Kamienny świat obozów w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego

Kamienny świat obozów w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego

Kamienny świat obozów w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego
1. Tytuły opowiadań
2. Betrugslager (obóz oszustw)
3. Język
4. Hierarchia obozowa
5. Człowiek lagrowany
6. Narracja behawiorystyczna
7. Borowski kontra Herling
Pojęcia kluczowe:






behawioryzm
literatura faktu, faktomontaż
pokolenie Kolumbów
dehumanizacja
relatywizm moralny, nihilizm
człowiek zlagrowany
1. Wyjaśnij tytuły opowiadań. Określ ich wymowę. Wskaż związek tematu z tematyką i kompozycją
opowiadania. Zacytuj fragmenty opowiadania odnoszące się do tytułu.
a) „Proszę państwa do gazu”
b) „U nas w Auschwitzu”
c) „Bitwa pod Grunwaldem”
2. a) Jakie instytucje kulturalne i rozrywkowe znajdują się w Auschwitz? Dlaczego zostały one opisane w
opowiadaniu – jaką pełnią funkcję w „kamiennym świecie”?
b) Znajdź cytat opisujący Auschwitz jako obóz oszustw. Wymień 3 zjawiska zakłamujące rzeczywistość
obozową.
c) Wyjaśnij słowa „Arbacht macht frei”. Zinterpretuj je w kontekście opowiadań Tadeusza Borowskiego.
d) Jaki stosunek ma narrator do demonizacji rzeczywistości obozowej oraz potocznych wyobrażeń
odrealniających lagier? Uzasadnij odpowiedź, analizując poniższy cytat i przytaczając dodatkowo wybrany
przez siebie fragment utworu.
Bez czarów, bez trucizn, bez hipnozy. Paru ludzi kierujących ruchem, żeby tłoku nie było, i ludzie płyną jak woda z kranu za
odkręceniem kurka. Dzieje się to wśród anemicznych drzew zadymionego lasku. Zwykle ciężarowe samochody podwożą
ludzi, wracają jak na taśmie i znów podwożą. Bez czarów, bez trucizn, bez hipnozy.
3. a) Scharakteryzuj gwarę obozową. Jakie języki narodowe miały na nią wpływ?
b) Wskaż fragment opowiadania (podaj tytuł) poświęcony językowi obozu. Jakie informacje o sposobie
mówienia zawiera?
c) Wymień wyrazy charakterystyczne dla gwary obozowej. Podaj 5 przykładów wraz z wyjaśnieniami. Określ
ich zakres tematyczny (jakich sfer życia dotyczą?).
d) Wyjaśnij słowo „lager”. Wyjaśnij jego etymologię.
4. a) Wyjaśnij pojęcia (zob. słowniczek do lektury napisany przez Borowskiego):
muzułman, kapo, vorarbeiter, stary numer, Sonderkommando, Kanada.
b) Scharakteryzuj hierarchię obozową. Co decydowało o przynależności do danej grupy? Jak status więźnia
wpływał na jego poziom życia w obozie?
c) Opisz relacje, jakie panowały między więźniami – ich stosunek do osób z grupy wyższej i niższej.
d) Znajdź zwroty nieosobowe we fragmencie rozpoczynającym opowiadanie „Proszę państwa do gazu”.
Zinterpretuj je.
e) O czym świadczy obecność innego, charakterystycznego dla lagru języka?
5. a) Zinterpretuj poniższy cytat. Jakiej wartości został podporządkowany człowiek? Jaki ma to wpływ na status
człowieka?
Ciało wykorzystali, jak się da: wytatuowali na nim numer, żeby zaoszczędzić obroży, dali tyle snu w nocy, żeby
człowiek mógł pracować, i tyle czasu w dzień, aby zjadł. I jedzenia tyle, żeby bezproduktywnie nie zdechł. Jedno
jest tylko miejsce do życia: kawałek pryczy, reszta należy do obozu, do państwa.
b) Człowiek jako ciało – scharakteryzuj problem w kontekście opowiadań Borowskiego. Wskaż fragmenty
ukazujące człowieka przez pryzmat ciała. Nazwij zastosowane w nich środki artystyczne. Określ ideologiczne
konsekwencje traktowania człowieka w kategoriach biologicznych, fizjologicznych.
oprac. A. Piwowar (II LO w Bydgoszczy)
Bibliografia: scenariusze lekcji W. Ciak i H. Janczak; „Słownik języka polskiego PWN”; T. Borowski: „Opowiadania”.
c) Wymień metody zniewolenia człowieka, które stosowano w obozie.
d) Jaki były konsekwencje stosowania wobec ludzi wymienionych metod?
e) Modelem jakiego państwa jest obóz. Wskaż podobieństwa. Uzasadnij odpowiedzi właściwymi cytatami.
f) Odnieś pojęcia relatywizmu moralnego* i nihilizmu* do postawy ludzi zlagrowanych. Podaj przykłady
relatywizmu moralnego więźniów.
relatywizm «pogląd filozoficzny, według którego wartości poznawcze, etyczne i estetyczne oraz związane z nimi normy i
oceny mają charakter względny»
nihilizm
1. «całkowita relatywizacja ogólnie przyjętych norm i wartości»
2. «poglądy i oparte na nich postawy występujące w drugiej połowie XIX w. w filozofii niemieckiej i rosyjskiej, odrzucające
przyjęte normy»
g) Wymień środki artystyczne oddające dehumanizację. Wskaż odpowiednie cytaty.
h) Podaj cytat ukazujący stosunek narratora do tradycji platońskiej, będącej synonimem wartości
reprezentowanych przez kulturę europejską. Dokonaj jego interpretacji.
dehumanizacja «zanikanie wartości humanitarnych»
6. a) Scharakteryzuj narrację opowiadań Borowskiego. Określ narratora.
b) Na podstawie analizy początku opowiadania „Proszę państwa do gazu”, udowodnij tezę o
behawiorystycznym* charakterze narracji w opowiadaniach Borowskiego.
behawioryzm [wym. bihewioryzm, behawioryzm]
1. «kierunek w psychologii XX w. głoszący, że przedmiotem badań psychologicznych może być tylko dostrzegalne
zachowanie się ludzi i zwierząt»
2. «tendencja w literaturze XX w. przedstawiająca bohatera tylko w jego zewnętrznych reakcjach i rezygnująca z analizy
psychologicznej»
• behawiorystyczny • behawiorysta
Behawioryzm odrzuca całą sferę kulturowo–filozoficznych uwarunkowań i motywów działania człowieka, stara
się obserwować jedynie jego bezpośrednie, motoryczne reakcje na świat. Cechy: a) opisuje człowieka poprzez
śledzenie jego reakcji zewnętrznych, b) antypsychologizm. Przedstawiciel tendencji behawiorystycznej w
literaturze: E. Hemingway (1899-1961, pisarz amerykański, laureat Nagrody Nobla).
Technika behawiorystyczna:
- brak słownictwa nazywającego ludzkie uczucia;
- charakteryzowanie człowieka poprzez opisywanie jego reakcji zewnętrznych, brak życia wewnętrznego postaci;
- opisy gestów bohaterów, ich zachowania;
- fragmenty dialogów, które charakteryzują bohaterów.
np.
Zgarbiona pod szarą ścianą szopy stara przebierała z zimna nogami w wytartych, przydeptanych pantofelkach, pociągała
nosem i zwyczajem krótkowidzów, mrugając zaczerwienionymi powiekami, patrzyła na kierownika załzawionymi oczami.
7.
a) Wskaż cechy wspólne dla biografii Borowskiego i Herlinga.
b) T. Borowski i G. Herling-Grudziński wobec „moralności obozowej”. Wskaż podobieństwa/ różnice postaw
narratorów „Innego świata” i opowiadań Borowskiego.
c) Omów podobieństwa i różnice gatunkowe omawianych utworów Herlinga i Borowskiego.
d) Na czym polega różnica pomiędzy autobiografizmem zastosowanym przez Herlinga-Grudzińskiego w „Innym
świecie” i autobiografizmem opowiadań obozowych Borowskiego?
Literatura faktu – gatunek prozy, który ukształtował się po II wojnie światowej, z pogranicza literatury pięknej i
reportażu (pamiętnik, list, dziennik), wypowiadali się w nim pisarze pokolenia Kolumbów, dokonywali rozrachunku z
okresem wojny i okupacji; powstał w wyniku poszukiwań formy najbardziej pojemnej, która sprostałaby opisywaniu
trudnych doświadczeń. Zainteresowanie pisarzy gatunkami bliskimi reportażowi wynika z jednej strony z potrzeby
obiektywnego przedstawienia zdarzeń, z drugiej wiąże się z rozwojem techniki reportażowej, nowoczesnej sztuki
reporterskiej, w której zacierają się granice pomiędzy prostym odwzorowaniem faktów a artystyczną obróbką
materiału. W literaturze faktu miejsce tradycyjnej fabuły zajmuje faktomontaż, narrator relacjonuje bezpośrednio to,
co akurat widzi.
oprac. A. Piwowar (II LO w Bydgoszczy)
Bibliografia: scenariusze lekcji W. Ciak i H. Janczak; „Słownik języka polskiego PWN”; T. Borowski: „Opowiadania”.