„ Zrównoważony rozwój a gospodarka wodna”

Wnioski
z konferencji naukowo-technicznej
„ Zrównoważony
rozwój a gospodarka wodna”
zorganizowanej w dniu 22.03.2016 r. w Ministerstwie Środowiska, w ramach obchodów
Światowego Dnia Wody 2016, ustanowionego przez Narody Zjednoczone.
Organizatorzy konferencji: Ministerstwo Środowiska, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej,
Krajowa Rada Gospodarki Wodnej, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Wodnych
i Melioracyjnych.
W konferencji wzięło udział ok. 120 osób, reprezentujących różne instytucje i organizacje
z całego kraju. W referatach zaprezentowanych podczas konferencji oraz w dyskusji,
poruszono wiele problemów istotnych dla gospodarki wodnej – obecnie i w przyszłości.
Najważniejsze konkluzje można sformułować następująco:
1. Zrównoważona gospodarka wodna powinna zaspokoić różnorodne potrzeby:
zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków, wykorzystanie zasobów wodnych
w celach energetycznych, żeglugowych, rolniczych, rybackich i turystycznych a także
zapewnić odpowiednią ochronę przed żywiołem wodnym i skutkami suszy. Powinna
także zapewnić odpowiedni stan ilościowy i jakościowy zasobów wodnych
umożliwiający funkcjonowanie i ochronę ekosystemów wodnych i od wody
uzależnionych.
Sformułowanie, a następnie realizacja programu gospodarki wodnej zgodnie z
zasadą
zrównoważonego
rozwoju,
wymaga
współdziałania
różnych
branż
wykorzystujących zasoby wodne, współpracy z przyrodnikami oraz współdziałania ze
społeczeństwem. Aby wzmocnić służebną rolę gospodarki wodnej wobec potrzeb
człowieka i gospodarki, programy działań inwestycyjnych powinny być dobrze
przygotowane
–
oparte
na
wnikliwych
studiach
przedprojektowych,
dobrze
uzasadnione i rozważone w różnych wariantach.
Niezbędna jest także właściwa współpraca międzybranżowa, czemu sprzyja sprawne
zarządzanie gospodarką wodną. Istotna jest także wiedza społeczeństwa o
znaczeniu zasobów wodnych, celach inwestycji wodnych a także ich wpływie na
środowisko i rozwój kraju.
2. System zarządzania i finansowania gospodarki wodnej w Polsce wymaga
udoskonalenia. Jest to niezbędne z uwagi na wypełnienie zobowiązań Polski
wynikających ze zlewniowego charakteru polityki wodnej, w tym także w pozostałych
państwach UE, spełnienia różnorodnych i ważnych dla gospodarki i społeczeństwa
potrzeb oraz oczekiwań związanych z ochroną ekosystemów związanych z wodą
w połączeniu z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Uczestnicy konferencji pozytywnie ocenili podjęcie przez Ministra Środowiska i
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej prac zmierzających do wypracowania nowego
modelu zarządzania gospodarką wodną w Polsce w systemie w pełni zlewniowym
uwzgledniającym służebność wód wobec potrzeb człowieka.
3. Warunkiem ograniczenia konfliktów i tworzenia rozwiązań kompromisowych,
w programowaniu działań związanych z
gospodarowaniem wodą, jest dobra
współpraca techników i przyrodników. Przy czym rola przyrodników nie powinna być
bierna, czyli ograniczona do opiniowania (recenzowania) czy uzgadniania opracowań
programowych i projektowych. Przyrodnicy powinni być czynni i włączeni w proces
przygotowania tych działań, a tym samym powinni ponosić współodpowiedzialność za
zastosowane rozwiązania, jeśli są ich autorami lub za brak działań, jeśli zostały przez
nich uniemożliwione.
4. Obserwuje się tendencje zmniejszania odpływu rzecznego jako wynik ciągle
rosnących poborów i zwiększonego parowania oraz częstsze występowanie zjawisk
ekstremalnych: susz i powodzi, czego przyczyny upatruje się w zmianach
klimatycznych oraz niekontrolowanej polityki przestrzennej.
Prognozy skutków ocieplania klimatu wskazują, że można oczekiwać także innych
niekorzystnych zmian w zasobach wodnych w naszej strefie klimatycznej. Wynika
z tego potrzeba szczególnej dbałości o stan naszych zasobów wodnych oraz
racjonalne ich wykorzystanie obecnie i w przyszłości.
Celowe jest aby w strategicznych scenariuszach gospodarowania wodą, wnikliwej
analizie poddane zostały prognozy zmian zasobów wodnych, spowodowane
ociepleniem klimatu, w tym przede wszystkim zmian ilościowych i jakościowych.
5. Polskie rzeki w zbyt małym zakresie, w stosunku
o innych państw,
są
wykorzystywane energetycznie i żeglugowo, a infrastruktura związana z tymi
funkcjami jest w niezadowalającym stanie. Powinny być podjęte wnikliwe i
wszechstronne prace studialne i koncepcyjne w celu rozpoznania potrzeb, możliwości
i realności podjęcia nowych przedsięwzięć hydrotechnicznych, pozwalających
bardziej efektywnie wykorzystać gospodarcze funkcje rzek. Studia te powinny
uwzględniać aspekty hydrologiczne, ekonomiczne i przyrodnicze a także podstawową
zasadę zrównoważonej gospodarki wodnej i służebnej roli gospodarki wodnej, czyli
zaspokojenie potrzeb potencjalnych różnych użytkowników. Zagadnienia rozwoju
turystyki i rekreacji wodnej powinny stanowić integralną część programu rozwoju dróg
wodnych w celu zaktywizowania społeczności lokalnych w ich realizację.
Przez terytorium Polski przebiegają trzy szlaki żeglugowe istotne dla integracji
europejskiej sieci dróg wodnych E-30, E-40 i E-70. Stworzenia możliwości ubiegania
się o europejskie środki finansowe umożliwiające dostosowanie ich do standardów
i parametrów sieci dróg wodnych kategorii E, jest podpisanie i ratyfikowanie przez
Polskę Porozumienia AGN EKG ONZ z 1996 r.
6. Wnikliwej analizy wymaga zdolność retencjonowania wody w zlewniach, która jest
ważnym elementem racjonalnej i zrównoważonej gospodarki wodnej. Duża
zmienność czasowa i przestrzenna zasobów wodnych w Polsce powoduje, że
zjawiska nadmiaru lub niedoboru wody występują stosunkowo często i intensywnie
oraz przynoszą ogromne straty. Zwiększenie pojemności retencyjnej zbiorników
wodnych, może znacząco ograniczyć zagrożenie i ryzyko powodziowe oraz stworzyć
szansę zmniejszenia strat w rolnictwie spowodowanych suszą.
7. Przewidywane nasilanie się zjawisk suszy w wyniku zmian klimatycznych,
wprowadzanie bardziej wymagających odmian roślin i potrzeba stabilizacji poziomu
produkcji rolnej, powodować będzie wzrost zapotrzebowania na wodę do nawodnień
(w wielu krajach europejskich pobór wody dla celów rolniczych dochodzi nawet do
50% całkowitego poboru, podczas gdy w Polsce oscyluje on w granicach ok. 10%).
Dlatego niezbędne będzie poszukiwanie rezerw wodnych na pokrycie rosnących
poborów dla rolnictwa. Możliwość taką daje rozwój tzw. małej retencji oraz większe
wykorzystanie zasobów wód podziemnych.
8. Polska
dysponuje
dużymi
zasobami
wód
podziemnych
dostępnymi
do
zagospodarowania (dostępne do zagospodarowania zasoby wód podziemnych mają
do wykorzystania rezerwą ok. 11 km3/rok). Są to zasoby odnawialne a użytkowe
poziomy wodonośne występują na obszarze ponad 90% powierzchni kraju
i przeważnie tworzą systemy wielopiętrowe.
Ponieważ prognozy zmian klimatycznych nie przewidują istotnych zmian ilościowych
zasobów
wód
podziemnych,
to
oznacza,
że
przy
zachowaniu
zasady
zrównoważonego rozwoju, rezerwy zasobów wód podziemnych mogą być i powinny
być
wykorzystane do łagodzenia skutków suszy w rolnictwie i w większym niż
dotychczas stopniu do nawodnień upraw rolnych dla stabilizacji produkcji żywności.
9. Rozszerzenia i zmodyfikowania wymaga edukacja związana z gospodarką wodną.
Pozytywnie należy ocenić podjęcie kształcenia specjalistów na kierunku inżynieria
i
gospodarka
wodna,
co
stwarza
możliwość
uzupełnienia
krajowej
kadry
specjalistycznej.
Programy kształcenia kadr na poziomie wyższym powinny być systematycznie
uaktualniane w nawiązaniu do potrzeb rynku pracy i trendów rozwoju gospodarki
wodnej. W większym stopniu do kreowania strategii kształcenia powinna być
włączona praktyka, m in. w opracowaniu programów studiów i udział w edukacji,
w szczególności w kształceniu praktycznym.
Dynamiczne zmiany zachodzące
w polityce wodnej, w programowaniu, realizacji
i eksploatacji inwestycji wskazują, że pożądane jest wprowadzenie obowiązku
kształcenia ustawicznego (podyplomowego) kadry zatrudnionej w szeroko rozumianej
branży gospodarki wodnej.
Problematyka wodna powinna być w szerszym zakresie przedmiotem edukacji
społecznej również z wykorzystaniem środków masowego przekazu jak radio i
telewizja. Wiedza o znaczeniu zasobów wodnych, ich kształtowaniu, zagrożeniach,
celach inwestycji wodnych i ich oddziaływaniu na środowisko, jest niezbędnym
warunkiem nie tylko wdrożenia programów gospodarki wodnej, ale także utrzymania
dobrego stanu wód i racjonalnego ich wykorzystania, takie działania powinny być
programowane i prowadzone przy udziale administracji rządowej.
10. W ostatnich kilkunastu latach bardzo ograniczone zostały prace badawczo-studialne
i koncepcyjne związane z programowaniem długofalowych i strategicznych działań
w gospodarce wodnej. To znacząco utrudnia realizację opracowań strategicznych,
nakreślających działania w przyszłości.
Ponieważ kadra naukowa z zakresu branży wodnej w polskich uczelniach i
instytutach oraz kadra specjalistyczna biur
studialno-projektowych, reprezentuje
wysoki potencjał naukowy, warto podjąć działania naukowo-studialne i programowe
nad istotnymi zadaniami gospodarki wodnej. W tym celu warto rozważyć
ustanowienie resortowych programów zamawianych, które przybliżą rozwiązania w
najważniejszych sprawach.