docZnaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych w psychofizycznym
download 
Reklamacja Transkrypt
Znaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych w psychofizycznym
Wychowanie fizyczne od przedszkolaka do licealisty Znaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych w psychofizycznym rozwoju dzieci i młodzieży mgr Bernadetta Wojtuń–Sikora Uniwersytet Rzeszowski – wychowanie fizyczne „Taniec jest wyrazem potrzeby nurtującej człowieka" /M. Graham/ Taniec istnieje od najdawniejszych czasów. Określa się, iż początkiem form aktywności ruchowej przechodzących już w taniec, jest okres od około 80 tysięcy lat p.n.e. Wówczas to, człowiek żył już w społeczności. Potrafił rozpoznawać otaczającą rzeczywistość, starał się naśladować jej przejawy, zmieniać ją i wyrażać do niej swój stosunek. „Czynił to za pomocą najbardziej naturalnego „instrumentu” jakim było jego ciało”[1]. O początkach tańca świadczą liczne rysunki, malowidła, płaskorzeźby na ścianach skał, jaskiń, świątyń i grobowców. Towarzyszył on różnym obrzędom typu kultowego lub religijnego. Był ważnym czynnikiem organizacyjnym pierwotnych społeczeństw. Zrodziły się min. tańce religijne, ekstatyczne, miłosne, dziękczynne, astronomiczne, weselne, pogrzebowe. Na powstanie tańca miały wpływ różne czynniki: biologiczne, psychologiczne i socjologiczne. Od początków swego istnienia, będąc nieodłącznym czynnikiem egzystencji i kultury człowieka, pełnił w jego życiu istotną rolę. Taniec powstał jako naturalna potrzeba ruchu przy muzyce oraz „uzewnętrznienia swych uczuć za pomocą gestów, ruchów i mimiki”[2]. Zrodził się także z potrzeby odprężenia psychicznego i oderwania od trudów codziennego życia. Stanowił ważny środek rozrywki i zabawy. Uważany jest za pierwszy środek komunikacji międzyludzkiej i tworzenia więzi wspólnoty, jak również swoisty przekaz myśli i emocji za pomocą ruchów oraz szczególny , uniwersalny język porozumienia bez słów. Traktowany jest jako najstarszy rodzaj sztuki i najwcześniejszy przejaw artystycznej działalności człowieka. Ze względu na szczególne miejsce tańca w dziejach kultury ludzkiej, jest on przedmiotem rozważań i badań naukowców różnych dyscyplin jak np. historia, socjologia, teatrologia, choreologia, etnologia, medycyna. Istnieje wiele określeń i teorii dotyczących jego istoty. 11 Bernadetta Wojtuń–Sikora – Znaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych... W Nowej Encyklopedii Powszechnej czytamy: „Taniec, rodzaj sztuki polegającej na odpowiednim zestawieniu następujących po sobie ruchów ciała, powiązanych rytmicznie z towarzyszącą im muzyką”[3]. Wśród innych definicji znajdujemy min. określenia: „Zbiorowe lub indywidualne wyrażanie uczuć, myśli, pojęć, działań i stanów za pomocą rytmicznych ruchów ciała”[4]. „Taniec jest po prostu ruchem w czasie i przestrzeni ”[5]. „Jest poezją ruchu i melodią ciała”[6]. Taniec towarzyszył ludziom przez wszystkie epoki. Zmieniał się jak i jego funkcje, w zależności od warunków społeczno-ekonomicznych i rozwoju społeczeństw. W obecnych czasach tak jak dawniej, odgrywa ważną rolę w życiu człowieka i pełni wiele różnorodnych funkcji jak np. rekreacyjną, widowiskową, estetyczną, zdrowotną czy terapeutyczną. Wykształciły się różne rodzaje tańca, min.: taniec ludowy, historyczny, towarzyski, klasyczny, wyrazisty, wyzwolony, nowoczesny, charakterystyczny. Tańce i ćwiczenia muzyczno-ruchowe, są atrakcyjną i zazwyczaj lubianą formą aktywności ruchowej wśród dzieci i młodzieży wszystkich grup wiekowych. Wszechstronnie i dobroczynnie wpływają na ich rozwój. Ze względu na liczne walory i wartości, prowadzenie zajęć o charakterze muzyczno-ruchowym , jest wskazane i głęboko uzasadnione. Ruch przy muzyce pozytywnie oddziaływuje na biologiczną sferę człowieka: układ krążenia, oddechowy, dokrewny, nerwowy, mięśniowy i kostno – stawowy. Wpływa na wiele funkcji fizjologicznych. W okresie dojrzewania i wzrastania, przyczynia się do korzystnych zmian, w gospodarce hormonalnej i enzymatycznej gruczołów dokrewnych. Pobudza wydzielanie niektórych gruczołów dokrewnych a zwłaszcza endomorfin mając wpływ na odczucia radości, zadowolenia i lekkości. Zwiększa też odporność organizmu na niesprzyjające warunki zewnętrzne środowiska. Ten rodzaj aktywności ruchowej kształtuje sprawność motoryczną, prowadząc do harmonijnego rozwoju organizmu. Angażowane są wszystkie partie mięśniowe i stawy, co ma wpływ na poprawę struktury mięśniowej, oraz zwiększenie ruchomości w stawach. Ma to znaczenie w uzyskaniu stabilizacji układu kostnego. Rozwijane i doskonalone są zdolności motoryczne jak: gibkość, szybkość, skoczność, zwinność i wytrzymałość. Potwierdzeniem tego są min. wyniki badań przeprowadzonych w szkołach Poznania i Gorzowa Wielkopolskiego, obejmujących dziewczęta uczęszczające i nie uczęszczające na zajęcia taneczne, oraz uczennice z klasy sportowej o specjalności LA. Zastosowano osiem prób Eurofitu. Okazało się, że dziewczęta tańczące posiadają wyższą sprawność motoryczną pod względem gibkości, równowagi i wytrzymałości mięśniowej, niż nie tańczące. W porównaniu z uczennicami klasy sportowej dziewczęta tańczące charakteryzuje wyższy poziom gibkości, siły tułowia, szybkości i zwinności. 12 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 6/2006 Tańce i formy muzyczno – ruchowe kształtują prawidłową postawę. Są skutecznym środkiem zapobiegania, zmniejszania a nawet likwidowania wad postawy takich jak np. skolioza, lordoza, kifoza. Stymulują również psychiczną stronę człowieka. Wspomagają sprawność intelektualną, zmniejszają stan napięć stresowych, dają odprężenie i poprawiają samopoczucie. Ułatwiają też procesy adaptacyjne, wypełniają czas wolny. Kształtują poczucie własnej wartości, pewność siebie i samodzielność. Polecane są, jako świetna forma rekreacji ruchowej przynosząca radość, zadowolenie i zabawę, co jest ważne przy zmęczeniu i przeciążeniu umysłowym. Udowodniono, że w takim przypadku bardziej polecany jest wypoczynek czynny, dużo skuteczniejszy od biernego. Badania dowodzą też, iż rekreacja ruchowa aktywizuje prawą półkulę mózgową odpowiadającą między innymi za działalność artystyczną i orientację przestrzenną, co daje odpocząć lewej półkuli, odpowiedzialną za intelektualno-racjonalną stronę człowieka. Istotne są również liczne walory wychowawcze form ruchowych przy muzyce. Są one ważnym czynnikiem integracyjnym grupy. Przyczyniają się do kształtowania i umacniania więzi międzyludzkich. Uczą współdziałania, współodpowiedzialności, solidarności, zdyscyplinowania, otwartości i komunikatywności. Kształtują upodobania, zainteresowania, pasje. Wpływają na kulturę osobistą. Umożliwiają samorealizację i budowanie własnej indywidualności. Są źródłem wielu przeżyć artystycznych zarówno dla osób tańczących, jak i oglądających widowisko taneczne. Jest to też rodzaj wychowania dla odbioru kultury tanecznej oraz przygotowania do takiej aktywności w przyszłości. Podstawowym założeniem współczesnej polskiej pedagogiki, jest wykształcenie i wychowanie człowieka twórczego. Za najlepszą metodę uważa się kształcenie i nauczanie muzyczno-ruchowe, rozwijające inwencję twórczą, kreatywność i praktyczną działalność artystyczną. Obejmuje ono zarówno dział wychowania ruchowego jak i muzycznego. Wchodzi w zakres wychowania estetycznego, wychowania przez sztukę. Wpływa na podniesienie zarówno kultury ruchowej jak i muzycznej, rozwija muzykalność i taneczność, pozwala poznać różne style tańca oraz formy taneczno-gimnastyczne. Zajęcia o charakterze muzyczno-ruchowym, mają znaczny wpływ na osobowość ćwiczących. Rozwijają wrażliwość emocjonalną, poczucie piękna i estetyki, zdolność ekspresji i improwizacji ruchowej. Stanowią często własną naturalną i niewymuszoną wypowiedź przez ruch przy muzyce. Wpływają na świadomość ciała i ruchu, orientację czasowo-przestrzenną, szybkość reakcji, koordynację i pamięć ruchową. Nieodłącznym elementem w nauczaniu muzyczno-ruchowym jest muzyka. To dzięki niej tańce i formy taneczno-gimnastyczne wyróżniają się wśród różnych rodzajów aktywności ruchowej i nabierają szczególnego znaczenia w pracy z dziećmi i młodzieżą. „Muzyka oddziaływuje na zmysły, wyobraźnię, zaspokaja potrzeby ruchowe człowieka, wywołuje emocje i dostarcza swoim odbiorcom wielu estetycznych wrażeń”[7]. Niejednokrotnie stwierdzono, że ruch wykonywany przy muzyce mniej męczy i mobilizuje do większego wysiłku fizycznego. Właściwie 13 Bernadetta Wojtuń–Sikora – Znaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych... dobrana i połączona z ruchem, wspomaga i stymuluje go, porządkuje pod względem czasowo-przestrzennym oraz dokładności i obszerności. Wpływa również na dyscyplinę ćwiczących i wprowadza ich w określony nastrój. Przejmuje często funkcję kierowania wykonywanym ruchem, co ułatwia prowadzącemu pracę, pozwalając na indywidualizację i korektę błędów. Dyktuje właściwe tempo wykonywania ruchu, sposób wykonania, słabsze lub mocniejsze impulsy ruchowe w zależności od jej zmian dynamicznych, oraz wyraz i ekspresję. Podstawowym czynnikiem muzyki jest rytm, regulujący przebieg dźwięków w czasie. Słowo to, wywodzi się z greckiego słowa „rythmos” co oznacza wszelką miarowość w czasie i przestrzeni. Rytm muzyczny jest podstawą do rozwijania rytmu ruchowego. Już dawno, spostrzeżono, że siła tańca ukryta jest przede wszystkim w rytmie. „Marszowy czy taneczny rytm ma pewną władzę nad nami. Jeśli fizycznie mu nie ulegamy to jednak poddaje się nasza wyobraźnia”[8]. Rytmiczna muzyka pozwala łatwiej wyczuć odcinki czasowe, dzięki czemu łatwiej jest odpowiednio dostosować ruchy do rytmu dyktowanego przez muzykę. Ważny jest umiejętny dobór muzyki do zamierzonych treści nauczania, ponieważ wpływa to niewątpliwie na dobry poziom zajęć, jak również na odpowiedni, wytworzony przez muzykę nastrój ćwiczących. Przy omawianiu roli ćwiczeń muzyczno-ruchowych i tańców w rozwoju dzieci i młodzieży, należy wspomnieć o leczniczych walorach muzyki. Muzyka lepiej niż słowo czy obraz, wpływa na emocjonalną sferę człowieka. Może uspakajać, usypiać, rozluźniać jak również aktywizować, ożywiać, mobilizować i działać antydepresyjnie. Kontakt dzieci z muzyką określić można jako „wentyl dla spiętrzonych emocji negatywnych”. „Przyspieszenie tempa w muzyce pobudza energię wyrażającą się w przyspieszonym ruchu, co nasila emocje dzieci; zwalniające tempo osłabia energię i emocje”[9]. Pod wpływem muzyki następują zmiany fizjologiczne w organizmie. Piszą o tym liczni badacze m.in. M. Janiszewski. Stwierdza on, „że reakcje emocjonalne na bodźce muzyki, przejawiające się uaktywnieniem motoryki, wywołują w organizmie zmiany wewnętrzne uwidaczniające się w pomiarach tętna, ciśnienia tętniczego krwi, pracy serca, reakcji skórno-galwanicznych, parametrów oddychania i innych”[10]. Muzyka łagodzi lęki i towarzyszące temu zjawiska jak: nadmierne przyspieszenie pracy serca i oddechu, pocenie się, obniżanie progu bólu, zmniejszanie odporności, podwyższanie hormonów stresu. W chirurgii wyciszenie pacjenta pod wpływem muzyki przyczynia się do podawania mniejszej dawki środków przeciwbólowych oraz dawki narkozy. U takich osób zaobserwowano szybsze gojenie się ran. E. Galińska również donosi o zmianach parametrów fizjologicznych pod wpływem muzyki, oraz o obniżeniu lęku i poprawie stanu psychicznego. Podobnie jak muzyka tak i ruch przy muzyce posiada cenne właściwości lecznicze i terapeutyczne. Wykorzystywane to jest m.in. w rehabilitacji w zakresie kinezyterapii oraz w psychoterapii. Dziedzina zajmująca się leczniczym aspektem 14 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 6/2006 tańca to choreoterapia, inaczej zwana terapią tańcem. Stosowana jest w celu poprawy czy też ochrony stanu psychofizycznego człowieka. Umożliwia rozładowywanie nagromadzonych napięć psychofizycznych i stresu, oraz odblokowywanie i wyrównywanie przepływu energii. Rozwija świadomość i zdolności wyrażania uczuć tzw. inteligencję emocjonalną. Poprawia relacje z ludźmi i samopoczucie w grupie i akceptację siebie. Regeneruje i integruje psychikę i ciało. W publikacji „Terapia dzieci muzyką, ruchem, mową” autorka J. Stadnicka pisze, iż formy muzyczno-ruchowe o charakterze terapeutycznym „stwarzają warunki do polisensorycznego pobudzenia – angażują słuch, wzrok, dotyk, ruch – dostarczając dziecku kompensującej satysfakcji lub wpływając na nie korygująco”. Donosi ona także o tym, że „terapia jako specjalna strategia wychowawcza wobec dzieci z deficytami percepcji, świadomości i ekspresji oraz w odniesieniu do dzieci, u których nastąpiło zaburzenie ładu psychicznego wskutek zakłóceń relacji potrzeb i ich realizacji, staje się zabiegiem coraz częściej pożądanym”. Muzykoterapeuta Ch. Schwabe stwierdza, iż melodyczno-rytmiczne formy ruchu aktywizują emocje i umożliwiają bezpośrednie przeżywanie, rozwiązują psychofizyczne napięcia i ułatwiają interakcje w grupie. W terapii tańcem nie chodzi o świetne umiejętności taneczne, piękny ruch, ale o indywidualne odczuwanie i wyrażanie siebie oraz spotkanie z drugim człowiekiem i grupą. Terapia tańcem i ruchem może być stosowana zarówno w aspekcie klinicznym jak również rekreacyjnym w ramach profilaktyki i osobistego rozwoju człowieka. Wykorzystywana jest w pracy z dziećmi i młodzieżą z różnymi zaburzeniami psychicznymi jak np. upośledzenie umysłowe, depresja, schizofrenia, nerwica. Znajduje także zastosowanie w zajęciach z dziećmi niewidomymi, głuchymi, autystycznymi, z zespołem Downa, porażeniem mózgowym, nadpobudliwością ruchową czy też zaburzeniami odżywiania. W Polsce zajęcia o charakterze tanecznym i muzyczno-ruchowym dla dzieci i młodzieży odbywają się przede wszystkim w Domach i Centrach Kultury, Osiedlowych Klubach, Pałacach Młodzieży, Klubach Fitnesu, a także w szkołach. Ze względu na swe niepodważalne znaczenie taniec i formy muzyczno-ruchowe wchodzą już od dawna w zakres programów wychowania fizycznego szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Stanowią jedną z atrakcyjniejszych form kultury fizycznej, prowadzonych w ramach lekcji WF i zajęć pozalekcyjnych. Dział programowy o nazwie „Rytm – Muzyka – Taniec” obejmuje następującą tematykę: polskie tańce narodowe i regionalne, tańce innych narodów, towarzyskie, nowoczesne, ćwiczenia i zabawy rytmiczne, improwizację ruchową oraz formy gimnastyczno-taneczne jak: gimnastykę artystyczną, jazzową, aerobik, callanetics i stretching. To bardzo bogaty i szeroki wachlarz propozycji, możliwy do realizacji w szkołach przez nauczycieli WF. Ogólnie dzieci i młodzież akceptują wszelkie formy ruchowe przy muzyce oraz chętnie uczestniczą w takich zajęciach. Mimo to, 15 Bernadetta Wojtuń–Sikora – Znaczenie tańca i form muzyczno-ruchowych... tego typu zajęcia prowadzone są w szkołach rzadko i w niewystarczającym stopniu. Świadczą o tym, m. in. wyniki ogólnopolskich badań ankietowych, na temat realizacji działu „Rytm – Muzyka – Taniec” w ramach lekcji WF i zajęć pozalekcyjnych. Także w rzeszowskich szkołach przeprowadzona została przeze mnie ankieta oraz seria wywiadów wśród nauczycieli WF, co dopełnia ogólny obraz nauczania muzyczno- ruchowego. Najczęściej podawanymi powodami słabej realizacji form ruchowych przy muzyce są: brak uzdolnień i należytego przygotowania nauczycieli w zakresie muzyczno-tanecznym oraz specyfika i trudność prowadzenia takich form a zwłaszcza tańców. Zazwyczaj w szkołach wprowadza się aerobik, ćwiczenia taneczno – rytmiczno – gimnastyczne oraz elementy tańców nowoczesnych jak: fanky jazz, hip – hop, disco. Chcąc zachęcić uczniów do aktywnego uczestnictwa w takich formach ruchowych, nauczyciel powinien uwzględniać zainteresowania muzyczne i taneczne podopiecznych, sięgać po lubianą i aktualną muzykę, nauczać ciekawych, nowoczesnych i modnych elementów ruchowych. Poza polonezem, przydatnym do uroczystości szkolnych, polskie tańce narodowe i regionalne realizowane są w niewielkim zakresie, co jest dużym błędem. Przekazując bowiem wiedzę i umiejętności z tej dziedziny, przyczyniamy się do upowszechniania i szanowania rodzimego folkloru, a tym samym tradycji i kultury narodowej. Często dzieci i młodzież uważają, że tańce ludowe są nudne, staromodne a nawet śmieszne. Warto jednak próbować zmieniać tę stereotypową opinię, poprzez odważne i konsekwentne wprowadzanie tego rodzaju tańców do zajęć, a także znalezienie odpowiedniej interesującej dla uczniów formy przekazu. Ważny jest również dobór właściwej muzyki, dobry pokaz, oraz nauczanie nietrudnych ale zachęcających do aktywności kroków, figur i układów tanecznych. Niezadowalające jest także nauczanie tańców towarzyskich. Realizacja tego bloku programowego, pozwoliłaby uczniom poznać podstawy tańców towarzyskich, co w przyszłości niejednokrotnie byłoby przydatne. Coraz częściej tańce te traktowane są w życiu dorosłym, jako ważna część etykiety kulturalnej człowieka. Zazwyczaj zajęcia ruchowe przy muzyce, cieszą się większym zainteresowaniem wśród dziewcząt. Chcąc zachęcić chłopców do takich form ruchu, warto proponować im min. ćwiczenia gimnastyczno – rytmiczno – taneczne wyrabiające siłę, odwagę, zwinność i kondycję. Dziewczęta wolą ćwiczenia bardziej taneczne, kształtujące plastykę i płynność ruchu oraz gibkość. W szkołach, w ramach zajęć pozalekcyjnych o charakterze tanecznym, działają różne grupy i zespoły tańca nowoczesnego, towarzyskiego, ludowego, gimnastyki artystycznej i cheerleaders. Prezentacja ich programu artystycznego na różnych uroczystościach szkolnych, środowiskowych oraz przeglądach i festiwalach, przynosi wiele satysfakcji i zadowolenia wykonawcom. Jest to także, bodziec mobilizacyjny do dalszej pracy i coraz lepszych jej efektów. Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy stwierdzić, iż taniec i ćwiczenia muzyczno – ruchowe mają niepodważalne, wielopłaszczyznowe znaczenie 16 CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 6/2006 w rozwoju dzieci i młodzieży. Trzeba mieć nadzieję, że w przyszłości, te wartościowe formy aktywności ruchowej, będą znajdowały wciąż nowych zwolenników i propagatorów, spełniały oczekiwania młodych ludzi oraz zajmowały w ich życiu ważne miejsce. Bibliografia: 1. I. Turska „Krótki zarys historii tańca i baletu” PWM, Kraków, 1983 2. I. Turska „Spotkanie ze sztuką tańca”, PWM S.A., 2000 3. „Nowa Encyklopedia Powszechna”, PWN, Warszawa, 1996 4. Myers Neues Lexsikon, Lipsk, 1964 5. Kwartalnik ,,Dialogue – USA”, Ambasada Amerykańska, Warszawa, nr 1, 1979 6. O. Kuźmińska ,,Piękno ruchu taneczno – gimnastycznego” Wydawnictwo „SENS”, Poznań 1996 7. J. Stadnicka „Terapia dzieci muzyką, ruchem, mową”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998 8. K. Wróblewska „Psychologia rekreacji, czyli jak poprawić swoje samopoczucie?” Kultura Fizyczna 11/12 2004 9. M. Nowak „Gimnastyka przy muzyce w szkole” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1995 10. W. Tomaszewski „Człowiek tańczący”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991 11. M. Młodzikowska, Cz. Tukiendorf „Formy muzyczno – ruchowe w szkolnym wychowaniu fizycznym” Wydawnictwo AWF, Warszawa 1985 12. M. Brzozowska – Kuczkiewicz „Emil Jaques–Dalcroze i jego rytmika” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991 13. M. Wiszniewski „Uzdrawiający taniec” Studio Astropsychologii, Białystok 2003 14. M. Kania „Taniec w życiu człowieka”, Lider nr.171, 2005 17
