WYBRANE WSKAŹNIKI BIOCHEMICZNE I MORFOLOGICZNE W

WYBRANE WSKAŹNIKI BIOCHEMICZNE I MORFOLOGICZNE W

Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria 12 (2-4) 2013, 15-24
ISSN 1644–0676 (print) ISSN 2083–8670 (on-line)
WYBRANE WSKAŹNIKI BIOCHEMICZNE
I MORFOLOGICZNE W DIAGNOSTYCE
NIEKTÓRYCH CHORÓB KARPI1
Wiktor Niemczuk, Paweł Chorbiński
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Streszczenie. W hodowli wielkostadnej dąży się do opracowania profili metabolicznych,
których wybrane wskaźniki stanowiłyby informację o aktualnym stanie zdrowia i zakresie
podatności zwierząt na czynniki predysponujące do wystąpienia choroby.
Celem pracy było określenie poziomu wskaźników krwi podstawowej przemiany materii w najczęściej spotykanych chorobach karpi w warunkach hodowlanych i ocena zmian
wskaźników biochemicznych i morfologicznych jako pomocniczych w diagnostyce chorób
ryb, uwzględniając też oznaczenia zawartości amoniaku przy branchionekrozie (BN).
Badania przeprowadzono w latach 2009–2011 na 120 karpiach, w pierwszym roku życia o ciężarze ciała 25–90 g, w przebiegu następujących chorób: zespole posocznicy karpi (SVC i CE), zapaleniu pęcherza pławnego (ZPP), branchionekrozie (BN) i przypadku
zmian przesiękowych bez objawów klinicznych, stwierdzonych w różnych środowiskach
woj. dolnośląskiego. Uzyskane wartości wybranych wskaźników biochemicznych i morfologicznych wykazują różnice w ich poziomach przy badanych jednostkach chorobowych
karpi. W miarę dokładnie charakteryzują stan ogólny ryb, a także pozwalają wnioskować
o potencjalnych przyczynach ich występowania.
Opracowane wartości normalne dla elektrolitów, białka całkowitego i jego frakcji oraz
składu morfologicznego krwi karpi mogą służyć do diagnostyki i różnicowania chorób karpi przebiegających z obrzękami i wiosennej wiremii, umożliwiając ustalenie dokładniejszej
diagnozy i stosowanie skuteczniejszych zabiegów terapeutycznych. Szczególną wartość
w ocenie stanu fizjologicznego karpi wydaje się mieć oznaczanie poziomu Na, którego
obniżenie wśród znaczącej liczby karpi może służyć jako wskaźnik do wczesnego rozpoznawania zaburzeń metabolicznych.
Słowa kluczowe: wskaźniki hematologiczne, krew, karp, posocznica karpi, branchionekroza, zapalenie pęcherza pławnego
© Copyright by Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Adres do korespondencji – Corresponding author: Wiktor Niemczuk, Katedra Epizootiologii
z Kliniką Ptaków i Zwierząt Egzotycznych, pl. Grunwaldzki 45, 50-366 Wrocław, e-mail: wiktor.
[email protected]
16
W. Niemczuk, P. Chorbiński
WSTĘP
Współczesna epidemiologia kładzie nacisk na inne niż dotychczas podejście do chorób.
Odnosi się ono do populacji ujmowanej w aspekcie ekologicznym, w którym rozpatruje się wzajemne interakcje między gospodarzem, zarazkiem i środowiskiem. Ujmuje to
plastycznie diagram Śnieszko (ryc. 1). Takie podejście odbiega od dotychczas powszechnie przyjętego postulatu Kocha, w którym do postawienia diagnozy wystarczały izolacja
i identyfikacja czynnika etiologicznego wywołującego chorobę.
ŚRODOWISKO
ENVIRONMENT
ZARAZEK
AGENT
OSOBNIK
POPULACJI
HOST
CHOROBA
DISEASE
Ryc. 1. Diagram według Śnieszko obrazujący wystąpienie choroby w ujęciu epidemiologicznym
Pic. 1. Diagram by Śnieszko showing the occurrence of the disease in terms of epidemiological
Obecnie, mimo bardzo rozwiniętej diagnostyki laboratoryjnej, a szczególnie jej części
opartej na technice molekularnej, coraz trudniej o jednoznaczne postawienie diagnozy.
Łączy się to przede wszystkim z tzw. poliinfekcjami, czyli występowaniem mieszanych
zakażeń wirusowych i bakteryjnych, które jeszcze dodatkowo wikłane są pasożytniczymi
inwazjami. W wielu przypadkach wyizolowany czynnik chorobowy nie może być uznany
za wyłączną jej przyczynę. Coraz więcej chorób nie ma opracowanej etiologii opartej
wyłącznie na jednym czynniku. Okazuje się bowiem, że pewne czynniki zakaźne wyizolowuje się zarówno od zwierząt chorych, jak i zdrowych (czynniki ubikwitarne). Takie oportunistyczne drobnoustroje wywołują chorobę jedynie przy współudziale innych
czynników biotycznych i abiotycznych, do których zalicza się m.in. stres, niewłaściwe
żywienie i utrzymanie.
W hodowli wielkostadnej współczesna weterynaria musi rozpatrywać zdrowie stada,
nie tylko jako brak choroby, ale również jego produkcyjność. Dąży się do opracowania profili metabolicznych dla konkretnej populacji (stada), których wybrane wskaźniki
zdrowia stanowiłyby informację o aktualnym stanie i zakresie podatności na czynniki
predysponujące. Posiadanie tak opracowanych wskaźników pozwalałoby na określenie
tzw. czynników ryzyka potrzebnych szczególnie przy zwalczaniu chorób w ramach urzędowych programów.
Intensywna hodowla karpi poprzez zagęszczenie obsad, sposoby żywienia, pogarszanie
się jakości wody sprzyja występowaniu zaburzeń metabolicznych, do określenia których
dotychczasowe kryteria okazują się w wielu przypadkach niewystarczające. Często nie
jest możliwe wskazanie wyłącznie jednego czynnika chorobotwórczego powodującego
Acta Sci. Pol.
Wybrane wskaźniki biochemiczne...
17
wybuch choroby, gdyż w większości przypadków, w tym samym czasie działa na ryby
wiele czynników stresowych [Blaxhall 1972]. Wynika to z warunków ekologicznych
i silnego oddziaływania środowiska na organizm ryb, szczególnie na układ krwionośny,
który u ryb jest ściśle związany z otaczającym je środowiskiem [Barham i wsp. 1980].
Dotychczasowa diagnostyka opierała się głównie na badaniu klinicznym, anatomopatologicznym, bakteriologicznym i parazytologicznym, która nie uwzględniała analizy
tych przyczyn. W ostatnich latach bardzo istotne stało się badanie wirusologiczne poparte
technikami molekularnymi (PCR). Obecnie zaś coraz bardziej przykłada się wagę do
wykrywania subklinicznych stanów chorobowych, które wiążą się z zaburzeniami homeostazy ustrojowej. W celu ich stwierdzenia mogą być przydatne analizy krwi, z uwzględnieniem oznaczania podstawowych wskaźników przemiany materii, to jest poziomu
elektrolitów i jego frakcji oraz morfologii krwi w chorobach karpi. W piśmiennictwie są
doniesienia o zmianach poziomu białka całkowitego i jego frakcji [Dombrowski 1954,
Riedmüller 1965, Kulow 1966, Stefan 1970, Schäperclaus 1979, Amlacher 1986, Prost
1994, Stosik i in. 2001b] oraz morfologii krwi [Dombrowski 1954, Stefan 1970, Blaxhall
1972, Blaxhall i in. 1973, Iwanowa 1983, Amlacher 1986, Svobodová i in.] w chorobach
karpi, a także przy zatruciach i intoksykacjach [Waluga i Flis 1971, Własow i Dąbrowska
1990, Brucka-Jastrzębska i Protasowicki 2005]. Prace wymienionych autorów odnosiły
się przeważnie do poszczególnych parametrów krwi, a wartości w nich podawane wykazują znaczne różnice, co ogranicza ich przydatność w diagnostyce. Nie spotkano dotychczas prac dotyczących poziomu elektrolitów ani też kompleksowych badań określających
zmiany profilu hematologicznego w stanach patologicznych. Opierając się na opracowanych przez Szerow i wsp. [1996] wskaźnikach krwi u zdrowych karpi z uwzględnieniem
wieku i pory roku, postanowiono uzupełnić je wynikami badań przy wybranych chorobach.
Celem pracy było określenie poziomu wskaźników krwi podstawowej przemiany
materii w najczęściej spotykanych chorobach karpi w warunkach hodowlanych i ocena
zmian wskaźników biochemicznych i morfologicznych jako pomocniczych w diagnostyce chorób ryb, uwzględniając też oznaczenia zawartości amoniaku przy branchionekrozie
(BN).
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w latach 2009–2011 na 120 karpiach, w pierwszym roku życia
o cc 25–90 g, przy następujących chorobach stwierdzonych w różnych środowiskach
woj. dolnośląskiego:
1. Zespół posocznicy karpi:
a. wiosenna wiremia (SVC) – 4 ogniska choroby rozpoznawane na podstawie
zmian klinicznych i anatomopatologicznych (osłabienie i śnięcie ryb, wytrzeszcz gałek ocznych, powiększenie powłok brzusznych, płyn wysiękowy
w jamie ciała, zwyrodnienie narządów miąższowych, odlewy śluzowe w jelitach;
b. erythrodermatitis (CE) – 2 ogniska choroby na wiosnę z typowymi zmianami
anatomopatologicznymi na skórze oraz objawy osłabienia w ognisku nr 2.
Medicina Veterinaria 12 (2-4) 2013
18
W. Niemczuk, P. Chorbiński
2. Zapalenie pęcherza pławnego (ZPP) – 1 ognisko choroby, badane wczesną wiosną, zmiany przewlekłe w obrębie pęcherza pławnego (nacieki galaretowate, przerosty łącznotkankowe, deformacje).
3. Branchionekroza (BN) – 3 ogniska choroby, przebieg nagły, charakterystyczne
zmiany skrzelach, liczne śnięcia.
4. Zmiany przesiękowe bez objawów klinicznych (płyn o charakterze surowiczym) –
1 ognisko badane wczesną wiosną, uwypuklenie gałek ocznych oraz płyn surowiczy w jamie ciała – wzbudzające podejrzenie wiosennej wiremii karpi.
Z każdego ogniska choroby pobierano jednorazowo 10–20 sztuk ryb przez odłów
rzutką lub podrywką oraz przewożono je jak najszybciej do gospodarstwa rybackiego
w pojemnikach z dużą ilością wody. Krew od ryb pobierano z żyły ogonowej metodą
Puczkowa [1962]. Krew do badań hematologicznych przewożono w probówkach z heparyną, a część badań wykonywano na miejscu ze świeżej krwi.
Jony Na, K, Ca w surowicy oznaczano metodą fotometrii płomieniowej z użyciem
spektrofotometru absorpcji atomowej (AAS) PAY Unicam SP9 firmy Philips. Do oznaczania poziomu Mg w surowicy użyto zestawu Lachema, a jony P i Cl oznaczano za pomocą zestawu POCh Gliwice. Białko całkowite w surowicy oznaczano metodą biuretową,
frakcje białkowe – metodą elektroforezy bibułowej, hematokryt za pomocą mikrometody,
do oznaczania hemoglobiny używano zestawu POCh (metoda cyjanomethemoglobinowa), liczbę erytrocytów liczono w komorze Bürkera, liczbę leukocytów obliczono w rozmazach barwionych metodą Papenheima przypadającą na 1000 erytrocytów w każdym
preparacie, określenie składu procentowego krwinek białych wykonano według ogólnie
przyjętego sposobu na ww. rozmazach. Zawartość NH3 w surowicy oznaczono zestawem
Monotest Boehringer Mannheim. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, stosując test t-Studenta.
WYNIKI I OMÓWIENIE
Uzyskane średnie wartości badanych parametrów wraz z odchyleniami standardowymi
w ogniskach poszczególnych jednostek chorobowych przedstawiono w tabeli 1. Wyniki
porównywano z danymi otrzymanymi z badań własnych [Szerow i in. 1996] dotyczących
poziomu wybranych wskaźników biochemicznych i morfologicznych uznanych za fizjologiczne oraz częściowo z wynikami dotyczącymi protein otrzymanych przez Stosika
[1996] u zdrowych karpi i Tripathi i in. [2004] odnoszących się do wskaźników hematologicznych u karpi koi. Charakterystyka wskaźników biochemicznych i morfologicznych
krwi karpi została omówiona oddzielnie dla każdego schorzenia.
Wiosenna wiremia karpi (SVC)
U ryb badanych w czterech ogniskach choroby poszczególne parametry przedstawiały
się następująco:
Średnie poziomy sodu (Na) w poszczególnych ogniskach wahały się od 116,61 do
124,33 mmol/l (średnia 120,78 ± 6,20), przy czym najwyższy poziom sodu w surowicy krwi występował w drugiej połowie maja, u karpi w stawie nr 2, w okresie pełnego
rozwoju życia biologicznego w stawach. Oznaczone w badaniach poziomy sodu były
znacząco niższe od wartości oznaczonych dla ryb zdrowych (136,42 ± 4,82) i spadek ten
wyniósł około 12%.
Acta Sci. Pol.
Na (mmol/l)
K (mmol/l)
Ca (mmol/l)
Mg (mmol/l)
P nieorg. (mmol/l)
Cl (mmol/l)
Białko c. (g/l)
Albuminy (%)
α-globuliny (%)
β-globuliny (%)
γ-globuliny (%)
alb./glob.
γ-glob./alb.
Hb (g/l)
Ht (l/l)
Erytrocyty (T/l)
Leukocyty (G/l)
Limfocyty (%)
Monocyty (%)
Neutrofile (%)
Eozynofile (%)
Bazofile (%)
Wskaźnik
Indicator
SVC
Spring Viraemia
of Carp
120,78 ± 6,20
1,74 ± 0,49
2,16 ± 0,19
1,23 ± 0,39
3,25 ± 1,28
89,67 ± 4,30
20,60 ± 3,20
17,11 ± 3,60
15,51 ± 1,30
41,70 ± 5,60
13,40 ± 1,20
0,19
0,85
56,30 ± 3,40
0,20 ± 0,07
0,75 ± 0,06
29,05 ± 7,29
72,00 ± 16,20
2,0 ± 1,1
1,0 ± 0,8
17,5 ± 7,2
0
127,67 ± 7,68
2,52 ± 0,46
nb
1,40 ± 0,15
4,46 ± 0,57
107,67 ± 7,31
22,20 ± 2,90
25,00 ± 5,50
17,80 ± 3,10
43,00 ± 4,40
14,20 ± 3,40
0,33
0,57
52,30 ± 8,20
nb
0,80 ± 0,11
23,50 ± 9,60
52,00 ± 17.00
4,80 ± 3,30
10,30 ± 5,6
27,30 ± 14,20
0
CE
Erythrodermatitis
Jednostki chorobowe
Disease units
ZPP
Swimbladder
infection
133,06 ± 11,06
0,98 ± 0,52
nb
1,68 ± 0,34
2,56 ± 0,82
105,50 ± 5,90
24,50 ± 3,60
39,30 ± 5,50
14,40 ± 4,20
30,80 ± 4,80
15,50 ± 5,20
0,61
0,39
73,50 ± 9,60
nb
1,01 ± 0,07
25,50 ± 5,90
65,70 ± 22,30
0
2,30 ± 2,90
16,80 ± 8,20
0
Tabela 1. Wybrane wskaźniki hematologiczne /X ± S/ u karpi przy niektórych chorobach
Table 1. Selected hematological indicators /X ± S/ of carp with certain diseases
133,43 ± 3,63
1,89 ± 0,30
2,24 ± 0,18
1,55 ± 0,17
5,01 ± 0,77
99,75 ± 3,33
22,70 ± 2,10
29,00 ± 4,24
11,30 ± 2,75
42,05 ± 4,85
13,15 ± 1,40
0,41
0,46
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
BN
Branchionecrosis
139,62 ± 6,09
1,13 ± 0,18
2,20 ± 0,28
1,72 ± 0,34
2,14 ± 0,27
101.60 ± 10,20
15,80 ± 3,80
29,20 ± 3,50
19,40 ± 4,80
34,30 ± 7,30
17,10 ± 3,10
0,41
0,59
51,30 ± 7,70
0,26 ± 0,08
0,91 ± 0,14
16,80 ± 6,90
86.50 ± 11,30
1,50 ± 1,20
7.90 ± 4,70
7,20 ± 5,60
0
Wysięki
Exudates
136,42 ± 4,82
1,43 ± 0,21
2,41 ± 0,21
1,75 ± 0,31
3,08 ± 0,58
106,75±6,29
27,30 ± 2,80
33,30 ± 6,20
20,00 ± 4,70
30,50 ± 5,00
16,10 ± 3,90
0,50
0,45
78,40 ± 10,6
0,32 ± 0,07
1,16 ± 0,15
24,5 ± 9,00
77,50 ± 11,3
1,4 ± 1,20
5,90 ± 5,00
14,08 ± 8,80
0,01
Kontrola
(bad. wł. 1996)
Control
(own res. 1996)
Wybrane wskaźniki biochemiczne...
Medicina Veterinaria 12 (2-4) 2013
19
20
W. Niemczuk, P. Chorbiński
Średnie stężenia potasu (K) w surowicy karpi w stawach nr 1 i 3 wynosiły odpowiednio 1,71 i 2,38 mmol/l (średnia 1,74 ± 0,49) i były one podwyższone nawet o 67% w porównaniu ze średnią u ryb kontrolnych wiosną, tj. 1,43 mmol/l, w pozostałych ogniskach
poziom potasu zbliżony do normy. Wartości poziomów wapnia (Ca) i P nieorganicznego
nie wykazywały istotnych zmian w stosunku do wartości kontrolnych.
Średnie stężenia magnezu (Mg) wynosiły od 0,44 do 1,29 mmol/l (średnia 1,23 ±
0,39) i były statystycznie niższe od wartości kontrolnych, największy spadek stężenia
tego pierwiastka w jednym ze stawów wyniósł aż 75%. Obniżenie stężenia w surowicy
krwi zanotowano także w przypadku chlorków (Cl), dla których średnie stężenia wahały
się od 83,25 do 91,31 mmol/l (średnia 89,67 ± 4,30) i były znacząco niższe niż w grupie
ryb kontrolnych (106,75 ± 6,29).
Poziom białka całkowitego w badanych ogniskach wynosił od 17,3 do 22,6 g/l
(średnia 20,60 ± 3,20) i był on znacząco niższy od poziomów u ryb kontrolnych (około
25%). Istotne zmiany w zestawie frakcji białkowych wystąpiły u karpi w stawach nr
1 i 3, w których zaobserwowano istotne obniżenie zawartości procentowej albumin 15,8
i 18,6%, (średnia 17,11 ± 3,60) o 48% oraz α-globulin (15,0–16,3%; średnia 15,51 ±
1,30) odpowiednio od 15–31%. W ogniskach tych wystąpił jednocześnie wzrost ilości
β-globulin (36,4 i 55,7%) o 20 i 80%. Poziom γ-globulin wyraźnie wzrósł tylko w stawie
nr 3 (28,7 %) o ponad 70%, w pozostałych ogniskach notowano jednak wyraźny spadek
tego parametru. Wzrost ten wskazuje na proces zdrowienia ryb w tym ognisku.
W badaniach hematologicznych stwierdzono obniżenie hematokrytu (0,20 ± 0,07)
o 1/3, wyraźny spadek poziomu hemoglobiny (47,2–56,3 g/l) o 32% oraz liczby erytrocytów (0,665–0,755 t/l) o 36%. Zmiany te wskazują na objawy anemii u badanych ryb.
Liczba leukocytów była zbliżona do normy, jak również procentowy obraz białokrwinkowy; zanotowano wyższy poziom monocytów oraz gwałtowny spadek odsetka neutrofili. Wszystkie różnice w poziomach badanych parametrów były istotne statystycznie.
Przedstawione wyniki badań krwi karpi z ognisk SVC, wskazujące na występujące
obniżenie poziomu Na, Mg i Cl, a także poziomu białka całkowitego, w tym znaczne
obniżenie albumin, wskazują na zaburzenia w gospodarce białkowo-elektrolitowej. Niedobór sodu, tj. jonu odpowiedzialnego na ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych,
oraz występująca przy tym hipoproteinemia i hypoalbuminemia powodują spadek ciśnienia koloido-osmotycznego, który w przypadkach tej choroby sprzyja powstawaniu
wysięków u ryb. Na uwagę zasługują wyniki badań uzyskane przez Rehulkę [1996],
który w przebiegu ostrej formy SVC wykazał wyraźny spadek poziomu Ca (średnia
1,80 mmol/l). Jednak ta forma choroby nie występowała w ostatnich latach na naszym
terenie.
Zmianom krwi przy zespole chorobowym jakim jest posocznica karpi poświęcono
wiele prac [Schäperclaus 1979, Amlacher 1986, Rehulka 1993, Prost 1994, Rehulka
1996], przede wszystkim dotyczących białka całkowitego i jego frakcji oraz morfologii
krwi. Istnieje zgodność poglądów w zakresie spadku poziomu białka całkowitego i albumin przy jednostce chorobowej nazywanej obecnie wiosenną wiremią karpi (SVC) oraz
wzrostu γ-globulin w okresie zdrowienia ryb, który zaobserwowano w ognisku 3. Natomiast sprzeczne są opinie o zachowaniu się pozostałych frakcji α i β-globulin w okresie
zdrowienia. Są doniesienia o dużych indywidualnych zmiennościach poszczególnych
frakcji białkowych u zdrowych karpi [Stefan 1970, Svobodová i in. 1986], co może
mieć związek ze znacznym ich zróżnicowaniem w stanach patologicznych. W wielu
Acta Sci. Pol.
Wybrane wskaźniki biochemiczne...
21
pracach dotyczących morfologii krwi karpi przy SVC [Amlacher 1986, Brucka-Jastrzębska i Protasowicki 2005] wnioski są zgodne z wynikami badań własnych.
Erythrodermatitis (CE)
Jednostka chorobowa należąca wraz z SVC do zespołu chorobowego – posocznica karpi.
Pod względem badanych parametrów krwi różni się ona znacznie od SVC, gdyż wartości tych wskaźników były w większości zbliżone do normalnych, poziomy jonów sodu
(Na) wynosiły 127,67 mmol/l, a jonów chloru (Cl) 107,67 mmol/l. Obniżony był poziom
białka całkowitego (24,50 g/l) o 11% w porównaniu z rybami kontrolnymi, przy nieco
niższym procentowym poziomie albumin (26%), a poziomy α i γ-globulin mieściły się
w przedziałach wartości fizjologicznych. Obniżenie poziomu białka całkowitego w ostrej
formie CE stwierdzili również Stosik i in. [2001] oraz Rehulka [1993]. Jako pierwsi
zauważyli również występujący w tym schorzeniu spadek poziomu globulin. W badaniach własnych zaobserwowano natomiast podwyższony poziom β-globulin, co wskazuje na wczesną odpowiedź immunologiczną chorujących ryb. W przypadku pozostałych
parametrów hematologicznych zanotowano obniżenie liczby erytrocytów (0,80 t/l) i hemoglobiny (52,3 g/l) wskazujący na anemię. Podwyższony był natomiast odsetek neutrofili (prawie 2-krotnie), przy jednoczesnym spadku procentowym limfocytów.
Zapalenie pęcherza pławnego (ZPP)
W badaniach przeprowadzonych wczesną wiosną u karpi ze zmianami przewlekłego zapalenia pęcherza pławnego nie stwierdzono zmian w poziomach wskaźników biochemicznych i morfologicznych krwi, poza przesunięciem ilościowym we frakcjach – albuminowej (wzrost) i α-globulinowej (spadek), a także obniżenia procentowego składu
limfocytów (65,7%) i neutrofili (2,3%) w stosunku do ryb kontrolnych (odpowiednio
77,5 i 5,9%). Ustalono, że schorzenie to nie przebiegało u karpi z naruszeniem ogólnych
przemian ustrojowych. Z piśmiennictwa wynika, że przy tym schorzeniu występują: obniżenie Hb, ilości erytrocytów, wzrost leukocytów oraz zmniejszenie ilości limfocytów
nawet do 58% [Iwanowa 1983], co potwierdza uzyskane wyniki badań.
Branchionekroza (BN)
W składzie elektrolitowym schorzenia nie występowały znaczące odchylenia od wartości
normalnych. Tylko w ognisku nr 2 zaobserwowano obniżenie poziomu jonów Na i Cl
oraz niski poziom białka całkowitego, przy zachowanym w granicach normy poziomie
albumin i γ-globulin. Stan ten wydaje się być związany z wcześniejszą słabą kondycją
narybku karpi, w tym gospodarstwie którego ciężar jednostkowy w okresie badania biochemicznego ryb w czerwcu wynosił tylko 25–30 g.
W trzech ogniskach przeprowadzono dodatkowe badania surowicy krwi dotyczące
poziomów amoniaku, które wynosiły: ognisko 1. – 198,59 ± 52,70 μmol/l, ognisko 2. –
362,78 ± 38,34 μmol/l, ognisko 3. – 1417,52 ± 623,81 μmol/l. Niespotykanie wysoki poziom amoniaku w ognisku nr 3 stwierdzono u narybku odłowionego z basenu, do którego
przedostawały się przemysłowe wody odpadowe, zawierające znaczne ilości amoniaku.
W normalnych warunkach takie poziomy są niespotykane. Oznaczenia NH3 w surowicy
karpi nie były dotąd wykonywane w naszym kraju. Wykazane w tej pracy poziomy NH3
w ogniskach nr 1 i 2 są zbliżone do podawanych przez innych autorów [Schreckenbach
i in. 1975, Anders i in. 1984].
Medicina Veterinaria 12 (2-4) 2013
22
W. Niemczuk, P. Chorbiński
Na podstawie przeprowadzonych badań, które należy zaliczyć do próby określenia
zmian we krwi przy BN, można sądzić, że choroba ta nie powoduje istotnych zmian biochemicznych we krwi, a zatem czynniki bezpośrednio prowadzące do wybuchu choroby
nie tkwią w organizmie ryby. Jednak w badaniach własnych nie oceniano ze względów
technicznych (hemoliza) parametrów hematologicznych, dlatego nie można ich odnieść
do wyników Sopińskiej [1985], która odnotowała wyraźne obniżenie liczby erytrocytów, wartości hematokrytu i zawartości hemoglobiny w krwi obwodowej w porównaniu
z rybami kontrolnymi. Podobne rezultaty dotyczące zamian hematologicznych krwi obwodowej karpi przy branchionekrozie otrzymali Własow i in. [1990].
Zmiany wysiękowe (wysięki)
W tabeli 1 przedstawiono przypadek, w którym stwierdzono u narybku karpia wczesną
wiosną schorzenie wysiękowe bez objawów ogólnych. Analiza parametrów biochemicznych nie wykazała zmian w poziomach elektrolitów w porównaniu z wartościami normalnymi poza obniżeniem poziomu jonów wapnia (Ca) (2,20 μmol/l) o 9%. Występował
jednak u tych ryb obniżony poziom białka całkowitego (15,8 g/l) o 38% w porównaniu
z najniższym średnim poziomem u ryb zdrowych, przy czym zachowane były w normie
procentowe zawartości poszczególnych frakcji białkowych. W parametrach hematologicznych nieznaczny spadek wykazały Ht, Hb oraz odsetek erytrocytów i leukocytów.
Najważniejszym wskaźnikiem wydaje się w tym przypadku niedobór białka całkowitego, wskazujący na zaburzenia żywieniowe, jakie mogły mieć miejsce przed okresem
zimowania ryb. Wyniki pozostałych parametrów mogły stanowić podstawę do wykluczenia tła choroby o charakterze ogólnym, którą najczęściej przy podobnych objawach jest
wiosenna wiremia karpi. Potwierdzeniem tego było prawidłowe zachowanie się i przyrosty ryb po przystąpieniu do żerowania.
Badania biochemiczne krwi mogą zatem służyć do diagnozy różnicowej wiosennej
wiremii karpi.
Przy interpretacji wyników i konfrontowaniu ich z danymi z piśmiennictwa należy
uwzględnić, że otrzymane wartości liczbowe podczas badań różnią się zwykle zasadniczo w zależności od zastosowanej metodyki badawczej, kładli na to nacisk również
Stosik i in. [2001a]. Szczególne rozbieżności mają miejsce w konfrontacji badań hematologicznych wykonywanych metodami tradycyjnymi i oznaczeniami z użyciem techniki
cytometrii przepływowej. Wydaje się, że wykorzystywane w hematologii metody tradycyjne obecnie są nie tylko tańsze, ale dopóki nowoczesne metody nie zostaną odpowiednio dopracowane, również bardziej wiarygodne.
PODSUMOWANIE
1. Wybrane wskaźniki biochemiczne oraz morfologiczne wykazują różnice w poziomach przy badanych jednostkach chorobowych karpi i w miarę dokładnie charakteryzując stan ogólny ryby, pozwalają wnioskować o przyczynach ich występowania.
2. Kompleksowe badania biochemiczne i morfologiczne krwi karpi mogą służyć do różnicowania chorób karpi przebiegających z obrzękami i wiosennej wiremii, umożliwiając ustalenie dokładniejszej diagnozy oraz stosowanie skuteczniejszych zabiegów
terapeutycznych.
Acta Sci. Pol.
Wybrane wskaźniki biochemiczne...
23
3. Jakkolwiek każdy z badanych parametrów ma znaczenie w przeprowadzanych badaniach, jednak szczególną wartość w ocenie stanu fizjologicznego karpi wydaje się
mieć oznaczanie poziomu sodu, którego obniżenie wśród znaczącej liczby karpi może
służyć jako wskaźnik do wczesnego rozpoznawania zaburzeń metabolicznych.
4. Opierając się na opracowanych wartościach normalnych dla elektrolitów, białka całkowitego i jego frakcji oraz składu morfologicznego krwi, istnieje możliwość szerszego wprowadzenia tych badań do diagnostyki chorób karpi i wykrywania ich przyczyn.
PIŚMIENNICTWO
Amlacher E., 1986. Taschenbuch der Fischkrankheiten. Gustav Fischer. Verlag, Jena.
Anders E., Voigtländer R., Rüttinger H.W., Matschiner H., 1984. Determination of amonium in
water and in blood sera from fish by flow injection analysis. Z. Binnenfischerei DDR, 31,
331.
Barham W.T., Smit G.L, Schoonbee H.J., 1980. The haematological assessment of bacterial infection in rainbow trout, Salmo gairdneri Richardson. J. Fish Biol. 17, 275.
Blaxhall P.C., 1972. The hematological assessment of the health or freshwater fish. J. Fish Biol.
4, 593.
Blaxhall P.C., Daisley K.W., 1973. Routine haematological methods for use with fish blood. J. Fish
Biol. 5, 771–781.
Brucka-Jastrzębska E. Protasowicki M., 2005. Effects of cadmium and nickel exposure on haematological parameters of common carp, Cyprinus carpio L. Acta Ichthyolog. Piscat. 35, 29–38.
Dombrowski H., 1954. Untersuchungen über das Blut das Karpfen (Cyprinus carpio L.) und einiger anderer Süsswasserfischarten. Biol. Zbl. 72, 182–195.
Iwanowa N.T., 1983. Atlas kletok krowi ryb. Legkaja i piszczewaja promyszlennost. Moskwa.
Kulow H., 1966. Die Serumproteine der Fischer. D. Fisch. Ztg 13, 379–384.
Prost M., 1994. Choroby ryb. PWRiL Warszawa.
Puczkow N.W., 1962. Fizjologia ryb. PWN Warszawa.
Rehulka J., 1993. Erythrodermatitis of carp (Cyprinus carpio): An elektrophoretic study of blood
serum protein fraction levels. Acta Vet. Brno, 60, 187–197.
Rehulka J., 1996. Blood parameters in common carp with spontaneous spring viremia (SVC).
Aquacutl. Internat. 4, 175–182.
Riedmüller S., 1965. Elektrophoretische Blutiewesuntersuchungen bei gesunden und kranken
Karpfen.Allg. Fisch. Ztg. 99, 28–35.
Schäperclaus W., 1979. Fisch Krankheiten. Akademie Verlag Berlin.
Schreckenbach K., Spangenberg R., Krug S., 1975. Die Ursache der Kiemennekrose. Z. Binnenfischerei DDR, 22 (9), 257–288.
Sopińska A., 1985. Effects of physiological factors, stress, and disease on hematologic parameters
of carp with a particular reference to the leukocyte patterns. III. Changes in blood accompanying branchionecrosis and bothriocephalosis. Acta Ichthyolog. Piscat. 40 (2), 144–169.
Stefan J., 1970. Praktyczne zastosowanie wskaźników białkowych surowicy krwi karpia. Gospod.
Ryb. l, 5–7.
Stosik M., 1996. Poziom globulin i białka całkowitego w surowicy zdrowych karpi. Medycyna
Wet. 52, 5, 306–308.
Stosik M., Deptuła W., Travnicek M., 2001. Resistance in carp (Cyprinus carpio L.) affected by
natural bacterial infection. Vet. Med- Czech. 46 (1), 6–11.
Medicina Veterinaria 12 (2-4) 2013
24
W. Niemczuk, P. Chorbiński
Stosik M., Deptuła W., Tokarz-Deptuła B., Wiktorowicz K., 2001. Cytometryczna analiza obrazu
krwi obwodowej oraz wybuchu tlenowego granulocytów obojętnochłonnych u zdrowych karpi.
Medycyna Wet. 57 (11), 832–835.
Szerow D., Niemczuk W., Nawrocka E., 1996. Poziom elektrolitów, białka całkowitego i jego
frakcji w surowicy oraz skład morfologiczny krwi karpi stawowych z uwzględnieniem wieku
i pory roku. Komunikaty Ryb. 4, 15–18.
Svobodová Z., Pravda D., Paláčková J., 1986. Jednotné metody hematologického vyšetřování ryb.
Edice metodik VÚRH Vodňany, 22, 36.
Tripathi N.K., Latimer K.S., Burnley V.V., 2004. Hematologic reference intervals for koi (Cyprinus
carpio), including blood cell morphology, cytochemistry, and ultrastructure. Vet. Clin. Path.,
33 (2), 74–83.
Waluga D., Flis J., 1971. Zmiany we krwi obwodowej karpia (Cyprinus carpio Linneus, 1758) pod
wpływem wody amoniakalnej. Rocz. Nauk. Roln. H93 (2), 87–94.
Własow T., Dąbrowska H., 1990. Hematology of carp in acute intoxication with ammonia. Pol.
Arch. Hydrobiol. 37, 419–428.
BIOCHEMICAL AND MORPHOLOGICAL
DIAGNOSTIC INDICATORS OF SOME DISEASES OF CARP
Abstract. In commercial fish farming units you can look at various biochemical and morphological markers for a greater understanding of health and disease status of the unit.
Aim of a study was to examine some biochemical metabolic indicators in some common
diseases in farm carp. Especially levels of ammonia in branchionecrosis (BN). The research
was done in 2009–2011 and 120 carp of 25–90 g less than one year old were sampled
for the following diseases: spring viraemia of carp SVC and CE, swim bladder infection,
branchionecrosis and also any appearance of transsudative changes in fish with no clinical
signs. The research was done in the Lower Silesia region. These indicators can be useful
in determining the health of the fish and possible causes of an illness. Electrolytes, protein
assays and hematology are useful in diagnosis in carp disease thus enabling more effective
treatment. Low sodium levels in particular are a useful predictor of a disease.
Key words: hematologic parameters, blood, carp, spring viraemia of carp, branchionecrosis, swim bladder infection
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 8.04.2015
Do cytowania – For citation: Niemczuk W., Chorbiński P., 2013. Wybrane wskaźniki
biochemiczne i morfologiczne w diagnostyce niektórych chorób karpi. Acta Sci. Pol.
Med. Vet. 12 (2-4), 15–24.
Acta Sci. Pol.