1 etapy kształcenia umiejętności konstruowania opowiadania

ETAPY
KSZTAŁCENIA UMIEJĘTNOŚCI
KONSTRUOWANIA OPOWIADANIA
I.
Rozpoznawanie opowiadań
Zapoznanie dzieci z istotą opowiadania jako stylistyczna forma wypowiedzi
1. Pierwsze ogniwo procesu kształcenia umiejętności formułowania tej formy wypowiedzi:
- czy to jest opowiadanie? (rozpoznawanie)
- wskazanie cech charakterystycznych
- prezentacja innych form wypowiedzi (list, opis, sprawozdanie)
- rozpoznawanie opowiadań wśród róŜnych form wypowiedzi.
2. Budzenie świadomości przeŜyć i doświadczeń dzieci – szczególnie tych, które mogą stanowić osnowę opowiadania
- zapoznanie z wieloma przykładami opowiadań (treścią doznania dzieci).
3. Ekspresja słowna uczniów:
- utrwalone na taśmie
- wyjściowy materiał treściowy.
4. Historyjki obrazkowe – materiał pomocny; prezentują ciągi wydarzeń wzajemnie uwarunkowanych i logicznie powiązanych.
II.
Poznanie budowy opowiadania
Zapoznanie ze strukturą opowiadania
W kompozycji naturalnej zdarzenia w porządku chronologicznym, czyli najpierw ukazuje
się sytuację, jaka była na początku, następnie opisuje się jego przebieg, potem prezentuje się
skutki zdarzenia, a kończy się określonymi wnioskami i róŜnymi refleksjami.
UKŁAD OPOWIADANIA
I. Wstęp
1. Przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem
II. Rozwinięcie
2. Wskazanie przyczyny wydarzenia
3. Opis przebiegu wydarzenia
4. Podanie skutków wydarzenia
III. Zakończenie
5. Wyciągnięcie wniosków, snucie refleksji
Trójczłonowa budowa:
Część I
- Co było najpierw? (Wstęp)
Część II
- Co się stało? (Rozwinięcie)
Część III
- Jak to się skończyło? (Zakończenie)
WaŜne jest zapoznanie z trójczłonowym układem treści i rozpoznawania struktury opowiadania, wskazywania elementów budowy oraz wdraŜanie dzieci do stosowania akapitowej
budowy tekstów niedługich opowiadań.
III. Praca nad redakcją tekstów opowiadań
PrzybliŜenie niektórych zasad poprawnego stylu
Redagowanie pierwszych opowiadań powinno być okazją do zapoznania z niektórymi zasadami poprawnego stylu:
- unikania zbędnych powtórzeń składniowych,
- stosowanie urozmaiconego słownictwa,
- opuszczanie powtarzających się wyrazów.
1
IV. Zapoznanie ze sposobami wyraŜania róŜnorodnych stosunków czasowych
Zapoznanie ze słowami określającymi róŜne stosunki czasowe
WaŜne jest uzmysłowienie uczniom szerokiego zestawu wyrazów nazywających róŜnorodne stosunki czasowe oraz wzbogacanie słownictwa w tym zakresie celem uniknięcia monotonii:
- zestaw określeń porządkujących zdarzenia i czynności ( na początku, z kolei)
- wyrazy określające czas zdarzeń (przed chwilą, dzisiaj)
- zasób przysłówków częstotliwości (zawsze, często, czasem niekiedy).
V.
WdraŜanie do charakteryzowania czynności, działań i ich miejsc.
Próby charakteryzowania czynności, działań i ich miejsca za pomocą przysłówków oznaczających sposób, miejsce i stopień właściwości
W toku róŜnorodnych ćwiczeń ukazanie uczniom tego, Ŝe przysłówki dodają czasownikom
wyrazistości znaczeniowej.
VI. Zapoznanie ze sposobami oŜywiania i dynamizowania tempa akcji zdarzeń
Nauka oŜywiania i dynamizowania tempa akcji zdarzeń
Wprowadzenie do słownictwa dzieci:
- wyrazów, zwrotów i wyraŜeń o specjalnej wymowie (błyskawicznie, za moment, mknąć
jak strzała)
- szeregowego zestawienia róŜnych czasowników w niektórych momentach opowiadania
(dopadł, chwycił, pociągnął i ...)
- powtórzeń tych samych czasowników (idzie tak sobie, idzie i idzie, a tu ...)
- zdań krótkich, bowiem kierują uwagę czytelnika na czynność.
VII. Uczenie konstruowania wypowiedzi barwnej
Starania o barwną wypowiedź
Wskazanie potrzeby uŜywania określonych środków stylistycznych. Pokazanie, Ŝe wypowiedź jest barwniejsza przez:
- powtórzenia charakterystycznych zwrotów i wyraŜeń (a za nią babcia człapu, człapu,
człapu; to z lewej, to z prawej, i tak w kółko),
- zastosowanie mowy niezaleŜnej – dialogi, monologi,
- wprowadzenie znanych porównań i wyrazów uŜytych w znaczeniu przenośnym (czerwony jak burak, trzęsła się jak galareta),
- zastosowanie niektórych zwrotów i wyraŜeń frazeologicznych
(... by pilnował swego nosa, wziął nogi za pas),
- stosowanie niektórych równowaŜników zdań, wykrzykników, rozmaitych okrzyków
i wykrzyknień naśladujących odgłosy róŜnych uderzeń i głosy zwierząt (frr, bzz),
- wprowadzanie do wypowiedzi zdania bogato rozwiniętego.
Wszystkie te zabiegi mają na celu rozbudzenie w uczniach chęci tworzenia wypowiedzi
pisemnej coraz ciekawszej pod tym względem.
VIII. Uświadamianie dzieciom sposobów wyraŜania przeŜyć, doznań, nastrojów
i wzruszeń
Budowanie ekspresji uczuciowej
Prezentacja odpowiednich środków językowych:
- słowa i wyraŜenia o rozmaitych zabarwieniach uczuciowych (piesku, psino, psisko),
- wyrazy i wyraŜenia określające aktualny stan uczuciowy bohaterów (radośnie, wesoło),
- uzupełnienia narracyjne dialogów i monologów (krzyknęła przeraŜona),
- zdania urwane i pojedyncze nierozwinięte, wykrzykniki (wyraŜają Ŝywe wzruszenie),
2
Opisywanie stanu uczuciowego bohaterów przez:
- wskazywanie bezpośrednio (był zdenerwowany),
- pośrednio, ukazując ich zachowania w róŜnych sytuacjach i działaniach (piszczał, tulił
się),
- wyraŜanie róŜnorodnych uczuć.
IX. Ukazywanie dzieciom sposobów zainteresowania akcją
Zapoznanie uczniów ze sposobami budzenia zainteresowania akcją opowiadania
Korzystanie z odpowiednich środków językowych:
- wyrazy, wyraŜenia i zwroty (raptem nagle, niespodziewanie),
- demonstrowanie opowiadań gdzie są zastosowane,
- wypisywanie zastosowanych środków językowych,
- propozycje zwrotów, które mogą je zastąpić,
- wyszukiwanie w tekście interesujących nas elementów językowych,
- w gotowych opowiadaniach – rozbudowanie ich o wskazanych , element,
- pisanie tekstów z wykorzystaniem wskazanych środków.
X.
Wskazywanie moŜliwości uwydatniania społeczno-moralnych aspektów zdarzeń
fabularnych
Uwydatnianie w opowiadaniu etycznej strony wydarzeń
Pisanie opowiadań powinno być sposobnością do akceptowania postaw pozytywnych,
dezaprobowania postaw negatywnych, wyciągania pouczających wniosków, snucia mądrych
refleksji i podejmowania sensownych postanowień na przyszłość. Uczniowie powinni akcentować je w swoich wypowiedziach pisemnych.
Tadeusz Jóźwicki wymienia następujące cechy wypowiedzi pisemnych:
- niemoŜność dopowiedzenia gestem, mimiką, spojrzeniem,
- niemoŜność akcentowania siłą głosu, tonem,
- niemoŜność wyraŜenia pauzą w mowie, tempem relacjonowania, artykulacją, czy zachowaniem,
- to co moŜna wyrazić akcesoriami w mowie bezpośredniej, w mowie pisanej trzeba zastąpić
odpowiednio dobranymi wyrazami, sformułowaniami i znakami interpunkcyjnymi,
- nie ma bezpośredniej reakcji odbiorcy – niemoŜność korygowania doboru słów.
Zdaniem T. Jóźwickiego najwaŜniejszym celem w edukacji polonistycznej jest wyrabianie
zdolności przedstawiania treści, myśli i uczuć w formie pisanej. Istotne jest aby w toku realizacji
zajęć związanych z wprowadzaniem róŜnych form wypowiedzi pisemnych pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad: stopniowania trudności, systematyczności, rytmiczności i indywidualizacji. Na I etapie edukacji powinna obowiązywać zasada prymatu sprawności językowych nad wiadomościami o języku (Okoń).
Zadaniem nauczyciela na I etapie edukacji jest konieczność zapoznania uczniów z formami,
środkami, strukturami językowymi, ze znaczeniem słów, z zasadami kompozycji, zasadami stylu,
itp. Edukacja polonistyczna w klasach I-III w omawianym aspekcie dotyczy wprowadzania roŜnych
form wypowiedzi i ich przestrzegania metodycznych wskazówek, obejmując:
-
ćwiczenia w czytaniu i opracowywaniu tekstów,
ćwiczenia w mówieniu i pisaniu,
ćwiczenia gramatyczne i ortograficzne z elementami wiedzy językowej,
ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne,
tematykę,
lekturę.
3