Rzeczpospolita szlachecka
Transkrypt
Rzeczpospolita szlachecka
Lekcja 25. Temat: Rzeczpospolita szlachecka - powtórzenie wiadomości. 1. Pochodzenie szlachty (drużynnik – rycerz - szlachcic). a) Drużynnik – członek zbrojnej drużyny w czasach pierwszych Piastów, będący na całkowitym utrzymaniu władcy. b) Rycerz (od XI wieku) – drużynnicy otrzymują od władców ziemię wraz z poddanymi, z której sami się utrzymują. W zamian za to stawiają się do walki na każde wezwanie władcy i są podporządkowani jego prawom (system lenny) c) Szlachcic – potomek rycerza w czasach nowożytnych. Nie stanowi już głównej siły zbrojnej w państwie, która przejmują wojska zawodowe (zaciężne). Zajmuje się sprawami politycznymi i prowadzeniem majątków ziemskich. 2. Podział szlachty pod względem majątkowym: a) Magnaci b) Szlachta średnia c) Szlachta zagrodowa (zaściankowa) d) Gołota szlachecka e) Bez względu na wielkość majątku cała szlachta ma takie sama prawa i przywileje. 3. Przywileje szlacheckie – uprawnienia szlachty nadawane przez władców w zamian za poparcie w różnych sprawach. Dzięki licznym przywilejom szlachta z czasem uzyskała największy wpływ na sprawy państwowe. 4. Ważniejsze przywileje szlachty: Zwolnienie z większości podatków i wyrażania zgody na nakładanie nowych. Nietykalność osobista i majątkowa Wyrażanie zgody na udział w pospolitym ruszeniu (wojsku szlacheckim) i na ustanawianie nowych praw. 5. Organy władzy szlacheckiej. a) Sejm walny (ogólny, nadrzędny, najważniejszy) Król – zwoływał obrady sejmu, przewodniczył senatowi. Senat – dostojnicy świeccy i duchowni (dawna rada królewska) Izba poselska – najważniejsza część sejmu walnego. Przedstawiciele szlachty, wybierani na sejmikach ziemskich. Izba ustanawiała prawa, decydowała o wojnie i pokoju, wpływała na decyzje króla. b) Sejmiki ziemskie – wybierały posłów do izby poselskiej (sejm walny), decydowały o sprawach danej ziemi. c) Trybunał Koronny – niezależny od króla, najwyższy sąd szlachecki. d) Demokracja szlachecka – ustrój państwa polsko – litewskiego czasów nowożytnych, w którym największy wpływ na władzę posiadał szlachta. 6. Unia w Lublinie, 1569 r. (unia realna) a) Przyczyny i okoliczności. Dążenie króla Zygmunta II Augusta do zacieśnienia związku Polski i Litwy Nadzieje polskiej szlachty na zakładania majątków ziemskich na żyznych ziemiach ruskich Zagrożenie Litwy ze strony państwa moskiewskiego b) Zasady Wspólne: król, sejm, polityka zagraniczna i obronna, pieniądz Odrębne: prawa, sądownictwo, urzędy, wojsko, skarb c) Skutki Powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów – państwa wielonarodowego i wielokulturowego. 7. Obszar Rzeczpospolitej Obojga Narodów a) Królestwo Polskie, Ukraina, Wołyń Podole i Podlasie (Korona) b) Wielkie Księstwo Litewskie (Litwa) c) Lenna: Prusy Książęce (Korona), Kurlandia (Korona i Litwa) d) Inflanty (Korona i Litwa) 8. Narody i wyznania w Rzeczpospolitej 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Polacy – katolicy Litwini – katolicy Rusini – prawosławni Niemcy – protestanci Żydzi – judaizm Tatarzy – islam Ormianie – kościół starochrześcijański Tolerancja religijna w Rzeczpospolitej a) Brak wojen na tle różnic religijnych b) 1573 r. – uchwalenie aktu prawnego (konfederacja warszawska), który gwarantował protestantom swobodę wyznania. Elekcja (łac. electio) – wybór. Wolna elekcja – sposób wyboru króla w Rzeczpospolitej szlacheckiej wprowadzony po bezpotomnej śmierci ostatniego Jagiellona, Zygmunta II Augusta. Zasady wolnej elekcji. a) Króla ma prawo wybierać każdy szlachcic Rzeczpospolitej w sposób bezpośredni (osobiście) b) O wyborze decyduje zasada większości głosów. c) Kandydat do tronu musi być szlachetnie urodzony (narodowość i wyznanie nie mają znaczenia) Zazwyczaj szlachta wybierała królem obcokrajowca, ale zawsze katolika. d) Interrex (łac. międzykról) – sprawuje władze na czas bezkrólewia (aktualny prymas Polski) Pierwsza wolna elekcja (1573 r.) a) Kandydaci: Henryk Walezy (Francja) Ernest Habsburg (Austria) Stefan Batory (Węgry – Siedmiogród) Iwan IV Groźny (Rosja) Jan III Waza (Szwecja) b) Wybór Henryka Walezego na króla Polski c) Artykuły henrykowskie i pacta conventa – dokumenty, które musiał podpisać każdy nowo wybrany król. Artykuły henrykowskie: Elekcja jako jedyny sposób wyboru króla Rzeczpospolitej Regularne zwoływanie sejmu walnego Przestrzeganie wolności religijnej (konfederacja warszawska) Jeśli król złamie któryś z artykułów to szlachta ma prawo pozbawić go tronu Ucieczka Henryka Walezego (1574 r.) Przyczyny: Śmierć brata Henryka, króla Francji Możliwość objęcia tronu francuskiego przez Henryka Walezego Zbyt duże ograniczenia władzy królewskiej w Polsce na rzecz szlachty Druga wolna elekcja i wybór Stefana Batorego (1576 r.) Stefan Batory - Węgier, książę Siedmiogrodu, król Polski w latach 1576 – 1586. Batory jest uważany za jednego z najlepszych władców elekcyjnych Rzeczpospolitej. Sukcesy panowania Stefana Batorego. a) Polityka zagraniczna: zwycięstwo w wojnie z Rosja o Inflanty b) Polityka wewnętrzna: Założenie Akademii w Wilnie Modernizacja i powiększenie armii (piechota wybraniecka)