Magdalena Wojarska, Konkurencyjnosc wojewodztwa

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 18, Nr 3/2014
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionalny w liczbach
dr Magdalena Wojarska1
KONKURENCYJNOŚĆ
WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
NA TLE POZOSTAŁYCH REGIONÓW POLSKI
Wprowadzenie
Pojęcie „konkurencyjność” trafiło do terminologii ekonomicznej w latach 80.
XX w. głównie dzięki pracom naukowym M. Portera2. Pomimo, że intensywne
badania w tym temacie prowadzone są stosunkowo krótko3, określenie to doczekało się bardzo wielu ujęć i definicji4.Najczęściej jest ono interpretowane jako zdolność do osiągania sukcesu w rywalizacji rynkowej5.W odróżnieniu od konkurencji, która jest zbiorem czynności polegających na rywalizowaniu w dążeniach do
osiągania podobnych celów, konkurencyjność jest traktowana jako cecha jednostki
pozwalająca jej sprostać wymaganiom narzuconym przez konkurentów6.
1
Dr Magdalena Wojarska, adiunkt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
E. Łaźniewska, R. Chmielewski, Konkurencyjność regionalna jako termin w ekonomii [w:] Konkurencyjność regionalna. Koncepcje-strategie-przykłady, E. Łaźniewska, M. Gorynia (red), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 15.
3
A. Oleksiuk, Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, Oficyna
Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2009, s. 25.
4
Autorzy opracowania Czynniki i miary międzynarodowej konkurencyjności gospodarek w kontekście globalizacji – wstępne wyniki badań zidentyfikowali ponad 400 definicji konkurencyjności.
Szerzej na ten temat:
http://akson.sgh.waw.pl/~zczajk/IGS_homepage/documents/WorkingPapers/wp284.pdf.
5
W. Kosiedowski, Regiony Europy Środkowo-Wschodniej w procesie integracji (ze szczególnym
uwzględnieniem wschodniego pogranicza Unii Europejskiej), Wyd. Nauk. UMK Toruń 2008,
s. 67.
6
Z. Przygodzki, Konkurencyjność regionu jako podstawowy warunek rozwoju regionalnego, „Prace
naukowe AE im Oskara Langego we Wrocławiu” 2002, nr 939, s. 110; M. Stankiewicz, Konku2
129
O konkurencyjności najczęściej mówi się w kontekście przedsiębiorstw, ale jak
zaznaczają G. Gorzelak i B. Jałowiecki7, współcześnie do walki konkurencyjnej
stanęły także układy terytorialne: państwa, regiony, miasta i gminy. W tym ujęciu, konkurencyjność jest sposobem porównania względnej wydajności gospodarek, co pomaga w określeniu zapóźnionych obszarów, ale nie wskazuje przyczyn
tych opóźnień8.J. Meyer-Stamer9 zdefiniował konkurencyjność terytorialną jako
zdolność generowania wysokich i rosnących dochodów oraz poprawy warunków
życiowych ludzi zamieszkujących dany obszar. Podobnego zdania są autorzy The
Global Competitiveness Report 2014-201510 twierdząc, że konkurencyjność to
zbiór instytucji, polityk i czynników, które determinują poziom produktywności
kraju, co ma wpływ na dobrobyt oraz stopy zwrotu z inwestycji. Ich zdaniem
bardziej konkurencyjna gospodarka to taka, która może rozwijać się szybciej
w czasie.
Jednym z poziomów konkurencyjności terytorialnej jest konkurencyjność regionu, która jest pojęciem nieporównywalnie mniej ścisłym niż konkurencyjność
produktu czy przedsiębiorstwa. Wynika to ze złożoności podmiotu definicji: jego
uwarunkowań, instrumentów i czynników rozwoju, wielości i różnorodności podmiotów gospodarczych oraz możliwości ich współdziałania11.
Ogólnie, hasło to można zinterpretować jako zdolność regionów do przystosowywania się do zmieniających się warunków, pod kątem utrzymania lub poprawy
pozycji w toczącym się między regionami współzawodnictwie12.Tak rozumiana
konkurencyjność jest wypadkową wielu wzajemnie ze sobą powiązanych czynników13, w tym przede wszystkim: zróżnicowania struktury ekonomicznej; dostęprencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, TNOiK, Toruń 2005, s. 18.
7
G. Gorzelak, B. Jałowiecki, Konkurencyjność regionów, „Studia Regionalne i Lokalne” 2000,
nr 1(1), s. 8.
8
J. Dunning, E. Bannerman i S. Lundan, Competitiveness and Industrial Policy in Northern Ireland,
Northern Ireland Research Council, Research Monograph 5 podane za: D.J. Brooksbank, D.G.
Pickamell, Regional Competitiveness Indicators. A reassessment of method., „Local Economy”
1999, vol. 13, no 4, s. 311.
9
J. Meyer-Stamer, Systemic Competitiveness and Local Economic Development [w:] Large Scale
Systemic Change: Theories, Modelling and Practices, S. Bodhanya (red.), Mesopartner Duisburg
2008, s. 7.
10
X. Sala-I-Martín, B. Bilbao-Osorio, A. Di Battista, M. Drzeniek, H. C. Galvan, T. Geiger, The
Global Competitiveness Index 2014–2015: Accelerating a Robust Recovery to Create Productive
Jobs and Support Inclusive Growth [w:] The Global Competitiveness Report 2014–2015,
K. Schwab (red.), World Economic Forum, Genewa 2014, s. 3.
11
W. Budner, Lokalizacja przedsiębiorstw. Aspekty ekonomiczno-przestrzenne i środowiskowe,
Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2003, s. 47.
12
Winiarski, Konkurencyjność: kryterium wyboru czy kierunek strategii i cel pośredni polityki Re
gionalnej? [w:] Konkurencyjność regionów, M. Klamut (red.), Wyd. AE im Oskara Langego we
Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 9.
13
Wnikliwy przegląd czynników konkurencyjności regionalnej zawarty jest m.in. w pracach:
E. Łaźniewska, M. Gorynia (red.), Konkurencyjność regionalna. Koncepcje-strategie-przykłady,
130
ności komunikacyjnej; innowacyjności i przedsiębiorczości mieszkańców; wykształcenia i ogólnego potencjału intelektualno-kulturowego społeczności regionalnej; stopnia samoorganizacji społeczeństwa; stanu środowiska naturalnego;
zaplecza naukowo-badawczego i rozwojowego; jakości zarządzania rozwojem
regionu; zdolności absorpcyjnych inwestycji krajowych i zagranicznych; rezerw
terenów nadających się do inwestycji. Istotny wpływ wywiera również otoczenie
makroekonomiczne, w tym polityka gospodarcza państwa oraz sytuacja międzynarodowa14.
Zdaniem T. Markowskiego15 konkurencyjność regionów składa się z dwóch
subobszarów, tj. konkurowania pośredniego i bezpośredniego. Pierwszy jest wyrażany i mierzony zdolnościami konkurencyjnymi przedsiębiorstw zlokalizowanych
w regionie, i polega na tworzeniu właściwych warunków otoczenia biznesu. Drugi natomiast, oznacza rywalizowanie upodmiotowionych jednostek terytorialnych,
o różnego rodzaju korzyści, np. o inwestorów. Z powyższego wynika, że konkurencyjności regionów nie można ograniczać jedynie do podmiotów gospodarczych
zlokalizowanych na danym obszarze. W analizach uwzględniać trzeba także działania różnych aktorów regionalnej sceny społeczno-ekonomicznej, którzy swoimi
decyzjami kształtują otoczenie funkcjonujących w regionie przedsiębiorstw16.
A. Golejewska i D. Gajda17 (za W. Bieńkowskim) wyróżnili trzy typy konkurencyjności: wynikową, czynnikową i czynnikowo-wynikową. Pierwszy typ odnosi się do rezultatów osiąganych przez daną gospodarkę i koncentruje na osiągniętej
przez nią pozycji konkurencyjnej z pominięciem przyczyn uzyskanych wyników.
W drugim, siła ciężkości przeniesiona jest na ocenę potencjału konkurencyjnego
(zdolności konkurencyjnej). Pociąga to za sobą analizę zjawisk ekonomicznych
decydujących o sukcesie gospodarczym regionu, umożliwiając tym samym ocenę
czynników, które decydują o ich przyszłej pozycji konkurencyjnej. Ostatni typ
łączy w sobie oba wymienione podejścia.
Konkurencyjność regionów jest przedmiotem szeregu badań i różnorodnych
rankingów. Przykładowo, G. Bristow18 w swojej pracy kompleksowo przeanalizowała budowę 33 takich zestawień, z kolei R. Huggins19 przedstawił 58 studiów
benchmarkingowych, z których znaczna część odnosi się do badania pozycji konWydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012; D. Czyżewska, Istota konkurencyjności regionów, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2012, nr 4.
14
W. Kosiedowski, Konkurencyjność regionów…, op. cit., s. 38.
15
T. Markowski, Od konkurencji zasobów do konkurencji regionów, „Samorząd terytorialny” 1996,
nr 12, s. 22.
16
W. Budner, Lokalizacja przedsiębiorstw…, op. cit., s. 47.
17
A. Golejewska, D. Gajda, Analiza potencjału konkurencyjnego polskich regionów, „Analizy
i opracowania Katedry Ekonomiki Integracji Europejskiej UG” 2012, nr 5, s. 6.
18
Chodzi tu o: G. Bristow, Critical Reflections on Regional Competitiveness. Theory, Policy, Practice, Routlege, Abington 2010.
19
Chodzi tu o: R. Huggins, Regional Competitive Intelligence: Benchmarking and Policy-Making,
“Regional Studies 2010, nr 5, s. 644-648.
131
kurencyjnej20. Jednym z popularniejszych rankingów o charakterze cyklicznym
jest EU Regional Competitiveness Index (RCI) przygotowywany wspólnie przez
dwie Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej, tj.: Wspólnotowe Centrum Badawcze i DG ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej21.
Problematyka konkurencyjności jednostek przestrzennych zyskała na znaczeniu w momencie zintensyfikowania procesów integracji gospodarczej, okazało się
bowiem, że dysproporcje w tym zakresie są czynnikiem utrudniającym poszczególnym ugrupowaniom dynamiczny i harmonijny rozwój. Co więcej, zmiany paradygmatów rozwoju powodują, że osiągnięty przez region poziom konkurencyjności nie ma charakteru trwałego. W systemie rynkowym ciągłe podnoszenie konkurencyjności we wszystkich zakresach i przekrojach, w tym również w przekroju
przestrzennym, jest bezwzględną koniecznością. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera zagadnienie konkurencyjności regionu, która w długim okresie
rozstrzyga o poziomie jego rozwoju gospodarczego i społecznego, a w konsekwencji o miejscu na gospodarczej mapie kraju, Europy i świata22.
Podjęte w pracy rozważania teoretyczne i analizy danych wtórnych miały na
celu próbę określenia poziomu konkurencyjności województwa świętokrzyskiego
w kontekście rankingu przygotowanego za pomocą procedury TOPSIS23.
Założenia metodyczne badań
Brak jednej, powszechnie przyjętej definicji konkurencyjności regionów sprawia, że dyskusyjne stają się również metody jej pomiaru24. Zdaniem
20
D. Czyżewska, Istota konkurencyjności…, op. cit, s. 215-216.
RCI bazuje na metodologii opracowanej przez World Economic Forum na potrzeby Global Cometitiveness Index (GCI) i obejmuje szeroki zakres zagadnień związanych z konkurencyjnością terytorialną – zarówno determinant (inputs) jak i efektów (outputs). Zagadnienia te ujęte są w trzy
grupy tzw. filarów (podstawowe, efektywności i innowacji), którym przypisano różne wagi uzależnione od poziomu rozwoju regionu określonego na podstawie GCI. Podstawowa grupa obejmuje pięć filarów (instytucje, stabilizację makroekonomiczną, infrastrukturę, zdrowie, jakość szkolnictwa podstawowego i średniego); efektywności – trzy kolejne (tj. szkolnictwo wyższe
i kształcenie ustawiczne, efektywność rynku pracy i wielkość rynku), natomiast innowacji – trzy
pozostałe (gotowość technologiczną, poziom zaawansowania biznesu i innowacje). Głównym
źródłem informacji podczas wyznaczania RCI jest Eurostat, opracowania Światowego Forum
Ekonomicznego, bazy danych OECD, Banku Światowego i Europejskiego Centrum Monitorowania Klastrów (Szerzej: P. Annoni, L. Dijkstra, EU RegionalCompetitiveness Index, European
Commission, Joint Research Centre, Institute for Security and Protection of the Citizens, Luxembourg 2013).
22
W. Kosiedowski, Konkurencyjność regionów Europy Środkowowschodniej w procesie integracji
z UE [w:] Konkurencyjność regionów. Rola technologii informacyjno-telekomunikacyjnych,
M. Runiewicz (red.), Wyd. WSPiZ, Warszawa 2006, s. 37.
23
Technique for Order Preference by Similarity to an Ideal Solution.
24
D. Strahl, Konkurencyjność regionów w przestrzennych strategiach rozwojowych, „Prace naukowe
AE im Oskara Langego we Wrocławiu” 2002, nr 939, s. 101.
21
132
W. Kosiedowskiego25 szeroko rozumiana konkurencyjność regionu jest kategorią
bardzo ściśle i wzajemnie związaną z pojęciem rozwoju regionu. Potwierdza to
również I. Pietrzyk26 twierdząc, że konkurencyjność regionu staje się synonimem
wysokiej dynamiki gospodarczej regionu i podnoszenia poziomu jego rozwoju.
Ścisły związek obu zjawisk sprawia, że czynnikami konkurencyjności są – ogólnie
rzecz biorąc – czynniki rozwoju regionu i vice versa27.
Rozwój regionu jest kategorią mierzalną, którą jednak trudno wyrazić za pomocą jednego uniwersalnego miernika. Złożony charakter zjawisk społecznogospodarczych, występujących w procesach rozwoju poszczególnych jednostek,
wymaga wykorzystania różnych mierników – symptomów tego zjawiska. Powinny
one odzwierciedlać wszystkie istotne cechy pozwalając na dokonywanie kwantytatywnych ocen badanych regionów28. Obok doboru odpowiedniego zestawu
mierników, istotne znaczenie ma również wybór metody oceny tego rozwoju29.
Mając na względzie powyższe uwagi, w niniejszej pracy, za
W. Kosiedowskim30, mierniki konkurencyjności odniesiono do aspektów rozwoju
regionalnego i pogrupowano jako czynniki: ekonomiczne, społeczne, techniczne
i technologiczne oraz ekologiczne. Dodatkowo, za M. Nowickim31 wprowadzono
podział na tzw. konkurencyjność czynnikową i konkurencyjność wynikową. Kierując się, z kolei, względami dostępności i ekonomiczności przyjęto, że głównym
źródłem informacji będą zasoby Banku Danych Lokalnych.
Przegląd zawartości wspomnianej bazy umożliwił wytypowanie 46 wskaźników, z których wszystkie spełniły wskazane przez A. Zeliasia32 kryteria merytoryczno-formalne. W dalszej kolejności, wstępny zestaw cech poddany zostało
cenie z punktu widzenia zmienności i wzajemnego skorelowania. Głównym celem
tego zabiegu było wyłączenie ze zbioru tzw. zmiennych quasi-stałych
25
W. Kosiedowski, Wprowadzenie do teorii i praktyki rozwoju regionalnego i lokalnego [w:] Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, W Kosiedowski (red), TNOiK,
Toruń 2005, s. 32.
26
I. Pietrzyk, Konkurencyjność regionów w ujęciu Komisji Europejskiej [w:]Polityka regionalna i jej
rola w podnoszeniu konkurencyjności regionów, M. Klamut, L. Cybulski (red.), Wyd. AE
im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2000, s. 31.
27
W. Kosiedowski, Regiony Europy Środkowo-Wschodniej… op. cit., s. 67.
28
Z. Szymla, O miernikach oceny rozwoju regionów, [w:] Studia regionalne w Polsce. Teoria, praktyka, projektowanie, F. Kuźnik (red), Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2005, s. 49.
29
Z. Szymla, Podstawy badań rozwoju regionalnego, „Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni” 2005, nr 3, s. 106.
30
W. Kosiedowski, Wprowadzenie do …, op. cit., s. 24-25.
31
M. Nowicki, Raport o konkurencyjności województwa pomorskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk 2008, s. 7.
32
A. Zeliaś, Dobór zmiennych diagnostycznych, [w:] Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym, A. Zeliaś (red.), Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000, s. 37-38.
133
i pozostawienie w nim wskaźników słabo skorelowanych między sobą i mocno
skorelowanych ze zmiennymi wyłączonymi z analizy33.
Ze względu na niską wartość współczynnika zmienności (poniżej 10%)
z analizy wyeliminowano 11 wskaźników, a w tym:
· w wymiarze ekonomicznym: wydatki budżetów gmin na mieszkańca, wydatki budżetów powiatów na mieszkańca;
· w wymiarze społecznym: dochód do dyspozycji na osobę, przeciętne miesięczne wydatki na osobę, ludność w wieku produkcyjnym przypadająca na
100 osób w wieku poprodukcyjnym, współczynnik aktywności zawodowej
osób w wieku produkcyjnym, wskaźnik zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem, współczynnik skolaryzacji brutto (szkoły podstawowe), liczba ludności przypadająca na łóżko w szpitalach ogólnych;
· w wymiarze technicznym i technologicznym: przeciętna powierzchnia
użytkowa mieszkania na osobę, odsetek korzystających z instalacji wodociągowej.
W efekcie zastosowania metody parametrycznej34, ze względu na wysoką wartość współczynnika korelacji (powyżej 0,7) z badania wyłączono 10 kolejnych
wskaźników, a w tym:
· w wymiarze ekonomicznym: produkcja sprzedana przemysłu na mieszkańca, odsetek lasów, podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób
w wieku produkcyjnym, dochody własne budżetów powiatów na mieszkańca, dochody własne budżetów województw na mieszkańca;
· w wymiarze społecznym: osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej na 10 tys. ludności;
· w wymiarze technicznym i technologicznym: linie kolejowe ogółem na
100 km2, nakłady na działalność B+R na jednego zatrudnionego w B+R,
nakłady inwestycyjne ogółem na mieszkańca.
Dodatkowo, z uwagi na wysoką zależność korelacyjną ze wskaźnikiem „PKB
na mieszkańca” z obszaru konkurencyjności wynikowej usunięta została zmienna
„kapitał zagraniczny na mieszkańca”.
Ostateczną listę mierników stanowiących podstawę analizy (24 elementy) wraz
z określeniem ich charakteru (stymulanta/destymulanta) zestawiono w tabeli 1.
33
E. Nowak, Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, Państwowe
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1990, s. 27-28.
34
Szerzej: A. Młodak, Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, Difin, Warszawa 2006,
s. 27-31.
134
Tabela 1. Zmienne diagnostyczne wykorzystane w analizie
symbol
nazwa zmiennej
zmiennej
KONKURENCYJNOŚĆ CZYNNIKOWA
wymiar ekonomiczny
X1
gęstość zaludnienia
X2
saldo migracji na pobyt stały (wewnętrznych i zewnętrznych)
X3
odsetek użytków rolnych
X4
stopień wykorzystania miejsc noclegowych ogółem
X5
koszty związane z zatrudnieniem na przedsiębiorstwo
X6
dochody własne budżetów gmin na mieszkańca
X7
wydatki budżetów gmin na mieszkańca
wymiar społeczny
X8
udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w
wieku produkcyjnym
X9
absolwenci szkół wyższych na 10 tys. ludności
X10
liczba studentów uczelni państwowych przypadająca na nauczyciela akademickiego
X11
fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys.
mieszkańców
wymiar techniczny i technologiczny
X12
ofiary wypadków śmiertelne na 100 tys. ludności
X13
drogi o twardej nawierzchni ulepszonej na 100 km2
X14
korzystający z instalacji kanalizacyjnej w % ogółu ludności
X15
korzystający z instalacji gazowej w % ogółu ludności
X16
nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych ogółem
X17
jednostki aktywne badawczo (w sektorze przedsiębiorstw) na 10
tys. podmiotów gospodarczych
X18
przedsiębiorstwa, które posiadały środki automatyzacji na 10 tys.
podmiotów gospodarczych
wymiar ekologiczny
X19
nakłady na środki trwałe na 1 mieszkańca, służące ochronie
środowiska
X20
udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogółem
X21
udział odpadów poddanych odzyskowi w ilości odpadów wytworzonych w ciągu roku
X22
udział gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji w powierzchni ogółem
X23
emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych
KONKURENCYJNOŚĆ WYNIKOWA
X24
PKB na mieszkańca
Źródło:
opracowanie
własne
na
podstawie
Banku
http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks [14.09.2014]
stymulanta (S)
destymulanta (D)
Danych
S
S
D
S
D
S
S
D
S
D
S
D
S
S
S
S
S
S
S
D
S
D
D
S
Lokalnych,
135
Do określenia poziomu konkurencyjności woj. świętokrzyskiego wykorzystana
została procedura TOPSIS umożliwiająca ilościowy opis złożonego zjawiska,
którego nie można bezpośrednio zmierzyć. Metoda ta pozwala zastąpić analizę
zjawiska opisanego przez zbiór wskaźników analizą za pomocą jednej zagregowanej wielkości, tzw. miernika syntetycznego35. Jej zaletą jest fakt, że uwzględnia
jednocześnie dwa punkty odniesienia – wzorzec i antywzorzec rozwoju,
a otrzymane rozwiązanie charakteryzuje się najmniejszą odległością od punktu
idealnego i największą od antyidealnego36.
Wyznaczenie miary syntetycznej przebiegało według następującego algoryt37
mu :
1. normalizacja wskaźników cząstkowych uwzględniająca charakter ich oddziaływania (stymulanty/destymulanty);
2. wyznaczenie odległości euklidesowej każdego obiektu (województwa) od
wzorca z+=(1, 1, …, 1) i antywzorca z-=(0, 0, …, 0);
3. wyznaczenie wartości miernika syntetycznego;
4. hierarchizacja liniowa województw w porządku malejącym według obliczonego wskaźnika38.
Kierując się dostępnością wiarygodnych danych statystycznych, dla każdego
regionu obliczono dwa wskaźniki syntetyczne (dla 2003 r.39 – Qp i 2012/2013 r.40
– Qk), a porównanie ich wartości pozwoliło określić zmiany w poziomie konkurencyjności każdej jednostki w badanym okresie (obliczyć tzw. wskaźnik postępu
– Qpos). Rozpoczęcie analizy w 2003 r. wynikało z przyjęcia założenia, że od momentu wdrożenia reformy administracyjnej minęło wystarczająco dużo czasu, by
regiony osiągnęły względną dojrzałość i zakorzeniły się w nowym układzie terytorialnym (w tym czasie wszystkie miały już przyjęte strategie rozwoju i podejmowały działania na rzecz ich realizacji). Z kolei dobór punktu końcowego podyktowany został dostępnością najbardziej aktualnych danych statystycznych.
Dodatkowo, w celu uszczegółowienia wyników badań posłużono się metodą
k-średnich, która pozwoliła podzielić 16-elementowy zbiór województw na trzy
35
E. Piotrowska, E. Roszkowska, Analiza zróżnicowania województw Polski pod względem poziomu
innowacyjności, „Optimum. Studia Ekonomiczne” 2011, nr 2(50), s. 75
36
Ch. Hwang,K. Yoon,Multiple Attribute Decision Making Methods and Applications, SpringerVerlag, Berlin Heidelberg New York 1981, s. 128.
37
E. Piotrowska, E. Roszkowska, Analiza zróżnicowania…, op.cit., s. 69-70.
38
Wartości wskaźnika mieszczą się w przedziale <0,1>; im są one wyższe tym lepszą pozycję
w rankingu konkurencyjności zajmuje dane województwo.
39
W zbiorze zmiennych cząstkowych z 2003 r. wyjątek stanowił wskaźnik „fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców”, w przypadku którego pierwsze dane dostępne były dopiero od 2005 r.
40
Wskaźnik zamykający analizę (Qk), w zależności od dostępności danych, uwzględniał informacje
pochodzące z 2012 r. (7 zmiennych) lub 2013 r. (15 zmiennych). Wyjątek stanowiły „koszty związane z zatrudnieniem na przedsiębiorstwo” oraz „ „PKB na mieszkańca”, dla których najbardziej
aktualne dane pochodziły z 2011 r.
136
różniące się od siebie skupienia. Zastosowanie tej procedury pozwoliło wskazać
regiony podobne do woj. świętokrzyskiego pod względem struktury zmiennych
stanowiących podstawę klasyfikacji – miar konkurencyjności czynnikowej
i wynikowej41.
Konkurencyjność województwa świętokrzyskiego w świetle wyników procedury TOPSIS
Określenie pozycji województwa świętokrzyskiego na tle pozostałych polskich
regionów przeprowadzone zostało w dwóch wymiarach, tj. w obszarze konkurencyjności wynikowej oraz konkurencyjności czynnikowej. Konkurencyjność wynikową oceniono za pomocą PKB na mieszkańca, natomiast konkurencyjność czynnikową na podstawie syntetycznej miary zbudowanej wg algorytmu TOPSIS. Ponadto, analizie poddano cztery subobszary tej konkurencyjności, tj. ekonomiczny,
społeczny, techniczny i technologiczny oraz ekologiczny, wyznaczając dla każdego z nich odrębne wskaźniki syntetyczne.
Z punktu widzenia przyjętych kryteriów oceny, poziom konkurencyjności wynikowej woj. świętokrzyskiego uznać należy za niski. W roku bazowym (2003)
wartość PKB na mieszkańca wyniosła 17.267 zł, co plasowało region na 13. pozycji w grupie polskich województw i 257 w zbiorze 272 NUTS 2 UE-28. Przyrost
wskaźnika o 71,15% (przy średniej krajowej 75,38%)w 2011 r., spowodował
awans województwa tylko o jedną pozycję w zestawieniu krajowym i o cztery
w skali UE-28. Niskie wartości charakteryzowanej zmiennej były głównym powodem włączenia badanego województwa do regionów tzw. Polski Wschodniej
i przeznaczenia dodatkowej puli środków z budżetu UE na działania prorozwojowe (w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013
i Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020).
Jeszcze gorsza sytuacja panowała w obszarze konkurencyjności czynnikowej.
Syntetyczna miara zbudowana na bazie 23 wskaźników cząstkowych umiejscowiła charakteryzowany region na ostatniej pozycji zarówno w rankingu rozpoczynającym, jak i zamykającym badanie. W 2003 r. wyznaczony dla woj. świętokrzyskiego wskaźnik Qp (0,359), był o 0,184 niższy od wartości maksymalnej, którą
wypracowało woj. śląskie. Z kolei w 2013 r. różnica ta wyniosła 0,155,
a regionem, który rozpoczynał zestawienie było woj. małopolskie (Qk=0,551).
Jednak na plus odnotować można fakt, że region świętokrzyski znalazł się na
pierwszym miejscu w grupie 11 województw, które wykazały poprawę konkurencyjności czynnikowej i osiągnęły dodatnią wartość wskaźnika postępu Qpos (0,037,
przy średniej krajowej 0,012).
Niski poziom konkurencyjności województwa był wypadkową zjawisk zachodzących w jej poszczególnych subobszarach (tab. 2).
41
Do obliczeń wykorzystano program STATISTICA 10.
137
Tabela 2. Wybrane wartości miar syntetycznych w subobszarach konkurencyjności czynnikowej
subobszar
rok
2003
ekonomiczny
2013
2003
społeczny
2013
techniczny
i technologiczny
2003
2013
2003
ekologiczny
2013
max
zachodniopomorskie
Q=0,550
zachodniopomorskie
Q=0,569
mazowieckie
Q=0,948
mazowieckie
Q=0,801
śląskie
Q=0,753
śląskie
Q=0,793
lubuskie
Q=0,761
podlaskie
Q=0,675
świętokrzyskie
min
14. pozycja
łódzkie
Q=0,338
Q=0,320
10. pozycja
łódzkie
Q=0,388
Q=0,271
7. pozycja
lubuskie
Q=0,529
Q=0,262
14. pozycja
podkarpackie
Q=0,383
Q=0,321
14. pozycja
podlaskie
Q=0,263
Q=0,250
15. pozycja
lubuskie
Q=0,301
Q=0,266
16. pozycja
Q=0,380
12. pozycja
łódzkie
Q=0,503
Q=0,454
Źródło: opracowanie własne.
Szczegółowa analiza wykazała, że nie we wszystkich subobszarach konkurencyjności czynnikowej dynamika zmian miała charakter negatywny. Pozytywne
zjawiska pojawiły się, po pierwsze, w wymiarze ekonomicznym, w którym woj.
świętokrzyskie poprawiło swoją pozycję o cztery oczka wyprzedzając woj. podkarpackie, opolskie, wielkopolskie i lubelskie. Awans spowodowany był wysoką(drugą w kolejności) wartością wskaźnika postępu, która wyniosła 0,050 (przy
wartości maksymalnej osiągniętej przez woj. mazowieckie = 0,057). Drugim obszarem była ekologia – tu wyznaczona dla woj. świętokrzyskiego różnica pomiędzy Qp i Qk wyniosła 0,123, co dało regionowi pierwszą pozycję w ogólnym zestawieniu.
Z kolei, najbardziej niekorzystne zmiany pojawiły się w subobszarze społecznym, w którym region ze stosunkowo wysokiego 7. miejsca przesunął się na 14.,
osiągając jednocześnie przedostatnią wartość wskaźnika Qpos (-0,146). Stało się
tak pomimo zmniejszającego się udziału bezrobotnych w liczbie ludności
w wieku produkcyjnym (o 4,7 pkt. proc.), zmniejszającej się liczby studentów
uczelni państwowych przypadających na nauczyciela akademickiego (o 3 osoby)
i wzrostu liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 10 tys.
mieszkańców (o 9 podmiotów). Zmianom tym towarzyszył także spadek absolwentów szkół wyższych na 10 tys. ludności ze 116 w 2003 r. do 103 w 2013 r.
138
Negatywne tendencje pojawiły się również w ostatnim badanym aspekcie konkurencyjności czynnikowej, tj. technice i technologii. Wyniki analizy TOPSIS
wykazały, że w ujęciu statycznym obszar ten prezentował najniższy poziom ze
wszystkich wymiarów wyodrębnionych na potrzeby badania. Z kolei w ujęciu
dynamicznym wartość wskaźnika Qpos pozwoliła sklasyfikować badany region na
9. pozycji.
Do ustalenia ogólnego poziomu konkurencyjności woj. świętokrzyskiego wykorzystany został dwuwymiarowy układ odniesienia, w ramach którego połączono
dwa analizowane typy konkurencyjności, tj.: czynnikową i wynikową. Na tak wyznaczonej płaszczyźnie konkurencyjność każdego regionu jest wypadkową jego
konkurencyjności czynnikowej (określonej wartością syntetycznej miary Q)
i wynikowej (opisanej za pomocą PKB na mieszkańca). W celu uchwycenia
zmian zachodzących w układzie regionalnym kraju analizę przeprowadzono w
dwóch momentach czasowych (rys. 1 i rys. 2). Dodatkowo, posłużono się wynikami grupowania metodą k-średnich, dzięki czemu możliwe było doprecyzowanie
otrzymanych wyników.
Z informacji zestawionych na rysunku 1 i 2 wynika, że w obu analizowanych
latach woj. świętokrzyskie usytuowane było w dolnej lewej ćwiartce układu
współrzędnych, jednak z widocznym przesunięciem w kierunku środka płaszczyzny w 2013 r., oznaczającym poprawę ogólnej sytuacji. Pomimo odnotowanych
pozytywnych zmian, analizowany region, zarówno w 2003 r. jak i w 2013 r., zakwalifikował się do grupy regionów o najniższym poziomie konkurencyjności
(określonym na podstawie miar agregatowych i wskaźnika PKB per capita).
Objaśnienia:
grupa I
grupa II
grupa III
Rys. 1.Konkurencyjność woj. świętokrzyskiego w 2003 r.
Źródło:
opracowanie
własne
na
podstawie
Banku
http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks [20.09.2014]
Danych
Lokalnych,
139
Objaśnienia:
grupa I
grupa II
grupa III
Rys. 2. Konkurencyjność woj. świętokrzyskiego w 2013 r.
Źródło:
opracowanie
własne
na
podstawie
Banku
http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks [20.09.2014]
Danych
Lokalnych,
Wyniki grupowania za pomocą metody k-średnich pokazały ponadto, że konkurencyjność regionu świętokrzyskiego w 2003 r. nie różniła się tak znacząco od
sytuacji panującej w innych województwach, jakby sugerował to rysunek 1.
Z punktu widzenia struktury miar konkurencyjności czynnikowej i wynikowej
charakteryzowany region był podobny do woj. małopolskiego, lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, lubuskiego, opolskiego i warmińsko-mazurskiego. Do
tej w miarę jednorodnej grupy regionów w 2013 r. dołączyły dodatkowo woj. zachodniopomorskie i kujawsko-pomorskie.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w 2013 r. najniższym poziomem konkurencyjności charakteryzowało się 10 polskich regionów, tj. woj. małopolskie,
lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, lubuskie, zachodniopomorskie, opolskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Umiarkowana konkurencyjność dotyczyła pięciu kolejnych – woj. łódzkiego, śląskiego, wielkopolskiego, dolnośląskiego i pomorskiego, natomiast liderem było woj. mazowieckie.
140
Podsumowanie
Problematyka konkurencyjności stanowi obecnie przedmiot wielu badań i analiz.
Zajmują się nią zarówno przedstawiciele licznych dyscyplin naukowych (ekonomiści,
geografowie, socjologowie itd.), jak i osoby zarządzające sprawami publicznymi różnych ugrupowań i jednostek terytorialnych. Lata badań wyraźnie pokazały, że konkurencyjne regiony nie powstają samoistnie, a w konkurencyjności nie może być mowy
o spontaniczności. Pozycja konkurencyjna regionu to wypadkowa zaprogramowanych i konsekwentnie realizowanych działań, których podstawę stanowi
zawsze rzetelna diagnoza.
Przeprowadzona w ramach niniejszego opracowania analiza, której celem było
określenie poziomu konkurencyjności woj. świętokrzyskiego wykazała niski poziom
tego zjawiska zarówno w ujęciu ogólnym, jak i w poszczególnych subobszarach.
W ujęciu statycznym, charakteryzowany region zajmował w większości zestawień
odległe pozycje – 13. (2003 r.) i 12. (2011 r.)w rankingu PKB na mieszkańca; 16.
i 16. w porządkowaniu malejącym ze względu na wartość zbiorczej miary konkurencyjności czynnikowej (odpowiednio w momencie startu i zakończenia badania); 14.
i 10. w subobszarze ekonomicznym; 7. i 14. w społecznym; 13. i 14. w technicznotechnologicznym; 16. i 12. w ekologicznym.
Z drugiej strony ujęcie dynamiczne ukazało korzystne zmiany. W tym kontekście
woj. świętokrzyskie w wielu rankingach zajmowało początkowe pozycje, np. 1. miejsce w zestawieniu regionów ze względu na przyrost agregatowej miary konkurencyjności czynnikowej, 2. w zakresie różnicy pomiędzy Qp i Qk w subobszarze ekonomicznym i 1. w subobszarze ekologicznym. Wskazuje to na stopniową poprawę konkurencyjności analizowanej jednostki i jednocześnie jest dowodem na to jak trudno
przezwyciężyć istniejące, często narastające latami, zapóźnienia.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Annoni P., Dijkstra L., EU Regional Competitiveness Index, European Commission, Joint
Research Centre, Institute for Security and Protection of the Citizens, Luxembourg 2013.
Bieńkowski W., Czajkowski Z., Gomułka M., Brocka-Palacz B., Latoszek E., Misala J.,
Radło M., Weresa M., Czynniki i miary międzynarodowej konkurencyjności gospodarek
w kontekście globalizacji – wstępne wyniki badań,
http://akson.sgh.waw.pl/~zczajk/IGS_homepage/documents/WorkingPapers/wp284.pdf.
(16.09.2014).
Brooksbank D.J., Pickamell D.G., Regional Competitiveness Indicators. A reassessment of
method., „Local Economy” 1999, vol. 13, no 4.
Budner W., Lokalizacja przedsiębiorstw. Aspekty ekonomiczno-przestrzenne
i środowiskowe, Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2003.
Czyżewska D., Istota konkurencyjności regionów, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny
i Socjologiczny” 2012, nr 4.
Golejewska A., Gajda D., Analiza potencjału konkurencyjnego polskich regionów, „Analizy i opracowania Katedry Ekonomiki Integracji Europejskiej UG” 2012, nr 5.
Gorzelak G., Jałowiecki B., Konkurencyjność regionów, „Studia Regionalne i Lokalne”
2000, nr 1(1).
141
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
142
Gorynia M., Teoretyczne aspekty konkurencyjności [w:] Kompendium wiedzy
o konkurencyjności, M. Gorynia, E. Łaźniewska (red), Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2009.
Hwang Ch., Yoon K., Multiple Attribute Decision Making Methods and Applications,
Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York 1981.
Korenik S., Region ekonomiczny w nowych realiach społeczno-gospodarczych, CeDeWu
sp. z o.o., Warszawa 2011.
Kosiedowski W., Konkurencyjność regionów Europy Środkowowschodniej w procesie
integracji z UE [w:] Konkurencyjność regionów. Rola technologii informacyjnotelekomunikacyjnych, M. Runiewicz (red.), Wyd. WSPiZ, Warszawa 2006.
Kosiedowski W., Regiony Europy Środkowo-Wschodniej w procesie integracji (ze szczególnym uwzględnieniem wschodniego pogranicza Unii Europejskiej), Wyd. Naukowe
UMK Toruń 2008.
Kosiedowski W., Wprowadzenie do teorii i praktyki rozwoju regionalnego i lokalnego [w:]
Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, W Kosiedowski
(red), TNOiK, Toruń 2005.
Leśniewski M., Konkurencyjność przedsiębiorstw. Wybrane problemy, TNOiK, Toruń
2011.
Łaźniewska E., Chmielewski R., Konkurencyjność regionalna jako termin w ekonomii
[w:] Konkurencyjność regionalna. Koncepcje-strategie-przykłady, E. Łaźniewska, M Gorynia (red), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Markowski T., Od konkurencji zasobów do konkurencji regionów, „Samorząd terytorialny” 1996, nr 12.
Meyer-Stamer J., Systemic Competitiveness and Local Economic Development [w:] Large
Scale Systemic Change: Theories, Modelling and Practices, S. Bodhanya (red.), Mesopartner Duisburg 2008.
Młodak A., Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, Difin, Warszawa 2006.
Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1990.
Nowicki M., Raport o konkurencyjności województwa pomorskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk 2008.
Oleksiuk A., Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe,
Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2009.
Pietrzyk I., Konkurencyjność regionów w ujęciu Komisji Europejskiej [w:] Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności regionów, M. Klamut, L. Cybulski
(red.), Wyd. AE im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2000.
Piotrowska E., Roszkowska E., Analiza zróżnicowania województw Polski pod względem
poziomu innowacyjności, „Optimum. Studia Ekonomiczne” 2011, nr 2(50).
Przygodzki Z., Konkurencyjność regionu jako podstawowy warunek rozwoju regionalnego, „Prace naukowe AE im Oskara Langego we Wrocławiu” 2002, nr 939.
Sala-I-Martín X., Bilbao-Osorio B., Di Battista A., Drzeniek M., Galvan H.C., Geiger T.,
The Global Competitiveness Index 2014–2015: Accelerating a Robust Recovery to Create
Productive Jobs and Support Inclusive Growth [w:] The Global Competitiveness Report
2014–2015, K. Schwab (red.), World Economic Forum, Genewa 2014.
Stankiewicz M., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, TNOiK, Toruń 2005.
Strahl D., Konkurencyjność regionów w przestrzennych strategiach rozwojowych, „Prace
naukowe AE im Oskara Langego we Wrocławiu” 2002, nr 939.
28. Szymla Z., O miernikach oceny rozwoju regionów, [w:]: Studia regionalne w Polsce.
Teoria, praktyka, projektowanie, F. Kuźnik (red), Wyd. Akademii Ekonomicznej
w Katowicach, Katowice 2005.
29. Szymla Z., Podstawy badań rozwoju regionalnego, „Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły
Ekonomicznej w Bochni” 2005, nr 3.
30. Winiarski B., Konkurencyjność: kryterium wyboru czy kierunek strategii i cel pośredni
polityki regionalnej? [w:] Konkurencyjność regionów, M. Klamut (red.), Wyd. AE im
Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999.
31. Zeliaś A., Dobór zmiennych diagnostycznych, [w:] Taksonomiczna analiza przestrzennego
zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym, A. Zeliaś (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000.
Abstrakt
Głównym celem opracowania była próba określenia poziomu konkurencyjności
woj. świętokrzyskiego w kontekście rankingu przygotowanego w oparciu o procedurę TOPSIS. Przyjęto, że poziom konkurencyjności regionu jest wypadkową
jego konkurencyjności wynikowej (mierzonej za pomocą PKB na mieszkańca) oraz
konkurencyjności czynnikowej (ocenionej za pomocą miary syntetycznej zbudowanej na bazie 23 wskaźników cząstkowych). Dodatkowo konkurencyjność czynnikową zdekomponowano na cztery subobszary: ekonomiczny, społeczny, techniczny
i technologiczny oraz ekologiczny. Przeprowadzone badania wykazały niski poziom
konkurencyjności woj. świętokrzyskiego w ujęciu statycznym (tj. w 2003 r. i 2013 r.)
i pozytywne zmiany w ujęciu dynamicznym(określonym na podstawie różnicy
wskaźników w 2003 i 2013 r.).
Competitiveness of świętokrzyskie region against other Polish regions
The main aim of this paper was to determine the level of competitiveness of
świętokrzyskie region in the context of the ranking prepared by Technique for
Order Preference by Similarity to an Ideal Solution (TOPSIS). During this research assumed that the level of competitiveness of the region is the result of the
output competitiveness (measured by GDP per capita) and input competitiveness
(assessed using the synthetic measure built on the basis of 23 sub-indices). Additionally, the input competitiveness was decomposed into four subareas: economic,
social, technical and technological and ecological. In terms of static
(in 2003 and 2013) the study showed a low level of competitiveness of
świętokrzyskie province and in dynamic its improvement.
PhD, Magdalena Wojarska, assistant professor, University of Warmia and Mazury
in Olsztyn.
143