Ks. dr hab. Mirosław SITARZ, prof. KUL

Lublin, 10 października 2014 r.
Ks. dr hab. M irosław Sitarz, prof. KUL
Kierownik Katedry Kościelnego Prawa Publicznego
i Konstytucyjnego KUL
Al. Racławickie 14
20-950 Lublin
C-742
e-mail: m psitarz@ kul.lublin.pl
RECENZJA
dorobku naukowego ks. dra Jarosława Sokołowskiego
ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięcia naukowego
pt. Urząd biskupa pom ocniczego w prawie powszechnym Kościoła łacińskiego.
Studium historyczno-prawne
(Warszawa, W ydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana W yszyńskiego w W arszawie
2014, ss. 280, ISBN 978-83-64181-23-8)
sporządzona na podstaw ie powołania przez Centralną Komisję do spraw Stopni i Tytułów
z dnia 3 czerwca 2014 r. (Nr BCK - 1 - L - 6454/14),
przekazanego przez Dziekana W ydziału Prawa Kanonicznego UKSW
pism em z dnia 23 czerwca 2014 r. (L.dz. 59/2014)
I.
Życiorys H abilitanta
Ks. dr Jarosław Sokołowski urodził się 27 marca 1963 r. w Grajewie. W 1988 r.
ukończył studia filozoficzno-teologiczne w W yższym Sem inarium Duchownym w Łom ży i
przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa J. Paetza. Po święceniach przez dwa miesiące
pracował jako wikariusz w parafii pw. Nawiedzenia Najświętszej M aryi Panny w Ostrołęce.
We wrześniu został skierowany na studia z zakresu prawa kanonicznego, które odbył w
Papieskim Uniwersytecie św. Tom asza z Akwinu - Angelicum w Rzymie. Ukończył je bardzo
szybko - 28 czerw ca 1990 r. broniąc pracę m agisterską pt. Le sanzioni penati in legislazione
giuridica (Sankcje karne w ustawodawstwie praw nym ) napisaną pod kierunkiem prof. J.
Sanchis. Po ukończeniu studiów w wakacje pracował duszpastersko w parafii Aresing w
diecezji augsburskiej w Niemczech, w sierpniu tego samego roku posługę duszpasterską
podjął także w parafii pw. Św. Brunona z Kwerfurtu BM w Łomży. Również w 1990 r.
1
rozpoczął studia doktoranckie na Angelicum. Rozprawę doktorską pt. La scuola e
/ ’insegnamento della religione in Polonia negli anni 1918-1939 secondo gli atti giuridici
ecclesiastici e statali - A nalisi storico-giuridica (Szkoła i praw o do nauczania religii w latach
1918-1939 w Rzeczypospolitej Polskiej na podstaw ie aktów prawnych kościelnych i
państwowych. Analiza historyczno-prawna), której promotorem był prof. B. Gangoiti, obronił
w dniu 7 czerwca 1994 r. Nostryfikacja stopnia naukowego doktora nauk prawnych w
zakresie prawa kanoniczngo uzyskanego w Rzymie nastąpiła dnia 4 kwietnia 2000 r. na mocy
postępowania przeprowadzonego na W ydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Po studiach doktoranckich od 1 sierpnia 1994 r. do 1
września 1995 r. był wikariuszem w parafii pw. M iłosierdzia Bożego w Łomży; dnia 18
listopada 1994 r. został m ianow any Dyrektorem Diecezjalnym Papieskich Dzieł M isyjnych w
Diecezji Łom żyńskiej oraz Diecezjalnym Duszpasterzem Sportowców Diecezji Łomżyńskiej;
od 1 września 1995 r. jest w ykładow cą prawa kanonicznego w W SD w Łomży, natomiast od
15 września tego samego roku - redaktorem tygodnika diecezji łomżyńskiej „Głos Katolicki” ;
12 października został członkiem Komisji ds. Tekstów Prawnych i Przygotow ania Tekstów
Synodalnych oraz Kom isji ds. Środków Społecznego Przekazu w ram ach odbywającego się I
Synodu Diecezji Łom żyńskiej. Od 10 stycznia 1996 r. jest sędzią Sądu Biskupiego w Łomży,
a od 10 lutego 1997 r. - obrońcą węzła małżeńskiego; ponadto od 15 stycznia 2001 r. jest
także sędzią diecezjalnym w Sądzie Biskupim diecezji ełckiej; od 12 lutego 1996 r. pełni
funkcję korespondenta diecezjalnego Radia Białystok i Radia Oko, a od 1 lipca 1997 r. korespondenta diecezjalnego Radia BAB i Radia Białystok w Łom ży w ram ach Sekcji II
W ydziału Środków Przekazu Łomżyńskiej Kurii Diecezjalnej; od 1 października 1996 r. do
30 czerwca 2001 r. był w ykładow cą teologii misji w Kolegium Teologicznym w Łomży,
przekształconego następnie w Instytut Teologiczny w Łomży. W 1999 r. został Asystentem
Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej w diecezji łomżyńskiej. Od m aja tego samego roku
był sekretarzem Rady Naukowej i Redakcji serii wydawniczej Episteme wydawanej przez
W szechnicę M azurską - „Acta Universitatis M asuriensis” w Olecku; od marca 2010 r. jest
Redaktorem Naczelnym serii wydawniczej Episteme UKSW. Od 25 sierpnia 2001 r. do 24
sierpnia 2002 r. był wikariuszem parafialnym w parafii pw. Św. Anny w Kolnie i pracował
jako nauczyciel w Liceum Ogólnokształcącym im. A. M ickiewicza w Kolnie. Od 7 marca
2002 r. jest członkiem Rady Kapłańskiej diecezji łomżyńskiej. W dniu 8 sierpnia 2002 r.
został skierowany przez bpa S. Stefanka do pracy jako
nauczyciel akademicki w
Uniwersytecie Kardynała Stefana W yszyńskiego w W arszawie. Uniwersytet ten jest dla ks.
dra J. Sokołowskiego podstaw owym m iejscem pracy, choć w okresie od 1 października 2013
r. do 30 września 2014 r. przebyw a na bezpłatnym urlopie naukowym. Bp J. Stepnowski w
dniu 2 listopada 2013 r. m ianował go wikariuszem parafialnym w parafii pw. Św. Antoniego
Padewskiego w Stawiskach.
Na W ydziale Prawa Kanonicznego UKSW został zatrudniony 1 października 2002 r.
Od 1 sierpnia 2003 r. pracuje na stanowisku adiunkta. W czasie pracy na W ydziale i na
Uniwersytecie sprawował szereg funkcji. W latach 2004-2008 był sekretarzem Rady
Wydziału; w 2004, 2008 i 2012 r. był wybierany na przedstaw iciela m łodszych pracowników
naukowych do Rady W ydziału na czteroletnie kadencje. Od 2008 r. był Pełnomocnikiem
Dziekana ds. Praktyk Studenckich na W PK UKSW; był także przedstaw icielem W ydziału do
Uczelnianej Komisji Rekrutacyjnej ds. Doktorantów i pełnom ocnikiem W ydziału ds.
Zamówień Publicznych UKSW . Prowadził zajęcia (wykłady bądź ćwiczenia) z następujących
przedmiotów: ustrój Kościoła powszechnego; ustrój Kościoła partykularnego; uświęcające
zadanie Kościoła; dobra doczesne Kościoła; kanoniczne prawo karne; sakramenty w prawie
kanonicznym; filozofia prawa; normy ogólne; obowiązki i uprawnienia wiernych; historia
źródeł i literatury
prawa;
prawo
małżeńskie;
kanoniczny
proces
małżeński;
prawo
konkordatowe; postępow anie sądowe w ogólności; historia prawa kanonicznego w Polsce.
II.
O cena dorobku naukowego
Z załączonego do wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego Autoreferatu
wynika, że ks. dr J. Sokołowski jako główne osiągnięcie naukowe w rozum ieniu art. 16 ust. 2
pkt 1 ustawy z dnia 14 m arca 2003 r. (Dz. U. N r 65, poz. 595 z późn. zm.) wskazał
opublikow aną w 2014 r. monografię pt. Urząd, biskupa pomocniczego w praw ie powszechnym
Kościoła łacińskiego. Studium historyczno-prawne, która w dalszej części recenzji będzie
także nazywana rozpraw ą habilitacyjną. Ponadto na dorobek naukowy Habilitanta składają
się: 1 monografia pt. Parafia Osowiec w środowisku społecznym i przyrodniczym , Olecko
2002, ss. 212; 22 prace, których redaktorem jest ks. Sokołowski, z czego 19 ukazało się w
serii Episteme-, 9 artykułów naukow ych1, 8 recenzji, 13 sprawozdań, wprowadzenia do prac
zbiorowych, biogram y, wspomnienia, wykazy bibliograficzne oraz 4 hasła.
1 Habilitant przedstawił w wykazie dorobku naukowego więcej artykułów, jednakże po uważnym zapoznaniu się
z nimi stwierdzam, że wymogi stawiane artykułom naukowym spełnia jedynie dziewięć z nich: 1) Struktura
organizacyjna Sądu biskupiego Diecezji Ełckiej w latach 1992-2004, PK 48 (2005), nr 1-2, s. 135-155; 2)
Sposoby powoływania biegłego do udziału w procesie kanonicznym, „Studia Teologiczne. Białystok - Drohiczyn
- Łomża” 30 (2012), s. 339-354; 3) Uwarunkowania historyczno-prawne i ich wpływ na strukturę organizacyjną
parafii Osowiec w diecezji łomżyńskiej, w: Kapłan i Rektor UKSW Ks. Stanisław Dziekoński (20 lat kapłaństwa),
red. J. Sokołowski, W arszawa-Łomża 2012, s. 373-389; 4) Sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa z
3
Ocena dorobku naukowego ks. dra J. Sokołowskiego obejmuje: ocenę rozprawy
habilitacyjnej oraz ocenę pozostałych publikacji.
1. Ocena rozprawy habilitacyjnej
Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny rozprawy należy zauważyć, że
przedstawiona w niniejszej recenzji ocena nie jest pierw szą opinią dotyczącą przedmiotowej
monografii. Została ona ju ż opatrzona recenzjami wydawniczymi, których autorami są znani i
cenieni w świecie nauki polskiej specjaliści: dr hab. Grzegorz Jędrejek, prof. UKSW oraz ks.
dr hab. Stanisław Łupiński, Prorektor Akademii Polonijnej w Częstochowie, którzy wystawili
opracowaniu ks. J. Sokołowskiego pozytywne noty i podkreślili, że A utor swoją książką
wypełnił znaczną lukę w polskim piśmiennictwie dotyczącym problem atyki statusu prawnego
biskupa pomocniczego.
1.1. Tem at, problem i cel pracy
Celem ustanow ienia biskupa pom ocniczego jest bardziej skuteczne wypełnianie
obowiązku związanego z dobrem dusz w diecezji obejmującej znaczny obszar lub o znacznej
liczbie mieszkańców albo też z innych powodów związanych z apostolstwem. Biskup
pom ocniczy jest głównym współpracownikiem biskupa diecezjalnego w zarządzaniu diecezją.
Dlatego też biskup diecezjalny powinien uważać biskupa pom ocniczego za brata i dzielić się
z nim tym, co dotyczy planów duszpasterskich, zarządzeń oraz wszystkich inicjatyw o
charakterze diecezjalnym, aby dzięki wzajemnej wymianie opinii mogli obydwaj działać w
jedności zamiarów oraz harm onii zaangażowania. Natomiast biskup diecezjalny ma być
świadomy swojej funkcji w diecezji (sua funzione in seno alla diocesi) i zawsze działać w
pełnym posłuszeństw ie wobec biskupa diecezjalnego szanując jego władzę [Congregazione
per i Vescovi, Direttorio per il m inistero pastorale dei vescovi Apostolorum successores
(22.02.2004), Libreria Editrice Vaticana 2004, nr 70; dalej cyt.: AS], N a m ocy święceń
biskupich biskup staje się sakram entem samego Chrystusa obecnego i działającego w swoim
ludzie, który poprzez posługę biskupią głosi Słowo Boże, udziela sakram entów i prowadzi
Kościół. Aby biskup m ógł wypełniać swoje zadanie (m unus) musi otrzym ać od Biskupa
udziałem biegłych, PK 54 (2013), nr 3-4, s. 103-115; 5) Kościół katolicki wobec rozwodu cywilnego, „Studia
Ełckie” 15 (2013), nr 4, s. 515-536; 6) Zagadnienie małżeństw mieszanych - aspekt ekumeniczny różnych
wyznań na podstawie KPK 1983, „Studia Teologiczne. Białystok - Drohiczyn - Łomża” 31 (2013), s. 347- 371;
7) Autokefaliczne Kościoły prawosławne, „Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej” t. 7 (2013), s. 255-272; 8)
Instytucja rodziny w prawie kanonicznym, „Studia nad Rodziną" 17 (2013), nr 1 (32), s. 291-313; 9) Choroba
alkoholowa i je j wpływ na stwierdzenie nieważności małżeństwa, „Łódzkie Studia Teologiczne” 22 (2013), s.
159-173.
4
Rzymu misję kanoniczną. W niej głowa Kolegium Biskupów powierza mu pew ną porcję
Ludu Bożego lub jakiś urząd w Kościele (una porzione del Popolo di Dio o un ufficio a
beneficio della Chiesa universale, AS 12).
Na podstaw ie przedstawionej wyżej ogólnej charakterystyki biskupa pomocniczego,
zgodnej z m yślą praw odawcy kościelnego zaw artą w dyrektorium o pasterskiej posłudze
biskupów Apostolorum successores, „które zachowuje tę sam ą wartość, jak ą posiada w
źródłach, z których pochodzi” (AS, Wprowadzenie), należy odnieść się do samego tematu
rozprawy habilitacyjnej ks. dra J. Sokołowskiego. Sform ułowanie tytułu m onografii jako
Urząd biskupa pom ocniczego w praw ie powszechnym Kościoła łacińskiego.
Studium
historyczno-prawne nie jest precyzyjne, ale akceptowalne. Odpowiednie byłoby zastosowanie
terminu „zadanie” (m unus), na co wskazuje już wstępna nota wyjaśniająca do konstytucji
dogmatycznej
o
Kościele
Lumen
gentium : „W
konsekracji
biskupiej
dostępuje
się
ontologicznego uczestnictw a w świętych zadaniach (m unera), jak to wiadomo niewątpliwie z
Tradycji, także liturgicznej. Umyślnie użyto słowa zadaniach, a nie władzach, ponieważ to
ostatnie słowo m ogłoby być rozum iane w znaczeniu władzy zaktualizowanej. Aby zaś miała
m iejsce taka zaktualizowana władza, musi być dodane kanoniczne czy praw ne określenie
przez autorytet hierarchiczny. To określenie władzy polegać może na przydzieleniu
szczegółowego zadania albo na wyznaczeniu poddanych, a udzielane jest według norm
zatwierdzonych przez najw yższy autorytet. Tego rodzaju szczegółowa norma potrzebna jest z
natury rzeczy, poniew aż chodzi o zadania, które m ają być spełniane przez większą liczbę
podmiotów współdziałających hierarchicznie z woli Chrystusa [Ex actis Ss. Oecumenici
Concilii Vaticani II, Nota explicativapraevia (16.11.1964), AAS 57 (1965), p. 72-75, nr 2],
Ks. J. Sokołowski zrozum ienie posługi biskupiej uzależnił od czterech rzeczywistości,
spośród których następnie wymienił jedynie trzy: 1) Kościół jako rzeczywistość zbawczą; 2)
Apostołów; 3) Kościół lokalny (zob. s. 9-10). W związku z takim rozum ieniem należy
postawić pytanie o to, co według Autora stanowi tę czw artą rzeczywistość? Ponadto użycie
przez Habilitanta w yrażenia „Kościół lokalny” jest nieprecyzyjne, ponieważ od Soboru
W atykańskiego II odchodzi się od tego pojęcia na rzecz Kościoła partykularnego, a w
Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. nie występuje już w ogóle pojęcie „Kościół
lokalny”, tylko „Kościół powszechny” i „Kościół partykularny” [zob. J. Glemp, Problem
identyfikacji Kościoła lokalnego i partykularnego, PK 21 (1978), nr 3-4, s. 23-39; S.
Napierała, Pojęcie Kościoła partykularnego w dokumentach i aktach Soboru Watykańskiego
II, Poznań 1985], W ydaje się, że właśnie o to ostatnie pojęcie chodziło ks. Sokołowskiemu,
ponieważ zaczął wym ieniać elem enty Kościoła partykularnego „rozumianego, jako miejsce,
5
w którym głoszona jest Ewangelia; jest sprawowana Eucharystia; jest realizowana komunia
braci w miłości; jest żywe świadectwo w łasce Bożej i są przezw yciężane wszystkie formy
zniewolenia oraz dokonuje się pojednania po różnego rodzaju podziałach” (s.
10).
W ystarczyłoby również, aby Autor napisał, że na Kościół partykularny składają się
następujące elem enty teologiczne: 1) głoszenie i przyjęcie Ewangelii; 2) Duch Święty
konstytuujący Kościół partykularny; 3) Eucharystia, przez którą powstaje diecezja; 4)
charyzmat i sakram ent święceń dany tym, którzy przew odniczą „porcji Ludu Bożego”, a
mianowicie biskupom i współpracującym z nimi prezbiterium (zob. kan. 369). Szkoda jednak,
że tak podstaw ow ą rzecz należy przypominać na etapie recenzji dorobku naukowego
Kandydata pretendującego przecież do stopnia naukowego doktora habilitowanego, który
ponadto przez kilka lat wykładał ustrój hierarchiczny Kościoła.
Cel i tezę pracy ks. Sokołowski sformułował dwuetapowo. Napisał:
nadrzędnym
niniejszej rozprawy, jest zwrócenie uwagi na problem
„Celem
urzędu biskupa
pomocniczego w Kościele Pow szechnym ” (s. 10). Określony w ten sposób cel jest bardzo
ogólny. Powstaje więc pytanie: jaki jest zasadniczy problem postaw iony w rozprawie?
Odpowiedź zawiera końcow y fragment Wstępu: „W niniejszej rozprawie autor przeanalizuje
dyspozycje
prawne
określające
powstanie
okoliczności
powołania
funkcji
biskupa
pomocniczego. W ażną tezą pracy jest również fakt, iż więcej uwagi należy poświęcać
chociażby zagadnieniom związanym z często mylonymi pojęciam i jak: biskup pomocniczy,
biskup koadiutor i biskup sufragan” (s. 13). W obec tak sform ułowanego celu należy zapytać:
czy w pracy naukowej m oże być kilka tez, czy raczej jedna teza, jeden główny cel, a kilka
hipotez i poszczególnych wątków badawczych? Po analizie Wstępu należy stwierdzić, że
Autor określił cel pracy, choć jego sformułowanie i postawienie tezy badawczej m ogą budzić
wątpliwości. M im o braku wyraźnego wyartykułowania tezy na początku pracy, jest ona
jednak w całej m onografii konsekwentnie budowana w kolejnych rozdziałach, w których
Autor przeprowadza szczegółowe rozważania. Jest to bardzo ważne, ponieważ pokazuje, że
potrafi on dostrzec i utrzym ywać związek między tym, co sobie założył podejmując się
opracowania tego tematu, a przeprowadzeniem analizy i wypracowaniem rozwiązań.
1.2. Źródła i literatura
W ykaz bibliograficzny, zam ieszczony na końcu rozprawy, obejm uje 22 strony (s. 251 272). Został podzielony przez Autora na: źródła (s. 251-259) zawierające 71 pozycji
uwzględniających: 1) dokum enty soborów powszechnych (251-253), 2) nauczanie papieskie
(s. 253-256), 3) dokum enty dykasterii Stolicy Apostolskiej (s. 256-259), 4) dokumenty
6
Konferencji Episkopatu Polski (s. 259); literaturę przedm iotu (s. 259-268) liczącą 114
opracowań Autorów polskich i zagranicznych oraz literaturę pom ocniczą (s. 268-272), która
zawiera 62 pozycje. Bazę źródłow ą m onografii stanowiły zwłaszcza dokum enty soborów
powszechnych, głównie jednak Soboru W atykańskiego II, jego dokum enty przygotowawcze
oraz dekrety wykonaw cze Stolicy Apostolskiej do uchwał soborowych, Kodeksy Prawa
Kanonicznego z 1917 i 1983 r., encykliki i adhortacje papieskie, dekrety dykasterii Kurii
Rzymskiej oraz trzy akty norm atywne Konferencji Episkopatu Polski. Sposób sporządzenia
opisu bibliograficznego źródeł jest niejednolity. Niepotrzebnie Autor oddzielił opis w języku
oryginalnym od opisu w języku polskim mnożąc w ten sposób pozycje bibliograficzne.
Ponadto interpretacje autentyczne nie są w sensie ścisłym aktami papieskimi, dlatego należało
je zaklasyfikować do dokum entów dykasterii Kurii Rzymskiej.
Rozpoczynając kolejne części pracy Habilitant powinien zastosować pełny opis
bibliograficzny pozycji po raz pierwszy przytaczanych w danym rozdziale (np. s. 131; 194;
247). Opis dzieł zam ieszczonych w czasopismach jest nieprawidłowy, poniew aż przed nazwą
czasopisma nie należy um ieszczać litery „w:”.
1.3. M etoda badawcza
W yodrębnienie z recenzowanej rozprawy habilitacyjnej m etody badawczej, jak ą Autor
posługiwał się w pracy jest dość trudne, ponieważ metoda nie została określona w sposób
wyraźny. Ks. Sokołowski stwierdził: „W zamyśle autora rozprawa będzie m iała charakter
historyczno - praw nego spojrzenia na (...) problem ” (s. 10) oraz „W niniejszej rozprawie
autor przeanalizuje dyspozycje prawne ( ...) ” (s. 13). Brak jednoznacznego nazwania
zastosowanych m etod badawczych nie oznacza jednak, że Habilitant ich nie zawarł. Po prostu
określił je pośrednio, a nie bezpośrednio. Przytoczone fragmenty potw ierdzają wykorzystanie
metody historyczno-prawnej oraz dogm atyczno-praw nej. Faktycznie, A utor posłużył się także
m etodą teologiczno-prawną.
1.4. Układ rozprawy
Autor rozpraw ę podzielił na cztery rozdziały, które poprzedził wykazem ważniejszych
skrótów, spisem treści i wstępem, a uwieńczył zakończeniem, bibliografią oraz streszczeniem
i spisem treści w języku angielskim przy czym należy zauważyć, że angielskim termin „Iow”
nie oznacza prawa, lecz jako przym iotnik znaczy: niski, wulgarny, gruby. Prawo w języku
angielskim tłum aczone jest jako „law” (zob. s. 273, 279).
7
W ykaz skrótów (s. 5-6) zawiera również skróty oczywiste (takiej jak: art.; ds.; dz. cyt.;
itd.; itp.; m.in.; M ons.; nn.; np.; nr; oprać.; p.; por.; pp.; prof.; r.; red.; s.; św.; t.; tj.; tzn.; tzw.;
voi.; w.; wyd.; z.).
W stęp (s. 9-13) składa się ze wszystkich niezbędnych i istotnych elementów
m erytorycznego w prow adzenia do rozprawy z wyjątkiem uwag wskazanych wyżej.
Rozdział
I
zatytułow any
Urzędy
biskupie
w
Kościele powszechnym
(aspekt
teoretyczno-historyczny) (s. 15-128) stanowi wprowadzenie w problem atykę rozprawy, w
którym Autor ukazał urząd biskupa w ujęciu historycznym, zdefiniow ał pojęcie urzędu
biskupiego, określił sposoby powoływania biskupów, podział biskupów i historyczny rozwój
nominacji na urząd biskupa. Bez kontekstu historycznego przedm iotowej instytucji Habilitant
na dalszych etapach rozprawy nie m ógłby przeanalizować statusu prawnego biskupa
pomocniczego w praw ie powszechnym Kościoła łacińskiego. G łów ną część monografii
stanowią rozdziały II - Biskupi pom ocniczy w Kościele pow szechnym (s. ,129-164), III Kwalifikacje wymagane od kandydata na urząd biskupa pom ocniczego (s. 165-189) oraz IV Natura władzy zwyczajnej biskupa pomocniczego i wynikające z niej kompetencje (s. 191244). W odniesieniu do rozdziału drugiego należy postawić pytania: czy kwalifikacje są tym
samym co wym ogi? Czym różnią się kwalifikacje wymagane od kandydata na urząd biskupa
pom ocniczego od wym ogów do biskupstwa w ogólności? Czy praw odaw ca powszechny
wyróżnia takie wym agania?
1.5. Treść i osiągnięcia badawcze
Ogólnie należy stwierdzić, że treść rozprawy, która została zawarta w poszczególnych
rozdziałach i punktach zasadniczo nie odbiega od tematu wyznaczonego w tytule. Ks. J.
Sokołowski podjął się opracow ania zagadnienia ważnego z punktu widzenia Kościoła
partykularnego, w którym biskup pom ocniczy realizuje powierzone mu zadanie. Usiłował
poddać wnikliwej analizie teksty pastoralne oraz normatywne, wykazując przy tym, że potrafi
właściwie je interpretować. W przeprowadzonych rozw ażaniach doszedł do ciekawych i
odkrywczych ustaleń, których próżno szukać w innych opracowaniach. Zwłaszcza strona
historyczna stanowi o wartości całości rozprawy. Formułowane przez Habilitanta wnioski
świadczą o dobrej znajom ości analizowanej problematyki, choć nie ze wszystkimi należy się
zgodzić (np. s. 50, 75, 133, 140-141, 157, 189, 204, 249). S ą również takie treści, w których
Autor sam sobie zaprzecza (por. s. 147, 197 i 199). Niektóre fragm enty m onografii budzą
wątpliwości, uwagi i kw estie dyskusyjne, a nawet zastrzeżenia m erytoryczne. Do kilku z nich
należy odnieść się bezpośrednio:
1)
„W arto
zaznaczyć,
że
w
m omencie
zawakowania
stolicy
biskupiej,
biskup
pom ocniczy traci stanowisko wikariusza generalnego lub biskupiego, ale nie traci
jednak władzy i uprawnień, jakie miał wcześniej jako wikariusz generalny czy
biskupi” (s.
160) oraz „Zawieszenie władzy biskupa diecezjalnego powoduje
zawieszenie władzy biskupa pom ocniczego” (s.
196). W odniesieniu do tych
stwierdzeń przepisy praw a powszechnego są następujące: „Jeśli Stolica Apostolska nie
postanow iła inaczej, biskup pomocniczy, także wtedy, gdy posiadał szczególną
władzę i uprawnienia, zachowuje tylko te, które przed wakansem stolicy biskupiej
otrzymał jako wikariusz generalny lub wikariusz biskupi. Jeśli nie został wybrany na
adm inistratora diecezji, biskup pom ocniczy nadal pełni te same urzędy na mocy
prawa, lecz pod kierunkiem administratora, który przew odniczy rządom diecezji (kan.
409 § 2; AS 235);
2)
„W ładza ta wyraża się na zewnątrz w wielości misji, które Sobór W atykański II
nazywa munera, a [w - M.S.] języku polskim tłumaczy się je jako urzędy, posługi lub
funkcje” (s. 191). Każdy z wymienionych przez Autora term inów m a swoje odrębne
znaczeniowo wyjaśnienie i dlatego nie można ich sprowadzać do jednego i określać
mianem munus, czyli zadania;
3)
„Biskup jest tym, który uwalnia nas od naszego osobistego sposobu m yślenia i nie
pozwala,
abyśm y podporządkow ali dla naszych
potrzeb
i kultury Ewangelię
Chrystusow ą” (s. 250). Biskup nie może zwalniać z m yślenia czy odpowiedzialności,
nawet w kontekście okazywanego mu posłuszeństwa, które ma uaktywniać człowieka
będącego istotą rozum ną i wolną, zobow iązaną szukać praw dy dotyczącej Boga i Jego
Kościoła, a poznaną - zgodnie z własnym sumieniem - człow iek m a obowiązek i
prawo, z m ocy praw a Bożego, przyjąć i zachowywać (kan. 748). Na forum
publicznym zobowiązany jest i uprawniony do współpracy w tym, aby Chrystusowa
Ew angelia dotarła do wszystkich ludzi każdego czasu i całego świata (kan. 211).
Ponadto, stosownie do posiadanej wiedzy, kom petencji i zdolności, przysługuje mu
obowiązek i prawo wypowiadania swojego zdania świętym pasterzom w sprawach
dotyczących dobra Kościoła przy zachowaniu nienaruszalności wiary i obyczajów,
szacunku wobec pasterzy, uwzględniając wspólny pożytek i godność osoby ludzkiej
(kan. 212 § 3).
Należy także zauważyć, że w wielu miejscach rozprawy przyjęty przez Autora sposób
udokum entowania niektórych faktów jest przynajmniej wątpliwy. W szczególności chodzi o
powoływanie się w tekście głównym pracy na M agisterium Kościoła chociażby zawarte w
9
pismach Ojców i Doktorów Kościoła, a także w tekstach soborów powszechnych, a przypisy
które m iałyby to potwierdzać, zaw ierają odesłanie do literatury (np. s. 16; 20; 27; 85). W iele
stron nie zostało w ogóle zaopatrzonych przypisami, a jeśli już się one pojawiają, to niekiedy
zupełnie nie oddają tego, do czego zostały wstawione. Przykładowo A utor wskazał na
świadectwa Jana D ługosza w Polsce dotyczące elekcji biskupów przez kapituły katedralne,
natomiast w przypisie powołał się na odpowiedź Papieskiej Rady ds. Autentycznej
Interpretacji Kodeksu z 1984 r. (s. 103), czy też odniósł się do postanow ień ugody
Piotrowskiej z 1512 r., a sporządzony przypis zawiera opis schematu do Kodeksu Prawa
Kanonicznego z 1980 r. (s. 104); wymienił konkordaty zawarte za pontyfikatu Piusa IX, ale w
przypisie odniósł się do Zasad form acji kapłańskiej w Polsce (s. 114); napisał o zarządzeniu
papieża Bonifacego VIII rezerwującym Stolicy Apostolskiej prawo m ianowania biskupów
koadiutorów, a odwołał się przy tym do dekretu M axima cura z 1910 r. (s. 136).
Niektóre fragm enty rozprawy pow tarzają się, np. zdanie: Dlatego biskup więc w ten
sposób jest tym, który nam przywraca to normatywne wczoraj Jezusa, na którym to
fundamencie jesteśm y zbudowani ( ...) ” (por. s. 170 i 250). Ponadto m im o wielu potknięć
językow ych Habilitant term inologią fachow ą posługuje się prawidłowo, choć niekiedy
również używa języka potocznego, a także „kazaniowego”.
W podsum ow aniu należy stwierdzić, że rozprawa habilitacyjna ks. J. Sokołowskiego,
mimo wielu krytycznych uwag, spełnia minimalne wym ogi stawiane dla osiągnięcia
badawczego wskazywanego jako podstawę do ubiegania się o stopień naukowy doktora
habilitowanego i m ożna j ą uznać za znaczny wkład do rozw oju nauki praw a kanonicznego w
Polsce. W szczególności trzeba podkreślić, że Autor w swojej m onografii stawia pytania, w
związku z tym wykazuje się um iejętnością szukania problemów, zarówno natury ogólnej, jak
i bardzo szczegółowej. Dostrzega także wątki dyskusyjne, a nade wszystko podejm uje się
próby znalezienia ich rozwiązania. Choć nie zawsze proponowane przez niego rozstrzygnięcia
są trafne czy precyzyjne, a także nie ze wszystkimi można się zgodzić, to umiejętność
argumentowania swoich tez, czy bronienia zajętego stanowiska świadczy o możliwości
prowadzenia samodzielnej pracy naukowej.
Natomiast zasygnalizowane kwestie, choć niekiedy są poważne, pozostawiam jedynie
do rozważań i ewentualnie dalszych studiów.
2. O cena pozostałego dorobku naukowego H abilitanta
Ks. J. Sokołowski, poza rozpraw ą habilitacyjną, jest także autorem m onografii pt.
Parafia Osowiec w środowisku społecznym i przyrodniczym, jednakże z uwagi na to, że w
10
dokumentacji dotyczącej postępow ania habilitacyjnego otrzymałem jedynie stronę tytułową
tej publikacji, nie m ogę dokonać jej oceny merytorycznej. Dlatego też ocena pozostałego
dorobku
naukowego
Habilitanta
zostanie
skupiona na opublikow anych
przez
niego
artykułach. Zostały już one wym ienione w przypisie w początkowej części niniejszej recenzji,
dlatego też nie będę odnosił się do każdego z nich z osobna. W śród tych artykułów
dominujące
są dwie
grupy
zagadnień:
prawo
procesowe
i
niewyodrębnione
przez
prawodawcę praw o rodzinne, o czym zresztą sam Autor napisał [zob. art. Instytucja rodziny w
prawie kanonicznym, „Studia nad Rodziną” 17 (2013), nr 1 (32), s. 294],
Publikacje z zakresu praw a procesowego dotyczą przede wszystkim udziału biegłego
w procesie kanonicznym . Analizując tę problematykę Habilitant odnosi się do spraw
sądowych, a w szczególności, tytułów z jakich, sprawy m ogą być do sądu wnoszone, z
uwzględnieniem zarów no przepisów KPK/83, jak i instrukcji procesowej Dignitas connubii,
wydanej w 2005 r. przez Papieską Radę Tekstów Prawnych. Poza wyjaśnieniam i dotyczącymi
spraw, w których udział biegłego jest możliwy, Autor wskazuje także sposoby powoływania
biegłego.
Drugą, szczególną grupę zagadnień stanow ią artykuły odnoszące się do rodziny. Jest
to bardzo ważne, ponieważ ta problem atyka zawsze w Kościele była żywo dyskutowana.
Potwierdzają
to
także
ostatnie
wydarzenia,
zwłaszcza
III
Ogólne
Zgromadzenie
Nadzwyczajne Synodu Biskupów poświęcone rodzinie, w które ks. Sokołowski wraz ze
swoimi publikacjam i wpisuje się, odnosząc się w nich do niezmiennej nauki ewangelicznej i
jasnego stanowiska M agisterium Kościoła.
Poza aktualnością problem atyki badawczej Habilitanta należy podkreślić przede
wszystkim walor naukowy jego publikacji. Są to artykuły logiczne, przem yślane, z wyraźnie
zakreślonym
problem em
badawczym,
wyodrębnionymi
poszczególnym i
wątkami
tematycznymi. Ponadto opublikowane zostały w uznanych i punktowanych czasopismach
naukowych, takich jak: „Prawo Kanoniczne”, czy „Studia nad R odziną”, a więc podlegały
także całej procedurze recenzyjnej, wymaganej przed opublikowaniem tekstu. W ten sposób,
podobnie jak rozpraw a habilitacyjna, która opatrzona została recenzjam i wydawniczymi,
również artykuły naukowe ks. J. Sokołowskiego były już oceniane i w ocenie recenzentów
uznane za godne opublikow ania w tak renomowanych i wysoko punktowanych czasopismach.
Reasumując ocenę dorobku naukowego ks. J. Sokołowskiego, po obronie doktoratu,
należy zauważyć zasługującą na uznanie różnorodność tem atyczną przy jednoznacznie
wyraźnie wskazanych głównych obszarach zainteresowań. Taki dobór tem atów i kierunków
badawczych trzeba ocenić pozytywnie.
11
III.
O cena dorobku organizacyjnego i popularyzatorskiego
Poza dorobkiem stricte naukowym ks. J. Sokołowski je st nie tylko aktywnym
duszpasterzem ,
ale
także
organizatorem
życia
studenckiego.
Potw ierdza to
zarówno
um ieszczony w A utorefe racie (s. 21-22) w ykaz zagranicznych w yjazdów organizow anych dla
studentów W ydziału Praw a Kanonicznego UK SW , w tym siedm iokrotnie do różnych
dykasterii Kurii R zym skiej, ja k i szczegółow e publikow ane spraw ozdania z tych wydarzeń.
Ponadto H abilitant je st członkiem Stow arzyszenia Kanonistów Polskich i uczestniczy w
corocznych zjazdach tego Stowarzyszenia. W 2011 r. brał udział w XIV M iędzynarodow ym
Kongresie Praw a K anonicznego w W arszawie, czynnie uczestnicząc w dyskusji panelowej.
Trzykrotnie był odznaczany: w 2004 r. Nagrodą Rektora U K SW za prom ocję wydziału,
osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i organizacyjne w Uczelni; w 2010 r. Brązowym M edalem
za D ługoletnią Służbę przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz w 2012 r. M edalem
Komisji Edukacji N arodowej za szczególne zasługi dla ośw iaty i wychow ania.
IV.
W nioski końcow e
W całościow ej ocenie stw ierdzam , że przedłożona mi do oceny rozpraw a habilitacyjna
i pozostałe osiągnięcia ks. dra Jarosław a Sokołowskiego spełniają w ym agania określone w
art. 16 ust. 1 i 2 ustaw y z dnia 14 m arca 2003 r. o stopniach naukow ych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. 2003, nr 65, poz. 595 z późn. zm.) oraz w
rozporządzeniu M inistra N auki i Szkolnictw a W yższego z dnia 1 w rześnia 2011 r. w sprawie
kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego. W
konsekwencji popieram dalsze starania H abilitanta do ubiegania się o stopień doktora
habilitowanego.
K i e r o w n ik
Kłledry Kościdwjo Prawj Publknwjo i Konstytucyjnego
ifcs. dr luib. Mirosław Sitarz, prof. KUL
Ks. dr hab. M irosław Sitarz, prof. KUL
12