uzasadnienie

Projekt z dnia 8 maja 2008 r.
UZASADNIENIE DO PROJEKTU USTAWY O SŁUśBIE CELNEJ
Z DNIA
2008 r.
Projekt ustawy o SłuŜbie Celnej został opracowany w związku z koniecznością całościowego i
nowoczesnego zmodernizowania SłuŜby Celnej. Przedstawiony projekt stanowi równieŜ realizację
zobowiązań strony rządowej. Projekt ustawy ma na celu wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych
w SłuŜbie Celnej na podstawie zebranych doświadczeń na gruncie funkcjonowania dotychczasowej
ustawy z dnia z dnia 24 lipca 1999 r. oraz postulatów środowiska celniczego. Nowelizacja
przedmiotowego aktu normatywnego jest elementem koniecznym naprawy stanu SłuŜby Celnej i
wzmocnienia statusu jej członków. Stworzenie jednolitego, umundurowanego, transparentnego w
swoim działaniu korpusu SłuŜby Celnej, jest nie tylko realizacją postulatów zgłaszanych od dawna
przez samo środowisko funkcjonariuszy celnych, ale i wychodzi naprzeciw oczekiwaniom
społecznym.
Do podstawowych, systemowych zmian zaproponowanych w niniejszym projekcie naleŜy zaliczyć:
1) modernizację tej słuŜby w podstawowych obszarach, tj.:
a) sprawnej obsługi ruchu towarowego na zewnętrznej granicy RP i bezpieczeństwa
obywateli, z zachowaniem jednoczesnym wykonywania zadań z zakresu dozoru i kontroli
celnej,
b) zwalczania przestępstw skarbowych (podatkowych, celnych, dewizowych oraz
przestępstw związanych z obrotem towarowym z zagranicą wyrobami objętymi
ograniczeniami),
c) zapewnienia ułatwień dla przedsiębiorców legalnie wykonujących działalność w
zakresie obrotu towarowego oraz podlegających opodatkowaniu podatkiem akcyzowym;
2) dostosowanie regulacji zawartych w prawie krajowym do:
a) zmian, które wystąpiły w prawie wspólnotowym (Wspólnotowy Kodeks Celny oraz
przepisy wykonawcze do tego aktu),
b) konieczności wykonania zobowiązań dotyczących współpracy międzynarodowej
wynikających z III filara Unii Europejskiej (Konwencja Neapolitańska II, Konwencja
Schengen);
3) doprecyzowanie i uzupełnienie obowiązujących unormowań prawnych w celu stworzenia regulacji
mającej charakter pragmatyki słuŜbowej dla funkcjonariuszy SłuŜby Celnej, w tym wprowadzenie
rozwiązań prawnych mających wzmocnić status funkcjonariusza SłuŜby Celnej, powstrzymać
fluktuację kadr, zatrzymując w szeregach SłuŜby Celnej dobrze wykształconych i kompetentnych
1
funkcjonariuszy celnych i pracowników a takŜe zachęcając do podjęcia słuŜby osoby spełniające te
wymogi, a poszukujące zatrudnienia.
Projektowane zmiany w ustawie dotyczyć będą następujących zagadnień:
1. WdroŜenie jednolitego trybu postępowania przy wydawaniu pozwoleń na stosowanie ułatwień i
uproszczeń w prawie celnym, łączącego elementy postępowania w sprawach celnych i kontroli celnej
w celu skrócenia czasu wydawania pozwoleń na stosowanie procedur uproszczonych oraz świadectwa
upowaŜnionego przedsiębiorcy i wprowadzenie zasady postępowania ukierunkowanego na współpracę
z przedsiębiorcą. Potrzeba tych zmian jest związana z wprowadzaniem nowych instytucji prawa
celnego takich, jak UpowaŜniony Przedsiębiorca (AEO) (z dniem 2008-01-01) oraz Jednolite
Pozwolenie Europejskie (z dniem 2008-07-01) oraz związaną z tym faktem zmianą zasad wydawania i
wymiany juŜ udzielonych pozwoleń na stosowanie tzw. procedur uproszczonych.
2. Stworzenie jednolitego trybu kontroli fizycznej towarów wykonywanej przez SłuŜbę Celną.
Obowiązująca ustawa o SłuŜbie Celnej przewiduje dwa tryby wykonywania kontroli: kontrola
polegająca na fizycznym nadzorowaniu obrotu towarami oraz kontrola ich produkcji lub
przetwarzania. Wskazać bowiem naleŜy, iŜ w przypadku obydwu sposobów wykonywania kontroli nie
mamy do czynienia co do zasady z kontrolą dokumentacji, lecz z kontrolą ilości towarów, od których
nie zostały jeszcze uiszczone naleŜności publicznoprawne (cło, podatek akcyzowy, podatek VAT).
Sposoby wykonania tej kontroli zostały zróŜnicowane proceduralnie ze względu na rodzaj towarów
podlegających kontroli: jeden został przewidziany dla obrotu wyrobami akcyzowymi (szczególny
nadzór podatkowy), drugi dla kontroli obrotu towarowego z krajami trzecimi, w tym wyrobami
akcyzowymi (kontrola celna). Pomimo istnienia odrębnych regulacji prawnych zasady wykonywania
tych kontroli były bardzo zbliŜone siebie – ich wykonywanie opierało się na zasadzie kontroli
towarów, co wymuszało zbliŜone, aczkolwiek róŜniące się rozwiązania (odprawa celna i odbiór
wyrobów akcyzowych). Dodatkowym impulsem do ujednolicenia tych trybów było wprowadzenie w
zakresie kontroli wykonywania obrotu wyrobami akcyzowymi z dniem 1 maja 2004r rozwiązań
przewidzianych w Dyrektywie Rady 92/12/EWG z dnia 25 lutego 1992 r. w sprawie ogólnych
warunków dotyczących wyrobów objętych podatkiem akcyzowym, ich przechowywania, przepływu
oraz kontrolowania, który to akt wprowadzał na szczeblu Wspólnot Europejskich rozwiązania
analogiczne do występujących w prawie celnym. Elementem, który przemawia równieŜ za
prowadzeniem jednolitego trybu jest wykonywanie tych kontroli przez ten sam organ administracji naczelnika urzędu celnego. Przyjęcie projektowanego rozwiązania zapewni zwiększenie efektywności
i skuteczności kontroli dotyczących obrotu towarowego poprzez ujednolicenie procedur kontrolnych
oraz oparcie całości działań kontrolnych na analizie ryzyka oraz dodatkowo zwiększy elastyczność
kadrową, jak równieŜ będzie sprzyjać wypracowywaniu jednolitych standardów jej wykonywania.
Oparcie całości zadań kontrolnych na analizie ryzyka pozwoli na ograniczenie kontroli wykonywanej
obecnie w formie stałych nadzorów i wykorzystanie zaangaŜowanego w ich sprawowanie potencjału
2
kadrowego w kontrolach działalności o wysokim stopniu ryzyka i działalności wykonywanej bez
zachowania warunków oraz form określonych przepisami prawa.
3. Wyraźne rozdzielenie zasad wykonywania tzw. powtórnej kontroli celnej od zasad wykonywania
dozoru celnego oraz kontroli wyrobów w procedurze zawieszenia poboru akcyzy. W tym zakresie w
znacząco uproszczono sposób wykonywania kontroli, bowiem oprócz uprawnień kontrolujących i
obowiązków kontrolowanych oraz odrębnego określenia miejsc wykonywania kontroli pozostałe
elementy procedury wykonywania kontroli zostały oparte na rozwiązaniach przyjętych w Dziale VI
Ordynacji Podatkowej – Kontrola Podatkowa. Biorąc pod uwagę, iŜ w obecnym stanie prawnym
naczelnik urzędu celnego realizował powtórną kontrolę celną i kontrolę podatkową w odrębnych
trybach, zmiana ta powinna przyczynić się do lepszego wykorzystania posiadanych przez ten organ
zasobów ludzkich.
3. Stworzenie podstaw prawnych do skutecznej ochrony granicy morskiej RP jako granicy celnej Unii
Europejskiej. Urzeczywistnieniu tego ma słuŜyć wprowadzenie ustawowej regulacji umoŜliwiającej
samodzielne zatrzymywanie środków transportu morskiego do kontroli przez funkcjonariuszy SłuŜby
Celnej, nadanie bandery jednostkom pływającym SłuŜby Celnej oraz wprowadzenie delegacji
ustawowej umoŜliwiającej wydanie aktów wykonawczych dotyczących jednolitego oznakowania
identyfikującego łodzie patrolowe SłuŜby Celnej. Projektowane zmiany pozwolą na realizację przez
SłuŜbę Celną jej ustawowych zadań w zakresie zwalczania przestępczości transgranicznej, w tym
celnej, skarbowej, dewizowej oraz przeciwdziałaniu zagroŜeniom społeczeństwa i rynku w
szczególności w zakresie przemytu: papierosów, alkoholu, narkotyków, dzieł sztuki, broni, materiałów
rozszczepialnych, odpadów ekologicznych oraz własności intelektualnej.
4. Uporządkowanie obszaru gier i zakładów wzajemnych przez przesunięcie zadań z Ministerstwa
Finansów, izb i urzędów skarbowych do izb i urzędów celnych Przyporządkowanie zadań obszaru gier
losowych i zakładów wzajemnych organom jednej administracji (celnej) spowoduje uproszczenie
procesu wydawania zezwoleń poprzez powierzenie tego zadania tej samej administracji, która
kompleksowo kontrolować będzie tę dziedzinę. Zmiana ta zwiększy efektywność i skuteczność
kontroli (jedna procedura w miejsce obecnie stosowanych trzech procedur kontrolnych), kontrolą
zostanie objęta „szara strefa” urządzania i prowadzenia gier i zakładów wzajemnych oraz zostanie
ułatwiona działalność podmiotom gospodarczym, poprzez umoŜliwienie im załatwiania spraw w
jednej, specjalizującej się w tym zakresie administracji.
5. W celu zapewnienia moŜliwości sprawnej i efektywnej realizacji zadań w zakresie zwalczania
przestępczości oraz wywiązywania się z zobowiązań dotyczących współpracy międzynarodowej
wynikających z III filara Unii Europejskiej wprowadzono w projekcie rozwiązanie polegające na
przywróceniu uprawnień SłuŜby Celnej do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz
3
wprowadzono moŜliwość zatrzymywania osób w trybie i na zasadach określonych w przepisach
Kodeksu postępowania karnego.
RównieŜ w związku z realizowanymi przez SłuŜbę Celną zadaniami w zakresie zwalczania
przestępczości skarbowej (naleŜności celne, podatek akcyzowy, podatek VAT w imporcie, urządzanie
gier
i
zakładów
wzajemnych)
oraz
zwalczania
innych
przestępstw
związanych
z przekraczaniem granicy, a w szczególności związanych z obrotem: odpadami szkodliwymi,
substancjami chemicznymi, materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, środkami odurzającymi i
substancjami psychotropowymi oraz bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi i technologiami
objętymi kontrolą międzynarodową, konieczne jest zapewnienie SłuŜbie Celnej moŜliwości
wykonywania czynności operacyjno – rozpoznawczych. Czynności te są niezbędne takŜe w celu
wykonywania zobowiązań wynikających z przepisów aktów wydawanych w ramach III filara Unii
Europejskiej (Konwencja Neapolitańska II, Konwencja Schengen), które przewidują szeroki udział
SłuŜb Celnych w zwalczaniu przestępczości związanej z obrotem towarowym zarówno z państwami
trzecimi, jak i pomiędzy państwami członkowskimi. Dla zabezpieczenia prawidłowego toku
prowadzonych postępowań, konieczne jest równieŜ usankcjonowanie moŜliwości zatrzymania w
trybie procesowym osoby, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, Ŝe popełniła ona czyn
zabroniony, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa,
bądź teŜ nie moŜna ustalić jej toŜsamości.
6. Wykonywaniu zadań z zakresie przeciwdziałania przestępczości związanej z szeroko pojętym
obrotem
towarowym
oraz
zwalczania
przestępczości
skarbowej
w
tym
związanej
z obrotem wyrobami akcyzowymi czy teŜ nielegalnym urządzaniem gier lub zakładów wzajemnych,
towarzyszy zagroŜenie dla Ŝycia i zdrowia wykonujących je funkcjonariuszy celnych. W związku z
tym zostały zaprojektowane rozwiązania zwiększające bezpieczeństwo funkcjonariuszy celnych
realizujących niektóre zadania ustawowe, przez przyznanie im prawa uŜycia broni palnej.
Uzasadnieniem dla tej regulacji jest szczególny charakter wykonywanych przez funkcjonariuszy
celnych kontroli, jak i warunki, w jakich kontrola ta jest wykonywana (kontrole dokonywane na
przejściach granicznych oraz kontrole dokonywane przez funkcjonariuszy na drogach). Uprawnienie
to zostało ograniczone wyłącznie do funkcjonariuszy celnych, których słuŜba wiąŜe się z
bezpośrednim zagroŜeniem dla Ŝycia i zdrowia. Równocześnie zostały doprecyzowane zasady
korzystania przez funkcjonariuszy celnych ze środków przymusu bezpośredniego.
7) Jednocześnie ze zwiększeniem uprawnień funkcjonariuszy celnych zaprojektowane zostały
rozwiązania mające słuŜyć zwalczaniu zjawisk niepoŜądanych w SłuŜbie Celnej. Temu celowi ma
słuŜyć stworzenie Inspekcji Wewnętrznej w SłuŜbie Celnej. Ze względu na występujące zagroŜenia
zjawiskiem korupcji, konieczne jest określenie prawnych podstaw przez utworzenie odpowiedniej
struktury wewnętrznej. Właściwą w tym zakresie będzie, podległa Szefowi SłuŜby Celnej, jednostka
organizacyjna wyodrębniona w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów
4
publicznych (inspekcja wewnętrzna). Uprawnienie to nie narusza analogicznych uprawnień,
posiadanych przez inne organy: kontrolę skarbową i Centralne Biuro Antykorupcyjne.
8. Kolejna zmiana ma na celu dostosowanie prawa krajowego do wymagań nałoŜonych na Państwa
Członkowskie
prawem
wspólnotowym.
Celem
wprowadzenia
regulacji
zawartych w projekcie ustawy jest wypełnienie obowiązku wynikającego z art. 11 rozporządzenia
Rady (EWG) Nr 4045/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli przez Państwa Członkowskie
transakcji stanowiących część systemu finansowania przez Sekcję Gwarancji Europejskiej Funduszu
Orientacji i Gwarancji Rolnej i uchylające dyrektywę 77/435/EWG, powołania przez kaŜde Państwo
Członkowskie słuŜby specjalnej. Z uwagi na fakt, Ŝe kontrole refundacji eksportowych stanowią
zdecydowaną większość kontroli wykonywanych w ramach w/w rozporządzenia 4045/89, a
wypłacane refundacje stanowią, zgodnie z przepisami o finansach publicznych, środki publiczne,
zadania słuŜby specjalnej powierzono ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w
imieniu którego będzie je wykonywał Szef SłuŜby Celnej.
Znaczna część projektu dotyczy wzmocnienia organizacji słuŜby celnej. Projektowane zmiany
w tym zakresie dotyczą:
1. Uporządkowania obszaru w zakresie stanowisk i stopni słuŜbowych funkcjonariuszy celnych, w
szczególności:
a) uszczegółowienie zasad awansowania;
b) poddania stanowisk opisowi i wartościowaniu;
c) uznania stopni słuŜbowych funkcjonariuszy innych słuŜb;
d) stworzenie korpusów stopni słuŜbowych na wzór innych słuŜb mundurowych.
Zmiany te mają na celu stworzenie jednolitego korpusu SłuŜby Celnej na wzór innych słuŜb
mundurowych.
1. Wzmocnienia systemu szkoleń w SłuŜbie Celnej. Poprzez proponowane zmiany nastąpi
zwiększenie ukierunkowania systemu szkoleń na potrzeby związane z realizacją przez SłuŜbę Celną
jej ustawowych zadań.
SłuŜba Celna, podobnie jak i administracje celne innych krajów UE oraz inne grupy zawodowe,
wymaga odpowiedniego do potrzeb procesu szkolenia. Potrzeby te będą szczególnie widoczne w
ramach zakładanego w ustawie o zmianie ustawy o SłuŜbie Celnej:
a) skrócenia słuŜby przygotowawczej,
b) stworzenia systemu szkolenia dla funkcjonariuszy celnych przewidzianych do rezerwy
kadrowej na stanowiska kierownicze,
c) stworzenia systemu szkolenia funkcjonariuszy celnych do wykonywania zadań
wynikających z opisów stanowisk i procedur.
2. Odstąpienia od zasady konkursów przy powoływaniu na stanowiska kierownicze poprzez
wprowadzenie zasady obsadzania stanowisk kierowniczych w SłuŜbie Celnej przez osoby wchodzące
5
w skład korpusu oficerskiego.
Rezygnacja z organizacji konkursów na stanowiska kierownicze podyktowana jest stworzeniem
rezerwy kadrowej na stanowiska kierownicze w SłuŜbie Celnej.
3. Wzmocnienia motywacyjnego systemu wynagrodzeń funkcjonariuszy celnych. Objęcie systemem
dodatków funkcjonariuszy realizujących szczególnie istotne zadania z punktu widzenia SłuŜby Celnej
m.in. funkcjonariuszy pełniących słuŜbę w oddziałach celnych granicznych, komórkach zwalczania
przestępczości, komórkach kontroli, egzekucji.
4. Wprowadzenia uregulowań dotyczących restytucji praw osób zwolnionych ze słuŜby na postawie
art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o SłuŜbie Celnej.
Stworzenie przepisów umoŜliwiających wypłatę uposaŜenia funkcjonariuszom celnym przywróconym
do słuŜby (w wyniku wydania wyroku uniewinniającego bądź umorzenia postępowania) jest
kontynuacją podjętych prac legislacyjnych eliminujących z ustawy o SłuŜbie Celnej zapisów art. 25
ust. 1 pkt 8a i 8b.
Mając równieŜ na uwadze postanowienia § 84 załącznika do Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów
z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” odstąpiono od nowelizacji
ustawy i opracowano nowy projekt ustawy.
Z uwagi na fakt, iŜ przedmiotowy projekt został przygotowany na bazie i z zachowaniem duŜej części
sprawdzonych rozwiązań zawartych w ustawie z dnia 24 lipca 1999 r. o SłuŜbie Celnej, metodologia
uzasadnienia opiera się przede wszystkim na wyjaśnieniu nowych przepisów prawnych, z
pominięciem wyjaśnień dotyczących przepisów, które funkcjonowały w dotychczasowej ustawie.
Rozdział 1
Przepisy ogólne
W art. 1 wskazano ogólnie zakres przedmiotowy ustawy, którym jest określenie SłuŜby Celnej jako
formacji umundurowanej, stworzonej w celu zapewnienia zgodności z prawem przywozu towarów na
obszar celny Wspólnoty Europejskiej oraz wywozu towarów z obszaru celnego Wspólnoty
Europejskiej, a takŜe wykonywania obowiązków określonych w przepisach odrębnych, w tym równieŜ
w zakresie podatku akcyzowego oraz podatku od gier. W porównaniu z poprzednimi przepisami
dodano zadania z zakresu podatku od gier, co wynika z przejęcia tego zagadnienia przez SłuŜbę Celną.
Wprowadzono w tym przepisie równieŜ zastrzeŜenie dla nazwy „SłuŜba Celna", jej skrótu „SC" oraz
znaku graficzny SłuŜby Celnej. Znak graficzny zostanie ustalony w rozporządzeniu Ministra Finansów
i powinien uwzględniać tradycje formacji oraz ustalić kolorystykę tego znaku.
6
W art.2 uregulowano kwestie nadania sztandaru SłuŜbie Celnej. Sformułowane zostało ustawowe
upowaŜnienie dla Ministra Finansów do określenia wzoru sztandaru SłuŜby Celnej oraz trybu jego
nadawania jednostkom organizacyjnym SłuŜby Celnej i określenia tych jednostek organizacyjnych.
Delegacja taka pozwoli na określenie podstawowych elementów wzorów tych sztandarów, w tym np.
uŜycie wizerunku godła państwowego czy znaku Merkuriusza. Ustalenie podstawowych elementów
spowoduje, Ŝe przy nadawaniu sztandarów jednostkom organizacyjnym SłuŜby Celnej, sztandary te
będą, co do zasady zbliŜone, zarówno kolorystycznie, jak i pod względem elementów wizualnych.
Propozycja zawarta w art. 3 podnosi do rangi ustawowej zagadnienie duszpasterstwa w SłuŜbie
Celnej. Obecnie zagadnienie duszpasterstwa nie zostało uregulowane w ustawie, a wprowadzenie
kapelanów wzbudziło szereg zapytań, interpelacji i wniosków. Zatem do rozstrzygnięcia przez władzę
ustawodawczą pozostanie przyjęcie proponowanego rozwiązania. NaleŜy mieć na uwadze, Ŝe
działalność duszpasterska w SłuŜbie Celnej nie została ograniczona do jednego kościoła czy związku
wyznaniowego.
Art. 4 statuujący Dzień SłuŜby Celnej, pozostaje bez zmian.
Art. 5 w proponowanym brzmieniu reguluje zagadnienia przyznawania odznaki honorowej
„ZasłuŜony dla SłuŜby Celnej”. Obecnie istnieje jeden stopień tej odznaki, a upowaŜnienie ustawowe
do wydania aktu rangi podstawowej jest bardzo ogólnikowe. Mając na uwadze występujące w innych
słuŜbach mundurowych rozróŜnienie odznaczeń, w projekcie zaproponowano trzy stopnie tej odznaki
(złota, srebrna i brązowa). W nowym przepisie w ust. 1 wskazano równieŜ katalog osób, którym
Minister Finansów moŜe nadać odznakę. Są to nie tylko funkcjonariusze celni, ale równieŜ inni
obywatele polscy stale zamieszkali w kraju, cudzoziemcy oraz obywatele polscy zamieszkali poza
granicami Polski, o ile odnieśli szczególne zasługi dla SłuŜby Celnej.
Jednocześnie Minister Finansów został upowaŜniony do wydania rozporządzenia, w którym m. in.
określi:
1) szczegółowy tryb postępowania w sprawach o nadanie odznaki „ZasłuŜony dla SłuŜby
Celnej”,
2) organy uprawnione do występowania z wnioskiem o nadanie odznaki,
3) terminy rozpatrzenia wniosku,
4) wzory odznaki, wniosku o nadanie odznaki oraz legitymacji potwierdzającej nadanie
odznaki,
5) sposób wręczania,
6) zasady noszenia odznaki,
7) zasady ewidencjonowania osób wyróŜnionych odznaką.
Obecnie funkcjonujące przepisy są w tym zakresie bardzo ogólne, celowe jest zatem szczegółowe
uregulowanie omawianego zakresu w rozporządzeniu. Istotne jest przede wszystkim, Ŝe w
rozporządzeniu zostaną określone organy uprawnione do występowania ze stosownym wnioskiem
7
oraz terminy rozpatrywania takich wniosków. Określenie natomiast szczegółowego trybu
postępowaniach w tym zakresie pozwoli na zniesienie funkcjonujących obecnie wewnętrznych
regulacji Ministra Finansów czy Szefa SłuŜby Celnej, co wpłynie na przejrzystość działania organów
podległych Ministrowi Finansów.
Art.
6
przepis
ten
w
przewaŜającej
części
stanowi
powtórzenie
istniejącego
w obecnie obowiązującej ustawie o SłuŜbie Celnej przepisu art. 1 ust. 2, zawierającego otwarty
katalog zadań SłuŜby Celnej. Część zmian jest wynikiem przejęcia przez SłuŜbę Celną nowych zadań
(wymiar i pobór podatku od gier, opłat w grach i zakładach wzajemnych), natomiast pozostała część
polega na wskazaniu zadań juŜ obecnie realizowanych przez SłuŜbę na podstawie odrębnych
przepisów. Zamieszczenie tej drugiej kategorii zadań ma charakter porządkowy słuŜący wskazaniu w
jednym przepisie moŜliwie wyczerpującego katalogu zadań tej formacji.
Do zadań SłuŜby Celnej dodano zadania określone w ust. 1 pkt 2 lit. d, to jest wymiar i pobór podatku
od gier oraz opłat, o których mowa w art. 17 ust. 2 ustawy o grach i zakładach wzajemnych.
Dotychczas organami właściwymi w sprawach podatku od gier byli naczelnicy urzędów skarbowych,
podobnie jak w sprawach opłat Z kolei dopłaty wpłacane były dotychczas bezpośrednio na rachunki
odpowiednich Funduszy. Od chwili zmiany ustawy wpływy z dopłat będą wpłacane na rachunki
właściwych urzędów celnych, co w połączeniu z uprawnieniem do ich kontroli przez ten sam organ,
powinno zwiększyć skuteczność ich wymiaru i poboru. Zmianą związaną z przyznaniem nowych
uprawnień SłuŜbie Celnej jest regulacja zawarta w ust. 1 pkt 6. Zakłada ona przyznanie właściwym
organom SłuŜby Celnej uprawnień do prowadzenia postępowań przygotowawczych w przypadku
ujawnienia czynów określonych we wskazanych tam przepisach przez funkcjonariuszy celnych
podczas wykonywania zadań. Dotychczas po ich ujawnieniu sprawy te były przekazywane organom
ścigania. Dotyczy to przestępstw przeciwko: ochronie zdrowia, ochronie dóbr kultury, ochronie
własności intelektualnej, ochronie przyrody,
środowisku oraz ograniczeniom obrotu towarami i
technologiami o znaczeniu strategicznym.
Zmiana ta z jednej strony pozwoli na odciąŜenie słuŜb, które w chwili obecnej prowadzą postępowania
przygotowawcze, a z drugiej strony pozwoli na prowadzenie wszystkich czynności postępowania
przez jeden organ, co powinno poprawić efektywność w zakresie prowadzonych postępowań poprzez
pełniejsze
zgromadzenie
materiału
dowodowego
juŜ
w wstępnej fazie postępowania. Nie bez znaczenia jest równieŜ fakt prowadzenia postępowań przez
organ przygotowany do tego merytorycznie – realizujący zadania w tym zakresie na podstawie
przepisów wspólnotowych.
Do zadań SłuŜby Celnej, zgodnie z projektowanym brzmieniem ust. 1 pkt 7 lit. a oraz b, naleŜeć
będzie równieŜ wykonywanie kontroli urządzania i prowadzenia gier i zakładów wzajemnych (art. 29
ust. 1 pkt 3) oraz podatku od gier i opłat. W chwili obecnej część kontroli gier naleŜy do zadań SłuŜby
Celnej, ale w wąskim zakresie
i w ramach szczególnego nadzoru podatkowego. Generalnie w
obszarze gier i zakładów wzajemnych zadania realizowane są przez kilka organów administracji celnej
8
i skarbowej – Ministra Finansów, dyrektorów izb skarbowych oraz naczelników urzędów celnych i
skarbowych. Pomimo tego niektóre z gier są urządzane i prowadzone bez wymaganych zezwoleń, a
ujawnianie takiej przestępczej działalności nie naleŜy do właściwości Ŝadnego z organów
administracji celnej. Zgodnie z projektowanymi rozwiązaniami kontrolą wykonywaną przez SłuŜbę
Celną zostanie objęty cały obszar gier, zarówno tych urządzanych zgodnie z prawem jak i tych
urządzanych wbrew warunkom i formom określonym przepisami prawa. Kontrole gier wykonywane
będą na zasadach określonych w ustawie w rozdziale 1b „Kontrola wykonywana przez SłuŜbę Celną”.
Ta zmiana ustawy musi wejść w Ŝycie jednocześnie ze zmianą ustawy o grach i zakładach
wzajemnych, która polega między innymi, na objęciu kontrolą wykonywaną przez SłuŜbę Celną
wszystkich urządzanych gier i zakładów wzajemnych w miejsce kontroli wykonywanej właśnie przez
Ministra Finansów, dyrektorów izb skarbowych oraz szczególny nadzór podatkowy.
Zmianie
uległy
teŜ
przepisy
ust.
8
i
11
dotyczące
współpracy
SłuŜby
Celnej
z organami innych państw oraz organami administracji publicznej. W przypadku przepisu ust. 8
zastąpiono współpracę z organami celnymi współpracą z innymi właściwymi organami – zmiana ta
ma charakter porządkowy, poniewaŜ SłuŜba Celna juŜ od dłuŜszego czasu nie pełni roli jedynie
organu celnego, lecz pełni równieŜ rolę organu podatkowego w zakresie chociaŜby podatku
akcyzowego i podatku od gier oraz wykonuje inne zadania określone w przepisach odrębnych. W
przypadku zaś przepisu w ust. 11 wskazano, iŜ do zadań SłuŜby Celnej naleŜy współpraca, ze
wszystkimi organami administracji publicznej, w miejsce dotychczasowej współpracy jedynie z
Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych, co stanowi odzwierciedlenie rzeczywistego
zakresu podmiotowego współpracy. Z kolei zmiana w ust. 10 jest ściśle związana z rozszerzeniem
zadań SłuŜby Celnej w obszarze gier i zakładów wzajemnych.
Dodanie przepisów w art. 6 ust. 2 ma na celu stworzenie w SłuŜbie Celnej Inspekcji Wewnętrznej,
która będzie zajmować się zwalczaniem zachowań niepoŜądanych w SłuŜbie Celnej. Dotychczasowy
brak
ustawowych
uprawnień
do
skutecznego
zwalczania
korupcji
w szeregach funkcjonariuszy celnych, w odróŜnieniu od moŜliwości jakimi dysponują inne słuŜby
mundurowe, np. Policja, StraŜ Graniczna, ABW, które w ramach działania wydzielonych struktur
wewnętrznych
mogą
wykorzystywać
instytucje
kontroli
operacyjnej
i zakupu kontrolowanego, powoduje, Ŝe walka z korupcją w SłuŜbie Celnej jest mało skuteczna. W
ramach rozszerzenia uprawnień wzmacniających funkcje kontrolne SłuŜby Celnej w obszarze
zwalczania przestępstw korupcji i innych zjawisk patologicznych, w SłuŜbie Celnej projektowane jest
powołanie centralnej jednostki inspekcji wewnętrznej podległej bezpośrednio Szefowi SłuŜby Celnej.
Propozycja utworzenia Inspekcji jest wynikiem dotychczasowych doświadczeń, z których wynika, Ŝe
rozwiązania nakładające ten obowiązek na kontrolę wewnętrzną i kontrolę resortową nie przyniosły
oczekiwanych efektów. Powołanie inspekcji jest najistotniejszym uzupełnieniem podejmowanych
dotychczas w sferach legislacyjnej i organizacyjnej działań w zakresie zwalczania korupcji przez
SłuŜbę Celną. Celem działania Inspekcji będzie zapobieganie, wykrywanie, ustalanie sprawców oraz
9
uzyskiwanie i utrwalanie dowodów, ściganych z oskarŜenia publicznego umyślnych przestępstw,
określonych
w
art.
228
i
229
Kodeksu
karnego,
popełnionych
w związku z wykonywaniem obowiązków słuŜbowych przez pracowników i funkcjonariuszy SłuŜby
Celnej. Dotychczas SłuŜba Celna nie posiadała skutecznych narzędzi do weryfikowania i zdobywania
dowodów popełnianych przez funkcjonariuszy i pracowników przestępstw. Dlatego teŜ przewidziano,
Ŝe powołana Inspekcja realizując określone powyŜej zadania będzie mogła wykonywać czynności
operacyjno-rozpoznawcze, korzystając z instytucji zakupu kontrolowanego.
Przepis art. 6 ust. 3 jest zbliŜony do regulacji zawartej w obecnej obowiązującej ustawie w art. 1 ust.
2a – W stosunku do obowiązującego przepisu mającego charakter wyliczenia rodzajów
podejmowanych przez SłuŜbę Celną działań w projektowanym brzmieniu wskazano, iŜ katalog tych
czynności ma charakter otwarty. Ponadto wyraźnie wskazano, iŜ uprawnienia do prowadzenia
postępowań przygotowawczych dotyczą wyłącznie czynów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 6 i ust. 2.
Przepis art. 6 ust. 4 ma na celu wyraźne wyróŜnienie trybów kontroli wykonywanych przez SłuŜbę
Celną. Dokonano podziału na kontrole wykonywane w trybie określonym w Rozdziale 1b ustawy o
SłuŜbie Celnej oraz kontrole wykonywane na zasadach określonych w Dziale VI Ordynacji
Podatkowej. W przepisie tym przewidziano równieŜ odrębny tryb wykonywania kontroli legalności
pracy cudzoziemców.
Art. 7 normuje zasady współdziałania i nieodpłatnego udzielania organom celnym pomocy
technicznej przy wykonywaniu zadań określonych w ustawie przez organy administracji publicznej
oraz inne państwowe i gminne, powiatowe oraz wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne.
Kolejny artykuł daje Ministrowi Finansów prawo do upowaŜnienia innych organów administracji
państwowej do wykonywania niektórych zadań organów celnych, w drodze rozporządzenia. Przepis
obecnie nie jest zmieniany.
Przepisy art. 9 w znacznej części są odpowiednikami obowiązujących przepisów. I tak, jest
odpowiednikiem uprawnienia określonego w art. 6i ust. 1, zgodnie z którym „KaŜda osoba pośrednio
lub bezpośrednio uczestnicząca w czynnościach związanych z wymianą towarową jest obowiązana do
dostarczenia organowi celnemu, na jego Ŝądanie, w ustalonych terminach, dokumentów i informacji
mających znaczenie dla kontroli celnej, w jakiejkolwiek formie, jak równieŜ do udzielenia niezbędnej
pomocy”. Przy czym uprawnienie to zostało rozszerzone na pozostałe obszary, w których działa
SłuŜba Celna. Rozwiązania przyjęte na poziomie prawa wspólnotowego w znaczący sposób zbliŜyły
sposób wykonywania nadzoru nad przemieszczaniem wyrobów akcyzowych do sposobu określonego
przepisami prawa celnego. Oba rodzaje kontroli starają się łączyć pozornie przeciwstawne cele jakimi
są zapewnienie sprawnego przepływu towarów oraz realne zapewnienie kontroli na tym przepływem.
W tym celu kontrole te zostały oparte w duŜej mierze na analizie ryzyka, która pozwala na podstawie
szerokiego dostępu do informacji typować do kontroli tylko niektóre przesyłki. W rezultacie szeroki
dostęp do informacji przekłada się mniejszą liczbę kontroli i de facto mniejszą dolegliwość dla
10
podmiotu. Uprawnienie to przyczyni się równieŜ do weryfikacji wiarygodności podmiotów
podlegających kontroli, co dodatkowo spowoduje skoncentrowanie posiadanych przez organy SłuŜby
Celnej
zasobów kadrowych i technicznych na podmiotach działających z naruszeniem
obowiązującego prawa.
Z kolei przepis art. 10 jest rozszerzoną, w sposób analogiczny jak poprzedni przepis, wersją przepisu
art. 6j obowiązującej ustawy, zgodnie z którym „Organy celne mogą zbierać i wykorzystywać w celu
realizacji ustawowych zadań informacje, w tym dane osobowe, oraz przetwarzać je w rozumieniu
przepisów
o
ochronie
danych
osobowych,
takŜe
bez
wiedzy
i zgody osoby, której dane dotyczą. Administrator danych jest obowiązany udostępnić dane na
podstawie imiennego upowaŜnienia organu celnego, okazanego przez funkcjonariusza celnego wraz z
legitymacją słuŜbową. Informacja o udostępnieniu tych danych podlega ochronie zgodnie z przepisami
o ochronie informacji niejawnych”. Zmiana przepisu ma na celu rozszerzenie moŜliwości
przetwarzania danych na inne zadania ustawowe SłuŜby Celnej oraz doprecyzowanie przepisów
dotyczących moŜliwości dostępu do dokumentów elektronicznych oraz formy udostępniania tych
danych. Uprawnienie określone w ust. 3 stanowi odzwierciedlenie przepisów dotyczących dostępu do
danych będących w posiadaniu organów celnych i podatkowych przez organy kontroli skarbowej, przy
czym ze względu na przedmiot regulacji umiejscowiono w akcie rangi ustawowej. W zakresie
systemów elektronicznych znajdujących się w posiadaniu StraŜy Granicznej naleŜy wskazać, iŜ do
części systemów SłuŜba Celna posiada juŜ dostęp w związku z wykonywaniem zadań w ramach
Konwencji Schengen. W przepisie art. 10 ust. 4 wprowadzono dla organów udostępniających dane
moŜliwość wyraŜenia zgody na udostępnianie informacji zgromadzonych w rejestrach organom
SłuŜby Celnej, za pomocą urządzeń telekomunikacyjnych, bez konieczności składania pisemnych
wniosków, jeŜeli organy SłuŜby Celnej będą w posiadaniu urządzeń umoŜliwiających odnotowanie w
systemie,
kto,
kiedy,
w jakim celu oraz jakie dane lub informacje uzyskał i zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych
uniemoŜliwiających
wykorzystanie
danych
lub
informacji
niezgodnie
z celem ich uzyskania, przy czym udostępnianie informacji będzie uzasadnione specyfiką lub
zakresem wykonywanych zadań. Jednocześnie w przepisach ust. 5 – 6 zostały określone zasady
dokonywania weryfikacji i usuwania zgromadzonych danych oraz delegacje dla ministra właściwego
do spraw finansów publicznych do określenia w drodze rozporządzenia wzoru upowaŜnienia do
pobierania danych.
Wraz z rozszerzeniem moŜliwości uzyskiwania informacji przez SłuŜbę Celną wprowadzono w art. 11
zaostrzone przepisy dotyczące zachowania w tajemnicy uzyskanych w ten sposób danych. Zgodnie z
tym przepisem kaŜda informacja uzyskana w sposób określony w dwóch powyŜszych artykułach „jest
chroniona tajemnicą słuŜbową i nie moŜe być rozpowszechniana przez organ SłuŜby Celnej bez zgody
osoby lub organu, który ją udostępnił. Przekazywanie informacji jest dozwolone, w przypadku gdy
11
organ SłuŜby Celnej jest do tego obowiązany lub upowaŜniony zgodnie z obowiązującymi ustawami”.
Do przestrzegania tak określonej tajemnicy słuŜbowej zostali zobowiązani wszyscy funkcjonariusze
celni oraz pracownicy zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych SłuŜby Celnej, którzy w związku z
wykonywaniem obowiązków uzyskali dostęp do informacji stanowiących tajemnicę słuŜbową (ust. 2),
jak równieŜ inne osoby, którym udostępniono informacje objęte tajemnicą słuŜbową (ust. 5).
Dodatkowo fakt ten naleŜy potwierdzić przez złoŜenie ustawowo określonego tekstu przysięgi. W
zakresie nieuregulowanym znajdą zastosowanie przepisy Ordynacji Podatkowej dotyczące tajemnicy
skarbowej (ust. 7).
Podsumowując moŜna stwierdzić, iŜ moŜliwość gromadzenia informacji oraz dostęp do informacji
zawartych w rejestrach publicznych, pozwolą zapewnić skuteczności kontroli celnych i zapewnią
niezakłócony przepływ danych w celu usprawnienia odpraw celnych, zmniejszą obciąŜenia
administracyjne, a takŜe pomogą w walce z naduŜyciami finansowymi, przestępczością
zorganizowaną i terroryzmem, w zabezpieczaniu interesów fiskalnych Państwa, będą chronić
własność intelektualną i dziedzictwo kulturowe, zwiększą bezpieczeństwo towarów i handlu
międzynarodowego, a takŜe poprawią ochronę zdrowia i środowiska.
W rozdziale 2 określono organizację SłuŜby Celnej, a w szczególności kwestie, zadań i kompetencji
organów SłuŜby Celnej, sposobu ich powoływania i odwoływania oraz struktury organizacyjnej.
Rozdział 2
Organizacja SłuŜby Celnej
Regulacja art. 12 statuuje organy formacji, jaką jest SłuŜba Celna. Do organów tych ustawa zalicza
Ministra Finansów, dyrektorów izby celnych oraz naczelników urzędów celnych. Wyodrębnienie
organów SłuŜby Celnej znajduje uzasadnienie w zadaniach przypisanych SłuŜbie Celnej. Patrząc
właśnie przez pryzmat wyznaczonych jej zadań, wynikających z przepisów odrębnych, wskazać
naleŜy na róŜne funkcje tych organów. Dotyczy to w szczególności pełnienia funkcji organów celnych
na podstawie przepisów wspólnotowego i krajowego prawa celnego oraz organów podatkowych
określonych w Ordynacji Podatkowej. Przepis ten ma na celu wyraźne wskazanie, na SłuŜba Celna
wykonuje zadania określone w róŜnych przepisach materialnych, a jej organy pełnią w związku z tym
róŜne funkcje. Szczegółowe regulacje dotyczące uprawnień poszczególnych organów zostały zawarte
w kolejnych przepisach Rozdziału dot. organizacji SłuŜby Celnej.
Nowe brzmienie art. 13 precyzuje zadania Ministra Finansów. Przepis ten został w stosunku do
obowiązującej regulacji (art. 1a ustawy) zmieniony w celu dostosowania go do wyŜej omówionej
regulacji, tj. statuującej organy SłuŜby Celnej. Mając przede wszystkim na względzie to, Ŝe organy te
wykonują zadania znacznie wykraczające poza funkcje organów celnych, dokonano zmian w ust. 1
polegających na zastąpieniu zwrotu „organy celne” zwrotem „SłuŜba Celna” i zmianie redakcji
poszczególnych przepisów. W ust. 1 pkt 9 uregulowano wykonywanie powierzonych w 2006 r.
Szefowi SłuŜby Celnej przez Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Finansów, zadań SłuŜby
12
Specjalnej. Obowiązek powołania w kaŜdym Państwie Członkowskim Unii Europejskiej jednostki
specjalnej (SłuŜby Specjalnej) wynika z art. 11 rozporządzenia Rady (EWG) Nr 4045/89 z dnia 21
grudnia 1989 r. w sprawie kontroli przez Państwa Członkowskie transakcji stanowiących część
systemu finansowania przez Sekcję Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej
i uchylającego dyrektywę 77/435/EWG. Ze zmianą tą wiąŜe się wprowadzenie regulacji art. 16.
W art. 13 ust. 2 jednoznacznie wskazano, iŜ określone w ustawie uprawnienia i obowiązki ministra
właściwego
do
spraw
finansów
publicznych
wykonuje
Szef
SłuŜby
Celnej.
Z przepisu tego wynika, iŜ od momentu powołania Szef SłuŜby Celnej odpowiada za realizacje zadań
SłuŜby Celnej i wykonuje całość uprawnień i obowiązków Ministra Finansów określonych w ustawie
o SłuŜbie Celnej. Zmiana ta ma równieŜ na celu doprecyzowanie wątpliwości w zakresie uprawnień
Szefa SłuŜby Celnej jako zwierzchnika formacji SłuŜba Celna. Przepisy te wzmacniają pozycję Szefa
SłuŜby Celnej. Obecnie uprawnienia Szefa SłuŜby Celnej, wskazane w obowiązujących przepisach,
faktycznie ograniczają się do przenosin funkcjonariusza celnego oraz – w ograniczonym zakresie – do
zarządzania kadrami w podległych departamentach. Pozostałe kompetencje i uprawnienia wynikają z
aktów wewnętrznych Ministra Finansów. Wpisanie uprawnień Szefa SłuŜby Celnej wzmacnia zatem
jego pozycję oraz jasno i trwale określa zakres odpowiedzialności. Przepis ten ściśle koreluje z
zadaniami SłuŜby Celnej.
Kolejny przepis - art. 14 podnosi rangę dokumentu pod nazwą „Strategia działania SłuŜby Celnej”.
Obecnie jest ona materiałem wewnętrznym. Mając na uwadze zagadnienia przyszłej roli cła, będące
przedmiotem opracowań przez Unię Europejską oraz tworzenie ustawy modernizacyjnej, zasadne jest
określenie strategicznych zadań SłuŜby Celnej w formie zarządzenia, z jednoczesnym wskazaniem
sposobów realizacji tej strategii. Ustawa modernizacyjna jest sporządzana na okres: 2009 – 2011,
zasadne jest zatem sporządzanie „Strategii działania SłuŜby Celnej” obejmującej cykliczne, trzyletnie
okresy, licząc od 2009 r., tj. od wejścia w Ŝycie zarówno niniejszego projektu, jak i ustawy
modernizacyjnej.
W art. 15 zawarto niezmieniony przepis, zgodnie z którym Minister Finansów moŜe tworzyć organy
opiniodawczo-doradcze w sprawach naleŜących do zadań SłuŜby Celnej.
Celem regulacji zawartych w art. 16
jest wypełnienie obowiązku wynikającego z art. 11
rozporządzenia Rady (EWG) Nr 4045/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli przez Państwa
Członkowskie transakcji stanowiących część systemu finansowania przez Sekcję Gwarancji
Europejskiej Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej i uchylające dyrektywę 77/435/EWG,
dotyczącego
PoniewaŜ
powołania
kontrole
przez
refundacji
kaŜde
Państwo
eksportowych
stanowią
Członkowskie
zdecydowaną
słuŜby
większość
specjalnej.
kontroli
wykonywanych w ramach w/w rozporządzenia 4045/89, a wypłacane refundacje stanowią, zgodnie z
przepisami o finansach publicznych środki publiczne, zadania słuŜby specjalnej powierzono
ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w imieniu którego będzie je wykonywał Szef
13
SłuŜby Celnej. Zaproponowane regulacje mają na celu umoŜliwienie realizacji zadań słuŜby specjalnej
w zakresie monitorowania stosowania rozporządzenia Rady (EWG) Nr 4045/89 oraz koordynowania i
ogólnego nadzoru kontroli przeprowadzanych przez urzędników innych słuŜb. Dotychczas realizacja
zadań w powyŜszym zakresie, przy braku podstaw prawnych Ŝądania wykonania określonych
czynności, odbywa się jedynie na podstawie ogólnych zasad współpracy, co nie daje gwarancji ich
wykonania.
Przepisy art. 17 wprowadzają do ustawy nową regulację mającą na celu zwiększenie uprawnień
Ministra a w konsekwencji Szefa SłuŜby Celnej w zakresie sprawowania przez niego nadzoru i
koordynacji zadań realizowanych przez SłuŜbę Celną. Wyraźnie wskazano w niej na uprawnienie do
upowaŜnienia funkcjonariuszy zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych SłuŜby Celnej do
wykonywania zadań określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 4 – 6 oraz art. 29 ust. 1 pkt 1-2, w
przypadku zagroŜenia realizacji tych zadań oraz w przypadku realizowania na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej operacji międzynarodowych, w których uczestniczy SłuŜba Celna.
Regulacja ta ułatwi realizację przez grupy mobilne zadań na obszarze właściwości innego dyrektora
izby celnej związanych z operacjami międzynarodowymi czy teŜ zwalczaniem przestępczości.
Pozwoli to równieŜ na sprawne reagowanie Szefa SłuŜby na sytuacje związane ze znacznym
zwiększeniem ruchu towarowego/osobowego na określonym odcinku granicy, np. związanym z
organizacją EURO 2012.
W art. 18 określono zadania dyrektora izby celnej. W przepisie ust. 1 pkt 6 wskazano rodzaje
kontroli, które będzie wykonywał bezpośrednio dyrektor izby celnej. Dotyczy to praktycznie
wszystkich kontroli wymienionych w art. 29 ust. 1 i 2, za wyjątkiem kontroli podatkowej. Dodany
został równieŜ przepis pkt 8 dotyczący współdziałania dyrektora izby celnej z terenowymi organami
StraŜy Granicznej oraz koordynacji wykonywania określonych w tym przepisie zadań, o których
mowa w art. 6 i art. 29. W tym zakresie dyrektor izby celnej za zgodą Szefa SłuŜby Celnej oraz
Komendanta Głównego StraŜy Granicznej moŜe powierzyć wykonywanie tych zadań terenowym
organom StraŜy Granicznej. Dotyczy to w szczególności realizacji przez organy StraŜy Granicznej
funkcji organów celnych na przejściach w tzw. małym ruchu granicznym.
W porównaniu z obowiązującymi przepisami doprecyzowano równieŜ zdania poprzez zastąpienie
wyrazów „organów celnych” wyrazami „SłuŜby Celnej”. Związane jest to ze zwiększeniem zadań
SłuŜby Celnej, a ponadto wykonywaniem takich, w których organ rozstrzygający nie działa jako organ
celny.
W art. 19 wskazano zadania naczelnika urzędu celnego. Zadania naczelnika urzędu celnego
uzupełniono o kontrolę podatku akcyzowego oraz o kontrolę, wymiar i pobór opłaty paliwowej. W
obecnym stanie prawnym zadania te wynikały jedynie z ustawy - Ordynacja Podatkowa i z ustawy z
dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. Do
katalogu zadań naczelnika dodano w pkt 4 wykonywanie zadań w zakresie kontroli, wymiaru i poboru
podatku od gier oraz opłat, które są nowymi zadaniami SłuŜby Celnej. W przepisie pkt 6 określono
14
rodzaje kontroli wykonywanej przez naczelnika urzędu celnego. RównieŜ wyŜej omawiane
uprawnienie do prowadzenia postępowań przygotowawczych w zakresie niektórych przestępstw i
wykroczeń pospolitych zostało zawarte w pkt 7 jako zadanie naczelnika, który obecnie pełni rolę
finansowego organu postępowania przygotowawczego – na gruncie Kodeksu karnego skarbowego
W art. 20 wskazano urzędy wspomagające działalność wyŜej wymienionych organów (dyrektorów
oraz naczelników). Ust. 2 – 5 zawierają natomiast upowaŜnienia dla Ministra Finansów do:
1) tworzenia, znoszenia izb i urzędów celnych;
2) określenia organizacji izb celnych i urzędów celnych;
Przepisy te funkcjonują obecnie.
W art. 21 w ust. 1 wprowadzona została systematyka jednostek organizacyjnych SłuŜby
Celnej. Obecnie w ustawie o SłuŜbie Celnej mówi się zarówno o jednostkach organizacyjnych SłuŜby
Celnej, jak i o urzędzie, przy czym określenia te są stosowane zamiennie, co stwarza problemy
interpretacyjne. Ustawowe wskazane, Ŝe jednostki tymi są komórki organizacyjne, izby celne i urzędy
celne, stanowi uporządkowanie tej materii.
Przepisy ust. 2 i 3 określają status funkcjonariuszy i pracowników w SłuŜbie Celnej. W związku z
faktem, Ŝe w SłuŜbie Celnej w obecnej chwili są trzy korpusy osób mianowanych/zatrudnionych
(funkcjonariuszy/pracowników), zasadne jest określenie uprawnień dyrektorów izb celnych jako
dyrektorów generalnych. Ta zmiana podyktowana jest koniecznością precyzyjnego określenia
uprawnień pracodawcy w słuŜbie cywilnej.
Kolejny przepis (art. 22) precyzuje jaki stosunek prawny będzie wiązał funkcjonariusza a jaki
pracownika w ramach SłuŜbie Celnej. W artykule tym precyzyjnie zostało określone, jakie zadania
mogą wykonywać wyłącznie funkcjonariusze celni, co nie będzie stało na przeszkodzie, aby inne
zadania równieŜ wykonywali funkcjonariusze. Minister Finansów upowaŜniony został do określenia
komórek organizacyjnych i stanowisk, na których zadania będą wykonywane przez funkcjonariuszy
(ust. 3)
W art. 23 wprowadzono zmianę dotyczącą definicji urzędu. Zmiana ta wynika z omówionego
wcześniej zdefiniowania jednostek organizacyjnych SłuŜby Celnej. Pozostałe ustępy tego art. nie
wnoszą merytorycznych zmian.
Art. 24 ustala hierarchię organów, precyzując jednocześnie, które organy względem siebie pozostają w
stosunku zaleŜności, tzn. są organami wyŜszego stopnia. Wprowadzenie tej normy pozwoli na
uniknięcie sporów oraz wątpliwości dotyczących interpretacji w zakresie składania zaŜaleń, zwłaszcza
w sprawach dotyczących pełnienia słuŜby przez funkcjonariuszy celnych.
W art. 25 projektu wskazano wyŜsze stanowiska kierownicze w SłuŜbie Celnej. Są to
stanowiska:
1) Szefa SłuŜby Celnej,
2) zastępcy Szefa SłuŜby Celnej,
15
3) dyrektor komórki organizacyjnej właściwej w sprawach celnych, akcyzy, gier i zakładów
wzajemnych urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
4) zastępca dyrektora komórki organizacyjnej właściwej w sprawach celnych, akcyzy, gier i
zakładów wzajemnych urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów
publicznych,
5) dyrektora izby celnej,
6) zastępców dyrektora izby celnej,
7) naczelnika urzędu celnego,
8) zastępców naczelnika urzędu celnego.
Proponowana regulacja rozszerza katalog stanowisk kierowniczych w SłuŜbie Celnej o dyrektorów
departamentów i ich zastępców w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów
publicznych. Przewidziane rozwiązanie stanowi konsekwencję przepisów omówionych na wstępie, w
myśl których jednostkami organizacyjnymi SłuŜby Celnej, poza izbami celnymi i urzędami celnymi,
są wyodrębnione komórki organizacyjne, co dotyczy urzędu obsługującego ministra właściwego do
spraw finansów publicznych.
W zakresie powoływania Szefa SłuŜby Celnej wzmocniono jego pozycję poprzez zmianę osoby
powołującej - z Ministra Finansów na Prezesa Rady Ministrów.
W projekcie odstąpiono od zasady powoływania dyrektora izby celnej i naczelnika urzędu celnego w
drodze konkursu. Na te stanowiska będzie się powoływać funkcjonariuszy z korpusu oficerów SłuŜby
Celnej lub generałów. Podobnie, na stanowiska kierownicze takie jak dyrektor departamentu i jego
zastępca oraz zastępca dyrektora izby celnej i zastępca naczelnika urzędu celnego, za wyjątkiem tych z
wymienionych, na których wykonywane są zadania w zakresie organizacyjnym, orzecznictwa,
logistycznym, informatycznym i technicznym, na które moŜna powołać członków korpusu słuŜby
cywilnej.
W proponowanych regulacjach wprowadzono hierarchię wnioskowania o powołanie, mając na celu
prawidłowy dobór kadr w SłuŜbie Celnej. I tak, zgodnie z art. 26:
1)
dyrektora izby celnej powołuje i odwołuje Minister Finansów, spośród kandydatów
wyłonionych w drodze rekrutacji wewnętrznej;
2)
zastępcę dyrektora izby celnej powołuje i odwołuje Minister Finansów, ale nie na
wniosek Szefa SłuŜby Celnej tylko na wniosek dyrektora izby celnej, spośród kandydatów
wyłonionych w drodze rekrutacji wewnętrznej
3)
naczelnika urzędu celnego powołuje i odwołuje Minister Finansów spośród
kandydatów wyłonionych w drodze rekrutacji wewnętrznej na wniosek dyrektora izby celnej;
4)
zastępcę naczelnika urzędu celnego powołuje i odwołuje dyrektor izby celnej spośród
16
kandydatów wyłonionych w drodze rekrutacji wewnętrznej na wniosek naczelnika urzędu
celnego.
Przedmiotowa nowelizacja zmienia sposób powoływania kadry kierowniczej, z jednej strony poprzez
określenie kategorii kandydatów na te stanowiska, tj. oficerów, a więc funkcjonariuszy posiadających
wyŜsze wykształcenie i odbyte przeszkolenie specjalistyczne, a z drugiej strony - poprzez odejście od
konkursów na rzecz rekrutacji wewnętrznej.
Bez zmian natomiast pozostaje określenie stanowisk kierowniczych w jednostkach organizacyjnych
SłuŜby Celnej, do obsadzania i zwalniania tych stanowisk – podobnie jak obecnie - stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące powoływania i odwoływania zastępcy naczelnika urzędu celnego.
Zasady i tryb rekrutacji wewnętrznej, wymagania, które powinni spełniać kandydaci oraz wykaz
stanowisk, które mogą być obejmowane wyłącznie przez funkcjonariuszy celnych zostanie określone
w rozporządzeniu Ministra Finansów (art. 27 ust. 5).
W toku rekrutacji podlegać będzie sprawdzeniu wiedza niezbędna do wykonywania zadań na
stanowisku, na które przeprowadzana jest rekrutacja, predyspozycje i zdolności ogólne oraz
umiejętności kierownicze. Szczegółowe wymagania dotyczące stanowiska, na które przeprowadzana
będzie rekrutacja określi Minister Finansów. Rekrutacja będzie przeprowadzana, jeŜeli zgłosiło się co
najmniej 3 kandydatów. W wyniku rekrutacji wyłania się co najmniej 2 kandydatów, spośród których
Minister Finansów powołuje jednego.
W razie braku odpowiedniej liczby kandydatów do
przeprowadzenia rekrutacji na stanowiska dyrektora izby celnej, jego zastępcy oraz naczelnika urzędu
celnego i jego zastępcy, powołuje Minister Finansów bez postępowania rekrutacyjnego.
W świetle proponowanych rozwiązań (art. 28) zmieniona zostaje instytucja powierzenia pełnienia
obowiązków na stanowiskach dyrektora izby celnej, naczelnika urzędu celnego lub dyrektora komórki
organizacyjnej właściwej w sprawach celnych, akcyzy, gier i zakładów wzajemnych urzędu
obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych, poprzez zmianę katalogu
sytuacji, w których ma ona zastosowanie, tj. w wypadku zwolnienia stanowiska oraz w wypadku
czasowej niemoŜności sprawowania funkcji, jak równieŜ poprzez wskazanie okresów jej zastosowania
(w pierwszym przypadku okres do 6 m-cy, w drugim do ustania przeszkody w sprawowaniu funkcji)
oraz poprzez wskazanie kategorii osób, którym moŜna powierzyć pełnienie obowiązków.
Rozdział 3
Kontrola wykonywana przez SłuŜbę Celną
17
Projekt ustawy nie przewiduje procedury kontroli w trybie szczególnego nadzoru podatkowego
lecz posługuje się regulacjami dotyczącymi wykonywania tego nadzoru w Rozdziale 3, w którym
określa się sposób wykonywania kontroli produkcji i przemieszczania wyrobów akcyzowych, kontroli
obrotu towarowego z zagranicą oraz kontroli urządzania gier w jednolitym trybie. Nowa regulacja ma
na celu ujednolicenie trybów kontroli. Dotychczas kontrole w ramach szczególnego nadzoru
podatkowego wykonywane były w oparciu o przepisy ustawy o SłuŜbie Celnej, a w zakresie
nieuregulowanym w dalszej kolejności stosowano przepisy dotyczące kontroli celnej, a z kolei w
zakresie nieuregulowanym w tych przepisach – stosowano przepisy art. 281-292 ustawy - Ordynacja
podatkowa. Obecnie tryb wykonywania kontroli wyrobów akcyzowych został określony w Rozdziale
3 „Kontrola wykonywana przez SłuŜbę Celną”. Tym samym kontrole wykonywane wcześniej w
ramach szczególnego nadzoru podatkowego oraz kontrole celne będą wykonywane zgodnie z jedną
procedurą. Konstrukcja tego rozdziału została oparta na następujących załoŜeniach. W początkowym
artykule zostały zamieszczone przepisy określające zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli (art.
29). Kolejno wskazano na uprawnienia kontrolujących (art. 32) oraz obowiązki kontrolowanych (art.
33), przy czym obowiązki kontrolowanych są róŜnicowane według kryteriów rodzaju czynności
wykonywanych przez podmiot np. urządzanie gier czy teŜ obrót wyrobami akcyzowymi. Następnie
zostały uregulowane przepisy dotyczące trybu kontroli określające w szczególności: sposób
wykonywania czynności w urzędzie i w miejscach uznanych oraz w miejscach, w których kontrola
będzie miała charakter stały, wspólne upowaŜnienie oraz poszczególne czynności kontrolne.
Regulacja w tym zakresie została oparta na załoŜeniu odformalizowania dokumentowania czynności.
Ujednolicenie procedury kontrolnej spowoduje zastąpienie pokrewnych instytucji dotychczas
występujących w obu tych trybach, wspólnymi rozwiązaniami. Do takich rozwiązań naleŜy
zaliczyć zastąpienie instytucji zabezpieczeń urzędowych istniejących w szczególnym nadzorze
podatkowym, zamknięciami urzędowymi, które dotychczas funkcjonowały w kontroli celnej jako
zamknięcia celne. Ujednolicono sposób dokumentowania kontroli m.in. wprowadzono zasadę
sporządzania protokołu z kontroli tylko w wypadku stwierdzenia nieprawidłowości lub na Ŝądanie
kontrolowanego oraz stosowanie upowaŜnień do kontroli. Rozszerzono instytucję urzędowego
sprawdzenia stosowaną dotychczas w szczególnym nadzorze podatkowym poprzez wprowadzenie
tego obowiązku dla podmiotów podlegających kontroli wykonywanej przez SłuŜbę Celną,
jednocześnie upowaŜniając Ministra Finansów do określenia, w drodze rozporządzenia, rodzajów
podmiotów podlegających urzędowemu sprawdzeniu oraz szczegółowego zakresu i sposobu jego
przeprowadzania.
W art. 29 ust. 1 określony został zakres przedmiotowy kontroli. Warto wskazać, iŜ tak określony
zakres kontroli co do zasady nie wykracza poza dotychczasowy zakres szczególnego nadzoru
podatkowego i kontroli celnej uregulowany obecnie w art. 6a oraz art. 6h ustawy o SłuŜbie Celnej.
Innowacją jest rozszerzenie kontroli o kontrolę urządzania i prowadzenia innych gier niŜ dotychczas
kontrolowane w ramach szczególnego nadzoru podatkowego oraz zakładów wzajemnych. Dotychczas
18
kontrolę tę wykonywały osoby upowaŜnione przez Ministra Finansów i dyrektorów izb skarbowych.
Rozwiązanie to pozwoli na zintensyfikowanie oraz zwiększenie skuteczności tych kontroli wobec
dynamicznie rozwijającego się rynku gier i zakładów wzajemnych. Przepis art. 29 ust. 3, zawierający
zmiany o charakterze porządkowym, przewiduje analogiczne do występującego w obowiązującej
ustawie (art. 6a ust. 4) zwolnienie spod kontroli. W ust. 4 przedmiotowego artykułu określono zakres
podmiotowy kontroli, równieŜ nie wykraczający poza aktualnie obowiązujące regulacje. W ust. 5
doprecyzowany został moment (wobec poprzedniego brzmienia przepisów), do którego moŜe być
wykonywana kontrola w stosunku do wyrobów akcyzowych.
Artykuł 30 wprowadza ogólną zasadę, zgodnie z którą kontrole realizowane są na podstawie analizy
ryzyka, za wyjątkiem kontroli wyrywkowych lub kontroli, obowiązek przeprowadzania których
wynika z przepisów prawa.
Artykuł 31 (dotyczący rewizji celnej) stanowi odzwierciedlenie obecnie obowiązującego art. 6n
ustawy, przy czym przepis ten został doprecyzowany pod względem redakcyjnym.
Artykuł
32 reguluje jednolicie uprawnienia funkcjonariuszy celnych wykonujących kontrole.
Przepisy tego art. obejmują uprawnienia określone dotychczas odpowiednio dla kontroli szczególnego
nadzoru podatkowego i kontroli celnej w art. 6c i 6l ustawy. Celem ujednolicenia uprawnień jest
zwiększenie efektywności kontroli w oparciu o analizę ryzyka. Ujednolicenie uprawnień przy tej
samej ilości kontrolujących, przy zwiększeniu ich mobilności i wyposaŜeniu w skuteczniejsze
rozwiązania prawne przyczyni się do:
- skuteczniejszej walki z „szarą strefą” - lepszego wykorzystania istniejącego potencjału kontrolnego,
- zwiększenia wpływów z tytułu podatku akcyzowego i od gier poprzez zwiększenie efektywności
kontroli,
- ułatwienia działalności gospodarczej rzetelnych przedsiębiorców.
Jako novum wprowadzono przepis art. 32 ust. 1 pkt 14 umoŜliwiający przeprowadzenie w drodze
eksperymentu, doświadczenia lub odtworzenia moŜliwości gry na automacie, gry na automacie o
niskich wygranych lub gry na innym urządzeniu. Przepis ten ma na celu zwiększenie skuteczności
kontroli w przypadku kontroli w podmiotach urządzających gry na automatach bez stosownego
zezwolenia. Dotychczas podmioty urządzające te gry deklarowały automaty, jako automaty
zręcznościowe lub rozrywkowe nie wypłacające wygranych pienięŜnych lub rzeczowych. MoŜliwość
przeprowadzenia eksperymentu ograniczy w sposób znaczący takie praktyki.
Zastąpiono równieŜ zabezpieczenia urzędowe oraz zamknięcia celne – zamknięciami urzędowymi
(art.
32 ust. 1 pkt
12). Wprowadzono równieŜ przepisy umoŜliwiające przeszukanie osób i
pomieszczeń oraz rewizji towarów przy wykorzystaniu psów słuŜbowych (art. 32 ust. 1 pkt 4 i pkt
10) oraz zatrzymywania i kontrolowania środków transportu oraz statków w rozumieniu ustawy z dnia
18 września 2001 r. - Kodeks morski (Dz. U. Nr 138, poz. 1545) i ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o
Ŝegludze śródlądowej (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 857) i podejmowania wobec nich innych
czynności kontrolnych( art. 32 ust. 1 pkt 17).
19
W art. 32 ust. 2 tego przepisu utrzymano zasadę, iŜ funkcjonariusze są upowaŜnieni do wstępu i
poruszania się po terenie kontrolowanego podmiotu bez potrzeby uzyskania przepustki oraz nie
podlegają rewizji osobistej przewidzianej w regulaminie wewnętrznym tego podmiotu, podlegają
natomiast przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy obowiązującym w tym podmiocie.
W art. 32 ust. 3 zostało zawarte wyraźne uprawnienie funkcjonariusza, który w celu realizacji zadań
ustawowych, moŜe wydawać osobom polecenia określonego zachowania się.
Nowym uprawnieniem jest równieŜ określone w art.
32 ust. 4 uprawnienie do przebywania i
poruszania się po gruntach bez uzyskiwania zgody ich właścicieli lub uŜytkowników oraz
przechodzenia przez pola uprawne w czasie bezpośredniego pościgu, równieŜ z uŜyciem psa
słuŜbowego, przy czym uprawnienie to przysługuje jedynie, gdy nie ma moŜliwości korzystania z
dróg. Za wyrządzone w ten sposób szkody przysługuje odszkodowanie według zasad prawa
cywilnego.
Przepis art. 33 określa obowiązki podmiotów podlegających kontroli, w tym warunki i środki do
sprawnego przeprowadzenia kontroli. Tak jak poprzedni przepis, art.
33 stanowi zintegrowanie
obowiązków wynikających z dotychczas obowiązujących przepisów o szczególnym nadzorze
podatkowym i kontroli celnej. Przy czym w ust. 2 i ust. 3 określono odrębnie szczególne obowiązki
dotyczące podmiotów, które podlegają kontroli ze względu na wykonywanie działalności w zakresie
produkcji i obrotu wyrobami akcyzowymi oraz urządzania i prowadzenia gier i zakładów
wzajemnych. Podział ten ma na celu doprecyzowanie tych obowiązków uwzględniając specyfikę
kontroli w poszczególnych branŜach działalności gospodarczej.
Przepis art. 34 wprowadza instytucję urzędowego sprawdzenia dokonywanego wobec podmiotów
podlegających kontrolom wykonywanym przez SłuŜbę Celną. Dotychczas instytucja ta stosowana
była jedynie w ramach szczególnego nadzoru podatkowego. Nowelizacja rozszerzając instytucję
urzędowego sprawdzenia jednocześnie upowaŜnia Ministra Finansów do określenia, w drodze
rozporządzenia rodzajów podmiotów podlegających urzędowemu sprawdzeniu oraz szczegółowego
zakresu i sposobu jego przeprowadzania. Wprowadzono równieŜ, dotychczas nie określony, tryb
postępowania w przypadku stwierdzenia przez organ nie zapewnienia wymaganych warunków.
Wprowadza on zasadę, zgodnie z którą w przypadku, gdy nie są zapewnione wymagane warunki i
środki, organ słuŜby celnej wyznacza termin do ich zapewnienia, a po upływie terminu przeprowadza
powtórnie urzędowe sprawdzenie. Po jego przeprowadzeniu organ wydaje postanowienie o
zatwierdzeniu akt weryfikacyjnych lub postanowienie o odmowie zatwierdzenia akt weryfikacyjnych.
Na postanowienie o odmowie zatwierdzenia akt weryfikacyjnych przysługuje zaŜalenie, za wyjątkiem
wydania postanowienia w ramach postępowania o wydanie decyzji. Taki sposób postępowania z
jednej strony umoŜliwia elastyczne podejście organu, który musi wskazać podmiotowi prawidłowy
sposób postępowania, a z drugiej zabezpiecza podmiot przed ewentualną arbitralnością
podejmowanych przez organ decyzji. Odrębny sposób zakończenia urzędowego sprawdzenia
przewidziano dla sytuacji, w której rozpoczęcie prowadzenia danej działalności jest uzaleŜnione
20
jedynie od jego przeprowadzenia (organ podatkowy lub celny nie wydaje w tym zakresie Ŝadnych
innych decyzji np. pozwolenia na prowadzenie składu podatkowego). W tym przypadku, odmowa lub
zatwierdzenie akt weryfikacyjnych następuje w drodze decyzji. Rozszerzenie instytucji urzędowego
sprawdzenia ma na celu zwiększenie skuteczności kontroli poprzez sprawdzenie moŜliwości
sprawowania dozoru i kontroli celnej lub zapewnienia moŜliwości sprawnego przeprowadzenia
czynności kontrolnych przed rozpoczęciem działalności podmiotu podlegającego tym kontrolom.
Przepis art. 35 określa precyzyjnie miejsca, w których funkcjonariusze celni mogą wykonywać
czynności kontrolne. Przepis ten scala w jednej jednostce redakcyjnej dotychczasowe uprawnienia w
tym zakresie. Ponadto wskazuje on, iŜ czynności kontrolne mogą być prowadzone równieŜ w
przypadku, gdy podmiot dokonuje czynności podlegających kontroli bez zachowania warunków oraz
form określonych przepisami prawa. Przepis ten wskazuje równieŜ na właściwość organów do
prowadzenia czynności kontrolnych. W ust. 6 przyjęto generalną zasadę, zgodnie z którą kontrole
przeprowadza właściwy miejscowo organ SłuŜby Celnej.
Odrębna regulacja dotyczy wykonywania kontroli po zwolnieniu towarów dokonywanej
w siedzibie przedsiębiorcy oraz kontroli, o których mowa w art. 29 ust. 2 pkt 3 wykonywanej w
ramach Rozporządzenia 4045/89, gdy organem właściwym do przeprowadzenia kontroli jest organ
właściwy miejscowo ze względu na siedzibę podmiotu (ust. 7). Wprowadzono równieŜ regulacje
dotyczące osób, które mogą wykonywać czynności kontrolne – zgodnie z ust. 8 są to funkcjonariusze
pełniący słuŜbę w jednostce organizacyjnej właściwej do przeprowadzenia kontroli oraz
funkcjonariusze pełniący słuŜbę w innych jednostkach organizacyjnych upowaŜnieni przez właściwy
organ.
Przepis art. 36 reguluje stosowanie podczas kontroli wykonywanych przez SłuŜbę Celną zamknięć
urzędowych.
Stanowi
on
ujednolicenie
obecnie
stosowanych
procedur
w kontroli celnej oraz w szczególnym nadzorze podatkowym. Między innymi dopuszczono moŜliwość
zakładania i zdejmowania zamknięć urzędowych przez podmioty upowaŜnione przez organ SłuŜby
Celnej. UpowaŜniono równieŜ Ministra Finansów do określenia, w drodze rozporządzenia, zakresu i
trybu nakładania zamknięć urzędowych oraz rodzajów lub form tych zamknięć. Przepis ten ma na celu
ujednolicenie dotychczas stosowanych procedur w tym zakresie.
Przepisy art. 37 i 38 stanowią rozciągnięcie moŜliwości stosowania właściwych dla kontroli celnej
instytucji – konwoju towarów i strzeŜenia towarów, równieŜ podczas przemieszczania wyrobów
akcyzowych czy teŜ innych wyrobów podlegających kontroli.
Przepis art. 39 (przeszukanie osób) stanowi odzwierciedlenie obecnie obowiązującego przepisu art.
6o ustawy o SłuŜbie Celnej. RównieŜ w tym przypadku moŜliwość zastosowania tego przepisu została
rozciągnięta na wypełnianie innych obowiązków, których kontrola pozostaje we właściwości SłuŜby
Celnej. Konieczność taka jest spowodowana funkcjonowaniem Grup Mobilnych, które wykonując
kontrole na drogach, nie powinny ograniczać się do kontroli wyrobów alkoholowych czy teŜ
tytoniowych pochodzących wyłącznie spoza Unii Europejskiej.
21
Przepis art. 40 jest odpowiednikiem obecnie obowiązującego art. 6x. W stosunku do pierwowzoru
projektowany przepis dopuszcza moŜliwość zatrzymywania środków transportu w oznakowanym
pojeździe słuŜbowym będącym w ruchu. W ust. 2 jako czynności, które mogą być wykonywane po
zatrzymaniu środka transportu wskazano wykonywanie kontroli rodzaju paliwa przez pobranie próbek
paliwa ze zbiornika pojazdu lub innego środka przewozowego oraz kontroli transportu drogowego na
zasadach określonych w odrębnych przepisach. W ust. 3 zawarto regulację, iŜ do czynności
zatrzymania zastosowanie znajdą przepisy rozdziału 1 ustawy – Prawo o ruchu drogowym.
Przepis art. 41 wprowadza wprost moŜliwości zatrzymywania „statków”, definiowanych przepisami
Kodeksu morskiego oraz ustawy o Ŝegludze śródlądowej, oraz przeprowadzenia wobec nich kontroli
celnej. W ust. 2 wskazano, iŜ dowódcy jednostek pływających SłuŜby Celnej mogą samodzielnie
zatrzymywać statki, znajdujące się na wodach wewnętrznych lub wodach terytorialnych. Przypadki, w
których dowódcy jednostek pływających będą przysługiwać te uprawnienia zostały określone w ust.
3. Wprowadzone przepisy ust. 4 i ust 5 regulują procedurę zatrzymywania statków oraz określają jakie
znaki sygnałowe i wizualne będą stosować jednostki pływające SłuŜby Celnej w celu zatrzymania
statków. Wprowadzony został ust. 6 dotyczący bandery oraz flagi SłuŜby Celnej, a takŜe ust. 7
stanowiący upowaŜnienie dla Ministra Finansów do określenia w drodze rozporządzenia sposobu
oznakowania jednostek pływających, umoŜliwiającego szybką ich identyfikację. Celem niniejszej
zmiany jest stworzenie podstaw prawnych do skutecznej ochrony granicy morskiej RP jako granicy
celnej Unii Europejskiej. Urzeczywistnieniu tego celu ma słuŜyć wprowadzenie regulacji ustawowej
umoŜliwiającej samodzielne zatrzymywanie środków transportu morskiego do kontroli przez
funkcjonariuszy SłuŜby Celnej, nadanie bandery jednostkom pływającym SłuŜby oraz wprowadzenie
delegacji ustawowej umoŜliwiającej wydanie aktów wykonawczych dotyczących jednolitego
oznakowania identyfikującego łodzie patrolowe SłuŜby Celnej. Polska granica morska liczy około 570
km przy czym obrót towarowy i ruch pasaŜerski koncentruje się wokół trzech głównych obszarów tj:
zespołu portów Szczecin – Świnoujście,
zespołu portów Gdańsk – Gdynia,
obszaru Zalewu Wiślanego z portami w Elblągu i Fromborku.
Przez polskie porty przechodzi ok. 50 mln ton ładunków przy czym 50 % tych towarów to towary
niewspólnotowe lub wywoŜone do krajów trzecich. Wzrasta takŜe ruch turystyczny realizowany przez
promy
pasaŜerskie
oraz,
co
szczególnie
waŜne
dla
kontroli
celnej,
z wykorzystaniem jachtów i łodzi sportowych. Stale w krajobrazie polskich portów obecne są równieŜ
kutry i łodzie rybackie. Przez polskie porty rocznie przekracza granicę państwa ok. 2,5 mln osób oraz
ok. 30 tys. jednostek pływających.
Istotna w tym zakresie jest równieŜ specyfika kontroli przewozów morskich, bowiem liczba
wykrytych przypadków przemytu jest relatywnie niewielka w porównaniu do terminali obsługujących
lądowe przejścia graniczne, jednakŜe wykrycia takie dotyczą znacznych ilości towarów. Powoduje to,
22
Ŝe łączna wartość przemytu zatrzymanego w portach morskich jest porównywalna pod względem
wielkości z wartością towarów zatrzymanych na przejściach lądowych.
Wskazane
okoliczności
wymagają
tworzenia
odpowiedniego
zaplecza
infrastrukturalnego
w postaci m.in. urządzeń do prześwietlania ładunków konteneryzowanych i naczep oraz łodzi
patrolowych umoŜliwiających kontrole jednostek pływających od strony morza.
Kwestia zakupu łodzi patrolowych zdolnych do całorocznego operowania na wodach przybrzeŜnych
dla polskiej SłuŜby Celnej została zrealizowana w ramach części inwestycyjnej projektu PHARE 2002
Nr 2002/000-196.02.02 „Wzmocnienie granicy celnej jako przyszłej granicy wschodniej UE”. W
ramach tego projektu zostały zakupione 3 łodzie patrolowe dla Izb Celnych w Gdyni, Olsztynie i
Szczecinie - zostały one w 50% sfinansowane ze środków unijnych. Jednym z warunków
współfinansowania kosztów wyposaŜenia SłuŜby Celnej w zakresie koniecznym do właściwego
realizowania zadań kontroli celnej morskiej granicy celnej Unii Europejskiej jest wprowadzenie
regulacji prawnych umoŜliwiających przeprowadzenie przez SłuŜbę Celną samodzielnych kontroli
oraz przyznania jej prawa do zatrzymywania środków transportu morskiego. Zatem nie wprowadzenie
tych regulacji spowoduje konieczność zwrotu otrzymanych na ten cel dotacji.
Wprowadzany system ochrony granicy morskiej przez SłuŜbę Celną jest stosowany w wielu
Państwach Członkowskich UE w tym m.in. w Francji, Holandii, Niemczech i Wielkiej Brytanii, tak
więc wprowadzane regulacje mają na celu przystosowanie polskiego systemu kontroli celnej do
obowiązujących w innych państwach Wspólnoty. Projektowane zmiany pozwolą na realizację przez
SłuŜbę Celną jej ustawowych zadań w zakresie zwalczania przestępczości transgranicznej, w tym
celnej, skarbowej, dewizowej oraz przeciwdziałaniu zagroŜeniom społeczeństwa i rynku w
szczególności w zakresie przemytu: papierosów, alkoholu, narkotyków, dzieł sztuki, broni, materiałów
rozszczepialnych, odpadów ekologicznych oraz własności intelektualnej.
Przepis art. 42 jest odpowiednikiem aktualnie obowiązującego przepisu art. 6u. Zmiany w tym
przepisie sprowadzają się (analogicznie jak poprzedzające) do rozszerzenia moŜliwości kontroli
przesyłek pocztowych równieŜ w ruchu wewnątrzwspólnotowym. Zmiana ta koresponduje z
brzmieniem art. 5 ustawy Prawo celne zgodnie, z którym „Przepis art. 37 ust. 1 Wspólnotowego
Kodeksu Celnego stosuje się odpowiednio do przemieszczania towarów pomiędzy terytorium kraju a
pozostałą częścią obszaru celnego Wspólnoty, którymi obrót podlega na mocy przepisów krajowych,
przepisów wspólnotowych lub umów międzynarodowych zakazom lub ograniczeniom, a takŜe do
przemieszczania
towarów,
których
nabycie
wewnątrzwspólnotowe
lub
dostawa
wewnątrzwspólnotowa podlega opodatkowaniu podatkiem akcyzowym”. W ust. 3 przedmiotowego
przepisu zastała zawarta delegacja ustawowa dla ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
który w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw infrastruktury, określi w drodze
rozporządzenia sposób wykonywania kontroli tych przesyłek uwzględniając konieczność zapewnienia
moŜliwości sprawowania kontroli oraz sprawne wykonywanie działalności operatorów.
23
Przepis art. 43 określa zasady podejmowania czynności kontrolnych w zaleŜności od miejsca w
którym odbywa się kontrola. Przepis ten ma na celu skrócenie procedur formalnych przy kontrolach
doraźnych wymagających natychmiastowego ich podjęcia lub wykonywanych systematycznie w
podmiotach, jak równieŜ w miejscach, w których nie moŜna precyzyjnie określić miana podmiotu
kontrolowanego przed podjęciem czynności kontrolnych. Z uwagi na fakt, iŜ powtórna kontrola celna,
jak i inne rodzaje kontroli wykonywanych przez SłuŜbę Celną, ukierunkowane są na kontrolę
księgowości podmiotów i będą wykonywane w trybie określonym w Ordynacji Podatkowej, zaistniała
potrzeba uproszczenia formalności związanych z podjęciem czynności kontrolnych. W tym celu
przyjęto zasadę, iŜ jedynie kontrola w siedzibie kontrolowanego, w miejscu prowadzenia działalności
gospodarczej oraz miejscu zamieszkania, wykonywana jest na podstawie imiennego upowaŜnienia
udzielonego przez organ SłuŜby Celnej ( ust. 1). Natomiast czynności kontrolne wykonywane poza
tymi miejscami, w urzędzie celnym albo miejscu wyznaczonym lub uznanym przez organ celny, na
drogach publicznych lub drogach wewnętrznych, na morskich wodach wewnętrznych, morzu
terytorialnym lub wodach śródlądowych, w podmiotach podlegających urzędowemu sprawdzeniu, na
targowiskach oraz w podmiotach wykonujących czynności związane z wyrobami akcyzowymi będą
wykonywane na podstawie legitymacji słuŜbowej okazywanej przez funkcjonariusza oraz imiennego
upowaŜnienia do wykonywania czynności kontrolnych okazywanego na Ŝądanie kontrolowanego.
Jeszcze mniej formalna procedura występuje w przypadku czynności kontrolnych wykonywanych
przez umundurowanego funkcjonariusza. Wówczas legitymacja słuŜbowa i upowaŜnienie okazywane
są na Ŝądanie kontrolowanego (ust. 2).
Kolejną odrębnością (ust. 3) jest moŜliwość przeprowadzenia czynności kontrolnych na podstawie
legitymacji słuŜbowej w przypadku wystąpienia podejrzenia, Ŝe przepisy określone w art. 29 ust. 1
nie są przestrzegane i okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne przeprowadzenie kontroli.
Uregulowana została równieŜ sytuacja, w której podczas przeprowadzania kontroli zostało ustalone, iŜ
kontrolowany jest przedsiębiorcą. Przedsiębiorca wskazuje w tym przypadku adres do doręczeń w
kraju, na który doręcza się upowaŜnienie w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli. W przypadku
braku takiego adresu lub gdy wskazany adres okazał się nieprawdziwy, upowaŜnienie złoŜone do akt
kontroli uznaje się za doręczone (ust. 4)
W ust. 5 zawarta została delegacja ustawowa dla ministra właściwego do spraw finansów publicznych
do określenia, w drodze rozporządzenia, wzorów upowaŜnień do wykonywania kontroli, z
uwzględnieniem miejsca ich wykonywania i charakteru czynności kontrolnych.
Przepis art. 44 stanowi odzwierciedlenie regulacji obecnie obowiązującego art. 6zc ustawy.
Art. 45 stanowi odzwierciedlenie obecnego art. 6zc.
Przepis art. 46 reguluje kwestię dokumentowania czynności kontrolnych i ściśle określa przypadki, w
których z czynności kontrolnych sporządza się protokół. Nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie
zasady sporządzania protokołu z czynności kontroli tylko w wypadku stwierdzenia nieprawidłowości
24
lub na Ŝądanie kontrolowanego. Ma to na celu uproszczenie procedur kontrolnych i ograniczenie
zbędnej dokumentacji.
Przepisy art. 47, art. 48 i art. 49 zawierają delegacje ustawowe dla Ministra właściwego do spraw
finansów publicznych do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad wykonywania
kontroli w zaleŜności od rodzajów kontrolowanych obowiązków. Delegacje te są niezbędne do
wydania przepisów wykonawczych, które precyzyjnie ustalą tryb tych kontroli, procedury oraz
sposoby postępowania w czasie wykonywania czynności kontrolnych.
Przepis art. 50 ujednolica procedurę przeprowadzania kontroli w podmiotach legalnie działających.
Celowi temu ma słuŜyć stosowanie w stosunku do kontroli celnych po zwolnieniu towarów
dokonywanych w siedzibie lub miejscu zamieszkania podmiotu trybu kontroli określonego w
Ordynacji Podatkowej, za wyjątkiem przepisów dotyczących uprawnień kontrolujących, obowiązków
kontrolowanych, miejsc wykonywania kontroli, upowaŜnienia oraz przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie obecnego art. 6x regulujących kontrole obowiązków wynikających z prawa
celnego.
Przepis
art.
51
stanowi
odesłanie
do
stosowania,
w
zakresie
nieuregulowanym
w Rozdziale 3, przepisów Działu VI Ordynacji Podatkowej „Kontrola Podatkowa” oraz w zakresie
tam nieuregulowanym do stosowania działu IV Ordynacji Podatkowej.
Rozdział 4
Kontrola legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców, prowadzenia działalności przez
cudzoziemców, powierzania wykonywania pracy i innej pracy zarobkowej cudzoziemcom
Przepisy tego rozdziału pozostają bez zmian. Zgodnie z obowiązującą ustawą kontrola opisana w tym
rozdziale ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących
legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców, prowadzenia działalności przez cudzoziemców
oraz powierzania wykonywania pracy i innej pracy zarobkowej cudzoziemcom. Przy wykonywaniu tej
kontroli stosuje się tryby i zasady określone w Rozdziale 3.
Kontrolą mogą być objęci pracodawcy, przedsiębiorcy niezatrudniający pracowników oraz osoby
fizyczne.
25
Rozdział 5
Postępowanie audytowe
Projekt rozdziału 5 „Postępowanie audytowe” wprowadzonego do ustawy o SłuŜbie Celnej
wprowadza do porządku prawnego nowe przepisy regulujące tryb postępowania audytowego.
Przedstawione propozycje maja na celu:
1) utworzenie podstawy prawnej do przeprowadzania postępowań audytowych,
2) dostosowanie regulacji krajowych do zaleceń i wytycznych Komisji Europejskiej opartych na
regulacjach wspólnotowych ( Wspólnotowy Kodeks Celny oraz przepisy wykonawcze do tego aktu
prawnego),
3) wdroŜenie i ujednolicenie trybu postępowania w stosunku do wnioskujących o ułatwienia
gospodarcze, ułatwienia płatnicze, uproszczenia,
4) stworzenie przystępnych i przejrzystych dla przedsiębiorców i organów SłuŜby Celnej zasad oraz
metod przeprowadzania audytu,
5) wprowadzenie nowych instrumentów kontrolnych w ramach audytu ( ocena wypłacalności
przedsiębiorcy, badanie bezpieczeństwa systemów informatycznych, badanie autentyczności
dokumentacji ),
6) określenie zasad współpracy organów SłuŜby Celnej z przedsiębiorcą,
7) ułatwienie wykonywania działalności gospodarczej poprzez zwiększenie zaufania przedsiębiorców
do organów SłuŜby Celnej,
8) dąŜenie do wzrostu liczby podmiotów gospodarczych o statusie „wiarygodnego przedsiębiorcy”.
W art. 56 określony został jednolity tryb postępowania audytowego wykonywanego przez SłuŜbę
Celną, który odnosi się do podmiotów występujących z wnioskiem o wydanie pozwolenia,
świadectwa lub innej decyzji o tego typu charakterze wynikającej z : przepisów prawa celnego (
dotyczących instytucji upowaŜnionego przedsiębiorcy AEO oraz uproszczeń związanych z Jednolitym
Pozwoleniem Europejskim, zabezpieczenia przy wykonywaniu procedury tranzytu zewnętrznego,
przyjmowaniu określonego rodzaju zabezpieczeń, udzielaniu ułatwień płatniczych ), przepisów ustawy
o podatku akcyzowym ( dotyczących zezwolenia na prowadzenie składu podatkowego, prowadzenie
działalności jako niezarejestrowany handlowiec, prowadzenie działalności jako zarejestrowany
handlowiec, wykonywanie czynności w charakterze przedstawiciela podatkowego, zwolnienia z
obowiązku zabezpieczenia akcyzowego oraz ryczałtowego, udzielanie ulg w spłacie zobowiązań
podatkowych ).
26
Ustawodawca w art. 56 ust. 1 określił cel
prowadzonego postępowania audytowego. Celem
prowadzonego postępowania audytowego przed wydaniem pozwolenia, świadectwa lub innej decyzji
o tego typu charakterze jest ustalenie spełniania przez wnioskodawcę wymogów do wydania
pozwolenia, zezwolenia, świadectwa lub innej decyzji o podobnych charakterze.
W art. 56 ust. 2 zostały określone wprost w ustawie tego rodzaju zezwolenia które ze względu na duŜą
ilości warunków wymagających weryfikacji w siedzibie podmiotu oraz szczególnych charakter tych
pozwoleń jako odnoszących się do podmiotów co do zasady wiarygodnych wymagały uproszczenia
trybu postępowania oraz stworzenia elastycznych form współpracy między organem administracji i
przedsiębiorcą. NaleŜy tu wskazać na postępowanie w sprawie wydania świadectwa UpowaŜnionego
Przedsiębiorcy , postępowania o wydanie jednolitego pozwolenia europejskiego, przyznawania
podmiot uprawnień do dokonywania zgłoszeń celny w uproszczony sposób( warunki do wydawania
tych zezwoleń zostały określone w
art. 14g – 14k Rozporządzenia Wykonawczego do
Wspólnotowego Kodeksu celnego). Kolejną grupę zezwoleń stanowią zezwolenia do korzystanie z
procedury zawieszenia poboru podatku akcyzowego określone w ustawie o podatku akcyzowym czyli
zezwolenie na prowadzenie na prowadzenie składu podatkowego, prowadzenie działalności jako
niezarejestrowany
handlowiec,
prowadzenie
działalności
jako
zarejestrowany
handlowiec,
wykonywanie czynności w charakterze przedstawiciela podatkowego. Jednocześnie Ŝe względu na
fakt, iŜ w obecnie trwają prace nad zmianą zasad stosowania innych uproszczeń przewidzianych w
prawie celnym w art. 56 ust. 3 zawierta zostało delegacja delegację dla Ministra Finansów właściwego
do spraw finansów publicznych do określenia w drodze rozporządzenia innych niŜ określone w ust. 2
przypadków w których zezwolenia określone przepisami prawa celnego lub ustawy o podatku
akcyzowym będą wydawane w trybie postępowania audytowego uwzględniając: warunki lub kryteria
niezbędne do wydania danego rodzaju zezwolenia w tym celowość ich weryfikacji w siedzibie osoby
występującej z wnioskiem o wydanie zezwolenia konieczność sprawnego wykonywania postępowania
audytowego oraz charakter udzielanego zezwolenia. Taka konstrukcja umoŜliwi nie tylko objęcie tego
typu postępowaniem szerokiego kręgu zainteresowanych jak równieŜ umoŜliwi zastosowanie tego
trybu postępowania w stosunku w przypadku nowych regulacji wprowadzających ułatwienia w
stosowaniu przepisów prawa celnego lub ustawy o podatku akcyzowym. Nie bez znaczenia jest
równieŜ fakt, iŜ taka regulacja umoŜliwi płynne wprowadzenie tej instytucji. Regulacja art. 57 ust. 1
określa sposób postępowania audytowego precyzując, iŜ polega ono na weryfikacji przedstawionych
przez wnioskodawcę informacji, dokumentów, oraz danych dotyczących jego fukcjonowaniaz
warunkami i kryteriami wymaganymi do uzyskania zezwolenia.
Przepis art. 57 ust. 2 wprowadza ogólna zasadę, zgodnie z którą organ SłuŜby Celnej w ramach
postępowania audytowego przeprowadza czynności mające na celu ustalenie stanu faktycznego w
zakresie niezbędnym do wydania zezwolenia. Przepis art. 57 ust. 3 określa przykładowy katalog
czynności audytowych. W ust. 4 wskazane zostało, iŜ czyności audytowe mogą być przeprowadzane
27
zarówno w siedzibie organu jak i w siedzibie wnioskodawcy i miejscach wykonywania przez niego
działalności gospodarczej. Stanowi to istotne novum gdyŜ obecnie postępowania w tych sprawach
oprieały się co do zasady ma dokumentach. Jednocześnie z uwagi na fakt, iŜ koncentracja
postępowania dowodowego moŜe następować poprzez wykonywanie czynności w siedzibie
wnioskodawcy ograniczono uprawnienia organu SłuŜby Celnej w tym zakresie uprawnień określonych
art. 32 ustawy o SłuŜbie Celnej. Przepis art. 57 ust. 5 wskazuje na zasadę zgodnie z którą, iŜ termin
wykonywania czynności audytowych w siedzibie lub miejscach wykonywania przez wnioskodawcę
działalności gospodarczej będzie uzgadniany z wnioskodawcą. Ma to słuŜyć stworzeniu właściwych
relacji pomiędzy organem SłuŜby Celnej a wnioskodawcą zainteresowanym uzyskaniem określonego
ułatwienia. Czynności audytowe w siedzibie lub miejscach wykonywania przez wnioskodawcę
działalności gospodarczej przeprowadzane będą w obecności przedstawiciela wnioskodawcy (art. 57
ust. 5). Oprócz sytuacji kiedy wnioskodawca zrezygnuje z uprawnienia czynnego udziału w
prowadzonych czynnościach audytowych. Takie uregulowanie zasad przeprowadzania audytu
umoŜliwia organom SłuŜby Celnej dokładce zapoznanie się ze specyfiką wykonywania działalności
wnioskodawcy przed wydaniem rozstrzygnięcia oraz w pełni gwarantuje stronie reprezentowanie jej
interesów.
Przepis art. 57 ust. 6 zawiera delegację ustawową dla Ministra Finansów do określenia w drodze
rozporządzenia zakresu i rodzaju wykonywanych czynności audytowych w zaleŜności od warunków i
kryteriów
podlegających
weryfikacji,
trybu
przeprowadzania
czynności
audytowych
w
poszczególnych przypadkach, w tym metod dokonywania oceny wypłacalności przedsiębiorcy.
Przepis art. 58 ust. 1 reguluje kwestię dokumentowania czynności audytowych oraz określa zasady
powiadamiania przedsiębiorcy o stwierdzonych ustaleniach. Na kaŜdym etapie prowadzonego
postępowania audytowego wnioskodawca/ posiadacz informowany jest przez organ SłuŜby Celnej o
wynikach postępowania audytowego oraz o konieczności podjęcia działań w celu zapewnienia
spełniania warunku lub kryterium. Przepis ten wprowadza obowiązek współdziałania organu SłuŜby
Celnej z wnioskodawcą , który w przypadku uzyskania informacji o negatywnych ustaleniach moŜe
podjąć odpowiednie kroki do weryfikacji dotychczasowego stanu faktycznego i dostosowując się do
zaleceń organu uzyskać określone uprawnienie.
Wyniki przeprowadzanych czynności audytowych organy SłuŜby Celnej dokumentują w formie
pisemnej. Dokumentując czynności audytowe organ SłuŜby Celny odnosi się do kaŜdego warunku luk
kryterium. Organ SłuŜby Celnej odnosi się równieŜ do konieczności podjęcia przez wnioskodawcę/
posiadacza określonych działań w celu zapewnienia spełniania warunku lub kryterium.
Przepis art. 59 ust. 2 reguluje uprawnienia przedsiębiorcy, w trakcie czynności prowadzonych w
ramach postępowania audytowego.
Zgodnie z przedmiotową regulacją przedsiębiorca w trakcie
prowadzonych czynności audytowych moŜe podjąć działania, zgodnie z zaleceniami organu SłuŜby
Celnej, w celu dostosowania warunków i kryteriów w wyznaczonym przez organ SłuŜby Celnej
terminie umoŜliwiającym zakończenie czynności audytowych. W przypadku powiadomienia organu
28
SłuŜby Celnej, organ ten weryfikuje wykonanie zaleconych działań. W przypadku gdy wnioskodawca
poinformował organ o podjęciu działań ma on obowiązek wyznaczenie terminu umoŜliwiającego
realizacje zaleceń i po jego upływie sprawdzenie ich wykonania
Przepis art. 59 ust. 3 zawiera delegację ustawową dla Ministra Finansów do określenia w drodze
rozporządzenia szczegółowego sposobu dokumentowania czynności audytowych, w tym wzorów
dokumentów stosowanych w postępowaniu audytowym. Wprowadzenie tego przepisu ma za zadanie
odformalizowanie obowiązków dokumentowania przeprowadzania czynności w toku postępowania
przewidzianych w Ordynacji Podatkowej ( obowiązek sporządzania protokołu z czynności na rzecz
przygotowania formularzy zawierających stanowisko wnioskodawcy, stanowisko organu co do
spełniania warunków oraz ewentualne zalecenia organu ).
Przepis art. 59 ust. 1 wprowadził zasadę zgodnie z która w przypadku gdy wnioskodawca bie
przedstawia dokumentów lub informacji uznanych przez organ za istotne dla weryfikacji stanu
przedstawionego przez wnioskodawcę lub wnioskodawca będzie w inny sposób utrudniał lub
uniemoŜliwiał kontrole (np. przez nieobecność) warunek lun kryterium które miało zostać ten sposób
zweryfikowane uznaje się za niespełnione. Jednocześnie wyłączono moŜliwość stosowania kar
porządkowych przewidzianych w art. 262 Ordynacji Podatkowej
Z uwagi na fakt iŜ przepisy rozdziału stosuje się równieŜ po wydaniu odpowiedniego zezwolenia
sankcje wynikające z art. 262 ustawy Ordynacja podatkowa nie będą stosowane z równieŜ w stosunku
do podmiotów posiadających pozwolenia, świadectwa lub innej decyzji o tego typu charakterze.
Regulacje art. 59 ust. 2 stanowią postawę do wszczęcia kontroli określonej w Rozdziale 3 ustawy o
SłuŜbie
Celnej, w przypadku
utrudniania lub uniemoŜliwiania organom SłuŜby Celnej
przeprowadzenia czynności audytowych
Przepis art. 60 reguluję kwestię obowiązku organu SłuŜby Celnej wyznaczania 30 dniowego terminu
do zajęcia stanowiska w przypadku niekorzystnych dla strony wyników postępowania audytowego.
Przepis ten ma na celu umoŜliwienie stronie pełnego wypowiedzenia się co do całości materiału
zabranego w sprawie i ewentualnego negatywnego rozstrzygnięcia.
Zgodnie z regulacją art. 61 przepisy rozdziału stosuje się odpowiednio do weryfikacji spełniania
warunków i kryteriów po wydaniu pozwolenia Celem prowadzonego postępowania audytowego po
wydaniu pozwolenia, świadectwa lub innej decyzji o tego typu charakterze jest stwierdzenia spełniania
przez posiadacza warunków określonych w pozwoleniu, świadectwie lub innej decyzji o tego typu
charakterze.
W ust. 2 przewidziane zostały formy zakończenia takiego postępowania Zgodnie z nim postępowanie
audytowi kończy się wydaniem albo rozstrzygnięcia przewidzianego w przepisach odrębnych – w
przypadku niespełnienia warunku lub kryterium( cofnięcie lub zawieszenie stosowania określonego
ułatwienia lub postanowienia o dalszym spełnianiu warunków i kryteriów.
29
W art. 62 wprowadzono moŜliwość uzyskiwania informacji o wnioskodawcy od izb gospodarczych
oraz organ ów samorządu zawodowego.
Przepis art. 63 stanowi odesłanie do stosowania w zakresie nieuregulowanym w rozdziale 5
odpowiednio przepisów Działu IV ustawy Ordynacja podatkowa.
Rozdział 6
Zasady uŜycia środków przymusu bezpośredniego i broni palnej
Potrzeba wyposaŜenia funkcjonariuszy celnych w broń związana jest ze szczególnym charakterem
wykonywanych
przez
nich
niektórych
działań
z
zakresu
kontroli
celnej,
jak
i warunkami w jakich kontrola ta jest wykonywana. MoŜliwość zastosowania tego środka przymusu
bezpośredniego, ograniczona jest do sytuacji zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia funkcjonariusza celnego.
W praktyce takie sytuacje mogą mieć miejsce zwłaszcza przy wykonywaniu kontroli celnej w
obszarze przygranicznym w porach nocnych. Ponadto przestępstwa związane z obrotem towarowym,
szczególnie paliwami czy przemytem wyrobów akcyzowych lub naruszeniem praw własności
intelektualnej często popełniane są przez zorganizowane grupy przestępcze, w związku z czym przy
ściganiu tych czynów występuje zwiększone ryzyko naraŜenia zdrowia lub Ŝycia funkcjonariuszy
celnych.
Celowi temu ma słuŜyć wprowadzona regulacja nowego art. 67, który wskazuje, iŜ prawo do uŜycia
broni palnej przysługuje funkcjonariuszom celnym, wykonującym czynności związane
rozpoznawaniem, zapobieganiem i wykrywaniem przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych,
przestępstw i wykroczeń związanych z przywozem i wywozem towarów oraz ściganie ich sprawców,
w zakresie określonym innymi ustawami; rozpoznawaniem, wykrywaniem, zapobieganiem i
zwalczaniem przestępstw i wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony
dóbr kultury oraz ochrony własności intelektualnej, a takŜe przestępstw i wykroczeń związanych z
wprowadzaniem na obszar celny wspólnoty oraz wyprowadzaniem z obszaru celnego wspólnoty
towarów objętych ograniczeniami lub zakazami, w szczególności takich jak: odpady szkodliwe,
substancje chemiczne, materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki odurzające i substancje
psychotropowe oraz broń, amunicja, materiały wybuchowe i technologie objęte kontrolą
międzynarodową; z zapobieganiem, rozpoznawaniem, wykrywaniem i zwalczaniem przestępstw i
wykroczeń przeciwko ochronie zdrowia, ochronie dóbr kultury, ochronie własności intelektualnej,
ochronie
przyrody,
ograniczeniom
środowisku,
30
obrotu
towarami
i technologiami o znaczeniu strategicznym, kontrolą przestrzegania legalności wykonywania pracy
przez cudzoziemców.
W przepisie art. 67 wprowadzono zasady dotyczące moŜliwości uŜycia broni palnej. Podstawową w
tym zakresie zasadą jest uŜycie broni palnej tylko w przypadku, gdy środki przymusu bezpośredniego
okazały się niewystarczające lub ich uŜycie nie jest moŜliwe. Enumeratywnie zostały wskazane
sytuacje, w których moŜliwe jest uŜycie broni palnej. Dodatkowo wskazano, iŜ uŜycie broni palnej
powinno nastąpić ze szczególną rozwagą, w sposób wyrządzający moŜliwie najmniejszą szkodę
osobie, przeciwko której uŜyto broni, i nie moŜe zmierzać do pozbawienia tej osoby Ŝycia, ani naraŜać
osób postronnych na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia lub zdrowia oraz, iŜ w broń palną moŜe być
wyposaŜony wyłącznie funkcjonariusz celny przeszkolony w zakresie związanym z jej uŜywaniem.
Szczegółowe zasady nadawania uprawnień do uŜycia broni i środków przymusu określi minister
właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw
wewnętrznych.
W art. 68 przekazano Ministrowi Finansów określenie w drodze rozporządzenia trybu tworzenia i
wykazu oraz stanu osobowego wyodrębnionych komórek organizacyjnych, w których pełniącym
słuŜbę funkcjonariuszom przysługiwać będzie broń, trybu naboru do nich, zasad szkolenia
funkcjonariuszy. Regulacja ta ma za zadanie właściwe przeszkolenie, opracowane i realizowane na
zasadach
podobnych,
jak
w
innych
słuŜbach
uzbrojonych,
w szczególności w Policji i StraŜy Granicznej. Związane jest to z faktem, iŜ SłuŜba Celna nie posiada
właściwie przygotowanych ośrodków szkoleniowych oraz programów szkolenia. Ministrowi
Finansów przyznano ponadto uprawnienia do określenia, w drodze rozporządzenia: uzbrojenia
przysługującego funkcjonariuszom celnym oraz kryteriów i trybu przydziału broni słuŜbowej oraz
zasad jej magazynowania, przechowywania i zapewniania właściwego stanu technicznego.
W przepisie art.
64, 65 oraz 66 określono podstawowe zasady stosowania środków przymusu
bezpośredniego, przy czym art. 64 i 65 stanowią powtórzenie aktualnie obowiązujących przepisów.
Artykuł
66 jest całkowicie nową regulacją ustawową, mająca na celu przeniesienie niektórych
regulacji zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie środków
przymusu bezpośredniego stosowanych przez funkcjonariuszy celnych, ze względu na konieczność
nadania im rangi ustawowej. Dotyczy to w szczególności § 3 ust. 1 i 3, § 6 ust2 , § 9 ust. 3 oraz §
11ust. 2 wyŜej wskazanego rozporządzenia.
W przepisach art.
69 określono zasady działania SłuŜby Celnej na morskich wodach
terytorialnych i morskich wodach wewnętrznych. Ustalono w nich zasady postępowania w przypadku,
gdy
statek
nie
zatrzymał
się
do
kontroli,
uŜycia
broni
oraz
współpracy
z jednostkami StraŜy Granicznej. Zasady szczegółowej współpracy obu wymienionych słuŜb określi
Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. W przepisie art. 70 wskazano na jednostki pływające
niepodlegające kontroli.
31
Rozdział 7
Szczególne uprawnienia SłuŜby Celnej
Prowadzenie przez SłuŜbę Celną postępowań przygotowawczych, zarówno w zakresie objętym
obowiązującymi przepisami jak i poszerzonym niniejszym projektem wymaga usankcjonowania
stosowanego, dla zabezpieczenia prawidłowego jego toku, środka przymusu jakim jest zatrzymanie
osoby, o którym mowa w art. 244 Kodeksu postępowania karnego. Koniecznym jest pełne odniesienie
się do tej instytucji procesowej, jako, Ŝe zatrzymanie było realizowane dotąd na zasadach dotyczących
kontroli celnej lub we współdziałaniu z innymi uprawnionymi organami, co komplikowało przebieg
kolejnych czynności, a przede wszystkim nie wprowadzało prawnych gwarancji ochrony osobom nim
objętym. Zgodnie z art. 71 zatrzymywanie osób i ich przeszukiwanie, a takŜe zatrzymywanie rzeczy i
przeszukiwanie pomieszczeń, bagaŜu, ładunku, środków transportu i statków odbywać się będzie w
trybie i przypadkach określonych w przepisach Kpk i Kks, z tym, Ŝe w związku z brakiem
pomieszczeń spełniających ścisłe wymogi dla zatrzymanych, osoby takie doprowadzane będą do
jednostek Policji lub StraŜy Granicznej. Ww przepis wprowadza równieŜ moŜliwość stosowania tego
szczególnego środka przymusu państwowego wobec sprawców czynów zabronionych nie leŜących we
właściwości rzeczowej SłuŜby Celnej lub których ściganie odbywa się w oparciu o przepisy
międzynarodowe (Konwencja Schengen, Neapolitańska II)
Zadania realizowane w formie czynności operacyjno – rozpoznawczych mają niepodwaŜalnie
olbrzymie znaczenie w zapobieganiu i wykrywaniu przestępstw. UmoŜliwiają one w sposób niejawny
ujawnianie, utrwalanie i dokumentowanie indywidualnych zachowań przestępczych. Czynności
operacyjno-rozpoznawcze są zespołem jawnych i niejawnych przedsięwzięć, w niektórych
przypadkach ingerujących w prawa i wolności człowieka i obywatela, naleŜy zatem mieć na względzie
normę art. 31 ust. 3 Konstytucji RP zgodnie z którą dopuszczalna jest moŜliwość ustawowego
ograniczenia korzystania z wolności i praw „ gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego
bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności
publicznej, albo wolności i praw innych osób”. PowyŜsza klauzula ogranicza moŜliwość
wykonywania przewidzianych w niniejszej ustawie czynności operacyjno – rozpoznawczych jedynie
w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, który to warunek spełnia ścisła
regulacja rozdziału 7 projektu.
Umieszczenie w projekcie zmiany ustawy przepisów dotyczących czynności operacyjnorozpoznawczych wynika z potrzeby zapewnienia moŜliwości realizowania zadań SłuŜby Celnej, które
w chwili obecnej nie są realizowane lub realizacja przebiega w sposób częściowy. Szczególnie
dotkliwy jest brak uprawnień operacyjno-rozpoznawczych w następujących obszarach:
- wykonywanie ustawowych zadań związanych z rozpoznawaniem,
wykrywaniem nieprawidłowości w szeroko rozumianym obrocie gospodarczym,
32
zapobieganiem oraz
-
wykonywanie
zadań
związanych
ze
zwalczaniem
przestępczości
w
zakresie
obrotu
z państwami członkowskimi i państwami trzecimi, wyrobami akcyzowymi (paliwa, alkohol, wyroby
tytoniowe),
- wymiana informacji uzyskanych w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych z prokuraturami i
innymi instytucjami - zgodnie z obowiązującymi przepisami zabronione jest udzielanie informacji
uzyskanych w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych osobom i instytucjom innym niŜ sąd i
prokurator lub organy uprawnione na mocy odrębnych ustaw do wykonywania czynności operacyjnorozpoznawczych. Brak moŜliwości przekazywania SłuŜbie Celnej informacji operacyjnych ma
zasadniczy wpływ przy wykonywaniu zadań oraz przy prowadzeniu analizy ryzyka w zakresie
podmiotów dokonujących międzynarodowego obrotu gospodarczego oraz szczególnie odczuwany jest
w obszarze zwalczania zagroŜeń terrorystycznych. SłuŜba Celna będąca waŜnym ogniwem tego
systemu nie jest równorzędnym partnerem dla innych instytucji odpowiedzialnych za zabezpieczenie
antyterrorystyczne kraju.
Istotne znaczenie mają równieŜ:
-
realizacja ratyfikowanej w 2007 roku przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji z dnia 18
grudnia 1997 r. w sprawie wzajemnej pomocy i współpracy między administracjami celnymi (tzw.
Neapolitańskiej II) ustanawiającej m.in. obowiązek udzielania na wniosek państw stron informacji
operacyjnych, nadzór transgraniczny, dostawę kontrolowaną, dochodzenie niejawne, wspólne zespoły
dochodzeniowe,
- realizacja Rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej nr 515/97 z dnia 13 marca 1997 r. w
sprawie wzajemnej pomocy między organami administracyjnymi Państw Członkowskich i współpracy
między Państwami Członkowskimi a Komisją w celu zapewnienia prawidłowego stosowania
przepisów prawa celnego i rolnego (prowadzenie obserwacji specjalnych),
zwalczanie
korupcji
wśród
funkcjonariuszy
i
pracowników
SłuŜby
Celnej:
wykrywanie
nieprawidłowości dotyczących udzielania, przyjmowania, obiecywania korzyści majątkowych oraz
przekraczania uprawnień lub niedopełniania obowiązków.
Brak
moŜliwości
stosowania
przez
SłuŜbę
Celną
czynności
operacyjno-rozpoznawczych,
stanowiących waŜne i skuteczne źródło informacji słuŜących rozpracowaniu środowisk przestępczych,
zwłaszcza z uwagi na zmienioną formułę zadań SłuŜby Celnej, wymuszoną wprowadzaniem
udogodnień dla prowadzenia działalności gospodarczej oraz swobodą obrotu towarowego, ogranicza
moŜliwości prowadzenia kontroli zarówno na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej, jak i wewnątrz
kraju. Podkreślić naleŜy, iŜ prawie wszystkie administracje celne państw – członków Unii
Europejskiej posiadają pełne kompetencje do realizowania takich czynności oraz pościgów
transgranicznych, a polska SłuŜba Celna jako odpowiedzialna za kontrolę ruchu towarowego na
najdłuŜszej, lądowej granicy zewnętrznej Wspólnoty, nie jest w zakresie współdziałania ich
równoprawnym partnerem. Nadmienić jednocześnie naleŜy, iŜ projektowane przepisy przywracają
funkcjonariuszom
celnym
moŜliwości
stosowania
33
czynności
operacyjno-rozpoznawczych
przyznanych uprzednio ustawą z dnia 7 czerwca 2002 r. o zniesieniu Generalnego Inspektora
Celnego, o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw nadano
SłuŜbie Celnej, w związku z planowaną akcesją do UE. Doświadczenia zebrane w tym okresie
potwierdziły zasadność nadania SłuŜbie Celnej uprawnień do wykonywania czynności operacyjnorozpoznawczych. Wejście w Ŝycie ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym oraz prace nad powołaniem Krajowej Administracji Skarbowej spowodowały
uchylenie przepisów umoŜliwiających stosowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych w SłuŜbie
Celnej. Przywrócenie tego rodzaju uprawnień z uwagi na zadania zwalczania naruszeń prawa i
przestępstw o zróŜnicowanym i rozbudowanym zakresie zagadnień, godzących w ekonomiczny interes
państwa, Wspólnoty Europejskiej oraz bezpieczeństwo i zdrowie obywateli jest jak najbardziej
uzasadnione.
W art.
72 zdefiniowano czynności operacyjno – rozpoznawcze oraz przedmiotowy zakres ich
stosowania. Kolejne przepisy wskazują szczególne rodzaje czynności wraz z rygorami ich
prowadzenia: kontrolę operacyjną (art. 73), przesyłkę niejawnie nadzorowaną, zakup kontrolowany i
kontrolowane wręczenie korzyści majątkowej (art. 74).
Uzupełnieniem prowadzenia białego wywiadu jest moŜliwość pozyskiwania informacji o charakterze
poufnym lub objętych tajemnicami prawnie chronionymi, wyłącznie w celu zapobiegania i
wykrywania przestępstw: od operatorów telekomunikacyjnych i pocztowych – art. 75 i 76. Z kolei
art. 77 ma na celu przyznanie organom celnym identycznych uprawnień w zakresie moŜliwości
występowania do banków o udzielenie informacji w zakresie prowadzonych postępowań karnych
skarbowych jakie im przysługują zgodnie z obowiązującymi przepisami w ramach prowadzonych
postępowań celnych i podatkowych. Temu teŜ celowi słuŜą zmiany dokonywane w ustawach: Prawo
bankowe, o obrocie instrumentami finansowymi, o funduszach inwestycyjnych, o giełdach
towarowych które w zakresie uzyskiwania dostępu do tajemnicy bankowej będą odsyłać od odrębnych
przepisów, czyli w tym zakresie do ustawy o SłuŜbie Celnej. Jednocześnie projekt zakłada teŜ
uzyskiwanie informacji „wewnętrznych”, w art. 81 ponownie ustanawiając współpracę operacyjną z
innymi uprawnionymi w tym zakresie słuŜbami państwowymi.
Ten sam przepis w ust. 1 i 2 wskazuje równieŜ sposób postępowania z uzyskanymi informacjami i
materiałami, tj. wykorzystanie ich w postępowaniach przygotowawczych lub administracyjnych
(celnych, podatkowych, kontrolnych), przekazanie innym organom albo ich niezwłoczne komisyjne
zniszczenie.
Poza technicznymi metodami prowadzenia czynności operacyjno – rozpoznawczych projekt w art. 79
przywraca moŜliwość korzystania z pomocy osób niebędących funkcjonariuszami, zapewniając
ochronę danych identyfikujących te osoby i umoŜliwiając przyznanie im wynagrodzenia.
Pomimo jawności projektowanych zapisów, SłuŜba Celna zapewnia ochronę form i metod
realizowanych zadań, informacji oraz własnych obiektów i danych identyfikujących funkcjonariuszy.
W tym między innymi celu w art.
82 upowaŜniono funkcjonariuszy do posługiwania się
34
dokumentami, które uniemoŜliwiają ustalenie danych identyfikujących funkcjonariuszy oraz środków,
którymi się posługują w czasie wykonywania czynności operacyjno – rozpoznawczych. Oczywistym
w tej sytuacji jest kontratyp, iŜ nie podlega odpowiedzialności karnej osoba, która wytwarza lub
posługuje się tego rodzaju dokumentem.
Finansowanie czynności operacyjno – rozpoznawczych zgodnie z art. 83 odbywać się będzie z
corocznie określanego w budŜecie państwa funduszu operacyjnego, którym dysponować będzie Szef
SłuŜby Celnej.
Rozdział 8
Przebieg słuŜby
Przepisy tego rozdziału regulują przyjęcie do słuŜby, przebieg słuŜby przygotowawczej, zasady
mianowania oraz przebieg słuŜby funkcjonariusza w SłuŜbie Celnej. Część przepisów aktualnie
obowiązujących pozostała bez zmian.
W projekcie określono, kto moŜe pełnić słuŜbę w SłuŜbie Celnej w porównaniu z obowiązującym
przepisem, zawiera jedynie zmianę w pkt 5. Zmiana zaproponowana pkt 5 jest zmianą gramatyczną.
Obecnie uŜyte sformułowanie „cieszy się nieposzlakowaną opinią” jest niezręczne, bowiem opinię
jako dokument moŜna posiadać. Pozostałe warunki do pełnienia słuŜby w SłuŜbie Celnej pozostają
bez zmian. W ocenie projektodawcy nie naleŜy ich zmieniać, bowiem – jak wskazywał to m.in.
Trybunał Konstytucyjny – słuŜba ta jest słuŜbą publiczną i powinna podlegać odpowiednim rygorom i
obostrzeniom, jeŜeli chodzi o osoby, które wchodzą do korpusu tej słuŜby.
Podobnie jak w innych słuŜbach mundurowych, w SłuŜbie Celnej obowiązuje zasada, Ŝe kaŜdy
obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach słuŜbowych w SłuŜbie Celnej. Zmianie
uległo natomiast upowaŜnienie do wydania aktu rangi podustawowej: zostało dopisane sformułowanie
„kryteria i tryb naboru” oraz zostało wykreślone sformułowanie o stanie obsady etatowej urzędów
celnych. Zmiana ta przybliŜa rozwiązania funkcjonujące w SłuŜbie Celnej do rozwiązań
funkcjonujących w innych słuŜbach mundurowych, bowiem z punktu widzenia jawności
postępowania celowe jest podawanie kryteriów i trybu naboru. Natomiast obsada etatowa urzędów
celnych nie jest ustalana w akcie normatywnym, zatem bezcelowe jest wskazanie takiego odniesienia
w ustawie. W rozporządzeniu będzie moŜna wprowadzić np. moŜliwość cyklicznego naboru do
SłuŜby Celnej, w zaleŜności od potrzeb. Taki tryb postępowania umoŜliwi – w uzasadnionych
przypadkach – centralny nabór, a – co istotniejsze – obniŜy koszty naboru (np. związane z
drukowaniem ogłoszeń). Podobnie jak w innych słuŜbach mundurowych, przyjęto zasadę, Ŝe
informacje o wyniku naboru stanowią informację publiczną w zakresie objętym wymaganiami
35
określonymi w ogłoszeniu o naborze. Przyjęcie takiego rozwiązania jest wynikiem woli
transparentnego działania Ministra Finansów i podległych słuŜb.
Specyfika pracy w słuŜbach mundurowych uznawana jest w doktrynie za przesłankę uzasadniającą
dopuszczalność
wprowadzania
wyŜszych
wymagań
personalnych,
kwalifikacyjnych
czy
charakterologicznych od kandydatów do słuŜby. Szczegółowe unormowania zawiera omawiany
projekt.
W dalszej części projekt normuje nawiązanie stosunku słuŜbowego i w tym zakresie pozostawia
obowiązujące unormowanie, tj., Ŝe stosunek słuŜbowy funkcjonariusza celnego powstanie w drodze
mianowania na podstawie zgłoszenia się do słuŜby.
Po przyjęciu do słuŜby – podobnie jak obecnie - osobę mianuje się funkcjonariuszem w słuŜbie
przygotowawczej na okres 2 lat na stopień aplikanta celnego. Projekt ustawy przewiduje skrócenie
okresu słuŜby przygotowawczej z 3 do 2 lat. Aktualnie słuŜba przygotowawcza trwa 3 lata. Z uwagi
na duŜą fluktuację kadr w SłuŜbie Celnej oraz istotny odsetek funkcjonariuszy w słuŜbie
przygotowawczej, zasadne jest skrócenie tej słuŜby, co pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału
funkcjonariuszy celnych z krótkim staŜem w SłuŜbie Celnej.
Obowiązki funkcjonariusza w słuŜbie przygotowawczej pozostały bez zmian. W okresie słuŜby
przygotowawczej funkcjonariusz celny jest obowiązany:
1)
odbyć przeszkolenie praktyczne;
2)
potwierdzić egzaminem ukończenie zasadniczego kursu celnego lub złoŜyć egzamin
zawodowy;
3) potwierdzić egzaminem znajomość języka obcego w zakresie umoŜliwiającym wykonywanie
obowiązków słuŜbowych
Zaproponowano natomiast w projekcie nowe brzmienie przepisu normującego zagadnienia
opiniowania w tej słuŜbie oraz określono uprawnienia Ministra Finansów w stosunku do
funkcjonariuszy w słuŜbie przygotowawczej. Nowe brzmienie przepisów jest wynikiem skrócenia
słuŜby przygotowawczej, bowiem takie skrócenie wymaga unormowania, w drodze rozporządzenia,
takich zagadnień, jak:
1)
programu przebiegu słuŜby przygotowawczej – z uwzględnieniem strategii szkoleń,
zakresu zadań wykonywanych przez funkcjonariuszy, warunków i trybu przeprowadzania
egzaminów w słuŜbie przygotowawczej;
2)
zasad opiniowania i właściwości przełoŜonych uprawnionych do okresowego
opiniowania funkcjonariuszy, a – co za tym idzie - terminu i trybu wnoszenia oraz
rozpatrywania odwołań od okresowych opinii słuŜbowych.
Obecnie program przebiegu słuŜby przygotowawczej jest bardzo „rozłoŜony” w czasie, a poprzez
nieuwzględnianie w tym programie szczegółowego zakresu zadań wykonywanych przez
36
funkcjonariuszy celnych, istnieje duŜe ryzyko, ze funkcjonariusz nie będzie w najbliŜszej przyszłości
wykorzystywał nabytej wiedzy w trakcie wykonywanych zadań.
Wprowadzona zostanie ponadto w rozporządzeniu Ministra Finansów moŜliwość wnoszenia odwołań
od okresowych opinii słuŜbowych.
Dodatkowo zdecydowano się w projekcie na ujednolicenie nomenklatury i zasad opiniowania bądź
oceniania funkcjonariuszy celnych. W obecnym stanie prawnym istnieją oceny okresowe, opinie
słuŜbowe oraz oceny kwalifikacyjne. W projekcie zakłada się, Ŝe w słuŜbie przygotowawczej będą
funkcjonowały opinie, a w słuŜbie stałej – oceny okresowe. Przyjęcie takiego rozwiązania zmniejszy
biurokrację, a dodatkowo poprzez przyznanie prawa do odwołań od opinii zapewni opiniowanym
funkcjonariuszom celnym ochronę prawną.
Dodatkowo wprowadzono uprawnienia do:
1)
zwolnienia funkcjonariusza z obowiązku odbywania słuŜby przygotowawczej;
2)
skrócenia okresu słuŜby przygotowawczej
3)
zwolnienia funkcjonariusza od obowiązków przewidzianych dla funkcjonariusza w
słuŜbie przygotowawczej.
Aktualnie obowiązujące przepisy umoŜliwiały Ministrowi Finansów zastosowanie ulg określonych w
pkt 2 i 3. Rozszerzenie kompetencji o moŜliwość zwolnienia z obowiązku odbywania słuŜby
przygotowawczej pozwoli na wykonywanie zadań słuŜbowych bez dwuletniej słuŜby. Planuje się, Ŝe
taka sytuacja będzie dotyczyła osób, które z racji posiadanych umiejętności i wiedzy albo z powodów
określonych w przepisach odrębnych są niezbędne w SłuŜbie Celnej, a ich wiedza jest wystarczająca
do wykonywania określonych zadań. Zmiana zaproponowana przepisie normującym tryb zakończenia
słuŜby przygotowawczej jest wynikiem ujednolicenia nomenklatury w zakresie stosowania opinii, co
wyjaśnione zostało wyŜej.
Kolejny przepis projektu określa podstawowe treści aktu mianowania. Obecnie ustawa określa 6
elementów aktu mianowania funkcjonariusza celnego, w tym np. stanowisko słuŜbowe, stopień
słuŜbowy, uposaŜenie, nie zawiera natomiast tak istotnego elementu, jakim jest rodzaj słuŜby. Zasadne
jest w takim przypadku zmniejszenie ilości podstawowych elementów tego aktu, tym bardziej, Ŝe np.
poprzez obowiązkowe określenie w akcie mianowania stopnia słuŜbowego i uposaŜenia tworzone są
dodatkowe formalne dokumenty w formie „aneksu do aktu mianowania”. Dla zmniejszenia
formalności zasadne jest, aby akt mianowania zawierał podstawowe i stałe elementy, natomiast
elementy zmienne powinny być określane przez kierownika urzędu. Wprowadzenie tego rozwiązania
odbiurokratyzuje czynności dotyczące zmian uposaŜenia czy stopnia słuŜbowego bez zmian aktu
mianowania, a funkcjonariusz celny będzie posiadał akt mianowania z elementami niezmiennymi.
Ponadto wzmocniona zostanie pozycja kierownika urzędu, który z mocy ustawy, a nie na podstawie
upowaŜnienia Ministra Finansów, będzie określał funkcjonariuszowi celnemu stopień słuŜbowy,
stanowisko, uposaŜenie oraz miejsce pełnienia słuŜby. Mianowanie skutkować będzie otrzymaniem
37
przez funkcjonariusza legitymacji słuŜbowej, której wzór zostanie określony w rozporządzeniu
Ministra Finansów. Legitymacja ta ma istotne znaczenie, zwłaszcza przy wykonywaniu kontroli
sprawowanej przez SłuŜbę Celną, co zostało uregulowane w rozdziale 3 i nast. projektu.
Zmiana zaproponowana w kolejnym przepisie wprowadza do obrotu prawnego Kodeks Etyki
Funkcjonariusza Celnego. Zgodnie z projektem będzie to regulacja wewnętrzna SłuŜby Celnej,
ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów.
Obecnie Kodeks Etyki Funkcjonariusza Celnego funkcjonuje, został podpisany w dniu 21 września
2000r., w izbach celnych powołani zostali koordynatorzy ds. etyki, etyka jest równieŜ wykładana na
kursach. Aktualnie Kodeks posiada jedynie charakter honorowy. Z powodu braku jego prawnego
umocowania wielu funkcjonariuszy kwestionuje konieczność przestrzegania norm w nim zawartych.
Opinie takie wielokrotnie zbierali w trakcie przeprowadzanych szkoleń koordynatorzy ds. etyki
zawodowej we wszystkich izbach celnych. Przyjęcie przedstawionej propozycji wyeliminuje wszelkie
wątpliwości związane z jego stosowaniem.
ZauwaŜyć jednocześnie naleŜy, iŜ przepisy ustaw odnoszących się do innych słuŜb mundurowych
przewidują określenie zasad etyki i zawierają w tym zakresie delegacje ustawowe. SłuŜby te (StraŜ
Graniczna, Policja) nadały własnym zasadom etyki zawodowej rangę normatywną, co dodatkowo
przemawia za prawnym umocowaniem Kodeksu Etyki Funkcjonariusza SłuŜby Celnej.
Akceptacja przedstawionej propozycji będzie jednocześnie stanowić istotne uzupełnienie
dotychczasowego wkładu SłuŜby Celnej w realizację rządowego programu zwalczania korupcji.
SłuŜba Celna uczestniczy w realizacji tego programu przedstawiając propozycje i realizując działania
w sferach: legislacyjnej, organizacyjnej i edukacyjno – informacyjnej. Dla uzupełnienia opracowanych
i wdroŜonych dotychczas w jej ramach w SłuŜbie Celnej mechanizmów ograniczających zachowania
korupcyjne, podkreślenia rangi i znaczenia, które SłuŜba przypisuje etycznym zasadom zawodu naleŜy
Kodeksowi Etyki Funkcjonariusza SłuŜby Celnej nadać wyŜszą rangę. Jednocześnie w świetle ostatnio
podejmowanych przez aparat wymiaru sprawiedliwości działań jest to zadanie niezbędne zarówno z
punktu widzenia poprawy wiarygodności SłuŜby Celnej, skutecznej budowy etosu słuŜby i
konsekwentnego dąŜenia do korzystnych zmian w wizerunku SłuŜby Celnej w odbiorze społecznym.
Rozwiązanie zaproponowane w kolejnym przepisie, przewidujące środki na zagospodarowanie w
wysokości jednomiesięcznego uposaŜenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, ma
rozszerzyć katalog uprawnień – świadczeń, równowaŜąc rygorystyczne wymogi, jakim podlegają
funkcjonariusze celni. Wprowadzenie takiego świadczenia dla funkcjonariuszy celnych kończących
etap słuŜby przygotowawczej stanowi element motywacji do pozostania w jej szeregach. Jest to
równieŜ regulacja słuŜąca zahamowaniu fluktuacji kadr, zatrzymując w szeregach SłuŜby Celnej
dobrze przeszkolonych i kompetentnych funkcjonariuszy celnych, a takŜe zachęcająca osoby
poszukujące zatrudnienia do podjęcia słuŜby w szeregach SłuŜby Celnej.
38
Instytucja środków na zagospodarowanie przewidziana jest w pragmatykach słuŜbowych innych
słuŜb, np. w StraŜy Granicznej, Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, SłuŜbie
Kontrwywiadu Wojskowego, stanowi więc równieŜ element zrównania statusu funkcjonariuszy
celnych i funkcjonariuszy innych słuŜ mundurowych.
Przepis normujący zagadnienie dokumentacji przebiegu słuŜby funkcjonariusza, pozostaje bez zmian,
natomiast upowaŜnienie do wydania rozporządzenia określającego szczegółowy sposób prowadzenia
dokumentacji przebiegu słuŜby został zmieniony, bowiem upowaŜnienie do określenia wzoru
legitymacji słuŜbowej jest zawarte w jednym z poprzednich przepisów projektu.
Zmiany zaproponowane w kolejnych przepisach dotyczą zmiana warunków pełnienia słuŜby przez
funkcjonariuszy. Zaproponowane zmiany regulują przede wszystkim zasady przenoszenia
funkcjonariuszy celnych, oddelegowania do pracy poza SłuŜbą Celną, wprowadzają równieŜ nowe
rozwiązania dotyczące pełnienia słuŜby w systemie nadzwyczajnym.
W porównaniu z obecnie funkcjonującymi przepisami, przedłuŜony został termin powierzenia
obowiązków, bowiem zgodnie z projektem funkcjonariuszowi moŜna powierzyć pełnienie
obowiązków słuŜbowych na innym stanowisku na czas nieprzekraczający 12 miesięcy, zgodnie z jego
kwalifikacjami
Kolejny ustęp normuje przeniesienie funkcjonariusza na takie samo lub równorzędne stanowisko do
innej jednostki organizacyjnej w tej samej lub innej miejscowości, w sytuacji, gdy wymagają tego
waŜne względy słuŜbowe. NaleŜy pamiętać o definicji jednostki organizacyjnej poprzednie przepisy
normowały przeniesienie do urzędu, wprowadzając wątpliwości interpretacyjne.
UmoŜliwiono ponadto w projekcie dokonanie przeniesienia funkcjonariusza celnego równieŜ na
pisemny wniosek funkcjonariusza celnego, o ile nie stoi to w sprzeczności z waŜnymi względami
słuŜbowymi. W chwili obecnej ustawa reguluje wyłącznie przeniesienie z urzędu.
Zachowano przepis, zgodnie z którym funkcjonariuszowi celnemu, w związku z przeniesieniem do
słuŜby w innej miejscowości, przysługuje jednorazowe świadczenie pienięŜne na zagospodarowanie w
wysokości jednomiesięcznego uposaŜenia, naleŜnego w dniu przeniesienia, w wypadku, gdy łączy się
z tym zmiana miejsca zamieszkania. JednakŜe przy dokonywaniu przenoszenia na wniosek
funkcjonariuszowi celnemu nie będzie przysługiwało świadczenie pienięŜne na zagospodarowanie
oraz inne świadczenia.
Pozostawiono w mocy przepisy normujące przeniesienia czasowe na okres do 6 miesięcy w roku
kalendarzowym do innej jednostki organizacyjnej SłuŜby Celnej w tej samej lub innej miejscowości
oraz zapewniające w takich wypadkach uposaŜenie stosownie do wykonywanych obowiązków
słuŜbowych, lecz nie niŜsze od dotychczas otrzymywanego.
W kolejnym przepisie wprowadza się moŜliwość oddelegowania funkcjonariusza do wykonywania
pracy poza SłuŜbą Celną. Jest to uzasadnione faktem, iŜ w sytuacjach uzasadnionych np.
ekonomicznie czy teŜ np. w związku z koniecznością wzmocnienia ochrony granic, istnieje
39
konieczność współpracy międzyresortowej przedstawicieli wielu organów państwowych. Brak
moŜliwości oddelegowania do takiego np. zespołu międzyresortowego powoduje, Ŝe bazy danych,
którymi dysponuje SłuŜba Celna nie są w całości wykorzystywane, bowiem funkcjonariusz
oddelegowany do pracy poza SłuŜbą Celną traci dostęp do takich baz. Ogranicza to znaczenie SłuŜby
Celnej, a przede wszystkim powoduje, Ŝe takie zespoły są pozbawiane części istotnych danych z np.
analizy ryzyka. Warunki i tryb oddelegowania, przyznawania uposaŜenia oraz innych świadczeń
przysługujących funkcjonariuszowi w czasie oddelegowania, a takŜe tryb postępowania w przypadku
zmiany warunków oddelegowania w szczególności w zakresie w zakresie ustalania i wypłaty
uposaŜenia oraz prawa do urlopu; oraz tryb odwołania funkcjonariusza z oddelegowania zostaną
określone w rozporządzeniu Ministra Finansów.
Przepisy następne w projekcie normują zasady oddelegowania funkcjonariuszy celnych w słuŜbie
stałej do pracy w instytucjach lub agendach Wspólnoty Europejskiej oraz w organizacjach
międzynarodowych i w państwach trzecich.
Aktywne włączenie się Rzeczypospolitej Polskiej w działania społeczności międzynarodowej mające
na celu utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa wymaga, niezaleŜnie od istnienia legitymacji
prawnomiędzynarodowej dla działań przedstawicieli i funkcjonariuszy polskiej SłuŜby Celnej, takŜe
podstawy w krajowym porządku prawnym. Proponowane rozwiązania prawne w zakresie
oddelegowania funkcjonariuszy celnych w słuŜbie stałej do pracy w instytucjach lub agendach
Wspólnoty Europejskiej oraz w organizacjach międzynarodowych i w państwach trzecich wzorowane
są na przepisach zawartych w ustawie o Policji oraz na ustawie o StraŜy Granicznej.
W tym zakresie projektowana ustawa określa wprost zakres świadczeń przysługujących
funkcjonariuszom oddelegowanym jako ekspert międzynarodowy. Określenie bezpośrednio w ustawie
zakresu praw funkcjonariuszy ma charakter gwarancyjny. Ze względu na brak regulacji ustawowej
dotyczącej oddelegowania funkcjonariuszy do pracy np. w Komisji Europejskiej nie ma obecnie
podstaw prawnych udziału funkcjonariuszy SłuŜby Celnej w składzie agend i instytucji
wspólnotowych. Zobowiązania prawnomiędzynarodowe wynikające z Traktatu o Unii Europejskiej,
który uznaje wspólną politykę celną za domenę Unii, uzasadniają pilną potrzebę wprowadzenia do
ustawy o SłuŜbie Celnej przepisów dotyczących oddelegowywania polskich ekspertów narodowych
do instytucji i agend wspólnotowych.
Zgodnie z zaproponowanymi przepisami, o pracę w charakterze eksperta narodowego mogą
się ubiegać funkcjonariusze w słuŜbie stałej, po uprzednim uzyskaniu pisemnej zgody dyrektora izby
celnej lub Ministra Finansów – w zaleŜności od miejsca i jednostki organizacyjnej pełnienia słuŜby
przez zainteresowanego. Projekt przewiduje, Ŝe zgoda taka moŜe być uzaleŜniona od zawarcia
umowy, w której funkcjonariusz zobowiąŜe się do pełnienia słuŜby po zakończeniu okresu
oddelegowania. Takie rozwiązanie zapewnia stałość słuŜby w jednostkach organizacyjnych SłuŜby
Celnej.
Oddelegowanie
funkcjonariusza
następuje
40
po
uzyskaniu
pisemnej
informacji
o
zaakceptowaniu jego kandydatury przez instytucję, agendę Wspólnoty Europejskiej lub organizację
międzynarodową i następuje na czas wykonywania pracy w charakterze eksperta narodowego. Okres
oddelegowania wlicza się do okresu słuŜby w SłuŜbie Celnej.
Projekt przewiduje równieŜ, ze funkcjonariusz w słuŜbie stałej moŜe, za zgodę ministra właściwego do
spraw finansów publicznych, zostać równieŜ oddelegowany do pełnienia funkcji w charakterze
reprezentanta SłuŜby Celnej w innym państwie. Warunki i tryb oddelegowania funkcjonariusza,
warunki i tryb przyznawania uposaŜenia oraz innych świadczeń przysługującym w czasie
oddelegowania, tryb postępowania w przypadku zmiany warunków oddelegowania oraz warunki i tryb
odwołania z oddelegowania zostaną określone w rozporządzeniu Ministra Finansów. Bez zmian
pozostawiono przepis, zgodnie z którym nie moŜna bez zgody zainteresowanego przenieść do
pełnienia słuŜby w innej miejscowości:
1.
kobiety w ciąŜy;
2.
funkcjonariusza celnego samodzielnie sprawującego opiekę nad dzieckiem do lat 14.
W zakresie przepisów dot. przeniesienia funkcjonariusza celnego do innej miejscowości, z której
dojazd do miejsca zamieszkania jest znacznie utrudniony, nie dokonano zmian, projekt natomiast
przewiduje zmianę upowaŜnienia ustawowego do wydania przez Ministra Finansów rozporządzenia,
poprzez wskazanie w rozporządzeniu wypadków, w których dojazd jest znacznie utrudniony. Pozwoli
to na uniknięcie trudności interpretacyjnych w tym zakresie.
RównieŜ nie uległy zmianie dotychczasowe przepisy dot. równowaŜnika pienięŜnego w przypadku,
gdy zapewnienie funkcjonariuszowi odpowiednich warunków mieszkaniowych jest niemoŜliwe lub
utrudnione oraz jeŜeli on sam lub członkowie jego rodziny nie posiadają lokalu mieszkalnego w
miejscu pełnienia słuŜby lub w miejscowości pobliskiej. Dopisano natomiast w projekcie normę,
zgodnie z którą Ŝadne świadczenia nie przysługują w przypadku przeniesienia na wniosek
funkcjonariusza. Takie działanie ma to na celu ochronę budŜetu Państwa.
Bez zmian pozostał art. 21 obecnej ustawy, zgodnie z którym w razie reorganizacji urzędu,
funkcjonariusza celnego moŜna przenieść na inne równorzędne lub równorzędne stanowisko słuŜbowe
w tym urzędzie, odpowiadające jego kwalifikacjom, jeŜeli nie jest moŜliwe dalsze pełnienie słuŜby na
dotychczasowym stanowisku, z tym, Ŝe wskazane zostało, Ŝe nie powinna ulec zmianie grupa
zaszeregowania. Doprecyzowanie w tym przepisie ma na celu ochronę funkcjonariuszy celnych i
zachowanie dotychczasowego uposaŜenia. RównieŜ w celu ochrony funkcjonariusza, przez okres
sześciu miesięcy po przeniesieniu funkcjonariuszowi przysługuje uposaŜenie nie niŜsze od
dotychczasowego.
41
Następne przepisy projektu zmieniają w obowiązującej ustawie wyłącznie brzmienie pkt 2.
Proponowana regulacja zapewnia funkcjonariuszowi celnemu ochronę przy likwidacji zajmowanego
stanowiska: obecnie moŜe być przenoszony na niŜsze stanowisko, gdy nie ma moŜliwości
przeniesienia go na inne równorzędne stanowisko. Dopisanie wyrazów „w tej samej jednostce
organizacyjnej” jasno precyzuje, Ŝe w takiej sytuacji nie będzie moŜna przenieść funkcjonariusza
celnego do innej jednostki organizacyjnej na niŜsze stanowisko.
RównieŜ bez zmian zostały zachowane kolejne przepisy, normujące słuŜbę funkcjonariuszy w
urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub jednostkach
organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez tego ministra, jeŜeli otrzymają propozycje
przeniesienia do słuŜby cywilnej w tym urzędzie lub jednostkach organizacyjnych podległych lub
nadzorowanych przez tego ministra. Podobnie jak dotychczas, przeniesienie moŜe odbyć się z urzędu i
na wniosek funkcjonariusza.
RównieŜ następny przepis pozostał bez zmian i dotyczy otrzymania przez członków korpusu słuŜby
cywilnej zatrudnionych w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów
publicznych lub jednostkach podległych lub nadzorowanych przez tego ministra propozycji pełnienia
słuŜby w SłuŜbie Celnej.
Kolejne przepisy doprecyzowują uprawnienia funkcjonariusza celnego w związku z likwidacją
jednostki organizacyjnej, w której ten funkcjonariusz pełnił słuŜbę. W porównaniu do obowiązujących
przepisów, na kierownika urzędu został nałoŜony obowiązek przedstawienia w ustawowym, 30dniowym terminie, propozycji nowych warunków pełnienia słuŜby. Obecnie funkcjonariusz celny
moŜe zostać przeniesiony związku z reorganizacją, nie jest natomiast opisany tryb, w jakim następuje
przeniesienie oraz zasady dotyczące przedstawienia propozycji i skutki jej nieprzyjęcia.
W wypadku odmowy przyjęcia proponowanych warunków funkcjonariusza będzie się zwalniało ze
słuŜby w terminie uzaleŜnionym od rodzaju słuŜby.
Jednocześnie przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym w wypadku zwolnienia ze słuŜby
funkcjonariusza w słuŜbie stałej w związku z nieprzyjęciem propozycji funkcjonariuszowi
przysługiwać będzie jednorazowa odprawa w wysokości sześciomiesięcznego uposaŜenia.
Kolejne przepisy projektu wprowadzają uprawnienie dla Ministra Finansów do skierowania
funkcjonariusza do pełnienia słuŜby w systemie nadzwyczajnym. Sytuacja taka moŜe mieć miejsce np.
w przypadkach zagroŜenia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego Wspólnoty Europejskiej,
zgodności z prawem przywozu towarów na ten obszar oraz wywozu towarów z tego obszaru. W tym
czasie funkcjonariusz pozostawać w ciągłej dyspozycji przełoŜonego. Przyjęcie takiego rozwiązania
zapewni wykonywanie zadań SłuŜby Celnej w sposób ciągły, przede wszystkim w sytuacjach np.
zwiększonego ryzyka związanego z importem niektórych towarów. Organizację pełnienia słuŜby w
systemie nadzwyczajnym, warunki i tryb kierowania do pełnienia tej słuŜby, sposób jej pełnienia,
dzienny tok słuŜby, częstotliwość i wymiar przerw pomiędzy okresami pełnienia słuŜby oraz rodzaje
42
dokumentów z tym związanych określi Minister Finansów w rozporządzeniu. Przepisy projektu w tym
zakresie są wzorowane na istniejących rozwiązaniach prawnych funkcjonujących w innych słuŜbach
mundurowych.
Następne dodane przepisy - w porównaniu do poprzednich - regulują przechodzenie funkcjonariuszy
Policji, StraŜy Granicznej lub Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego - na własną prośbę - do słuŜby
w SłuŜbie Celnej. Przepisy te określają, kto i za jakim porozumieniem dokonuje przeniesienia oraz
regulują uprawnienia funkcjonariuszy z tym związane. Przeniesienie takie będzie moŜliwe, jeŜeli dany
funkcjonariusz wykazuje szczególne predyspozycje do pełnienia słuŜby w SłuŜbie Celnej. W projekcie
zawarte zostało równieŜ upowaŜnienie dla Ministra Finansów do wydania rozporządzenia,
określającego:
1) szczegółowy sposób i tryb przenoszenia do słuŜby w SłuŜbie Celnej tych funkcjonariuszy;
2) równorzędność okresów słuŜby, staŜu i uzyskanych w dotychczasowych jednostkach kwalifikacji
zawodowych,
3) kwalifikacje predestynujące do słuŜby w SłuŜbie Celnej.
Dodana kolejna jednostka redakcyjna reguluje szczególne obowiązki w zakresie udokumentowania
poŜądanego stanu zdrowia przez funkcjonariuszy pełniących słuŜbę na określonych stanowiskach
słuŜbowych lub w określonych komórkach organizacyjnych. Komórki te i stanowiska słuŜbowe, na
których będą wymagane takie badania zostaną określone w rozporządzeniu Ministra Finansów.
Kolejne przepisy tego rozdziału regulują zawieszanie funkcjonariuszy w pełnieniu obowiązków
słuŜbowych w związku z wszczęciem przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o
przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarŜenia publicznego. Generalnie przepisy tego
rozdziału pozostają bez zmian. Zmiana wprowadzona w tym zakresie dotyczy brzmienia ust. 4,
normującego zagadnienie wliczania okresu zawieszenia do pełnienia słuŜby. Okres zawieszenia w
pełnieniu obowiązków słuŜbowych wlicza się do okresu pełnienia słuŜby, od którego zaleŜą
uprawnienia funkcjonariusza celnego w tym okresie. Zgodnie z projektowanym rozwiązaniem okres
zawieszenia jest wliczany tylko wówczas, gdy w postępowaniu karnym funkcjonariusz został
uniewinniony albo postępowanie zostało umorzone, a takŜe, gdy wykonywał inne obowiązki słuŜbowe
w tym okresie.
Przesłanki zawieszenia w wykonywaniu obowiązków pozostały bez zmian:
1) wszczęcie postępowania karnego w sprawie o przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z
oskarŜenia publicznego;
2) wszczęcie postępowania karnego w sprawie o przestępstwo popełnione nieumyślnie ścigane z
oskarŜenia publicznego;
3) wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, jeŜeli zawieszenie jest celowe z uwagi na dobro
postępowania lub dobro słuŜby.
Podobnie, jak dotychczas, w okresie zawieszenia funkcjonariuszowi celnemu przysługuje uposaŜenie
na ogólnych zasadach.
43
Kolejne przepisy tego rozdziału regulują ustanie stosunku słuŜbowego.
Przed ich omówieniem i uzasadnieniem wprowadzonych zmian naleŜy zaznaczyć, Ŝe w polskim
dorobku prawnym dokonano wyodrębnienia kategorii słuŜb mundurowych, które traktuje się
odmiennie w stosunku do innych grup zawodowych. Przemawiają za tym przede wszystkim specyfika
stosunku słuŜby i swoistość ponoszonego ryzyka. Funkcjonariusze celni są zaliczani do tzw. słuŜb
mundurowych. Na specyfikę statusu pracowniczego przedstawicieli tej kategorii funkcjonariuszy
publicznych, wyznaczoną przede wszystkim przez zakres przyznanych im kompetencji wpływają
szczególne warunki pełnienia słuŜby. Poza przepisami ograniczającymi pozazawodową aktywność
funkcjonariuszy, to właśnie regulacja tego aspektu ich statusu prawnego jest powiązana ze specyfiką
zadań tej formacji. Uwzględniając powyŜsze, zgodnie z projektem, funkcjonariusza celnego zwalnia
się ze słuŜby w wypadku:
1)
orzeczenia trwałej niezdolności do słuŜby;
2)
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo
skarbowe umyślne;
3)
zrzeczenia się obywatelstwa polskiego;
4)
nieprzydatności do słuŜby, stwierdzonej w ocenie okresowej lub opinii słuŜbowej w
okresie słuŜby przygotowawczej;
5)
niespełnienia wymogów przewidzianych dla funkcjonariusza celnego w słuŜbie
przygotowawczej;
6)
odmowy złoŜenia ślubowania;
7)
prawomocnego orzeczenia pozbawienia praw publicznych;
8)
prawomocnego orzeczenia zakazu wykonywania zawodu funkcjonariusza celnego;
9)
odmowy wykonania decyzji w sprawie przeniesienia;
10)
zgłoszenia przez funkcjonariusza celnego pisemnego Ŝądania zwolnienia ze słuŜby;
11)
trwałej utraty zdolności fizycznej lub psychicznej do pełnienia słuŜby na zajmowanym
stanowisku, stwierdzonej przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jeŜeli
nie ma moŜliwości pełnienia słuŜby przez funkcjonariusza celnego na innym stanowisku,
odpowiednim do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych, albo gdy funkcjonariusz
celny odmawia przejścia na takie stanowisko.
12)
nieusprawiedliwionej nieobecności w słuŜbie, trwającej nieprzerwanie dłuŜej niŜ 2
dni;
13)
nie zgłoszenia się do słuŜby w terminie 14 dni od dnia zakończenia okresu
oddelegowania w charakterze eksperta narodowego,
14)
upływu 12 miesięcy zawieszenia w pełnieniu obowiązków słuŜbowych, jeŜeli nie
ustały przyczyny nie będące podstawą zwieszenia.
44
W porównaniu z obecnie obowiązującymi przepisami, wykreślony został punkt w brzmieniu:
„wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze słuŜby”, bowiem kara dyscyplinarna podlega
wykonaniu i zbędne jest wydawanie decyzji administracyjnej, powielającej uzasadnienie orzeczenia
dyscyplinarnego. Dotychczasowe rozwiązania powodowały, Ŝe w takich sytuacjach istniały w obrocie
prawnym dwa orzeczenia: dyscyplinarne i orzekające o zwolnieniu ze słuŜby, które w swojej istocie
orzekały w tym samym przedmiocie. Dla czystości obrotu prawnego wykreślony został zatem punkt
wskazujący skutek takiego orzeczenia dyscyplinarnego jako podstawę zwolnienia ze słuŜby. Ponadto
zostały dopisane dodatkowe przesłanki do zwolnienia ze słuŜby:
1) niespełnienia wymogów określonych dla funkcjonariusza w słuŜbie przygotowawczej
(np. niezdanie egzaminów);
2) nieusprawiedliwionej nieobecności w słuŜbie, trwającej dłuŜej niŜ 2 dni;
3) niezgłoszenia się do słuŜby w terminie 14 dni od dnia zakończenia okresu
oddelegowania w charakterze eksperta narodowego,
4) upływu 12 miesięcy zawieszenia w pełnieniu obowiązków słuŜbowych, jeŜeli nie
ustały przyczyny niebędące podstawą zwieszenia.
Kolejne przesłanki, stanowiące podstawę obligatoryjnego zwolnienia ze słuŜby, mają na celu
zapewnienie prawidłowej dyscypliny, w tym unikanie sytuacji przedłuŜającej się nieobecności w
słuŜbie, bez względu na powody takiej nieobecności.
W tym rozdziale w projekcie dopisano przepis, konstytuujący wygaśnięcie stosunku słuŜbowego.
Zgodnie z proponowanym przepisem stosunek słuŜbowy funkcjonariusza celnego wygasa:
1)
z dniem śmierci funkcjonariusza celnego,
2)
w wypadku nie zgłoszenia się do słuŜby w ciągu siedmiu dni od dnia uchylenia
decyzji o zwolnieniu ze słuŜby lub stwierdzenia jej niewaŜności.
Instytucja ta funkcjonuje w pozostałych słuŜbach mundurowych. PoniewaŜ nie funkcjonowała
dotychczas w SłuŜbie Celnej, naleŜało uregulować sytuację wygaśnięcia stosunku słuŜbowego w
wypadku śmierci funkcjonariusza oraz w sytuacji, gdy funkcjonariusz nie powrócił do słuŜby po
uchyleniu decyzji w trybie nadzwyczajnym.
Kolejne przepisy określają przesłanki fakultatywnego zwolnienia funkcjonariusza ze słuŜby. Sytuacja
taka ma miejsce w następujących wypadkach:
1)
niewywiązywania się z obowiązków słuŜbowych w okresie odbywania słuŜby stałej,
stwierdzonego w dwóch następujących po sobie ocenach okresowych lub opiniach
słuŜbowych, między którymi upłynęło co najmniej 6 miesięcy;
2)
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niŜ umyślne lub
przestępstwo skarbowe umyślne;
3)
powołania do innej słuŜby państwowej, a takŜe objęcia funkcji z wyboru w organach
wykonawczych samorządu terytorialnego lub stowarzyszeniach;
45
4)
nabycia prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;
5)
niewyraŜenia zgody na przeniesienie na niŜsze stanowisko słuŜbowe;
6)
nieobecności w słuŜbie z powodu choroby trwającej dłuŜej niŜ rok; do tego okresu
wlicza się okresy poprzedniej nieobecności w słuŜbie z powodu choroby, jeŜeli przerwa
pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej nieobecności w słuŜbie z powodu
choroby nie przekraczała 60 dni kalendarzowych;
7)
reorganizacji jednostki organizacyjnej związanej z ograniczeniem zadań, jeŜeli nie jest
moŜliwe przeniesienie funkcjonariusza na inne stanowisko w tej samej jednostce
organizacyjnej;
8)
warunkowego umorzenia postępowania karnego, jeŜeli ścigany czyn dotyczył
przestępstwa popełnionego umyślnie, ściganego z oskarŜenia publicznego;
9)
odmowy poddania się wymaganym badaniom lekarskim;
10)
zaistnienia innej, niŜ określone w pkt 1-9, waŜnej przyczyny, jeŜeli dalsze
pozostawanie w słuŜbie nie gwarantuje naleŜytego wykonywania obowiązków słuŜbowych;
zwolnienie funkcjonariusza celnego ze słuŜby moŜe nastąpić w tym wypadku po zasięgnięciu
opinii związku zawodowego funkcjonariuszy celnych;
11)
gdy wymaga tego dobro słuŜby;
12)
utraty zaufania niezbędnego do wykonywania obowiązków słuŜbowych, w
szczególności w przypadku funkcjonariusza celnego wykonującego czynności z zakresu
kontroli celnej lub związane z nadawaniem towarom przeznaczenia celnego.
W porównaniu z aktualnie obowiązującymi przepisami dopisane lub zmienione zostały następujące
przesłanki mogące stanowić podstawę do zwolnienia ze słuŜby:
1)
nieobecności w słuŜbie z powodu choroby trwającej dłuŜej niŜ rok;
2)
reorganizacji jednostki organizacyjnej związanej z ograniczeniem zadań, jeŜeli nie jest
moŜliwe przeniesienie funkcjonariusza na inne stanowisko w tej samej jednostce
organizacyjnej.
Wpisanie w projekcie tych przesłanek, jako podstawy fakultatywnego zwolnienia funkcjonariusza ze
słuŜby wynika z dotychczasowej praktyki. W odniesieniu do przesłanki wskazanej w pkt 1 naleŜy
wyjaśnić, Ŝe w celu uniknięcia kumulowania urlopów oraz mając na uwadze zapewnienie ciągłości
pracy jednostek organizacyjnych SłuŜby Celnej przyjęto, Ŝe do tego okresu wlicza się okresy
poprzedniej nieobecności w słuŜbie z powodu choroby, jeŜeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej
a powstaniem ponownej nieobecności w słuŜbie z powodu choroby nie przekraczała 60 dni
kalendarzowych.
Przesłanka wskazana w pkt 2 została wymieniona równieŜ jako przesłanka fakultatywna, zatem
kierownik urzędu, podejmując decyzję w tym zakresie będzie musiał ocenić zasoby kadrowe i zadania
wykonywane w jednostce oraz umiejętności i wykształcenie pełniących słuŜbę w danej jednostce.
46
PoniewaŜ w projekcie zostały zmienione przesłanki zwolnienia ze słuŜby naleŜało uregulować kwestię
doręczenia decyzji o zwolnieniu, poprzez prawidłowe przywołania przepisów. Zabieg ten został
dokonany w następnym przepisie. W stosunku do istniejących przepisów zmieniona została forma
pisma doręczanego funkcjonariuszowi – zamiast powiadomienia jest decyzja, bowiem zwolnienie ze
słuŜby następuje w formie decyzji.
Kolejna grupa przepisów, to przepisy regulujące skutki wydanych wydania orzeczeń w wyniku
których funkcjonariusz zostaje przywrócony do słuŜby. PowyŜsze regulacje mają na celu jasne i
precyzyjne określenie sytuacji, w których funkcjonariusz zwolniony ze słuŜby zostaje do niej
przywrócony, terminy, w których funkcjonariusz powinien zgłosić się do słuŜby, warunki, na jakich
stepuje przywrócenie oraz określenie wysokości świadczenia pienięŜnego, jakie przysługuje
przywróconemu. Zgodnie z projektem, w przypadku uchylenia lub stwierdzenia niewaŜności decyzji o
zwolnieniu ze słuŜby z powodu jej niezgodności z prawem, kierownik urzędu wyznacza
funkcjonariuszowi stanowisko zgodne z jego kwalifikacjami, uposaŜenie i stopień nie niŜsze od
dotychczasowego, miejsce pełnienia słuŜby oraz termin podjęcia słuŜby. W takich sytuacjach prawo
do uposaŜenia powstaje z dniem podjęcia słuŜby, chyba, Ŝe po zgłoszeniu się do słuŜby zaistniały
okoliczności usprawiedliwiające niepodjęcie tej słuŜby. PoniewaŜ funkcjonariusz poniósł określone
konsekwencje w związku z nieprawidłową decyzją kierownika urzędu uznano, Ŝe świadczenie
pienięŜne równe uposaŜeniu na stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, nie więcej jednak niŜ za
okres 6 miesięcy i nie mniej niŜ za 1 miesiąc. Świadczenie pienięŜne wypłaca się w terminie 14 dni od
dnia złoŜenia przez funkcjonariusza wniosku w tej sprawie wraz z dokumentem potwierdzającym fakt
przywrócenia do słuŜby. Z tych samych powodów (wadliwość decyzji) naleŜy równieŜ uznać, ze
okres, za który funkcjonariuszowi przysługuje świadczenie pienięŜne, wlicza się do okresu słuŜby, od
którego zaleŜą uprawnienia i świadczenia naleŜne funkcjonariuszom celnym. Okresu pozostawania
poza słuŜbą, za który funkcjonariuszowi nie przysługuje świadczenie pienięŜne, nie uwaŜa się za
przerwę w słuŜbie w zakresie uprawnień uzaleŜnionych od nieprzerwanego jej biegu. Podobne
rozwiązania w tym zakresie funkcjonują w innych słuŜbach mundurowych. Ww. świadczenia nie jest
wypłacane, wzorem uregulowań innych słuŜb mundurowych, za okres powyŜej 6 miesięcy z uwagi na
fakt, iŜ zwolniony funkcjonariusz nie został pozbawiony prawa do pracy i podczas nieobecności w
słuŜbie mógł podjąć inne zatrudnienie.
Na tych samych zasadach następuje przywrócenie funkcjonariusza celnego do słuŜby w przypadku
prawomocnego:
1) umorzenia postępowania karnego z powodu niepopełnienia przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego;
47
2) umorzenia postępowania karnego z powodu niedopełnienia przestępstwa albo przestępstwa
skarbowego lub braku ustawowych znamion czynu zabronionego;
3) uniewinnienia;
4) uchylenia prawomocnego wyroku skazującego;
5) uchylenia orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego.
W takich sytuacjach funkcjonariusz powinien zgłosić się do słuŜby, w terminie 7 dni od dnia
uprawomocnienia się wyroku. Przyjęcie tych rozwiązań powinno wynikać z zasad sprawiedliwości
społecznej, zgodnie, z którymi obywatel nie moŜe ponosić konsekwencji błędnych (wadliwych)
orzeczeń właściwych organów. Skoro zatem funkcjonariusz celny został zwolniony ze słuŜby w
związku z orzeczeniem skazującym wydanym w postępowaniu karnym, które to orzeczenie zostało
następnie uchylone, naleŜy uznać, Ŝe powinno nastąpić przywrócenie do słuŜby. W projekcie
wskazano natomiast termin zgłoszenia się do słuŜby.
Podobne rozwiązania będą stosowane w razie uchylenia kary dyscyplinarnej:
1) przeniesienia na niŜsze stanowisko słuŜbowe,
2)obniŜenia stopnia słuŜbowego,
3) pozbawienia stopnia oficerskiego,
4) wydalenia ze słuŜby.
PoniewaŜ kaŜde zatrudnienie / pełnienie słuŜby powinno być udokumentowane, funkcjonariusz
zwolniony ze słuŜby lub którego stosunek słuŜbowy wygasł otrzymuje niezwłocznie świadectwo
słuŜby. W przypadkach, gdy w świadectwie pracy dane są nieprawidłowe funkcjonariusz moŜe Ŝądać
sprostowania świadectwa słuŜby. W projekcie uregulowane zostało równieŜ prawo do Ŝądana wydania
świadectwa słuŜby i sprostowania świadectwa słuŜby w przypadku śmierci funkcjonariusza. Z takim
Ŝądaniem moŜe wystąpić małŜonek lub inny członek rodziny spełniający warunki wymagane do
uzyskania renty rodzinnej na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Wprowadzenie tej regulacji jest podyktowane funkcjonowaniem takich unormowań w
innych obowiązujących przepisach dotyczących pracy lub słuŜby. Szczegółowe dane, które naleŜy
podać w świadectwie słuŜby, tryb wydawania i dokonywania sprostowań świadectw słuŜby,
informacje, które zamieszczane są w świadectwie słuŜby na Ŝądanie funkcjonariusza oraz wzór
formularza świadectwa słuŜby zostanie określony w rozporządzeniu Ministra Finansów. W tej grupie
zagadnień wprowadzony został przepis normujący uprawnienia do występowania ze stosownymi
Ŝądaniami po śmierci funkcjonariusza oraz upowaŜnienie do wydania rozporządzenia. Wydanie aktu
48
resortowego jest w tym zakresie istotne, bowiem stosunek słuŜbowy funkcjonariusza zawiera inne
elementy niŜ umowa o pracę, zatem i świadectwo pracy powinno być dostosowane do elementów
stosunku słuŜbowego.
Ostatnia grupa przepisów w tym rozdziale dotyczą czasu pełnienia słuŜby przez funkcjonariusza.
Projekt w tym zakresie wprowadza nieistniejące obecnie na gruncie przepisów normujących czas
słuŜby rozwiązanie: moŜliwość wypłaty uposaŜenia za przedłuŜony czas słuŜby.
Obecnie przepisy ustawy o SłuŜbie Celnej w tej części są ogólne. W praktyce część przepisów została
uregulowana rozporządzeniem, często natomiast powstawały wątpliwości interpretacyjne. Celem
uzyskania czystości przepisów określono w projekcie czas pełnienia słuŜby funkcjonariusza, w
wysokości wynosi 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 3
miesięcy. Liczba godzin przedłuŜonego czasu słuŜby nie moŜe przekroczyć dla funkcjonariusza 400 w
roku kalendarzowym. Ta reguła nie będzie miała zastosowania do funkcjonariuszy skierowanych na
szkolenie, przebywających w podróŜy słuŜbowej lub oddelegowanych do pełnienia słuŜby poza
granicami państwa, bowiem te kwestie regulowane są innymi przepisami.
PoniewaŜ SłuŜba Celna wykonuje zadania, które są zadaniami ciągłymi, np. odprawy celne w ruchu
granicznym, celowe jest umoŜliwienie słuŜby w systemie zmianowym.
Z uwagi na duŜą fluktuację kadr w SłuŜbie Celnej istotnie wzrastała ilość czasu przekraczająca
ustaloną normę. Wykorzystanie czasu wolnego w zamian za „nadgodziny” powodował, Ŝe normy były
przekraczane przez innych funkcjonariuszy. Powodowało to narastające problemy kadrowo godzinowe. W związku z powyŜszym, dla zapewnienia ciągłości słuŜby uznano, Ŝe w zamian za czas
słuŜby przekraczający normę funkcjonariuszowi przysługuje czas wolny od słuŜby w tym samym
wymiarze albo uposaŜenie za przedłuŜony czas słuŜby. Od funkcjonariusza zaleŜeć będzie wybór
sposobu „odbioru nadgodzin”.
W celu uniknięcia niepotrzebnych obciąŜeń dla Skarbu Państwa Minister Finansów został
upowaŜniony do określenia:
1)
rozkładu czasu słuŜby;
2)
zasad ustalania wysokości uposaŜenia za przedłuŜony czas słuŜby;
3)
trybu wypłacania uposaŜenia albo udzielania czasu wolnego za przedłuŜony czas
słuŜby;
4)
okoliczności uzasadniających przedłuŜenie czasu słuŜby ponad ustawowy wymiar;
5)
niezbędnego czasu na wypoczynek funkcjonariusza po słuŜbie;
6)
sposobu prowadzenia ewidencji czasu słuŜby.
49
Rozdział 9
Stanowiska i stopnie słuŜbowe funkcjonariuszy
Zgodnie z obowiązującym art. 17 ust. 1 (w projekcie art. 121) funkcjonariusze celni pełnią słuŜbę na
stanowiskach słuŜbowych oraz mogą pełnić słuŜbę w urzędzie obsługującym ministra właściwego do
spraw finansów publicznych. W proponowanym brzmieniu przepis ten został rozdzielony na dwie
jednostki redakcyjne,
ponadto zmieniony został ust. 3, zawierający upowaŜnienie dla Ministra
Finansów do wydania rozporządzenia określającego stanowiska słuŜbowe funkcjonariuszy celnych,
wymagane kwalifikacje do ich zajmowania w zakresie wykształcenia i praktyki zawodowej oraz tryb i
zasady awansowania. W porównaniu z obecnie istniejącą delegacją, projektowane rozwiązanie jest
rozszerzone o nowe kryteria brane pod uwagę: nowością jest wprowadzenie ocen okresowych oraz
branie pod uwagę przebiegu słuŜby (praktyki zawodowej) przy awansowaniu. Wprowadzenie tych
rozwiązań pozwoli na określenie jasnej i precyzyjnej mapy kariery zawodowej, co wielokrotnie było
podnoszone przez środowisko celnicze. Projektowane zapisy wychodzą naprzeciw oczekiwaniom
społecznym.
W art. 122 wpisano normę, zgodnie z którą stanowiska w SłuŜbie Celnej funkcjonariuszy podlegają
opisowi i wartościowaniu. Zasady dokonywania opisów i wartościowania stanowisk słuŜbowych
zostaną określone w zarządzeniu Ministra Finansów. Aktualnie, jak wcześniej wykazano, w SłuŜbie
Celnej pełnią słuŜbę funkcjonariusze celni oraz są m. in. zatrudnieni pracownicy korpusu słuŜby
cywilnej. W słuŜbie cywilnej wprowadzony został opis i wartościowanie stanowisk. Obecnie wiele
zadań wykonywanych przez funkcjonariuszy celnych jest (lub w przyszłości moŜe być)
wykonywanych przez pracowników korpusu słuŜby cywilnej. Zatem, skoro zadania są podobne,
niezbędne jest wprowadzenie adekwatnych mechanizmów w zakresie opisu stanowisk, jak i
wartościowania stanowisk, na wzór rozwiązań istniejących w słuŜbie cywilnej.
Opis i wartościowanie stanowisk w SłuŜbie Celnej odbywa się w ramach programu Transition Facility
2005 „Wzmocnienie SłuŜby Celnej” i zgodnie z postanowieniami umowy program ten powinien być
wprowadzony do polskiego systemu prawnego. Zakłada on podniesienie standardów pracy polskiej
SłuŜby Celnej, poprzez rozwój nowoczesnych systemów, procedur i procesów szkoleniowych,
doskonalenie systemu planowania i zarządzenia zasobami finansowymi i technicznymi oraz
doskonalenia systemu planowania i zarządzenia zasobami ludzkimi, tak, aby wzmocnić
administracyjną i operacyjną zdolność SłuŜby Celnej.
Art. 123 wprowadza korpusy i stopnie oficerskie w SłuŜbie Celnej, na wzór obowiązujących w StraŜy
Granicznej i Policji. W miejsce dotychczas obowiązujących wprowadzone zostały następujące
korpusy i stopnie słuŜbowe:
1) korpus szeregowych SłuŜby Celnej:
a) aplikant celny,
b) starszy aplikant celny,
50
2) korpus podoficerów SłuŜby Celnej:
a) młodszy rewident celny,
b) rewident celny,
c) starszy rewident celny,
d) młodszy rachmistrz celny,
e) rachmistrz celny,
f) starszy rachmistrz celny;
3 ) korpus aspirantów SłuŜby Celnej:
a) młodszy aspirant celny,
b) aspirant celny,
c) starszy aspirant celny,
a) podkomisarz celny,
b) komisarz celny,
c) nadkomisarz celny,
5)korpus oficerów starszych SłuŜby Celnej:
a) podinspektor celny,
b) młodszy inspektor celny,
c) inspektor celny,
6) korpus generałów SłuŜby Celnej,
a) nadinspektor celny,
b) generał SłuŜby Celnej.
Celem wprowadzenia projektowanych zmian jest stworzenie jednolitego korpusu SłuŜby Celnej na
wzór innych słuŜb mundurowych, bowiem zgodnie z załoŜeniami rządowymi do ustawy o zmianie
ustawy o SłuŜbie Celnej, projekt nowej ustawy o SłuŜbie Celnej powinien zawierać uregulowania
prawne zbliŜone do unormowań regulujących podobne zagadnienia w innych słuŜbach mundurowych.
RównieŜ wzorem innych słuŜb mundurowych wprowadzone zostały uregulowania w zakresie
mianowania na stopnie w korpusach SłuŜby Celnej. I tak, prawo mianowania na pierwszy stopień
oficerski SłuŜby Celnej oraz na stopnie w korpusie generałów SłuŜby Celnej przysługuje jedynie
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Finansów. Dla Ministra Finansów
zastrzeŜono mianowanie na pozostałe stopnie oficerskie SłuŜby Celnej oraz mianowanie Szefa SłuŜby
Celnej, dyrektora izby celnej, naczelnika urzędu celnego oraz ich zastępców. Takie rozróŜnienie
uprawnionych do mianowania podnosi rangę korpusów. W ust. 4 wprowadzono zatem normę, zgodnie
z którą mianowanie na pozostałe stopnie w SłuŜbie Celnej dokonywane jest przez kierownika urzędu.
Mianowanie zostało uzaleŜnione od pozytywnej opinii słuŜbowej, stanowiska zajmowanego w SłuŜbie
Celnej oraz sposobu wykonywania zadań. Jednak na pierwszy stopień podoficera mianowanie moŜe
nastąpić dopiero po zakończeniu słuŜby przygotowawczej i mianowaniu do słuŜby stałej. Z uwagi na
51
fakt, Ŝe mogą zdarzyć się sytuacje wyjątkowe, przewidziano równieŜ mianowanie na pierwszy stopień
podoficerski SłuŜby Celnej funkcjonariusza, który nie spełnia warunku słuŜby stałej.
ASPIRANCI
Z kolei mianowanie na pierwszy stopień oficerski SłuŜby Celnej uzaleŜnione zostało od posiadania
wykształcenia wyŜszego i ukończenia z wynikiem pozytywnym przeszkolenia specjalistycznego.
Szczegółowe uregulowanie kwestii związanych z organizacją przeszkolenia, egzaminów i
powoływania komisji, pozostawiono Ministrowi Finansów, w drodze rozporządzenia.
Wprowadzenie zasad nadawania stopni słuŜbowych wymusza równieŜ obowiązek unormowania zasad
noszenia stopnia, jego obniŜania, pozbawiania i przywracania. Zgodnie z projektem (art. 124) stopnie
są doŜywotnie, chyba Ŝe wystąpi jedna z przyczyn określonych w ustawie (art. 124 ust.3), wskutek
której nastąpi jego utrata. Z kolei obniŜenie stopnia moŜe stanowić karę dyscyplinarną wymierzoną
przez kierownika urzędu, jako pracodawcę funkcjonariusza celnego. O pozbawieniu stopnia
oficerskiego decyduje Minister Finansów, a stopnia nadinspektora celnego i generała SłuŜby Celnej,
z uwagi na rangę stopnia decyduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra
Finansów.
Przywrócenie stopnia (art. 126 projektu) następuje natomiast w wypadku uchylenia:
1) prawomocnego orzeczenia pozbawienia praw publicznych;
2) prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne lub umyślne
przestępstwo skarbowe;
3) orzeczenia kary wydania ze słuŜby
4) orzeczenia kary dyscyplinarnej pozbawienia stopnia oficerskiego;
5) orzeczenia kary dyscyplinarnej obniŜenia stopnia.
Podobnie jak przy nadawaniu i obniŜaniu, o przywróceniu stopnia, co do zasady orzeka kierownik
urzędu, Minister Finansów orzeka o przywróceniu stopnia oficerskiego, natomiast o przywróceniu
stopnia nadinspektora celnego i generała SłuŜby Celnej orzeka Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
na wniosek Ministra Finansów.
Podobnie, jak obecnie, mianowanie na wyŜszy stopień następuje stosownie do zajmowanego
stanowiska słuŜbowego, posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz w zaleŜności od opinii
słuŜbowej. Zgodnie jednak z ze stanowiskiem rządu ze stycznia 2008 r. wpisano do ustawy
maksymalny okres słuŜby w danym stopniu. Przyjęcie tej regulacji spowoduje zmianę w mapie kariery
i zlikwiduje istniejące w SłuŜbie Celnej nieprawidłowości w zakresie awansowania w stopniu,
bowiem zdarza się, Ŝe funkcjonariusze z takimi samymi kwalifikacjami i podobnym staŜem posiadają
krańcowo róŜne stopnie, co negatywnie jest odbierane przez środowisko celnicze. Zgodnie z
projektem (art. 127) awans w stopniu, co do zasady, nie moŜe nastąpić później niŜ po odbyciu 5 lat
słuŜby w stopniach: szeregowych, podoficerów i aspirantów i nie wcześniej niŜ po przesłuŜeniu w
stopniu:
1) starszy aplikant celny
roku,
52
2) młodszy rewident celny
roku,
3) rewident celny
roku,
4) starszy rewident celny
roku,
5) młodszy rachmistrz celny
roku,
6) rachmistrz celny
roku,
7) starszy rachmistrz celny
roku,
8) młodszy aspirant celny
2 lat,
9) aspirant celny
2 lat,
10) starszy aspirant celny
2 lat,
11) podkomisarz celny
2 lat,
12) komisarz celny
2 lat,
13) nadkomisarz celny
2 lat,
14) podinspektor celny
3 lat,
15) młodszy inspektor celny
3 lat,
16) inspektor celny
3 lat.
PoniewaŜ awans w stopniu jest wypadkową sposobu wykonywania zadań, zaangaŜowania,
umiejętności, wykształcenia oraz staŜu, naleŜało nie tylko określić maksymalny staŜ słuŜby w danym
stopniu, ale takŜe uregulować sytuacje, w których termin ten nie będzie biegł. Takie przypadki zostały
określone w art. 127 ust. 2. Zgodnie z tymi propozycjami, bieg ten ulega zawieszeniu na czas:
1)
prowadzenia postępowania karnego przeciwko funkcjonariuszowi o przestępstwo
popełnione umyślnie ścigane z oskarŜenia publicznego;
2)
prowadzenia postępowania dyscyplinarnego przeciwko funkcjonariuszowi, jeŜeli
wszczęcie postępowania dyscyplinarnego nastąpiło w terminie 3 miesięcy przed upływem
maksymalnego terminu;
3)
za który funkcjonariusz otrzymał negatywną ocenę okresową;
4)
nieobecności z tytułu urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego, choroby trwającej
dłuŜej niŜ 30 dni kalendarzowych w słuŜbie trwającej łącznie co najmniej połowę okresu
słuŜby wymaganego do nadania wyŜszego stopnia słuŜbowego;
5)
zawieszenia funkcjonariusza w pełnieniu obowiązków.
Jak juŜ wcześniej wyjaśniono, awans w stopniu jest wypadkową wielu czynników. PoniewaŜ moŜe
zdarzyć się, Ŝe dana osoba posiada szczególne predyspozycje, naleŜy umoŜliwić wcześniejszy awans,
ale wyłącznie w przypadkach zasługujących na szczególne wyróŜnienie funkcjonariusza
posiadającego pozytywną opinię słuŜbową oraz szczególne kwalifikacje zawodowe lub umiejętności
do pełnienia słuŜby. RównieŜ w przypadku funkcjonariusza zwalnianego ze słuŜby celowe jest
wyróŜnienie go w sposób szczególny. Zatem zawarta w projekcie została propozycja, zgodnie z którą
w takim wypadku, za zgodą Szefa SłuŜby Celnej, moŜna mianować funkcjonariusza na kolejny
wyŜszy stopień za szczególne zasługi w SłuŜbie Celnej.
53
Szczegółowy tryb mianowania funkcjonariuszy na stopnie, terminy dokonywania mianowań, wzór
wniosku o mianowanie, kwalifikacje i umiejętności uzasadniające moŜliwość mianowania na wyŜszy
stopień, określone i uszczegółowione zostaną w rozporządzeniu Ministra Finansów, na podstawie
upowaŜnienia zawartego w ust. 5 tego przepisu.
Skutkiem wprowadzenia regulacji statuującej utworzenie korpusów stopni słuŜbowych, tj.
szeregowych, podoficerów, aspirantów, oficerów młodszych i starszych oraz generalskiego w SłuŜbie
Celnej, pozostaje wprowadzenie do ustawy moŜliwości przechodzenia z innych słuŜb mundurowych
do SłuŜby Celnej funkcjonariuszy tych słuŜb. I tak, zgodnie z art. 128 osobę przyjmowaną do słuŜby i
posiadającą stopień policyjny lub StraŜy Granicznej albo Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
mianuje się na stopień obowiązujący w SłuŜbie Celnej, równorzędny z posiadanym stopniem, jeŜeli
osoba ta wykazuje kwalifikacje i umiejętności szczególnie przydatne do pełnienia słuŜby w SłuŜbie
Celnej. Przyjęcie takich rozwiązań wymaga unormowania zasad uznawania w SłuŜbie Celnej stopni
funkcjonariuszy innych słuŜb, np. funkcjonariuszy Policji (na wzór rozwiązań przyjętych w
rozporządzeniu MSWiA w sprawie szczegółowego sposobu i trybu prowadzenia postępowania w
stosunku do przenoszonych do słuŜby w Policji funkcjonariuszy StraŜy Granicznej,
Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego). Mianowanie takie moŜe być poprzedzone lub uzaleŜnione od
odbycia przeszkolenia wymaganego w SłuŜbie Celnej do mianowania na dany stopień.
Podobne rozwiązania w odniesieniu do przejść ze SłuŜby Celnej do Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego lub StraŜy Granicznej wprowadzone zostały w przepisach zmieniających. Z uwagi na
moŜliwość przechodzenia między słuŜbami, w ust. 3 tego przepisu, właściwi ministrowie zostali
upowaŜnieni do określenia równorzędności stopni słuŜbowych w słuŜbach, pomiędzy którymi będzie
nastąpiło przechodzenie funkcjonariuszy.
Rozdział 10
Obowiązki i prawa funkcjonariuszy
Jak zostało wskazane wcześniej, zadania SłuŜby Celnej mają wymiar wieloaspektowy. Stanowią one
realizację celów przypisywanych tradycyjnie, z jednej strony – słuŜbom pionu śledczego, z drugiej zaś
– skarbowego. NaleŜy zwrócić równieŜ uwagę na doniosłość prawidłowego wykonywania zadań
SłuŜby Celnej dla budŜetu państwa. Powszechnie znane są teŜ ryzyka towarzyszące wykonywaniu
słuŜby oraz ich skala – w szczególności wywierana na celników presja korupcyjna oraz częstotliwość
stykania się ze środowiskami przestępczymi. Wieloaspektowy, publiczny wymiar SłuŜby Celnej
powoduje, Ŝe w istotnym stopniu jej działania a nawet wyobraŜenia o nich, kształtują autorytet
organów państwa i zaufanie do ich funkcjonariuszy. Stąd teŜ wymagania w stosunku do
funkcjonariuszy publicznych SłuŜby Celnej muszą być tak wysokie, aby podstawy ich autorytetu
umacniały.
54
KaŜdy funkcjonariusz SłuŜby Celnej, z uwagi na potrzebę zapewnienia bezstronności i rzetelności
wykonywanych obowiązków, a takŜe transparentność zawodową i majątkową – co w sposób
bezpośredni wiąŜe się z doniosłością zadań tej słuŜby – jest poddany licznym ograniczeniom, równieŜ
w zakresie korzystania z praw chronionych konstytucyjnie. Funkcjonariusz:
1)
nie moŜe być członkiem partii politycznej,
2)
publicznie manifestować poglądów politycznych
3)
uczestniczyć w strajku.
Przy nawiązaniu stosunku słuŜbowego, a potem corocznie funkcjonariusz jest zobowiązany składać
oświadczenia majątkowe. RównieŜ, poza generalnymi zakazami podejmowania dodatkowych zajęć
zarobkowych bez zgody kierownika urzędu oraz wykonywania zajęć sprzecznych z obowiązkami,
bądź takich, które mogłyby rodzić podejrzenia o stronniczość lub interesowność, funkcjonariusz nie
moŜe być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego albo
spółdzielni (z wyjątkiem rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej), członkiem zarządu fundacji
prowadzącej działalność gospodarczą. Nie moŜe takŜe być zatrudniony lub wykonywać innych zajęć
w spółkach prawa handlowego, o ile mogłyby one wywołać podejrzenie o jego stronniczość lub
interesowność, ani teŜ posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niŜ 10% akcji lub udziałów
przedstawiających więcej niŜ 10% kapitału zakładowego (w kaŜdej spółce z osobna), a takŜe
prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, zarządzać,
być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w jej prowadzeniu, poza wskazanymi wyjątkami. W
zakresie powyŜszych przepisów zmiana dotyczy terminu składania oświadczeń majątkowych. Zmiana
ta ma na celu doprecyzowanie liczenia terminu do złoŜenia oświadczenia w wypadku nieobecności w
słuŜbie.
RównieŜ bez zmian pozostawiony został przepis, zgodnie z którym małŜonkowie oraz osoby
pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa
pierwszego stopnia nie mogą pełnić słuŜby w urzędzie, jeŜeli powstałby między tymi osobami
stosunek podległości słuŜbowej. Podobne rozwiązania istnieją w innych słuŜbach mundurowych.
Podobnie, jak w innych słuŜbach rozstrzygnięto – w przepisach niezmienionych, Ŝe funkcjonariusz
jest obowiązany wypełniać polecenia słuŜbowe przełoŜonych. Natomiast w wypadku, gdy polecenie
słuŜbowe - w przekonaniu funkcjonariusza - jest niezgodne z prawem, godzi w interes społeczny lub
zawiera znamiona pomyłki, funkcjonariusz ten powinien przedstawić swoje zastrzeŜenia
przełoŜonemu na piśmie. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia naleŜy je wykonać,
zawiadamiając jednocześnie o zastrzeŜeniach kierownika urzędu, a gdy polecenie wydał kierownik
urzędu - organ nadrzędny nad urzędem. O odmowie wykonania polecenia funkcjonariusz jest
obowiązany zawiadomić kierownika urzędu bądź organ nadrzędny nad urzędem, z pominięciem drogi
słuŜbowej. Niewykonanie polecenia lub odmowa jego wykonania jest podstawą wszczęcia
postępowania z tytułu odpowiedzialności dyscyplinarnej funkcjonariusza.
55
Jedynie w sytuacji, gdy wykonanie polecenia prowadziłoby do popełnienia przestępstwa lub
wykroczenia, funkcjonariusz jest obowiązany odmówić jego wykonania.
W kolejnych przepisach projektu zostały uregulowane i ujednolicone zasady opiniowania i oceniania
funkcjonariuszy celnych. Jak juŜ wcześniej wyjaśniono uzasadnieniu, obecnie w SłuŜbie Celnej
istnieją oceny, opinie i oceny kwalifikacyjne. W związku z tym istnieje konieczność ujednolicenia
nomenklatury. Zgodnie z niniejszym projektem, funkcjonariusz w słuŜbie stałej podlega ocenie
okresowej raz na 2 lata; z tą oceną zapoznaje się z oceną okresową w terminie 30 dni od jej
sporządzenia. Nowością w tym przepisie jest fakt, Ŝe funkcjonariusz moŜe - w terminie 14 dni od
zapoznania się z oceną - wnieść odwołanie od tej oceny. Wprowadzenie tego rozwiązania stanowi
ochronę funkcjonariusza i wprowadza dwuinstancyjność postępowania w tym zakresie. Stanowi to
ponadto gwarancję obiektywnej oceny funkcjonariusza.
Podobnie jak obecnie, w wypadku negatywnej oceny okresowej, dodatkową ocenę przeprowadza się
po upływie 6 miesięcy od dnia doręczenia funkcjonariuszowi celnemu pierwszej oceny. W wypadku
nieobecności funkcjonariusza celnego w słuŜbie, bieg terminu zawiesza się na czas tej nieobecności.
NaleŜy mieć równieŜ świadomość, Ŝe negatywne oceny okresowe są podstawą do obligatoryjnego
zwolnienia funkcjonariusza ze słuŜby, stąd teŜ zdecydowano się na wprowadzenie nowych rozwiązań
w tym zakresie i połoŜenie nacisku na stosowane w SłuŜbie Celnej oceny. W związku z
wprowadzeniem nowych rozwiązań w zakresie opinii okresowych, zmianie uległo równieŜ
upowaŜnienie do wydania rozporządzenia. Zgodnie z projektem, Minister Finansów został
upowaŜniony do określenia m. in. trybu przeprowadzenia oceny okresowej i opinii funkcjonariuszy,
trybu wnoszenia i rozpatrywania odwołań od oceny okresowej i opinii, kryteriów, na podstawie
których są sporządzane oceny i opinia, skali ocen i przesłanek, które uwzględnia się w procesie
oceniania i opiniowania.
NiezaleŜnie od ocen okresowych dokonywanych przez kierownika urzędu, bezpośredni przełoŜony
moŜe wydawać opinie słuŜbowe dotyczące przebiegu słuŜby funkcjonariusza.
Nowym przepisem jest jednostka, w której uregulowano natomiast zasady określania stanu zdrowia
oraz ustalenia zdolności fizycznej i psychicznej do słuŜby oraz związku poszczególnych schorzeń ze
słuŜbą. Zgodnie z tymi przepisami funkcjonariusz moŜe być skierowany z urzędu lub na jego prośbę
do komisji lekarskiej, podległej Ministrowi Finansów, w celu określenia stanu zdrowia oraz ustalenia
zdolności fizycznej i psychicznej do słuŜby, jak równieŜ związku poszczególnych schorzeń ze słuŜbą,
a następnie obowiązany jest poddać się zleconym badaniom, w tym równieŜ badaniom
specjalistycznym, psychologicznym i dodatkowym, a gdy zachodzi potrzeba - obserwacji w zakładzie
opieki zdrowotnej. Na podstawie upowaŜnienia ustawowego Minister Finansów, w porozumieniu z
Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej, określą:
1) stan zdrowia wymagany do pełnienia słuŜby,
2) tryb i zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich,
56
3) częstotliwość badań okresowych, sposób dokumentowania badań lekarskich oraz wzory orzeczeń
lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w ustawie.
Wprowadzenie tego przepisu jest niezbędne z uwagi na zakres zadań SłuŜby Celnej.
PoniewaŜ SłuŜba Celna jest i pozostaje słuŜbą mundurową, bez zmian pozostały przepisy normujące
wykonywanie obowiązków słuŜbowych w umundurowaniu. W tym zakresie zmianie uległo
upowaŜnienie dla Ministra Finansów do wydania rozporządzenia, bowiem zostało ono rozszerzono o
obowiązek określenia wypadków, w jakich funkcjonariusz zobowiązany jest do zwrotu równowartości
składników umundurowania. Zmiana ta wynika z dotychczasowego orzecznictwa sądowego, bowiem
sądy poddawały w wątpliwość konstytucyjność rozporządzenia dotychczas obowiązującego. Celem
uniknięcia podobnych orzeczeń, zasadne było dokonanie zmiany upowaŜnienia ustawowego.
Kolejny przepis określa zasady odpłatności przez funkcjonariusza z tytułu kosztów poniesionych przez
pracodawcę przez kierownika urzędu na szkolenie danego funkcjonariusza. Zgodnie z projektem,
funkcjonariusz, który został zwolniony ze słuŜby przed upływem 3 lat od ukończenia nauki w formach
szkolnych i pozaszkolnych pozaszkolnych oraz na kursach zawodowych w słuŜbie przygotowawczej,
której koszty zostały poniesione przez kierownika urzędu jest zobowiązany do zwrotu tych kosztów
proporcjonalnie zmniejszonych w stosunku do okresu pozostawania w stosunku słuŜbowym po
ukończeniu nauki. Okres trzyletni wpisany do tego przepisu wynika z dotychczasowej praktyki, czasu
trwania nauki oraz zawieranych umów cywilno – prawnych, a ponadto był dostosowany do okresu
słuŜby przygotowawczej.
Zwrot opłat będzie wymagany w przypadkach, w których stosunek słuŜbowy będzie rozwiązany przed
upływem ww. terminu z winy funkcjonariusza oraz z wypadku wygaśnięcia stosunku słuŜbowego
równieŜ z winy funkcjonariusza. Takie rozwiązanie, przy odpowiednim systemie szkoleń, pozwoli na
zwiększenie potencjału w SłuŜbie Celnej i spowoduje, Ŝe funkcjonariusze w tej formacji będą
wykształceni zgodnie z zakresem zadań wykonywanych w danym urzędzie. Do zwolnienia z
obowiązku zwrotu kosztów został upowaŜniony Minister Finansów.
Następne przepisy zapewniają z kolei funkcjonariuszowi celnemu ochronę przewidzianą w ustawie z
dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Zmiana zaproponowana w tym zakresie wprowadza
dodatkowo, postulowaną przez środowisko celnicze, ochronę prawną funkcjonariuszy celnych,
poprzez zapewnienie funkcjonariuszom zwrotu kosztów poniesionych na ochronę prawną, w sytuacji,
gdy postępowanie karne zostanie wszczęte przeciwko niemu o przestępstwo popełnione w związku z
wykonywaniem czynności słuŜbowych, a następnie zostanie zakończone prawomocnym orzeczeniem
o umorzeniu wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia przestępstwa
albo wyrokiem uniewinniającym. Przyjęcie takiego rozwiązania wynika z obowiązku ochrony
funkcjonariusza państwowego, który działa w imieniu organów państwach. Taka osoba powinna mieć
świadomość, Ŝe nie będzie ponosiła dodatkowych obciąŜeń, w tym równieŜ finansowych, w sytuacji,
57
gdy za działania wynikające z jej zakresu obowiązków zostanie oskarŜona, albo, co gorsza,
pomówiona.
Podobne rozwiązania funkcjonują w innych słuŜbach mundurowych.
W związku z wprowadzeniem tego przepisu zasadne jest określenie wysokości kosztów, poprzez
odniesienie do odrębnych przepisów.
Katalog uprawnień funkcjonariuszy celnych w zakresie otrzymywania świadczeń socjalnych
rozszerzono w projekcie na emerytów i rencistów, byłych funkcjonariuszy i członków ich rodzin, co
niewątpliwie stanowi zwiększenie ochrony funkcjonariuszy, którzy pozostają poza czynną słuŜbą,
wskutek nabycia uprawnień emerytalnych, prawa do renty czy innych okoliczności. Szczegółowa
regulacja dotycząca świadczeń socjalnych wydana zostanie przez Radę Ministrów, w drodze
rozporządzenia, w wypadku świadczeń finansowych doprecyzowana zostanie ich wysokość, sposób
obliczania, terminy rozliczeń oraz wypłaty.
Na wzór rozwiązań funkcjonujących w innych słuŜbach mundurowych, w projekcie wprowadzono
normę, zgodnie z którą funkcjonariusze w czasie wykonywania zadań słuŜbowych mogą otrzymywać
nieodpłatnie wyŜywienie lub równowaŜnik pienięŜny w zamian za wyŜywienie. Normy wyŜywienia i
przypadki, w których funkcjonariusz otrzymuje wyŜywienie lub równowaŜnik pienięŜny w zamian za
wyŜywienie,
wysokość
równowaŜnika
pienięŜnego,
sposób
ustalania
wartości
pienięŜnej
równowaŜnika, warunki i tryb jego wypłacania, a takŜe organy właściwe w tych sprawach,
uwzględniając zakres i specyfikę zadań słuŜbowych wykonywanych przez funkcjonariuszy określi
Minister Finansów w rozporządzeniu.
Przewidziane w dotychczasowych unormowaniach uprawnienia dla funkcjonariusza - kobiety
dotyczące szczególnej ochrony pracy kobiet, rozszerzono w art. 148 na funkcjonariuszy – męŜczyzn,
w zakresie, w jakim pracownicy mogą korzystać ze szczególnych uprawnień przewidzianych dla
pracownic, z zastrzeŜeniem, Ŝe jeŜeli oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnień moŜe
korzystać tylko jedno z nich. Przedmiotowa nowelizacja związana jest ze zmianami wprowadzonymi
w prawie pracy i ma na celu zrównanie uprawnień funkcjonariuszy – męŜczyzn z innymi
pracownikami – męŜczyznami.
Zagwarantowane ustawą prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego zostało
zmodyfikowane poprzez wyłączenie z niego uprawnienia do udzielenia jego części na Ŝądanie, co
znajduje uzasadnienie w specyfice pełnienia słuŜby oraz charakterze samej formacji mundurowej, jaką
jest SłuŜba Celna.
Z kolei przepis statuujący dodatkowy urlop wypoczynkowy w łącznym wymiarze 10 dni roboczych,
związany z osiągnięciem określonego staŜu w słuŜbie, został zmieniony w zakresie jego wymiaru,
58
poprzez przyznanie prawa do łącznego pięciodniowego urlopu po osiągnięciu staŜu 15 lat słuŜby oraz
prawa do kolejnych pięciu dni po 20 latach słuŜby. Nowelizacja niniejszego uregulowania wychodzi
naprzeciw oczekiwaniom funkcjonariuszy celnych, którzy dotychczas nabywali prawo do
dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze tylko jednego dnia za następny rok, po
osiągnięciu staŜu 15 lat w słuŜbie.
Projekt ustawy wprowadza równieŜ zmiany w zakresie płatnego urlopu zdrowotnego, o jaki moŜe
ubiegać się funkcjonariusz, poprzez odejście od obowiązku posiadania skierowania na leczenie o
charakterze sanatoryjnym, profilaktycznym lub uzdrowiskowym i rozszerzeniu go na kaŜde leczenie
poparte dokumentacją medyczną, w wymiarze 30 dni w kaŜdym roku kalendarzowym. Wprowadzenie
proponowanej zmiany wynika z faktu, Ŝe urlop zdrowotny niekoniecznie powinien być udzielany
celem wyjazdu do uzdrowiska, moŜe być wykorzystany równieŜ np. na zabiegi rehabilitacyjne w
miejscu zamieszkania. W proponowanym przepisie zdecydowano się na wprowadzenie normy,
zgodnie z którą wniosek o udzielenie urlopu zdrowotnego powinien zostać poparty dokumentacją
medyczną. Przyjęcie tej propozycji będzie – z jednej strony – rozszerzać uprawnienia funkcjonariuszy
celnych, z drugiej natomiast strony – chronić interes Państwa.
PowyŜsze rozwiązania nie zmieniają uprawnienia do ubiegania się przez funkcjonariusza celnego o
urlop bezpłatny z waŜnych przyczyn. Podobnie, jak we wszystkich pragmatykach okresu urlopu
bezpłatnego nie zalicza się do okresu słuŜby, od którego zaleŜą uprawnienia funkcjonariusza celnego.
Przepis ten pozostaje bez zmian.
Projekt ustawy rozszerza katalog wyróŜnień, jakie mogą być udzielone funkcjonariuszowi celnemu,
który wzorowo wykonuje obowiązki, przejawia inicjatywę w słuŜbie i doskonali kwalifikacje
zawodowe, o krótkoterminowy urlop wypoczynkowy w wymiarze do 10 dni. Uzasadnieniem dla takiej
regulacji pozostaje wzmocnienie motywacji funkcjonariuszy oraz wprowadzeniem podobnego sytemu
wyróŜnień jak w innych słuŜbach mundurowych.
Wprowadzenie upowaŜnienia dla Ministra Finansów do określenia, w drodze zarządzenia,
szczegółowych warunki bezpieczeństwa i higieny słuŜby, znajduje uzasadnienie w potrzebie
„resortowego” uregulowania takich zasad, z uwagi na charakter słuŜby pełnionej w SłuŜbie Celnej
oraz charakter zadań tej słuŜby.
Ustawa bez zmian statuuje prawo funkcjonariuszy celnych do zrzeszania się w związkach
zawodowych na zasadach określonych w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm.).
Rozdział 11
UposaŜenie i inne świadczenia pienięŜne funkcjonariuszy celnych
59
W myśl ustawy prawo do uposaŜenia powstaje z dniem mianowania funkcjonariusza do słuiŜby.
Funkcjonariusz otrzymuje oprócz uposaŜenia inne świadczenia pienięŜne określone w ustawie, co nie
stanowi novum w zestawieniu z dotychczasową regulacją. Przeciętne uposaŜenie funkcjonariuszy
stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość ustaloną według odrębnych zasad określa
ustawa budŜetowa. Wielokrotność kwoty bazowej określa Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia,
kierując się szczególnymi zadaniami, jakie wykonuje SłuŜba Celna.
UposaŜenie funkcjonariusza składa się z uposaŜenia zasadniczego i dodatków do uposaŜenia, co
gwarantuje takŜe obowiązująca ustawa. Minister Finansów, w porozumieniu z ministrem właściwym
do spraw pracy, został upowaŜniony do określenia, w drodze rozporządzenia kwestii szczegółowych
związanych z grupami i kategoriami uposaŜenia zasadniczego i odpowiadającymi im wysokościami,
ustalonymi z zastosowaniem mnoŜników kwoty bazowej; zaszeregowaniem stanowisk słuŜbowych do
poszczególnych grup uposaŜenia zasadniczego oraz stopni etatowych. Ustawa wprowadza
zastrzeŜenie dot. uwzględnienia zróŜnicowania uposaŜenia zasadniczego w poszczególnych grupach
tego uposaŜenia, a takŜe charakteru i rodzaju stanowisk słuŜbowych w poszczególnych jednostkach
organizacyjnych SłuŜby Celnej.
Art. 155 projektu określa dodatkowe składniki uposaŜenia funkcjonariusza, wprowadzając istotne
modyfikacje w tym zakresie. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariusze otrzymują
dodatki do
uposaŜenia, jakie jak dotychczas, tj.: dodatek za wieloletnią słuŜbę, dodatek za stopień w wysokości
uzaleŜnionej od posiadanego stopnia, oraz zmodyfikowane dodatki motywacyjne tzw. zadaniowe, tj.
dodatki uzasadnione szczególnymi właściwościami, kwalifikacjami, umiejętnościami, zadaniami,
warunkami lub miejscem pełnienia słuŜby oraz nowy dodatek, tj.
funkcyjny na stanowisku
kierowniczym lub samodzielnym.
Dodatkami do uposaŜenia o charakterze stałym są dodatki ustalone w wysokości miesięcznej.
Z uwagi na charakter słuŜby, Minister Finansów został upowaŜniony do określenia szczegółowych
kwestii związanych z dodatkami do uposaŜenia, w tym warunków ich otrzymywania, ich wysokości,
oraz ich rodzajów.
Przepisy art. 156 i nast. projektu regulują zasady płatności wynagrodzeń, w sposób zbliŜony do
rozwiązań istniejących w StraŜy Granicznej.
UposaŜenie zasadnicze i dodatki do uposaŜenia o charakterze stałym są płatne miesięcznie, w
dopuszczalnych formach (pośrednio lub bezpośrednio). Zmiana wysokości tego uposaŜenia następuje
z dniem zaistnienia okoliczności uzasadniających tę zmianę. JeŜeli zatem prawo do uposaŜenia
powstało lub zmiana uposaŜenia nastąpiła w ciągu miesiąca, uposaŜenie na czas do końca miesiąca
oblicza się w wysokości 1/30 części miesięcznego uposaŜenia za kaŜdy dzień, gdy przepisy
szczególne nie stanowią inaczej. W projekcie określono równieŜ, Ŝe prawo do uposaŜenia wygasa z
ostatnim dniem miesiąca, w którym nastąpiło zwolnienie funkcjonariusza ze słuŜby lub zaistniały inne
okoliczności uzasadniające wygaśnięcie tego prawa.
60
Ustawa określa równieŜ przypadki, w których funkcjonariuszowi zawiesza się uposaŜenie, mając na
względzie charakter słuŜby, która wymaga dyspozycyjności, zaangaŜowania i odpowiedzialności od
funkcjonariusza. I tak, zgodnie z art. 158 przewiduje się zawieszenie terminu płatności z tytułu
niepełnienia słuŜby, z przyczyn zawinionych przez funkcjonariusza czy samowolnego opuszczenia
miejsca pełnienia słuŜby. Przepis ten dyscyplinuje funkcjonariuszy z jednej strony, z drugiej natomiast
chroni interesy Skarbu państwa, bowiem uposaŜenie płatne jest z tytułu pełnienia słuŜby. W
przypadku zaś usprawiedliwionej nieobecności w słuŜbie funkcjonariusz otrzymuje uposaŜenie
zasadnicze, dodatki do uposaŜenia o charakterze stałym i inne naleŜności pienięŜne naleŜne na
ostatnio zajmowanym stanowisku słuŜbowym w pełnej wysokości.
Kolejny przepis art. 160 wprowadza pewne novum w jego dotychczasowym zakresie
przedmiotowym. Zgodnie z nim środki finansowe w wysokości 20 % dochodów uzyskanych przez
Skarb Państwa tytułem przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnionych
przez funkcjonariuszy celnych oraz byłych funkcjonariuszy Inspekcji Celnej przestępstw i wykroczeń
przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeznacza się na fundusz
motywacyjny na nagrody dla funkcjonariuszy, którzy przyczynili się bezpośrednio do ich ujawnienia,
a więc został rozszerzony o kolejnych uczestników procesu uzyskiwania dochodów. W art. 160 ust. 2
zawarte zostało upowaŜnienie dla Ministra Finansów do określenia zasad przyznawania i wypłacania
tych nagród.
Art. 161 określa wysokość i zasady wyliczania oraz wypłaty dodatku za wieloletnią słuŜbę. Dodatek
taki przysługuje po 2 latach słuŜby, w wysokości wynoszącej 2% uposaŜenia zasadniczego. Dodatek
ten wzrasta o 1 % za kaŜdy dalszy rok słuŜby, aŜ do osiągnięcia 20 % uposaŜenia zasadniczego po 20
latach słuŜby, oraz o 0,5% za kaŜdy następny rok słuŜby – łącznie do wysokości 25% po 30 latach
słuŜby. Podobne rozwiązania funkcjonują w innych słuŜbach mundurowych, w związku z czym
zasadne jest obniŜenie progu liczenia dodatku słuŜbowego (z 5 do 2 lat), a następnie dookreślenie
sposobu naliczania tego dodatku.
Bez zmian natomiast pozostały zasady wliczania (bądź nie) okresów uprawniających do dodatku.
W projekcie (art. 162) zostały określone wysokości nagród jubileuszowych, bez zmian w stosunku do
obowiązującej regulacji. Funkcjonariuszom celnym przysługują nagrody jubileuszowe w wysokości:
1)
po 20 latach słuŜby - 75 %,
2)
po 25 latach słuŜby - 100 %,
3)
po 30 latach słuŜby - 150 %,
4)
po 35 latach słuŜby - 200 %,
5)
po 40 latach słuŜby - 300 %,
6)
po 45 latach słuŜby - 400 %
miesięcznego uposaŜenia.
61
Zasady liczenia okresów słuŜby uprawniających do nagrody jubileuszowej pozostają bez zmian w
stosunku do obowiązujących aktualnie. RównieŜ bez zmian pozostał przepis normujący przyznawanie
nagrody rocznej.
Natomiast w art. 163 ust. 3 zawarty został obligatoryjny obowiązek dla Rady Ministrów, do tworzenia
dodatkowego funduszu nagród za szczególne osiągnięcia w SłuŜbie Celnej.
Zgodnie z art. 164 projektu funkcjonariuszowi odbywającemu podróŜe słuŜbowe na obszarze kraju
przysługują naleŜności z tytułu podróŜy słuŜbowych. JednakŜe zmianie w tym zakresie uległo
odniesienie się do przepisów normujących wysokość i warunki liczenia tych naleŜności. Z uwagi na
specyfikę słuŜby zdecydowano, Ŝe nie będzie to aktualnie rozporządzenie wydane na podstawie
Kodeksu Pracy i zawarto upowaŜnienie dla Ministra Finansów do wydania, wspólnie z ministrem
właściwym do spraw pracy, wysokości, warunków oraz sposób ustalania tych naleŜności, organów
uprawnionych do podejmowania decyzji w tych sprawach oraz zakres pojęcia podróŜy słuŜbowej.
Jak juŜ wyŜej zaznaczono, SłuŜba Celna charakteryzuje się własną specyfiką zadań oraz jednostek, w
jakich te zadania są wykonywane. Biorąc pod uwagę konieczność ochrony zewnętrznej granicy Unii
Europejskiej zasadne jest wzmocnienie uprawnień funkcjonariuszy pełniących w tych jednostkach
słuŜbę. Zgodnie zatem z art. 165, funkcjonariuszowi przysługuje zwrot kosztów dojazdu do miejsca
pełnienia słuŜby w komórkach organizacyjnych usytuowanych na zewnętrznej granicy Unii
Europejskiej, jeŜeli
on i członkowie jego rodziny nie zamieszkują lub nie posiadają lokalu
mieszkalnego w miejscu pełnienia słuŜby lub miejscowości pobliskiej. Pozwoli to na zmniejszenie
obciąŜeń finansowych funkcjonariuszom alokowanym w 2004 r. W celu uniknięcia wątpliwości
interpretacyjnych określone zostało w ustawie, co to jest miejscowość pobliska oraz zawarto
upowaŜnienie dla Ministra Finansów do określenia warunków, trybu oraz terminów zwrotu tych
kosztów, podmiotów właściwych do wypłaty oraz odmowy zwrotu kosztów dojazdów, sytuacji w
których dojazd jest znacznie utrudniony, a takŜe sposobu dokumentowania poniesionych kosztów.
Z kosztami dojazdu i specyfiką słuŜby nierozerwalnie związany jest zwrot kosztów związanych z
uŜywaniem pojazdów niepozostających w dyspozycji SłuŜby Celnej do celów słuŜbowych na
zasadach określonych w odrębnych przepisach. Rodzaje zadań, do których wykonywania dopuszcza
się uŜycie tych pojazdów do celów słuŜbowych, osoby uprawnione do zwrotu kosztów oraz
szczegółowe warunki uŜywania tych pojazdów zostaną określone w akcie rangi podstawowej (art. 166
projektu).
Przy wykonywaniu pozostałych zadań będą stosowane przepisy w sprawie wysokości oraz warunków
ustalania naleŜności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce budŜetowej z tytułu podróŜy słuŜbowej poza granicami kraju wydane na podstawie art. 775 §
2 Kodeksu pracy.
PoniewaŜ został do ustawy wprowadzony rozdział normujący oddelegowanie funkcjonariusza poza
granice RP, w art. 168 projektu ustalono, ze funkcjonariuszowi, który na podstawie innych przepisów
wykonuje stałe zadania słuŜbowe poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przysługuje ryczałt na
62
pokrycie kosztów wyŜywienia i innych drobnych wydatków. Stałe wykonywanie zadań słuŜbowych
poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w wymiarze czasu nieprzekraczającym 24 godziny, nie
stanowi podróŜy słuŜbowej.
Art. 169 projektu stanowi, Ŝe funkcjonariuszowi, zwolnionemu ze słuŜby w związku z przejściem na
emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości
trzymiesięcznego uposaŜenia. Odprawa ulega zwiększeniu o 20 % miesięcznego uposaŜenia za kaŜdy
dalszy pełny rok pełnienia słuŜby ponad 5 lat nieprzerwanej słuŜby, aŜ do wysokości
sześciomiesięcznego uposaŜenia. Dalsze jednostki tego przepisu precyzują zatrudnianie wliczane do
powyŜszego okresu oraz sposób wyliczania tej odprawy.
W art. 170 unormowano zagadnienie odprawy pośmiertnej. W stosunku do istniejących przepisów
wskazane zostało, komu przysługuje odprawa pośmiertna:
1) małŜonkowi,
2) innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w
myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Uwzględniając brak w zakresie uregulowania praw majątkowych po śmierci funkcjonariusza w art.
171 zawarto normę, zgodnie z którą prawa majątkowe ze stosunku słuŜbowego przechodzą po śmierci
funkcjonariusza, w równych częściach, na małŜonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane
do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. W wypadku braku takich osób prawa te wchodzą do masy spadkowej.
Natomiast bez zmian pozostają przepisy dot. wysokości uposaŜenia funkcjonariusza zawieszonego w
pełnieniu obowiązków słuŜbowych i zwolnionego od pełnienia innych obowiązków słuŜbowych
otrzymuje od dnia zawieszenia 50 % uposaŜenia przysługującego w dniu zawieszenia. Dokonana
nowelą z dnia 18 marca 2008 r. zmiana w tym przepisie czyni zadość oczekiwaniom społecznym.
Rozdziału 12
Odpowiedzialność dyscyplinarna funkcjonariuszy
Przepisy tego rozdziału normują odpowiedzialność funkcjonariuszy. Wprowadzone do obecnie
obowiązującej ustawy rozwiązania są wzorowane na rozwiązaniach istniejących w innych słuŜbach
mundurowych, zwłaszcza w StraŜy Granicznej. W zakresie wprowadzonych rozwiązań projekt zbliŜa
normy prawne regulujące odpowiedzialność dyscyplinarną funkcjonariuszy do uregulowań
funkcjonujących w pragmatykach innych słuŜb mundurowych. Zmiany w tym rozdziale wprowadzone
zostały równieŜ w celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych.
W pierwszym przepisie tego rozdziału sformułowanie „ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną”
zostało zastąpione określeniem „podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej”, bowiem na etapie
wymieniania katalogu kar dyscyplinarnych nie powinno się przesądzać o ukaraniu funkcjonariusza i
63
mówić o ponoszeniu odpowiedzialności dyscyplinarnej. Taki skutek moŜe nastąpić po
przeprowadzeniu postępowania związanego ze stwierdzonym naruszeniem obowiązków słuŜbowych.
Z uwagi na skutki kar dyscyplinarnych dla funkcjonariusza i przebiegu jego słuŜby oraz kariery
zawodowej, celowe równieŜ enumeratywne wymienienie, jakie działania bądź zaniechania powodują
odpowiedzialności dyscyplinarnej. Przyjęcie takiego rozwiązania będzie stanowiło precyzyjne
wskazanie, jakie działania (lub zaniechania) będą przesłanką do orzeczenia kary dyscyplinarnej, co
równieŜ
wpłynie
na
jakość
prowadzonego
postępowania
wyjaśniającego
i
ewentualnie
dyscyplinarnego i wydawanych w tym zakresie rozstrzygnięć. Zgodnie z projektem odpowiedzialności
dyscyplinarnej podlegają następujące działania (lub zaniechania) funkcjonariuszy celnych:
1)
niedopełnienie obowiązków wynikających ze złoŜonego ślubowania, a takŜe
przepisów niniejszej ustawy i przepisów wydanych na jej podstawie;
2)
odmowę wykonania lub niewykonanie polecenia, z zastrzeŜeniem przypadków
wskazanych w poprzednich rozdziałach projektu;
3)
zaniechanie czynności słuŜbowej albo wykonanie jej w sposób niedbały lub
nieprawidłowy;
4)
niedopełnienie obowiązków słuŜbowych albo przekroczenie uprawnień określonych w
przepisach prawa;
5)
wprowadzenie w błąd przełoŜonego lub innego funkcjonariusza, jeŜeli spowodowało
to lub mogło spowodować szkodę słuŜbie, funkcjonariuszowi lub innej osobie;
6)
naduŜycie zajmowanego stanowiska dla osiągnięcia korzyści majątkowej lub
osobistej;
7)
nieusprawiedliwione niestawienie się lub opuszczenie miejsca pełnienia słuŜby;
8)
wprowadzenie się w stan ograniczający zdolność wykonywania zadania słuŜbowego
albo uniemoŜliwiający jego wykonanie;
9)
umyślne naruszenie dóbr osobistych innego funkcjonariusza w czasie pełnienia
słuŜby.
Kolejny przepis projektu określa katalog kar dyscyplinarnych. Zgodnie z projektem karami
dyscyplinarnymi są:
1)
upomnienie,
2)
nagana
3)
nagana z ostrzeŜeniem,
4)
zakaz podwyŜszania stopnia słuŜbowego przez 2 lata,
5)
zakaz awansowania na wyŜsze stanowisko przez 2 lata,
6)
obniŜenie stopnia słuŜbowego,
7)
przeniesienie na niŜsze stanowisko,
8)
zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych przez 2 lata,
64
9)
pozbawienie stopnia oficerskiego,
10)
wydalenie ze SłuŜby Celnej.
W porównaniu z aktualnymi przepisami dodane zostały kary określone w pkt 5 i 9, natomiast kary
określone w pkt 6 i 7 zostały rozłączone. Zwiększenie katalogu kar dyscyplinarnych powinno w
efekcie spowodować zróŜnicowanie orzekanych kar, zwłaszcza wobec określenia działań lub
zaniechań, które takim karom będą podlegać. Ponadto szerszy katalog kar spowoduje, Ŝe skutki
orzeczeń będą dotkliwe dla ukaranych z jednej strony, z drugiej zaś strony spełnią swoje prewencyjne
zadanie. Jako prewencyjne działanie naleŜy równieŜ uznać dopuszczalne łączenie kary przeniesienia
na niŜsze stanowisko oraz kary wydalenia ze SłuŜby Celnej z karą obniŜenia stopnia, jako kar
najbardziej dotkliwych i wymierzanych za najcięŜsze naruszenie obowiązków słuŜbowych. Dodanie
kary obniŜenia stopnia słuŜbowego jest potwierdzeniem rangi stopni słuŜbowych w SłuŜbie Celnej,
natomiast dopisanie do katalogu kar dyscyplinarnych kary pozbawienia stopnia oficerskiego jest
wynikiem utworzenia korpusów oficerskich w SłuŜbie Celnej.
Bez zmian został przepis ustanawiający 10 – letnią karencję od słuŜby w przypadku prawomocnego
orzeczenie kary wydalenia ze słuŜby.
Natomiast zupełnie nowym przepisem jest wprowadzenie w postępowaniu rozmowy dyscyplinującej.
Zgodnie z projektem, w wypadku czynu stanowiącego przewinienie dyscyplinarne mniejszej wagi
osoba uprawniona do orzekania kar dyscyplinarnych (naczelnik urzędu celnego, dyrektor izby celnej
lub Minister Finansów) moŜe odstąpić od wszczęcia postępowania i przeprowadzić ze sprawcą
przewinienia dyscyplinarnego udokumentowaną w formie notatki rozmowę dyscyplinującą. Notatkę z
przeprowadzonej rozmowy będzie się włączać się do akt osobowych na okres 1 lat. Taka rozmowa
równieŜ wpłynie dyscyplinująco i prewencyjnie, wskazując funkcjonariuszowi jego działania lub
zaniechania. NaleŜy równieŜ zaznaczyć, Ŝe ten tryb postępowania moŜna będzie zastosować w
sprawach „porządkowych.” Podobne rozwiązanie funkcjonuje w innych słuŜbach mundurowych.
Wprowadzenie takich uregulowań do pragmatyki słuŜbowej SłuŜby Celnej zbliŜa pragmatykę tej
słuŜby do innych słuŜb mundurowych.
System orzekania w postępowaniu dyscyplinarnym pozostał bez zmian w stosunku do
obowiązujących obecnie rozwiązań.
W celu zapewnienia ochrony funkcjonariuszom podjęta została decyzja o rezygnacji z
przeprowadzania postępowania dyscyplinarnego w trybie przyspieszonym, bez przeprowadzenia
postępowania wyjaśniającego. Proponowany w projekcie tryb postępowania w sprawach
odpowiedzialności dyscyplinarnej powinien zapewnić pełne i dokładne wyjaśnienie sprawy i
ewentualne postawienie zarzutów dopiero po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego. Obecnie
stosowane przepisy były równieŜ negowane w trakcie postępowania, bowiem to, co jest oczywiste i
nie podlega wątpliwości rzecznika dyscyplinarnego jest ocenne. Obwiniony ponadto powinien mieć
65
prawo posiadać inną ocenę działania (lub zaniechania) niŜ orzekający. ZwaŜywszy na fakt
rozszerzenia w niniejszym projekcie katalogu kar, zbędnym wydaje się funkcjonowanie postępowania
przyspieszonego.
Bez zmian pozostały przepisy normujące terminy wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, które nie
moŜe być wszczęte po upływie 6 miesięcy od dnia powzięcia przez odpowiednio naczelnika urzędu
celnego, dyrektora izby celnej lub Ministra Finansów wiadomości o naruszeniu obowiązków
słuŜbowych przez funkcjonariusza celnego ani po upływie 2 lat od popełnienia tego czynu.
W projekcie zrezygnowano natomiast z przepisu stanowiącego, Ŝe jeŜeli nie ma moŜliwości odebrania
wyjaśnień w określonym trybie, postępowanie dyscyplinarne ulega zawieszeniu do dnia ustania
przyczyn zawieszenia. Jest to uzasadnione stosowaniem Kodeksu postępowania karnego w takim
postępowaniu, a instytucja zawieszenia postępowania została uregulowana w tym Kodeksie. W
końcowych przepisach tego rozdziału projektodawca odwołuje się do stosowania w postępowaniu
dyscyplinarnym Kodeksu postępowania karnego.
Zgodnie z projektem, jeŜeli czyn funkcjonariusza celnego zawiera znamiona przestępstwa,
przedawnienie
postępowania
dyscyplinarnego
następuje
nie
wcześniej
niŜ
przedawnienie
przewidziane w Kodeksie karnym dla tego przestępstwa. Zgodnie z ogólną zasadą postępowania,
gwarantującego stronie (obwinionemu) udział w postępowaniu, terminy te nie biegną w wypadku
nieobecności funkcjonariusza w słuŜbie. W tym przepisie wprowadzona została norma gwarantująca
udział funkcjonariusza celnego w całym postępowaniu dyscyplinarnym.
Kolejny przepis normuje instytucję przesłuchania. Zgodnie z obowiązującymi przepisami orzeczenie
wydaje się po wysłuchaniu rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego oraz jego obrońcy, jeŜeli został
ustanowiony, a takŜe po rozpatrzeniu innych dowodów mających znaczenie w sprawie. W projekcie
zdecydowano się na doprecyzowanie tej instytucji poprzez dodanie ust. 2 w tym artykule, zgodnie z
którym jeŜeli obwiniony zawiadomiony o terminie wysłuchania oświadcza, Ŝe nie weźmie udziału w
wysłuchaniu albo zawiadomiony o nim osobiście nie stawia się na wysłuchanie bez
usprawiedliwienia, moŜna przeprowadzić wysłuchanie bez jego udziału. W takich wypadkach za
wystarczające uznaje się odczytanie jego poprzednio złoŜonych wyjaśnień. Wpłynie to na czas
prowadzenia postępowania.
Obwinionemu zostało zagwarantowane prawo do obrońcy, którego ma prawo wybrać sobie dowolnie.
Zmiany w tym przepisie nie zostały wprowadzone. W tym zakresie zmiana została dokonana nowelą
ustawy o SłuŜbie Celnej dokonaną ustawą z dnia 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o SłuŜbie Celnej
(Dz. U. Nr 53, poz. 311). Obecnie w tym przepisie nie zostały dokonane zmiany.
PoniewaŜ postępowanie nie zawsze kończy się orzeczeniem o ukaraniu, w kolejnym przepisie zawarto
zasadę, zgodnie z którą orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się funkcjonariuszowi (obecnie:
ukaranemu) w terminie 14 dni od dnia jego wydania.
Bez generalnych zmian pozostał dotychczasowy przepis normujący dwuinstancyjność postępowania w
sprawach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej. RównieŜ pozostałe przepisy normujące
66
zagadnienia rozstrzygania w postępowaniu odwoławczym (zakaz reformationis in peius) oraz
zaskarŜania orzeczeń do sądu administracyjnego pozostały bez zmian.
Jak w kaŜdym postępowaniu dyscyplinarnym w słuŜbach mundurowych i w słuŜbie cywilnej, kary
orzeczone w postępowaniu dyscyplinarnym wykonuje kierownik urzędu z chwilą uprawomocnienia
się orzeczenia. Przepis ten obowiązuje obecnie.
Kolejny przepis reguluje natomiast zatarcie skazania. Z uwagi na zaproponowane stopniowanie kar w
postępowaniu dyscyplinarnym, zasadne jest wprowadzenie równieŜ takiej gradacji przy zatarciu
skazania. Proponuje się zatem, aby następujące kary ulegały zatarciu po upływie 3 lat od dnia
doręczenia prawomocnego orzeczenia o ukaraniu:
- upomnienie,
- nagana
- nagana z ostrzeŜeniem,
- obniŜenie stopnia słuŜbowego
- przeniesienie na niŜsze stanowisko,
- zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych przez 2 lata.
PoniewaŜ pozostałe kary są odpowiednio surowsze, proponuje się, aby kary:
- zakaz podwyŜszania stopnia słuŜbowego przez 2 lata,
- zakaz awansowania na wyŜsze stanowisko przez 2 lata.
- pozbawienie stopnia oficerskiego,
- wydalenie ze SłuŜby Celnej.
ulegały zatarciu po upływie 3 lat od wykonania tych kar.
Takie rozgraniczenie terminów zatarcia skazania ma skutkować działaniem prewencyjnym. Ponadto
projektodawca, wymieniając wśród kar dyscyplinarnych kary, których wykonanie jest rozciągnięte w
czasie, powinien równieŜ przewidzieć skutek trwania takiej kary. Nie moŜna zatem uznać, Ŝe kara
zakazów awansowania czy podwyŜszania stopnia słuŜbowego moŜe zostać zatarta odpowiednio
wcześniej.
Zachowanie gradacji w karach i terminach zatarcia skutkuje równieŜ skróceniem terminów zatarcia w
sytuacjach, gdy z takim wnioskiem występuje ukarany funkcjonariusz. W omawianym projekcie
terminy te wynoszą odpowiednio dwa lata i rok.
Z uwagi na rezygnację z instytucji postępowania przyspieszonego, zmianie równieŜ uległo
upowaŜnienie ustawowe do wydania przez Ministra Finansów rozporządzenia. Zgodnie z niniejszym
projektem w rozporządzeniu Minister Finansów określi szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania
67
postępowania wyjaśniającego, dyscyplinarnego, postępowania odwoławczego, orzekania kar
dyscyplinarnych, ich wykonywania i zatarcia oraz wznowienia postępowania dyscyplinarnego.
Bez zmian pozostawiono przepis odwołujący się do przepisy Kodeksu postępowania karnego.
Rozdział 13
Rozpatrywanie sporów o roszczenie ze stosunku słuŜbowego
Ostatni rozdział przepisów merytorycznych reguluje rozpatrywanie sporów o roszczenia
funkcjonariuszy celnych ze stosunku słuŜbowego. Utrzymana została zasada, Ŝe od decyzji
wydawanych w sprawach ze stosunku słuŜbowego przysługuje funkcjonariuszowi prawo złoŜenia
wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. PoniewaŜ orzeczenia w tym zakresie będą wydawane w
formie decyzji administracyjnej, pozostawiono bez zmian kontrolę sądowo – administracyjną w tym
zakresie. Podobnie jak dotychczas ustalono, Ŝe sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy
będzie rozpatrywał spory o roszczenia ze stosunku słuŜbowego funkcjonariuszy wyłącznie w
sprawach niewymienionych w tym przepisie.
Rozdział 14
Zmiany w przepisach obowiązujących
Zmiana zaproponowana w ustawie z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach
osobistych dotyczy udostępniania danych osobowych ze zbiorów meldunkowych, zbioru PESEL oraz
ewidencji wydanych i utraconych dowodów osobistych, tj. przepisów zawartych w rozdziale 8 tej
ustawy. Obecnie dane ze zbiorów meldunkowych, zbioru PESEL oraz ewidencji wydanych i
utraconych dowodów osobistych udostępnia się, o ile są one niezbędne do realizacji ich ustawowych
zadań, m. n organom Policji, StraŜy Granicznej, SłuŜbie Więziennej, SłuŜbie Kontrwywiadu
Wojskowego, SłuŜbie Wywiadu Wojskowego, śandarmerii Wojskowej, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu i straŜom gminnym.
PoniewaŜ SłuŜba Celna, wykonując ustawowe zadania powinna mieć dostęp do tych danych, zasadne
jest dopisanie tej SłuŜby do katalogu podmiotów, którym dane z opisanych zbiorów będą
udostępniane. Uzyskiwanie wnioskowanych danych wpłynie na skuteczność działania SłuŜby Celnej,
np. w zakresie egzekucji.
Zmiana zaproponowana w ustawie o Policji wynika z wprowadzenia w rozdziale „Przebieg słuŜby”
moŜliwości prawnej przeniesienia funkcjonariusza Policji do SłuŜby Celnej. Przyjęcie tego
rozwiązania w przepisach szczegółowych powinno skutkować równieŜ stworzenie moŜliwości dla
funkcjonariuszy celnych do przejścia w słuŜbie w Policji. Zmiany art. 25a ust. 1 ustawy o Policji,
poprzez dopisanie do katalogu równieŜ funkcjonariuszy celnych, stwarzają takŜe moŜliwość dla
funkcjonariuszy celnych. Zaproponowana zmiana art. 25a ust. 2 określa organy właściwe do
68
dokonania takiego przeniesienia. PoniewaŜ przedmiotowy projekt tworzy w SłuŜbie Celnej korpusy i
nowe stopnie słuŜbowe, zasadne jest równieŜ dokonanie zmian w art. 56 ust. 4 ustawy o Policji.
Zgodnie z zaproponowaną zmianą osobę przyjmowaną do słuŜby na podstawie art. 25a ust. 1 i
posiadającą stopień (m. in.) SłuŜby Celnej będzie się mianować się na odpowiedni stopień policyjny.
Kolejna zaproponowana zmiana umoŜliwia przejście funkcjonariuszy celnych do słuŜby w StraŜy
Granicznej na zasadach podobnych jak w Policji, z tą róŜnicą, Ŝe w takim wypadku osobę
przyjmowaną do słuŜby i posiadającą stopień SłuŜby Celnej będzie się mianować się na stopień
obowiązujący w StraŜy Granicznej, równorzędny z posiadanym stopniem, ale to mianowanie moŜe
być uzaleŜnione od odbycia przeszkolenia wymaganego w StraŜy Granicznej do mianowania na dany
stopień.
Zmiany zaproponowane w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych dotyczą zmian w
rozdziale 3 „Zwolnienia przedmiotowe”. Zgodnie z propozycją zwalnia się od podatku dochodowego
równowaŜniki pienięŜne za brak kwatery, wypłacone równieŜ funkcjonariuszom SłuŜby Celnej - do
wysokości nieprzekraczającej kwoty 2.280 zł. Przyjęcie tej propozycji zrówna w tym zakresie
funkcjonariuszy celnych z funkcjonariuszami innych słuŜb mundurowych, a ponadto zmniejszy
dolegliwości finansowe dla funkcjonariuszy przenoszonych (alokowanych) do miejscowości, w której
nie posiadają kwatery w miejscu pełnienia słuŜby.
Zmiany zaproponowane w ustawie o orderach i odznaczeniach dopisują funkcjonariusz celnych do
katalogu uprawnionych do otrzymania KrzyŜa Zasługi za Dzielność. Ustawa o orderach i
odznaczeniach w art. 1 stanowi, Ŝe najwyŜszym wyróŜnieniem zasług cywilnych i wojskowych
połoŜonych w czasie pokoju lub wojny dla chwały i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej są ordery i
odznaczenia. KrzyŜ Zasługi za Dzielność został ustanowiony jako odmiana KrzyŜa Zasługi celem
szczególnego wyróŜnienia Ŝołnierzy wojska i marynarki wojennej, funkcjonariuszy Policji
Państwowej i Policji Województwa Śląskiego oraz funkcjonariuszy StraŜy Granicznej za czyny,
spełnione w specjalnie cięŜkich warunkach z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z naraŜeniem Ŝycia lub
zdrowia w obronie prawa, nietykalności granic państwowych oraz Ŝycia i mienia obywateli. Biorąc
pod uwagę zadania SłuŜby Celnej, wśród których naleŜy wymienić ochronę granic, oraz warunki
pełnienia słuŜby przez funkcjonariuszy celnych, zasadne jest umoŜliwienie otrzymania takiego KrzyŜa
równieŜ przez funkcjonariuszy celnych. Zmiana ta jest tym bardziej zasadna, Ŝe zgodnie z
przywołanym rozporządzeniem funkcjonariusze b. StraŜy Celnej mieli moŜliwości otrzymania
omawianego odznaczenia na mocy ustawy z dnia 23 czerwca 1923 r. o ustanowieniu KrzyŜa Zasługi.
69
Projektowane przepisy w zakresie zmian dokonywanych w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 Prawo o
ruchu drogowym wynikają z części z przywrócenia SłuŜbie Celnej uprawnień do prowadzenia
czynności operacyjno – rozpoznawczych oraz z wdraŜania programu modernizacji SłuŜby Celnej.
Zmiana w art. 66 ust. 1b polega na przywróceniu uprawnienia do niemontowania ograniczników
prędkości, ograniczających maksymalną prędkość autobusu do 100 km/h, a samochodu cięŜarowego i
ciągnika samochodowego do 90 km/h. Zmiana dokonywana w art. 66 ust. 4 pkt. 4 umoŜliwia
montowanie w pojazdach specjalnych SłuŜby Celne montowanie wyposaŜania pojazdu w urządzenie
informujące o działaniu sprzętu kontrolno-pomiarowego uŜywanego przez organy kontroli ruchu
drogowego lub działanie to zakłócające albo przewoŜenia w pojeździe takiego urządzenia w stanie
wskazującym na gotowość jego uŜycia. Zmiana w art. 72 ust. 2 pkt 3 wprowadza moŜliwość
rejestrowania pojazdu nabywanego od SłuŜby Celnej pomimo braku dowodu rejestracyjnego takiego
pojazdu. Zmiana w art. 76 ust. 3 polega na uwzględnieniu w delegacji do wydania rozporządzenia
określającego, warunki i tryb rejestracji oraz wzory dowodu rejestracyjnego i tablic rejestracyjnych
pojazdów Biura Ochrony Rządu, Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Centralnego Biura Antykorupcyjnego, StraŜy Granicznej, kontroli skarbowej i SłuŜby Celnej, a takŜe
jednostki organizacyjne właściwe w tych sprawach konieczności współdziałania Ministra właściwego
do spraw wewnętrznych z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych. Zmiana w art. 76
ust. 4 jest związana z przyznaniem SłuŜbie Celnej uprawnień do prowadzenia czynności operacyjno –
rozpoznawczych. Ta sama przyczyna uzasadnia zmiany dokonane w art. 86.
Zmiana dokonana w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe wynika ze zmiany dokonanej w
art. 77 projektu przyznającej organom słuŜby Celnej uprawnienie do Ŝądania informacji objętych
tajemnicą bankową w związku toczącym się postępowaniem przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.
Zmiany zaproponowane w ustawie o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji, StraŜy
Granicznej, SłuŜby Celnej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej StraŜy PoŜarnej, SłuŜby Więziennej i
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu polegają na dopisaniu SłuŜby Celnej i
funkcjonariuszy celnych do katalogu osób, których odpowiedzialności dotyczy zmieniana ustawa.
Zmiana ta zrównuje SłuŜbę Celną z innymi słuŜbami mundurowymi.
Zmiana dokonywana w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r o ochronie danych osobowych związana jest
z przyznaniem organom SłuŜby Celnej uprawnień do prowadzenia czynności operacyjno
rozpoznawczych . RównieŜ zmiany dokonane w ustawie z dnia 22 stycznia o ochronie informacji
niejawnych związane są z kwestią uregulowania moŜliwości udostępniania zgromadzonych przez
70
SłuŜbę Celną w ramach prowadzonych przez nią czynności operacyjno rozpoznawczych. Zmiany
wprowadzane wynikają z przyznania części funkcjonariuszy celnych uprawnienia do posiadania brani
palnej.
Projektowane zmiany w ustawie z dnia 24 maja 2000 o Krajowym Rejestrze Karnym dotyczą
moŜliwości uzyskiwania danych zgromadzonych w tym rejestrze względu na realizacje zadań
ustawowych.
Regulacje wprowadzające zmiany do ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych jest spowodowana
przyznaniem SłuŜbie Celnej uprawnień do prowadzenia czynności – operacyjno – rozpoznawczych co
implikuje konieczność wydawania aktów normatywnych o charakterze niejawnym..
Zmiana ustawy z dnia 26 października 2000r o giełdach towarowych jest konsekwencją wprowadzenia
w projekcie ustawy regulacji art.77.
Zmiana ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzenia do obrotu finansowego wartości majątkowych
pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowania
terroryzmu polega na zastąpieniu ministra właściwego do spraw finansów publicznych jako organu
zobowiązanego do wykonywania kontroli w zakresie wskazanym w tej ustawie naczelnikiem urzędu
celnego. Zmiana ta jest spowodowana przekazaniem kompetencji kontrolnych naleŜących do Ministra
Finansów organom administracji celnej.
Nowelizacja ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne jest podyktowana wprowadzeniem w
projekcie ustawy regulacji art.41 wprowadzającego podstawę ustawową do zatrzymywania statków
przez jednostki pływające SłuŜby Celnej .i dotyczy zwolnienia tych jednostek z uiszczania opłat za
korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych oraz urządzeń wodnych stanowiących własność Skarbu
Państwa, usytuowanych na śródlądowych wodach powierzchniowych.
Zmiana zaproponowana w ustawie o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu
równieŜ wynika z wprowadzenia w rozdziale „Przebieg słuŜby” moŜliwości prawnej przeniesienia
funkcjonariusza Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu do SłuŜby Celnej.
Przyjęcie tego rozwiązania w przepisach szczegółowych powinno skutkować równieŜ stworzeniem
moŜliwości dla funkcjonariuszy celnych do przejścia w słuŜbie w Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu. Zmiany art. 77 proponowanej ustawy, poprzez dopisanie do
katalogu równieŜ funkcjonariuszy celnych, stwarzają takŜe moŜliwość dla funkcjonariuszy celnych.
PoniewaŜ, jak wcześniej w uzasadnieniu podniesiono, przedmiotowy projekt tworzy w SłuŜbie Celnej
71
korpusy i nowe stopnie słuŜbowe, zasadne jest równieŜ określenie zasad mianowania na stopnie
słuŜbowe. Zgodnie z propozycją, przy przyjmowaniu do słuŜby osoby posiadającej stopień
podkomisarza celnego SłuŜby Celnej mianuje się na stopień podporucznika właściwej Agencji.
Zmiana ustawy z dnia 21 czerwca 2002r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do uŜytku
cywilnego związana jest z wprowadzeniem do projekty ustawy uprawnienia do posiadania przez
funkcjonariuszy celnych broni palnej.
Nowelizacja ustawy z dnia 12 czerwca 2003 – Prawo pocztowe wynika z przyznania SłuŜbie celnej
uprawnień do prowadzenia czynności operacyjno- rozpoznawczych oraz zadań w ramach których
SłuŜba będzie je – realizować – ochrona interesu finansowego Wspólnoty Europejskiej i państwa.
Zmiany wprowadzane w ustawie z dnia 19 lutego 2004 . o rybołówstwie wynika z wprowadzeniem w
projekcie ustawy regulacji art.41 wprowadzającego podstawę ustawową do zatrzymywania statków
przez jednostki pływające SłuŜby Celnej i dotyczy zapewnienia współdziałania SłuŜby celnej z
inspektorami rybołówstwa morskiego
Propozycje zmian w ustawie o funduszach inwestycyjnych wynikają z wprowadzenia w projekcie
ustawy regulacji art.. 77. Zmiany w ustawie z dnia 16 lipca 2004r prawo telekomunikacyjne wynikają
z faktu przyznania SłuŜbie Celnej uprawnień do prowadzenia czynności operacyjno –
rozpoznawczych.
Zmiany wprowadzone w ustawie z dnia 29 lipca 2005r o obrocie instrumentami finansowymi są
konsekwencja wprowadzenia w projekcie ustawy regulacji art.. 77.
Rozdział 15
Przepisy przejściowe i końcowe
Przepisy przejściowe ustawy przewidują płynną i transparentną zmianę dotychczasowych stosunków
słuŜbowych funkcjonariuszy celnych w stosunki kreowane niniejszą ustawą, stanowiąc w, Ŝe z dniem
jej wejścia w Ŝycie funkcjonariusze pełniący słuŜbę na podstawie przepisów ustawy uchylanej , stają
się funkcjonariuszami w rozumieniu niniejszej ustawy. Nowe warunki słuŜby, w tym stopnie
słuŜbowe, stanowiska i uposaŜenie będą określane, od dnia 1 kwietnia 2009 r., w myśl przepisów
niniejszej ustawy i jej aktów wykonawczych. Ustawodawca gwarantuje jednak dotychczasową
wysokości płac, zastrzegając, Ŝe jeŜeli ustalone na mocy nowych przepisów uposaŜenie
72
funkcjonariuszy, byłoby niŜsze od dotychczas przysługującego, funkcjonariusz zachowuje prawo do
dotychczasowego uposaŜenia do czas uzyskania wyŜszego uposaŜenia na zajmowanym stanowisku .
Ustawa nakłada obowiązek na kierowników urzędów, tj. dyrektorów izb celnych oraz Szefa SłuŜby
Celnej w ramach urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
przedstawienia członkom korpusu słuŜby cywilnej, wykonującym zadania kontrolne, przypisane
SłuŜbie Celnej, pisemnej propozycji pełnienia w niej słuŜby. Ustawodawca zastrzegł, iŜ propozycja ta
powinna określać miejsce słuŜby odpowiadające dotychczasowemu miejscu pracy, stanowisko
równorzędne do dotychczas zajmowanego, uposaŜenie nie niŜsze od dotychczas otrzymywanego .
Takie rozwiązanie ustawowe pozostaje konsekwencją stworzenia katalogu zadań z obszaru kontroli i
bezpieczeństwa wymiany towarowej,
których wykonywanie zostało zastrzeŜone wyłącznie dla
funkcjonariuszy celnych, a więc związanych z nadawaniem towarom przeznaczenia celnego,
rozpoznawaniem, wykrywaniem, zapobieganiem i zwalczaniem przestępstw i wykroczeń związanych
z naruszeniem przepisów dotyczących wprowadzania na terytorium RP oraz wyprowadzania z jej
terytorium towarów objętych ograniczeniami lub zakazami obrotu, określonych przestępstw
skarbowych i wykroczeń skarbowych oraz przestępstw i wykroczeń przeciwko takim dobrom, jak
zdrowie, dobra kultury, własności intelektualna, przyroda, środowisko i innym ujawnionym przez
SłuŜbę Celną, ponadto zadań polegających na wykonywaniu kontroli w róŜnych obszarach,
współdziałaniu przy realizacji Wspólnej Polityki Rolnej, oraz zadań związanych z profilaktyką i
zwalczaniem określonych patologii w SłuŜbie.
Dotychczasowy stosunek pracy członka korpusu słuŜby cywilnej ulega przekształceniu w stosunek
słuŜby, jeŜeli propozycja zostanie przyjęta. W przeciwnej sytuacji - odmowy przyjęcia propozycji kierownik urzędu składa propozycję wykonywania pracy na stanowisku, na którym wykonywane są
zadania inne niŜ określone dla funkcjonariuszy celnych, w tym samym lub innym urzędzie. W
wypadku odmowy przyjęcia i tej propozycji stosunek pracy ulega rozwiązaniu, z zachowaniem
określonego terminu wypowiedzenia. Odpowiednie rozwiązanie zostało przewidziane takŜe dla osób
mających status funkcjonariusza wykonującym zadania inne niŜ kontrolne. Pisemną propozycję pracy
takim osobom moŜe złoŜyć kierownik urzędu, a propozycja ta powinna określać miejsce pracy
odpowiadające dotychczasowemu miejscu słuŜby, stanowisko równorzędne do dotychczas
zajmowanego, wynagrodzenie nie niŜsze od dotychczas otrzymywanego. Dotychczasowy stosunek
słuŜby funkcjonariusza, który przyjął propozycję, przekształca się w stosunek pracy. W przypadku zaś
odmowy przyjęcia propozycji, w pierwszej kolejności,
propozycja słuŜby, tj. na stanowisku,
funkcjonariuszowi składana jest inna
na którym wykonywane są zadania nie przewidziane dla
funkcjonariuszy celnych w tym samym lub innym urzędzie. W wypadku odmowy przyjęcia i tej
propozycji, funkcjonariusza zwalnia się ze słuŜby, z zachowaniem określonych terminów
wypowiedzenia.
Tak określony proces kształtowania nowych warunków pracy/słuŜby daje gwarancję zatrudnienia
wszystkim osobom tworzącym dotychczas korpus SłuŜby Celnej. Samo zaś przekształcenie stosunku
73
pracy w stosunek słuŜbowy czy odwrotnie, skonstruowane zostało w oparciu o prawo wyboru, tj.
przyjęcia albo odmowy propozycji nowych warunków, z zachowaniem uprawnienia do otrzymania
nowej propozycji.
Ustawa określa równieŜ, który z funkcjonariuszy wejdą do korpusu oficerów, precyzując w tym
zakresie równieŜ kwestę obowiązku ukończenia przeszkolenia specjalistycznego jakie powinni przejść
osoby z korpusu oficerów.
W przepisach przejściowych uregulowano sposób prowadzenia i kończenia postępowań dotyczących
naboru do SłuŜby Celnej, wszczętych na podstawie dotychczasowych przepisów i niezakończonych do
dnia wejścia w Ŝycie niniejszej ustawy, słuŜby przygotowawczej wszczętej na podstawie
dotychczasowych przepisów i niezakończonej do dnia wejścia w Ŝycie niniejszej ustawy postępowań
dyscyplinarnych, wszczętych przed dniem wejścia w Ŝycie niniejszej ustawy oraz kar dyscyplinarnych
w nim orzeczonych bądź wykonywanych oraz do postępowań, w spraw ze stosunku słuŜbowego
wszczętych przed dniem wejścia w Ŝycie niniejszej ustawy .
Regulacje przejściowe przewidziano równieŜ dla przeprowadzania przez organy SłuŜby Celnej
czynności urzędowego sprawdzenia.
Niniejsza ustawa precyzuje równieŜ rozumienie zwrotów „kontrola celna” lub „szczególny nadzór
podatkowy”, przez co w nowej ustawie rozumie się to odpowiednia kontrole, o której mowa art. 24
ust. 1 pkt 1 lub art. 24 ust. 1 pkt 2 – 4.
W przepisach przejściowych określono zasady wykonywania kontroli rozpoczętych przed dniem
wejścia w Ŝycie niniejszej ustawy. Kontrole wykonywane na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1999r.
o SłuŜbie Celnej (Dz. U. z 200r. Nr 156, poz. 1641, z póŜn. zm.), które zostały rozpoczęte przed
dniem wejścia w Ŝycie niniejszej ustawy są prowadzone na zasadach uchylanej ustawy.
Przepisy przejściowe regulują takŜe kwestię, realizacji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia
19 października 2004 r. sygn. akt K 1/04. W wyroku tym Trybunał wskazał, badając konstytucyjność
obecnie nieistniejących art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy, Ŝe logiczną konsekwencją definitywnego
stwierdzenia nieistnienia podstaw do zwolnienia ze słuŜby powinno być przywrócenie do niej na
jasnych i czytelnych zasadach. Przepisy prawne określające zasady przywrócenia do słuŜby winny
łagodzić konsekwencje rygoryzmu unormowań dotyczących zwolnienia ze słuŜby w odniesieniu do
osób, które zostały bezzasadnie oskarŜone o popełnienie czynu zabronionego pod groźbą kary albo
aresztowane.
W opinii Trybunału, przywrócenie do słuŜby na wniosek funkcjonariusza celnego musi być
odczytywane zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu i nie moŜe być traktowane jako ponowne
powołanie do słuŜby. Przywrócenie do słuŜby oznacza przywrócenie ciągłości stosunku słuŜbowego
funkcjonariusza ze wszystkimi tego konsekwencjami, w tym teŜ dotyczącymi zrekompensowania i
restytucji skutków zwolnienia. Nie przesądza to moŜliwości występowania z dalej idącymi
roszczeniami w przypadkach oczywiście bezzasadnego wniesienia aktu oskarŜenia lub tymczasowego
74
aresztowania (tj. w przypadkach wyraźnego naduŜycia władzy), a w konsekwencji – i zwolnienia ze
słuŜby.
W tym wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, Ŝe zmieniony przez nowelę z 23 kwietnia 2003 r.
stan prawny (obecnie juŜ nieobowiązujący) nie pozwalał na pełną restytucję stanu sprzed zwolnienia
w przypadku nieudowodnienia popełnienia zarzucanego czynu albo zmiany decyzji w sprawie
stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. W związku z tym, ze
względu na to, Ŝe mogą istnieć róŜne podstawy umorzenia postępowania, uzasadnione jest
wprowadzenie regulacji na tyle pojemnej i szczegółowej, aby obejmowała ona wszystkie moŜliwe w
praktyce stany faktyczne i dostosowała do nich rozwiązania prawne w zakresie przywrócenia
funkcjonariusza celnego do słuŜby.
Propozycja zawarta przywrócenia funkcjonariuszy celnych zwolnionych ze słuŜby w trbie art. 25 ust.
1 pkt 8a i 8b ustawy była oczekiwana przez środowisko celnicze i postulowana wielokrotnie przez
organizacje związkowe. W projekcie uznano, Ŝe w stosunku do funkcjonariusza zwolnionego , po
zgłoszeniu się do słuŜby, kierownik urzędu wyznacza funkcjonariuszowi stanowisko, uposaŜenie,
miejsce pełnienia słuŜby oraz termin podjęcia słuŜby. Prawo do uposaŜenia, co do zasady, powstaje z
dniem podjęcia słuŜby, chyba, Ŝe po zgłoszeniu się do słuŜby zaistniały okoliczności
usprawiedliwiające niepodjęcie tej słuŜby. PoniewaŜ w takich wypadkach zwolnienie nastąpiło bez
winy funkcjonariusza, po przywróceniu do słuŜby funkcjonariuszowi przysługuje - za okres
pozostawania poza słuŜbą - świadczenie pienięŜne równe uposaŜeniu na stanowisku zajmowanym
przed zwolnieniem, nie więcej jednak niŜ za okres 6 miesięcy i nie mniej niŜ za 1 miesiąc.
Świadczenie pienięŜne wypłaca się w terminie 14 dni od dnia złoŜenia przez funkcjonariusza
pisemnego wniosku w tej sprawie wraz z dokumentem potwierdzającym fakt przywrócenia do słuŜby.
Z tych samych powodów naleŜy uznać, ze okres, za który funkcjonariuszowi przysługuje świadczenie
pienięŜne, wlicza się do okresu słuŜby od którego zaleŜą uprawnienia i świadczenia naleŜne
funkcjonariuszom celnym. Okresu pozostawania poza słuŜbą, za który funkcjonariuszowi nie
przysługuje świadczenie pienięŜne, nie uwaŜa się za przerwę w słuŜbie w zakresie uprawnień
uzaleŜnionych od nieprzerwanego jej biegu.
Przepisy przejściowe zastrzegając moc obowiązywania aktów wykonawczych wydanych na podstawie
ustawy uchylanej, do czasu wejścia w Ŝycie nowych przepisów wykonawczych wydanych na
podstawie niniejszej ustawy, nie dłuŜej jednak niŜ przez rok od dnia wejścia w Ŝycie ustawy. Takie
zastrzeŜenie umoŜliwia rozłoŜenie w czasie działań prawotwórczych kompetentnych organów.
Ocena skutków regulacji
1. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje akt normatywny
75
W zakresie projektowanych zmian w obszarach kontroli przeprowadzanych przez SłuŜbę Celną
projekt oddziałuje w szczególności na podmioty dokonujące międzynarodowego obrotu towarowego,
podmioty będące podatnikami podatku akcyzowego oraz podmioty urządzające i prowadzące gry i
zakłady wzajemne. W zakresie uregulowań pragmatyki słuŜbowej projekt oddziałuje na
funkcjonariuszy i pracowników SłuŜby Celnej.
2. Wynik prowadzonych konsultacji:
Projekt został przedstawiony do zaopiniowania Radzie Celno - Akcyzowej. Zostanie takŜe
przedłoŜony do konsultacji związkom zawodowym.
Projekt zostanie umieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej
Ministerstwa Finansów (www.mofnet.gov.pl), celem ewentualnego zgłoszenia zainteresowania
pracami nad projektem, w trybie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414)
3. Wpływ aktu normatywnego na:
a) sektor finansów publicznych, w tym budŜet państwa
Mając na uwadze projektowane zmiany zakłada się, iŜ wpłyną one pozytywnie na sektor finansów
publicznych, poprzez usprawnienie mechanizmów kontroli. Na budŜetu państwa wpłyną w
szczególności te rozwiązania, które dotyczą wdroŜenia jednolitego trybu dla wszystkich kontroli
prowadzonych przez SłuŜbę Celną, chociaŜ skala tego oddziaływania jest trudna do oszacowania.
Proponowane rozwiązania, tj. kompleksowe objęcie poszczególnych obszarów zakresem działania
administracji celnej czy uproszczenie procedury kontrolnej, mają na celu zwiększenie zakresu
posiadanych oraz wymienianych informacji i doświadczeń funkcjonariuszy, co z kolei wpłynie na
zwiększenie skuteczności kontroli. Jednocześnie projektowane zmiany organizacyjne umoŜliwią
osiągnięcie większej wydajności kontroli bez skutku w postaci obciąŜenia budŜetu państwa z tego
tytułu. Korzyści dla sektora finansów publicznych mogą być równieŜ udziałem rozszerzanej na całą
działalność SłuŜby Celnej analizy ryzyka, która w sposób istotny przyczyni się do właściwego
ukierunkowania prowadzonych kontroli. Nie bez znaczenia dla budŜetu państwa będzie równieŜ
zwiększenie uprawnień SłuŜby Celnej, dzięki czemu wykonywane kontrole będą efektywne i
kompleksowe.
Na realizację zmian w obszarze kontroli celnej zakłada się w 2009 r. dodatkowe wydatki,
w szczególności na wyposaŜenie SłuŜby Celnej w broń osobistą, które szacuje się na kwotę 5 000 tys.
zł, a na fundusz operacyjny niezbędna jest kwota 1 280 tys. zł.
76
TakŜe wprowadzenie nowych, transparentnych zasad organizacji i funkcjonowania administracji
celnej ukierunkowane jest na wzrost efektywności i jakości działań SłuŜby Celnej, co niewątpliwie
skutkować będzie korzyściami, równieŜ finansowymi, dla budŜetu państwa. W związku z tym w
szczególności przewidziano rozwiązania mające na celu dostosowanie systemu szkoleń do nowych
potrzeb SłuŜby Celnej poprzez chociaŜby skrócenie z 3 do 2 lat słuŜby przygotowawczej oraz
moŜliwość zwolnienia z obowiązku jej odbywania, osób które z racji posiadanych umiejętności i
wiedzy albo z powodów określonych w przepisach odrębnych, są niezbędne w SłuŜbie Celnej. Biorąc
pod uwagę, Ŝe istotny odsetek funkcjonariuszy pozostaje w słuŜbie przygotowawczej i Ŝe część osób
zostanie w ogóle zwolniona z jej odbywania, przyjąć naleŜy, Ŝe przyniesie to oszczędności dla budŜetu
państwa.
Zmiany w zakresie organizacji i funkcjonowania administracji celnej wygenerują jednocześnie pewne
wydatki. Objęcie systemem dodatków funkcjonariuszy realizujących szczególnie istotne zadania z
punktu widzenia SłuŜby Celnej, m.in. funkcjonariuszy pełniących słuŜbę w oddziałach celnych
granicznych, komórkach zwalczania przestępczości, egzekucji oraz wprowadzenie dodatków
funkcyjnych dla osób pełniących funkcje kierownicze, skutkować będzie w 2009 r. dodatkowymi
kosztami: w przypadku dodatków motywacyjnych, tzw. „zadaniowych” o szacunkowej wysokości
15 366 tys. zł, a dodatków funkcyjnych o szacunkowej wysokości 18 220 tys. zł.
Przyznanie funkcjonariuszom celnym określonych uprawnień, stanowiących element motywacji do
pozostania w szeregach SłuŜby Celnej, wiąŜe się z poniesieniem pewnych kosztów. I tak,
wprowadzenie zasiłku na zagospodarowanie dla funkcjonariuszy celnych kończących etap słuŜby
przygotowawczej, zrodzi szacunkowy koszt, w skali roku w kwocie 1 800 tys. zł przy załoŜeniu, Ŝe
600 funkcjonariuszy zakończy słuŜbę przygotowawczą. Prawo do nieodpłatnego wyŜywienia lub
równowaŜnika pienięŜnego w zamian za wyŜywienie dla funkcjonariuszy w czasie wykonywania
zadań słuŜbowych, choć nie jest to nowe uprawnienie, a jedynie niniejszą ustawą nadaje mu się rangę
ustawową, spowoduje w 2009 r. szacunkowy koszt w kwocie 550 tys. zł. Prawo do zwrotu kosztów
dojazdu do miejsca pełnienia słuŜby w komórkach organizacyjnych usytuowanych na zewnętrznej
granicy Unii Europejskiej, jeŜeli funkcjonariusz i członkowie jego rodziny nie zamieszkują lub nie
posiadają lokalu mieszkalnego w miejscu pełnienia słuŜby lub miejscowości pobliskiej, wygeneruje w
2009 r. szacunkowe koszty w kwocie 3 223 tys. zł, z uwzględnieniem realizacji uprawnienia przez 575
funkcjonariuszy. Wypłata uposaŜenia za przedłuŜony czas słuŜby (prawo wyboru sposobu odbioru
„godzin nadliczbowych”, tj. czasu wolnego od słuŜby w tym samym wymiarze lub uposaŜenia za
przedłuŜony czas słuŜby, naleŜy do funkcjonariusza) szacowana jest w 2009 r. na kwotę 24 174 tys. zł,
przy załoŜeniu wypłaty uposaŜenia dla 20% funkcjonariuszy. Z kolei zmodyfikowanie sposobu
określania wysokości dodatku za wieloletnią słuŜbę, związane z obniŜeniem dolnego progu naliczania
dodatku z 5 do 2 lat oraz górnego z 20 lat do 30 lat (25%), upodobniające rozwiązania w SłuŜbie
Celnej do funkcjonujących w innych słuŜbach mundurowych, szacuje się na kwotę 12 366 tys. zł
77
w skali roku, przy załoŜeniu średniego wynagrodzenia na poziomie 3500 zł. Ponadto zwiększenie
ochrony prawnej funkcjonariuszy celnych, poprzez zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną w
sytuacji, gdy postępowanie karne zostanie wszczęte przeciwko niemu o przestępstwo popełnione w
związku z wykonywaniem czynności słuŜbowych, a następnie zostanie zakończone prawomocnym
orzeczeniem o umorzeniu wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia
przestępstwa albo wyrokiem uniewinniającym, zrodzi szacunkowy koszt w latach 2009 – 2013
w kwocie 909 tys. zł przy załoŜeniu zakończenia 50% spraw „uniewinnieniem”, w tym w 2009 roku
210 tys. zł.
Ustawa statuuje równieŜ restytucję praw osób zwolnionych ze słuŜby na postawie art. 25 ust. 1 pkt 8a
i 8b ustawy o SłuŜbie Celnej, co stanowi kontynuację nowelizacji ustawy o SłuŜbie Celnej,
eliminującej z niej art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b. Związana z nią wypłata uposaŜenia funkcjonariuszom
celnym przywróconym do słuŜby, szacowana jest w całości na kwotę 5 300 tys. zł w latach 2009 2013,
przy
załoŜeniu
zakończenia
50%
spraw
jeszcze
nie
rozstrzygniętych
wyrokiem
uniewinniającym. Na rok 2009 szacowana jest kwota 1 200 tys. zł.
b) na rynek pracy
Przedstawione zmiany rozwiązań prawnych w projekcie ustawy powinny wpłynąć na zmniejszenie
fluktuacji kadr w SłuŜbie Celnej. Ponadto, pomimo zwiększenia obszarów kontroli wykonywanych
przez SłuŜbę Celną, ze względu na dokonanie zmian instytucjonalnych, nie przewiduje się potrzeby
dodatkowego zatrudnienia.
W pozostałym zakresie nie zakłada się zasadniczego wpływu projektu na rynek pracy.
c) konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym funkcjonowanie przedsiębiorstw
Objęcie kontrolą wykonywaną przez SłuŜbę Celną podmiotów dotychczas nią nieobjętych moŜe
spowodować w początkowym okresie nałoŜenie na podmioty dodatkowych obowiązków związanych
z wdroŜeniem nowych rozwiązań wobec tych podmiotów, jednakŜe w dłuŜszym okresie zmiany te
przyczynią się, przy zastosowaniu analizy ryzyka w SłuŜbie Celnej, zwiększeniu konkurencyjności
podmiotów na skutek eliminacji z rynku podmiotów podejmujących działalność wbrew warunkom i
formom określonym przepisami prawa.
Zwiększenie, dzięki licznym rozwiązaniom projektu, stabilności warunków prowadzenia działalności,
umoŜliwi podmiotom gospodarczym bardziej racjonalne planowanie działań gospodarczych.
d) sytuację i rozwój regionalny
Wejście w Ŝycie ustawy nie będzie miało wpływu na sytuację i rozwój regionów.
78
4. Wskazanie źródeł finansowania
Projektowane zmiany spowodują dodatkowe skutki finansowe dla budŜetu państwa. Część kosztów, tj.
dodatki funkcyjne i nowe dodatki związane z miejscem pełnienia słuŜby, dodatki za wieloletnią
słuŜbę, uposaŜenie za przedłuŜony czas słuŜby, a takŜe wyposaŜenie funkcjonariuszy celnych w broń
osobistą oraz utworzenie funduszu operacyjnego, zostanie sfinansowana w ramach środków
przewidzianych w projekcie ustawy o ustanowieniu "Programu modernizacji SłuŜby Celnej w latach
2009-2011".
Koszty związane z nieodpłatnym wyŜywieniem lub przyznaniem równowaŜnika za to wyŜywienie
zostanie sfinansowana w ramach środków przewidzianych na finansowanie izb celnych, przy
załoŜeniu, Ŝe środki przeznaczone na finansowanie bieŜących wydatków pozapłacowych tych
jednostek w 2009 r. będą na poziomie nie niŜszym niŜ w roku 2008. Koszty związane z przyznaniem
prawa do jednorazowych świadczeń na zagospodarowanie, koszty dojazdy do miejsca pełnienia słuŜby
na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej, zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną oraz koszty
restytucji praw osób zwolnionych ze słuŜby, wymagają przeznaczenia dodatkowych środków w
budŜecie państwa na 2009 rok w kwocie 6.433 tys. zł.
5. Ocena zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej:
Projektowane zmiany nie mają zasadniczego wpływu na prawo UE
79