Agata Balińska

Turystyka i Rekreacja
Tom 1/2005
Agata Balińska
Wydział Ekonomiczno-Rolniczy, SGGW, Warszawa
Agroturystyka w Polsce - stan i czynniki rozwoju
Agrotourism in Poland - state and factors of development
Summary
The article presents factors of agrotourism in Poland. The factors have been divided into two
groups, i.e. these connected with tourism in generał and those relating to tourism in rural areas. In
order to emphasize the importance of agrotourism the author presented the state of its condition in
Poland.
Wstęp
Idea agroturystyki, czyli wypoczynku w gospodarstwie rolnym nie jest w Polsce nowa. Już pod
koniec XIX zamożni mieszczanie wyjeżdżali „na letniska", w połowie XX w. „na wczasy pod
gruszą". Od początku lat 90. obserwujemy z kolei rozkwit agroturystyki. Nie jest on równomierny na
terenie kraju. Wynika to zarówno z uwarunkowań przyrodniczych, jak i społeczno-ekonomicznych.
Należy pamiętać, iż agroturystyka nie jest monolitem. Przybiera bardzo różne formy od
wynajmu pokoju, poprzez wyjem samodzielnego mieszkania i całego domu do bogatej oferty
rekreacyjno-wypoczynkowej (np. warsztaty artystyczne, jazda konna, spływy tratwą, itp.). Wśród
gospodarstw agroturystycznych są zarówno małe, kilkuhektarowe, w których funkcja turystyczna jest
dominująca (głównie południowa Polska), jak i duże, wysokotowarowe, w których agroturystyka jest
zajęciem ubocznym (głównie północna Polska).
Czynniki rozwoju agroturystyki w Polsce
Na rozwój agroturystyki wpływa wiele różnorodnych czynników. Umownie możemy je
podzielić na dwie grupy, tj. czynniki związane z szeroko rozumianą turystyką oraz przypisane głównie
agroturystyce. Do pierwszej grupy zaliczymy wymieniane często w literaturze przedmiotu [3]: czas
wolny, siłę nabywczą ludności, urbanizację, politykę turystyczną państwa, modernizację transportu
pasażerskiego, dobra turystyczne (w tym. czystość środowiska przyrodniczego), zmiany społeczne (w
tym moda na wyjazdy wypoczynkowe). Zdaniem autorki, wpływ tych czynników jest oczywisty i
wielokrotnie w literaturze podkreślany, dlatego też autorka poświęciła nieco więcej uwagi tylko tym
czynnikom, których oddziaływanie na agroturystykę jest szczególne.
Rozwój urbanizacji ekonomicznej i demograficznej wpływa stymulujące na rozwój turystyki w
kraju. Dane statystyczne dowodzą, iż największą aktywnością turystyczną charakteryzują się
mieszkańcy aglomeracji miejskich. Z uwagi na warunki życia (hałas, zanieczyszczenie środowiska,
duża gęstość zaludnienia) posiadają potrzebę ucieczko kompensacyjnej, która często realizowana jest
właśnie w gospodarstwach agroturystycznych. W swoich wędrówkach po gospodarstwach
agroturystycznych autorka miała okazję spotkać turystów, którzy wybierali miejsca, o których
cywilizacja zapomniała, gdzie nie ogląda się telewizji, a telefony komórkowe tracą zasięg. Pomimo
dużej gęstości zaludnienia mieszkańcy miast czują się często samotni i wyobcowani. Mówi się o
„anonimowości życia w mieście". Mieszkańcy wsi, gminy czy parafii znają się od dziecka, znają
historie rodzin, losy dzieci, itp. Potrzeba przynależności i akceptacji jest trudna do zaspokojenia w
mieście, gdzie często mieszkańcy tej samej klatki nie znają się i nie pozdrawiają na ulicy.
Agroturystyka pozwala na zaspokojenie tej potrzeby i często dobre samopoczucie turystów nie wynika
z walorów turystycznych, komfortowej kwatery, ale atmosfery jaka w gospodarstwie panuje.
47
48
W przypadku urbanizacji technicznej i społecznej ta zależność nie wydaje się tak jednostronna.
Poza oczywistymi zaletami, urbanizacja techniczna i społeczna zubażają agroturystykę. O ile
infrastruktura w postaci utwardzanych dróg, wodociągów czy kanalizacji podnosi jakość środowiska
przyrodniczego i dzięki temu jakość wypoczynku, to rozprzestrzenienie się miejskiej zabudowy na
obszary wiejskie znacznie je zubożyło. Tymczasem turyści decydujący się na wypoczynek w
gospodarstwie agroturystycznym chętniej wybierają te miejsca, w których podtrzymuje się regionalną
architekturę. Turystów przyciągają też regionalna, oryginalna kultura przejawiająca się w zwyczajach,
obrzędach, muzyce, kuchni. W ostatnich latach obserwujemy renesans kultury ożywionej terenów
wiejskich oraz dbałość o lokalną kulturę nieożywioną (w wielu gospodarstwach agroturystycznych
gromadzone są zbiory dawnego sprzętu gospodarstwa domowego czy narzędzi rolniczych). W
skrajnych przypadkach może dojść jednak do zbytniej komercjalizacji i kultywowania tylko tych
tradycji, na które jest zapotrzebowanie ze strony turystów.
Na rynku turystycznym obserwujemy też ciągłe zmiany potrzeb w zakresie miejsca, rodzaju i
formy wypoczynku. Mówi się o preferowaniu przez turystów turystyki miękkiej (alternatywnej,
zielonej) [1], w ramach której mieści się również agrotury styka1. Badania przeprowadzone w
Zakładzie Dziedzictwa Kulturowego i Turystyki SGGW, wśród losowo wybranej grupy 77 stałych
mieszkańców Warszawy (tylko 22 osoby z tej grupy korzystały z ofert agroturystycznych) wynika, iż
80% respondentów wyraziło chęć wyjazdu do gospodarstwa agrotury stycznego. Argumentowały to:
zainteresowaniem wsią jako miejscem wypoczynku, chęcią poznania kultury ludowej, poszukiwaniem
ciszy, spokoju i kontaktu z przyrodą. Badani dostrzegli też w takim wyjeździe możliwość aktywnego
wypoczynku (pływanie, jazda na rowerze, jazda konna). Gospodarzy utożsamiają zaś z ludźmi
życzliwymi, z którymi będzie się można zaprzyjaźnić i którzy potrafią zapewnić miłą, kameralną
atmosferę. Wieś jawi im się również jako miejsce, gdzie można zabrać dzieci i zapewnić im zdrowy, a
zarazem atrakcyjny wypoczynek. Były też opinie, iż taki wyjazd mógłby być ciekawym
urozmaiceniem, nawet dla tych, którzy dotychczas preferowali inne formy wypoczynku
W tej grupie czynników na uwagę zasługuje też dochód. Wysokie bezrobocie i relatywnie niskie
dochody Polaków, przy wciąż malejącej liczbie tanich obiektów noclegowych (domy wczasowe,
schroniska, itd.) sprawiają, iż agroturystyką zainteresowani są również turyści, dla których
podstawowym kryterium wyboru jest cena. Wypoczynek w gospodarstwie turystycznym jest często o
połowę tańszy niż np. w pensjonacie, gdzie standard usług jest często porównywalny.
Druga grupa czynników jest bardzo różnorodna. Możemy bowiem zaliczyć do niej:
• Tradycje letniskowe wsi na wielu obszarach Polski (w niektóiych sięgające okresu
międzywojennego, jak Mierzwcie nad Bugiem);
• Charakter polskiej wsi - przewaga gospodarstw indywidualnych o niewielkiej powierzchni, a
tym samym rozdrobnienie pól uprawnych, które tworzą malowniczą mozaikę, kultywowanie
tradycyjnej często proekologicznej produkcji rolniczej;
• Polityka państwa w zakresie rozwoju zrównoważonego (przyjęcie postanowień Agendy 21).
Agroturystyką z uwagi na skalę działalności oraz jej charakter mieści się w koncepcji
rozwoju zrównoważonego;
• Zaangażowanie ośrodków doradztwa rolniczego - pierwsze gospodarstwa agroturystyczne na
początku lat 90. powstawały przy silnej współpracy z pracownikami ODR. Nadal instytucje
te organizują szkolenia, pomagają przy tworzeniu biznes planów, organizują promocję
agroturystyki (m.in.: wydają foldery, tworzą strony internetowe, uczestniczą w targach
turystycznych);
• Wsparcie finansowe: dopłaty do kredytów lub niskooprocentowane pożyczki. Wsparcia tego
udzielają takie instytucje jak: Fundacja Wspomagania Wsi, Europejskim Funduszu Rozwoju
Wsi Polskiej, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa;
• Możliwość wsparcia inwestycji turystycznych na obszarach wiejskich ze środków Unii
Europejskiej (np. programy sektorowe, w których beneficjantem jest rolnik lub samorząd
lokalny);
• Uregulowania prawne, a częściowo ich brak. - obecnie agroturystyką zgodnie z ustawą
Prawo o swobodzie działalności gospodarczej z 2004 r (art. 3 Dz.U.. Nr 173, póz. 1807)
mówi, że „przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w
zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa,
leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży
49
posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z
pobytem turystów". Jednocześnie ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst
jednolity - Dz. U. Nr 14, póz. 176) w art. 21, ust 1. mówi, że „Wolne od podatku
dochodowego są: pkt 43) dochody uzyskane z tytułu wynajmu pokoi gościnnych, w
budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym, osobom
przebywającym na wypoczynku oraz dochody uzyskane z tytułu wyżywienia tych osób, jeżeli
liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza 5."
Do tej grupy, zdaniem autorki, można również zaliczyć obecną sytuację na rynku pracy w Polsce.
Bezrobocie w miastach sprawia, iż część młodych wykształconych osób wraca na wieś do gospodarstw
swoich rodziców. W swoich wędrówkach po gospodarstwach agroturystycznych autorka natrafiła
również na takie, które prowadzą „neowieśniacy" (osoby urodzone i zamieszkałe wcześniej w
miastach), którzy opuścili duże miasta i zaangażowali się w działalność agroturystyczną, a czasem
agroekoturytsyczną. Traktują ją nie tylko jako źródło dochodu, ale sposób na życie.
Stan rozwoju agroturystyki w Polsce
Określenie dokładnej liczby gospodarstw agroturystycznych jest trudne. Informacje te pochodzą
bowiem z różnych źródeł, tj.:
• ewidencji urzędów gmin,
• Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne" (do niedawna z bazy tej
korzystał GUS),
• stowarzyszeń agroturystycznych,
• ośrodków doradztwa rolniczego (ODR).
Najbardziej wiarygodnym wydają się dane ośrodków doradztwa rolniczego. Wynika to z faktu,
iż nie wszyscy właściciele gospodarstw agroturystycznych zgłaszają swoją działalność do urzędów
gmin czy należą do stowarzyszeń agroturystycznych. Natomiast pracownicy ODR na ogół znają
podległy im obszar, a tym samym stan rozwoju agroturystyki.
Tabela 1: Baza agroturystyczną w Polsce według ośrodków doradztwa rolniczego w 2002 roku2 [4]
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko14
mazurskie
15 Wielkopolskie
16 Zachodniopomorskie
Razem
Liczba
kwaterodawców
Liczba obiektów
noclegowych
Liczba miejsc
noclegowych
340
71
276
168
166
875
220
48
501
561
517
136
260
344
72
276
218
176
875
704
83
534
624
540
206
260
4358
531
1836
1448
1379
9263
2166
580
4368
5421
5553
2455
1542
750
1000
6000
358
276
5523
358
276
6546
3353
2963
53216
50
Największą liczbę gospodarstw agroturystycznych odnotowano w woj. małopolskim i
warmińsko-mazurskim, a najmniejszą w woj. opolskim i kujawsko-pomorskim. Taki rozkład
gospodarstw agroturystycznych jest uwarunkowany wieloma czynnikami m.in.: walorami
turystycznymi, popularnością danego regionu wśród turystów, tradycjami letniskowymi, ale również
zaangażowaniem pracowników ODR w promowanie wśród rolników tej formy działalności. Trudno
jest przedstawić dynamikę rozwoju bazy agroturystycznej na przestrzeni lat, ponieważ dostępne dane
pochodzą z różnych źródeł i nie są spójne. Należy uznać, iż w skali kraju jest to tendencja rosnąca.
Podsumowanie
Dynamiczny rozwój agroturystyki w Polsce uwarunkowany jest szeregiem czynników natury
ekonomicznej, społecznej, kulturowej czy przyrodniczej. Czynniki te mają działanie zarówno
stymulujące, jak i ograniczające. Mają też różną siłę i kierunek oddziaływania. Niektóre z nich
wpływają na potencjalnych turystów (dochód, zmęczenie miastem, itp.), inne na rolników
kwaterodawców (np. niska opłacalność produkcji rolnej, wolne zasoby mieszkaniowe, preferencyjne
kredyty czy subwencje z Unii Europejskiej), a jeszcze inne na samorządy lokalne (są to głównie
środki unijne). Z uwagi na ograniczenia objętościowe, w niniejszym tekście wymieniono tylko
najważniejsze zdaniem autorki uwarunkowania.
Literatura
1. Alejziak W. 1999: Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku. Wyd. Albis, Kraków
2. Drzewiecki M. 2000: Postawy agroturystyki. Wyd. OWOPO, Bydgoszcz
3. Gaworecki W. W. 2000: Turystyka. PWE, Warszawa
4. Legienis H. 2002: Baza agrottirystyczna w kraju i regionach. Instytut Turystyki, Warszawa
5. Majewski j., Lane B. 2003: Turystyka wiejska i rozwój lokalny. Wyd. FedD, Warszawa
6. Ustawa Prawo o swobodzie działalności gospodarczej z 2004 r (art. 3 Dz.U. Nr 173)
7. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity - Dz. U. Nr 14)
1
Wprawdzie geneza agroturystyki jest niezależna od turystyki alternatywnej, jednakże z uwagi na zbieżność ich
cech i celów rozwoju, w tym głównie szacunek dla środowiska przyrodniczego i społecznego, obustronne
korzyści ekonomiczne i mała skala przedsięwzięć inwestycyjnych.
2
Dla porównania, zgodnie z danymi Instytutu Turystyki w ewidencji urzędów gmin w 2002 roku
zarejestrowanych było 3 163 gospodarstw agroturystycznych.