docPobierz Pdf
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz Pdf
Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA PRZEDSTAWICIELSTWO FUNDACJI IM. FRIEDRICHA NAUMANNA W POLSCE 02-051 WARSZAWA, UL. Glogera 1 lok. 27, TEL./FAX. 823 94 60 INSTYTUT BADAŃ NAD DEMOKRACJĄ I PRZEDSIĘBIORSTWEM PRYWATNYM 00-074 WARSZAWA, UL. TRĘBACKA 4, TEL./FAX. 826 25 96 STRATEGIE REGIONALNE WOJEWÓDZTW W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ RFN I USA Praca zbiorowa pod red.: Mieczysława Bąka i Przemysława Kulawczuka i Anny Szcześniak Warszawa, marzec 1999 Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA AUTORZY: Mieczysław Bąk Ireneusz Hampel Ada Kiełczykowska Przemysław Kulawczuk Małgorzata Kurowska Anna Szcześniak Opracowanie graficzne: Małgorzata Radek Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Spis treści strona Wprowadzenie. Zadanie samorządów wojewódzkich w zakresie rozwoju regionalnego 1 1. Priorytety rozwojowe nowych województw samorządowych (Przemysław Kulawczuk, Mieczysław Bąk) 4 1.1. Zaawansowanie formułowania priorytetów rozwojowych na koniec lipca 1999 roku 4 1.2. Ocena priorytetów rozwojowych wynikających z analizy silnych i słabych stron gospodarki regionu 6 1.3. Ogólna filozofia formułowania priorytetów 8 1.4. Priorytety infrastrukturalne i komunikacyjne 9 1.5. Priorytety związane z przezwyciężaniem trudności strukturalnych gospodarki regionu 11 1.5.1. Przemysł 11 1.5.2. Rolnictwo 12 1.6. Wykorzystanie rozwoju przedsiębiorczości jako "koła zamachowego" gospodarki regionu 14 1.7. Potrzeby w zakresie rozwoju rynku pracy 15 1.8. Potrzeby w zakresie edukacji 16 1.9. Rozwój turystyki i usług jako element pobudzania rozwoju 16 1.10. Ochrona środowiska jako warunek rozwoju 17 1.11. Priorytety w zakresie współpracy międzynarodowej 17 1.12. Inne priorytety 18 1.13. Ogólna ocena priorytetów rozwojowych nowych województw 18 2. Potrzeby urzędów marszałkowskich w zakresie rozwoju regionalnego (Anna Szcześniak) 2.1. Podnoszenie kwalifikacji pracowników 2.2. Potrzeby w zakresie finansowania projektów rozwojowych i wiedzy z zakresu inżynierii finansowej 2.3. Pomoc ekspercka 3. Budowa strategii rozwoju regionalnego w województwach (Anna Szcześniak) 21 21 23 25 28 3.1. Stan zaawansowania prac 28 3.2. Metody opracowywania projektów rozwojowych 30 3.3. Źródła finansowania 33 4. Doświadczenia niemieckie w zakresie rozwoju regionalnego Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym 35 Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA (Ireneusz Hampel) 4.1. Organizacja prac 35 4.2. Instytucje i organizacje wspomagające rozwój regionalny 38 4.3. Polityka rozwoju regionalnego Bawarii 38 4.4. Regionalna polityka rozwoju w północnej Hesji 41 4.4.1. Regionalizacja polityki strukturalnej w Hesji północnej 43 4.4.2. Wspomaganie inwestycji oraz rozwoju nowych przedsiębiorstw 44 4.4.3. Rozwój w zakresie turystyki 45 4.4.4. Wspomaganie obszarów wiejskich 47 4.5. Podsumowanie 5. Techniki i narzędzia w zakresie wspierania rozwoju gospodarczego w USA na szczeblu regionalnym i lokalnym (Mieczysław Bąk, Przemysław Kulawczuk) 50 52 5.1. Wprowadzenie 52 5.2. Programy dla terenów słabo rozwiniętych 54 5.2.1. Program pomocy w zakresie planowania i przygotowywania programów rozwojowych 54 5.2.2. Program lokalnej pomocy technicznej 55 5.2.3. Program wspierania projektów publicznych i rozwoju infrastruktury 56 5.2.4. Pomoc w budowie strategii rozwoju terenów wiejskich (One Maine Strategy) 57 5.2.5. Poszukiwanie specjalizacji dla regionów odległych i rolniczych (New England 800) 59 5.2.6. Programy marketingu regionalnego (Maine works) 61 5.3. Programy wspierania MSP 61 5.3.1. Szkolenia w zakresie wykorzystania internetu do promocji MSP 61 5.3.2. Centa informacji dla MSP 62 5.3.3. Tworzenie lokalnych sieci dostępu do internetu opartych na opłatach ryczałtowych 63 5.3.4. Wykorzystanie numerów 0 800 do telefonicznego informowania MSP 63 5.4. Strefy specjalnego rozwoju 64 5.4.1. Strefy przedsiębiorczości w Maryland 64 5.4.2. Restrukturyzacja baz wojskowych. Przykład Battle Creek 65 5.4.3. Wspólne dystrykty podatkowe (Kennebeck Valley Authority) 67 Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 5.5. Przyciąganie inwestorów 67 5.5.1. Techniki przyciągania inwestorów do Battle Creek 67 5.5.2. Tworzenie Centrów Szkoleń Pracowników i Usług dla Pracodawców - nowych inwestorów 69 5.6. Instrumenty finansowe 70 5.6.1. Emisja obligacji komunalnych (Maine Municipal Bond Bank) 5.7. Współpraca ośrodków badawczych z przemysłem, rozwój nowych technologii 70 5.7.1. Michigan Manufacturing Technology Center 5.8. Programy rozwoju lokalnego 5.8.1. Leadership Maine - program szkoleniowy w zakresie przywództwa lokalnego 5.9. Programy pomocy w restrukturyzacji obszarów dotkniętych depresją ekonomiczną 5.9.1. Program dostosowań ekonomicznych 5.10. Zakończenie 71 71 72 72 73 73 74 6. Możliwości współpracy międzynarodowej województw samorządowych (Mieczysław Bąk, Anna Szcześniak) 76 6.1. Ocena stanu obecnego współpracy międzynarodowej województw samorządowych 76 6.2. Możliwości współdziałania województw samorządowych z partnerami zagranicznymi 79 6.3. Możliwości współpracy - synteza 83 Zakończenie Wprowadzenie Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym 88 Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Zadania samorządów wojewódzkich w zakresie rozwoju regionalnego Wprowadzenie od 1 stycznia 1999 roku kolejnego etapu reformy samorządowej ujawniło ogromny zakres potrzeb rozwojowych nowych województw. Rozpoczynając od diagnozy i inwentaryzacji stanu istniejącego władze samorządowe rozpoczęły żmudny proces budowy nowych strategii rozwojowych. Przygotowywane w latach poprzednich strategie dotyczyły innych podmiotów (małych województw), ich skala i zakres były znacznie mniejsze, a ponadto władze wojewódzkie nie posiadały podmiotowości samorządowej co siłą rzeczy ograniczało znaczenie strategii. Obecnie sytuacja jest odmienna. Władze samorządowe zostały wybrane w demokratycznych wyborach i reprezentują wyborców: społeczności regionalne. W efekcie powstała nowa jakościowo sytuacja, która umożliwia większe realizowanie aspiracji ekonomicznych i społecznych wspólnot regionalnych niż do tej pory. Ta nowa możliwość jest obecnie konfrontowana z istniejącymi realiami finansowymi, brakiem doświadczenia w zakresie wdrażania programów rozwojowych oraz niewiedzą dotyczącą tego jak działać aby osiągnąć planowane rezultaty. Do tego dokłada się jeszcze nie ukształtowana do końca polityka regionalna władz centralnych (albo wręcz brak takiej polityki). Pole manewru nowych wojewódzkich władz samorządowych jest więc bardzo ograniczone. Są one zmuszone do działania w warunkach słabego rozpoznania terenu i bez czytelnie określonych warunków i ram działania. Oparcie realizacji programów regionalnych na założeniu ich finansowania przez Unię Europejską bez jasnego określenia zasad decentralizacji polskich finansów publicznych prowadzi do dysonansu pomiędzy szybko rosnącymi aspiracjami nowych wspólnot samorządowych a praktycznymi możliwościami ich działania. Ujawniają się postawy roszczeniowe i rośnie presja na Centrum. Przygotowana przez zespół autorski praca ma zadanie zaprezentowanie sytuacji w zakresie budowy strategii rozwoju regionalnego przez nowe polskie województwa według stanu na koniec lipca 1999 roku. Oznacza to, że sytuacja ta mogła się od tego czasu istotnie zmienić. Przedstawiamy stan zaawansowania budowy strategii przez poszczególne województwa jak i sposób formułowania przez nie zasadniczych priorytetów rozwojowych. W opracowaniu zaprezentowano także zakres potrzeb rozwojowych poszczególnych województw jak i potrzeby organów wykonawczych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA wojewódzkich władz samorządowych - Urzędów Marszałkowskich. Tworząc swoją politykę gospodarczą urzędy te działają w pod ogromną presją społeczną posiadając nader skromne możliwości lokalowe, ludzkie i finansowe. Pomimo tego należy wysoko ocenić ich zaangażowanie i profesjonalny styl pracy. Polskie strategie rozwoju regionalnego zostały zaprezentowane na tle doświadczeń niemieckich i amerykańskich. Uważamy, że doświadczenia te są szczególnie ważne dla nowych województw: niemieckie ponieważ pokazują efektywność polityki regionalnej najbliższych sąsiadów Polski, z którymi współpraca układać się powinna w sposób naturalny oraz amerykańskich - ze względu na fakt ogromnych sukcesów gospodarki amerykańskiej w likwidowaniu różnic regionalnych oraz pomocy w poprawie sytuacji materialnej ludzi o niskich dochodach. Życzeniem zespołu autorskiego jest aby nowe polskie województwa w jak największym stopniu mogły korzystać z tych korzystnych doświadczeń. Wychodząc z założenia, że polsko-niemiecka współpraca regionalna jest czynnikiem znacznie poszerzającym szanse polskich regionów w integracji z Unią Europejską, zagadnieniu temu poświęcono osobny rozdział. Jesteśmy przekonani, że współpraca ta ulegnie wzmocnieniu w wyniku realizacji tego projektu. Zespół autorski Instytutu Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Krajowej Izby Gospodarczej pragnie podziękować Niemieckiej Fundacji im. Friedricha Naumanna, która wsparła finansowo i merytorycznie realizowany przez nas projekt. Pragniemy również podziękować pracownikom i zarządom urzędów marszałkowskich 14 województw: dolnośląskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego, podkarpackiego, podlaskiego, pomorskiego, śląskiego, świętokrzyskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego za pomoc w uzyskaniu niezbędnych informacji i materiałów podczas przeprowadzonych w regionach wywiadów z pracownikami Wydziałów Strategii.. Ta praca powstała w zdecydowanej większości dzięki ich zaangażowaniu czasowemu. Jesteśmy przekonani, że analiza zebranych materiałów pozwoli nowym województwom na lepsze ukierunkowanie prac nad strategią i zlikwidowanie ich ujawnionych słabości. Przyczynić się do tego może również wzrost współpracy pomiędzy polskimi władzami regionalnymi a niemieckimi krajami związkowymi z korzyścią dla obu stron. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Zespół autorski Instytutu Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym 1. Priorytety rozwojowe nowych województw samorządowych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 1.1. Zaawansowanie formułowania priorytetów rozwojowych na koniec lipca 1999 roku Formułowanie priorytetów rozwojowych przez samorządy nowych województw jest jednym z najistotniejszych zadań w pierwszym okresie po ich powołaniu. Zadanie to jest nie tylko trudne ale i odpowiedzialne ponieważ kształtuje przyszłe strumienie wydatków budżetowych oraz zmiany w infrastrukturze. Generalnie formułowanie priorytetów rozwojowych wynika z tempa zaawansowania prac nad strategią rozwoju województw. Im prace nad strategią są bardziej zaawansowane tym jaśniej określone są priorytety rozwojowe. Priorytety rozwojowe określają najważniejsze kierunki rozwojowe i mogą, choć nie muszą być utożsamiane z celami strategicznymi. Według obserwacji zespołu badawczego priorytety rozwojowe były często formułowane w sposób szerszy niż cele strategiczne, chociaż w niektórych województwach pojęcia te utożsamiano. Wydaje się, że oba podejścia są prawidłowe jeżeli tylko prowadzą do prawidłowego sformułowania strategii rozwoju. Jedną z istotnych obserwacji jest fakt, iż priorytety rozwojowe formułowano niemal zawsze w sposób jakościowy, czyli niemierzalny ale były one jednoznaczne. W wielu województwach lista priorytetów była na tyle długa, że istotnym wydawało się ustalenie ich hierarchii. Uwaga ta skłania do skłania do zastanowienia się, nie tylko nad tym jaka jest waga poszczególnych priorytetów ale według jakiej kolejności je realizować. Innym ważnym zagadnieniem jest określenie realności realizacji poszczególnych priorytetów czy kierunków rozwojowych. Priorytety rozwojowe, które nie będą posiadały "zaplecza" w postaci odpowiedniego finansowania zadań oraz sprawnej obsługi organizacyjnej będą tylko zbiorem życzeń. Ponieważ stopień realizacji prac nad strategią w poszczególnych województwach jest bardzo zróżnicowany można wyróżnić kilka stanów zaawansowania formułowania priorytetów: * Wstępne określenie kierunków rozwojowych, wstępny etap prac * Kierunki rozwojowe określone i zweryfikowane przez ekspertów, przed konsultacją społeczną Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA * Kierunki rozwojowe określone, zweryfikowane przez ekspertów w trakcie konsultacji społecznej * Kierunki rozwojowe określone, zweryfikowane przez ekspertów i społeczność. Poniższa tablica przedstawia stan zaawansowania formułowania priorytetów rozwojowych w poszczególnych województwach. Tablica 1 Stopień zaawansowania formułowania priorytetów rozwojowych nowych województw według stanu na koniec lipca 1999 roku Województwo Wstępne określenie kierunków rozwojowych, wstępny etap prac dolnośląskie lubelskie Kierunki rozwojowe określone i zweryfikowan e przez ekspertów, przed konsultacją społeczną Kierunki rozwojowe określone, zweryfikowan e przez ekspertów w trakcie konsultacji społecznej Kierunki rozwojowe określone, zweryfikowan e przez ekspertów i społeczność X X lubuskie X łódzkie X małopolskie X mazowieckie X opolskie X podkarpackie X podlaskie X pomorskie X śląskie X świętokrzyskie X X wielkopolskie zachodniopom orskie X Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych wywiadów Jak widać z danych z powyższej tablicy zdecydowana większość województw wstępne prowadziła prace zmierzające do sformułowania priorytetów rozwojowych czy też tzw. celów pierwszego rzędu. Pomimo tego obserwowano bardzo dużą dynamikę prac, która w większości województw doprowadzi wczesną jesienią 1999 roku do osiągnięcia fazy III. 1.2. Ocena roli priorytetów rozwojowych wynikających z analizy silnych i słabych stron gospodarki regionu Według powszechnego modelu przy formułowaniu strategii poszczególnych województw stosuje się analizę SWOT czyli analizę silnych i słabych stron gospodarki województwa, uzupełnianą w zdecydowanej większości przypadków analizą szans i zagrożeń rozwojowych. Ponieważ analiza SWOT jest początkiem rozważań diagnostycznych bardzo często wykorzystuje się ją do sformułowania określonych priorytetów rozwojowych. Analiza silnych stron województwa skłania do formułowania priorytetów rozwojowych wykorzystujących te silne strony jako "lokomotywy rozwojowe". Tak sformułowane priorytety posiadają znaczenie "przyśpieszające rozwój". Ich realizacja decyduje o ogólnej dynamice rozwojowej. W wyniku analizy słabych stron województwa formułuje się bardzo często priorytety wyrównawcze, obronne - zmierzające do zlikwidowania lub zredukowania dysproporcji, zwłaszcza związanych z dostępem do miejsc pracy, edukacji czy opieki zdrowotnej. Realizacja tej drugiej grupy priorytetów ułatwia i umożliwia rozwój lokomotyw rozwojowych ale nadmierna koncentracja na priorytetach obronnych może, w przypadku małej witalności sektora prywatnego nie wystarczyć. Istotnym zagadnieniem staje się więc wyważenie priorytetów obronnych i przyśpieszających rozwój, przy pewnej jednak przewadze priorytetów przyśpieszających. Wynika to z faktu, iż priorytety przyśpieszające rozwój tworzą dochody, które poprzez opodatkowanie umożliwiają realizację priorytetów obronnych. Poniżej przedstawiamy tablicę, która obrazuje zakres koncentracji poszczególnych województw na priorytetach opartych na silnych i słabych stronach. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Tablica 2 Relacje pomiędzy priorytetami obronnymi i aktywnymi w województwach samorządowych według stanu na koniec lipca 1999 roku Województwo Istotna przewaga priorytetów obronnych dolnośląskie X lubelskie X lubuskie Stan zbliżony do równowagi ale zbyt słabo akcentowane priorytety aktywne Przewaga priorytetów aktywnych Przewaga priorytetów aktywnych, priorytety obronne zbyt słabo akcentowane X łódzkie X małopolskie X mazowieckie X opolskie X podkarpackie X podlaskie X pomorskie X śląskie X świętokrzyskie X wielkopolskie X zachodniopom orskie X Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych wywiadów Analiza znajdujących się jeszcze w przeważającej większości w fazie wstępnej priorytetów rozwojowych wskazuje, że w przeważającej mierze koncentrują się one na ograniczeniu lub zlikwidowaniu słabych stron pozostawiając dla działań proaktywnych stosunkowo niewiele miejsca. Jedynie w dwóch województwach udało się tak sformułować wstępne priorytety rozwojowe, że wykorzystują one głównie silne strony. Przeważające obronne podejście wynika zasadniczo z ogromu zaniedbań w zakresie rozwoju infrastruktury, głównie komunikacyjnej oraz niezadowalającego Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA stanu ochrony środowiska, zaniedbań w zakresie restrukturyzacji wsi, problemów rynku pracy i innych zaniedbań z przeszłości. Takie podejście - nadające priorytetem obronnym przewagę może oznaczać zaniedbywanie troski o podnoszenie stanu gospodarki w regionie, co w przyszłości będzie prowadzić do stagnacji regionalnej bazy podatkowej oraz wzmocnienia postaw roszczeniowych w stosunku do pomocy finansowej z Centrum. Ponieważ proces formułowania priorytetów znajduje się dopiero w fazie wstępnej istnieje możliwość znacznie większego zaakcentowania priorytetów aktywnych opartych w większości na wykorzystaniu silnych stron województw jako ich "lokomotyw rozwoju". 1.3. Ogólna filozofia formułowania priorytetów Podczas przeprowadzonych 14 wywiadów z przedstawicielami departamentów strategii rozwoju nowych województw skonstatowano, że proces tworzenia strategii jest skoncentrowany na tworzeniu listy życzeń czy zadań do wykonania i poszukiwaniu na nie środków poza województwem. O ile każda strategia ma w przeważającej mierze charakter życzeniowy to, jak wydaje się, należałoby w większym zakresie zastanowić się jakie priorytety dałoby się zrealizować siłami własnymi, a które siłami zewnętrznymi. Istotnym błędem rozumowania jest, w odczuciu zespołu autorskiego Instytutu, formułowanie priorytetów i idących za nimi zadań tylko "w oczekiwaniu" na środki pomocowe Unii Europejskiej w ramach programów przedakcesyjnych. Takie podejście oznacza ograniczenie mobilizacji środków i samopomocy wewnątrz regionów. Problem ten jest na tyle silny, że warto postulować aby przy tworzeniu strategii rozwoju nowych województw szczególnie zastanowić się nad sposobami mobilizacji zasobów miejscowych do realizacji strategii regionalnej. Im większe współdziałanie samorządu z biznesem i społeczeństwem tym większa będzie skuteczność wykorzystania środków zewnętrznych. W tym miejscu warto sformułować uwagę, że programy finansowane ze środków miejscowych zarówno samorządowych czy prywatnych są znacznie tańsze w przeliczeniu na jednostkę efektu niż finansowane ze Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA środków UE. Problem ten zauważają również i przedstawiciele Unii. Według powszechnych obserwacji mniejsza jednostkowa efektywność programów UE wynika z poważnych kosztów aplikacyjnych (zatrudnienie konsultantów) oraz niezrozumiałej tendencji do zwiększania kosztów dla uzasadnienia wyższych stawek w projektach finansowanych ze środków zagranicznych. Zjawiska te występują w mniejszej mierze w stosunku do projektów finansowanych ze środków gminnych czy miejskich. Obserwacje zespołu badawczego wskazują także, że dotychczasowa praktyka formułowania priorytetów rozwojowych wynikała zasadniczo z katalogowania życzeń czy oczekiwań społecznych bez realnego powiązania ich z możliwościami regionu w zakresie finansowania projektów i zapewnienia odpowiedniej organizacji przedsięwzięć. Wydaje się, że takie podejście należałoby zmodyfikować w kierunku większego wykorzystania możliwości tkwiących w regionie. 1.4. Priorytety infrastrukturalne i komunikacyjne Jak wykazały najważniejszych wywiady przeprowadzone priorytetów rozwojowych w 14 jest województwach poprawa jednym z infrastruktury komunikacyjnej, zwłaszcza drogowej. Dotyczy to wszystkich badanych województw. Sytuacja taka wynika z wieloletniego zaniedbania w tym zakresie oraz ogromnego przyrostu ruchu drogowego zarówno ciężarowego jak i osobowego. Poszczególne regiony zdają sobie również sprawę, iż poprawa tych wieloletnich zaniedbań nie może być natychmiastowa i wymaga ogromnych środków finansowych. Jednocześnie obecnie poziom zorientowania w zakresie możliwości finansowania inwestycji nie jest wysoki. Prowadzi to często do paradoksalnych sytuacji. Województwo X ustala jako swój priorytet wybudowanie autostrady w miejscu o niedużym obciążeniu ruchu w sytuacji, w której dotychczasowa polityka państwa nie umożliwiała budowy autostrad odciążających trasy najbardziej obciążone. Może więc zamiast formułowania priorytetu budowy autostrady warto przemyśleć koncepcję zbudowania drogi ekspresowej. Priorytety związane z poprawą stanu sieci drogowej i komunikacji dotyczyły według stanu na koniec lipca 1999 roku następujących głównych zadań: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA w woj. dolnośląskim - budowa autostrady Krzywa - granica państwa, budowa dróg ekspresowych), w. woj. lubelskim - rozbudowa i modernizacja dróg o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym, budowa lotniska dla aglomeracji lubelskiej, modernizacja kolei, rozbudowa przejść granicznych, w woj. lubuskim - zapewnienie sprawnego systemu komunikacyjnego (drogowego) - ze szczegółowym rozpisaniem przedsięwzięć i priorytetowych zadań (kilkadziesiąt), w woj. łódzkim - poprawa infrastruktury drogowej, budowa portu lotniczego, w woj. małopolskim - poprawa infrastruktury drogowej, szczegółowo określona lista zadań (drogi ekspresowe, mosty, obwodnice, autostrada Kraków-Tranów), w woj. mazowieckim - inwestycje infrastrukturalne, dostosowanie transportu do standardów europejskich, w woj. opolskim - poprawa infrastruktury komunikacyjnej, w woj. podkarpackim - poprawa infrastruktury komunikacyjnej, rozbudowa lotniska pod Rzeszowem, w woj. podlaskim - poprawa sieci drogowej, w woj.. pomorskim - budowa spójności infrastrukturalnej, w woj.. śląskim - rozbudowa transgranicznych, kolejowych i drogowych systemów komunikacyjnych i drogowo-logistycznych, w woj.. świętokrzyskim - tworzenie dogodnych warunków terenowych dla rozwoju sieci drogowej oraz udostępnienie terenów turystyczno-rekreacyjnych, w woj.. wielkopolskim - wykorzystanie i zagospodarowanie głównego pasa infrastrukturalnego Wschód-Zachód - wzdłuż trasy przyszłej autostrady, w woj.. zachodniopomorskim - brak wyraźnego priorytetu w postaci rozbudowy infrastruktury drogowej, ale pośrednio problem ten sygnalizowany jest w innych priorytetach. Reasumując, we wszystkich badanych województwach problem rozwoju infrastruktury komunikacyjnej został przynajmniej zasygnalizowany. Jest symptomatycznym, że priorytety te ze szczególną siłą zaznaczają się w województwach, w których znajdują się duże aglomeracje. W wielu województwach wyznaczono też zadania, według opinii Instytutu bez niezbędnej ich hierarchizacji i zaplanowania w czasie. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 1.5. Priorytety związane z przezwyciężeniem trudności strukturalnych gospodarki regionu W województwach charakteryzujących się niekorzystną strukturą gospodarki, w tym zwłaszcza przestarzałym przemysłem i niekorzystną strukturą agrarną zaznacza się dążenie do przeprowadzenia zmian strukturalnych w tych dziedzinach. 1.5.1. Przemysł Poniżej prezentujemy priorytety restrukturyzacyjne poszczególnych województw w zakresie restrukturyzacji przemysłu. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Tablica 3 Priorytety restrukturyzacyjne województw w zakresie przemysłu według stanu na koniec lipca 1999 r. Województwo Priorytety restrukturyzacyjne dolnośląskie przemysł lekki lubelskie - lubuskie - łódzkie przemysł lekki małopolskie - mazowieckie - opolskie przemysł spożywczy podkarpackie przemysł lotniczy podlaskie - pomorskie - śląskie restrukturyzacja tradycyjnych sektorów gospodarczych: górnictwa i hutnictwa świętokrzyskie restrukturyzacja zakładów b. COP-u wielkopolskie - zachodniopomorskie - Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych wywiadów Jak wynika z prezentowanych danych restrukturyzacja przemysłu nie jest zagadnieniem bardzo mocno interesującym samorządy wojewódzkie, przynajmniej na etapie wstępnego formułowania priorytetów. Być może później problem ten będzie silniej akcentowany, chociaż w wielu Urzędach Marszałkowskich podkreślano, że restrukturyzacja tradycyjnych gałęzi przemysłu przerasta możliwości finansowe regionów i powinna być zadaniem państwowym. 1.5.2. Rolnictwo Poniżej przestawiamy, które regiony wskazywały na konieczność restrukturyzacji rolnictwa w swoich priorytetach rozwojowych. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Tablica 4 Priorytety restrukturyzacyjne województw w zakresie rolnictwa według stanu na 31 lipca 1999 r. Województwo Priorytety restrukturyzacyjne dolnośląskie - lubelskie restrukturyzacja rolnictwa oraz wspomaganie wielofunkcyjnego rozwoju wsi lubuskie wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich łódzkie - małopolskie zmiany struktur wiejskich (tworzenie miejsc pracy w zawodach pozarolnicznych, ograniczenie rozdrobnienia agrarnego) mazowieckie tworzenie miejsc pracy na terenach wiejskich opolskie rozwój agroturystyki, restrukturyzacja rolnictwa i przetwórstwa rolnego podkarpackie restrukturyzacja rolnictwa podlaskie wdrożenie koncepcji wielofunkcyjnego rozwoju wsi pomorskie zwalczanie bezrobocia strukturalnego na wsi śląskie zrównanie rozwoju obszarów wiejskich świętokrzyskie usprawnienie przemian w strukturze własnościowej, podniesienie poziomu obsługi rolnictwa, tworzenie systemów zbytu produktów rolniczych, ekologizacja rolnictwa, rozwój agroturystyki, promocja przedsiębiorczości pozarolniczej wielkopolskie aktywizacja obszarów wiejskich zachodniopomorskie - Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych wywiadów Jak pokazują powyższe dane twórcy strategii rozwoju województw w większości zauważają konieczność uwzględnienia rolnictwa w priorytetach rozwojowych. W niektórych województwach priorytetem rozwojowym staje się "wielofunkcyjny rozwój wsi", inne dezagregują to pojęcie na części składowe. Wydaje się, że czynnikiem znacznie ułatwiającym nowym województwom samorządowym prowadzenie przez nie polityki aktywizacji wsi mogłoby być przekazanie im ziemi obecnie administrowanej przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Jak pokazuje praktyka, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA dotychczasowa polityka gospodarcza państwa (i to zupełnie niezależnie od rządzących koalicji) w zakresie prywatyzacji rolnictwa popegeerowskiego powodowała tylko narastanie strukturalnego bezrobocia na wsi. Zjawiska te nie zaistniały w takiej skali w żadnym z b. krajów socjalistycznych posiadającym tzw. uspołecznione rolnictwo. Formułowanie przez nowe regiony priorytetów w zakresie zmian strukturalnych w gospodarce w sposób wyraźny zmusza do postawienia pytania czego nowe regiony oczekują od władz centralnych a w jakim zakresie mogły same przyczynić się do łagodzenia problemów? Jak do tej pory problematyka mobilizacji zasobów regionalnych do realizacji strategii jest niedoceniona. 1.6. Wykorzystanie rozwoju przedsiębiorczości jako"koła zamachowego" gospodarki regionu Jak wskazują dotychczas przeprowadzone rozmowy z przedstawicielami urzędów marszałkowskich w sposób istotny widzą oni rolę małej i średniej przedsiębiorczości w aktywizacji gospodarczej regionu. O ile jednak wśród władz samorządowych funkcjonuje dobre zrozumienie roli prywatnej przedsiębiorczości w rozwoju regionalnym o tyle niekorzystna jest nikła na ogół znajomość technik i narzędzi pobudzania rozwoju MSP. I chociaż w wielu programach hasłowo pojawiają się takie pojęcia jak: inkubatory przedsiębiorczości czy centra technologiczne to jednak trudno zrozumieć w jaki sposób władze regionalne chciały by całościowo przyczynić się do rozwoju MSP. Potrzeby rozwojowe w zakresie małych i średnich przedsiębiorstw, akcentowane w priorytetach rozwojowych poszczególnych województw przedstawia kolejna tablica. Tablica 5 Priorytety rozwojowe województw w zakresie rozwoju MSP według stanu na 31 lipca 1999 r. Województwo Priorytety rozwojowe MSP dolnośląskie rozwój sektora MSP (głównie w dziedzinie usług turystycznych), wspieranie przedsiębiorstw Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA wprowadzających nowoczesne technologie umożliwiające wyprodukowanie towarów eksportowych, tworzenie parków technologicznych, intensywne wykorzystanie istniejących specjalnych stref ekonomicznych lubelskie rozbudowa infrastruktury biznesu, w tym zwłaszcza wspieranie rozwoju MSP, tworzenie bazy dla transferu innowacji do przedsiębiorstw lubuskie rozwój przedsiębiorczości dla zapewnienia trwałej konkurencyjności gospodarki (priorytet nr 1) łódzkie tworzenie warunków do przyciągnięcia kapitału zagranicznego małopolskie rozwój sektora MSP mazowieckie wspieranie rozwoju MSP, zwłaszcza w małych i średnich miastach województwa opolskie rozwój sektora MSP podkarpackie rozwój MSP na wsi i w małych miastach podlaskie rozwój MSP pomorskie wykorzystanie małych i średnich przedsiębiorstw jako lokomotywy rozwoju regionalnego śląskie - świętokrzyskie stworzenie wielofunkcyjnych inkubatorów przedsiębiorczości, zorganizowanie regionalnego sytemu wielostronnej informacji rynkowej, lokalnych i subregionalnych centrów handlowo-usługowych oraz sieci targów i giełd wraz z ich bazami wielkopolskie rozwój instytucji wspierających gospodarkę, tworzenie systemów kooperacyjnych, rozwój innowacyjności, upowszechnienie systemów jakości zachodniopomorskie tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości poprzez podniesienie atrakcyjności gospodarczej, inwestycyjnej i funkcjonalnej regionu Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych wywiadów Jak pokazują zaprezentowane powyżej dane zdecydowana większość badanych regionów widzi konieczność rozwoju prywatnej przedsiębiorczości. Niektóre, jak np. pomorskie w rozwoju MSP widzą"lokomotywę rozwojową". Istotnym problemem będzie jednak przełożenie tych priorytetów na praktykę życia gospodarczego. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 1.7. Potrzeby w zakresie rozwoju rynku pracy Wszystkie badane województwa akcentują konieczność zwalczania bezrobocia, w tym zwłaszcza strukturalnego - w miejscach dotkniętych przemianami w rolnictwie i przemyśle. Bardzo silnie odczuwany jest też problem bezrobocia na wsi co znajduje swoje odzwierciedlenie w akcentowaniu jako priorytetu wielofunkcyjnego rozwoju wsi. Analizując rezultaty wywiadów z przedstawicielami urzędów marszałkowskich odpowiedzialnych za politykę rozwoju regionalnego generalnie upatruje się kierunków ograniczania bezrobocia w rozwoju przedsiębiorczości oraz przyciąganiu inwestorów. Stosunków mniejsze znaczenie przywiązuje się natomiast do działań zmierzających do zachowania istniejących miejsc pracy poprzez działania restrukturyzacyjne czy naprawcze. Można też odnieść wrażenie, że urzędy marszałkowskie są dobrze zorientowane w specyfice zjawiska ale problemtyka praktycznej walki z bezrobociem jest jeszcze dla nich odległa. Wynika to z przyporządkowania administracji urzędów pracy Krajowemu Urzędowi Pracy a nie władzom samorządowym. Planowana zmiana w tym zakresie, począwszy od roku 2000 przybliży problematykę walki z bezrobociem wojewódzkim władzom samorządowym. 1.8. Potrzeby w zakresie edukacji Nowe województwa samorządowe ujmują również w swoich priorytetach zagadnienia związane z podnoszeniem poziomu edukacyjnego. Ponieważ zgodnie z podziałem kompetencji samorządowe województwa odpowiadają tylko za wyższe szkoły zawodowe ( a nie np. uniwersytety czy politechniki to ich możliwości w zakresie rozwoju szkolnictwa wyższego są bardzo ograniczone. Tymczasem w wielu krajach (np. w USA) władze stanowe jako priorytet traktują swoją rolę jako mecenasów szkolnictwa wyższego. O ile więc niemal wszystkie województwa akcentowały w swoich priorytetach podnoszenie poziomu edukacyjnego w regionie to w myśl obecnego podziału kompetencji ich możliwości w tej dziedzinie wydają się mocno ograniczone. 1.9. Rozwój turystyki i usług jako element pobudzania rozwoju Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Niemal wszystkie regiony stawiają w swoich priorytetach na rozwój turystyki. Wynika to z faktu, iż obecne województwa są na tyle duże, że obok obszarów wysoce zurbanizowanych i uprzemysłowionych obejmują tak jak np. woj.. śląskie obszary atrakcyjne turystycznie (Beskid Śląski i Żywiecki). Rozwój turystyki wydaje się być w wielu przypadkach panaceum na problemy rynku pracy w rejonach atrakcyjnych turystycznie. Jednocześnie wydaje się, że w niektórych przypadkach podaje się rozwój turystyki jako ważny kierunek rozwojowy nie zdając sobie sprawy z poważnego obciążenia jakie to niesie dla władz regionalnych. Nie chodzi tutaj tylko o odpowiedni rozwój infrastruktury komunikacyjnej umożliwiającej dostęp do terenów atrakcyjnych turystycznie ale o konieczność budowy urządzeń turystycznych, parków, obiektów zwiększających atrakcyjność turystyczną przy organizacyjnym i finansowym współdziałaniu władz regionalnych. Obecnie trudno sobie wyobrazić atrakcyjność turystyczną miejscowości położonych np. nad Bałtykiem w zimne lato w sytuacji gdy nie ma powszechnego dostępu do basenów czy aquaparków. Co może ściągać turystów do miast z obiektami historycznymi jeśli nie imprezy i uroczystości organizowane przez władz lokalne. Patrzenie na rozwój turystyki jako na panaceum rozwoju gospodarczego w regionach, które i tak posiadają inne specjalizacje wydaje się przesadzone. Ważnym zagadnieniem dla władz samorządowych jest pomoc w znalezieniu rozwiązań zwiększających wykorzystanie bazy turystycznej poza sezonem a także w weekendy. Niezbędna jest niedroga oferta dla emerytów i rencistów, pozwalająca pokryć przynajmniej koszty stałe poza sezonem urlopowym. Zagadnienia te są dobrze znane specjalistom od organizacji turystyki natomiast bardzo często polskie władze samorządowe nie zdają sobie sprawy z faktycznych obciążeń jakie stwarza rzeczywiste a nie hasłowe zainteresowane rozwojem turystyki. 1.10. Ochrona środowiska jako warunek rozwoju Badane województwa w sposób bardzo poważny akcentowały w swoich priorytetatach konieczność zapewnienia zrównoważonego rozwoju środowiska i gospodarki. W sposób szczególny te priorytety występowały w regionach poważnie zniszczonych ekologicznie, zwłaszcza w woj.. śląskim. Należy przyznać, że poziom świadomości ekologicznej jest wysoki i nawet we wstępnej fazie formułowania priorytetów Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA problematyka ta jest silnie akcentowana. Poszczególne województwa podkreślały zwłaszcza konieczność zmniejszenia obszarów zagrożenia ekologicznego jak również zabezpieczenia zasobów przyrodniczych w sposób zapewniający ich niekonfliktowe wykorzystanie przez ludzi. Wstępnie sformułowane priorytety w zakresie ochrony środowiska posiadały charakter jakościowy (poprawa stanu środowiska, ograniczenie obszarów objętych zagrożeniem ekologicznym), chociaż akurat w tej dziedzinie można formułować priorytety w sposób ilościowy (np. osiągnięcie I klasy wód w 30% cieków itp.). 1.11. Priorytety w zakresie współpracy międzynarodowej Badane województwa w sposób istotny stawiają na rozwój współpracy międzynarodowej upatrując w niej czynnika dynamizującego rozwój. Dotyczy to zwłaszcza województw położonych przy granicy państwa. Chociaż zagadnienie to jest znacznie szerzej ujęte w innym rozdziale należy stwierdzić, iż obecnie dominuje chęć przejęcia dotychczasowych kontaktów byłych województw, które obecnie wchodzą w skład nowych województw samorządowych. 1.12. Inne priorytety Wydaje się bardzo ciekawym, że niemal każde województwo chce wykorzystać w rozwoju walory swojego położenia. Jest zadziwiającym, że niemal wszystkim województwom samorządowym wydaje się, że ich położenie jest korzystne. Bardzo często nie zdają sobie sprawy z tego, że leżą peryferyjnie, w dużych odległościach komunikacyjnych od centrów przemysłowych i dużych aglomeracji lub też graniczą z regionami znacznie biedniejszymi od nich samych. Przedstawiciele tylko województwa podkarpackiego podkreślali, że chcieliby zmienić wizerunek położenia swojego województwa z miejsca należącego do tzw. Polski B. Takie podejście wnosi w sobie poważne ryzyko związane z wadliwym przyjęciem pozostałych priorytetów. Jeżeli wadą jest położenie to należy "zbliżyć" województwo do różnych centrów: ludnościowych, przemysłowych i finansowych. Od tego zależy Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA sukces realizacji strategii przyciągania zasobów zewnętrznych do regionów opóźnionych gospodarczo. 1.13. Ogólna ocena priorytetów rozwojowych nowych województw Należy podkreślić iż przedstawiona powyżej analiza priorytetów rozwojowych nowych województw samorządowych odnosi się w większości do wstępnej fazy formułowania tych priorytetów. Z pewnością będą one zmieniane czy uzupełniane. Jednak już obecnie można wskazać na braki czy luki, które powszechnie się uwidaczniają: Po pierwsze, województwa w sposób bardzo ograniczony podchodzą do zagadnienia mobilizacji zasobów regionalnych na rzecz rozwoju licząc w przeważającej mierze na środki zewnętrzne, głównie ze strony Unii Europejskiej. Takie podejście może być niebezpieczne i już obecnie jako jeden z istotnych priorytetów należy uwzględniać zagadnienie mobilizacji regionalnych środków na rozwój. Po drugie, wydaje się, że budowa tożsamości regionalnej wymaga budowy wyspecjalizowanych instytucji czy organizacji wspierających rozwój. Dotyczy to banków regionalnych, funduszy gwarancji i poręczeń kredytowych, funduszy inwestycyjnych, sieci informacyjnych, sieci giełd i targów regionalnych, systemów organizacji zbytu produkcji rolnej zmniejszających zależność rolników od monopolistów skupowych, wspieranie organizacji samorządu gospodarczego, w tym zwłaszcza izb gospodarczych i organizacji przedsiębiorców oraz podejmowania szeregu innych działań o charakterze instytucjonalnym. Instytucje te nie tylko pozwalają rozwiązywać problemy regionalne ale ułatwiają przeprowadzenie ważnych niekiedy projektów. Niestety zagadnienia te w większości są niedostrzegane a panujące trendy w bankowości (np. likwidacja kilku banków regionalnych) powodują coraz większe uzależnienie regionów od centrali. Wydaje się, że nowe samorządowe regiony powinny w większym stopniu stawiać na rozwój niezależnych od centrum instytucji regionalnych nie tylko aby budować swoją tożsamość ale aby zwiększyć swoją siłę w negocjacjach z centrum i umożliwić lepsze i skuteczniejsze montaże finansowe w przyszłych projektach UE. Niestety w dotychczas sformułowanych priorytetach te myśli są bardzo rzadkie. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Po trzecie, formułowanie priorytetów rozwojowych nowych województw odbywa się często machinalnie. Typowym przykładem jest tutaj rozwój turystyki i wspieranie rozwoju MSP. Władze regionalne często wyobrażają sobie, że rozwój turystyki i wspieranie rozwoju MSP mogą odbywać się "bezkosztowo." Oczywiście takie podejście jest błędne o czym wcześniej wspominano. Po czwarte, formułowane priorytety odzwierciedlają obecne potrzeby i problemy i mniej odnoszą się do całościowej wizji rozwoju i wyobrażenia jak powinien wyglądać region za 10 czy 15 lat. Brakuje im odniesienia do najbardziej przodujących regionów świata. Są zbyt mało ambitne czy minimalistyczne, ale jednocześnie próbują objąć zbyt wiele dziedzin. Bardzo często tych dziedzin jest po prostu zbyt wiele. Ta ostatnia sytuacja powoduje, że nie wiadomo, które z nich są rzeczywiście priorytetami I czy II albo może III rzędu. Kreślenie wizji rozwojowej wymaga rozmachu, który później przykraja się do realnych możliwości w tym zwłaszcza związanych z możliwościami mobilizacji zasobów regionalnych. Takiego ambitnego rozmachu w proponowanych priorytetach brakuje. Może to spowodować, że przygotowywana propozycja rozwojowa dla społeczeństwa regionu nie będzie atrakcyjna. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 2. Potrzeby urzędów marszałkowskich w zakresie rozwoju regionalnego 2.1 Podnoszenie kwalifikacji pracowników Pracownicy Urzędów Marszałkowskich z reguły wywodzą się z Urzędów Wojewódzkich byłych województw, dlatego posiadają doświadczenie w pracy administracyjnej. Niektórzy przedstawiciele UM narzekali jednak na konieczność przyjmowania do pracy osób oddelegowanych z urzędu wojewódzkiego, gdyż woleliby rekrutować nowo przyjmowanych pracowników spośród osób nie związanych z administracją. Ludzie młodzi często mają lepsze wykształcenie, lepiej znają języki obce i mają większy zapał do pracy. Ponadto osoby z zewnątrz dysponują doświadczeniem z pracy w firmach prywatnych, agencjach rozwoju regionalnego czy administracji rządowej, a to doświadczenie jest również bardzo przydatne w pracy UM. Potrzeby poszczególnych UM w zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników przedstawia tablica 6. Tablica 6 Potrzeby UM w zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników Województwo: dolnośląskie lubelskie lubuskie Potrzeby w zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników: Szkolenia w dziedzinie usystematyzowania podziału kompetencji w ramach województwa, jak również spotkania robocze pozwalające na wymianę już zebranych doświadczeń. Potrzebne jest również przeprowadzenie szkoleń w zakresie przygotowania aplikacji o przyznanie funduszy unijnych oraz prawa unijnego. Staże dla 10-15 osób w zakresie polityki regionalnej UE, tworzenia nowych miejsc pracy i przyciągania inwestycji na terenach wiejskich. Staże i szkolenia mogłyby również dotyczyć tworzenia parków technologicznych, inkubatorów przedsiębiorczości i innych metod wspierania MSP. Potrzebne są również praktyczne warsztaty dotyczące reguł opracowania projektów np.: dla funduszy przedakcesyjnych oraz bardziej ogólne szkolenia w zakresie programowania rozwoju. Jednym z tematów szkoleń mogłyby być zagadnienia inżynierii finansowej. Szkolenia dla pracowników UM, przedstawicieli gmin, powiatów i organizacji pozarządowych w zakresie efektywnego tworzenia projektów finansowanych z PHARE. Ponadto szkolenia w zakresie technik i metod rozwojowych (ze szczególnym uwzględnieniem praktycznych studiów przypadków realizacji projektów szczegółowych) oraz metod Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie wielkopolskie wdrażania programów operacyjnych. Pożądane byłoby również odbywanie staży, praktyk i wizyt studialnych nt. montażu finansowego, technik wdrażania i monitoringu programów rozwojowych, a także budowy partnerstwa pomiędzy władzami samorządowymi różnych szczebli. Konferencje, szkolenia, kursy i narady robocze (nie sprecyzowano tematów). Szkolenia, seminaria, konferencje i wizyty studialne nt.: przygotowania strategii rozwoju województwa, współpracy z UE, pozyskiwania środków pomocowych i sposobów ich właściwego wykorzystania. Szkolenia w zakresie funkcjonowania samorządów regionów, przygotowywania projektów finansowanych przy wykorzystaniu środków pomocowych. Wskazane byłyby także staże w regionach, mających duże osiągnięcia w zakresie wyrównywania dysproporcji dla osób zarządzających województwem. Potrzebne są także szkolenia z zakresu inżynierii finansowej i pozyskiwania środków na projekty rozwojowe ze źródeł prywatnych, szkolenia dotyczące zasad obiegu informacji oraz metod monitoringu realizacji strategii. W zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników i wymiany informacji przewidywane jest organizowanie wizyt studialnych i spotkań informacyjnych w departamentach. Ponadto potrzebne są szkolenia z zakresu: pozyskiwania środków z UE, sposobów ich zagospodarowania oraz rozliczania, jak również szeroko pojętego rozwoju regionalnego. Kursy językowe, kursy na temat integracji europejskiej, także wymiany międzynarodowej i szkolenia. Szkolenia w zakresie opracowywania projektów wykorzystania funduszy pomocowych, zwłaszcza funduszy przedakcesyjnych, a także szkolenia na temat monitorowania realizacji zadań strategicznych. Przydatna byłaby także szczegółowa wiedza na temat inżynierii finansowej. Szkolenia w zakresie opracowywania projektów i wniosków o fundusze z UE (dla pracowników i organizacji samorządowych, przedstawicieli gmin, powiatów i organizacji pozarządowych); seminaria i warsztaty w zakresie technik i metod formułowania projektów rozwojowych, w szczególności dotyczące rewitalizacji obszarów dotkniętych zmianami strukturalnymi; zagraniczne wyjazdy studialne obejmujące tworzenie pozarolniczej działalności gospodarczej na terenach wiejskich, wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, tworzenie nowych miejsc pracy oraz doradztwo zawodowe. Bardzo przydatne byłyby szkolenia dla trenerów, którzy później szkoliliby władze i organizacje lokalne w zakresie współpracy z funduszami przedakcesyjnymi UE. Szkolenia z zakresu pracy samorządowej. Szkolenia: dotyczące procedur PHARE, dla pracowników samorządowych organizowane przez resorty. - Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA zachodniopomorski e Szkolenia dotyczące: metodologii budowy i monitoringu realizacji strategii, głównie w zakresie metod kreowania celów strategicznych, procedur aplikacyjnych o fundusze pomocowe UE. W tej dziedzinie również niezbędne byłyby szkolenia dla przedstawicieli gmin, powiatów, organizacji pozarządowych. UM jest szczególnie zainteresowany seminariami i warsztatami rozwojowymi, które mają na celu poszukiwanie rozwiązań w zakresie rewitalizacji obszarów dotkniętych przemianami strukturalnymi (zwłaszcza w rolnictwie oraz w przemyśle stoczniowym). Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. Pomimo dobrych kwalifikacji kadry, trzynaście spośród czternastu Urzędów Marszałkowskich zgłosiło potrzeby w zakresie podnoszenia kwalifikacji zatrudnionego personelu. Najczęściej zgłaszano następujące tematy: • budowanie strategii rozwoju regionalnego oraz monitoring realizacji planów operacyjnych, • opracowywanie aplikacji o fundusze PHARE oraz zasady ich rozliczania, • rewitalizacja terenów objętych restrukturyzacją (rolnictwo, przemysł), • wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. Ponadto wielu przedstawicieli UM stwierdziło, że przydatne byłyby staże i wizyty studialne w regionach, które poradziły sobie z problemami obecnie nie rozwiązanymi w ich województwie. 2.2 Potrzeby w zakresie finansowania projektów rozwojowych i wiedzy z zakresu inżynierii finansowej Niemal wszyscy przedstawiciele UM podkreślali, że potrzeby znacznie przewyższają możliwości finansowe urzędu. W związku z tym pożądane byłoby umożliwienie korzystania z pozabudżetowych źródeł finansowych. W tym względzie po pierwsze – urzędy potrzebują informacji na temat: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • korzystania z kredytów bankowych, • tworzenia spółek z inwestorami prywatnymi, • korzystania z funduszy celowych, • zasad montażu finansowego, • emisji obligacji komunalnych. Jak kształtują się potrzeby w zakresie inżynierii finansowej poszczególnych województw, możemy zobaczyć w kolejnej tablicy. Tablica 7 Potrzeby w zakresie finansowania projektów rozwojowych oraz wiedzy nt. inżynierii finansowej Województwo: dolnośląskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie Potrzeby w zakresie Finansowania projektów wiedzy nt. inżynierii rozwojowych: finansowej: Nie szacowano Sposoby przygotowania budżetu, sprawdzone wzorce w pozyskiwaniu i montażu środków finansowych. Nie szacowano Zagadnienia inżynierii finansowej. Nie szacowano Techniki montażu finansowego. Zbyt niski budżet UM, który nie pozwala na zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb urzędu. Umożliwienie korzystania z Korzystanie z kredytów europejskich funduszy bankowych, tworzenie spółek z strukturalnych. inwestorami prywatnymi, korzystanie z funduszy celowych, zasady montażu finansowego. Nie szacowano Zagadnienia inżynierii finansowej i pozyskiwanie środków na projekty rozwojowe ze źródeł prywatnych Nie szacowano Korzystanie z kredytów bankowych, emisja obligacji komunalnych, korzystanie z funduszy celowych, tworzenie spółek z inwestorami prywatnymi. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA podkarpackie Nie szacowano Informacje i szkolenia dotyczące inżynierii finansowej. podlaskie Nie szacowano Zagadnienia inżynierii finansowej. pomorskie Nie szacowano śląskie Nie szacowano Korzystanie z kredytów bankowych, emisja obligacji komunalnych, korzystanie z funduszy celowych, tworzenie spółek z inwestorami prywatnymi. świętokrzyskie Nie szacowano wielkopolskie Stworzenie mechanizmów ułatwiających budowę montażu finansowego zwłaszcza w projektach finansowanych ze środków PHARE. zachodniopomorsk Nie szacowano ie Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. Jak widać UM w większości przypadków brakuje wiedzy o możliwościach wykorzystania pozabudżetowych źródeł finansowania swojej działalności. Urzędy chciałyby również mieć możliwość dostępu do funduszy z Unii Europejskiej. Jak pokazują dane zawarte w tablicy wszystkie UM wskazują na poważne potrzeby w zakresie finansowania projektów rozwojowych, na razie jednak bez podawania konkretnych kwot. 2.3 Pomoc ekspercka Zgłaszanie potrzeb ze strony Urzędów Marszałkowskich w zakresie pomocy specjalistów jest powiązane ze stopniem posiadanej wiedzy na temat metodologii budowy strategii rozwoju regionu – im więcej wiadomo UM na czym polega formułowanie programów rozwojowych – tym większe i bardziej konkretne potrzeby zgłaszano. Przedstawiciele dwóch UM nie wypowiedzieli się na temat potrzeb w zakresie pomocy ekspertów. Należy zaznaczyć, że Urzędy Marszałkowskie, które prowadzą zaawansowane prace nad programem rozwoju z reguły znalazły już odpowiednich ekspertów, jednocześnie liczą się z koniecznością znalezienia innych specjalistów, jeżeli zajdzie taka Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA potrzeba. W kilku przypadkach nad strategią rozwoju województwa w obecnym kształcie pracują specjaliści, którzy opracowywali programy rozwojowe dawnych województw aktualnie wchodzących w skład większego regionu. Następna tablica przedstawia zgłaszane potrzeby dotyczące pomocy ekspertów. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Tablica 8 Potrzeby Urzędów Marszałkowskich w zakresie pomocy ekspertów Województwo: dolnośląskie Potrzeby w zakresie pomocy ekspertów: UM zatrudnił niezbędnych ekspertów – opracowywali oni strategie województw, które obecnie znalazły się w dolnośląskiem. Ponadto potrzebna byłaby specjalistyczna wiedza dotycząca: restrukturyzacji obszarów wiejskich, modernizacji służby zdrowia, promocji eksportu. Dodatkowo UM potrzebuje ekspertyz w zakresie planowania przestrzennego (drogi wojewódzkie i ekspresowe). Prawdopodobnie potrzebna będzie wiedza ekspercka z wielu innych dziedzin, jednak te zostaną wyłonione już w trakcie uszczegóławiania strategii. lubelskie UM dysponuje właściwymi fachowcami wśród swoich pracowników. lubuskie UM jest zainteresowany dostępem do specjalistycznej wiedzy o technikach i metodach rozwojowych. łódzkie UM już zatrudnił potrzebnych ekspertów. małopolskie UM korzysta z wiedzy niezbędnych specjalistów, jeżeli zajdzie potrzeba – zatrudni dodatkowych ekspertów. mazowieckie UM już współpracuje z niezbędnymi ekspertami. opolskie UM już współpracuje z niezbędnymi ekspertami. podkarpackie UM zatrudnia ekspertów z wielu dziedzin. podlaskie Brakuje ekspertów do opracowania prognozy demograficznej oraz specjalistów do przeprowadzenia badań ankietowych ludności wiejskiej, miejskiej oraz przedsiębiorców. pomorskie Szczególnie przydatne byłby kontakty z ekspertami i organizacjami posiadającymi odpowiednie doświadczenie we współpracy z agendami UE. śląskie Do opracowania strategii potrzebne są następujące ekspertyzy: tendencje zmian zachodzących w populacji województwa, a szczególnie związane z sytuacją osób niepełnosprawnych, starszych, a także podlegających marginalizacji społecznej, ekonomicznej i zdrowotnej; perspektywy sektora rolnego i obszarów wiejskich województwa; stan aktualny, zróżnicowanie terytorialne i możliwości rozwoju turystyki i rekreacji w regionie oraz stan wykorzystania środków pomococwych w województwie w latach 1994-1999. świętokrzyskie UM zatrudnił niezbędnych ekspertów. wielkopolskie UM pilnie potrzebuje eksperta ds. planowania regionalnego oraz standaryzacji procedur planistycznych zgodnie z wymogami UE. Ponadto UM potrzebuje doradztwa w zakresie: budowy strategii regionalnej, wspierania MSP, tworzenia regionalnych baz danych i restrukturyzacji terenów wiejskich. zachodniopomorsk UM potrzebuje specjalistycznej wiedzy o technikach i metodach ie rozwojowych, niemniej już współpracuje z właściwymi ekspertami odpowiedzialnymi za narodowe strategie integracji z UE w poszczególnych ministerstwach, co jak zakłada się może Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA sprzyjać lepszemu przepływowi informacji z Centrum do regionu. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. Wśród ekspertów, których wiedza byłaby pomocna Urzędom Marszałkowskim, wymieniono specjalistów z następujących dziedzin: • planowanie regionalne oraz standaryzacja procedur planistycznych zgodnie z wymogami Unii Europejskiej, • wdrażanie programów operacyjnych, • wspieranie MSP, • tworzenie regionalnych baz danych, • restrukturyzacja wsi, • planowanie przestrzenne, • promocja eksportu, • opracowywanie prognoz i inne. Oprócz specjalistów konkretnych dziedzin, UM brakuje wielu informacji oraz materiałów ułatwiających opracowywanie strategii rozwoju regionu. Istotnym utrudnieniem w formułowaniu projektów rozwojowych jest dla Urzędów Marszałkowskich brak informacji ze szczebla rządowego o programowaniu rozwoju państwa i sposobie uwzględnienia konkretnych regionów w planach centralnych, a także o postępie prac w niniejszym zakresie. Bardzo przydatne byłyby informacje w zakresie postępu prac legislacyjnych nad tworzeniem ustawy o zasadach wspierania polityki rozwoju regionalnego oraz strategii sektorowych. Kolejną, najczęściej zgłaszaną grupą informacji, którymi nie dysponują Urzędy Marszałkowskie są dane dotyczące: kondycji sektora prywatnego, ilości funkcjonujących MSP w danym województwie oraz dochodów poszczególnych gmin i powiatów, a ponadto prognoz na co najmniej 10 lat w przyszłość oraz danych o lokomotywach wzrostu, migracji, zmianie poziomu i kierunkach wykształcenia, a także na temat ukrytego bezrobocia. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Informowano o także braku dostępu do informacji dotyczących wykorzystania możliwości, które stwarzają programy przedakcesyjne UE oraz o braku możliwości zapoznania się z praktycznymi studiami przypadków realizacji projektów rozwojowych. 3. Budowa strategii rozwoju regionalnego w województwach 3.1 Stan zaawansowania prac W każdym z badanych przez zespół Instytutu województw rozpoczęto prace nad strategią rozwoju. Stan ich zaawansowania jest bardzo różny – począwszy od zarysu strategii, a kończąc na gotowej wstępnej wersji dokumentu. Większość UM planuje zakończenie prac koncepcyjnych na początku 2000 r. Należy jednak pamiętać, że reforma samorządowa rozpoczęła się 1 stycznia 1999 r. i obok tak ważnych zagadnień jak budowanie planów rozwojowych regionu UM musiały i nadal muszą borykać się z tak podstawowymi problemami, jak organizowanie biura oraz jego pracy. Niektóre z UM do chwili obecnej narzekają na znaczne braki w wyposażeniu (meble, sprzęt komputerowy i inny), co utrudnia im wypełnianie obowiązków. Tablica 9 zawiera zestawienie dotyczące stanu zaawansowania prac w zakresie budowania strategii rozwoju w czternastu województwach. Tablica 9 Stan zaawansowania prac w zakresie budowania strategii rozwoju w województwach Województwo: dolnośląskie lubelskie Stan zaawansowania prac w zakresie budowania strategii rozwoju: Dotychczas wyznaczono główne cele i priorytety rozwoju województwa. Pod koniec 1999 r. będzie przygotowany projekt strategii rozwoju, a następnie poddany pod dyskusję sejmiku. Obecnie prowadzona jest analiza SWOT. W następnym etapie opracowane zostaną cele I-go i II rzędu. Prace w ramach zespołów programowych, które przygotowują strategię, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie konsultowane są z powiatami i samorządem gospodarczym. Lista celów będzie opracowana jesienią 1999 r. Strategia zostanie ukończona na początku 2000 r. Wykorzystując Strategię Rozwoju Województwa Lubuskiego przeprowadzono warsztaty. W rezultacie powołano 11 zespołów tematycznych a Departament Polityki Regionalnej przygotował wstępny materiał roboczy, który stanowił syntezę dwóch strategii byłych województw: gorzowskiego i zielonogórskiego, których tereny w większości wchodzą do obecnego woj. lubuskiego. W wyniku pracy 11 zespołów sformułowano w lipcu 1999 roku pierwszą wersję strategii, którą poddano pod społeczne konsultacje. Równolegle Urząd Marszałkowski otrzymał trzy ważne opracowania, które miały wpływ na ostateczny kształt tej wersji strategii: Programowanie rozwoju regionalnego pod red. J. Hausnera, Profil województwa lubuskiego pod red. K. Gawlikowskiej-Hueckel oraz Założenia strategii rozwoju regionalnego przedstawione przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. Zlecono opracowanie diagnozy stanu województwa. Projekt strategii powinien być gotowy w końcu listopada 1999 r. Przyjęto założenia do strategii województwa. Projekt strategii powinien być gotowy w końcu 1999 r. Obecnie zespół ekspertów opracowuje diagnozę stanu obecnego oraz wstępne warianty celów strategicznych. Prace nad strategią powinny się zakończyć na początku 2000 roku. Już przeprowadzono analizę SWOT, dzięki, której zdiagnozowano słabe i mocne strony gospodarki województwa. Obecnie trwa redagowanie misji województwa. Opracowano harmonogram prac nad strategią oraz jej wstępne założenia – jako bazę wyjściową do dalszych prac. Obecnie trwają konsultacje w różnych środowiskach, opracowywane są też diagnozy sektorowe. W końcu lata 1999 r. prawdopodobnie będzie gotowa wstępna wersja strategii. Do lipca 1999 r. opracowano diagnozę stanu obecnego i analizę możliwości rozwoju (w oparciu o analizę SWOT). Na tej podstawie zatwierdzona zostanie misja województwa i 5-6 celów I rzędu. Cele te zostaną przekazane do zespołów terenowych z myślą o opracowaniu celów II rzędu i zadań szczegółowych. Prace nad strategią zakończą się najprawdopodobniej na przełomie 1999/2000 r. Opracowanie strategii zlecono ekspertom zewnętrznym. Według harmonogramu prac nad strategią - do końca czerwca 1999 rozstrzygnięto przetarg na przygotowanie strategii. Do połowy września 1999 roku ma być gotowy wstępny projekt strategii, w okresie wrzesień 1999-luty 2000 przewiduje się konsultacje społeczne, a na koniec kwietnia 2000 uchwalenie strategii przez sejmik woj. pomorskiego. Opracowane założenia do strategii przedstawiono do zaopiniowania zarządowi województwa oraz Sejmikowi. Równolegle trwają prace nad całością strategii. Jesienią 1999 r. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA mają się odbyć warsztaty z udziałem przedstawicieli wielu środowisk poświęcone zebraniu opinii na temat przygotowanej strategii. świętokrzyskie Istnieje zarys strategii rozwoju, zostały zaakceptowane cele strategiczne rozwoju. Jest opracowywana analiza SWOT województwa. We wrześniu 1999 r. będą trwały prace nad: budową programów operacyjnych w poszczególnych dziedzinach strategicznych, redakcją dokumentu z uwzględnieniem wyników prac zespołów problemowych oraz na posiedzeniu Rady Konsultacyjno-Naukowej – powstaną rekomendacje dla ostatecznej redakcji dokumentu. W październiku przewiduje się prace w Komisjach Sejmiku, konsultacje z partnerami zewnętrznymi (konwent wójtów, starostów, administracja rządowa) oraz ostateczną redakcję dokumentu „Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego”. W listopadzie 1999 r. powinno nastąpić uchwalenie Strategii przez Sejmik Województwa Świętokrzyskiego, a w grudniu – przygotowanie procesu wydawniczego. Przygotowano Raport o stanie województwa wielkopolskiego wielkopolskie sytuacja społeczno-gospodarcza. Opracowano również założenia programowe i harmonogram do opracowania strategii, zatwierdzone przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w lipcu 1999 r. Obecnie trwają prace nad sformułowaniem diagnozy oceny sytuacji w województwie, która ma obejmować analizę przyczyn zjawisk, opis przebiegu procesów, przewidywane trendy oraz analizę otoczenia i jego wpływu. zachodniopomorsk W oparciu o osobiste wizyty pracowników Departamentu Strategii ie opracowano raporty statystyczno-opisowe z poszczególnych powiatów. Przewiduje się przygotowanie założeń do strategii i ich zatwierdzenie w październiku 1999 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. 3.2 Metody opracowywania projektów rozwojowych Wiele UM powołuje specjalne departamenty lub ciała koordynujące pracami nad strategią albo bezpośrednio opracowujące programy rozwojowe. Jest tak w ośmiu na czternaście UM, od których uzyskaliśmy informacje. Czasami strategia jest opracowywana przez pracowników urzędu, ale częściej przez ekspertów z różnych dziedzin. Za pierwszą opcją przemawia pogląd jednego z przedstawicieli UM, że ważny jest sam proces budowania strategii, dlatego dobrze, gdy uczestniczą w nim pracownicy. Z kolei brak odpowiednich specjalistów wśród kadry skłania UM do zatrudnienia ekspertów z zewnątrz. W kilku przypadkach są to osoby, które Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA opracowywały programy rozwojowe dawnych województw wchodzących obecnie w skład nowego województwa. Tworzenie strategii rozwoju z reguły rozpoczyna się opracowaniem diagnozy stanu istniejącego. Powstaje analiza słabych i silnych stron (SWOT) regionu, jak również zostają określone priorytety, czasami cele pierwszego i drugiego rzędu. Propozycja strategii jest poddawana konsultacjom specjalistów czy też przedstawicieli różnych środowisk istotnych dla danego regionu albo społeczności lokalnej. Ostateczny plan rozwoju regionu jest akceptowany przez władze, np. Sejmik. Poniższa tablica przedstawia metody opracowywania strategii stosowane w czternastu nowych województwach. Tablica 10 Metody opracowywania projektów rozwojowych przez Urzędy Marszałkowskie Województwo: dolnośląskie lubelskie lubuskie łódzkie Metody opracowywania projektów rozwojowych: Nad stworzeniem strategii pracują eksperci. Jej ogólne założenia zostaną poddane konsultacjom z przedstawicielami środowisk gospodarczych, a następnie powstaną szczegółowe rozwiązania. Dopracowany projekt będzie poddany pod dyskusję Sejmiku. Do prac nad strategią powołano Radę d/s Strategii pod przewodnictwem Marszałka. W jej ramach działa Rada Ekspertów, obejmująca 12 zespołów programowych. W pierwszym etapie prowadzona jest analiza SWOT, a następnie opracowane zostaną cele I-go i II rzędu. Prace w ramach zespołów programowych podlegają konsultacjom z powiatami i samorządem gospodarczym. Władze nie zdecydowały się zlecić opracowania strategii zespołowi zewnętrznemu wychodząc z założenia, że ważny jest sam proces jej budowania. Koordynacją prac zajmuje się Departament Polityki Regionalnej. Najpierw zorganizowano warsztaty otwierające prace nad strategią rozwoju województwa z udziałem 40 osób reprezentujących większość ważnych instytucji regionalnych z wykorzystaniem Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego. W wyniku przeprowadzonych warsztatów zdecydowano powołać sekretariat roboczy koordynujący prace, utworzyć zespoły problemowe, poddanie projektu strategii szerokiej konsultacji z wszystkimi ważnymi instytucjami regionalnymi. Przygotowaniem ostatecznej wersji strategii zajmie się zespół redakcyjny, który będzie wyłoniony w przetargu publicznym. W pierwszej kolejności jest przygotowywana diagnoza stanu Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie województwa, na jej podstawie zostaną sformułowane cele strategiczne. Przygotowanie projektu strategii będzie poprzedzone szeroką dyskusją w kompetentnych gremiach specjalistów oraz zainteresowanych środowisk. Strategia jest opracowywana przez specjalistów zatrudnionych w UM. Projekt wstępny będzie podlegał zatwierdzeniu przez Sejmik. UM zlecił opracowywanie strategii rozwoju zespołowi ekspertów z zewnątrz, który pracuje nad wstępną koncepcją. Opracowywana jest też diagnoza stanu obecnego oraz wstępne warianty celów strategicznych. Następnie zespół przygotuje również rekomendacje dla wyboru jednego z wariantów. Kolejnym etapem opracowywania strategii będzie przygotowanie zadań realizacyjnych. Przewiduje się również konsultacje strategii ze społeczeństwem. Ostateczna wersja strategii powinna być akceptowana przez mieszkańców województwa. W procesie opracowywania programów wojewódzkich i zadań realizacyjnych uwzględnione zostaną i poddane ocenie możliwości finansowe. Najpierw przeprowadzono analizę SWOT, pozwalającą poznać słabe i mocne strony województwa. Do formułowania strategii zatrudniono ekspertów, którzy brali udział przy budowaniu strategii województw wchodzących w skład obecnego opolskiego. Pracami nad strategią zajmuje się zespół ekspertów z różnych dziedzin. Opracowują oni harmonogram prac oraz wstępne założenia strategii - bazę wyjściową. Następnie przygotowany materiał podlega konsultacjom w rozlicznych środowiskach, opracowywane są też diagnozy sektorowe. Urząd Marszałkowski opracował szczegółową procedurę budowy strategii rozwoju województwa. Przyjęto założenie, że proces opracowywania strategii powinien być maksymalnie uspołeczniony. W jej opracowanie powinny być włączone wszystkie jednostki samorządu terytorialnego, a także instytucje reprezentujące gospodarkę, kulturę i społeczeństwo, działające w skali regionalnej i lokalnej. Utworzono zespoły terenowe odpowiadające dawnym województwom, wchodzącym obecnie w skład Podlasia. Powstały także wojewódzkie zespoły problemowe. Kierunki polityki regionalnej i rozwoju gospodarczego wyznacza Rada Programowa skupiająca reprezentantów wszystkich regionalnych organizacji gospodarczych, społecznych, kościołów, przedstawicieli administracji rządowej, reprezentantów środków masowego przekazu, posłów i senatorów województwa podlaskiego. Syntezy materiałów opracowanych przez zespoły terenowe dokonuje Komitet Roboczy. Materiały opracowane przez zespoły problemowe (analiza SWOT) są poddawane syntezie przez Komitet Koordynacyjny. Komitet określa cele priorytetowe i przekazuje je do zespołów problemowych do dalszego rozwijania w postaci celów drugorzędnych i zadań Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA realizacyjnych. Prace nad strategią koordynuje Departament Strategii Rozwoju. Poszczególne prace są zlecane zespołom eksperckim oraz lokalnym instytucjom zaangażowanym w rozwój regionalny – efekty ich pracy kontrolują pracownicy DSR posiadający odpowiednie doświadczenie w zakresie rozwoju strategicznego. W ramach obecnych prac postanowiono w jak najszerszym stopniu wykorzystywać dotychczas przygotowane strategie dla województw, które weszły w skład aktualnego województwa pomorskiego. Przewiduje się także przeprowadzenie konsultacji społecznych. śląskie W celu opracowania strategii województwa powołano Zespół Zadaniowy ds. Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego. Zespół opracowuje ostateczną wersję założeń do strategii, które opiniuje Zarząd Województwa oraz Sejmik. Po zaakceptowaniu założeń – na ich podstawie zostanie zbudowana strategia rozwoju województwa. świętokrzyskie Najpierw opracowano zarys strategii jako hipotezę celów oraz wstępną identyfikację problemów i potencjałów województwa świętokrzyskiego. Tak przygotowany dokument był przedmiotem oceny Komisji Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego oraz tematem seminarium z udziałem radnych województwa. Następnie zostały przyjęte cele strategicznego rozwoju województwa. Zweryfikowanie trafności postawionych celów umożliwi analiza SWOT sporządzana na podstawie ankiety skierowanej do 225 respondentów reprezentujących radnych sejmiku, samorządy lokalne, wyższe uczelnie, przedsiębiorców, instytucje otoczenia biznesu. Na podstawie analizy szans i zagrożeń sformułowana będzie długofalowa wizja rozwoju regionu, której ostatecznym rezultatem będą, nawiązujące bezpośrednio do wyznaczonych celów, konkretne programy wojewódzkie. Tak opracowany dokument zostanie poddany szerokiej konsultacji społecznej, poprzez udział liderów różnych środowisk w pracach zespołów roboczych odpowiadających istotnym, z punktu widzenia rozwoju regionu świętokrzyskiego, dziedzinom życia gospodarczego i społecznego. Do pracy nad strategią powołano Radę Konsultacyjno-Naukową ds. Strategii Rozwoju oraz 7 zespołów roboczych. wielkopolskie Strategię opracowują pracownicy UM przy wykorzystaniu wiedzy ekspertów. Koordynacją prac zajmuje się Departament Strategii Rozwoju i Promocji Województwa. Budowa strategii odbywa się przy konsultacjach ze społecznością lokalną. Następnie zostaną określone kryteria wyboru i zasady selekcji celów i sformułowana wizja, opcje rozwoju i główne cele, a na tej podstawie – programy. zachodniopomorsk Prace nad strategią koordynuje Departament Strategii Rozwoju i ie Planowania Przestrzennego UM. Do realizacji strategii przyjęto metodę partnersko-ekspercką, polegającą na tym, że w formułowaniu strategii uczestniczą różne instytucje lokalne i regionalne (gminne, powiatowe oraz wojewódzka reprezentowana przez sejmik) oraz zaproszeni eksperci. Przyjęto zasadę, że pomorskie Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA maksimum prac nad strategią wykonują pracownicy Departamentu Strategii posiłkując się zewnętrznymi ekspertami tylko w bardzo wyspecjalizowanych zakresach. W oparciu o osobiste wizyty pracowników DS przygotowuje się raporty statystyczno-opisowe z poszczególnych powiatów. Na tej podstawie powstaną założenia do strategii. Planowanie strategii jest konsultowane ze środowiskiem lokalnym oraz z władzami sąsiadujących regionów zagranicznych. Ponadto do prac są angażowani eksperci zewnętrzni odpowiedzialni za narodowe strategie integracji z UE w poszczególnych ministerstwach. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. Najważniejszym wnioskiem nasuwającym się po przeanalizowaniu wypowiedzi przedstawicieli UM jest stwierdzenie, że wszyscy z czternastu urzędów mają świadomość konieczności stworzenia pewnej wizji rozwoju regionu. Wiedzą, że należy zidentyfikować słabości oraz mocne strony i umiejętnie wykorzystać posiadane atuty. Zdają sobie również sprawę, że cały ten proces wiąże się z nakładami finansowymi oraz że sami muszą zadbać o nie. 3.3 Źródła finansowania Pomimo powszechnej opinii o zbyt ograniczonym budżecie w stosunku do potrzeb wyznawanej przez przedstawicieli wielu UM, wszystkie czternaście zadeklarowały wyasygnowanie z własnego budżetu pieniędzy na sfinansowanie prac związanych z opracowaniem strategii rozwoju województwa. W planach jest również wykorzystanie do tego celu środków z Unii Europejskiej, a nawet Banku Światowego. Niektóre UM chętnie przyciągnęłyby kapitał z sektora prywatnego, ale ciągle brakuje wiedzy na temat jak połączyć kapitał UM i prywatnych przedsiębiorców. Jedynie trzy UM biorą pod uwagę skorzystanie z kredytów bankowych. Zestawienie źródeł finansowania strategii rozwoju województw przedstawiono w kolejnej tablicy. Tablica 11 Źródła finansowania strategii rozwoju województwa Województwo: dolnośląskie Źródła finansowania opracowania strategii rozwoju: Budżet UM oraz fundusze z UE. Planuje się również montaż środków publicznych i prywatnych, lecz przygotowanie go będzie możliwe dopiero po szczegółowym opracowaniu strategii. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie Budżet UM. Budżet UM. Budżet UM. Budżet UM oraz fundusze z UE. Źródła finansowania będą poszukiwane po przyjęciu strategii. Najprawdopodobniej przy finansowaniu programów będzie wykorzystywany montaż finansowy z budżetami gmin, powiatów oraz kapitałem prywatnym. Budżet UM oraz fundusze z UE i Banku Światowego. Zostaną podjęte próby przyciągnięcia funduszy prywatnych. Budżet UM oraz fundusze CPF, Phare-Inred, fundusze przedakcesyjne UE, środki z Banku Światowego. Budżet UM oraz montaż finansowy z budżetami gminnymi i prawdopodobnie z kapitałem prywatnym. Wykorzystywane będą też kredyty bankowe. Znaczna część prac nad strategią jest wykonywana społecznie. Budżet UM. Budżet UM oraz fundusze z UE. Budżet UM. Budżet UM. Budżet UM. pomorskie śląskie świętokrzyskie wielkopolskie zachodniopomorski e Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. Warty podkreślenia jest fakt, że w jednym z czternastu UM duża część prac jest wykonywana społecznie. 4. Doświadczenia niemieckie w zakresie rozwoju regionalnego 4.1 Organizacja prac W Niemczech polityka regionalna, której celem jest niwelowanie istniejących różnic rozwojowych między regionami, jest elementem ogólnej polityki gospodarczej. Jest również częścią polityki strukturalnej, w ramach której podejmowane są wybrane działania selektywnie stosowane w niektórych regionach. Wspieranie regionów prowadzi przede wszystkim do wzmocnienia obszarów słabych strukturalnie poprzez tworzenie nowych miejsc pracy Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA wytrzymujących silną konkurencję. Polityka regionalna jest wzmacniana efektami federalnej polityki rozwojowej oraz polityki zatrudnienia. Rozwój regionalny opiera się na współdziałaniu organów i instytucji na wszystkich szczeblach funkcjonowania struktury rządowej i samorządowej, jednak za politykę regionalną odpowiedzialne są w Niemczech wg art. 30 wzgl. 28 Ustawy Zasadniczej kraje związkowe i komunalne organy odpowiedzialności przemawia fakt, że terenowe. Za takim rozłożeniem nie tylko dysponują one najlepszą znajomością miejsca i problemu, lecz również dźwigają odpowiedzialność polityczną za rozwój regionalny i lokalny. Zasadą jest, że kraje związkowe własnymi siłami rozwiązują regionalne problemy strukturalne. Plan ramowy zostaje wypracowany przez Komisję Planowania, do której należą Minister Federalny d/s Gospodarki i Technologii jako przewodniczący, Federalny Minister Finansów oraz ministrowie gospodarki krajów związkowych względnie senatorzy zajmujący się sprawami gospodarczymi. Państwo bierze udział w wyrównywaniu różnic między regionami, gdyż zdaje sobie sprawę, że samodzielne przezwyciężanie kłopotów związanych z restrukturyzacją przez obszar dotknięty nią jest bardzo trudne, a osiągnięcie wówczas pozytywnych rezultatów - praktycznie niemożliwe. Zintegrowana regionalna koncepcja rozwoju w Niemczech jest tak pomyślana i wspierana, aby dochodziło do wzmocnienia odpowiedzialności komunalnych władz samorządowych za rozwój regionalny i był on skutecznie wspomagany oddolnie. Dlatego w ramowym planie rozwojowym przyjęto następujące założenia do regionalno-politycznych instrumentów wspomagania publicznego: • kraje związkowe wywierają presję na wspomagane obszary, aby same wypracowały koncepcje rozwojowe. Priorytetowo są traktowane regiony z największymi problemami rozwojowymi i strukturalnymi; • koncepcje rozwojowe zawierają i priorytety rozwoju oraz projekty rozwojowe pierwszego rzędu; Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • kraje związkowe wykorzystują regionalne koncepcje rozwojowe jako współczynnik oceny w podejmowanych decyzjach czy przedłożonych wnioskach o środki pomocowe; • priorytetowo uwzględniane są wnioski, które zawierają koncepcje zamknięte. • finansowo wspomagane może być również opracowywanie zintegrowanych regionalnych koncepcji rozwojowych. Przykładowo w Niemczech Wschodnich dla inwestycji przemysłowych od 1 stycznia 1997 r. obowiązują zalecenia przy wspieraniu wybranych sektorów. Z kwot przeznaczonych na wsparcie danego sektora: • 43% otrzymują małe i średnie przedsiębiorstwa, • 28% otrzymują przedsiębiorstwa duże w regionach silniejszych strukturalnie (zamieszkanych przez ok. 40% mieszkańców Niemiec Wschodnich);natomiast • 50 % otrzymują małe i średnie przedsiębiorstwa, • 35 % otrzymują przedsiębiorstwa duże w regionach słabszych strukturalnie (zamieszkanych przez ok. 60% ludności Niemiec Wschodnich). Zjednoczenie Niemiec spowodowało zaostrzenie się różnic w rozwoju starych krajów związkowych. Zmianie uległy bowiem kryteria przyznawania pomocy w ramach polityki regionalnej. Pojawiła się potrzeba uwzględnienia w polityce regionalnej sytuacji nowych Krajów Związkowych oraz Berlina Wschodniego znajdujących się w fazie przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki wolnorynkowej. Strukturalna oraz polityczna koncepcja odbudowy wschodnich Landów opiera się głównie na trzech filarach: • odnowa i utrzymanie konkurencyjnych gałęzi przemysłowych na bazie ekonomicznie uzasadnionych koncepcji; • aktywna polityka rynku pracy dla utrzymania na nim względnej równowagi w czasie, gdy stara struktura ulega załamaniu, a nowa jeszcze nie jest zbudowana; • aktywna polityka regionalna dla poprawy lokalnych warunków rozwojowych i stworzenia nowych konkurencyjnych miejsc pracy. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Rozwój regionalny jest finansowany ze środków unii europejskiej oraz federalnych, jak również z budżetu danego kraju związkowego, do którego konkretny region przynależy, a także z budżetów komunalnych (1). Od stycznia 1996 do końca 1998 r. Republika Federalna Niemiec przekazała na rozwój regionalny środki finansowe (łącznie ze zobowiązaniami) w wysokości ok. 23 mld DM. Z tego 17 mld DM zostało zatwierdzone dla projektów inwestycyjnych w przemyśle. Środki pomocowe wsparły inwestycje wartości ok. 58 mld DM. Głównym celem wsparcia było powstanie ok. 108 tys. miejsc pracy i zabezpieczenie ok. 330 tys. Około 6 mld DM przeznaczono na zbliżone do gospodarki komunalnej projekty infrastrukturalne (4). Kraje związkowe i regiony odgrywają bardzo istotną rolę w rozwoju RFN - z jednej strony zapewniają stabilny rozwój gospodarczy kraju, a z drugiej - wzmacniają w szczególności obszary borykające się ze słabą infrastrukturą i trudnymi problemami społecznymi. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 4.2 Instytucje i organizacje wspomagające rozwój regionalny Na szczeblu rządowym rozwojem regionalnym zajmuje się Ministerstwo Gospodarki i Infrastruktury. Na szczeblu kraju związkowego funkcjonuje szereg organów i instytucji zajmujących się rozwojem regionalnym. Np. w Turyngii - Bank Odbudowy Turyngii oraz Agencja Rozwoju Regionalnego (LEG) swoim zasięgiem obejmują cały kraj związkowy, ale działają również mniejsze jednostki takie, jak Agencja Rozwojowa Południowo-Zachodniej Turyngii Sp. z o.o. czy Agencja Rozwoju Regionalnego Südharz-Kyffhäuser Sp. z o.o. Natomiast z organizacji samorządowych wymienić należy Izby Przemysłowo-Handlowe w Erfurcie, Gera i w Suhl, Biuro Promocji Gospodarki Turyngii, Reprezentację Rzemiosła Turyngii, Izby Rzemieślnicze, Stowarzyszenia Inżynierskie w Turyngii, Związek Gospodarki Turyngii, instytucje badawcze, Fundację Wspomagania Technologii i Innowacji w Turyngii (STIFT), Agencję Transferu Technologii i Promocji Innowacji Sp. z o.o. (THATI Sp. z o.o.), centra transferowe zorientowane branżowo, Wirtualne Centrum Technologiczne Technologii Turyngii i Parków Technologicznych, tranSIT Centrum Zastosowań Software Informacji i Technologii Telekomunikacyjnych Sp. z o.o. (3) Obok instytucji, a także organizacji zajmujących się rozwojem regionalnym, funkcjonują również programy pomocowe, których przykładowo w Turyngii jest ponad 400. Są one wykorzystywane w restrukturyzacji różnych dziedzin, wspomagają powstawanie nowych przedsiębiorstw, poprawę struktury wykształcenia itp. 4.3 Polityka rozwoju regionalnego w Bawarii Celem polityki rozwoju regionalnego Bawarii jest wytworzenie i zabezpieczenie zdrowych warunków życia i pracy we wszystkich regionach tego kraju związkowego na bazie właściwego rozwoju przestrzennego. Szczególnie dużą wagę przywiązuje się do konkurencyjności Bawarii uwzględniając przy tym wymogi środowiskowe. Polityka rozwoju regionalnego jest realizowana w sposób następujący: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • ustalenie wiążących programów i planów dla Bawarii w sposób łączny (program rozwoju całego kraju związkowego), jak również częściowy (plany regionalne); • ustalenie koncepcji mających odzwierciedlenie w projektach i zorientowanych na konkretne przedsięwzięcia dla określonych obszarów (rzeczoznawcze opinie dotyczące określonych obszarów, koncepcje rozwojowe obejmujące płaszczyznę ponad regionalną); • ustalenie najistotniejszych dla danego obszaru przedsięwzięć z zachowaniem wymogów gospodarki przestrzennej; • inicjatywy dla przystosowania programów, planów i koncepcji rozwojowych (management regionalny); • inicjatywy dla urynkowienia obszarów częściowych (marketing regionalny). Polityka rozwoju Bawarii zawiera istotne różnice w zakresie programów rozwojowych, mających doprowadzić do wzrostu atrakcyjności regionu, w odniesieniu do poszczególnych obszarów. 4.3.1 Program rozwoju Bawarii Program rozwoju Bawarii (LEP) przewiduje długofalowy oraz przestrzenny rozwój i zawiera podstawowe cele. Dla zabezpieczenia konkurencyjności i atrakcyjności Bawarii jako miejsca nowych lokalizacji gospodarczych zdecydowano: • nawiązać przestrzenną kooperację z regionami dla stworzenia sprawnych połączeń lokalizacyjnych, • zastosować marketing regionalny dla wzmocnienia identyfikacji osiadłej ludności z lokalną gospodarką i regionem, jak również dla prowadzenia promocji na zewnątrz, • wzmocnić usieciowienie połączeń ICE oraz rozbudować sieć autostrad. Dla zachowania regionalnej różnorodności oraz funkcjonalności Kraju Związkowego Bawarii zdecydowano: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • niektórym terenom przyznać nowe kategorie obszarowe w zakresie zagęszczenia oraz przestrzeni wiejskiej (łącznie z wprowadzeniem nowych kategorii takich, jak: obszary okołomiejskie, obszary w otoczeniu dużych aglomeracji, przestrzeń alpejska) i w związku z tym dostosować specjalne cele rozwojowo – porządkowe, • dostosować zabezpieczenie lokalnego rozwoju pozostałych gmin, uwzględnionych w centralnej koncepcji lokalizacyjnej. 4.3.2 Plany częściowe rozwoju regionalnego Bawarii Program rozwoju regionalnego (LEP) Bawarii jest uszczegółowiony poprzez plany regionalne dla 18 bawarskich regionów, skonstruowane przez Regionalne Stowarzyszenie Planistyczne. Plany regionalne zawierają m.in. takie cele, jak: wyszczególnienie mniejszych centrów ochrony naturalnej i obszarów chronionych, obszarów leśnych oraz obszarów rozwoju osiedlowego dla zabezpieczenia i pozyskiwania surowców naturalnych. Plany częściowe opierają się na opiniach rzeczoznawców. Obejmują one szczegółowe działania na wybranych terenach i uwzględniają najistotniejsze problemy. Opinie zostają sporządzane na wniosek konkretnego regionu i przy ścisłej współpracy z komunalnymi organami samorządowymi jak również z kompetentnymi jednostkami władzy państwowej. W Bawarii tego rodzaju opinie zostały przygotowane dla 18 regionów. W przygotowaniach są kolejne np. dla Feilenmoos, Ingolstadt, Kelheim, Nürnberg, Ulm, Würzburg/Schweinfurt oraz otoczenie nowego portu lotniczego w Monachium (6). 4.3.3 Kontrola skuteczności stosowanych środków pomocowych w rozwoju regionalnym W przypadku wykorzystywania zewnętrznych środków pomocowych, konieczne jest monitorowanie ich skuteczności oraz osiągnięcia zamierzonego celu. W ramach kontroli skuteczności, której muszą być poddane środki pomocowe regionalnego wspomagania gospodarki jak również inne subwencje, w regularnych odstępach Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA czasowych sprawdza się w jakim stopniu realizowane przedsięwzięcia regionalne doprowadziły do osiągnięcia zamierzonych celów. Wraz z debatą w zakresie stosowania publicznych środków pomocowych w nowych krajach związkowych w lutym 1995 r., kontrola osiągnięcia skuteczności stała się bardzo aktualna. Przeprowadzony monitoring wykazał, że istniejące mechanizmy kontrolne w zakresie wspomagania regionalnego spełniają swój cel. Kontrola skuteczności może być przeprowadzana pod kątem zagadnień prawnych i finansowych, ale również powinna dostarczyć informacji czy instrumenty polityczno–regionalne zastosowane w danym regionie nadal mają być wykorzystywane oraz czy dotychczasowa polityka regionalna powinna być stosowana dalej w formie nie zmienionej czy też zmodyfikowanej. Dlatego taka kontrola jest nieodłącznym instrumentem wykorzystywania regionalnych mechanizmów subwencyjnych. Kontrola skuteczności wykorzystania środków pomocowych należy do zadań Federacji oraz krajów związkowych. Częściowo jest przeprowadzana wspólnie przez Federację i kraje związkowe, a po części wyłącznie samodzielnie przez kraje związkowe. Kraje związkowe przeprowadzając kontrolę wykorzystania środków pomocowych mogą wykorzystywać trzy rodzaje procedur, które obejmują: • kontrolę realizacji na płaszczyźnie poszczególnych projektów, • kontrolę osiągnięcia celów, • kontrolę skuteczności (4). 4.4 Regionalna polityka rozwoju w północnej Hesji Hesja jest jednym z 16 Landów (Krajów Związkowych) Republiki Federalnej Niemiec. Położona jest w centralnym punkcie Europy. Pod względem potencjału przypadającego na jednego mieszkańca Hesja wykracza daleko poza przeciętną innych Krajów Związkowych. Od wielu też lat wydajność pracy wzrasta tutaj szybciej niż w innych regionach. „Hesja wyprzedza o 50% inne Landy pod względem udziału sektora usług – określanego często mianem sektora przyszłości – w wypracowaniu dochodu narodowego”. Różnorodne komunikacyjnym we powiązania Frankfurcie międzynarodowe spowodowały z silnym promieniowanie centrum powiązań gospodarczych na cały ten Kraj Związkowy. Prawie 25% inwestycji zagranicznych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Niemiec skoncentrowane jest w Hesji. Powiązania partnerskie Hesji z innymi regionami świata są wynikiem działań rozwojowych tego Landu. Charakterystyczne dla Hesji jest zróżnicowanie branż przemysłowych oraz przedsiębiorstw pod względem wielkości ponad 90% stanowią firmy średnie i małe (7). Strategia rozwoju danego regionu uwzględnia takie zagadnienia, jak1: • rozwój i struktura ludności, • struktura gospodarki, • zatrudnienie i bezrobocie, • sieci komunikacyjne, • regionalny potencjał innowacyjny, • ceny terenów, sytuację w zakresie powierzchni przemysłowej, stanu mieszkań, • sytuację środowiskową, • czynniki umożliwiające korzystną lokalizację w danym regionie. Z początkiem roku 1998 w okręgu Kassel mieszkało 1.273 mln osób. Przez ostanie 10 lat liczba ludności północnej Hesji wzrosła o 9,7%. Jest to średnio więcej niż w innych starych krajach związkowych (+ 8,8%) i wynika z przemieszczania się ludności na skutek otwarcia wewnętrznej niemieckiej granicy. Uwzględniając sytuację gospodarczą Hesji należałoby: • zabezpieczyć istniejące i stworzyć nowe produktywne miejsca pracy, aby ponadprzeciętne wysokie bezrobocie znacząco zniwelować; • wyższe szkoły regionu Hesji Północnej winny być jakościowo i ilościowo nadal rozwijane w celu zagwarantowania wysokiego poziomu wykształcenia i umożliwienia ich wykorzystania w badaniach dotyczących nowych technologii oraz innowacji (to samo obowiązuje dla pozauniwersyteckich obiektów badawczych); • zabezpieczyć kontynuację i wzrost zawodowego kształcenia, aby z jednej strony zwiększyć szanse zawodowe poszczególnych jednostek, a z drugiej strony wesprzeć rozwój gospodarki w przyszłości przez wysoki poziom wykształcenia; Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • zapewnić stosowną ofertę w zakresie powierzchni terenów inwestycyjnych dla rzemiosła i przemysłu; • infrastrukturę komunikacyjną, kolejową oraz drogową tak rozbudować, aby centralne położenie Hesji Północnej w Niemczech nie było wykorzystywane wyłącznej jako region „przelotowy”, ale również jako miejsce inwestycji; • zabezpieczyć jakość ochrony środowiska w Hesji Północnej, jako że jest ona zagrożona; • w zakresie turystyki oraz przyjazdów w celach leczniczych (kurorty) - przynajmniej w odniesieniu do niektórych części tego regionu – istniejące warunki naturalne należy zabezpieczyć. Tam gdzie jest to konieczne należy się przestawić na nowe, a w razie potrzeby wesprzeć sektory w tej dziedzinie, które w przyszłości mają szansę konkurencyjności. 4.4.1 Regionalizacja polityki strukturalnej w Hesji Północnej Regionalna polityka strukturalna może być skuteczna tylko wtedy, jeżeli uda się w regionach danego kraju związkowego zidentyfikować wewnętrzne potencjały rozwojowe i zaktywizować je dla samodzielnego rozwoju. W tym celu wszystkie istotne środowiska lokalne muszą być pozyskane dla współdziałania w procesie rozwoju regionalnego. Ministerstwo Gospodarki Hesji w ostatnich latach wznowiło rozpoczęte w 1986 roku prace w zakresie założeń regionalizacji polityki strukturalnej. W ramach tworzenia regionalnej polityki strukturalnej w Hesji, zalecono tworzenie regionalnych forów, które mają w postaci nieformalnych grup dyskusyjnych obejmować wszelkie instytucje i organizacje oraz mają podejmować inicjatywy istotne dla rozwoju strukturalnego regionu. W zakresie takich forów współpracują oprócz instytucji komunalnych - organizacje gospodarcze, rzemiosła, administracja do spraw pracy, wyższe uczelnie, urzędy transferu innowacji, stowarzyszenia i inne instytucje. Jako nieformalne grupy dyskusyjne nie naruszają kompetencji gremiów komunalnych, prywatnych inwestorów oraz rządu kraju związkowego, ponieważ jednak pracują one w sposób zorientowany na konsensus, uczestnicy wspólnie troszczą się o 1 Opisu Hesji Północnej dokonano na podstawie materiałów Heskiego Ministerstwa Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA realizację omówionych projektów. Natomiast rząd kraju związkowego w swojej polityce pomocowej i rozwojowej oraz przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych uwzględnia kluczowe regionalne koncepcje rozwojowe i inne wyniki pracy lub zalecenia forów regionalnych, o ile możliwości finansowe na to pozwalają i nie zachodzi sprzeczność z ponadregionalnymi interesami. W Hesji Północnej powstały liczne fora regionalne przede wszystkim w powiatach oraz w regionach środowiska naturalnego. Na forach wypracowano regionalne koncepcje rozwojowe, które doprowadziły do konkretnych i pozytywnych inicjatyw, które rząd Landu mógł wspomóc ze środków budżetowych. Ponieważ różnorodność przedsięwzięć w zakresie powiększania atrakcyjności danego regionu w przypadku Hesji Północnej jest stosunkowo duża, więc możemy skoncentrować się tylko na przykładowych informacjach w tym zakresie. W celu przyspieszenia urynkawiania powierzchni przeznaczanych pod działalność produkcyjną w odniesieniu do pozyskiwania nowych miejsc pracy, Ministerstwo Gospodarki Hesji doprowadziło do stworzenia elektronicznego systemu informacji dotyczących lokalizacji. Wszystkie komunalne instytucje i biura zajmujące się promocją gospodarki w Hesji Północnej zostały wyposażone w system bazy danych. Miejscem centralnym jest Biuro Promocji Gospodarki Hesji Bank Inwestycyjny S.A. (HLT – Wirtschaftsförderung Hessen Investitionsbank AG). Przy pomocy stworzonego systemu informacji lokalizacyjnej, przedsiębiorcy zwracający się do lokalnych biur promocji gospodarki mogą uzyskać natychmiast przegląd wszelkich dostępnych powierzchni pod działalność produkcyjną. Od sierpnia 1998 r. dane te są również możliwe do uzyskania przez internet. Natomiast w zakresie doradztwo lokalizacyjnego, zwłaszcza dla potencjalnych zainteresowanych z zagranicy, działają biura promocji gospodarki Hesji Północnej. 4.4.2 Wspomaganie inwestycji oraz rozwoju nowych przedsiębiorstw Aby nowe miejsca pracy mogły powstawać, nie wystarcza modernizowanie istniejących zakładów, ale muszą być tworzone ciągle nowe innowacyjne przedsiębiorstwa. W tym celu, w ramach programu powstawania nowych przedsiębiorstw, Hesja wspomaga inwestycje poprzez preferencyjne kredyty. Atrakcyjność kredytów na tworzenie nowych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA miejsc pracy, które już są niżej oprocentowane niż inne kredyty polega dodatkowym obniżeniu ceny kredytu jeszcze o 1%. Z reguły działanie to doprowadza do powstania średnio 4 - 5 nowych miejsc pracy. W tym zakresie dla całej Hesji Północnej oczekuje się 8800 dodatkowych miejsc pracy. Poniższa tablica przedstawia kwoty przeznaczone na tworzenie nowych przedsiębiorstw w okręgu regionu Kassel. Tablica 12 Dofinansowanie przedsiębiorstw powstających w okręgu regionu Kassel Rok Ilość Suma kredytu w mln DM Suma inwestycyjna mln DM 1994 593 72,2 161,9 1995 459 53,1 122,2 1996 350 18,2 42,7 1997 564 44,8 137,9 1994 - 1997 1.966 188,3 464,7 Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Oprócz dofinansowywania kredytów, Hesja wspiera przedsiębiorców zakładających nowe firmy poprzez udzielanie gwarancji bankowych, np. Bürgschaftsbank Hessen GmbH oraz przez opłacanie doradztwa dla przedsiębiorców (jest to bezpłatne doradztwo w zakresie powstających firm rzemieślniczych). 4.4.3 Rozwój w zakresie turystyki Oferta turystyczna Hesji jest o tyle ciekawa, że jest różnorodna. Celem polityki turystycznej jest umacnianie tej gałęzi gospodarki przez dalszy rozwój regionów turystycznych. Koniecznym warunkiem w tym zakresie jest profilowanie regionów dzięki wykorzystaniu endogennych potencjałów. Hesja wspiera gminy w przygotowywaniu i poprawianiu publicznej infrastruktury turystycznej stanowiącą bazę sukcesu samodzielnej prywatnej gospodarki turystycznej. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA W ramach dostępnych programów rozwojowych, region wspiera w sposób ukierunkowany projekty infrastrukturalne. Ocena i wybór poszczególnych projektów są dokonywane w konfrontacji z priorytetami danego regionu. Realizowane programy muszą wspomagać regionalne i ponadregionalne formy działania. Okręgi Waldeck-Frankenberg, Hersfeld-Rotenburg oraz Werra-Meißner z Północnej Hesji należą do czołówki turystycznej regionu pod względem nasilenia ruchu turystycznego. Dominującą pozycję w tym zakresie zajmuje powiat WaldeckFrankenberg. Powiaty Willingen oraz Bad Wildungen wykazują najwyższą lokalną intensywność ruchu turystycznego w Hesji. Najważniejszymi atrakcjami turystycznymi w Hesji Północnej są kurorty, kąpieliska uzdrawiające oraz turystyka wiejska. Poniższa tablica przedstawia wspomaganie inwestycji infrastruktury turystycznej w okręgu regionalnym Kassel. Tablica 13 Wspomaganie inwestycji infrastruktury turystycznej w okręgu regionalnym Kassel w okresie od 1994 do 1997 r. w mln DM Powiat: Inwestycje mln DM Środki wspomagające mln DM 20,1 0,6 2,1 0,5 1,1 2,2 26,5 9,1 Waldeck-Frankenberg 37,5 Schwalm-Eder 1,5 Werra-Meißner 3,3 Kassel 0,9 Stadt Kassel Hersfeld-Rotenburg 2,4 Fulda 6,8 52,4 Okręg administracyjny 22,7 Kassel z tego środki Unii Europejskiej Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Najważniejsze projekty inwestycyjne w zakresie turystyki wspomagane w ostatnich lat to: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • strefa wypoczynkowa Hemfurth (suma inwestycyjna 2,7 mln DM, środki pomocowe 0,8 mln DM), • sieć parkowa w Bad Wildungen (suma inwestycyjna 8 mln DM, środki pomocowe 3,5 mln DM), • kąpielisko w Vöhl (suma inwestycyjna 1,9 mln DM, środki pomocowe 0,6 mln DM), • strefa wypoczynku w Bad Wildungen (suma inwestycyjna 1,7 mln DM, środki pomocowe 0,6 mln DM), • obszar kąpieliskowy Lagunenbad w Willingen (suma inwestycyjna 3,2 mln DM, środki pomocowe 0,9 mln DM), • ogród wypoczynkowy „Sauerbrunnen” w Volkmarsen (suma inwestycyjna 1,4 mln DM, środki pomocowe 0,6 mln DM), • Edersee-Uferpromenade w Waldeck (suma inwestycyjna 2,5 mln DM, środki pomocowe 0,9 mln DM), • kąpielisko w Bad Arolsen (suma inwestycyjna 15 mln DM, środki pomocowe 11 mln DM), • ośrodek szkoleniowy w Wildpark w Homberg/Efze (suma inwestycyjna 1,3 mln DM, środki pomocowe 0,5 mln DM), • obszar wypoczynkowy „Werratalsee” w Eschwege (suma inwestycyjna 3,2 mln DM, środki pomocowe 2 mln DM), • ośrodek wypoczynkowy Feriendorf IV w Kirchheim (suma inwestycyjna 1,3 mln DM, środki pomocowe 0,5 mln DM), • ośrodek kuracyjny, wypoczynkowy i kąpieliskowy Gersfeld (suma inwestycyjna 8,3 mln DM, środki pomocowe 4,1 mln DM). 4.4.4 Wspomaganie obszarów wiejskich Rozwój regionalny w Północnej Hesji obejmuje również rozwój terenów wiejskich. Głównym celem wspierania ich jest zapewnienie możliwości zatrudnienia przede wszystkim kobietom. Program wspomagania wiejskiego rozwoju regionalnego umożliwia strukturalnie słabym regionom wiejskim prowadzenie na własną odpowiedzialność managementu lokalnego (regionalnego), jak również wspomaganie projektów dotyczących transferu wiedzy, turystyki wiejskiej oraz Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA nowych obiektów innowacyjnych, pozyskiwania oraz tworzenia rzemieślniczych i przemysłowych miejsc pracy. Program wspomagania rozwoju terenów wiejskich tworzy również podstawę programową dla inicjatywy nazwanej LEADER Unii Europejskiej, dla której w powiatach Fulda, Werra-Meißner, Hersfeld-Rotenburg, Schwalm-Eder oraz WaldeckFrankenberg grupy pracujące nad rozwojem zostały uznane jako lokalne grupy działań. Przy pomocy dodatkowych środków Unii Europejskiej wspomagane są tam projekty włączane do większych programów regionalnych finansowanych przy pomocy także innych środków pomocowych. Kolejna tablica zawiera dane dotyczące funduszy przeznaczonych na wsparcie terenów wiejskich w Północnej Hesji. Tablica 14 Zatwierdzone fundusze na wsparcie wiejskiego rozwoju regionalnego w Hesji Północnej w latach 1994 do 1997 mln DM Powiat: Środki pomocowe z tego z EU Kassel 1,7 Fulda 2,6 1,3 Werra-Meißner 4,0 2,6 Hersfeld-Rotenburg 1,7 0,8 Schwalm-Eder 5,4 2,2 Waldeck-Frankenberg 3,0 1,3 Okręg administracyjny Kassel 18,4 8,2 Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Jednym z programów mających na celu wspieranie terenów wiejskich jest program odnowy wsi. Środki pomocowe Hesji, Federacji, danej gminy oraz Unii Europejskiej przyczyniają się do poprawienia struktury agrarnej. Aktualnie z 251 wsi wspomaganych środkami rozwojowymi, 112 to wioski z Hesji Północnej. Następna tablica przedstawia środki pomocowe przeznaczone na wspomaganie odnowy wsi (5). Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Tablica 15 Wspomaganie odnawiania wiejskiego w latach 1994-97, mln DM Powiat: Środki pomocowe w latach 1994 1997 łącznie z tego EU Kassel 13,5 Fulda 28,4 6,3 Werra-Meißner 18,9 5,6 Hersfeld-Rotenburg 24,9 7,4 Schwalm-Eder 24,6 3,7 Waldeck-Frankenberg 29,2 7,9 Okręg administracyjny Kassel 139,5 30,9 Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Badanie nt. wspierania przedsiębiorczości wiejskiej, przeprowadzone kilka lat temu przez Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym przy wsparciu Fundacji Friedriecha Naumanna wykazało, że inicjatywy lokalne dzięki środkom pomocowym doprowadzają do zdynamizowania rozwoju lokalnego, a w rezultacie do poprawy ogólnego wyglądu danej wsi2. Na zakończenie można przedstawić zakres zastosowań zatwierdzonych środków pomocowych w 1998 roku na rozwój infrastruktury wiejskiej Saksonii. Krajobraz wiejski na tym obszarze została mocno zniszczony przez prowadzone tam odkrywki węgla brunatnego. Przedstawiony poniżej wykres pozwala stwierdzić w jakim stopniu środki są wykorzystywane w poszczególnych sektorach i jaką wagę nadaje się im w rozwoju regionalnym. Wykres 1 2 Zob.: Promocja inwestycji przez gminy, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa, październik 1996. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Obszary zastosowań środków pomocowych zatwierdzonych w roku 1998rozwój terenów wiejskich i poprawę infrastruktury Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Ministerstwa Ochrony Środowiska i Gospodarki Wiejskiej Saksonii, Drezno 1999 Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 4.5 Podsumowanie Podsumowując informacje zawarte w przedstawionych przykładach działań z zakresu rozwoju regionalnego w Republice Federalnej Niemiec, można na pewno wyciągnąć szereg wniosków, które daje się przetransformować na warunki polskie. Stosowny know-how jest znany współpracującym z Instytutem Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym niemieckim instytucjom. Porównanie rozwiązań stosowanych w Niemczech z polskimi doświadczeniami powinno wyeliminować błędy w działaniach na rzecz rozwoju regionalnego. W RFN zgodnie z ustaleniami konstytucyjnymi obowiązuje zasada „podciągania” finansowego landów słabszych przez landy silniejsze. Zaletą tej zasady jest unikanie dużych napięć społecznych, z drugiej jednak strony landy słabsze posądza się o wykorzystywanie stworzonych przez państwo warunków. W ubiegłym roku w ramach zasady wyrównywania finansów landów niemieckich (Länderfinanzausgleich – LFA) subwencje te objęły 12.3 mld DM, przy czym z 16 landów 11 otrzymało subwencje ze środków wypracowanych w 5 innych. Te bogatsze, w kategoriach LFA, to: Hesja, NadreniaWestfalia, Bawaria, Badenia-Wirtembergia i Hamburg. W kategoriach dotacji Berlin uzyskał 4,3 mld DM. W systemie tym landy bogatsze płacące na rzecz słabszych czują się poszkodowane, gdyż ukarano ich zapobiegliwość, gospodarność i oszczędność, jak powiedział premier Bawarii Edmund Stoiber. Prawdopodobnie w tym przypadku realizacja zasady wyrównywania finansów w landach niemieckich powoduje kolejne napięcia. Bogata Bawaria przykładowo przed zapłaceniem swoich należności w zakresie LFA znajduje się na czwartym miejscu, a po ich zapłaceniu na ostatnim. Dlatego nie należy kopiować wprost zagranicznych wzorców, a przenieść na grunt polski jedynie najbardziej wartościowe rozwiązania (9). Literatura: (1) Pismo z Ministerstwa Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA (2) Ustrój gospodarczy i polityka. Niemcy w świetle faktów i liczb, Urząd Prasy i Informacji Rządu Federalnego, Wydawnictwo Societäts-Verlag (3) Thüringer Staatskanzlei, Behördenwegweiser (4) Cele i koncepcje polityki regionalnej; Drucksache 14/776, Deutscher Bundestag (5) Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, październik 1998, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji (6) Bawarskie Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Ochrony Środowiska (7) Hessen, HLT, Heska Fundacja Gospodarcza Bank Inwestycyjny S.A. – HLT (8) Ministerstwo Ochrony Środowiska i Gospodarki Wiejskiej Saksonii, Drezno 1999 (9) Kultura samodzielności, Rynki Zagraniczne, 26.01.99 4. Doświadczenia niemieckie w zakresie rozwoju regionalnego 4.1 Organizacja prac W Niemczech polityka regionalna, której celem jest niwelowanie istniejących różnic rozwojowych między regionami, jest elementem ogólnej polityki gospodarczej. Jest również częścią polityki strukturalnej, w ramach której podejmowane są wybrane działania selektywnie stosowane w niektórych regionach. Wspieranie regionów prowadzi przede wszystkim do wzmocnienia obszarów słabych strukturalnie poprzez tworzenie nowych miejsc pracy wytrzymujących silną konkurencję. Polityka regionalna jest wzmacniana efektami federalnej polityki rozwojowej oraz polityki zatrudnienia. Rozwój regionalny opiera się na współdziałaniu organów i instytucji na wszystkich szczeblach funkcjonowania struktury rządowej i samorządowej, jednak za politykę regionalną odpowiedzialne są w Niemczech wg art. 30 wzgl. 28 Ustawy Zasadniczej kraje związkowe i komunalne organy odpowiedzialności przemawia fakt, że terenowe. Za takim rozłożeniem nie tylko dysponują one najlepszą Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA znajomością miejsca i problemu, lecz również dźwigają odpowiedzialność polityczną za rozwój regionalny i lokalny. Zasadą jest, że kraje związkowe własnymi siłami rozwiązują regionalne problemy strukturalne. Plan ramowy zostaje wypracowany przez Komisję Planowania, do której należą Minister Federalny d/s Gospodarki i Technologii jako przewodniczący, Federalny Minister Finansów oraz ministrowie gospodarki krajów związkowych względnie senatorzy zajmujący się sprawami gospodarczymi. Państwo bierze udział w wyrównywaniu różnic między regionami, gdyż zdaje sobie sprawę, że samodzielne przezwyciężanie kłopotów związanych z restrukturyzacją przez obszar dotknięty nią jest bardzo trudne, a osiągnięcie wówczas pozytywnych rezultatów - praktycznie niemożliwe. Zintegrowana regionalna koncepcja rozwoju w Niemczech jest tak pomyślana i wspierana, aby dochodziło do wzmocnienia odpowiedzialności komunalnych władz samorządowych za rozwój regionalny i był on skutecznie wspomagany oddolnie. Dlatego w ramowym planie rozwojowym przyjęto następujące założenia do regionalno-politycznych instrumentów wspomagania publicznego: • kraje związkowe wywierają presję na wspomagane obszary, aby same wypracowały koncepcje rozwojowe. Priorytetowo są traktowane regiony z największymi problemami rozwojowymi i strukturalnymi; • koncepcje rozwojowe zawierają i priorytety rozwoju oraz projekty rozwojowe pierwszego rzędu; • kraje związkowe wykorzystują regionalne koncepcje rozwojowe jako współczynnik oceny w podejmowanych decyzjach czy przedłożonych wnioskach o środki pomocowe; • priorytetowo uwzględniane są wnioski, które zawierają koncepcje zamknięte. • finansowo wspomagane może być również opracowywanie zintegrowanych regionalnych koncepcji rozwojowych. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Przykładowo w Niemczech Wschodnich dla inwestycji przemysłowych od 1 stycznia 1997 r. obowiązują zalecenia przy wspieraniu wybranych sektorów. Z kwot przeznaczonych na wsparcie danego sektora: • 43% otrzymują małe i średnie przedsiębiorstwa, • 28% otrzymują przedsiębiorstwa duże w regionach silniejszych strukturalnie (zamieszkanych przez ok. 40% mieszkańców Niemiec Wschodnich);natomiast • 50 % otrzymują małe i średnie przedsiębiorstwa, • 35 % otrzymują przedsiębiorstwa duże w regionach słabszych strukturalnie (zamieszkanych przez ok. 60% ludności Niemiec Wschodnich). Zjednoczenie Niemiec spowodowało zaostrzenie się różnic w rozwoju starych krajów związkowych. Zmianie uległy bowiem kryteria przyznawania pomocy w ramach polityki regionalnej. Pojawiła się potrzeba uwzględnienia w polityce regionalnej sytuacji nowych Krajów Związkowych oraz Berlina Wschodniego znajdujących się w fazie przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki wolnorynkowej. Strukturalna oraz polityczna koncepcja odbudowy wschodnich Landów opiera się głównie na trzech filarach: • odnowa i utrzymanie konkurencyjnych gałęzi przemysłowych na bazie ekonomicznie uzasadnionych koncepcji; • aktywna polityka rynku pracy dla utrzymania na nim względnej równowagi w czasie, gdy stara struktura ulega załamaniu, a nowa jeszcze nie jest zbudowana; • aktywna polityka regionalna dla poprawy lokalnych warunków rozwojowych i stworzenia nowych konkurencyjnych miejsc pracy. Rozwój regionalny jest finansowany ze środków unii europejskiej oraz federalnych, jak również z budżetu danego kraju związkowego, do którego konkretny region przynależy, a także z budżetów komunalnych (1). Od stycznia 1996 do końca 1998 r. Republika Federalna Niemiec przekazała na rozwój regionalny środki finansowe (łącznie ze zobowiązaniami) w wysokości ok. 23 mld DM. Z tego 17 mld DM zostało zatwierdzone dla projektów inwestycyjnych w przemyśle. Środki pomocowe wsparły Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA inwestycje wartości ok. 58 mld DM. Głównym celem wsparcia było powstanie ok. 108 tys. miejsc pracy i zabezpieczenie ok. 330 tys. Około 6 mld DM przeznaczono na zbliżone do gospodarki komunalnej projekty infrastrukturalne (4). Kraje związkowe i regiony odgrywają bardzo istotną rolę w rozwoju RFN - z jednej strony zapewniają stabilny rozwój gospodarczy kraju, a z drugiej - wzmacniają w szczególności obszary borykające się ze słabą infrastrukturą i trudnymi problemami społecznymi. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 4.2 Instytucje i organizacje wspomagające rozwój regionalny Na szczeblu rządowym rozwojem regionalnym zajmuje się Ministerstwo Gospodarki i Infrastruktury. Na szczeblu kraju związkowego funkcjonuje szereg organów i instytucji zajmujących się rozwojem regionalnym. Np. w Turyngii - Bank Odbudowy Turyngii oraz Agencja Rozwoju Regionalnego (LEG) swoim zasięgiem obejmują cały kraj związkowy, ale działają również mniejsze jednostki takie, jak Agencja Rozwojowa Południowo-Zachodniej Turyngii Sp. z o.o. czy Agencja Rozwoju Regionalnego Südharz-Kyffhäuser Sp. z o.o. Natomiast z organizacji samorządowych wymienić należy Izby Przemysłowo-Handlowe w Erfurcie, Gera i w Suhl, Biuro Promocji Gospodarki Turyngii, Reprezentację Rzemiosła Turyngii, Izby Rzemieślnicze, Stowarzyszenia Inżynierskie w Turyngii, Związek Gospodarki Turyngii, instytucje badawcze, Fundację Wspomagania Technologii i Innowacji w Turyngii (STIFT), Agencję Transferu Technologii i Promocji Innowacji Sp. z o.o. (THATI Sp. z o.o.), centra transferowe zorientowane branżowo, Wirtualne Centrum Technologiczne Technologii Turyngii i Parków Technologicznych, tranSIT Centrum Zastosowań Software Informacji i Technologii Telekomunikacyjnych Sp. z o.o. (3) Obok instytucji, a także organizacji zajmujących się rozwojem regionalnym, funkcjonują również programy pomocowe, których przykładowo w Turyngii jest ponad 400. Są one wykorzystywane w restrukturyzacji różnych dziedzin, wspomagają powstawanie nowych przedsiębiorstw, poprawę struktury wykształcenia itp. 4.3 Polityka rozwoju regionalnego w Bawarii Celem polityki rozwoju regionalnego Bawarii jest wytworzenie i zabezpieczenie zdrowych warunków życia i pracy we wszystkich regionach tego kraju związkowego na bazie właściwego rozwoju przestrzennego. Szczególnie dużą wagę przywiązuje się do konkurencyjności Bawarii uwzględniając przy tym wymogi środowiskowe. Polityka rozwoju regionalnego jest realizowana w sposób następujący: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • ustalenie wiążących programów i planów dla Bawarii w sposób łączny (program rozwoju całego kraju związkowego), jak również częściowy (plany regionalne); • ustalenie koncepcji mających odzwierciedlenie w projektach i zorientowanych na konkretne przedsięwzięcia dla określonych obszarów (rzeczoznawcze opinie dotyczące określonych obszarów, koncepcje rozwojowe obejmujące płaszczyznę ponad regionalną); • ustalenie najistotniejszych dla danego obszaru przedsięwzięć z zachowaniem wymogów gospodarki przestrzennej; • inicjatywy dla przystosowania programów, planów i koncepcji rozwojowych (management regionalny); • inicjatywy dla urynkowienia obszarów częściowych (marketing regionalny). Polityka rozwoju Bawarii zawiera istotne różnice w zakresie programów rozwojowych, mających doprowadzić do wzrostu atrakcyjności regionu, w odniesieniu do poszczególnych obszarów. 4.3.1 Program rozwoju Bawarii Program rozwoju Bawarii (LEP) przewiduje długofalowy oraz przestrzenny rozwój i zawiera podstawowe cele. Dla zabezpieczenia konkurencyjności i atrakcyjności Bawarii jako miejsca nowych lokalizacji gospodarczych zdecydowano: • nawiązać przestrzenną kooperację z regionami dla stworzenia sprawnych połączeń lokalizacyjnych, • zastosować marketing regionalny dla wzmocnienia identyfikacji osiadłej ludności z lokalną gospodarką i regionem, jak również dla prowadzenia promocji na zewnątrz, • wzmocnić usieciowienie połączeń ICE oraz rozbudować sieć autostrad. Dla zachowania regionalnej różnorodności oraz funkcjonalności Kraju Związkowego Bawarii zdecydowano: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • niektórym terenom przyznać nowe kategorie obszarowe w zakresie zagęszczenia oraz przestrzeni wiejskiej (łącznie z wprowadzeniem nowych kategorii takich, jak: obszary okołomiejskie, obszary w otoczeniu dużych aglomeracji, przestrzeń alpejska) i w związku z tym dostosować specjalne cele rozwojowo – porządkowe, • dostosować zabezpieczenie lokalnego rozwoju pozostałych gmin, uwzględnionych w centralnej koncepcji lokalizacyjnej. 4.3.2 Plany częściowe rozwoju regionalnego Bawarii Program rozwoju regionalnego (LEP) Bawarii jest uszczegółowiony poprzez plany regionalne dla 18 bawarskich regionów, skonstruowane przez Regionalne Stowarzyszenie Planistyczne. Plany regionalne zawierają m.in. takie cele, jak: wyszczególnienie mniejszych centrów ochrony naturalnej i obszarów chronionych, obszarów leśnych oraz obszarów rozwoju osiedlowego dla zabezpieczenia i pozyskiwania surowców naturalnych. Plany częściowe opierają się na opiniach rzeczoznawców. Obejmują one szczegółowe działania na wybranych terenach i uwzględniają najistotniejsze problemy. Opinie zostają sporządzane na wniosek konkretnego regionu i przy ścisłej współpracy z komunalnymi organami samorządowymi jak również z kompetentnymi jednostkami władzy państwowej. W Bawarii tego rodzaju opinie zostały przygotowane dla 18 regionów. W przygotowaniach są kolejne np. dla Feilenmoos, Ingolstadt, Kelheim, Nürnberg, Ulm, Würzburg/Schweinfurt oraz otoczenie nowego portu lotniczego w Monachium (6). 4.3.3 Kontrola skuteczności stosowanych środków pomocowych w rozwoju regionalnym W przypadku wykorzystywania zewnętrznych środków pomocowych, konieczne jest monitorowanie ich skuteczności oraz osiągnięcia zamierzonego celu. W ramach kontroli skuteczności, której muszą być poddane środki pomocowe regionalnego wspomagania gospodarki jak również inne subwencje, w regularnych odstępach Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA czasowych sprawdza się w jakim stopniu realizowane przedsięwzięcia regionalne doprowadziły do osiągnięcia zamierzonych celów. Wraz z debatą w zakresie stosowania publicznych środków pomocowych w nowych krajach związkowych w lutym 1995 r., kontrola osiągnięcia skuteczności stała się bardzo aktualna. Przeprowadzony monitoring wykazał, że istniejące mechanizmy kontrolne w zakresie wspomagania regionalnego spełniają swój cel. Kontrola skuteczności może być przeprowadzana pod kątem zagadnień prawnych i finansowych, ale również powinna dostarczyć informacji czy instrumenty polityczno–regionalne zastosowane w danym regionie nadal mają być wykorzystywane oraz czy dotychczasowa polityka regionalna powinna być stosowana dalej w formie nie zmienionej czy też zmodyfikowanej. Dlatego taka kontrola jest nieodłącznym instrumentem wykorzystywania regionalnych mechanizmów subwencyjnych. Kontrola skuteczności wykorzystania środków pomocowych należy do zadań Federacji oraz krajów związkowych. Częściowo jest przeprowadzana wspólnie przez Federację i kraje związkowe, a po części wyłącznie samodzielnie przez kraje związkowe. Kraje związkowe przeprowadzając kontrolę wykorzystania środków pomocowych mogą wykorzystywać trzy rodzaje procedur, które obejmują: • kontrolę realizacji na płaszczyźnie poszczególnych projektów, • kontrolę osiągnięcia celów, • kontrolę skuteczności (4). 4.4 Regionalna polityka rozwoju w północnej Hesji Hesja jest jednym z 16 Landów (Krajów Związkowych) Republiki Federalnej Niemiec. Położona jest w centralnym punkcie Europy. Pod względem potencjału przypadającego na jednego mieszkańca Hesja wykracza daleko poza przeciętną innych Krajów Związkowych. Od wielu też lat wydajność pracy wzrasta tutaj szybciej niż w innych regionach. „Hesja wyprzedza o 50% inne Landy pod względem udziału sektora usług – określanego często mianem sektora przyszłości – w wypracowaniu dochodu narodowego”. Różnorodne komunikacyjnym we powiązania Frankfurcie międzynarodowe spowodowały z silnym promieniowanie centrum powiązań gospodarczych na cały ten Kraj Związkowy. Prawie 25% inwestycji zagranicznych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Niemiec skoncentrowane jest w Hesji. Powiązania partnerskie Hesji z innymi regionami świata są wynikiem działań rozwojowych tego Landu. Charakterystyczne dla Hesji jest zróżnicowanie branż przemysłowych oraz przedsiębiorstw pod względem wielkości ponad 90% stanowią firmy średnie i małe (7). Strategia rozwoju danego regionu uwzględnia takie zagadnienia, jak3: • rozwój i struktura ludności, • struktura gospodarki, • zatrudnienie i bezrobocie, • sieci komunikacyjne, • regionalny potencjał innowacyjny, • ceny terenów, sytuację w zakresie powierzchni przemysłowej, stanu mieszkań, • sytuację środowiskową, • czynniki umożliwiające korzystną lokalizację w danym regionie. Z początkiem roku 1998 w okręgu Kassel mieszkało 1.273 mln osób. Przez ostanie 10 lat liczba ludności północnej Hesji wzrosła o 9,7%. Jest to średnio więcej niż w innych starych krajach związkowych (+ 8,8%) i wynika z przemieszczania się ludności na skutek otwarcia wewnętrznej niemieckiej granicy. Uwzględniając sytuację gospodarczą Hesji należałoby: • zabezpieczyć istniejące i stworzyć nowe produktywne miejsca pracy, aby ponadprzeciętne wysokie bezrobocie znacząco zniwelować; • wyższe szkoły regionu Hesji Północnej winny być jakościowo i ilościowo nadal rozwijane w celu zagwarantowania wysokiego poziomu wykształcenia i umożliwienia ich wykorzystania w badaniach dotyczących nowych technologii oraz innowacji (to samo obowiązuje dla pozauniwersyteckich obiektów badawczych); • zabezpieczyć kontynuację i wzrost zawodowego kształcenia, aby z jednej strony zwiększyć szanse zawodowe poszczególnych jednostek, a z drugiej strony wesprzeć rozwój gospodarki w przyszłości przez wysoki poziom wykształcenia; Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • zapewnić stosowną ofertę w zakresie powierzchni terenów inwestycyjnych dla rzemiosła i przemysłu; • infrastrukturę komunikacyjną, kolejową oraz drogową tak rozbudować, aby centralne położenie Hesji Północnej w Niemczech nie było wykorzystywane wyłącznej jako region „przelotowy”, ale również jako miejsce inwestycji; • zabezpieczyć jakość ochrony środowiska w Hesji Północnej, jako że jest ona zagrożona; • w zakresie turystyki oraz przyjazdów w celach leczniczych (kurorty) - przynajmniej w odniesieniu do niektórych części tego regionu – istniejące warunki naturalne należy zabezpieczyć. Tam gdzie jest to konieczne należy się przestawić na nowe, a w razie potrzeby wesprzeć sektory w tej dziedzinie, które w przyszłości mają szansę konkurencyjności. 4.4.1 Regionalizacja polityki strukturalnej w Hesji Północnej Regionalna polityka strukturalna może być skuteczna tylko wtedy, jeżeli uda się w regionach danego kraju związkowego zidentyfikować wewnętrzne potencjały rozwojowe i zaktywizować je dla samodzielnego rozwoju. W tym celu wszystkie istotne środowiska lokalne muszą być pozyskane dla współdziałania w procesie rozwoju regionalnego. Ministerstwo Gospodarki Hesji w ostatnich latach wznowiło rozpoczęte w 1986 roku prace w zakresie założeń regionalizacji polityki strukturalnej. W ramach tworzenia regionalnej polityki strukturalnej w Hesji, zalecono tworzenie regionalnych forów, które mają w postaci nieformalnych grup dyskusyjnych obejmować wszelkie instytucje i organizacje oraz mają podejmować inicjatywy istotne dla rozwoju strukturalnego regionu. W zakresie takich forów współpracują oprócz instytucji komunalnych - organizacje gospodarcze, rzemiosła, administracja do spraw pracy, wyższe uczelnie, urzędy transferu innowacji, stowarzyszenia i inne instytucje. Jako nieformalne grupy dyskusyjne nie naruszają kompetencji gremiów komunalnych, prywatnych inwestorów oraz rządu kraju związkowego, ponieważ jednak pracują one w sposób zorientowany na konsensus, uczestnicy wspólnie troszczą się o 3 Opisu Hesji Północnej dokonano na podstawie materiałów Heskiego Ministerstwa Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA realizację omówionych projektów. Natomiast rząd kraju związkowego w swojej polityce pomocowej i rozwojowej oraz przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych uwzględnia kluczowe regionalne koncepcje rozwojowe i inne wyniki pracy lub zalecenia forów regionalnych, o ile możliwości finansowe na to pozwalają i nie zachodzi sprzeczność z ponadregionalnymi interesami. W Hesji Północnej powstały liczne fora regionalne przede wszystkim w powiatach oraz w regionach środowiska naturalnego. Na forach wypracowano regionalne koncepcje rozwojowe, które doprowadziły do konkretnych i pozytywnych inicjatyw, które rząd Landu mógł wspomóc ze środków budżetowych. Ponieważ różnorodność przedsięwzięć w zakresie powiększania atrakcyjności danego regionu w przypadku Hesji Północnej jest stosunkowo duża, więc możemy skoncentrować się tylko na przykładowych informacjach w tym zakresie. W celu przyspieszenia urynkawiania powierzchni przeznaczanych pod działalność produkcyjną w odniesieniu do pozyskiwania nowych miejsc pracy, Ministerstwo Gospodarki Hesji doprowadziło do stworzenia elektronicznego systemu informacji dotyczących lokalizacji. Wszystkie komunalne instytucje i biura zajmujące się promocją gospodarki w Hesji Północnej zostały wyposażone w system bazy danych. Miejscem centralnym jest Biuro Promocji Gospodarki Hesji Bank Inwestycyjny S.A. (HLT – Wirtschaftsförderung Hessen Investitionsbank AG). Przy pomocy stworzonego systemu informacji lokalizacyjnej, przedsiębiorcy zwracający się do lokalnych biur promocji gospodarki mogą uzyskać natychmiast przegląd wszelkich dostępnych powierzchni pod działalność produkcyjną. Od sierpnia 1998 r. dane te są również możliwe do uzyskania przez internet. Natomiast w zakresie doradztwo lokalizacyjnego, zwłaszcza dla potencjalnych zainteresowanych z zagranicy, działają biura promocji gospodarki Hesji Północnej. 4.4.2 Wspomaganie inwestycji oraz rozwoju nowych przedsiębiorstw Aby nowe miejsca pracy mogły powstawać, nie wystarcza modernizowanie istniejących zakładów, ale muszą być tworzone ciągle nowe innowacyjne przedsiębiorstwa. W tym celu, w ramach programu powstawania nowych przedsiębiorstw, Hesja wspomaga inwestycje poprzez preferencyjne kredyty. Atrakcyjność kredytów na tworzenie nowych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA miejsc pracy, które już są niżej oprocentowane niż inne kredyty polega dodatkowym obniżeniu ceny kredytu jeszcze o 1%. Z reguły działanie to doprowadza do powstania średnio 4 - 5 nowych miejsc pracy. W tym zakresie dla całej Hesji Północnej oczekuje się 8800 dodatkowych miejsc pracy. Poniższa tablica przedstawia kwoty przeznaczone na tworzenie nowych przedsiębiorstw w okręgu regionu Kassel. Tablica 12 Dofinansowanie przedsiębiorstw powstających w okręgu regionu Kassel Rok Ilość Suma kredytu w mln DM Suma inwestycyjna mln DM 1994 593 72,2 161,9 1995 459 53,1 122,2 1996 350 18,2 42,7 1997 564 44,8 137,9 1994 - 1997 1.966 188,3 464,7 Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Oprócz dofinansowywania kredytów, Hesja wspiera przedsiębiorców zakładających nowe firmy poprzez udzielanie gwarancji bankowych, np. Bürgschaftsbank Hessen GmbH oraz przez opłacanie doradztwa dla przedsiębiorców (jest to bezpłatne doradztwo w zakresie powstających firm rzemieślniczych). 4.4.3 Rozwój w zakresie turystyki Oferta turystyczna Hesji jest o tyle ciekawa, że jest różnorodna. Celem polityki turystycznej jest umacnianie tej gałęzi gospodarki przez dalszy rozwój regionów turystycznych. Koniecznym warunkiem w tym zakresie jest profilowanie regionów dzięki wykorzystaniu endogennych potencjałów. Hesja wspiera gminy w przygotowywaniu i poprawianiu publicznej infrastruktury turystycznej stanowiącą bazę sukcesu samodzielnej prywatnej gospodarki turystycznej. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA W ramach dostępnych programów rozwojowych, region wspiera w sposób ukierunkowany projekty infrastrukturalne. Ocena i wybór poszczególnych projektów są dokonywane w konfrontacji z priorytetami danego regionu. Realizowane programy muszą wspomagać regionalne i ponadregionalne formy działania. Okręgi Waldeck-Frankenberg, Hersfeld-Rotenburg oraz Werra-Meißner z Północnej Hesji należą do czołówki turystycznej regionu pod względem nasilenia ruchu turystycznego. Dominującą pozycję w tym zakresie zajmuje powiat WaldeckFrankenberg. Powiaty Willingen oraz Bad Wildungen wykazują najwyższą lokalną intensywność ruchu turystycznego w Hesji. Najważniejszymi atrakcjami turystycznymi w Hesji Północnej są kurorty, kąpieliska uzdrawiające oraz turystyka wiejska. Poniższa tablica przedstawia wspomaganie inwestycji infrastruktury turystycznej w okręgu regionalnym Kassel. Tablica 13 Wspomaganie inwestycji infrastruktury turystycznej w okręgu regionalnym Kassel w okresie od 1994 do 1997 r. w mln DM Powiat: Inwestycje mln DM Środki wspomagające mln DM 20,1 0,6 2,1 0,5 1,1 2,2 26,5 9,1 Waldeck-Frankenberg 37,5 Schwalm-Eder 1,5 Werra-Meißner 3,3 Kassel 0,9 Stadt Kassel Hersfeld-Rotenburg 2,4 Fulda 6,8 52,4 Okręg administracyjny 22,7 Kassel z tego środki Unii Europejskiej Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Najważniejsze projekty inwestycyjne w zakresie turystyki wspomagane w ostatnich lat to: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • strefa wypoczynkowa Hemfurth (suma inwestycyjna 2,7 mln DM, środki pomocowe 0,8 mln DM), • sieć parkowa w Bad Wildungen (suma inwestycyjna 8 mln DM, środki pomocowe 3,5 mln DM), • kąpielisko w Vöhl (suma inwestycyjna 1,9 mln DM, środki pomocowe 0,6 mln DM), • strefa wypoczynku w Bad Wildungen (suma inwestycyjna 1,7 mln DM, środki pomocowe 0,6 mln DM), • obszar kąpieliskowy Lagunenbad w Willingen (suma inwestycyjna 3,2 mln DM, środki pomocowe 0,9 mln DM), • ogród wypoczynkowy „Sauerbrunnen” w Volkmarsen (suma inwestycyjna 1,4 mln DM, środki pomocowe 0,6 mln DM), • Edersee-Uferpromenade w Waldeck (suma inwestycyjna 2,5 mln DM, środki pomocowe 0,9 mln DM), • kąpielisko w Bad Arolsen (suma inwestycyjna 15 mln DM, środki pomocowe 11 mln DM), • ośrodek szkoleniowy w Wildpark w Homberg/Efze (suma inwestycyjna 1,3 mln DM, środki pomocowe 0,5 mln DM), • obszar wypoczynkowy „Werratalsee” w Eschwege (suma inwestycyjna 3,2 mln DM, środki pomocowe 2 mln DM), • ośrodek wypoczynkowy Feriendorf IV w Kirchheim (suma inwestycyjna 1,3 mln DM, środki pomocowe 0,5 mln DM), • ośrodek kuracyjny, wypoczynkowy i kąpieliskowy Gersfeld (suma inwestycyjna 8,3 mln DM, środki pomocowe 4,1 mln DM). 4.4.4 Wspomaganie obszarów wiejskich Rozwój regionalny w Północnej Hesji obejmuje również rozwój terenów wiejskich. Głównym celem wspierania ich jest zapewnienie możliwości zatrudnienia przede wszystkim kobietom. Program wspomagania wiejskiego rozwoju regionalnego umożliwia strukturalnie słabym regionom wiejskim prowadzenie na własną odpowiedzialność managementu lokalnego (regionalnego), jak również wspomaganie projektów dotyczących transferu wiedzy, turystyki wiejskiej oraz Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA nowych obiektów innowacyjnych, pozyskiwania oraz tworzenia rzemieślniczych i przemysłowych miejsc pracy. Program wspomagania rozwoju terenów wiejskich tworzy również podstawę programową dla inicjatywy nazwanej LEADER Unii Europejskiej, dla której w powiatach Fulda, Werra-Meißner, Hersfeld-Rotenburg, Schwalm-Eder oraz WaldeckFrankenberg grupy pracujące nad rozwojem zostały uznane jako lokalne grupy działań. Przy pomocy dodatkowych środków Unii Europejskiej wspomagane są tam projekty włączane do większych programów regionalnych finansowanych przy pomocy także innych środków pomocowych. Kolejna tablica zawiera dane dotyczące funduszy przeznaczonych na wsparcie terenów wiejskich w Północnej Hesji. Tablica 14 Zatwierdzone fundusze na wsparcie wiejskiego rozwoju regionalnego w Hesji Północnej w latach 1994 do 1997 mln DM Powiat: Środki pomocowe z tego z EU Kassel 1,7 Fulda 2,6 1,3 Werra-Meißner 4,0 2,6 Hersfeld-Rotenburg 1,7 0,8 Schwalm-Eder 5,4 2,2 Waldeck-Frankenberg 3,0 1,3 Okręg administracyjny Kassel 18,4 8,2 Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Jednym z programów mających na celu wspieranie terenów wiejskich jest program odnowy wsi. Środki pomocowe Hesji, Federacji, danej gminy oraz Unii Europejskiej przyczyniają się do poprawienia struktury agrarnej. Aktualnie z 251 wsi wspomaganych środkami rozwojowymi, 112 to wioski z Hesji Północnej. Następna tablica przedstawia środki pomocowe przeznaczone na wspomaganie odnowy wsi (5). Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Tablica 15 Wspomaganie odnawiania wiejskiego w latach 1994-97, mln DM Powiat: Środki pomocowe w latach 1994 1997 łącznie z tego EU Kassel 13,5 Fulda 28,4 6,3 Werra-Meißner 18,9 5,6 Hersfeld-Rotenburg 24,9 7,4 Schwalm-Eder 24,6 3,7 Waldeck-Frankenberg 29,2 7,9 Okręg administracyjny Kassel 139,5 30,9 Źródło: Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji, październik 1998 Badanie nt. wspierania przedsiębiorczości wiejskiej, przeprowadzone kilka lat temu przez Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym przy wsparciu Fundacji Friedriecha Naumanna wykazało, że inicjatywy lokalne dzięki środkom pomocowym doprowadzają do zdynamizowania rozwoju lokalnego, a w rezultacie do poprawy ogólnego wyglądu danej wsi4. Na zakończenie można przedstawić zakres zastosowań zatwierdzonych środków pomocowych w 1998 roku na rozwój infrastruktury wiejskiej Saksonii. Krajobraz wiejski na tym obszarze została mocno zniszczony przez prowadzone tam odkrywki węgla brunatnego. Przedstawiony poniżej wykres pozwala stwierdzić w jakim stopniu środki są wykorzystywane w poszczególnych sektorach i jaką wagę nadaje się im w rozwoju regionalnym. Wykres 1 4 Zob.: Promocja inwestycji przez gminy, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa, październik 1996. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Obszary zastosowań środków pomocowych zatwierdzonych w roku 1998rozwój terenów wiejskich i poprawę infrastruktury Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Ministerstwa Ochrony Środowiska i Gospodarki Wiejskiej Saksonii, Drezno 1999 Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 4.5 Podsumowanie Podsumowując informacje zawarte w przedstawionych przykładach działań z zakresu rozwoju regionalnego w Republice Federalnej Niemiec, można na pewno wyciągnąć szereg wniosków, które daje się przetransformować na warunki polskie. Stosowny know-how jest znany współpracującym z Instytutem Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym niemieckim instytucjom. Porównanie rozwiązań stosowanych w Niemczech z polskimi doświadczeniami powinno wyeliminować błędy w działaniach na rzecz rozwoju regionalnego. W RFN zgodnie z ustaleniami konstytucyjnymi obowiązuje zasada „podciągania” finansowego landów słabszych przez landy silniejsze. Zaletą tej zasady jest unikanie dużych napięć społecznych, z drugiej jednak strony landy słabsze posądza się o wykorzystywanie stworzonych przez państwo warunków. W ubiegłym roku w ramach zasady wyrównywania finansów landów niemieckich (Länderfinanzausgleich – LFA) subwencje te objęły 12.3 mld DM, przy czym z 16 landów 11 otrzymało subwencje ze środków wypracowanych w 5 innych. Te bogatsze, w kategoriach LFA, to: Hesja, NadreniaWestfalia, Bawaria, Badenia-Wirtembergia i Hamburg. W kategoriach dotacji Berlin uzyskał 4,3 mld DM. W systemie tym landy bogatsze płacące na rzecz słabszych czują się poszkodowane, gdyż ukarano ich zapobiegliwość, gospodarność i oszczędność, jak powiedział premier Bawarii Edmund Stoiber. Prawdopodobnie w tym przypadku realizacja zasady wyrównywania finansów w landach niemieckich powoduje kolejne napięcia. Bogata Bawaria przykładowo przed zapłaceniem swoich należności w zakresie LFA znajduje się na czwartym miejscu, a po ich zapłaceniu na ostatnim. Dlatego nie należy kopiować wprost zagranicznych wzorców, a przenieść na grunt polski jedynie najbardziej wartościowe rozwiązania (9). Literatura: (1) Pismo z Ministerstwa Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA (2) Ustrój gospodarczy i polityka. Niemcy w świetle faktów i liczb, Urząd Prasy i Informacji Rządu Federalnego, Wydawnictwo Societäts-Verlag (3) Thüringer Staatskanzlei, Behördenwegweiser (4) Cele i koncepcje polityki regionalnej; Drucksache 14/776, Deutscher Bundestag (5) Strukturalno-polityczny raport dla Hesji Północnej, październik 1998, Ministerstwo Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju Hesji (6) Bawarskie Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Ochrony Środowiska (7) Hessen, HLT, Heska Fundacja Gospodarcza Bank Inwestycyjny S.A. – HLT (8) Ministerstwo Ochrony Środowiska i Gospodarki Wiejskiej Saksonii, Drezno 1999 (9) Kultura samodzielności, Rynki Zagraniczne, 26.01.99 Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 5. Techniki i narzędzia w zakresie wspierania rozwoju gospodarczego w USA na szczeblu regionalnym i lokalnym 5.1 Wprowadzenie W USA rząd federalny jest w stosunkowo niewielkim stopniu włączany w kształtowanie polityki rozwoju. Władze centralne odpowiadają za kształtowanie polityki podatkowej, za podstawowy kształt systemu prawnego i częściowo za rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej. Władze federalne dostarczają także części środków finansowych na programy rozwojowe. W kształtowaniu samych programów i polityki rozwoju gospodarczego decydującą role odgrywają władze lokalne i władze regionalne. Znaczna część programów rozwojowych jest przygotowywana przez władze lokalne. Władze pełnia rolę lidera, zajmują się także administrowaniem i monitorowaniem programów oraz decydują o stopniu zaangażowania środków publicznych w poszczególne przedsięwzięcia. One też odpowiadają za lokalną infrastrukturę, za wysokość podatków lokalnych, za funkcjonowanie programów pomocy dla małych i średnich firm, wpływając w dużym stopniu na „klimat” dla prowadzenia działalności gospodarczej. Z reguły funkcja kierownicza w przedsięwzięciach służących rozwojowi gospodarczemu przypada władzom, jednak programy są realizowane przy współpracy z miejscowymi organizacjami pozarządowymi i z przedsiębiorcami lub ich reprezentantami (izbami gospodarczymi, stowarzyszeniami branżowymi). Odbiorcą programów są przede wszystkim przedsiębiorstwa. Celem tych programów jest tworzenie nowych firm, zarówno przez inwestorów zewnętrznych jak i przez miejscowych przedsiębiorców oraz utrzymanie i rozwój już funkcjonujących podmiotów gospodarczych.. W USA powszechnie akceptowany jest pogląd że to właśnie Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA przedsiębiorstwa są motorem rozwoju zarówno w skali lokalnej jak i regionalnej. Uaktywnienie danego terenu, przyspieszenie procesów rozwojowych i wyrównywanie dysproporcji między dobrze i słabiej rozwiniętymi obszarami może się odbywać głownie poprzez rozwój przedsiębiorstw i poprzez tworzenie klimatu sprzyjającego podejmowaniu inicjatywy przez indywidualnych przedsiębiorców. Lokalna i regionalna polityka gospodarcza sprzyja w USA podnoszeniu standardów życia mieszkańców za pomocą działań służących: • Rozwojowi prywatnych przedsiębiorstw , będących głównym czynnikiem wytwarzania dóbr materialnych • Lepszemu wykorzystaniu miejscowych zasobów • Tworzeniu miejsc pracy (w wielu obszarach celem jest tworzenie dobrze płatnych miejsc pracy) • Zwiększaniu przychodów indywidualnych • Zwiększaniu bazy podatkowej, bez zwiększania wymiaru podatków Wiodąca rola władz lokalnych w programach rozwoju danego obszaru wynika z przekonania, że nie ma uniwersalnej strategii, polityki czy programu, który zapewniałby rozwój gospodarczy. Programy te powinny być dostosowane do lokalnych warunków i uwzględniać lokalne uwarunkowania geograficzne, zasoby naturalne, rozwój przedsiębiorstw, społeczne, położenie sytuację polityczną.. Wspomniane zróżnicowania wpływają na różnorodność wyzwań stojących przed poszczególnymi obszarami i w rezultacie i na poszukiwanie zindywidualizowanych rozwiązań pojawiających się problemów. Regionalne i lokalne władze w USA podejmując działania służące rozwojowi gospodarczemu, starają się w pierwszym rzędzie zidentyfikować środowiska i organizacje, które mogą być zainteresowane planowanymi działaniami, które powinny być włączone w planowane przedsięwzięcia. Kolejnym krokiem jest wypracowanie takiej formuły, która umożliwi współdziałanie instytucji publicznych z sektorem prywatnym. Współdziałanie sektora publicznego z prywatnym jest traktowane jako jeden z niezbędnych czynników sukcesu z następujących powodów: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • Udział sektora prywatnego rozszerza źródła finansowania i zapewnia dostęp do zasobów ludzkich o wysokich kwalifikacjach • Włączenie sektora prywatnego pozwala na „odpolitycznienie” projektów rozwojowych i tym samym zapewnia ich kontynuacje po zmianie układu politycznego • Wzbogacenie źródeł finansowania i zapewnienie kontynuacji działań niezależnie od układów politycznych zwiększa atrakcyjność projektu i ułatwia przyciągnięcie kolejnych inwestorów. • Współdziałanie z sektorem prywatnym zmusza często do poszukiwania wspólnych interesów, do patrzenia na podejmowane działania również z punktu widzenia prywatnego przedsiębiorcy. To z kolei służy zwiększaniu zdolności negocjacyjnych lokalnych liderów i tym samym zwiększa szanse sprostania kolejnym wyzwaniom, jakie pojawia się w trakcie realizacji projektu. Stosowane w USA techniki i narzędzia rozwojowe najkorzystniej można przedstawić na podstawie najbardziej skutecznych programów. Poniżej opisane zostały programy dla terenów słabo rozwiniętych, programy wspierania MSP, tworzenie stref specjalnego rozwoju, programy przyciągania inwestorów i działania służące transferowi nowych technologii . Zaprezentowane zostały także instrumenty finansowe i pomoc dla terenów dotkniętych depresją ekonomiczną. Zamiarem autorów było przedstawienie w formie skrótowej możliwie dużej liczby programów, z myślą o wykorzystaniu doświadczeń amerykańskich przy opracowywaniu podobnych programów w warunkach polskich. 5.2 Programy dla terenów słabo rozwiniętych 5.2.1 Program pomocy w zakresie planowania i przygotowywania programów rozwojowych Program ten prowadzony jest przez Economic Development Administration (EDA agendę US Department of Commerce) i polega na przyznawaniu przez EDA grantów wspierających przygotowanie i wdrożenie programów rozwoju ekonomicznego nakierowanych na tworzenie lub zachowanie pełnoetatowych stałych miejsc pracy lub Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA zwiększenie dochodów osób bezrobotnych albo o niskich dochodach w obszarach dotkniętych kryzysem ekonomicznym. Wydatki w ramach grantów dokonywane są na cele administracyjne i mogą być wydatkowane na przygotowanie strategii rozwojowych, planowanie i wdrożenie pomocy technicznej dla gmin i władz lokalnych. Pomoc jest z reguły przyznawana na okres do 12 miesięcy i nie przekracza z reguły 50% kosztów projektu. W przypadku obszarów znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji EDA może dodatkowo pokryć do połowy wkładu własnego władz lokalnych. Przeciętna wysokość grantu na przygotowanie planów rozwojowych wynosiła w latach 1996-1998 54-55 tys. dolarów przy całkowitej wartości wydatków w ramach programu w wysokości około 17 mln dolarów rocznie. Oznacza to, że rocznie przyznawano około 300 grantów na te cele. 5.2.2 Program lokalnej pomocy technicznej Program ten polega na przyznawaniu niedużych grantów (przeciętnie ok. 23-27 tys. dolarów w latach 1996-1998) na realizację programów pomocy technicznej skoncentrowanych na przygotowaniu feasibility study, programów rozwojowych, badań rynku, projektów programów rozwoju ekonomicznego i innych zadań o charakterze pomocy technicznej. Uprawnionymi są władze regionalne i lokalne różnych szczebli, organizacje pozarządowe, uniwersytety i kolegia, agencje stanowe i inne organizacje. W odróżnieniu od poprzedniego programu zakres zastosowań środków programu jest znacznie szerszy i może obejmować tematy niekoniecznie powiązane z tworzeniem lub zachowywaniem miejsc pracy. W ramach tego programu w latach 1996-1998 wydatkowano od 1530 tys. USD do 1638 tys. USD co oznacza około 60 grantów rocznie. 5.2.3 Program wspierania projektów publicznych i rozwoju infrastruktury Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Program ten nazwany w oryginale: Public works and development facilities program znacząco odbiega od potocznego rozumienia sformułowania "roboty publiczne". W ramach tego programu udziela się grantów dla społeczności lokalnych mających na celu przyciągnięcie nowych inwestorów, wsparcie projektów rozwojowych firm, dywersyfikację lokalnej gospodarki i tworzenie długotrwałych miejsc pracy w sektorze prywatnym. Do głównych typów projektów zaliczyć można: przedsięwzięcia w zakresie budowania wodociągów i kanalizacji zasadniczo dla potrzeb przemysłu i handlu, budowy dróg dojazdowych do parków przemysłowych lub stref wyznaczonych na rozwój przemysłu, wprowadzanie udoskonaleń w portach, tworzenie inkubatorów biznesu, projektów technologicznych, projektów na rzecz rozwoju eksportu i innych powiązanych z rozwojem infrastruktury technicznej biznesu. W ramach tego programu udzielono w latach 1996-1998 władzom stanowym i lokalnym grantów w wysokości 165-177 mln dolarów, przy czym przeciętna wartość grantu wynosiła od 859 tys. w 1998 roku do 1049 tys. w 1996 roku. Jak więc z powyższego widać obecne rozumienie "roboty publiczne" uległo całkowitej zmianie w stosunku do stanu sprzed II wojny światowej. Niestety w Polsce ciagle pod pojęciem roboty publiczne rozumie się duże programy rządowe polegające na wykonywania prostej, najczęściej mało potrzebnej pracy. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 5.2.4 Pomoc w budowie strategii rozwoju terenów wiejskich (One Maine Strategy) Jednym z najważniejszych zadań władz regionalnych jest wyrównywanie poziomów rozwojowych poszczególnych części danego stanu. Specyfiką stanu Maine jest jego jasny i czytelny podział pomiędzy słabo zaludnioną północną część stanu, zorientowaną na przemysł drzewny i papierniczy oraz rozwiniętą część południową o bardzo dobrze rozwiniętej turystyce, rolnictwie, szybko rozwijającym się przemyśle i rybołówstwie. Część północna charakteryzuje się ponadto tym, że jej większa część albo należała do wielkich baz wojskowych albo też jest we władaniu prywatnych koncernów papierniczych. Oznacza to m.in., że na terenie tym funkcjonują prywatne drogi i dostęp publiczny jest bardzo ograniczony. Jednocześnie ludność zamieszkująca tereny północne nie tylko posiada mniejsze szanse znalezienia pracy ale także znacznie mniejszy dostęp do instytucji edukacyjnych i infrastruktury. W związku z powyższym władze stanowe przygotowały w październiku 1998 roku strategię rozwojową dla obszarów wiejskich zatytułowaną "One Maine" (Jedno Maine). Według tej strategii do zasadniczych celów rozwoju terenów wiejskich zaliczyć można: 1) Zbudowanie nowej bazy ekonomicznej terenów wiejskich wykorzystując walory Zatoki Maine, zasobów leśnych i pięknego naturalnego krajobrazu, 2) Wypracowanie regionalnych strategii rozwoju dla poszczególnych obszarów, które umożliwią zdywersyfikowanie gospodarki tych obszarów, 3) Ukierunkowanie pracy władz publicznych i ich programów na pomoc dla obszarów najbardziej ekonomicznie upośledzonych lub o pogorszonych warunkach rozwoju, 4) Skoncentrowanie się na poszukiwaniu takich rozwiązań, które wykażą maksimum kreatywności, będą opierały się na innowacjach, nowoczesnej technologii oraz będą dodawały maksymalną wartość dodaną do obecnych zasobów przyrodniczych, 5) Zbudowanie zrównoważonego rozwoju lokalnych społeczności, co w szczególności powinno wiązać się ze wsparciem dla silnego lokalnego przywództwa i infrastruktury obywatelskiej, 6) Uczynienie współpracy pomiędzy partnerami publicznymi i prywatnymi zasadniczym czynnikiem mobilizacji lokalnych zasobów i realizacji działań rozwojowych. Żaden z sektorów nie będzie skutecznie działał samotnie, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 7) Integrowanie wysiłków na rzecz rozwoju terenów wiejskich, koncentrowanie się na budowaniu efektywnych struktur obywatelskich, rozwoju ekonomicznym i lepszym przetworzeniu naturalnych zasobów. Przedstawione powyżej podstawowe cele strategii "Jednego Maine" oznaczają zasadniczy przełom w dotychczasowym rozumieniu wpływu władz publicznych na kształtowanie procesów rozwojowych. Ten rządzony od połowy lat 90-tych przez niezależnego gubernatora (Agnusa Kinga) stan ani nie zamierza stosować tradycyjnego interwencjonizmu, w którym kreatywność obywateli sprowadza się do zrealizowania zwiększonych zamówień publicznych, ani nie przygląda się "żywiołowemu" rozwojowi sektora prywatnego bez uczestnictwa władz regionalnych w procesach rozwojowych. Według przygotowanej strategii polityka stanu powinna umożliwiać obywatelom organizowanie się w grupy obywatelskie, pomagać w budowie przywództwa na poziomie lokalnym, oraz zakładać szeroką współpracę pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym. To ostatnie zadanie przeczy rozpowszechnionemu w Polsce przekonaniu, że wszelka współpraca pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym musi prowadzić do korupcji. Wręcz przeciwnie, połączenie zasobów publicznych i prywatnych, kreatywności biznesu i obywateli, wsparte silnym przywództwem mogą przyczyniać się do skutecznego wprowadzania projektów rozwojowych. Przygotowana strategia zawiera szereg konkretnych działań obejmujących m.in.: * Wsparcie dla rozwoju sieci telefonicznych, rozszerzających strefy rozmów lokalnych (czynnikiem integrującym region jest poszerzenie "łączności lokalnej"), * Poszukiwanie możliwości prawnych aby zapewnić dostęp do internetu na terenach wiejskich tak jak w obrębie stref lokalnych (czyli ryczałtowo), * Finansowanie rachunków rozwojowych dla ubogiej ludności Maine według proporcji 1 dolar zgromadzony jest wsparty dotacją 5 dolarów; środki z rachunku muszą być przeznaczone na zakup domu, samochodu lub edukacji, * Programy szkoleniowe dla bezrobotnych oraz doradcze dla MSP, * Wspieranie programów grantowych, które usprawniają przepływ używanych samochodów do tych niezamożnych rodzin, które ich potrzebują (co zwłaszcza umożliwia dojazd do odległego miejsca pracy i zwiększa możliwości zatrudnieniowe dla ludzi ubogich), Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA * Wspieranie lokalnych programów kształcenia w zakresie przywództwa i organizowania się obywateli, * Tworzenie programu gmin bliźniaczych w obrębie stanu co umożliwi transfer wiedzy i umiejętności od tych najbardziej zaawansowanych do tych najbardziej upośledzonych ekonomicznie, * Utworzenie funduszu, który będzie wspierał badania i rozwój związane z podnoszeniem poziomu ekonomicznego lokalnych spoełczności, * Coroczne organizowanie Forum Rozwoju Wsi Maine w celu popularyzacji programów rozwojowych na terenach wiejskich, * Poszukiwanie źródeł finansowania (głównie obligacyjnych) dla finansowania rozwoju budowy dróg na terenach wiejskich. Program ten jest obecnie wdrażany i wydaje się być jednym z najbardziej innowacyjnych programów wspierania rozwoju terenów wiejskich w USA. Wydaje się celowym wykorzystanie jego elementów do budowy polityk rozwoju regionalnego w Polsce. 5.2.5 Poszukiwanie specjalizacji dla regionów odległych i rolniczych (New England 800) Ważnym zadaniem władz regionalnych jest poszukiwanie specjalizacji dla terenów odległych od centrów ludnościowych, utartych szlaków komunikacyjnych lub o złej łączności. Jeżeli równocześnie dany teren nie posiada wybitnych warunków turystycznych to staje się bardzo często terenem upośledzonym ekonomicznie. Jedną z istotnych możliwości rozwoju tego typu terenów jest po pierwsze "przybliżenie ich do świata" a z drugiej strony znalezienie takich specjalizacji, które nie wymagają dużego zaangażowania kapitałowego. Według doświadczeń stanu Maine do takich specjalizacji zaliczyć można: usługi telekomunikacyjne, handel internetowy oraz marketing internetowy lokalnych produktów. Interesującym przykładem rozwoju firm usług telekomunikacyjnych jest przykład firmy New England 800. W ramach szybko rozwiającej się sieci bezpłatnych numerów telefonicznych rośnie zapotrzebowanie na informacje dostarczane prze konsultantów Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA telefonicznych. Informacje te dotyczą najczęściej warunków sprzedaży, porad w zakresie wyboru wyrobów lub informacji dostarczanych przez władze i instytucje publiczne. Te firmy i instytucje mieszczą się z reguły na obszarach wysoce zurbanizowanych o wysokich kosztach siły roboczej. Na terenach wiejskich ceny pracy są znacznie mniejsze. Wykorzystanie tej różnicy jest czynnikiem znacznie obniżającym koszty działania wielkich firm lub instytucji, które w poważnym stopniu wykorzystują sieć telefoniczną do swojej promocji. Koncepcja działania New England 800 polega na oferowaniu usług w zakresie informacji telefonicznej dla wielu korporacji jednocześnie, przy czym są one zlokalizowane w różnych częściach Stanów Zjednoczonych. Zlokalizowanie takiej firmy na terenie wiejskim oznaczało zatrudnienie ponad 150 nowych pracowników i poważne odciążenie miejscowej opieki społecznej oraz zmniejszenie funduszów zasiłkowych. Druga specjalizacja: handel internetowy to fenomen USA końcówki lat 90-tych. W 1998 roku jego wartość przekroczyła w USA 5 mld dolarów i rosła w postępie geometrycznym. Ponieważ handel internetowy wymaga zaangażowania czynnika ludzkiego (przy obsłudze transakcji na odległość) tworzą się wysoko kwalifikowane miejsca pracy "na odległość". Handel internetowy umożliwia również zatrudnianie pracowników, którzy nie przebywają w siedzibie firmy. Można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że w Polsce tak szybko adaptującej nowinki techniczne czy technologiczne i z imponującym rozwojem rynku komputerowego, również handel elektroniczny będzie cieszył się ogromnym powodzeniem. Ułatwianie takiego handlu to poważana szansa dla nowych polskich regionów. Wykorzystanie internetu do marketingu firm położonych peryferyjnie pozwala pokonać problem odległości. Małe firmy, zlokalizowane gdzieś na peryferiach, gdzie nigdy nie dojechałby żaden szanujący się handlowiec stają się znane na terenie regionu, kraju ale i zagranicą przy wykorzystaniu medium jakim jest internet. Marketing internetowy pozwala nie tylko pokonać problem odległości ale także umożliwia poznanie potrzeb i wymagań często odległych klientów. 5.2.6 Programy marketingu regionalnego (Maine works) Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Marketing regionalny pozwala zwrócić uwagę opinii publicznej na szczególne osiągnięcia i aktywność społeczności danego regionu. Do tej pory najczęściej były wykorzystywane programy promocji kraju (jak np. konkurs Teraz Polska) ale koncepcja wykorzystania marketingu regionalnego jest również znana. Maine Works - Maine działa - brzmi jak sformułowanie "to działa". Oznaczać to ma, że w stanie Maine można załatwić wszystkie sprawy i pokonać wszelkie przeszkody oraz osiągnąć spodziewany efekt. Ten slogan reklamowy wraz z zestawem propozycji pomocy jest adresowany do potencjalnych inwestorów i turystów. W ramach różnych sposobów promocji udało się przekonać wiele firm do przeniesienia działalności do peryferyjnie położonego stanu Maine. Maine jest jednocześnie bardzo atrakcyjnym stanem dla rozwoju turystyki, głównie nadbrzeżnej w obrębie Acadia National Park (gdzie oprócz malowniczego krajobrazu znajduje się centrum hodowli homarów). 5.3 Programy wspierania MSP 5.3.1 Szkolenia w zakresie wykorzystania internetu do promocji MSP Polska końca lat 90-tych jest jednym z tych krajów w których najszybciej rozwija się komputeryzacja. Dotyczy to również małych i średnich przedsiębiorstw. Niestety zakres wykorzystywania komputerów jest ciągle bardzo nieduży: obejmuje głównie rachunkowość, sprzedaż i cele biurowe. Poszerzenie zakresu wykorzystania komputerów do promocji małych i średnich przedsiębiorstw wydaje się być kolejnym naturalnym kierunkiem rozwojowym. Jednak aby taki proces mógł mieć miejsce istotnemu zwiększeniu musi ulec wiedza z zakresu wykorzystania internetu do działalności firmy. Klasycznym już obecnie działaniem ułatwiającym szersze wykorzystanie internetu są organizowane przez regionalne biura Small Business Administration (District Office) szkolenia dla przedsiębiorców. Szkolenia te umożliwiają zdobycie podstawowej wiedzy na temat internetu oraz sformułowanie założeń do stworzenia strony internetowej dla swojej firmy (np. szkolenia oferowane przez Baltimore SBA District Office). Czasami pomoc idzie znacznie dalej i w ramach szkolenia uczestnicy uzyskują możliwość Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA uzyskania pomocy w zakresie zaprojektowania swojej strony WWW od profesjonalnego grafika komputerowego. Tak więc oprócz szkolenia w zakresie wykorzystywania internetu do promocji własnej firmy drobni przedsiębiorcy uzyskują również za darmo lub za niewielką opłatą produkt informacyjno-reklamowy. Jest oczywiste, że wykorzystanie internetu do promocji tworzy z MSP grupę nowych klientów dla grafików, agencji reklamowych, firm szkoleniowych oraz firm komputerowych. 5.3.2 Centra informacji dla MSP Bardzo popularną metodą dostarczania informacji do małych i średnich przedsiębiorstw jest funkcjonowanie centrów informacyjnych tzw. Business Information Center (BIC). Centra te charakteryzują się tym, że w jednym miejscu możliwe jest uzyskanie wszystkich podstawowych informacji na temat prowadzenia małego przedsiębiorstwa. Dotyczy to zwłaszcza informacji organizacyjno-prawnych, podatkowych, wymogów sanitarnych, BHP i podobnych, zasad zatrudniania pracowników, prowadzenia marketingu i innych podobnych zagadnień. Istotną częścią BIC jest istnienie biblioteki małego biznesu, która zawiera opisy doświadczeń w prowadzeniu niemal wszystkich typów małych i średnich przedsiębiorstw, poczynając od myjni samochodowych na restauracjach Mc Donaldsa kończąc. Osoba przymierzająca się do otwarcia małego sklepu lub bistro może zapoznać się z literaturą dotyczącą prowadzenia tego typu biznesu. Pozwala to wielu osobom na zweryfikowanie czy tego rodzaju biznes im odpowiada. Przygotowana literatura branżowa jest pogrupowana według rodzajów biznesu i do wielu segregatorów dołączone są również obejmuje kasety video zawierające krótkie filmy stanowiące ilustrację tekstu. Biblioteka małego biznesu pozwala nie tylko dowiedzieć się wielu praktycznych informacji na temat prowadzenia określonych rodzajów małych przedsiębiorstw ale także ułatwia wybór biznesu kandydatowi na przedsiębiorcę. Tego typu rozwiązania funkcjonują w formie modelowej w Balitimore, a stworzony Business Information Center jest częścią szerszego One Stop Capital Shop - czyli Centrum, które nie tylko zajmuje się dostarczaniem informacji ale również umożliwia Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA dostęp do kapitału w ramach różnych programów pomocowych oraz doradztwo przy stosowaniu konkretnych rozwiązań. W ramach One Stop Capital Shop zrealizowano do tej pory w zasadzie tylko centrum informacyjne. Przedsięwzięcie jest finansowane przez miasto Baltimore, Stan Maryland, Bank Nationsbank, Administrację Małego Biznesu - dystrykt Baltimore, prywatne korporacje finansowe. Ośrodek jest więc wspólnym przedsięwzięciem wielu jednostek, należy jednak przyznać, iż większość kosztów operacyjnych pokrywa miasto Baltimore. Koszty te nie są jednak bardzo duże ponieważ stan etatowy ośrodka liczy tylko 3 osoby. 5.3.3 Tworzenie lokalnych sieci dostępu do internetu opartych na opłatach ryczałtowych Jednym z elementów wcześniej omówionej strategii Jednego Maine było poszukiwanie rozwiązań legislacyjnych umożliwiających zastosowanie niskich ryczałtowych stawek przy podłączeniu do internetu małych firm a także opartych na wykorzystaniu własnego domu mikroprzedsiębiortwach. Działanie takie nie zostało jeszcze zakończone ale wymaga oddzielnego zaznaczenia. 5.3.4 Wykorzystanie numerów 0 800 do telefonicznego informowania MSP Jedną z podstawowych zasad funkcjonowania władz publicznych jest łatwa dostępność ludności do informacji. Takie podejście oznacza znaczne odstępstwo od stosowanej w Polsce zasady, że nieznajomość prawa nie jest wytłumaczeniem jego nie stosowania. Władze publiczne w USA przywiązują szczególną wagę do poinformowania obywateli o obowiązujących wymaganiach np. w zakresie rozpoczynania działalności gospodarczej. Czynnikiem zmniejszającym bariery dostępu jest uruchamianie informacyjnych telefonów 0 800, pod którymi udzielane są zasadnicze informacje w tym zakresie oraz wysyłane niezbędne formularze wraz z przykładami i instrukcjami ich wypełniania. Działania takie bardzo ułatwiają rozpoczynanie działalności gospodarczej i są stosowane np. przez Maine Economic Development Department w Auguście w stanie Maine. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 5.4 Strefy specjalnego rozwoju 5.4.1 Strefy przedsiębiorczości w Maryland Jedną z istotnych koncepcji promocji rozwoju terenów mniej rozwiniętych czy też wzmocnienia tempa rozwoju terenów zorientowanych na rozwój jest tworzenie tzw. stref przedsiębiorczości. W stanie Maryland takich stref w połowie 1999 roku funkcjonowało 35 a ich powierzchnia sięgała od 42 do 10.000 akrów. Strefy te obejmowały zarówno tereny rolnicze jak i lotniska, parki przemysłowe a nawet stanowe parki leśne (!). Były one zlokalizowane zarówno w oddaleniu od wielkich centrów ludnościowych jak i w nich samych (np. 6 stref w mieście Baltimore). Udogodnienia w strefach przedsiębiorczości stanu Maryland obejmują: * 10 letnia ulga podatkowa w podatku od własności (gł. od nieruchomości), obejmująca 80% wydatków przeznaczonych na ten cel przez pierwszych 5 lat a następnie spadająca degresywnie o 10% rocznie tak aby osiągnąć 30% w dziesiątym roku. * Ulgi w podatku dochodowym - kwotowe: 500 dolarów na jedno nowo tworzone miejsce pracy do 3000 dolarów w przypadku zatrudnienia osób upośledzonych ekonomicznie. Ulgi te są do wykorzystania w ciągu 3 lat od zrealizowania inwestycji. * Priorytet w dostępie do programów finansowych funkcjonujących w stanie Maryland. We wspomnianych 35 strefach lokują się nie tylko firmy amerykańskie ale także z Kanady, Danii, Finlandii, Francji, Niemiec, Islandii, Indonezji, Izraela, Irlandii, Włoch, Japonii, Holandii, Norwegii, Hiszpanii, Szwajcarii, Tajwanu i Zjednoczonego Królestwa. Ogólna wartość tych inwestycji osiągnęła pod koniec 1998 roku kwotę 9,7 mld dolarów. Wśród inwestorów były zarówno międzynarodowe korporacje jak i mniejsze firmy. 5.4.2 Restrukturyzacja baz wojskowych. Przykład Battle Creek Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Economic Development Administration (EDA) w ramach programu dostosowań ekonomicznych prowadzi dofinansowywanie konwersji baz wojskowych. Program ten jest omówiony w dalszej części rozdziału. Dzięki niemu można pomóc społecznościom lokalnym w zdobyciu komponentu finansowego konwersji majątku wojskowego. Problem skuteczności konwersji majątku wojskowego nie zależy jednak wyłącznie od pozyskania niezbędnych środków finansowych ale także od podjęcia szeregu działań o charakterze organizacyjnym mających na celu zmianę przeznaczenia terenów wojskowych. O ile w Polsce zamknięcie jednostek wojskowych nie musi być tak dokuczliwe (zwłaszcza w większych miejscowościach) to w USA bazy wojskowe położone są z reguły na uboczu, na terenach o niskiej gęstości zaludnienia. Dają one większości okolicznych mieszkańców pracę i umożliwiają rozwój społeczności lokalnych. Bazy wojskowe są dostawcami podatków i umożliwiają funkcjonowanie szkół. Likwidacja bazy wojskowej nie tylko powoduje natychmiastowe bezrobocie ale także wywołuje negatywne skutki wśród ludności i biznesu obsługujących bazę. Okazuje się, że likwidacja bazy powoduje natychmiastowy kryzys ekonomiczny, sięgający banków kredytu hipotecznego (mieszkańcy nie mają z czego spłacać kredytów mieszkaniowych). Jednym z interesujących przykładów rozwiązania tych problemów jest dokonanie konwersji bazy wojskowej w Battle Creek w stanie Michigan. Utworzony w 1917 roku Fort Custer służył jako centrum szkoleniowe dla żołnierzy amerykańskich uczestniczących w I i II wojnie światowej a także w wojnie koreańskiej. Baza została zamknięta w 1964 roku. W roku 1972 został utworzony przez miasto Battle Creek "Fort Custer Industrial Park" (park przemysłowy Fortu Custer). W pierwszej kolejności podjęto inicjatywę realokacji firm zlokalizowanych w Battle Creek do nowo tworzonego parku przemysłowego a następnie przygotowano krajowy i międzynarodowy plan marketingu terenów Fortu Custer. Do prowadzenia marketingu terenów Fortu Custer powołano korporację Battle Creek Unlimited, Inc. Korporacja Battle Creek Unlimited (BCU) rozpoczęła realizację usług dla potencjalnych inwestorów. Obejmowały one: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 1) Lokalizację przedsiębiorstw w strefie: poszukiwanie odpowiedniego miejsca, lokalizację w istniejących obiektach albo też sprzedaż gruntu na terenie strefy po cenie 5500 dolarów za akr (ok. 1,3 dolara za metr kwadratowy), 2) Poszukiwanie pracowników i ich szkolenie - BCU bierze na siebie odpowiedzialność znalezienia i zatrudnienia odpowiednich instytucji edukacyjnych i szkoleniowych, które pomogą przeszkolić i pozyskać odpowiednią liczbę pracowników o konkretnych specjalnościach, 3) Ułatwienie pozyskania kredytu o wartości do 500 tys. dolarów według korzystnych stawek oprocentowania, 4) Dostęp do lokalnego portu lotniczego, 5) Bodźce podatkowe (obniżkę podatków płaconych na rzecz miasta w wysokości do połowy należnych kwot przez 12 lat od realokacji przedsiębiorstwa do strefy), 6) Zapewnienie odpowiedniej jakości życia: pomoc w znalezieniu odpowiednich mieszkań dla pracowników kierownictwa, 7) Usługi po realokacji przedsiębiorstwa do strefy: public relations, sprawy podatkowe, utrzymanie kosztów działalności na rozsądnym poziomie, BCU ustanawia dla każdego realokowanego przedsiębiorstwa opiekuna, który pomaga firmie w sytuacjach tego wymagających (głównie w zakresie kontaktów z urzędami). W połowie maja 1999 roku liczba firm i instytucji zlokalizowanych na terenie Fort Custer Industrial Park wynosiła 78. Generalnie idea funkcjonowania BCU polegała na stworzeniu oferty produktowej: przestrzeni gospodarczej, przygotowaniu usług towarzyszących wspomnianych powyżej oraz rozpoczęciu akwizycji bezpośredniej potencjalnych inwestorów. Akwizycja ta obejmowała rozpoznanie, wizyty na miejscu u inwestorów oraz wizyty inwestorów w Battle Creek. Działania takie były silnie wspieranie przez władze miejskie. Problematyka pozyskiwania inwestorów dla stref rozwojowych zostanie omówiona w dalszej części rozdziału. Należy jednak stwierdzić iż w przeciągu 27 lat udało się pozyskać 78 przedsiębiorstw i instytucji, które ulokowały się w Parku a na pierwsze rezultaty trzeba było czekać 3 lata. 5.4.3 Wspólne dystrykty podatkowe (Kennebeck Valley Authority) Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Koncepcja wspólnego dystryktu podatkowego polega na tym, że władze lokalne z kilku okręgów podatkowych zawierają umowę o tworzeniu wspólnego parku przemysłowego (strefy przedsiębiorczości) na terenie jednej z gmin, przy finansowym współudziale partnerów. Po zbudowaniu parku przemysłowego i ściągnięciu inwestorów dzielą się one wpływami podatkowymi stosownie do zawartej umowy. Utworzenie wspólnego dystryktu podatkowego wymaga zgody Służby Podatkowej (Internal Revenue Service) ale nie to jest zasadniczym problemem. Największe kłopoty przy tworzeniu wspólnego dystryktu podatkowego wynikają z konieczności dokonania szeregu uzgodnień i uzyskania porozumienia w zakresie wielkości wkładu oraz zasad podziału ewentualnych korzyści z wpływów podatkowych. Z reguły największe korzyści ale nie wyłączne odnosi gmina (powiat) na której terenie znajduje się Park Przemysłowy lub planowane Zgrupowanie (Cluster) Firm (np. 40% wkładu i udziału w dochodach). Pozostała cześć wkładu i dochodów jest dzielona pomiędzy sąsiednie gminy (czy powiaty). W rezultacie dzięki współdziałaniu można osiągnąć znacznie więcej niż działając w pojedynkę. Należy również zwrócić uwagę, że co podkreślali twórcy wspólnego dystryktu podatkowego w Kennebeck Valley Anthority, najtrudniej uzyskać porozumienie w zakresie zachęcenia różnych społeczności do udziału w przedsięwzięciu oraz porozumieć się z nimi w zakresie podziału kosztów i dochodów. Wspólny dystrykt podatkowy jest, co warto podkreślić, następstwem realizacji wcześniej ustalonego wspólnego przedsięwzięcia przez sąsiadujące gminy. Projekt Kennebek w stanie Maine był w połowie 1999 roku dopiero w fazie rozruchu. Efekty finansowe wspólnych działań różnych gmin i powiatów będą widoczne za kilka lat. 5.5 Przyciąganie inwestorów 5.5.1 Techniki przyciągania inwestorów do Battle Creek Jak wspomniano w punkcie 3.2. Battle Creek Unlimited Inc. odniosła w ciągu ostatnich kilkunastu lat szereg sukcesów w zakresie konwersji bazy wojskowej Fort Custer. Te sukcesy były nie tylko efektem dobrze zaprojektowanej oferty produktowej (zestawu różnych udogodnień dla inwestorów) ale także wynikiem efektywnej działalności akwizycyjnej w zakresie pozyskiwania inwestorów. Temu zagadnieniu warto poświęcić osobny punkt. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Jak wykazało spotkanie z przedstawicielami BCU odbyte w maju 1999 roku pozyskiwanie inwestorów do strefy wiązało się z podejmowaniem następujących działań: 1) Określanie (typowanie) preferowanych rodzajów działalności gospodarczej, które powinny być lokowane w strefie, 2) Określanie korzyści jakie mogą osiągnąć potencjalni inwestorzy lokujący się w strefie 3) Gromadzenie informacji o zasadach dotychczasowych lokalizacji nowych firm i ich funkcjonowaniu, 4) Nawiązywanie kontaktów listownych i telefonicznych z firmami wielooddziałowymi, pragnącymi rozwijać biznes lub podlegającymi restrukturyzacji, 5) Uczestniczenie w targach nieruchomości podczas których przedstawia się oferty lokalizacyjne, 6) Wizytowanie potencjalnych inwestorów, 7) Zapraszanie potencjalnych inwestorów i ich przedstawicieli do odwiedzenia strefy na koszt zapraszającego, 8) Okazywanie maksymalnej gościnności i zaangażowania w zakresie obsługi informacyjnej, w zakresie przygotowania inwestycji, prowadzenia inwestycji, zapewnienia personelu do obsługi fabryki, współpracy z władzami lokalnymi i federalnymi oraz innych działań ułatwiających procesy inwestowania w strefie i funkcjonowania w niej przedsiębiorstw. 9) Zapewnianie obsługi poinwestycyjnej na prośbę zainteresowanych przedsiębiorstw. Jak pokazują doświadczenia krajowe czynności te są na ogół znane polskim specjalistom od marketingu nieruchomości. Nieznane są natomiast proporcje, które gwarantują osiągnięcie sukcesu. Według specjalistów z BCU do głównych czynników powodzenia zaliczyć można: 1) Dużą rolę czynnika kontaktów osobistych, odbywania wizyt i spotykania się na miejscu z potencjalnymi inwestorami, 2) Kluczową rolę przykładów - kolejni inwestorzy patrzą na poprzedników, 3) Czynnik czasu i cierpliwości - pierwsze efekty są widoczne za 2-3 lata, w tzw. międzyczasie władze lokalne mogą być bardzo niecierpliwe i doprowadzić do zmiany Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA na stanowiskach osób zajmujących się akwizycją inwestorów dlatego, że nie widzą jeszcze efektów dotychczasowych działań, 4) Duże, stabilne i niekoniunkturalne poparcie władz lokalnych. Przyciąganie inwestorów jako działanie z zakresu marketingu nieruchomości jest działaniem długofalowym i w żadnej mierze nie mieści się w trwającym 4 lata cyklu wyborczym. Z tego też względu, jak pokazuje praktyka amerykańska, niezmiernie istotnym jest pozyskanie poparcia ewentualnej opozycji dla prowadzonych działań. Umożliwia to długoterminową stabilizację. 5.5.2 Tworzenie Centrów Szkoleń Pracowników i Usług dla Pracodawców - nowych inwestorów Czynnikiem ułatwiającym podjęcie korzystnej decyzji przez inwestorów jest łatwa dostępność wykwalifikowanej siły roboczej. Praktyka pokazuje jednak, że nie zawsze publiczny system edukacyjny jest w stanie w szybkim czasie dostarczyć niezbędnej liczby dobrze przeszkolonych specjalistów w zakresie określonych specjalności przemysłowych. Interesującym przykładem zaspokajania potrzeb inwestorów przedsiębiorców w tym zakresie jest funkcjonowanie w ramach Macomb Community College w stanie Michigan Centrum Szkoleń i Usług dla Pracodawców (Center for Trainig and Employer Services). Wspomniane Centrum posiada cennik określający koszt wyszkolenia danego rodzaju pracownika (przy czym cennik ten obejmuje kilkadziesiąt pozycji). Ponieważ w cenie szkolenia zawarta jest dotacja miasta w wysokości 50%, koszty przeszkolenia pracowników są znacznie niższe niż szkolenie w trybie komercyjnym. Usługa ta jest dostępna dla inwestorów tworzących nowe miejca pracy i mających trudności w pozyskaniu odpowiednio przeszkolonych pracowników. W ramach dzialalności Centrum oprócz szkoleń zawodowych prowadzi się również: a) Analizę potrzeb szkoleniowych firmy, b) Ocenę pracowników, c) Programy edukacyjne kończące się formalnym dyplomem lub stopniem zawodowym. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Ponadto Centrum prowadzi Sieć Przemysłową Macomb (Macomb Industrial Network) organizację zrzeszającą ponad 1000 małych i średnich przedsiębiorstw, która stanowi forum spotkań i kontaktów małych i średnich przedsiębiorstw zgrupowanych głównie w sektorze motoryzacyjnym. 5.6 Instrumenty finansowe 5.6.1 Emisja obligacji komunalnych (Maine Municipal Bond Bank) Od połowy lat 90-tych gminy w Polsce zaczynają emitować tzw. obligacje komunalne. Jeżeli liczba nabywców nie przekracza 300 emisje obligacji mogą mieć charakter zamknięty i podlegać uproszczonej procedurze. Dotychczasowy rozwój finansowania rozwoju gmin w drodze emisji obligacji komunalnych jest jednak bardzo wolny ze względu na fakt, iż nie oferują one potencjalnym nabywcom typowych przywilejów (np. wyłączenia z opodatkowania). Powoduje to, że koszt pozyskania kapitału w ten sposób jest dla gmin bardzo pokaźny. W USA funkcjonują standardowe wyłączenia z opodatkowania obligacji komunalnych co powoduje, że są one bardzo atrakcyjne dla potencjalnych inwestorów. Ponadto posiadają one z reguły niższe oprocentowanie niż obligacje komercyjne. W Polsce z reguły gminy emitują obligacje przeznaczając je na konkretny cel. Tak też bardzo często dzieje się w USA. Jednak banki komunalne mogą emitować obligacje bez konkretnego przeznaczenia co pozwala zwiększyć wartość emisji i umożliwia udostępnianie środków gminom praktycznie bez czekania ponieważ środki zostały już wcześniej zgromadzone. W ten sposób daje się pogodzić bardzo powszechne zaciąganie przez gminy, powiaty i stany pożyczek obligacyjnych z bardzo sprawnym pozyskiwaniem środków czyli lokowaniem obligacji na rynku finansowym. Ponadto Maine Municipal Bond Bank utrzymuje fundusz rezerwowy, który pozwala spłacić zobowiązanie pożyczkobiorcy wtedy, gdy nie może on tego zrobić sam. Ponieważ bank sprzedaje obligacje na rynkach finansowych w dużych ilościach to jego koszty transakcyjne są relatywnie niewielkie. Przyczynia się to do obniżenia marży banku, który zgodnie z postanowieniami statutu nie działa dla zysku. Jest cechą charakterystyczną, że bank stara się sprzedać jak najwięcej swoich obligacji na rynku stanu Maine czyniąc emisje jak najbardziej dostępnymi dla miejscowych klientów. Chodzi o szersze powiązanie lokalnych rynków kapitałowych z realizacją przedsięwzięć Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA rozwojowych. Maine Municipal Bond Bank utrzymuje także usługi doradcze dla gmin i powiatów stanu w zakresie pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania. Bank w mniejszym zakresie zajmuje się również emisją emisji obligacji dla osób i firm prywatnych lub też opodatkowanych obligacji dla gmin. 5.7 Współpraca ośrodków badawczych z przemysłem, rozwój nowych technologii 5.7.1 Michigan Manufacturing Technology Center Idea tworzenia inkubatorów technologicznych nie jest nowa. Polega ona zasadniczo na zgrupowaniu w jednym miejscu początkujących firm o nastawieniu technologicznym, udzielaniu im pomocy w pierwszej fazie działania, po czym w miarę uzyskiwania stabilizacji rynkowej i finansowej nowo "wyinkubowane" firmy stopniowo zaczynają opuszczać inkubator. Na ich miejsce zaczynają wchodzić nowe. Proces ten trwa z reguły około 2-3 lata. Szczegółowe koncepcje inkubatorów różnią się znacznie, poczynając od zasad wynajmu lokalu, okresu wynajmu, kryteriów doboru firm do inkubatora i innych szczegółowych czynników. Michigan Manufacturing Technology Center pełni rolę nie tylko inkubatora ale także centrum szkoleniowego i firmy konsultingowej, która działa w wielu zakresach. Zakresy te obejmują szkolenie i konsulting w następujących dziedzinach: 1. Systemy jakości (wprowadzenie, szkolenie audytorów wewnętrznych, monitoring procesu), 2. Zarządzanie materiałami (szkolenie i wdrażanie systemów komputerowych w zakresie gospodarki materiałowej, programy w zakresie ograniczania kosztów finansowania zapasów i zmniejszania zapasów) 3. Systemy "odchudzania" procesów produkcyjnych (lean manufacturing), 4. Analiza benchmarkingowa funkcjonowania firmy (przygotowywanie raportów benchmarkingowych porównujących funkcjonowanie danej firmy z konkurencyjnymi), 5. Programy w zakresie redukcji zużycia energii (w tym audyty energetyczne), 6. Zarządzanie środowiskowe, 7. Marketing i zarządzanie strategiczne, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym firmami Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 8. Systemy kosztowe (systemy kontroli kosztów i zarządzania kosztami), 9. Pomoc w zakresie zarządzania (nabycia firm, połączenia firm, finansowanie wzrostu), 10. Szkolenia i warsztaty. Jak wskazuje przedstawiono powyżej lista liczba czynności, które wykonuje centrum technologiczne jest znacznie większa od działalności typowo inkubacyjnej. Ponadto centrum realizuje również inne zadania nie ujęte w powyższym spisie. Połączenie działalności inkubacyjnej nakierowanej na ograniczony zestaw firm z szeroką działalnością konsultingową i szkoleniową na zewnątrz wydaje się być jednym z najbardziej skutecznych form wdrażania i upowszechniania nowoczesnych rozwiązań wśród firm produkcyjnych. Tego typu inkubatory technologiczne oznaczają rzeczywisty postęp w realizacji koncepcji. 5.8 Programy rozwoju lokalnego 5.8.1 Leadership Maine - program szkoleniowy w zakresie przywództwa lokalnego W ramach tego programu przygotowanego i organizowanego przez Maine Development Foundation corocznie 45 osób pełniących różne funkcje kierownicze zapoznaje się warunkami prowadzenia działalności gospodarczej oraz realizowanymi projektami w różnych częściach stanu Maine. Podczas 13 dniowego seminarium odbywa się szereg sesji szkoleniowych, których celem jest zarówno pogłębienie wiedzy z zakresu gospodarki ale także mających na celu lepsze zapoznanie się liderów z różnych części kraju. Ten drugi cel umożliwia skuteczniejsze nawiązywanie współpracy przy realizacji wspólnych projektów obejmujących kilka gmin czy powiatów. Inną odmianą tego programu jest Policy Leaders Academy czyli program szkoleniowy dla radnych pozwalający im lepiej zrozumieć specyfikę regionu. Z drugiej strony zasadniczym celem tego projektu jest nauczenie radnych zasad pracy zespołowej tak aby w jak największym stopniu można było wykorzystać ich umiejętności i zaangażowanie na rzecz rozwoju lokalnych społeczności. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 5.9 Programy ekonomiczną pomocy w restrukturyzacji obszarów dotkniętych depresją 5.9.1 Program dostosowań ekonomicznych Program ten jest prowadzony przez Economic Development Administration i jego celem jest pomoc stanom i jednostkom lokalnym (dystryktom planistycznym, hrabstwom, gminom) w zaprojektowaniu i wdrożeniu strategii ułatwiających dostosowanie do zmian jakie zaistniały w wyniku likwidacji zasadniczych zakładów pracy czy też jednostek wojskowych i które mogły by przyczynić się do zagrożenia podstaw ekonomicznych funkcjonowania tych regionów. Warunkiem uprawniającym ubieganie się o grant w ramach programu jest: 1) doświadczenie niekorzystnych zmian ekonomicznych lub też wysokie prawdopodobieństwo ich zaistnienia co zaowocuje nagłym zmniejszeniem liczby stałych miejsc pracy albo, 2) wystąpienie jednego z trzech symptomów: bardzo wysokiego bezrobocia, niskiego dochodu na głowę lub nieumiejętność dotrzymania kroku tempu rozwoju gospodarki narodowej w okresie ostatnich 5 lat. W ramach programu udziela się grantów na stworzenie lub rozszerzenie lokalnych programów finansowych, gwarancyjnych, grantów dla biznesu, polepszenia infrastruktury, tworzenia nowych organizacji i instytucji, badań i analizy rynku. Lista projektów nie jest oczywiście ograniczona do podanych powyżej zastosowań. Szczególne miejsce w ramach programów dostosowań ekonomicznych zajmują programy konwersji baz wojskowych. Obejmują one W ramach całościowego programu dostosowań ekonomicznych EDA wydawała od 140 mln dolarów w 1996 roku do 130 mln dolarów w 1998 roku. Przy czym na programy zwykłe przyznawano ok. 30 mln natomiast na programy konwersji jednostek wojskowych ok. 110 mln dolarów rocznie. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA Przeciętna wartość projektu wynosiła w latach 1996-98 236-291 tys. dolarów przy projektach zwykłych i 1176 do 1547 tys. dolarów przy projektach konwersji baz wojskowych. 5.10 Zakończenie Przedstawiając amerykańskie programy rozwoju gospodarczego warto zwrócić uwagę na kilka cech charakterystycznych: 1. Ukierunkowanie działań na pomoc przedsiębiorstwom. Rozwój gospodarczy jest ściśle powiązany z rozwojem przedsiębiorstw. Dominuje przekonanie, że głównym czynnikiem wpływającym na poprawę standardów życia i zwiększenie dochodów mieszkańców jest wzrost przedsiębiorstw 2. Współdziałanie sektora publicznego i prywatnego. Znacznej część projektów nie można byłoby zrealizować bez udziału finansowego i pomocy technicznej ze strony firm a przede wszystkim ze strony organizacji reprezentujących biznes 3. Tworzenie porozumień między władzami poszczególnych obszarów w celu wspólnego rozwiązywania problemów. Władze kilku miejscowości często łączą zasoby finansowe aby rozwiązać wspólne problemy infrastrukturalne, wspólnie tworzyć strefy rozwoju czy też wspólnie przyciągać inwestorów 4. Ograniczona rola sektora publicznego. Sektor publiczny zajmuje się tylko tymi obszarami, którymi sektor prywatny nie jest zainteresowany. W żadnym wypadku sektor publiczny nie stara się konkurować z prywatnymi przedsiębiorstwami. 5. Działania w zakresie rozwoju gospodarczego są głównie domena władz lokalnych i regionalnych. Rola władz federalnych jest ograniczona do tworzenia podstawowej infrastruktury i dostarczania części środków finansowych 6. Dążenie do odpolitycznienia identyfikowane z poszczególnymi działań rozwojowych. Programy nie są ugrupowaniami. Są raczej postrzegane jako działania w interesie wszystkich mieszkanców. Dotychczasowa praktyka pokazała dużą skuteczność „amerykańskiego podejścia” do zagadnień polityki regionalnej, aktywizacji terenów słabo rozwiniętych i formułowania programów rozwoju gospodarczego. Skuteczność ta tylko częściowo wynika z zaangażowania dużych środków finansowych. Czynnikiem który decyduje o Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA sukcesie jest w znacznym stopniu wypracowanie mechanizmów włączania sektora prywatnego a także reprezentantów innych grup społecznych i dążenie do uzyskania konsensusu w sprawach rozwoju danego obszaru. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 6. Możliwości współpracy międzynarodowej województw samorządowych 6.1 Ocena stanu obecnego współpracy międzynarodowej województw samorządowych Rozmowy przeprowadzone w czternastu Urzędach marszałkowskich pokazały, ze wszystkie województwa są zainteresowane współpracą z partnerami zagranicznymi, zarówno z władzami poszczególnych regionów i krajów związkowych jak i z instytucjami zajmującymi się rozwojem regionalnym, w tym również z instytucjami sektora prywatnego. Władze nowych województw chcą podtrzymywać nawiązane przez poprzednie administracje kontakty. Przykładowo województwo śląskie chce kontynuować współpracę m.in. z partnerami niemieckimi a także z Francją Włochami, Belgią, Rumunią, Szwajcarią, Rosją, Litwą Ukrainą. Wielkopolskie ma ustaloną listę 14 regionów z którymi prowadziło współpracę zagraniczna poprzednie województwo poznańskie, w tym z partnerami z Niemiec Berlina, Brandenburgii, Dolnej Saksonii i Hesji. Województwo pomorskie ma ustaloną instytucjonalna współpracę Szlezwikiem-Holsztynem, Meklemburgią-Przedpomorzem i z Hamburgiem. Równocześnie od lat specjalne kontakty z Gdańskiem utrzymuje Brema, posiadająca w Gdańsku swoje przedstawicielstwo. Urzędy marszałkowskie poszukują także nowych partnerów, zarówno w krajach Unii Europejskiej, wśród państw OECD a także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Np. województwo zachodniopomorskie, obok realizowanej współpracy z Meklemburgią-Przedpomorzem i Brandenburgią jest zainteresowane rozszerzeniem współpracy na kolejne kraje związkowe RFN. Zgodnie z ustawą o samorządzie województwa Sejmiki wojewódzkie powinny uchwalić „Priorytety współpracy zagranicznej województwa zawierające główne cele oraz kierunki geograficzne przyszłej współpracy a także zamierzenia odnośnie przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych.5 Część województw, m.in. lubelskie, wielkopolskie, świętokrzyskie, dolnośląskie przyjęło już wspomniane dokumenty. Pozostałe ustaliły cele przyszłej współpracy i są w trakcie formułowania oficjalnych dokumentów . Priorytety zawierają z reguły zasadnicze obszary, w których Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA strona polska oczekuje współdziałania partnerów zagranicznych. Przykładowo, przyjęte priorytety województwa lubelskiego obejmują 19 pozycji , w tym m.in. pobudzanie aktywności gospodarczej i poszukiwanie nowych możliwości rozwoju, rozbudowa infrastruktury, pozyskiwanie i łączenie krajowych i zagranicznych środków finansowych na projekty rozwoju regionu., podnoszenie poziomu wiedzy z zakresu problematyki europejskiej, promocja współpracy między instytucjami badawczymi a przemysłem, wymiana doświadczeń z zakresu funkcjonowania instytucji oświatowych, promocja inwestycji o raz promocja możliwości rozwoju regionu, w tym rozwoju turystyki i kultury, wspólne z partnerami zagranicznymi przedakcesyjnych, funkcjonowania uczestnictwo w programach współpraca z instytucjami zagranicznymi dotycząca modelu województwa lubelskiego jako regionu granicznego UE. Priorytety geograficzne obejmują 26 krajów , w tym Rosję, Republikę Federalną Niemiec i inne kraje Unii Europejskiej, a także Kanadę, Koreę i Izrael. Priorytety geograficzne województwa świętokrzyskiego obejmują Obwód Winnicki na Ukrainie, włoski region Friuli-Wenezia-Giulia , Arthus w Danii, , region Nitra w Słowacji, Saksonię, a także Rosję, Czechy Węgry, Szwecję i państwa nadbałtyckie. Trwa poszukiwanie kolejnych partnerów, zwłaszcza w krajach Unii Europejskiej. Głównymi celami współpracy zagranicznej województwa jest m.in. realizacja regionalnych przedsięwzięć rozwojowych w oparciu o inwestorów zagranicznych i europejskie fundusze pomocowe, kontynuacja nawiązanych wcześniej kontaktów a także poszukiwanie nowych partnerów. Przyjęte również priorytety województwa dolnośląskiego obejmują zagadnienia turystyki, wymiany naukowej, współpracy w zakresie kultury i rozwój gospodarki, w tym współpracy przedsiębiorstw, rozwoju MSP. W przypadku województwa wielkopolskiego obszary potencjalnej współpracy, zawarte w Priorytetach współpracy zagranicznej obejmują m.in. wymianę doświadczeń w funkcjonowaniu administracji samorządowej, pomoc doradczą w budowaniu strategii regionalnej, wymianę doświadczeń we współpracy z komisjami UE oraz w zakresie funkcjonowania przedstawicielstw regionalnych w Brukseli, wymianę doświadczeń w 5 „Ustawa z dnia 8 czerwca 1998 r. O samorządzie województwa”, Art. 75 Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA tworzeniu regionalnych baz danych. Współpracę związków branżowych, organizacji samorządowych i jednostek samorządu terytorialnego Władze województwa śląskiego są zainteresowane podjęciem współpracy w zakresie wymiany doświadczeń i pomocy przy restrukturyzacji przemysłu ciężkiego, stwarzania warunków kształcenia wysokokwalifikowanej kadry poprzez upowszechnienie i rozwój edukacji, rozbudowy nowoczesnych systemów infrastruktury telekomunikacyjnej i transportowej, rozwoju terenów wiejskich, ochrony środowiska, rozwoju turystyki Współpraca z partnerami zagranicznymi dotyczy zarówno zagadnień gospodarczych jak i szeroko rozumianej kultury, nauki, edukacji. Z reguły jednak nacisk kładziony jest na współprace w zakresie rozwoju gospodarczego. W tym obszarze władze samorządowe zamierzają przede wszystkim pomagać w nawiązywaniu współpracy pomiędzy podmiotami gospodarczymi . Ma temu służyć organizowanie misji i imprez targowych. Zainteresowane są także wykorzystaniem zagranicznych doświadczeń przy przygotowywaniu projektów finansowanych ze źródeł UE. Ze swojej strony oferują znajomość rynku i mentalności w krajach byłego ZSRR. Zainteresowaniu inwestycjami na terenie województwa może służyć tania, wykwalifikowana siła robocza i tanie nieruchomości. Urzędy marszałkowskie liczą, że część projektów rozwojowych można będzie zrealizować przy wykorzystaniu doświadczenia krajów Unii Europejskiej a także częściowo sfinansować przy wykorzystaniu środków pomocowych. Dlatego zainteresowane są kontaktami z instytucjami UE. Dwa województwa o ogromnych potrzebach, lubelskie i podlaskie utworzyły wspólne przedstawicielstwo w Brukseli. Województwa poszukują również bilateralnych kontaktów. Podkarpackie wysłało misje do Niemiec, której celem było nawiązanie kontaktów z zainteresowanymi krajami związkowymi. Nawiązywanie kontaktów jest utrudnione w niektórych województwach brakami w wyposażeniu w sprzęt umożliwiający łączność, np. podłączeń do internetu. W części dokonywane są zakupy sprzętu. Brakuje także materiałów informacyjnych i promocyjnych w językach obcych. Materiały są dopiero opracowywane i drukowane. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 6.2 Możliwości zagranicznymi współdziałania województw W trakcie rozmów w urzędach marszałkowskich samorządowych z partnerami ustalono następujące możliwości współpracy z partnerami zagranicznymi w poszczególnych województwach. Tablica 16 Możliwe obszary współpracy nowych województw z krajami związkowymi Niemiec Województwo: dolnośląskie lubelskie lubuskie Możliwe obszary współpracy UM jest zainteresowany współpracą z partnerem zagranicznym w następujących dziedzinach: gospodarka, turystyka oraz wymiana naukowo – kulturalna. Współpraca w tych dziedzinach mogłaby być realizowana poprzez wymianę doświadczeń pracowników, pomoc doradczą, w tym również organizowanie szkoleń, konferencji i wizyt studialnych, ponadto wymianę młodzieży, tworzenie bilateralnych forum gospodarczych, misje handlowe, budowę wspólnych strategii rozwoju regionów pogranicza (np. z Saksonią) oraz tworzenie porozumień trójstronnych. UM jest bardzo zainteresowany podjęciem współpracy z następującymi krajami związkowymi Niemiec: Wolny Kraj Saksonia, Brandenburgia, Dolna Saksonia, Kraj Sal w zakresie stymulacji rozwoju MSP oraz kultury. W kwietniu 1999 r. powstały „Priorytety współpracy zagranicznej” województwa lubelskiego. Priorytety obejmują 19 pozycji, w tym m.in.: pobudzanie aktywności gospodarczej i poszukiwanie nowych możliwości rozwoju, rozbudowa infrastruktury, pozyskiwanie i łączenie krajowych i zagranicznych środków finansowych na projekty rozwoju regionu, podnoszenie poziomu wiedzy z zakresu problematyki europejskiej, promocja współpracy między instytucjami badawczymi a przemysłem, wymiana doświadczeń z zakresu funkcjonowania instytucji oświatowych, promocja inwestycji oraz promocja możliwości rozwoju regionu, w tym rozwoju turystyki i kultury, wspólne z partnerami zagranicznymi uczestnictwo w programach przedakcesyjnych, współpraca z instytucjami zagranicznymi dotycząca modelu funkcjonowania województwa lubelskiego jako regionu granicznego UE. Lubelskie nawiązało wstępne kontakty z Brandenburgią, Badenią oraz regionem Muensterland. Województwo zamierza rozwijać współpracę z Brandenburgią, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie Berlinem oraz Saksonią. Potencjalna współpraca mogłaby obejmować: wspieranie kontaktów międzynarodowych i kooperacji gospodarczej, udział w wielostronnych programach adresowanych do regionów w ramach UE oraz innych organizacji, instytucji i inicjatyw międzynarodowych, funkcjonowanie samorządowych władz regionalnych, aktywne uczestnictwo w euroregionach jako szczególnej formie organizowania współpracy transgranicznej, wymianę osobową: stażystów, misji handlowych przedsiębiorców, uczestnictwo w seminariach i konferencjach dotyczących regionalnego rozwoju ekonomicznego. Wspieranie MSP oraz współpraca z instytucjami wspomagającymi ten sektor, metody poszukiwania inwestorów, promocja kraju i regionu, sposoby wykorzystania środków pomocowych UE poza przeznaczonymi dla Polski, rozwiązywanie problemów w rolnictwie na zasadzie: pomocy doradczej, szkoleń, wymiany młodzieży, misji handlowych, forum gospodarczych, promocji imprez kulturalnych itp. W szczególności UM jest zainteresowany wspólnymi projektami z zakresu ochrony środowiska (gospodarowanie odpadami, spalanie śmieci), budowy lotniska, zorganizowania parku przemysłowego. UM jest zainteresowany współpracą w następujących dziedzinach: kształtowanie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, poprawa konkurencyjności lokalnych firm, przygotowanie województwa do członkostwa w UE, wzrost inwestycji zagranicznych bezpośrednich, sposoby pozyskiwania środków pomocowych, pobudzenie wymiany gospodarczej z innymi regionami, promowanie regionu, uaktywnienie instytucji samorządu gospodarczego. Współpraca mogłaby dotyczyć wymiany doświadczeń pracowników samorządowych i radnych, pomocy doradczej w określonych zakresach gospodarki, wymiany młodzieży, tworzenia misji handlowych oraz bilateralnych forum gospodarczych, poza tym uczestniczenia w konferencjach, seminariach i wizytach studialnych oraz rozwijaniu kontaktów kulturowych i edukacyjnych. UM nawiązał wstępne kontakty z Brandenburgią. Obszary potencjalnej współpracy to przede wszystkim: promowanie inwestycji i współpraca z inwestorami, wykorzystanie najlepszych doświadczeń przy budowie strategii rozwoju gospodarczego, przygotowanie wspólnych projektów dla PHARE i funduszy przedakcesyjnych, funkcjonowanie rynku pracy, sposoby ograniczania bezrobocia, kultura, nauka, wymiana młodzieży. Współpraca z partnerami zagranicznymi mogłaby mieć formę targów inwestycyjnych, forum gospodarczych. Doświadczenie partnera zagranicznego można byłoby także wykorzystać przy tworzeniu ośrodka obsługującego inwestorów. UM planuje otwarcie ośrodka informacji w Brukseli i byłby zainteresowany doświadczeniami innych regionów przy tworzeniu przedstawicielstwa. Współpraca z partnerem zagranicznym mogłaby obejmować następujące dziedziny: współdziałanie z władzami zajmującymi się małymi i średnimi przedsiębiorstwami, wspieranie MSP, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA pozyskiwanie środków unijnych i ich wykorzystanie (w tym tworzenie porozumień trójstronnych i korzystanie z funduszy nie przeznaczonych dla Polski), restrukturyzacja rolnictwa, turystyka, kultura. Współpraca mogłaby dotyczyć wymiany doświadczeń pracowników samorządowych i radnych, pomocy doradczej w określonych zakresach, przekazania doświadczeń w dziedzinie realizowania polityki gospodarczej, wymiany młodzieży, misji handlowych, tworzenia bilateralnych forum gospodarczych, uczestnictwa w konferencjach, seminariach i wizytach studialnych. Przykładowe wspólnie realizowane projekty mogłyby dotyczyć: konwersji baz wojskowych, organizowania agroturystyki na terenie województwa, tworzenia nierolniczych miejsc pracy na wsi, pomocy w wypracowaniu modelu współpracy transgranicznej, tworzenia instytucji międzynarodowych (przedstawicielstw, izb handlowych). podkarpackieUM pragnie kontynuować współpracę z Regionem Moza-Ren. Planuje się nawiązanie stosunków z landami niemieckimi (misje handlowe wysyłane były do Nordrhein-Westfalen). Nawiązywane stosunki mogłyby dotyczyć takich dziedzin, jak: rolnictwo, wspieranie MSP, turystyka, pozyskiwanie inwestorów. Współpraca mogłaby polegać na wymianie doświadczeń pracowników, pomocy doradczej, wymianie młodzieży, wysyłaniu misji handlowych, tworzeniu forum gospodarczych, uczestnictwie we wszelkiego rodzaju konferencjach, seminariach, szkoleniach, targach. Konkretne projekty mogłyby dotyczyć współpracy transgranicznej i przygranicznej (otwieranie przejść granicznych dla turystów, wymiana towarowa). podlaskie Obecnie opracowywane są priorytety współpracy zagranicznej. UM zamierza realizować wspólne projekty w zakresie: kojarzenia przedsiębiorstw, organizowania misji gospodarczych, wykorzystywania zagranicznych doświadczeń w zakresie wspierania przedsiębiorczości, tworzenia infrastruktury biznesu, wprowadzania nowych technologii do przemysłu, kultury, wymiany ludzi, pracowników, młodzieży, turystyki. pomorskie Gdańsk już współpracuje z niektórymi miastami niemieckimi, niemniej chętnie nawiąże współpracę z kolejnymi krajami związkowymi, zwłaszcza w dziedzinie wdrażania programów rozwojowych w nowych landach oraz na obszarach restrukturyzowanych. W szczególności wzajemna współpraca mogłaby obejmować: analizę benchmarkingową sektorów gospodarki, poznanie technik wyboru innowacyjnych form działalności gospodarczej dla konkretnych lokalizacji, know how w zakresie aplikacji o fundusze pomocowe UE wraz z nawiązaniem partnerstwa przy ubieganiu się o takie fundusze, wspólną realizację projektów finansowanych ze źródeł europejskich, wizyty studialne w zagranicznych instytucjach wspierania przedsiębiorczości, technologii i rozwoju rolnictwa zapraszanie przedstawicieli tych organizacji do odbycia wizyt w regionie w celu nawiązania współpracy, korzystanie z doświadczenia ekspertów zagranicznych w zakresie dokonywania montażu finansowego oraz kontroli i monitoringu realizacji Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA projektów. UM jest zainteresowany współpracą w zakresie: restrukturyzacji przemysłu ciężkiego, rozbudowy nowoczesnych systemów infrastruktury telekomunikacyjnej i transportowej, rozwoju oraz przekształcania terenów wiejskich i przemysłowych w środowiska sprzyjające rozwojowi technicznemu, ochrony środowiska i rozwoju turystyki w celu zapewnienia warunków zrównoważonego rozwoju oraz pozyskiwania i pomocy w dostępie do informacji i środków UE i tworzenia instytucji opiniodawczych. Wzajemne kontakty mogłyby polegać na wymianie doświadczeń pracowników samorządowych i radnych, pomocy doradczej w określonych dziedzinach gospodarki, udostępnieniu rozwiązań i programów, wymianie młodzieży, organizowaniu misji handlowych, tworzeniu bilateralnych forum gospodarczych, uczestnictwa w konferencjach, seminariach i wizytach studialnych. Przykładowe projekty jakie mogłyby być realizowane przy podjętej współpracy dotyczą: poszerzenia obszarów lotów dla lotniska w Pyrzowicach k. Katowic, budowy autostrady A1, A4, poprawy stanu środowiska naturalnego (programy retencyjne, oczyszczalnie ścieków, wysypiska odpadów komunalnych), rozwoju komunikacji wodnej i kolejowej, rozbudowy bazy turystycznej (podniesienie standardu). świętokrzyskie Sejmik województwa świętokrzyskiego uchwalił „Priorytety współpracy zagranicznej województwa”, określające, m.in. główne cele współpracy zagranicznej, którymi są: kontynuacja i intensyfikacja wcześniejszych kontaktów zagranicznych, nawiązywanie nowych kontaktów zagranicznych, realizacja regionalnych przedsięwzięć rozwojowych w oparciu o inwestorów zagranicznych i europejskie fundusze pomocowe, współpraca zagraniczna na szczeblu samorządu terytorialnego powiatów i gmin. wielkopolskie UM jest szczególnie zainteresowany współpracą z Berlinem, Brandenburgią, Dolną Saksonią i Hesją w dziedzinie: funkcjonowania administracji samorządowej, budowania strategii regionalnej, współpracy z Komisjami UE oraz funkcjonowania przedstawicielstw regionalnych w Brukseli, tworzenia regionalnych baz danych, polityki wspierania MSP, współpracy związków branżowych, organizacji samorządowych i jednostek samorządu terytorialnego, organizowania misji handlowych oraz restrukturyzacji wsi i rolnictwa. zachodniopomors Województwo już współpracuje z Meklemburgią-Przedpomorzem, kie Brandenburgią i Południową Skanią. Jednak jest zainteresowane rozszerzeniem współpracy na kolejne kraje związkowe RFN, w tym zwłaszcza chciałoby w jeszcze większym stopniu współpracować z kolegami wdrażającymi programy rozwojowe w nowych landach oraz obszarach podlegających poważnej restrukturyzacji. Ponadto obszary potencjalnej współpracy mogłyby obejmować: budowę i wdrażanie strategii rozwojowej a później w miarę upływu czasu dzielenie się swoimi doświadczeniami i sukcesami w tej dziedzinie, zapoznanie się z śląskie Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA know how i praktycznymi udanymi doświadczeniami w zakresie aplikacji o fundusze pomocowe UE wraz z nawiązaniem partnerstwa przy ubieganiu się o takie fundusze, wspólną realizację projektów finansowanych ze źródeł europejskich, odbywanie wizyt studialnych w zagranicznych instytucjach wspierania przedsiębiorczości, rozwoju i transferu technologii zapraszanie przedstawicieli tych organizacji do odbycia wizyt w regionie w celu nawiązania współpracy, uczestnictwo we wzajemnie organizowanych seminariach i konferencjach dotyczących realizacji polityki rozwojowej w regionach, wspólna realizacja innych przedsięwzięć. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędach Marszałkowskich. Jak widać z powyższej tablicy, jest wiele obszarów potencjalnej współpracy nowych województw z krajami związkowymi RFN. W zasadzie wszystkie UM biorące udział w badaniu Instytutu mają sprecyzowane kierunki kooperacji. Niektóre już nawiązały kontakt z partnerami niemieckimi. Najczęściej sugerowano następujące obszary współpracy: 6.3 Możliwości współpracy – synteza 1. Niemal wszystkie Urzędy Marszałkowskie są zainteresowane wspólnym aplikowaniem w projektach finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Pracownicy urzędów przechodzili szkolenia w zakresie przygotowywania wniosków, jednak w ocenie naszych rozmówców szkolenia te nie są wystarczająca podstawa do samodzielnego opracowania wniosków, dają wprawdzie dobre informacje o samych programach, ale właściwe przygotowanie wniosków wymaga praktyki, a tej nowym urzędom brakuje. Dlatego największe możliwości współpracy istnieją pomiędzy Urzędami Marszałkowskimi a instytucjami które maja dużą skuteczność w aplikowaniu o środki w Brukseli. Urzędy Marszałkowskie są także zainteresowane współdziałaniem z partnerem zagranicznym w zakresie wypracowywania mechanizmów finansowych, ułatwiających województwom budowę montażu finansowego do projektów finansowanych ze środków unijnych. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 2. Jednym z problemów uwzględnianych w strategiach rozwoju województw jest restrukturyzacja rolnictwa. Modernizacja produkcji rolniczej, zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie i związane z tym poszukiwanie alternatywnych karier zawodowych dla mieszkańców wsi stanowi problem również dla najzamożniejszych w skali kraju województw. Współpraca mogłaby dotyczyć opracowywania i realizacji programów z zakresu tworzenia miejsc pracy na terenach wiejskich poza rolnictwem, przyciągania inwestycji na tereny wiejskiej, rozwoju agroturystyki, rozbudowy infrastruktury i pozostałych zagadnień związanych z wielofunkcyjnym rozwojem wsi. Rozwój terenów wiejskich jest z reguły traktowany priorytetowo jako podstawowy warunek wyrównywania dysproporcji rozwojowych. 3. Zdaniem władz województw położonych we wschodniej części Polski można byłoby wykorzystać dobrą znajomość specyfiki krajów byłego Związku Radzieckiego i znajomość mentalności w tych krajach do podejmowania wspólnych projektów na Wschodzie. Polski partner mógłby ułatwić realizację projektów i ograniczyć ewentualne straty wynikające z braku znajomości zasad działania w Rosji, na Ukrainie czy w Białorusi. Mógłby także pomóc w nawiązaniu kontaktów z rzetelnymi partnerami za wschodnią granicą. 4. Często wymienianą formą współdziałania była współpraca transgraniczna. Województwa położone w pasie przygranicznym mogłyby budować wspólne strategie rozwoju pogranicza, np. dolnośląskie mogłoby w tym zakresie współpracować z Saksonią. Z kolei województwa zlokalizowane na wschodzie są zainteresowane współdziałaniem przy formułowaniu ich roli jako przyszłych regionów granicznych Unii Europejskiej. 5. Szczególny nacisk kładziony jest na wspieranie bezpośrednich kontaktów między podmiotami gospodarczymi, takich jak organizowanie bilateralnych spotkań gospodarczych a także organizowanie misji handlowych. Urzędy Marszałkowskie zamierzają wspierać przedsiębiorstwa w nawiązywaniu kontaktów z partnerami zagranicznymi, wychodząc z założenia, że jest to najlepszy sposób przystosowania lokalnych firm do funkcjonowania w warunkach rynku Unii Europejskiej. Nawiązywanie kontaktów gospodarczych powinno także Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA sprzyjać zwiększeniu wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych, pobudzaniu wymiany gospodarczej i zwiększaniu konkurencyjności gospodarki poszczególnych województw. 6. Wypracowywanie najbardziej skutecznych form promocji regionu. Część województw jest opracowywania w trakcie strategii opracowywania działań materiałów promocyjnych. promocyjnych Chętnie i wykorzysta doświadczenia partnerów zagranicznych w tym zakresie. 7. Organizowania staży i szkoleń dla pracowników urzędów marszałkowskich w zakresie przygotowywanie i realizacji projektów rozwojowych,, promowania przedsiębiorczości, organizowania centrów technologicznych, parków przemysłowych, inżynierii finansowej a także funkcjonowania władz regionalnych. Podnoszenie poziomu wiedzy z zakresu problematyki europejskiej. 8. Niemal wszyscy rozmówcy kładli nacisk na rozwój sektora MSP. W wielu województwach MSP jest traktowany jako lokomotywa wzrostu całej gospodarki. Współpraca z partnerem zagranicznym mogłaby dotyczyć budowania strategii i programów wpierania MSP. W tym zakresie szczególnie duże doświadczenie mają instytucje niemieckie. Województwa są zainteresowane wspólnymi badaniami na temat przedsiębiorstw i ich perspektyw rozwojowych., jak również pozyskaniem niemieckich metodologii do diagnozowania sytuacji firm w Polsce Można byłoby podejmować wspólnie analizy benchmarkingowe poszczególnych sektorów gospodarki a także opracowywać techniki wyboru innowacyjnych form działalności gospodarczej. Obok prac badawczych istnieją możliwości wykorzystania zagranicznych doświadczeń w zakresie tworzenia infrastruktury biznesu, w tym zwłaszcza instytucji zajmujących się transferem technologii do przedsiębiorstw., działaniem tzw „brokerów” nowych technologii i patentów 9. Pozyskania wiedzy w zakresie funkcjonowania przedstawicielstw regionalnych w Brukseli.. Dotychczas dwa województwa podjęły wysiłek utworzenia takiego biura zajmującego się współpracą z instytucjami europejskimi. Biorąc jednak pod uwagę zainteresowanie programami UE, przedstawicielstwa takie utworzą na pewno również pozostałe regiony Polski. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA 10. Dla województw o dużym udziale przemysłu ciężkiego ważne jest wykorzystanie zagranicznych doświadczeń w zakresie restrukturyzacji przemysłu hutniczego, wydobywczego i tworzenie dobrze płatnych miejsc pracy w innych dziedzinach gospodarki. Potrzebne są także doświadczenia w zakresie rozwoju form samozatrudnienia dla pracowników odchodzących także doświadczenia w zakresie programów z przemysłu ciężkiego a ograniczania bezrobocia i funkcjonowania rynku pracy. 11. Niemal wszystkie województwa wymieniają wśród priorytetów poprawę stanu ochrony środowiska. Wspólne projekty mogłyby dotyczyć usprawnienia gospodarki wodnej, leśnej, gospodarki odpadami. Ważne były także zagraniczne doświadczenia w zakresie wspierania przedsiębiorstw, zwłaszcza MSP w przechodzeniu na technologie bardziej przyjazne dla środowiska. 12. Urzędy marszałkowskie zamierzają organizować wspólnie z zagranicznymi partnerami konferencje i seminaria dotyczące polityki regionalnej, funkcjonowania instytucji samorządowych, rozwoju turystyki, wymiany handlowej. 13. Partnerzy zagraniczni są również poszukiwani do wspólnych projektów w zakresie zagospodarowania baz wojskowych, aktywizacji tzw „zielonych garnizonów” i tworzenia nowych perspektyw kariery dla zawodowych wojskowych odchodzących z armii. 14. Obok projektów z zakresu gospodarki współpraca z partnerami zagranicznymi mogłaby dotyczyć wymiany młodzieży, a także wspólnych projektów w zakresie kultury, nauki i edukacji. Współpraca mogłaby przybrać formę: • wymiany doświadczeń pracowników samorządowych i radnych, • pomocy doradczej w określonych zakresach gospodarki, • opracowywania wspólnych projektów Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA • uczestniczenia w konferencjach, seminariach i wizytach studialnych rozwijania kontaktów kulturalnych i edukacyjnych. Do korzyści województw wynikających ze współpracy z partnerem zagranicznym można zaliczyć: • szybsze uzyskanie pozytywnej opinii regionów Europy Zachodniej w zakresie prowadzonych przemian w Polsce, • korzyści gospodarcze: rozwój terenów restrukturyzowanych, przyciągnięcie inwestycji, • kształcenie językowe i w zakresie funkcjonowania samorządów. Wśród korzyści partnera zagranicznego wymieniano: • stworzenie rynku współpracy gospodarczej, • promowanie regionów RFN w nowych województwach, • kształcenie językowe. • Pomoc w pokonaniu procedur biurokratycznych i uzyskaniu informacji o danym rynku przy inwestycjach zagranicznych • Zwiększenie skuteczności działania inwestorów niemieckich w krajach trzecich, zwłaszcza na terenie byłego ZSRR. Dla polskich partnerów niewątpliwie najbardziej interesujące jest wykorzystanie niemieckich doświadczeń w korzystaniu z funduszy Unii Europejskiej. Doświadczenie to zostało uzyskane podczas transformowania wschodnich krajów związkowych. Nacisk kładziony na pozyskiwanie środków pomocowych wynika częściowo ze zbyt małego udziału samorządowych władz wojewódzkich we wpływach podatkowych. Zbyt małe budżety, z trudem wystarczające na bieżące potrzeby powodują że środków na rozwój województwa musza poszukiwać na zewnątrz. Największe nadzieje wiązane są ze środkami PHARE a także programami ISPA I SAPARD. Należy jednak pamiętać, że środki możliwe do uzyskania ze trzech wspomnianych źródeł nie wystarczą na realizację strategii rozwojowych regionów. Środków tych trzeba będzie poszukiwać przede wszystkim w poszczególnych Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA województwach. W tym wypadku bardzo potrzebne będą doświadczenia partnerów zagranicznych w zakresie montażu finansowego i wykorzystywania możliwości sektora prywatnego w realizacji projektów rozwojowych. Doświadczenia w tym zakresie mogą okazać się ważniejsze niż doświadczenia w zakresie korzystania ze środków pomocowych. Zakończenie Zrealizowane w ramach projektu działania ujawniają potrzeby rozwojowe nowych województw. Potrzeby te znalazły odzwierciedlenie w opracowywanych priorytetach. Jednym z najważniejszych jest poprawa infrastruktury komunikacyjnej, co wynika z wieloletniego zaniedbania w tym zakresie oraz ogromnego przyrostu ruchu drogowego, zarówno ciężarowego jak i osobowego. W przeważającej części województw priorytetem jest także restrukturyzacja rolnictwa i rozwój terenów wiejskich. Nacisk kładziony jest na możliwości tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem. Wszystkie województwa akcentują konieczność zwalczania bezrobocia, w tym zwłaszcza strukturalnego w miejscach dotkniętych przemianami w rolnictwie i przemyśle. Możliwości ograniczenia bezrobocia, zarówno w dużych aglomeracjach jak i na terenach wiejskich władze upatrują w rozwoju MSP. Priorytetowo traktowane są Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA także problemy ekologicznie. Obserwując ochrony działania środowiska, samorządowych zwłaszcza władz w regionach wojewódzkich zniszczonych można odnieść wrażenie, ze województwa pozostawione same sobie będą miały duże trudności ze sprostaniem ogromnym wyzwaniom rozwojowym. Potrzebne są środki finansowe i zwiększenie udziału województw w dochodach budżetu państwa. Przede wszystkim jednak potrzebny jest dostęp do wiedzy w jaki sposób można dokonywać montażu finansowego i wykorzystywać środki sektora prywatnego. Częściowo informacji z tego zakresu można uzyskać w oparciu o bogate doświadczenia amerykańskie. Szukając źródeł finansowania projektów rozwojowych z pewnością w mniejszym stopniu można będzie liczyć na ograniczone środki pomocowe i szukać dodatkowych kwot wewnątrz województwa. Województwa w wielu projektach związanych z rozwojem regionu liczą na pomoc władz centralnych. Oczekiwana jest zwłaszcza pomoc w realizacji dużych przedsięwzięć infrastrukturalnych i w restrukturyzacji przemysłu. Innym kierunkiem poszukiwania pomocy są partnerzy zagraniczni . W tym wypadku jednak nowe województwa poszukują partnerów, którzy mogą pomóc w rozwiązywaniu miejscowych problemów ale którzy również mogą uzyskać pomoc ze strony polskiej. Władze wojewódzkie są zainteresowane współpracą z partnerami zagranicznymi, licząc na ich pomoc w opracowywaniu projektów i w poszukiwaniu źródeł finansowania. Partnerzy zagraniczni mogą także przyczynić się do zwiększenia współpracy między przedsiębiorstwami zlokalizowanymi w województwie i firmami zagranicznymi. Nawiązywaniu kontaktów mają służyć organizowane wspólnie misje i targi kooperacyjne. Ze swojej strony oferują pomoc w realizacji projektów na wschodzie, pomoc przechodzeniu przez przeszkody administracyjne przy inwestowaniu w Polsce, dostęp do informacji o miejscowych rynkach, udział w wymianie personalnej i wspólne projekty z zakresu kultury. Przejęcie zagadnień rozwoju regionalnego przez samorządowe władze wojewódzkie stwarza szanse wyrównania dysproporcji rozwojowych pomiędzy poszczególnymi regionami. Zwiększa także możliwości prowadzenia skutecznej polityki regionalnej. Dzięki udziałowi partnerów zagranicznych województwa uzyskają dostęp do wiedzy Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Strategie regionalne województw w świetle doświadczeń RFN i USA z zakresu przygotowywania i realizacji projektów rozwojowych, co umożliwi prowadzenie polityki regionalnej zgodnie z wymogami Unii Europejskiej. Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym
