Recenzja monografii pt. Społeczna gospodarka rynkowa

Recenzja monografii pt. Społeczna gospodarka rynkowa
współczesnych Niemiec autorstwa Witolda Małachowskiego, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011
Wydana nakładem Oficyny Wydawnicznej Szkoły Głównej
Handlowej praca pt. Społeczna gospodarka rynkowa współczesnych
Niemiec autorstwa Witolda Małachowskiego została podzielona na 6
rozdziałów, z których pełni odrębną funkcję w jej strukturze. Rozdział
pierwszy ma charakter teoretycznego wprowadzenia w założenia i zasady społecznej gospodarki rynkowej. W rozdziale drugim autor chronologicznie opisuje etapy rozwoju idei społecznej gospodarki rynkowej
na gruncie niemieckiej ideologii i polityki gospodarczej. W rozdziale
trzecim obszernie przedstawiono zadania i działalność małych i średnich przedsiębiorstw w społecznej gospodarce rynkowej w Niemczech.
Rozdział czwarty zawiera opis konfrontacji idei społecznej gospodarki
rynkowej ze światowym kryzysem ekonomicznym. Rozdział piąty stanowi diagnozę i prognozę funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech, a w szóstym przedstawiono analizę porównawczą
modeli gospodarek ze szczególnym naciskiem na przypadek Szwecji.
W rozdziale pierwszym autor opisuje podstawowe przyczyny
umożliwiające zaistnienie w warunkach współczesnych Niemiec
zasad społecznej gospodarki rynkowej. Przedstawiono zasady społecznej gospodarki rynkowej: zasadę harmonizacji celów społecznych i
gospodarczych, zasadę odpowiedzialności społecznej oraz grupę zasad
ekonomicznych, a także efekty wprowadzenia tych zasad. Rozdział ma
charakter syntetyczny, został właściwie opatrzony wskazaniem źródeł
literaturowych, na których autor opierał swój wywód.
W rozdziale drugim autor prezentuje politologiczne spojrzenie na
wydarzenia gospodarcze w Niemczech, dzieląc tekst na cztery okresy: lata 1949-1966 (rządy chadeków i stworzenie zrębów społecznej
1
gospodarki rynkowej), okres rządów Helmuta Kohla, okres zjednoczeniowy oraz czas po zjednoczeniu Niemiec. Autor odwołuje się
do podstawowych, przyjmowanych w odpowiednich okresach aktów
prawnych, programów ugrupowań politycznych oraz strategii i metod
rozwiązywania konfliktów społecznych. Istotnym, przewijającym się
w tym rozdziale pracy wątkiem są międzynarodowe relacje Niemiec,
tak w kategoriach politycznych, ekonomicznych, walutowych, jak
i społecznych, w tym także w odniesieniu do zagadnienia migracji,
demografii i systemu opieki społecznej.
Trzeci rozdział, objętościowo największy, odwołuje się do roli
małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu i umacnianiu systemu społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech. Autor zresztą
szczegółowo uzasadnia danymi liczbowymi znaczenie tego segmentu
niemieckiej gospodarki dla jej rozwoju oraz stabilności społecznej
Niemiec. Przybliżono organizację systemu administracyjnego, w
którym prowadzenie niewielkich przedsiębiorstw jest nieuciążliwe,
proste i społecznie doceniane. Autor wskazuje silne strony tego segmentu niemieckiej gospodarki: innowacyjność i internacjonalizację.
W rozdziale opisano instrumenty państwa zastosowane do wspierania
małej przedsiębiorczości: system szkoleń i kształcenia zawodowego,
system poręczeń kredytowych, programy wspierania inwestycji oraz
zasady polityki ekonomicznej, sprzyjające zakładaniu nowych przedsiębiorstw i rozwoju zatrudnienia. Tekst podejmuje także zagadnienia
społeczne, których rozwiązywaniu pomaga system preferencji wobec
małych i średnich przedsiębiorstw, w szczególności w zakresie innowacyjności, gospodarki opartej na wiedzy, realizacji prac badawczorozwojowych, wspierania tworzenia przedsiębiorstw przez imigrantów
oraz otwierania się na nich już istniejących przedsiębiorstw oraz bardzo
charakterystyczne dla niemieckiej gospodarki idee wspieranie ochrony
środowiska naturalnego.
Rozdział czwarty pracy opisuje skutki światowego kryzysu ekonomicznego dla niemieckiej gospodarki oraz precyzyjnie wyodrębnia
działania podejmowanie w Niemczech na rzecz ograniczenia zakresu
kryzysu oraz ograniczenia jego skutków. Autor podejmuje własną
ocenę skuteczności tych działań, a sformułowanym wnioskom nie sposób odmówić słuszności.
Rozdział piąty opisuje obecny stan społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech. W tekście przedstawiono opis obecnego systemu
2
zaangażowania państwa w gospodarkę, tak w kategoriach podmiotowych, jak i systemowych. Szczególną uwagę przywiązuje autor do
zagadnienia swobody konkurowania, w tym deregulacji i prywatyzacji.
Opisuje także perspektywy koniunktury gospodarczej w Niemczech, w
tym także szczegółowo opisuje warunki niezbędne dla przywrócenia
odpowiedniego poziomu przyrostu gospodarczego. Słabością rozdziału
jest pominięcie idei ochrony własności intelektualnej i przypisania jej
odpowiedniego znaczenia w stanie aktualnym, ale także potencjalnym
rozwoju niemieckiej gospodarki.
W ostatnim rozdziale pracy autor nawiązuje do obecnego stanu
gospodarki brytyjskiej, wskazując w niej cechy adekwatne do koncepcji
społecznej gospodarki rynkowej. W tej części jednak autor skupia się
przede wszystkim na opisie szwedzkiego modelu państwa dobrobytu,
przedstawia jego rozwój oraz filary: system zabezpieczeń społecznych
i świadczeń socjalnych. Autor trafnie diagnozuje przyczyny kryzysu
modelu szwedzkiego i opisuje próby podejmowanych reform. Rozdział
zamyka autorska prognoza zmian szwedzkiego modelu państwa dobrobytu jako przypadku społecznego gospodarki rynkowej.
Opracowanie stanowi pierwsze tak kompleksowe polskojęzyczne
spojrzenie na zagadnienie społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech. Na potrzeby pracy autor zgromadził obszerny materiał dokumentacyjny i literaturowy. Wartością pracy jest jej kompleksowość
oraz wielowątkowość: autor nie ogranicza się do opisów i analiz ekonomicznych aspektów niemieckiej gospodarki, ale uwzględnia także
aspekty polityczne, kulturowe i demograficzne. Nie bez znaczenia jest
zaprezentowanie na tle społecznej gospodarki rynkowej Niemiec także
modelu szwedzkiego, przy czym sprawność strukturalna pracy pozwala
czytelnikowi na dokonanie porównania tych dwóch systemów na zasadzie analogii.
Autor prowadzi logiczny, przejrzysty wywód, a swoją argumentację prezentuje syntetycznie, często w punktach. Każdy z rozdziałów
został opatrzony krótkim podsumowaniem. Pracę otwiera obszerny
wstęp, nie tylko uzasadniający potrzebę podjęcia tematu, ale także
właściwie wprowadzający czytelnika w zagadnienia opisywane
w kolejnych częściach. W zakończeniu autor nawiązuje do sytuacji
Polski i konieczności podjęcia działań zmierzających do zapewnienia
warunków rozwoju społecznej gospodarki rynkowej. Do pracy dołączono obszerną bibliografię, obejmującą 99 pozycji monograficznych,
3
w tym około połowa publikacji zagranicznych. Podkreślenia wymaga uwzględniony w tej bibliografii okazały dorobek własny autora
w zakresie podjętej tematyki pracy.
dr hab. Adam Grzegorczyk
4