docNiemcy a kryzys w strefie euro - Instytut Gospodarki Międzynarodowej
download 
Reklamacja Transkrypt
Niemcy a kryzys w strefie euro - Instytut Gospodarki Międzynarodowej
Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach rogramu edukacji ekonomicznej Marcin Złoty Niemcy a kryzys w strefie euro Praca podyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadzw. UŁ w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Łódź 2016 Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................... 2 Rozdział I. Charakterystyka gospodarki Niemiec ................................................................ 5 1.1 Produkt krajowy brutto ................................................................................................ 5 1.2 Inflacja – CPI ............................................................................................................... 7 1.3 Bezrobocie ................................................................................................................... 8 1.4 Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych .................................................... 10 1.5 Sytuacja fiskalna ........................................................................................................ 11 Rozdział II. Handel zagraniczny Niemiec ............................................................................ 14 2.1 Wymiana handlowa ........................................................................................................ 14 2.2. Udział w światowej produkcji ....................................................................................... 19 2.3. Otwartość gospodarki .................................................................................................... 20 Rozdział III. Innowacyjność gospodarki niemieckiej ......................................................... 22 3.1. Środowisko naukowe w Niemczech ............................................................................. 22 3.2 Nakłady na B+R ............................................................................................................. 25 3.3 Polityka patentowa ......................................................................................................... 27 Podsumowanie ........................................................................................................................ 29 Bibliografia ............................................................................................................................. 30 Spis tabel i wykresów ............................................................................................................. 32 2 Wstęp Utworzenie unii gospodarczej i walutowej było jednym z kluczowych wyzwań dla powołanej w latach dziewięćdziesiątych XX wieku Unii Europejskiej. Możliwość integracji na płaszczyźnie polityki walutowej stanowiła dużą zachętę dla państw Starego Kontynentu, które były świadome korzyści dla przepływów i inwestycji w przypadku wyeliminowania ryzyka kursowego. Istotnym dniem w historii unii gospodarczej i walutowej był 1 grudnia 1969 roku, kiedy kanclerz RFN - Willy Brandt, podczas szczytu głów państw w Hadze zaprezentował koncepcję powołania Unii Walutowej. Zaprezentowana propozycja spotkała się z akceptacją szefów rządów. W 1970 roku przedstawiono plan Wernera, który ukazał etapy, przez jakie należy przejść, aby stać się członkiem UGiW. Kolejny niemiecki akcent w tworzeniu idei strefy euro był widoczny, gdy kanclerz Niemiec - Helmut Schmidt, zaproponował utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego, mającego zabezpieczyć stabilność całej strefy. Niemcy, jako główny inicjator tworzenia strefy euro chcieli powołania tego ugrupowania, gdyż zdawali sobie sprawę z tego, że dzięki unii walutowej będzie możliwe ugruntowanie ich silnej pozycji w Europie1. Prym Niemiec nie tylko był widoczny w historii, lecz także jest dostrzegalny dzisiaj. Pomimo równości państw w Unii Europejskiej i UGiW nie trudno zaobserwować dominację Niemiec, od których w głównej mierze zależny jest kształt strefy euro. Do początku XXI wieku, strefa euro funkcjonowała bardzo dobrze i z każdym rokiem rosła w siłę. Działo się także dlatego, że w tym czasie UGiW sprzyjała dobra koniunktura. Odbudowująca się gospodarka światowa, po załamaniu w latach 70. XX wieku, zaczęła się rekonstruować, co umożliwiało powiększanie bogactwa jej członkom. Pierwszym prawdziwym sprawdzianem wytrzymałości UGiW, jak i krajów członkowskich był kryzys, który rozpoczął się na kontynencie amerykańskim. W 2007 roku w Stanach Zjednoczonych zaczęły nasilać się zawirowania na rynku nieruchomości. W momencie uświadomienia sobie, że duża liczba kredytów hipotecznych jest niemożliwa do spłacenia, (gdyż udzielono je osobom o niewystarczającej zdolności kredytowej), zaczęły pojawiać się duże napięcia w systemie bankowym. Ze względu na fakt, iż rynki finansowe są mocno ze sobą zintegrowane, nowo powstałe naprężenia przeniosły się na inne kontynenty, w tym także do Europy. Coraz gorsza sytuacja ekonomiczna gospodarki 1 J. Ciesielska-Klikowska, Francja i Niemcy w procesie powstawania Unii Gospodarczej i Walutowej Unii Europejskiej, Rocznik Integracji Europejskiej 2009, nr 3, s. 156 3 światowej oraz problemy na rynkach finansowych zepchnęły strefę euro w sporą recesję. Zadłużenie sektora publicznego w państwach strefy euro zaczęło napawać niepokojem podmioty rynków finansowych. Krytycznym punktem okazał się moment, w którym Grecja pod koniec 2009 roku ujawniła rzeczywisty deficyt budżetowy i dług publiczny. Podane wartości zdecydowanie różniły się od wcześniej publikowanych statystyk. Taka sytuacja wpłynęła na pogorszenie wizerunku Grecji, jak i innych krajów z południa Europy (które także borykały się z problemami o podłożu fiskalnym) oraz reszty państw europejskich2. Tło tych wydarzeń jest możliwością miarodajnego sprawdzenia, na ile lider strefy euro poradził sobie z światowym załamaniem gospodarczym. Poszczególne rozdziały opracowania skupią się na opisaniu kondycji głównych sektorów gospodarki, aby ocena sytuacji ekonomicznej Niemiec była jak najbardziej wiarygodna i rzetelna. Celem badawczym pracy jest przedstawienie sytuacji gospodarczej Niemiec podczas kryzysu finansowego oraz zawirowań w strefie euro. Opracowanie ma na celu przedstawienie i scharakteryzowanie czynników wpływających na stabilność niemieckiej gospodarki. Potencjał ekonomiczny państw najlepiej sprawdzać podczas trudności i recesji całej gospodarki światowej. Ostatnie dwa kryzysy są dobrym polem badawczym do przeprowadzenia opisywanej analizy. 2 NBP, Kryzys w strefie euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, www.nbp.pl [02 III 2016] 4 Rozdział I. Charakterystyka gospodarki Niemiec Niemcy są państwem federacyjnym leżącym w Europie Środkowej nad Morzem Północnym i Bałtyckim. Całe państwo składa się z 16 landów – czyli tzw. krajów związkowych. Stolicą Niemiec jest Berlin3. Powierzchnia kraju wynosi 357 tysięcy kilometrów kwadratowych4. Niemcy są zamieszkiwane przez 80 milionów mieszkańców, co czyni to państwo najludniejszym w całej Unii Europejskiej. Niemcy są kluczowym państwem pod względem gospodarczym w Europie i na świecie. Państwo te jest członkiem strefy Schengen i strefy euro. Należy też do OECD, ONZ, G8 jak i G205. Niemcy są ekonomicznym liderem Unii Europejskiej i jedną z najbardziej kluczowych gospodarek na świecie. Charakterystyka tego państwa pozwoli wskazać, jakie ekonomiczne determinanty gwarantują stabilność gospodarczą i ciągły wzrost produktywności. Aby praca mogła w jak najlepszy sposób opisać sytuacje gospodarczą Niemiec przedstawione zostały różnorodne wskaźniki ekonomiczne. Poziom nominalnego produktu krajowego brutto opisuje ogólny poziom potencjału wytwórczego kraju. PKB per capita ukazuje, jak zamożny jest przeciętny mieszkaniec Niemiec. Ogólny poziom cen dóbr i usług został wyrażony w najbardziej popularnym wskaźniku inflacyjnym – Consumer Price Index. Sytuację rynku pracy pokazuje poziom bezrobocia. Wiarygodność całego kraju ujęto w oprocentowaniu rządowych obligacji. 1.1 Produkt krajowy brutto W 2014 roku Niemcy wyprodukowały towarów i usług na kwotę 3,9 biliona dolarów. Jest to wartość najwyższa w Unii Europejskiej, a w ujęciu całego świata jest to czwarta wielkość6. Wykres 1 pokazuje wartości Produktu Krajowego Brutto w przedziale lat 20062014. 3 Oficjalny portal Unii Europejskiej, Niemcy, www.europa.eu, [7 II 2016] 4 Encyklopedia PWN, Niemcy, www.encyklopedia.pwn.pl/haslo/Niemcy;4169110.html, [7 II 2016] 5 World Adventure, Niemcy, www.world-adventure.net, [6 II 2016] 6 International Monetary Fund, Germany, www.imf.org, [7 II 2016] 5 Wykres 1. Produkt Krajowy Brutto Niemiec (bln USD) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: https://www.imf.org, World Economic Outlook Database, [15 V 2016] W badanym okresie, największy spadek produkcji w Niemczech przypada na lata 2009 i 2010. Sytuacja podyktowana kryzysem znacząco zmniejszyła aktywność gospodarczą na całym świecie. Spadek produkcji krajowej ma przyczynę w znaczącym spadku popytu na niemieckie produkty, głównie ze strony krajów Unii Europejskiej, które ze względu na wzrost bezrobocia znacząco zredukowały konsumpcję. Duża pomoc finansowa udzielona Grecji ustabilizowała sytuację na rynku, gdyż w kolejnych latach widoczny jest wzrost produkcji. Już w 2011 roku, wzrost liczony do roku poprzedniego wynosi prawie 10%. Co prawda PKB w roku 2012 zanotowało sześcioprocentowy spadek, jednak w perspektywie kolejnych lat widać, że w 2012 roku wystąpiło odbicie po tendencjach spadkowych, gdyż wzrost produkcji gospodarczej w Niemczech powrócił do trendów wzrostowych. Lata 2013 i 2014 przynoszą coraz większe wartości PKB, kolejno 3,8 i 3,9 bln dolarów. Taka sytuacja wywołana została w dużej mierze przez wzrost eksportu netto, znaczący spadek bezrobocia, a co za tym idzie większej konsumpcji w krajach Unii Europejskiej. 6 PKB per capita jest wskaźnikiem, który wskazuje ile produktu krajowego brutto przypada na jednego mieszkańca danego kraju. Czym większa wartość tego wskaźnika, tym dobrobyt jest większy. Wykres 2 przedstawia wielkość tego miernika. Wykres 2. PKB per capita w Niemczech, 2006-2014 (USD) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: https://www.imf.org, World Economic Outlook Database, [15 V 2016] Do czasu kryzysu wielkość PKB per capita nieprzerwanie rosła. Wielkość produkcji przypadająca na przeciętnego Niemca w 2006 roku wyniosła 36 tysięcy dolarów. Dwa lata później omawiana wartość wynosiła już blisko 46 tys. Na skutek kryzysu, omawiany wskaźnik spadł w 2009 roku do poziomu 41,9 tysięcy USD. Od tego czasu można znów zaobserwować tendencję sprzed kryzysu, tj. rosnącą. W ostatnim badanym roku PKB per capita w Niemczech zbliżyło się do wielkości 47,7 tysięcy dolarów USD. 1.2 Inflacja – CPI Ogólny poziom inflacji w Niemczech w ostatnich latach był umiarkowany, a nawet niski - nawet za niski. Wykres 3 przedstawia ogólny poziom cen w Niemczech na przestrzeni lat 2006-2014. 7 Wykres 3. Poziom inflacji w Niemczech w latach 2006-20014 (w %) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [9 II 2016] Na przestrzeni kryzysu inflacja z poziomu 1,1% w 2010 roku zwiększyła się i wyniosła ponad 2% w roku 2012. Taki wzrost pomógł podwyższeniu wielkości PKB, gdyż inflacja pobudza mechanizmy inwestycyjne całej gospodarki. Okres stabilizacji pokryzysowej znowu obniżył wielkość inflacji, jednakże nie do tak niskiego poziomu jak w przypadku 2009 roku, lecz do poziomu 0,8%. Taki poziom inflacji w Niemczech jest czynnikiem, który nie napawa optymizmem reszty państw strefy euro, które zależne są od naszych sąsiadów. Poziom ten zbyt mocno hamuje wzrost całej strefy i tworzy problem posługiwania się tą samą walutą. Potrzeba inflacji w Niemczech wynika z faktu, że tylko wtedy inne państwa będą mogły skupić się na różnicach w konkurencyjności, co pomogłoby zmniejszyć bezrobocie w innych gospodarkach i w samych Niemczech7. 1.3 Bezrobocie Sytuacja rynku pracy w Niemczech jest bardzo dobra. Wykres 4 pokazuje kształtowanie się stopy bezrobocia w omawianym okresie. 7 Niska inflacja w Niemczech zagraża unii walutowej, www.obserwatorfinansowy.pl, [11 II 2016] 8 Wykres 4. Poziom bezrobocia w Niemczech w latach 2006-20014 (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [9 II 2016] Bezrobocie z roku na rok się zmniejsza. Większość państw Unii Europejskiej po wybuchu kryzysu odnotowywało poziom bezrobocia w wartościach dwucyfrowych. Kraje Południa Europy (np. Hiszpania czy Grecja), zarejestrowały prawie ¼ siły roboczej bez zatrudniania, a w przypadku ludzi w wieku do 24 roku życia była to prawie połowa8. Należy stwierdzić, że Niemcy posiadają sytuację na rynku pracy bliską podręcznikowej. W omawianym okresie, porównując pierwszy badany rok z ostatnim, można zauważyć, że liczba ludzi pozostających bez pracy spadła o połowę. Każdy rok przynosi spadek bezrobocia, nie ma mowy o stabilizacji czy wzroście. Niskie bezrobocie w 2011 i 2012 roku jest także czynnikiem, który doprowadził do szybkiego i dużego wzrostu wcześniej omawianego PKB. W 2013 roku wartość bezrobocia na poziomie 5,3% daje Niemcom dwukrotnie mniejszą wartość od średniej całej Unii Europejskiej. Rok później Niemcy osiągnęli poziom bezrobocia na równym poziomie 5%. Nasi sąsiedzi także dobrze wyglądają w zestawieniu z główną potęgą gospodarczą – Stanami Zjednoczonymi. Niemcy mają mniejsze bezrobocie o 2 punkty procentowe niż USA9. Mniejsze bezrobocie na świecie ma tylko Japonia, gdzie odsetek ludzi pozostających bez pracy wynosił 3,8% w omawianym roku. Taka sytuacja, która obecnie daje niskie bezrobocie w kraju jest wynikiem świetnych reform, które zostały przeprowadzone. Na przestrzeni lat 2002 i 2005, za naszą zachodnią granicą podjęto gruntowne reformy rynku pracy. Zmiany dotyczyły przekształcenia całego systemu świadczeń socjalnych oraz 8 Ł. Komuda, Niemieckich mistrzów przepis na niskie bezrobocie , www.rynekpracy.org, [12 II 2016] United States Department of Labor, Labor Force Statistics from the Current Population Survey, www.data.bls.gov, [11 II 2016] 9 9 aktywizacji ludności. Działania w głównej mierze zostały skierowane do osób bezrobotnych i najbardziej potrzebujących. Domeną tejże reformy przeświecała zasada „przede wszystkim praca”. Innymi reformami, które wspierały nowo wprowadzone reguły, były zmiany w zakresie przechodzenia na emeryturę10. Istotną kwestią były reformy gwarantujące zatrudnianie osobom, które nie chcą się kształcić na poziomie szkół wyższych. Dla tej grupy istnieje gwarancja, że po ukończonej edukacji w szkole zawodowej, najlepsi uczniowie mają pewność otrzymania zatrudnienia w miejscu pracy, gdzie odbywali praktyki zawodowe 11. Szereg innowacji w prowadzonej polityce pracy odniósł duży sukces, którego skutki widać obecnie na niskich wskaźnikach wielkości bezrobocia. Nie należy zapominać także o tym, że ścieżka „łatwego zatrudnienia” w Niemczech jest także wynikiem starzenia społeczeństwa, które w sposób naturalny zwalnia miejsce młodym. 1.4 Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych Miarodajnym wskaźnikiem mówiącym o kondycji gospodarczej kraju jest oprocentowanie obligacji rządowych danego kraju. Wykres 5 przedstawia oprocentowanie omawianych papierów wartościowych. Wykres 5. Oprocentowanie obligacji skarbowych w Niemczech w latach 2006-20014 (%) Źródło: www.tradingeconomics.com/analytics/plans.aspx?source=chart, [8 II 2016] W przypadku Niemiec oprocentowanie omawianych papierów wartościowych było prawie zawsze na niskim poziomie. Fakt ten świadczy o dużej stabilności gospodarczej kraju. Działa tu proste prawo rentowności zainwestowanego kapitału, które jest proporcjonalne 10 11 M. Knuth, Reformy rynku pracy i „cud zatrudnienia” w Niemczech, www.eesc.europa.eu, [12 II 2016] Ł. Komuda, Niemieckich mistrzów…, www.rynekpracy.org, [12 II 2016] 10 w stosunku do podjętego ryzyka. Kryzys finansowy z 2007 roku przyniósł podwyższenie oprocentowania obligacji skarbowych powyżej 4%. W 2009 roku nastąpiło ustabilizowanie i pewnego rodzaju zażegnanie tego kryzysu. Wkrótce po tym, w momencie rozpoczęcia problemów strefy euro, rentowność tych papierów zaczęła się podwyższać, ale niewiele. Drobny wzrost oprocentowania obligacji do poziomu powyżej 3% wywołany był głównie dużą niewiadomą, co do dalszego funkcjonowania strefy euro. Sytuacja ta pokazuje, że zawirowania w UGiW szybko zostały zniwelowane przez całą niemiecką gospodarkę, gdyż już od końca 2011 roku, rentowność tych papierów wartościowych zaczęła spadać. W kolejnych latach wartość ta systematycznie obniżała się i uzyskała wartość niewiele ponad 1% na przełomie lat 2012 i 2013. Aby nakreślić tło dla tej sytuacji, warto przedstawić oprocentowanie greckich papierów wartościowych. W czasie wybuchu kryzysu, greckie obligacje były oprocentowane na poziomie 14%12. W tym czasie Niemcy proponowali niewiele ponad 3% swoim deponentom za ulokowane środki (i spokojnie znajdowali nabywców na swoje obligacje). 1.5 Sytuacja fiskalna Aby dobrze ocenić stan niemieckiej gospodarki, nie można pominąć kwestii kondycji budżetu czy stanu finansów publicznych. Zwróćmy uwagę na poziom budżetu Niemiec. Wykres 6 przedstawia sytuację budżetową Niemiec w omawianym przedziale czasu. Wykres 6. Saldo budżetowe Niemiec, 2006-2014 (%PKB) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [9 II 2016] 12 Opracowanie własne na podstawie: www.tradingeconomics.com/analytics/plans.aspx?source=chart, [8 II 2016] 11 Zgodnie z kryteriami konwergencji, stan budżetu państwa nie powinien doprowadzić do sytuacji w której deficyt przekroczyłby poziom 3% PKB. Jest to przyjęta granica, która wspomaga nas w ocenie tego, czy poziom budżetu państwa jest na dobrym poziomie. Przed kryzysem, w 2006 roku Niemcy odnotowały niski deficyt w wielkości 1,6%. Kolejne dwa lata ukazały sytuację, w której budżet wahał się w okolicach równowagi. Skutki amerykańskiego kryzysu widoczne są w 2009 i 2010 roku, kiedy deficyt przekroczył konwergencyjny poziom. Rozpoczynające się problemy strefy euro nie wpłynęły w żaden sposób na uzyskanie równowagi budżetowej. Już w 2011 roku deficyt zmniejszył się o 3 punkty procentowe w stosunku do roku poprzedniego. Kolejne dwa lata ukazują prawie stan równowagi, gdyż wartość deficytu jest tak mała, że można ją traktować jako stabilizację. W 2014 roku obserwujemy nadwyżkę budżetową w wielkości 0,3%. Kolejną istotną kwestią związaną z sytuacją fiskalną Niemiec, jest zadłużenie publiczne. Dług publiczny jest łącznym, nominalnym zadłużeniem wszystkich podmiotów sektora finansów publicznych13. Wykres 7 przedstawia zestawienie omawianych wartości. Wykres 7. Zadłużenie publiczne Niemiec, 2006-2014 (%PKB) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: https://www.imf.org, World Economic Outlook Database, [15 V 2016] 13 Encyklopedia PWN, Dług publiczny, www.encyklopedia.pwn.pl/haslo/dlug-publiczny;3893065.html, [9 II 2016] 12 Kryteria konwergencji z Maastricht przedstawiają optymalny dług publiczny jako 60% PKB. W ostatnich 10 latach Niemcy najbliżsi byli tej wartości w 2007 roku, kiedy zadłużenie publiczne wynosiło prawie 65%. Kolejne lata wykazywały wzrost. Maksymalna wielkość długu przypada na 2010 rok, kiedy obecne były skutki kryzysu finansowego oraz kiedy rozpoczęły się problemy w strefie euro. Większe zadłużenie od Niemiec mają Stany Zjednoczone oraz Japonia. W odniesieniu do PKB, dług Niemiec jest porównywalny do większości gospodarek wysoko rozwiniętych. Względnie wysoki poziom zadłużenia wynika z kwestii struktury demograficznej społeczeństwa, które się starzeje14. W związku z tym obsługa systemu emerytalnego oraz opieki zdrowotnej jest bardzo wysoka. Jednakże należy stwierdzić, że gospodarka niemiecka dobrze bilansuje swój budżet pomimo trudnej demograficznej sytuacji. Zadłużenie publiczne od 2012 roku systematycznie spada. W 2014 roku omawiana wartość osiągnęła 75%. Przedstawione w tym rozdziale wskaźniki ekonomiczne, w badanym okresie pokazują stabilność niemieckiej gospodarki. PKB całościowe, jak i liczone na mieszkańca cały czas rośnie. Wyjątkiem jest 2009 rok, kiedy Niemcy zanotowały spadek produkcji. Jednakże od roku 2010 widoczny jest powrót do tendencji rosnącej. Pozytywem jest poziom bezrobocia, który cały czas się pomniejsza. Oprocentowanie obligacji rządowych na poziomie 2% pokazuje dobrą kondycję niemieckiej gospodarki. Sytuacja fiskalna państwa także dobrze się prezentuje. Zadłużenie publiczne od 2010 roku maleje, co potwierdza ciągły wzrost niemieckiej koniunktury po kryzysie. 14 Forbes, Niemcy: kraj o ponurej przyszłości, www.forbes.pl, [9 II 2016] 13 Rozdział II. Handel zagraniczny Niemiec Chcąc pełnego wyjaśnienia dobrej kondycji niemieckiej gospodarki podczas zawirowań w strefie euro należy zwrócić uwagę również na handel zagraniczny tego państwa. Miernikami w badaniu wspomnianej problematyki będzie wiele czynników. Jednym z nich jest udział Niemiec w światowej produkcji towarów i świadczonych usług, na tle innych gospodarek. Należy zwrócić uwagę równocześnie na kwestię zmiany wielkości eksportu i importu w ostatnich latach. Handel zagraniczny jest także dobrze opisywany przez udział eksportu i importu w światowym handlu. Nie mniej ważną kwestią jest otwartość gospodarek na wymianę handlową, która w mierzalny sposób, tj. poprzez odpowiednie mierniki opisuje stan i poziom handlu zagranicznego 2.1 Wymiana handlowa Istotnym wyznacznikiem kondycji niemieckiej gospodarki jest wymiana handlowa. Ważne jest, jak w czasie złej koniunktury, tj. w czasie kryzysu finansowego i zawirowań strefy euro kształtowała się sprzedaż niemieckich produktów i usług, oraz jak sami Niemcy dokonywali zakupów za granicą. Wykres 8 przedstawia wielkość eksportu dóbr i usług w Niemczech w ostatnich 9 latach. Niemcy w momencie bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej, tj. po rozpoczęciu światowego kryzysu w 2007 roku odniosły spory spadek eksportu w 2009 roku – 80 miliardów USD w stosunku do przedniego roku. Wykres 8. Wartość eksportu dóbr i usług w Niemczech (bln USD) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [9 II 2016] 14 Potencjał niemieckiej gospodarki widoczny jest już kolejnym roku, kiedy po sporej zapaści, eksport powiększył się o 150 miliardów dolarów. Co ważne omawiany wzrost ma miejsce wtedy, kiedy w strefie euro zaczynają się spore trudności. Sytuacja handlowa Niemiec nie wskazuje na to, aby eksport nawet w najmniejszym stopniu odczuł zawirowania związane z problemami strefy euro. Kolejne 3 lata pozwalają osiągnąć pewną stabilizację i powrócić do trendu wzrostowego sprzed obu kryzysów. Niemcy w 2014 roku osiągnęły wartość eksportu na poziomie 1,27 bln USD. Wykres 9 przedstawia wartości importu Niemiec w latach 2006-2009. Wykres 9. Wartość importu dóbr i usług w Niemczech w bln USD. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [9 II 2016] Wielkość importu w Niemczech w ostatnich latach wyznacza tendencje rosnące. Wyjątkiem jest pierwsza fala kryzysu, kiedy wartość importu w 2008 i 2009 roku spada. Od 2007 roku do 2009, wartość sprzedawanych towarów i usług zmniejszyła się o 0,13 bln USD. Co ważne, wartość importu w dużej mierze pokazuje kondycje gospodarek krajów partnerskich, które jak większość świata odczuły skutki światowej zapaści. Początek problemów w strefie euro, tak jak w przypadku eksportu, nie wpływają korzystnie na wartość sprzedaży za granicę. Import z 2009 roku wzrósł o 18% w 2010 roku. Ostatnie dwa badane lata nie pokazują wzrostów, lecz wskazują pewną stabilizację po ciężkich doświadczeniach świata i strefy euro. Aby dobrze przedstawić wymianę handlową Niemiec należy ukazać różnicę pomiędzy eksportem a importem. Bilans handlowy został przedstawiono na wykresie 10. 15 Wykres 10. Bilans handlowy Niemiec w latach 2006-2014 (bln USD) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [17 V 2016] We wszystkich latach widoczna jest nadwyżka handlowa. Najwyższy poziom zanotowano w 2006 roku, kiedy eksport był większy od importu o 220 miliardów USD. Nadwyżka w kolejnych latach systematycznie spada. Najmniejszy poziom został zanotowany w 2012 roku, kiedy omawiana wartość wyniosła 60 miliardów USD. W 2013 i 2014 różnica pomiędzy eksportem a importem wzrosła. W ostatnim omawianym roku nadwyżka stanowiła 150 miliardów USD. Aby móc ocenić wymianę handlową Niemiec, warto także porównać wielkości eksportu oraz importu do innych gospodarek. Ważne jest także ustosunkowanie tych wartości do całościowych wyników osiągniętych przez gospodarkę światową. Wykres 11 prezentuje udział największych gospodarek w światowym eksporcie. Wykres 11. Udział w światowym eksporcie, 2014 (%) Źródło: Opracowane własne na podstawie: Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov, [15 II 2016] 16 Aż 13% światowego eksportu pochodzi z Chin. Nie jest to kwestia, która mogłaby kogokolwiek dziwić, gdyż ilość towarów zalewająca świat z oznaczeniem „Made in China” jest olbrzymia. Stany Zjednoczone są odpowiedzialne za 9% światowego eksportu. Omawiane w tym opracowaniu Niemcy odpowiadają za 8,5% światowego eksportu. O dużej sile niemieckiego eksportu świadczy fakt, że tylko jeden punkt procentowy różni ich od Stanów Zjednoczonych, a w stosunku do kolejnej Japonii, niemiecki eksport jest dwukrotnie większy. Udział w światowym imporcie został przedstawiony na wykresie 12. Wykres 12. Udział w światowym imporcie, 2014 (%) Źródło: Opracowane własne na podstawie: Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov, [15 II 2016] Struktura tych wielkości ma prawie identyczny charakter jak wcześniej omówionego eksportu. W imporcie przewodzi USA, która odpowiada prawie za 13% światowego importu. Nieco mniej importują Chiny – ponad 10%. Niemcy w tym przypadku także zajmują trzecią pozycję i tworzą 7% światowego importu. Nie mniej ważną kwestią jest saldo obrotów bieżących. Jest to cześć bilansu płatniczego, gdzie zestawione są transakcje miedzy rezydentami i nierezydentami danego państwa. Zestawienie obejmuje transakcje towarami oraz usługami, saldo dochodów, jak i saldo transferów bieżących. Wykres 13 ilustruje omawiane zestawienie. 17 Wykres 13. Saldo obrotów bieżących Niemiec w stosunku do PKB w latach 2006-2014 (%) Źródło: Opracowane własne na podstawie: Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov, [15 V 2016] W badanym przedziale czasu, Niemcy w każdym roku odnotowały nadwyżkę salda obrotów bieżących. Najmniejsza wartość (5,7%) przypadła w 2010 roku. Od tego momentu nadwyżka wzrosła i wyniosła w 2014 roku równowartość prawie 8% PKB. Istotną kwestią w badaniu kondycji niemieckiej gospodarki jest prześledzenie kursu euro. Wartość omawianej waluty została przedstawiona w odniesieniu do dolara amerykańskiego. Wykres 14 ukazuje notowanie EUR/USD. Wykres 14. Kurs euro w stosunku do dolara amerykańskiego, (USD) Źródło: Opracowanie na podstawie: Notowania: EUR/USD (kurs euro do dolara amerykańskiego), http://biznes.pl/waluty/profile/waluta-online/eurusd,828,2,1100,profile-wykresy.html, [02 V 2016] 18 Od początku 2006 roku kurs euro równomiernie wzrastał. Z poziomu 1,24 dolara za euro w 2006 roku, wzrósł do poziomu 1,58 w 2008 roku. Podczas pojawienia się kryzysu nastąpił gwałtowny spadek do poziomu 1,25 dolara amerykańskiego za jedno euro. Po tym spadku, euro znowu w gwałtowny sposób się umocniło do poziomu 1,51 i od razu po tym spadło do najniższego poziomu w ostatnich 10 latach – 1,18. Kolejne lata przyniosły zmniejszenie amplitud wahań i ustabilizowanie kursu euro do poziomu 1,38 EUR/USD. 2.2. Udział w światowej produkcji Istotną kwestią, która jest w stanie scharakteryzować potencjał pojedynczych krajowych gospodarek w ujęciu handlu międzynarodowego jest ich udział w światowej produkcji towarów i świadczonych usług. Najlepszym wskaźnikiem opisującym wydajność krajowych gospodarek w tej materii jest relacja produktu krajowego brutto poszczególnych państw do światowego PKB. Wszystkie państwa w 2014 roku wyprodukowały dóbr i wyświadczyły usług za 77 bilionów dolarów. Wykres 15 przedstawia podmioty, które mają największy udział w światowej produkcji. Wykres 15. Udział największych gospodarek krajowych w światowym PKB (%) Źródło: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2015: Nominal GDP list of countries. Data for the year 2014, www.imf.org, [10 II 2016] Najprężniejsza gospodarka, tj. Stany Zjednoczone w 2014 roku odpowiadała za 22% światowego PKB. Ponad połowę tej wartości charakteryzuje chińską gospodarkę. Blisko 6% światowych towarów i usług jest z Japonii. 5% światowej produkcji należy do Niemiec. 19 Niemcy są największym europejskim producentem. Kolejnymi reprezentantami Starego Kontynentu są Wielka Brytania i Francja, z kolejno 3,8 i 3,7% światowego PKB. 2.3. Otwartość gospodarki Otwieranie gospodarki na wymianę handlową sprzyja rozwojowi gospodarczemu oraz przyczynia się do polepszenia dobrobytu społeczeństwa. Otworzenie się kraju na wymianę handlową skutkuje dopuszczeniem na rynek krajowy podmiotów zagranicznych, co wpływa na powiększenie konkurencji. Konkurencja natomiast nasila wprowadzanie różnego rodzaju innowacji technicznych, jak i organizacyjnych. Proces ten intensyfikuje podnoszenie jakości produkowanych towarów i świadczonych usług15. Właśnie to następstwo w omawianym zagadnieniu jest najbardziej istotne z perspektywy Niemiec. Kolejny rozdział wyjaśni bardziej szczegółowo tę problematykę. Nie należy zapominać także o tym, że otwarcie się gospodarki wpływa na wzrost napływu kapitału zagranicznego. Najczęstszym miernikiem stosowanym w ekonomii do mierzenia otwartości gospodarek jest relacja zagregowanej wartości wymiany handlowej (eksportu oraz importu) w stosunku do produktu krajowego brutto. Wykres 16 przedstawia państwa o największej otwartości handlowej. Wykres 16. Otwartość gospodarek w 2014, (%) Źródło: Opracowane własne na podstawie: Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov, [15 II 2016] 15 M. A. Weresa, Skutki inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego - doświadczenia Polski. www.case-research.eu, [16 II 2016] 20 Najbardziej otwartą gospodarką jest Korea Południowa. Jej współczynnik otwartości handlowej wynosi prawie 80%. Co ciekawe, jej najbliższy sąsiad, tj. Korea Północna pod omawianym względem jest raczej na ostatnim miejscu, gdyż panuje tam tzw. autarkiczna gospodarka, czyli zamknięta na wymianę handlową. Niemiecka gospodarka uplasowała się na drugiej pozycji, z wynikiem 72,5%. Wskaźnik ten przedstawia zależność wymiany handlowej w stosunku do całościowej produkcji gospodarki. Pomimo tego, że Stany Zjednoczone prawie najwięcej na świecie eksportują oraz importują to ustosunkowując te bezwzględne wartości do łącznego (największego na świecie) PKB otrzymamy bardzo niską wartość omawianego wskaźnika – tylko 23%, uplasowując tę gospodarkę na 10 pozycji. Potencjał handlu zagranicznego Niemiec jest bardzo wysoki, zarówno z powodu dużych wartości bezwzględnych eksportu i importu, jak i dużą efektywność wymiany handlowej porównanej do wszystkich wyprodukowanych dóbr i wyświadczonych usług. Handel zagraniczny Niemiec posiada duży potencjał. Świadczy o tym chociażby trzecia pozycja Niemiec na świecie pod względem wielkości eksportu. Konsumpcja krajowa wyrażona w imporcie towarów i usług także posiada tendencje wzrostową. W bilansie handlowym Niemcy wykazują nadwyżki. Od 2006 wielkość eksportu netto się pomniejsza i w ostatnim badanym roku wyniosła 150 mld dolarów. Zestawienie salda obrotów bieżących wykazuje nadwyżki. Od 2010 opisywane nadwyżki rosną i w 2014 wyniosły 7,8% PKB. Kurs euro szczególnie w okresie kryzysu, jak i przez 4 lata po jego rozpoczęciu wykazywał silne wahania i duże amplitudy. Od 2012 roku wykazuje tendencje bardziej stabilną, a jego wahania są zdecydowanie mniejsze. Otwartość handlowa gospodarki Niemiec jest bardzo duża i przekracza 70%. 21 Rozdział III. Innowacyjność gospodarki niemieckiej Innowacje i procesy z nimi związane, w ostatnim czasie stały się głównymi determinantami rozwoju ekonomicznego zarówno dla przedsiębiorstw, jak i gospodarek krajowych. Taki kierunek rozwoju dużych krajowych firm jest możliwy do osiągnięcia przy wspieraniu takich przedsięwzięć przez państwa. Największe światowe korporacje osiągają spektakularne sukcesy, głównie dzięki udanym innowacjom, polegającym na wprowadzaniu do obrotu nowych produktów i modyfikowaniu tych, które już istnieją16. Rentowność działań korporacji przejawia się w polepszeniu sytuacji makroekonomicznej kraju poprzez wzrost przychodów z tytułu podatków, zmniejszenie bezrobocia, zwiększoną wymianę handlową, rozwój bezpośrednich inwestycji zagranicznych, co wpływa na wzrost gospodarczy. Aby mówić o innowacyjnej gospodarce należy uściślić ten temat, definiując temat źródła innowacji. W najprostszym ujęciu są to przyczyny, impulsy oraz miejsca, gdzie tworzona jest nowa wiedza techniczna, jak i wszelkie czynniki warunkujące ten proces17. Do najistotniejszych źródeł innowacji należą: działalność badawczo-rozwojowa (B+R); nabycie wiedzy w postaci patentów, usług technicznych czy licencji itp.; kupno technologii materialnej, czyli innowacyjnych maszyn i urządzeń o podwyższonych parametrach technicznych. Celem tego rozdziału będzie nakreślenie działań Niemiec w wyżej przedstawionych obszarach. 3.1. Środowisko naukowe w Niemczech Niemiecka gospodarka nastawiona jest na innowacyjne rozwiązania. Wprowadzanie nowinek technicznych zarówno w produktach czy usługach nie jest możliwe bez dobrego podłoża. Fundamentem dla nowoczesnej ścieżki rozwoju całego kraju jest nauka. Bez niej, nie jest możliwe wdrażanie prac rozwojowych, nowych technologii, inwestycji w B+R czy sprawnej polityki patentowej. 16 S. Badowska, Źródła i inspiracje wprowadzania innowacji produktowych, Wydział Zarządzania Uniwersytet Gdański, www.jmf.wzr.pl, [25 II 2016] 17 K. B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 190. 22 Niemiecka gospodarka posiada dobrze rozwiniętą sieć instytucji badawczonaukowych. Do największych należą18: Niemiecka Wspólnota Badawcza – jest to centralna samorządowa organizacja, która finansuje badania i doświadczenia naukowe na uczelniach oraz instytucjach publicznych Fundacja im. Alexandra von Humboldta – jednostka ta umożliwia, wspomaga i zachęca do prowadzenia badań w Niemczech przez zagranicznych naukowców. Wspólnota Robocza Przemysłowych Stowarzyszeń Badawczych – jednostka samorządowa przedsiębiorstw, która skupia ponad 100 stowarzyszeń badawczych z wielu branż, w tym także zajmuje się wspieraniem badań naukowo-rozwojowych w małych i średnich przedsiębiorstwach. W Niemczech istnieje także rozwinięta sieć pozauniwersyteckich jednostek badawczych, do których należy m.in. Towarzystwo im. Maxa Plancka, które utrzymuje 80 podmiotów takich jak: instytuty, laboratoria, jednostki badawcze i grupy robocze. Innym bardzo istotnym naukowym towarzystwem jest Towarzystwo im. Fraunhofera. Ośrodek ten prowadzi w głównej mierze działania dotyczące nawiązywania współpracy z przedsiębiorstwami19. Ważnym pozauniwersyteckim ośrodkiem badawczym za naszą zachodnią granicą jest Wspólnota im. Helmholtza. Jednostka ta skupia ponad 16 jednostek badawczych z obszaru nauk ścisłych, technicznych oraz biologiczno-medycznych. Prace badawcze prowadzone są w 6 dziedzinach, tj.: ziemia, środowisko, energia, kluczowe technologie, transport powietrzny i zdrowie. Z kolei wspólnota im. Leibniza jest odpowiedzialna za prace badawcze zorientowane za popyt gospodarki światowej20. Wartą uwagi formą transferu wiedzy i technologii do sektora przedsiębiorstw jest współpraca badawczo-rozwojowa z udziałem jednostek sektora prywatnego i publicznego. Omawianą inicjatywą są „Sieci kompetencyjne Niemcy”. Umożliwia ona przyjęcie tzw. stempla jakości, a co daje możliwość znalezienia się na liście Ministerstwa Gospodarki w najbardziej konkurencyjnych innowacyjnych sieciach. Inicjatywa ta jest w głównej mierze 18 N. Gorynia-Pfeffer , Wybrane aspekty działalności innowacyjnej na przykładzie Niemiec - wnioski dla Polski, www.inepan.waw.pl, [27 II 2016] 19 Ibidem, [27 II 2016] 20 Ibidem, [27 II 2016] 23 akcją marketingową, która oferuje przedsiębiorstwom możliwość uczestnictwa w różnych konferencjach, dyskusjach itp.21 Nie mniej ważną kwestią, na którą w perspektywie tego podrozdziału należy zwrócić uwagę jest udział wydatków rządowych w finansowaniu nauki i edukacji. Wykres 17 przedstawia, jak duże w 2013 roku były inwestycje rządów krajowych w sektor edukacji. W ujęciu procentowym w stosunku do produktu krajowego brutto najwięcej zainwestowała Dania, Malta i Cypr. Jednakże wysokie pozycje tych państw są tylko i wyłącznie spowodowane ich względnie małym poziomem PKB. Wykres 17. Wydatki publiczne na edukację w 2013 roku, (% PKB) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: www.ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Hightech_statistics, [27 II 2016] Niemcy zainwestowały 5,1% swojego PKB w edukację. Jednakże, mając na uwadze największą produkcję dóbr i usług w Unii Europejskiej, jak i strefie euro, można przeliczyć, że Niemcy zainwestowali w ten obszar aż 187,5 miliarda euro. Opisywana wartość jest większa od Danii, która w przeliczeniu pieniężnym zainwestowała około 30 miliardów euro. Wielkość inwestycji i spora dysproporcja w stosunku do innych państw Starego Kontynentu pokazuje, że pod omawianym względem nasi zachodni sąsiedzi nie mają sobie równych. 21 N. Gorynia-Pfeffer , Wybrane aspekty …, www.inepan.waw.pl, [27 II 2016] 24 3.2 Nakłady na B+R Działalność badawcza i rozwojowa, często nazywana skrótem B+R, stanowi systematycznie realizowane działania twórcze, które podjęte zostały dla powiększenia potencjału wiedzy, a w szczególności wiadomości o człowieku, kulturze, społeczeństwie oraz także w celu szukania wcześniej nieznanych zastosowań dla poznanych materii. Wykres 18 przedstawia zestawienie krajów pod względem nakładów na badania i rozwój. Nie jest zaskoczeniem, że w tym zestawieniu prowadzą Stany Zjednoczone, które w 2015 roku zainwestowały 230 miliardów euro. Zaraz za USA, jest Japonia z wartością 90 mld euro. Przedstawicielem Starego Kontynentu pod względem największych inwestycji w B+R są właśnie Niemcy, którzy na omawiany cel przeznaczyli ponad 60 miliardów euro. O połowę mniej niżeli nasi zachodni sąsiedzi przeznaczyły Chiny. Drugim przedstawicielem Europy w poniższym zestawieniu jest Francja, a zaraz za nią Wielka Brytania i Szwajcaria. Wykres 18. Zagregowana wartość inwestycji w badania i rozwój w 2015 r. wg krajów (mld euro). Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Economics of industrial Research and Innovation 2015 www.iri.jrc.ec.europa.eu, [16 II 2016] 25 Analizując pierwsze cztery państwa widać pewną zależność pomiędzy nakładami na badania i rozwój, a rozwojem gospodarczym. USA, Japonia, Niemcy i Chiny – z niewielką zamianą miedzy sobą tworzą zestawienie państw o największym poziomie produktu krajowego brutto22. Jest to pewna zależność, która podkreśla istotność inwestycji B+R w gospodarce światowej. Wynik ten poniekąd przekłada się także na dobrą kondycję Niemiec w Europie. Warto zwrócić uwagę na duże przedsiębiorstwa, które dla określonych państw pochodzenia są istotne pod względem współtworzenia PKB. Prześledźmy firmy, które najwięcej inwestują w badania i rozwój. Zestawienie korporacji pod omawianym względem przedstawia wykres 19. Wykres 19. Największe korporacje inwestujące w B+R w 2014 roku (mld euro). Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Economics of industrial Research and Innovation 2015 www.iri.jrc.ec.europa.eu, [16 II 2016] Przedsiębiorstwem, które inwestuje najwięcej w badania i rozwój jest niemiecki Volkswagen. Firma zainwestowała ponad 13 mld euro w 2014 roku. Kolejnym przedsiębiorstwem jest Samsung, z wynikiem ponad 12 mld. Następne dwie pozycje należą do korporacji wywodzących się ze Stanów Zjednoczonych tj. Microsoft oraz Intel. Na pozycji 22 Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov, [15 II 2016] 26 piątej jest firma Novartis pochodząca z Francji. Powyższe zestawienie także pokazuje zależność inwestycji w B+R a rozwojem gospodarczym. Na dwadzieścia przedstawionych firm połowa pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, trzy są z Niemiec i dwie z Japonii. Najnowsze technologie i rozwiązania są wynikiem dużych inwestycji w badania i rozwój. To właśnie od tego kierunku dużo zależy. Firmy sprzedając innowacyjne towary i usługi wiele zyskują i stają się coraz bardziej konkurencyjne. Ta droga rozwoju w znaczący sposób pomaga krajom rozwiniętym bogacić się i przy tym zwiększać swoją przewagę nad resztą świata. 3.3 Polityka patentowa W polityce innowacyjnej bardzo ważne jest, aby rozsądnie chronić swoich pionierskich rozwiązań. Owe zadania możliwe są do osiągnięcia poprzez ochronę i zastrzeganie możliwości ich użytkowania przez innych. Z prawnego ujęcia patent stanowi pewien dokument, który zostaje przyznany jakiemuś podmiotowi – przedsiębiorstwu bądź osobie fizycznej, który daje omawianemu podmiotowi prawo do czerpania korzyści z danego rozwiązania czy wynalazku23. Porównywanie działań w zakresie strategii patentowej państw jest możliwe poprzez zestawienie liczby zgłaszanych wniosków patentowych. Tabela 1 przedstawia, państwa które złożyły najwięcej takich wniosków. Tabela 1. Liczba wniosków patentowych złożona w 2013 roku. Miejsce Źródło: WIPO, [12 III 2016] Kraj Wnioski patentowe 1 Chiny 734 147 2 Stany Zjednoczone 501 903 3 Japonia 473 259 4 Korea Południowa 223 530 5 Niemcy 184 843 6 Francja 71 285 7 Wielka Brytania 51 424 8 Szwajcaria 45 171 9 Rosja 34 420 World Intellectual Property Indicators. Economics & Statistics Series, 2014, www.wipo.int Zależność liczby zgłoszonych wniosków patentowych w stosunku do wielkości PKB czy inwestycji w B+R jest znowu spora. Jedyną większą różnicą jest fakt, że w powyższym 23 Słownik Języka Polskiego, Patent, www.sjp.pwn.pl/sjp/patent;2570901.html, [12 III 2016] 27 zestawieniu przewodzą Chiny. Kraj ten w 2013 roku złożył ponad 730 tysięcy wniosków patentowych. Pół miliona wniosków złożyły Stany Zjednoczone, a Japonia prawie 475 tysięcy. Niemcy złożyły prawie 185 tysięcy wniosków. Wielkość ta w stosunku do czołówki jest spora, lecz porównując tę wartość do państw europejskich, wynik ten jest naprawdę dobry. Kolejne państwa ze Starego Kontynentu, tj. Francja i Wielka Brytania złożyły patentowych wniosków kolejno 51 i 45 tysięcy. Porównując otrzymane wyniki do mniej rozwiniętych europejskich państw, chociażby do Polski, gdzie w 2014 roku podmioty krajowe zgłosiły do Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polski 3,8 tysięcy wniosków, wynik Niemiec wydaje się być fenomenalny24. Tak prowadzona polityka Niemiec oparta na innowacjach ma także swoje odzwierciedlenie w teorii ekonomii. Austriacki ekonomista, Joseph Schumpeter w swej książce „Teoria rozwoju gospodarczego” udowadnia jak bardzo ważne znaczenie dla rozwoju gospodarczego mają przełomowe zmiany gospodarki, wynikające z wprowadzania przez podmioty krajowe nowatorskich kombinacji czynników produkcji, tj. innowacji oraz patentów. Kluczowym elementem w tej teorii jest właśnie przedsiębiorca-innowator, który wprowadzając zmiany w technice produkcji spodziewa się zysku, który będzie nadwyżką użyteczności konsumentów wyższych od pierwotnych dochodów czynników produkcji 25. 24 Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Raport o stanie patentowania w Polsce 2015, www.paiz.gov.pl, [14 II 2016] 25 T. Geodecki, Ł. Mamica, Polityka innowacyjna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2014, s. 2931 28 Podsumowanie Sprawność i efektywność działania niemieckiej gospodarki została poddana ciężkiej próbie w ostatnich 10 latach. Po wybuchu kryzysu finansowego na przełomie lat 2007 i 2008 wiele gospodarek popadło w długą recesje. Niemcy na początku kryzysu, tj. w 2009 roku, także odnotowali spory spadek krajowej produkcji i przez duże problemy innych gospodarek, zmalała także ich wymiana międzynarodowa Potencjał niemieckiej gospodarki widoczny jest w tym, że już w dwa lata po rozpoczęciu światowego kryzysu widoczna jest poprawa koniunktury w tym kraju. Czas odbicia niemieckiej gospodarki, tj. wcześniej wspomniany 2010 rok, jest z kolei początkiem problemów strefy euro. Wzrost gospodarczy Niemiec po dwuletnim przestoju nie ustaje, pomimo trudności w strefie euro, wręcz przeciwnie, stale się polepsza. Dobra koniunktura widoczna jest we wzroście krajowej produkcji, rosnącej wymianie handlowej czy coraz większej otwartości gospodarki. W dłuższej perspektywie czasu można zauważyć, iż wprowadzone reformy w 2002 roku, na rynku pracy okazały się bardzo potrzebne. Zmiany w programach socjalnych, reformy emerytalne czy gwarancja zatrudnienia dla uczniów szkół zawodowych, stały się podczas kryzysu kotwicą, która przeciwstawiała się dużym zawirowaniom na rynku pracy. Pomimo starzejącego się społeczeństwa i przy rosnących wydatkach na emerytury i opiekę zdrowotną, które w znaczący sposób zwiększają dług publiczny, Niemcy dobrze radzą sobie z polityką fiskalną, gdyż od 2012 roku systematycznie redukują zadłużenie publiczne. Niemiecka gospodarka oparta jest na innowacjach, zarówno towarów, usług, jak i samej strukturze organizacyjnej państwa. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom możliwa jest wysoka produkcja, gdyż zarówno w kraju i za granicą, z łatwością niemieckie towary znajdują nabywców. Dzięki takiej polityce działań, Niemcy mają jedną z najbardziej otwartych, gospodarek na świecie. Podmioty chcące utrzymać się na rynku zmuszone są do szukania innowacyjnych rozwiązań. Taka postać rzeczy tłumaczy czemu Niemcy są jednym z największych inwestorów swoich środków finansowych w B+R, i dlaczego przez nich jest tak wiele zgłaszanych wniosków patentowych. Tak wyznaczona droga rozwoju niemieckiej gospodarki gwarantuje w kolejnych latach jeszcze większy wzrost gospodarczy i coraz większe znaczenie na świecie. 29 Bibliografia 1. Geodecki T., Mamica Ł., Polityka innowacyjna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2014 2. Matusiak K. B. (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005 Czasopisma 1. Ciesielska-Klikowska J., Francja i Niemcy w procesie powstawania Unii Gospodarczej i Walutowej Unii Europejskiej, Rocznik Integracji Europejskiej 2009, nr 3, s. 156 Publikacje Internetowe 1. Badowska S., Źródła i inspiracje wprowadzania innowacji produktowych, Wydział Zarządzania Uniwersytet Gdański, www.jmf.wzr.pl, [25 II 2016] 2. Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov, [15 II 2016] 3. Economics of industrial Research and Innovation 2015 www.iri.jrc.ec.europa.eu, [16 II 2016] 4. Encyklopedia PWN, Dług publiczny, www.encyklopedia.pwn.pl/haslo/dlug- publiczny;3893065.html, [9 II 2016] 5. Encyklopedia PWN, Niemcy, www.encyklopedia.pwn.pl/haslo/Niemcy;4169110.html, [7 II 2016] 6. Eurostat, www.ec.europa.eu/eurostat, [9 II 2016] 7. Forbes, Niemcy: kraj o ponurej przyszłości, www.forbes.pl, [9 II 2016] 8. Gorynia-Pfeffer N., Wybrane aspekty działalności innowacyjnej na przykładzie Niemiec - wnioski dla Polski, www.inepan.waw.pl, [27 II 2016] 9. International Monetary Fund, Germany, www.imf.org, [7 II 2016] 10. International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2015: Nominal GDP list of countries. Data for the year 2014, www.imf.org, [10 II 2016] 11. Knuth M., Reformy rynku pracy i „cud zatrudnienia” w Niemczech, www.eesc.europa.eu, [12 II 2016] 12. Komuda Ł., Niemieckich mistrzów przepis na niskie bezrobocie, www.rynekpracy.org, [12 II 2016] 30 13. NBP, Kryzys w strefie euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, www.nbp.pl [02 III 2016] 14. Niska inflacja w Niemczech zagraża unii walutowej, www.obserwatorfinansowy.pl, [11 II 2016] 15. Notowania: EUR/USD (kurs euro do dolara amerykańskiego), http://biznes.pl/waluty/profile/waluta-online/eurusd,828,2,1100,profile-wykresy.html, [02 V 2016] 16. Oficjalny portal Unii Europejskiej, Niemcy, www.europa.eu, [7 II 2016] 17. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Raport o stanie patentowania w Polsce 2015, www.paiz.gov.pl, [14 II 2016] 18. Słownik Języka Polskiego, Patent, www.sjp.pwn.pl/sjp/patent;2570901.html, [12 III 2016] 19. Trading Economics, www.tradingeconomics.com/analytics/plans.aspx?source=chart, [8 II 2016] 20. United States Department of Labor, Labor Force Statistics from the Current Population Survey, www.data.bls.gov, [11 II 2016] 21. Weresa M. A., Skutki inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego doświadczenia Polski. www.case-research.eu, [16 II 2016] 22. WIPO, World Intellectual Property Indicators. Economics & Statistics Series, 2014, www.wipo.int [12 III 2016] 23. World Adventure, Niemcy, www.world-adventure.net, [6 II 2016] 31 Spis tabel i wykresów Wykres 1. Produkt Krajowy Brutto Niemiec (bln USD) ........................................................... 6 Wykres 2. PKB per capita w Niemczech, 2006-2014 (USD) .................................................... 7 Wykres 3. Poziom inflacji w Niemczech w latach 2006-20014, (%) ........................................ 8 Wykres 4. Poziom bezrobocia w Niemczech w latach 2006-20014, (%) .................................. 9 Wykres 5. Oprocentowanie obligacji skarbowych w Niemczech w latach 2006-20014 (%) .. 10 Wykres 6. Saldo budżetowe Niemiec, 2006-2014 (%PKB) .................................................... 11 Wykres 7. Zadłużenie publiczne Niemiec, 2006-2014 (%PKB) ............................................. 12 Wykres 8. Wartość eksportu dóbr i usług w Niemczech (bln USD)........................................ 14 Wykres 9. Wartość importu dóbr i usług w Niemczech w bln USD. ...................................... 15 Wykres 10. Bilans handlowy Niemiec w latach 2006-2014 (bln USD) .................................. 16 Wykres 11. Udział w światowym eksporcie, 2014 (%) ........................................................... 16 Wykres 12. Udział w światowym imporcie, 2014 (%) ............................................................ 17 Wykres 13. Saldo obrotów bieżących Niemiec w stosunku do PKB w latach 2006-2014 (%)18 Wykres 14. Kurs euro w stosunku do dolara amerykańskiego, (USD) .................................... 18 Wykres 15. Udział największych gospodarek krajowych w światowym PKB (%)................. 19 Wykres 16. Otwartość gospodarek w 2014, (%) ...................................................................... 20 Wykres 17. Wydatki publiczne na edukację w 2013 roku, (% PKB) ...................................... 24 Wykres 18. Zagregowana wartość inwestycji w badania i rozwój w 2015 r. wg krajów (mld euro). ........................................................................................................................................ 25 Wykres 19. Największe korporacje inwestujące w B+R w 2014 roku (mld euro). ................. 26 Tabela 1. Liczba wniosków patentowych złożona w 2013 roku.............................................. 27 32
