1037.
21. Zuin G, Principi N, Tornaghi R, i in. Impaired response
to hepatitis B vaccine in HIV infected children. Vaccine
1992; 10: 857-869.
22. Pasricha N, Datta U, Chawla Y, i in. Immune responses
in patients with HIV infection after vaccination with
recombinant Hepatitis B virus vaccine. BMC Infect Dis
2006; 30: 65.
23. Rey D, Krantz V, Partisani M, i in. Increasing the number of hepatitis B vaccine injections augments anti-HBs
response rate in HIV-infected patients. Effects on HIV-1
viral load. Vaccine 2000; 18: 1161-1165.
Agnieszka Ołdakowska
Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
01-201 Warszawa, ul.Wolska 37
Tel. (22) 33-55-250
Nr 2
Instrukcja dla autorów
329
INSTRUKCJA DLA AUTORÓW
ZASADY PRZYGOTOWANIA RĘKOPISÓW KIEROWANYCH
DO PUBLIKACJI W PRZEGLĄDZIE EPIDEMIOLOGICZNYM
Międzynarodowy Komitet Redaktorów Czasopism
Medycznych (The International Committeee of Medical
Journal Editors, ICMJE, dawniej Vancouver Group) wydał w 1997 roku piątą wersję „Ujednoliconych zasad dla
rękopisów skierowanych do czasopism medycznych”
(Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to
Biomedical Journals) (1).
Około 500 czasopism medycznych na świecie stosuje „Ujednolicone zasady” (uz.). Redakcja Przeglądu
Epidemiologicznego, podobnie jak redakcje innych
czasopism wydawanych przez PZH, postanowiła
zaakceptować uz. i stosować je jako instrukcje dla
autorów pragnących publikować swe prace w naszym
czasopiśmie. Zasady te obowiązują autorów od nr 1
w roku 2001.
Poniżej przedstawiamy główne punkty tych zasad.
1. Zasady przygotowania pracy przesyłanej do
publikacji
Zgłaszając artykuł do publikacji, autor powinien nadesłać pisemne oświadczenie, że praca nie została i nie
zostanie złożona do druku w innym czasopiśmie przed
opublikowaniem jej w Przeglądzie Epidemiologicznym.
Praca musi zawierać aprobatę kierownika zakładu lub
kliniki potwierdzoną jego podpisem.
Podwójna publikacja jest to publikacja, której treść
zawiera istotne elementy pracy już uprzednio opublikowanej. Czytelnicy czasopism medycznych mają prawo
wierzyć, że publikowany artykuł jest pracą oryginalną.
Jeżeli tak nie jest, artykuł powinien być poprzedzony wyraźnym oświadczeniem, że jest on powtórnie
publikowany i powody takiej publikacji powinny być
sprecyzowane. Należy również podać bibliograficzną
pozycję pierwotnej publikacji.
Autorzy powinni przestrzegać instrukcji dotyczącej
charakteru artykułów preferowanych przez kwartalnik.
Przegląd Epidemiologiczny zamieszcza:
a) prace doświadczalne, metodyczne i terenowe z dziedziny epidemiologii, zapobiegania i zwalczania
chorób zakaźnych i niezakaźnych; analizy i szacunki
epidemiologiczne, prace z zakresu zdrowia publicznego;
b) prace oraz doniesienia kliniczne z zakresu chorób
zakaźnych;
c) prace poglądowe z dziedziny epidemiologii, zapobiegania i kliniki chorób zakaźnych i zdrowia
publicznego;
d) oceny książek i wydawnictw z wyżej wymienionych
dziedzin;
Redakcja będzie przyjmować prace napisane
w języku angielskim.
Strona edytorska tych prac powinna być zgodna
z Instrukcją dla Autorów: streszczenie w językach
polskim i angielskim, słowa kluczowe, podpisy tabel
i rycin – w języku polskim i angielskim.
The Polish Epidemiological Review accepts articles in English. They have to be prepared according
to Uniform Requirements for Manuscripts Submitted
to Biomedical Journals [editorial]. New Engl J Med
1997;336:309-15.
Redakcja chętnie zamieszcza listy do redakcji,
mające charakter dyskusji z autorami artykułów zamieszczonych w kwartalniku lub opinie o stosowanych
w kraju sposobach zapobiegania i zwalczania chorób
zakaźnych.
2. Instrukcja dotycząca przygotowania maszynopisu
2.1. Prace przeznaczone do druku powinny być nadesłane do Redakcji w 2 egzemplarzach maszynopisu
o formacie A4, pisane jednostronnie z zachowaniem
marginesu 4 cm z lewej strony i 1,5 odstępu pomiędzy wierszami (28-31 wierszy na stronie). Poszczególne strony powinny być numerowane.
Do maszynopisu należy załączyć kopie artykułu w formie elektronicznej (na dyskietce, płycie
CD).
Dostarczając dyskietkę lub płytę autorzy powinni upewnić się, że tekst jest identyczny z tekstem
maszynopisu i podać wyraźną nazwę pliku, w którym jest zapisany artykuł. Dopuszcza się dyskietki
przygotowane w języku WORD (6,0 lub 7,0).
Materiały na dyskietkach i papierze powinny
być przygotowane z wykorzystaniem czcionki typu
Arial do rycin, wykresów i fotografii (10–12 pkt.)
oraz czcionki typu Times do podpisów pod ryciny
i pisania tekstu podstawowego.
2.2. Pierwsza strona tekstu powinna zawierać kolejno
na środku strony: pełne imię i nazwisko autora (autorów) kursywą, tytuł polski pracy (dużymi pogrubionymi literami alfabetu), tytuł angielski (dużymi
niepogrubionymi literami alfabetu), nazwę(nazwy)
placówki, w której wykonano pracę, a następnie
streszczenie i abstrakt, słowa kluczowe w językach polskim i angielskim (Times 10-12 pkt).
330
STRESZCZENIE I ABSTRAKT nie powinny zawierać więcej niż po 200 słów (nie więcej niż po 25 wierszy
maszynopisu). Streszczenie powinno rekapitulować
fakty i wnioski zawarte w pracy. W najkrótszy sposób
należy podać cel pracy, podstawowe metody i procedury, główne obserwacje i najważniejsze wnioski.
Streszczenie i abstrakt należy dołączyć do maszynopisu
na oddzielnych, nienumerowanych kartkach.
SŁOWA KLUCZOWE (3-5) w języku polskim
i angielskim powinny być umieszczone: polskie pod
streszczeniem, angielskie pod abstraktem, np.
Słowa kluczowe: Hib, szczepienia, skuteczność
Key words: Hib, vaccination, effectiveness
W tekście artykułu należy wyróżnić następujące
części:
Wstęp, Materiał i metody, Wyniki, Dyskusja, Wnioski,
Piśmiennictwo, Adres do korespondencji.
Poszczególne części tekstu mogą być wyróżnione
podtytułami, o ile uczyni to tekst bardziej przejrzystym.
Zasady te dotyczą terenowych prac epidemiologicznych lub prac klinicznych, laboratoryjnych prac
doświadczalnych. Inne rodzaje artykułów, takie jak
opisy przypadków klinicznych, prace poglądowe czy
sprawozdania mogą mieć odrębne formy.
WSTĘP – należy uzasadnić cel podjęcia badań i wyraźnie go sprecyzować. Cytowane we wstępie piśmiennictwo należy ograniczyć tylko do pozycji mających
bezpośredni związek z treścią wstępu. We wstępie nie
podaje się wyników ani wniosków z przeprowadzonych
badań.
MATERIAŁ I METODY – należy podać informacje
dotyczące przedmiotu badań, zastosowanych metod i
użytych materiałów w sposób na tyle wyczerpujący,
aby umożliwić czytelnikowi powtórzenie doświadczenia czy obserwacji. Należy precyzyjnie opisać leki,
szczepionki, odczynniki czy substancje stosowane
w pracy. Dla powszechnie znanych metod należy
podać pozycję piśmiennictwa, łącznie z metodami
statystycznymi stosowanymi w pracy, dla metod już
opublikowanych ale powszechnie nieznanych, podać
krótki opis z pozycjami piśmiennictwa, natomiast dla
nowych lub istotnie zmodyfikowanych metod – podać
ich pełny opis. W pracach epidemiologicznych należy
podać informacje o planie (protokole) badania obejmującym badaną populację (wiek, płeć, historię szczepień
ochronnych i inne ważne cechy), metody randomizacji,
czy przydziału do poszczególnych grup.
WYNIKI – należy podać w logicznej sekwencji
w tekście, tabelach i rycinach. Danych z tabel i rycin
nie należy powtarzać w tekście, gdzie powinny być
podsumowane najważniejsze informacje.
Nr 2
DYSKUSJA – należy podkreślić nowe lub ważne
aspekty wyników badań i omówić ich implikacje oraz
podać ich ograniczenia. Wyniki własnych badań powinny być ocenione na tle piśmiennictwa wykorzystywanego przez autorów artykułu. Nie należy powtarzać
szczegółowych danych przedstawionych w poprzednich
częściach artykułu.
WNIOSKI – należy sprecyzować w punktach lub podać
krótko w formie opisowej. Wnioski powinny łączyć się
logicznie z celami pracy przedstawionymi we wstępie.
Należy unikać stwierdzeń i wniosków niewynikających
z własnej obserwacji. Autorzy powinni wystrzegać się
stwierdzeń na temat kosztów lub korzyści, jeżeli ich
praca nie zawiera ekonomicznych danych i ich analizy.
Jeżeli proponuje się hipotezę, należy jasno podać, że
jest to hipoteza. Nie należy we wnioskach zamieszczać
wyników!
PIŚMIENNICTWO – należy ograniczyć tylko do
pozycji cytowanych w tekście i mających bezpośredni
związek z tematem pracy – nie więcej niż 25 pozycji.
Pozycje piśmiennictwa powinny być ułożone w kolejności ich cytowania.
Przy cytowaniu prac w tekście należy podawać
w nawiasach okrągłych tylko liczbę porządkową odnośnej publikacji w spisie piśmiennictwa. Należy również
podać pozycje cytowane w tabelach lub w legendzie
rycin oraz unikać cytowania streszczeń i niepublikowanych prac i sprawozdań.
Prace akceptowane do druku, ale jeszcze niepublikowane powinny być oznaczone jako: „w druku”;
autorzy powinni uzyskać pisemną zgodę na zacytowanie
takiej pracy, jak też potwierdzenie, że cytowana praca
została zaakceptowana do druku. Informacje pochodzące z manuskryptów przesłanych do redakcji, ale nie
akceptowanych do druku powinny być cytowane jako
„niepublikowana praca” w tekście, a nie w wykazie
piśmiennictwa – po uzyskaniu pisemnego pozwolenia
od autora. Należy unikać cytowania „informacja własna” lub „informacja osobista” chyba, że dane takie
dostarczają istotnych informacji niedostępnych z publikowanych źródeł. W takich przypadkach nazwisko
osoby i data uzyskania informacji powinny być cytowane w tekście.
W wykazie piśmiennictwa należy zachować następującą kolejność:
a) nazwisko autora (-ów) i pierwsze litery ich imion.
Jeżeli liczba autorów nie przekracza trzech należy
zacytować wszystkich, jeżeli autorów jest więcej niż
trzech, należy zacytować trzech i dodać „i in.
b) tytuł pracy w pełnym brzmieniu;
c) tytuł czasopisma w uznanym skrócie (według The
List of Journal Indexed in Index Medicus);
d) rok;
Nr 2
e) tom;
f) pierwsza i ostatnia strona pracy
Dla wydawnictw nieperiodycznych (np. książek)
należy podać autora (-ów), tytuł rozdziału w pracach
zbiorowych, tytuł książki, nazwisko i inicjały jej redaktora, miejsce wydania, wydawcę i rok wydania oraz
strony od – do cytowanego rozdziału.
PRZYKŁADY:
Artykuły z obcojęzycznego czasopisma medycznego:
Schmitt-Grohe S, Cherry JD, Heininger U, i in. Pertussis
in German adult. Clin Infect Dis 1995;21:860–6.
Vega KJ, Pina J, Krevsky B. Heart transplantation is
associated with an increased risk for pancreatobiliary
disease. Ann Intern Med 1996;124(11):980–3.
Pozycje bez autora należy cytować jako: Anonimowe
lub Editorial. Np.: Cancer in South Africa [editorial].
S Afr Med J 1994;84:15.
Artykuły z polskojęzycznego czasopisma medycznego:
Kostrzewski J. Postępy wykorzenienia poliomyelitis w
świecie. Przegl Epidemiol 1994;48:355–60.
Naruszewicz-Lesiuk D, Wieczorkiewicz N, IwińskaBuksowicz B, i in. Podostre stwardniające zapalenie
mózgu (SSPE) w Polsce w latach 1990–1993. V
etap badań epidemiologicznych. Przegl Epidemiol
1995;49:261–6.
Książki i monografie
Uwaga! Należy koniecznie podawać strony, na które
powołuje się Autor.
1. Juszczyk J, Gładysz A. Diagnostyka różnicowa
chorób zakaźnych. Wyd 2. Warszawa: Wydaw. Lek.
PZWL; 1996: strona od – do.
2. Jeśli autorem jest organizacja to: World Health Organization / United Nations Children’s Fund. State
of the world’s vaccines and immunization. Geneva:
WHO; 1996: strona od – do.
3. Jeśli rozdział w książce to: Krotochwil-Skrzypkowa
M. Odczyny i powikłania poszczepienne. W: Dębiec
B, Magdzik W, red. Szczepienia ochronne. Wyd 2.
Warszawa: PZWL;1991:76–81.
4. Jeśli doniesienie z konferencji to: Bengtsson S, Solheim BG. Enforcement of data protection, privacy
and security in medical informatics. In: Lun KC, Degoulet P, Piemme TE, Rienhoff O, editors. MEDINFO 92. Proceedings of the 7th World Congress on
Medical Informatics; 1992 Sep 6–10; Geneva, Switzerland. Amsterdam: North-Holland;1992,1561–5.
5. Cytowanie artykułów rozpowszechnianych w formie
elektronicznej przez internet może być dokonywane
przez podanie ich adresu internetowego oraz danych
331
bibliograficznych ich wersji drukowanej, jeśli taka
istnieje, np.Outbreak of Bacterial Conjunctivitis at a
College –New Hampshire. MMWR 2002;51:205-7.
http://www.cdc.gov./mmwr/.
Adres do korespondencji – należy podawać nazwę i
adres miejsca pracy lub prywatny autora (autorów) oraz
podać numery telefonów i adres e-mail).
Tabele – należy pisać na oddzielnych stronach i ponumerować kolejno cyframi rzymskimi. Numeracja
tabel powinna odpowiadać chronologii lub pojawianiu się w tekście. Tabele powinny być zaopatrzone
w tytuły (u góry) w języku polskim i angielskim.
Każda kolumna tabeli powinna posiadać krótki
nagłówek, a szersze wyjaśnienia powinny być zamieszczone w odnośnikach pod tabelą, a nie w nagłówku.
W wyjaśnieniach należy wyraźnie opisać statystyczne miary zmienności, takie np. jak standardowe
odchylenie czy standardowy błąd średnich. Liczbę
tabel należy ograniczyć tylko do istotnie niezbędnych
dla dokumentacji uzyskanych wyników.
Ryciny – na odwrocie każdej ryciny podać: nazwisko autora, tytuł pracy, kolejny numer ryciny
oraz oznaczyć jej dół i górę. Fotografie powinny być
czytelne, wykonane na błyszczącym papierze. Ryciny
mogą być wykonane techniką komputerową. Należy je
dostarczać wraz z wydrukiem, w formacie TIF, Corel,
jpg (w odpowiedniej rozdzielczości).
Ryciny powinny być zaopatrzone w podpisy w języku polskim i angielskim.
Na oddzielnej kartce należy zamieścić podpisy pod
ryciny w języku polskim i angielskim.
W odpowiednim miejscu tekstu należy podać
w nawiasach kolejne numery rycin lub tabel np. (ryc. 1)
lub (tab. I). Miejsca włączenia materiału ilustracyjnego powinny być zaznaczone ołówkiem na marginesie
maszynopisu.
Objętość artykułów – oryginalna praca naukowa nie
może przekraczać 10 stron maszynopisu włączając
tabele, ryciny, piśmiennictwo i streszczenie w języku
angielskim. Krótkie komunikaty, doniesienia tymczasowe i doniesienia kazuistyczne z zakresu chorób
zakaźnych nie mogą przekraczać 3 stron maszynopisu
wraz z piśmiennictwem i streszczeniem. Prace poglądowe nie mogą przekraczać 12 stron maszynopisu
włączając streszczenie i abstrakt, ryciny, tabele i piśmiennictwo.
Zasady ogólne – każda praca jest poddawana ocenie
przez niezależnych recenzentów.
Redakcja zastrzega sobie prawo poprawiania usterek stylistycznych i mianownictwa oraz dokonywania
332
koniecznych skrótów, bez porozumienia z autorem.
Autorzy prac oryginalnych i poglądowych otrzymują
bezpłatnie 15 odbitek artykułu.
Wydawca zastrzega sobie prawo przeznaczenia
niektórych odbitek do handlu księgarskiego.
PIŚMIENNICTWO
1. Uniform Requirements for Manuscripts Submitted
to Biomedical Journals [editorial]. New Engl J Med
1997;336:309–15.
Nr 2

przeglad PZH 2-2010.indb

Transkrypt

Podobne dokumenty

śmiertelność

Kampania „Melanż. oczekiwania vs. rzeczywistość”,Zakażenia

vesbo - Integrisplus.pl

ZAKAŻENIE BAKTERIĄ E - coli

Jesień i zima to okres wzmożonych zachorowań na

Epidemiologia nowotworów głowy i szyi w Polsce i w Europie