Ergonomia - wybrane aspekty

Marek Grzegorz Nowak
WYBRANE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY PRACY ORAZ ERGONOMII
PRACOWNIKA TURYSTYKI I REKREACJI
Streszczenie:
Pracownicy sektora turystyki i rekreacji podobnie jak pracownicy innych sektorów muszą
zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo swojej pracy, na jej ochronę a szczególnie na
podejście ergonomiczne do swojej pracy.
Ma to z jednej strony zapobiegać wypadkom przy pracy, a z drugiej podnosić efektywność
pracy i zadowolenie z pracy.
Stąd ważna jest znajomość produktów ergonomicznych i ich rozmieszczenie w biurach
podróży, ale też zastosowanie ergonomii podczas wycieczek.
Wszyscy uczestnicy wycieczek zobligowani są do przestrzegania obowiązującego prawa
i regulaminów.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwa pracy, ochrony pracy, ergonomia, turystyka i rekreacja, wypadek
przy pracy, ergonomia koncepcyjna, ergonomia korekcyjna, biuro podróży
***
Celem artykułu jest przybliżenie czytelnikowi problematyki związanej z bezpieczeństwem,
ochroną i ergonomią pracowników związanych z turystyką i rekreacją. Artykuł powstał na
podstawie wywiadów przeprowadzonych w latach 2009-2012 ze studentami nieistniejącej już
Wielkopolskiej Wyższej Szkoły Turystyki i Zarządzania w Poznania oraz uczniami Zespołu Szkół
Komunikacji in. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu i Zespołu Szkół Budownictwa nr 1 im. gen.
Władysława Andersa w Poznaniu, z którymi autor prowadził zajęcia z ergonomii i podstaw
przedsiębiorczości.
Dlatego na samym początku należy wyjaśnić pojęcie bezpieczeństwa pracy, ochrony pracy,
ergonomii, turystyki i rekreacji.
Encyklopedycznie bezpieczeństwo pracy definiowane jest jako zespół warunków oraz
organizacji pracy, które powinny być zachowane w zakładzie pracy, aby pracownicy mogli
wykonywać swoje zadania bezpiecznie i bez szkody dla zdrowia1.
Dlatego pracodawca działający w branży turystyczno-rekreacyjnej, choć nie tylko on,
zobowiązany jest do przeprowadzenia szkolenia wstępnego i okresowego BHP dla każdego
1
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezpiecze%C5%84stwo_pracy, pobrano 22.04.2014, godz. 12.05
pracownika.
Zdaniem D. Sczanieckiego bezpieczeństwo pracy to stan polegający na wykonywaniu pracy
w warunkach nie zagrażających zdrowiu i życiu osób przy niej zatrudnionych. Wchodzi w to
również ogół środków i urządzeń służących do osiągnięcia takiego stanu. Bezpieczeństwo i higiena
pracy ma na celu usuwanie lub co najmniej ograniczenie szkodliwości związanej z procesem
i środowiskiem pracy. Tego typu działanie wiąże się z zapobieganiem wypadkom przy pracy,
chorobom zawodowym oraz innym negatywnym wpływom pracy na zdrowie2.
Ergonomia natomiast jest to nauka o pracy zajmująca się dostosowaniem pracy do możliwości
psychofizycznych człowieka3. Uwzględnia ona także aspekty socjologiczne i pedagogiczne. Cel jest
taki, aby chronić pracownika przed przedwczesną utratą sił biologicznych. Ma także zabezpieczać
przed czynnikami uciążliwymi i niebezpiecznymi nawet wtedy, gdy nie są przekraczane najwyższe
dopuszczalne normy.
W działalności turystyczno- rekreacyjnej zastosowanie mają dwa kierunki działania ergonomii,
a mianowicie ergonomia korekcyjna i ergonomia koncepcyjna.
Ergonomia korekcyjna to przede wszystkim analiza już istniejących stanowisk pracy po to, aby
ewentualnie dostosować je do psychofizycznych możliwości pracowników zatrudnionych w pracy
turystyczno-rekreacyjnej, czy też do formułowania zaleceń mających na celu polepszenie
istniejących warunków pracy poprzez zmniejszanie istniejących obciążeń oraz poprawę wydajności
i jakości pracy.
Celem ergonomii koncepcyjnej jest zaprojektowanie urządzenia, narzędzia czy obiektu w taki
sposób, aby spełniał podstawowe wymagania ergonomii.
Turystyka zaś to zjawisko przestrzennej ruchliwości ludzi, które związane jest z dobrowolną
zmianą miejsca pobytu, środowiska i rytmu życia. Obejmuje całokształt stosunków i zjawisk
związanych z ruchem turystycznym4.
Rekreacja natomiast rozumiana jako jako aktywny wypoczynek. To forma aktywności
umysłowej lub fizycznej podejmowana poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi, domowymi
i nauką. Stosowana w celu odpoczynku i rozrywki5.
Ostatnim pojęciem ważnym z punktu widzenia artykułu jest ochrona pracy. Są to z jednej
strony normy prawne, ale też działalność badawcza oraz organizacja pracy i środki techniczne
mające wpływ na kształtowanie warunków pracy. Każdy zakład pracy prowadzący działalność
2
http://ftp.pwsz.glogow.pl/Materialy_dydaktyczne/Dariusz_Sczaniecki/Wyklad.pdf, pobrano 10.05.2014, godz.
10.15
3
4
5
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ergonomia, pobrano 22.04.2014, godz. 12.06
http://pl.wikipedia.org/wiki/Turystyka, pobrano 22.04.2014, godz. 12.07
http://pl.wikipedia.org/wiki/Rekreacja, pobrano 22.04.2014, godz. 12.08
turystyczno-rekreacyjną mając na uwadze ochronę pracy powinien zabezpieczać pracowników
przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w tym środowisku pracy, a szczególnie
wypadkami, chorobami zawodowymi i innymi uciążliwościami. Cel jest jeden, a mianowicie
umożliwienie regeneracji utraconych sił biologicznych swoich pracowników i to nie tylko
w miejscu pracy, ale także poza tą pracą.
Zdaniem specjalisty ds. BHP i P-Poż. ochrona pracy obejmuje:
prawo pracy,
ochronę kobiet w pracy,
ochronę pracy młodocianych,
bezpieczeństwo i higienę pracy,
maksymalny czas pracy,
minimalne wynagrodzenie za pracę, pracę w godzinach nocnych,
płatne urlopy wypoczynkowe,
ubezpieczenia społeczne,
odszkodowania za wypadki,
podnoszenie kwalifikacji,
prawo zrzeszania się,
leczenie chorób zawodowych,
zapobieganie szkodliwościom i uciążliwościom w pracy itp6.
***
Pracownik turystyki i rekreacji musi potrafić określić znaczenie przestrzegania przepisów bhp
na terenie swojej firmy, w szczególności tych przepisów, które dotyczą ergonomii pomieszczeń jako
całości i poszczególnych stanowisk, zwłaszcza stanowisk komputerowych. Ważne jest to, czy
pracownicy
potrafią
samodzielnie
określić
stopnie
zgodności
warunków
panujących
w pomieszczeniach z wymaganiami zawartymi w przepisach. Natomiast jeżeli pracownicy
zauważyliby
nieprawidłowości
powinni
zaproponować
możliwe
rozwiązania
tych
nieprawidłowości.
Największa odpowiedzialność spoczywa na pracodawcy. Określają to przepisy działu
dziesiątego Kodeksu pracy.7. To właśnie pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. To na pracodawcy spoczywa obowiązek ochrony
6
Por. B. Hołubicka Ergonomia, ochrona pracy i BHP http://www.zmiekczanie.pl/ergonomia-ochrona-pracy-ibhp/, pobrano 10.05 2014, godz. 10.40
zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
wykorzystując osiągnięcia nauki i techniki. Pracodawca i osoby na kierowniczych stanowiskach są
obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy
o ochronie pracy i wiedzieć czym zajmuje się ergonomia.
Stąd konieczność unikania działań powodujących wypadki przy pracy. Zgodnie z artykułem
3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych8. Za
wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz
lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Praca rozumiana jest tu jako praca podczas lub
w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
praca podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy,
nawet bez polecenia, a nawet w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy
w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy.
Ze względu na pewne uwarunkowania pracy w turystyce i rekreacji na równi z wypadkiem
przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ w czasie podróży służbowej
w okolicznościach innych niż wyżej wskazane, chyba że wypadek spowodowany został
postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych zadań.
Ponadto uwzględnia się także wykonywanie pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy
zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia.
Koniecznie musimy pamiętać, że za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek,
w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie
uszkodzenie ciała w postaci utraty wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, albo inne
uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba
nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa
niezdolność do pracy w zawodzie pracownika turystyki i rekreacji. To także trwałe i istotne
zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
W działalności turystyczno-rekreacyjnej może dochodzić do zbiorowego wypadku
rozumianego jako wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie
osoby9.
7
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (Dz.U. Z 2002 Nr 199, poz. 163)
9
Szerzej M. Jachimowicz Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Świadczenia ubezpieczeniowe i cywilne,
8
Pracownik turystyki i rekreacji ze względu na specyfikę wykonywanego zawodu, może być
także narażony na wypadki powstałe w szczególnych okolicznościach, czyli nagłych zdarzeniach
wywołanych przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiły podczas ratowania
innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa, chronienia własności publicznej przed
grożącą jej szkodą, ścigania lub ujmowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub
chronieniu innych osób przed napaścią10.
Oczywiście świadczenia nie będą przysługiwały osobie poszkodowanej wskutek wypadku
powstałego w szczególnych okolicznościach, który nastąpił z winy umyślnej lub rażącego
niedbalstwa tej osoby. Tak samo świadczenie nie przysługuje, gdyby okazało się, że pracownik
turystyki i rekreacji był pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających, które przyczyniły
się do spowodowania wypadku i potwierdzone zostały przez policję lub prokuraturę.
***
Jak już wspomniano wcześniej w prawidłowym przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz jej ochrony przez pracowników turystyki i rekreacji mają pomóc zasady ergonomii.
Ergonomia jest zarówno nauką teoretyczną jak i stosowaną. Dzięki niej wykorzystuje się
wiedzę o możliwościach psychofizycznych człowieka do projektowania i korygowania wyrobów
użytkowych, maszyn, urządzeń, narzędzi i materialnego stanowiska pracy w celu usunięcia
zagrożenia zdrowia i życia człowieka. To dzięki ergonomii możemy optymalizować komfort
biologiczny pracy, zapewnić odpowiednią wydajność pracy, ale też wygodę i satysfakcję z pracy.
Bardzo ważne jest to, że ergonomia ma zastosowanie w działaniach menedżerskich i planowaniu
warunków bytowych i rekreacyjnych oraz poprawy warunków ekologicznych.
Słowo ergonomia po raz pierwszy użył polski przyrodnik Wojciech Bogumił Jastrzębowski
w artykule „Rys ergonomii, czyli nauki o pracy, opartej na prawach zaczerpniętych z nauki
przyrody”. Według niego ergonomia to „nauka o używaniu nadanych człowiekowi Stwórcy sił
i zdolności”. Natomiast nazwa ergonomia wywodzi się od greckich słów ergon i nomos, gdzie ergon
należy rozumieć jako czyn, praca, a nomos to zwyczaj, prawo, wiedza.
Nie ulega wątpliwości, że ergonomia jest nauką teoretyczną i stosowaną, która pozwala
osiągnąć wysoką wydajność pracy pod warunkiem współdziałania technicznych środków pracy
z materialnym i społecznym środowiskiem oraz psychospołecznymi możliwościami człowieka11.
Wydawnictwo Difin S.A., Warszawa 2013, ss. 239.
10
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych
w szczególnych okolicznościach (Dz. U. Nr 199, poz. 1674 z późn. zm.)
11
J. Jabłoński Czy ergonomia jest nauką, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005, s. 121.
Dlatego przedmiotem zainteresowań ergonomii jest system na który składają się ludzie
i obiekty techniczne służące do wykonania określonego zadania, ale też zewnętrzne warunki
działania takiego systemu. Tu szczególnie zwrócić należy uwagę na warunki działające głównie na
człowieka ze względu na ograniczone możliwości przystosowawcze i to zarówno fizyczne jak
i psychiczne.
Celem zatem działalności ergonomicznej jest przede wszystkim dostosowanie obiektu
technicznego do możliwości człowieka zarówno w pracy jak i innych sytuacjach życiowych
wszędzie tam, gdzie człowiek kontaktuje się z obiektami technicznymi. Oczywiście człowiek też
może dostosowywać się do techniki, byle tylko nie przynosiło to negatywnych skutków dla jego
zdrowia psychicznego i fizycznego.
Ergonomia ma bezpośredni wpływ na prawidłowe funkcjonowanie człowieka w środowisku
pracy, w tym oczywiście w środowisku pracy turystyczno-rekreacyjnym. Dlatego każdy pracownik,
a szczególnie ten który pracuje na stanowisku kierowniczym w turystyce i rekreacji musi sobie
zdawać sprawę z odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie turystycznej.
Ponadto cenną umiejętnością jest przeprowadzenie diagnozy ergonomicznej pomieszczenia
i stanowiska pracy.
Z punktu widzenia pracownika turystyki i rekreacji pracującego w biurze podróży do
najbardziej popularnych produktów ergonomicznych, które są zdrowe i wygodne, a jednocześnie
zapobiegające powstawaniu wielu nieprzyjemnych i groźnych schorzeń, zaliczyć można:
- podstawa pod monitor
- podstawa pod laptopa
- podkładka żelowa pod mysz i nadgarstek
- podkładka żelowa pod klawiaturę
- ramiona na monitory płaskie
- podpórka pod plecy
- podstawa pod drukarkę i inne sprzęty biurowe
- podnóżek
- szuflada na klawiaturę
- krzesła o ergonomicznym profilu
- uchwyty i podstawy na dokumenty
- różne środki czystości dla sprzętu komputerowego, monitora czy biurka12
Biurko lub stół powinny być bardzo stabilne z dość dużym blatem, pod nim dużo miejsca, aby
pracownik mógł znaleźć wygodną pozycję dla nóg z możliwością stosowania podnóżków
szczególnie dla osób niskich. Ważna jest także wysokość biurka lub stołu, która musi zapewnić
naturalne położenie ramion podczas pracy.
Podobnie w przypadku siedziska, które powinno być stabilne o 5-cio ramiennej podstawie,
pozwalające na przyjmowanie wygodnej pozycji w czasie pracy. Wysokość płyty siedziska powinna
być regulowana w zakresie regulacji wysokości od 43 do 53 cm.
Oparcie powinno mieć regulację wysokości pomiędzy dolną krawędzią oparcia a płytą
siedziska i pochylenia płyty oparcia w zakresie 5 stopni do przodu i 30 stopni do tyłu, płyta
siedziska i oparcia powinna mieć odpowiednie ukształtowanie, uwzględniające naturalne wygięcie
kręgosłupa13.
W przypadku monitora znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne a obraz stabilny.
Odległość oczu pracownika od powierzchni monitora powinna wynosić od 40 do 70 cm, a monitor
powinien być wyposażony w następujące regulacje:
- pochylenia ekranu do tyłu do 2stopniş, a do przodu do 5 stopni
- obrotu monitora wokół osi pionowej o 120 stopni , po 60 stopni w obu kierunkach
- wysokości położenia monitora w zakresie przynajmniej 15 cm14.
Wreszcie klawiatura jako oddzielny element zestawu komputerowego powinna posiadać
przynajmniej dwie pozycje regulacji kąta pochylenia za pomocą wychylnych nóżek tak, aby
pracownik mógł znaleźć wygodną pozycję dla rąk. W obu przypadkach ustawienia pochylenia
klawiatury, pionowa odległość pomiędzy drugim rzędem klawiszy, a podstawą klawiatury nie
powinna przekraczać 30 milimetrów.
Pracownik
pracujący w biurze turystycznym powinien wykorzystywać klawiatury
ergonomiczne z takim wyprofilowaniem, aby dłonie leżały na klawiaturze w sposób naturalny.
Każdy pracownik powinien wybrać model dla siebie odpowiedni15.
Natomiast przestrzeń na blacie stołu przed klawiaturą powinna być na tyle duża, aby zapewnić
podparcia dłoni i nadgarstków.
Każde stanowisko komputerowe pracownika turystyki i rekreacji musi posiadać wyposażenie
dodatkowe w postaci uchwytu na dokumenty, podnóżka i wspornika nadgarstkowego. Pamiętać
musimy, że uchwyt na dokumenty powinien być umieszczony na tej samej odległości od oka co
12
13
www.ergonauta.pl/Produkty-ergonomiczne-chelp-pol-70.html pobrano 9.02.2014 godz. 12.22
Szerzej na temat układu stanowiska komputerowego zob. A. Ambroszewska Ergonomia pracy przy stanowisku
komputerowym-podstawowe zasady właściwej postawy w czasie pracy, „Turystyka, Sport i Zdrowie” nr 4/2013,
http://tsz.po.opole.pl/?d=12&nid=35&l=pl&p=1, pobrano 22.04.2014, godz. 11.50
14
Tę problematykę reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 roku, w
sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973)
15
B. Przybyliński BHP i ergonomia, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego,
Bydgoszcz 2012, s.44
ekran monitora16.
Podnóżek zaś powinien być o szerokości 450 milimetrów i głębokości 350 milimetrów
i regulowanym kącie pochylenia do 15 stopni. Powinien być stabilny a jego powierzchnia nie może
być śliska. Wszystko związane jest z prawidłowym odciążeniem pracy kręgosłupa17.
W przypadku wspornika nadgarstkowego jego wymiary powinny być dopasowane do
wymiarów klawiatury, posiadać łagodne kształtowanie przedniej krawędzi i nie przesuwać się po
powierzchni blatu podczas pracy. Wspornik nadgarstkowy pozwala zapobiegać nadmiernemu
obciążeniu statycznemu mięśni ramion i obręczy barkowej oraz nadmiernemu odgięciu
grzbietowemu dłoni18.
Niemniej ważnym czynnikiem pracy biurowej jest oświetlenie. Pracownik biura
turystycznego pracując na komputerze musi czytać drukowany tekst i znaki na klawiaturze oraz
znaki na monitorze. Dlatego zaleca się stosowanie oświetlenia sufitowego19. Wysoki poziom
natężenia oświetlenia wskazany jest na płaszczyźnie klawiatury i dokumentu, ale nie na
płaszczyźnie ekranu monitora.
Bardzo ważne w pracy turystyczno-rekreacyjnej jest materialne środowisko pracy takie jak:
czynniki mechaniczne, hałas i wibracje, mikroklimat, pyły i szkodliwe substancje chemiczne,
czynniki biologiczne, elektryczność statyczna i energia elektryczna, oświetlenie i barwy w miejscu
pracy, infra i ultradźwięki, pola elektromagnetyczne, promieniowanie optyczne20. Oczywiście nie
wszystkie te czynniki będą zawsze występowały.
Działania profilaktyczne zatem powinny skupić się na wdrażaniu wśród pracowników
turystyki i rekreacji właściwych zachowań ruchowych, których celem powinno być wykonywanie
podczas pracy wszędzie tam, gdzie to jest możliwe częstych zmian pozycji ciała.
Unikać należy monotonii ruchów, wymuszonych i niekorzystnych pozycji, a tam gdzie trzeba
podnosić ciężary, należy to robić właściwie.
Starać się zmieniać organizację stanowiska pracy i tak je zagospodarować, aby prowokować
zmiany w położeniu ciała, ale jednocześnie unikać niepotrzebnych skłonów i niepotrzebnych
ruchów. Wszędzie tam, gdzie to możliwe stosować okresowe rotacje stanowiska pracy.
16
Por. T. Tokarski Ergonomia pracy z laptopem Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy,
Warszawa 2010, www.pip.gov.pl/ergonomia/pdf/ergonomia_pracy_z_laptopem.pdf
17
Autorzy zwracają uwagę na najważniejsze czynniki wpływające na obciążenie narządu ruchu, które moim
zdaniem w turystyce mogą mieć największy wpływ to zbyt duża częstotliwość powtórzeń tych samych czynności, czas
trwania zadań do wykonania, a także ograniczona przestrzeń wpływająca na przyjmowane pozycje pracownika. Zob.
J. Kamińska, D. Roman-Lin Jak zmniejszyć obciążenie kręgosłupa podczas pracy, CIOP-PIB, Warszawa 2007, ss. 26
18
Szerzej na ten temat zob. J. Bugajska (red.) Komputerowe stanowisko pracy-aspekty zdrowotne i
ergonomiczne, CIOP-PIB, Warszawa 2010, ss.148 oraz Z. Wieczorek Ergonomia w pracy biurowej, Wiedza i Praktyka,
Warszawa 2011, ss.48
19
Szerzej A. Wolska, A. Pawlak Oświetlenie stanowisk pracy, CIOP-PIB, Warszawa 2007
20
E. Tytyk Dobre i złe tradycje w kształtowaniu środowiska pracy i życia człowieka. [w]: E. Kowal (red.)
Pracodawcy sektora turystyki i rekreacji powinni stosować na swoich stanowiskach pracy
takie narzędzia, które będą spełniały normy ergonomiczne. Sektor ten byłby wtedy przykładem dla
innych. Eliminować należy takie typy pracy, które szczególnie mogą narażać na wystąpienie
schorzeń związanych z narządami ruchu.
Każdy pracownik sektora turystyczno-rekreacyjnego zarówno ten, który pracuje w biurze
turystycznym, jak i ten który jest pilotem wycieczki, przewodnikiem czy instruktorem musi
uwzględniać w swojej pracy aspekty bezpieczeństwa i ochrony pracy oraz ergonomii.
Każde przygotowanie do wyjazdu powinno składać się z kilku etapów i obejmować
przygotowanie merytoryczne, przygotowanie odpowiedniego sprzętu, ale też przygotowanie
psychofizyczne.
Nieco inaczej oczywiście musi przygotować się kierownik a inaczej uczestnik. Każdy jednak
powinien pomyśleć o ergonomicznym wyposażeniu zależnie od tego czy wyjazd będzie w góry, nad
jezioro, morze, za granicę, na tereny leśne itp.
Mając na uwadze ochronę pracy, bezpieczeństwo i ergonomię niezbędnym wyposażeniem
będą buty, odpowiednie ubranie, plecak, żywność, ale też sprzęt biwakowy i kuchenny. Ponadto nie
można zapomnieć oczywiście o wyposażeniu osobistym, ale też zespołu.
Dlatego ważne jest, aby zasady bezpieczeństwa przeanalizować jeszcze przed wyjazdem,
w trakcie przejazdu i samego pobytu.
Uczestnicy muszą przestrzegać obowiązujących regulaminów i zasad np. kto będzie
asekurował i na jakich zasadach. Nie wolno organizować obozów w miejscach, które nie
zapewniają bezpieczeństwa21.
W turystyce i rekreacji ważne jest to jak zaplanujemy dojazd, po jakich trasach będziemy się
przemieszczali, w górach zaś musimy zastosować właściwe techniki podchodzenia i schodzenia
w zależności od tego czy jest śnieg, czy go nie ma, czy droga jest oblodzona, czy musimy
przekraczać potoki itp.
Ergonomiczne podejście w turystyce i rekreacji to także opracowanie zasad zachowania się
podczas załamania pogody, napotkania dzikiego zwierzęcia, wypadku czy nieplanowanego biwaku
oraz znajomość typowych niebezpieczeństw określonego terenu i zasad zachowania się w sytuacji
zagrożeń i wypadków22.
Ponadto podejście ergonomiczne będzie podpowiadało nam czy chcemy i potrafimy
Ergonomiczne kształtowanie środowiska., Wyd. Centrum Zastosowań Ergonomii, Zielona Góra 1998, s. 143-152
21
Szerzej M.G. Nowak Bezpieczeństwo studentów – uczestników ćwiczeń terenowych, „Przegląd NaukowoMetodyczny. Edukacja dla bezpieczeństwa”, WSB Poznań, Nr 2/2008, s. 123-132
22
Godne polecenia w tym zakresie są dwie książki: P.G. Drake Obozy, wyprawy turystyczne i umiejętność
przetrwania w terenie, Bellona, Warszawa 2008 oraz J. Wiseman Szkoła przetrwania. Podstawowe techniki sztuki
przetrwania w warunkach ekstremalnych, Firma Księgarska Olesiejuk 2007
właściwie spędzać czas wolny czy też nie23.
***
Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że celem wspólnym bezpieczeństwa
i ochrony pracy oraz ergonomii pracownika turystyki i rekreacji jest optymalne dostosowanie
materialnych warunków pracy do ich możliwości psychofizycznych.
Udowodnione jest bowiem to, że przestrzegając zasady ergonomii w zakresie optymalnego
dostosowania warunków na stanowisku pracy eliminujemy a przynajmniej zmniejszamy
występujące uciążliwości, a tym samym powodujemy dobre samopoczucie i zadowolenie wśród
pracowników turystyki i rekreacji, co w konsekwencji na pewno podniesie wydajność pracy.
Przypomnijmy, że bezpieczeństwo i higiena pracy zajmuje się głównie kształtowaniem
warunków, które zagrażają życiu i zdrowiu, a ochrona pracy obejmuje szerszy zakres zajmując się
najwyższym możliwym dopuszczeniem czynników uciążliwych. Ergonomia zaś zajmuje się
przypadkami, które w ogóle powodują uciążliwość warunków pracy czyli ingeruje nawet wtedy, gdy
wystąpią krótkotrwałe zaburzenia w funkcjonowaniu poszczególnych narządów.
Na dorobek współczesnej ergonomii mają wpływ takie dyscypliny jak psychologia i fizjologia
pracy, nauki techniczne, antropologia, organizacja pracy, ochrona środowiska, medycyna pracy,
bionika, pedagogika i socjologia pracy, estetyka i prawo ergonomiczne oraz prawo pracy..
Dlatego ergonomia z jednej strony zajmuje się opracowywaniem planów i programów działań
dla nauk technicznych w celu dostosowania techniki do możliwości psychofizycznych człowieka,
jego potrzeb i możliwości, z drugiej strony opracowaniem takich planów i programów dla nauk
społecznych, aby człowiek mógł być twórcą techniki i jej konsumentem.
Wdrażanie wyników badań ergonomicznych pozwala na zmniejszanie znaczenia różnic
indywidualnych między pracownikami branży turystyczno-rekreacyjnej przez co większa liczba
pracowników może obsługiwać te same urządzenia, czy organizować wolny czas.
Ponadto pracodawca nie musi już poświęcać tyle czasu na szkolenia zawodowe,
a jednocześnie zmniejsza to ilość chorób zawodowych i wypadków przy pracy, których koszty są
bardzo wysokie.
Na całkowity koszt wypadku przy pracy składa się koszt czasu straconego wskutek wypadku,
koszt pomocy medycznej i transportu, koszt nadgodzin, koszt zastępstw, koszt zakłóceń
w produkcji, koszt strat materialnych, koszt napraw, koszt odszkodowań i inne koszty. Oczywiście
doliczyć trzeba odszkodowania jakie firma otrzymuje z instytucji ubezpieczeniowych.
23
Zob. M.G. Nowak Wybrane aspekty spędzania czasu wolnego przez uczniów szkoły ponadgimnazjalnej.
Doniesienia wstępne [w:] A. Kaiser, M. Sokołowski Środowisko społeczno-przyrodnicze a aktywność fizyczna
człowieka, Poznań 2010, s. 195-203
Na podsumowanie należy wspomnieć o zachodzących związkach pomiędzy omawianymi
wyżej zagadnieniami. Po pierwsze należy stwierdzić, że ergonomia ma szersze cele niż cele ochrony
pracy, bezpieczeństwa i higieny, po drugie istnieje ścisłe powiązanie ochrony pracy z BHP i to na
bardzo wielu płaszczyznach, po trzecie ergonomia o wiele wcześniej zapobiega zagrożeniom niż to
czyni BHP i ochrona pracy i po czwarte działania ergonomii nie są określone przepisami prawa,
które je bezpośrednio dotyczą.
Bibliografia:
Ambroszewska A., Ergonomia pracy przy stanowisku komputerowym-podstawowe zasady
właściwej
postawy
w
czasie
pracy,
http://tsz.po.opole.pl/?d=12&nid=35&l=pl&p=1
„Turystyka,
Sport
i
Zdrowie”
nr
4/2013,
[22.04.2014]
Bugajska J. (red.) Komputerowe stanowisko pracy-aspekty zdrowotne i ergonomiczne, CIOP-PIB,
Warszawa 2010.
Drake P. G., Obozy, wyprawy turystyczne i umiejętność przetrwania w terenie, Bellona, Warszawa
2008.
Hołubicka B., Ergonomia, ochrona pracy i BHP http://www.zmiekczanie.pl/ergonomia-ochrona-pracy-i-bhp/,
[10.05 2014].
Jabłoński J. Czy ergonomia jest nauką, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005.
Jachimowicz
M., Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Świadczenia ubezpieczeniowe i cywilne,
Wydawnictwo Difin S.A., Warszawa 2013
Kamińska J., Roman-Lin D. Jak zmniejszyć obciążenie kręgosłupa podczas pracy, CIOP-PIB,
Warszawa 2007.
Nowak M. G., Bezpieczeństwo studentów – uczestników ćwiczeń terenowych, „Przegląd NaukowoMetodyczny. Edukacja dla bezpieczeństwa”, WSB, Poznań 2008, Nr 2.
Nowak M. G., Wybrane aspekty spędzania czasu wolnego przez uczniów szkoły ponadgimnazjalnej.
Doniesienia wstępne w: A. Kaiser, M. Sokołowski Środowisko społeczno-przyrodnicze a aktywność
fizyczna człowieka, Poznań 2010.
Przybyliński B., BHP i ergonomia, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu TechnologicznoPrzyrodniczego, Bydgoszcz 2012.
Tokarski T., Ergonomia pracy z laptopem Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy,
Warszawa 2010, www.pip.gov.pl/ergonomia/pdf/ergonomia_pracy_z_laptopem.pdf [9.05.2014].
Tytyk E., Dobre i złe tradycje w kształtowaniu środowiska pracy i życia człowieka. w: red. E. Kowal
Ergonomiczne kształtowanie środowiska., Wyd. Centrum Zastosowań Ergonomii, Zielona Góra
1998.
Wieczorek Z., Ergonomia w pracy biurowej, Wiedza i Praktyka, Warszawa 2011.
Wiseman J., Szkoła przetrwania. Podstawowe techniki sztuki przetrwania w warunkach
ekstremalnych, Firma Księgarska Olesiejuk 2007.
Wolska A., Pawlak A., Oświetlenie stanowisk pracy, CIOP-PIB, Warszawa 2007.
www.ergonauta.pl/Produkty-ergonomiczne-chelp-pol-70.html [9.02.2014].
Strony internetowe:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Rekreacja [22.04.2014].
http://pl.wikipedia.org/wiki/Turystyka [22.04.2014]
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezpiecze%C5%84stwo_pracy [22.04.2014].
http://ftp.pwsz.glogow.pl/Materialy_dydaktyczne/Dariusz_Sczaniecki/Wyklad.pdf [10.05.2014].
ttp://pl.wikipedia.org/wiki/Ergonomia
[22.04.2014].
Akty prawne:
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 163)
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych
powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. Nr 199, poz. 1674 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 roku, w sprawie bhp na
stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973)