Program ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego

Transkrypt

Załącznik nr 1
do uchwały nr X/78/04
Rady Powiatu w Chełmie
z dnia 14 kwietnia 2004 r.
Program ochrony środowiska dla powiatu
chełmskiego
Chełm, 2004
Spis treści:
1. Wprowadzenie........................................................................................................................ 4
2. Cele i zakres programu........................................................................................................... 4
3. Metodyka opracowania programu i główne uwarunkowania Programu ochrony środowiska
.................................................................................................................................................... 5
4. Charakterystyka powiatu chełmskiego................................................................................... 7
4.1. Informacje ogólne ........................................................................................................... 7
4.1.1. Zarys historii ............................................................................................................ 7
4.2. Położenie geograficzne i administracyjne....................................................................... 8
4.3. Warunki klimatyczne ...................................................................................................... 8
4.4. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia.................................................................. 9
4.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego powiatu..................................................... 12
4.6. Demografia powiatu i procesy społeczne...................................................................... 18
4.7. Sytuacja gospodarcza .................................................................................................... 20
4.8. Rolnictwo ...................................................................................................................... 21
4.9. Infrastruktura techniczno - inżynieryjna powiatu ......................................................... 22
5. Założenia wyjściowe programu ........................................................................................... 28
5.1. Uwarunkowania zewnętrzne opracowania Programu Ochrony Środowiska dla powiatu
chełmskiego.......................................................................................................................... 28
5.1.1. Polityka ekologiczna państwa ................................................................................ 28
5.1.2. Integracja z Unią Europejską ................................................................................. 29
5.1.3. Polityka i strategia województwa lubelskiego ....................................................... 30
5.1.4. Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego .................................. 31
5.1.6. Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska ................................. 31
5.2. Uwarunkowania wewnętrzne wynikające z istniejących dokumentów i opracowań dla
powiatu chełmskiego............................................................................................................ 32
6. Założenia ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego do 2015 roku ............................. 33
6.1. Powiatowe limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu
środowiska............................................................................................................................ 33
6.2. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego..................... 34
6.3. Priorytety ekologiczne................................................................................................... 34
6.3.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym ................................................................. 35
6.3.2. Kryteria o charakterze środowiskowym................................................................. 35
6.3.3. Główne zagrożenia środowiska w powiecie chełmskim........................................ 35
6.3.4. Priorytety ekologiczne dla powiatu chełmskiego................................................... 35
7. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego............................................ 37
7.1. Jakość wód i stosunki wodne ........................................................................................ 37
7.1.1. Stan aktualny .......................................................................................................... 37
7.1.2. Program poprawy w dla pola: Jakość wód i stosunki wodne................................ 43
7.2. Powietrze atmosferyczne............................................................................................... 49
7.2.1. Stan aktualny .......................................................................................................... 49
7.2.2. Program poprawy dla pola: Powietrze atmosferyczne ........................................... 55
7.3. Hałas i wibracje............................................................................................................. 64
7.3.1. Stan aktualny .......................................................................................................... 64
7.3.2. Program poprawy dla pola: hałas i wibracje .......................................................... 66
7.4. Promieniowanie elektromagnetyczne ........................................................................... 71
7.4.1. Stan aktualny .......................................................................................................... 71
7.4.2. Program poprawy dla pola: Promieniowanie elektromagnetyczne........................ 73
7.5. Potencjalne zagrożenie środowiska............................................................................... 76
2
7.5.1. Stan aktualny .......................................................................................................... 76
7.5.2. Program poprawy dla pola: Poważne awarie i zagrożenia naturalne..................... 78
8. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody .......... 80
8.1. Ochrona przyrody i krajobrazu ..................................................................................... 80
8.1.1. Lasy ........................................................................................................................ 80
8.1.2. Program poprawy dla pola: Lasy ........................................................................... 82
8.1.2. Ochrona przyrody i krajobrazu .............................................................................. 84
8.1.3. Program poprawy dla pola: Ochrona przyrody i krajobrazu.................................. 89
8.2. Gleby ............................................................................................................................. 90
8.2.1. Stan aktualny .......................................................................................................... 90
8.2.2. Program poprawy dla pola: Gleby ............................................................................... 92
8.3. Powierzchnia terenu .................................................................................................. 94
8.3.1. Budowa geologiczna .................................................................................................. 94
8.3.2. Surowce mineralne................................................................................................. 95
8.3.3. Przekształcenia powierzchni ziemi ........................................................................ 99
8.3.3. Program poprawy w polu: Ochrona zasobów kopalin ......................................... 118
9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii ............................ 119
9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych ....... 119
9.2. Zmniejszenie zużycia energii ...................................................................................... 120
9.4. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji ..................................... 122
10. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych.......................................... 123
10.1. Zagadnienia ochrony środowiska w ujęciu sektorowym .......................................... 123
10.1.1. Rolnictwo ........................................................................................................... 123
10.1.3. Transport ............................................................................................................ 124
10.1.4. Gospodarka komunalna i budownictwo............................................................. 124
10.1.5. Rekreacja i turystyka .......................................................................................... 125
10.1.7. Ochrona zdrowia ................................................................................................ 125
10.1.8. Handel ................................................................................................................ 126
10.1.9. Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska .......................................... 126
11. Edukacja ekologiczna....................................................................................................... 126
11.1. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) ................................................................ 126
11.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna........................................................................... 127
12. Aspekty finansowe realizacji programu........................................................................... 132
13. Zarządzanie ochroną środowiska w powiecie.................................................................. 137
13.1. Instrumenty zarządzania środowiskiem .................................................................... 137
13.2. Zarządzanie programem ochrony środowiska........................................................... 139
14. Monitoring programu i środowiska.................................................................................. 141
15. Analiza możliwych do zastosowań rozwiązań w oparciu o ocenę infrastruktury powiatu,
organizacją wewnętrzną i zarządzanie ochroną środowiska w powiecie oraz sytuację
finansową. .............................................................................................................................. 144
3
1. Wprowadzenie
Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały znaczną
degradację środowiska naturalnego – zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów,
wyczerpywanie się zasobów surowcowych, ginięcie gatunków zwierząt i roślin, a także pogorszenie
stanu zdrowia ludności na terenach przeobrażonych na niespotykaną dotychczas skalę. Dodatkowo,
w Polsce do lat 90-tych XX wieku środowisko uważane było za źródło surowców i rezerwuar
odpadów i zanieczyszczeń. Obecnie sytuacja ta uległa zmianie - przyjmuje się, że jednym
z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia
2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się
zasadą zrównoważonego rozwoju.
Zrównoważony rozwój oznacza prowadzenie szerokiej działalności gospodarczej i społecznej
przy jednoczesnym niedopuszczeniu do dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz na
podejmowaniu działań zmierzających do restytucji zniszczonych elementów środowiska. Istota
rozwoju zrównoważonego polega na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez
ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju.
Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które
poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Powiaty należą do władz
publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony
środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się
przyszłe członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi. Trudnym zadaniem,
czekającym powiat jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie ochrony
środowiska.
Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede
wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania
i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być
prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej
analizy sytuacji dla danego rejonu. Sporządzenie takiego programu jest obowiązkiem, zgodnie art. 17
ust.1 ustawy Prawo ochrony środowiska, który stanowi, że zarząd powiatu opracowuje program
ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa.
2. Cele i zakres programu
Program ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego na lata 2004 – 2015 jest dokumentem
planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej powiatu chełmskiego
i określającym wynikające z niej działania. Program obejmuje horyzont czasowy lat 2004
– 2015, z podziałem na okresy: krótkoterminowy w latach 2004 – 2007, średnioterminowy w latach
2008 – 11 oraz długoterminowej na lata 2012 – 2015.
Program ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego na lata 2004 – 2015 przedstawia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ogólną charakterystykę i ocenę zasobów oraz walorów środowiska przyrodniczego powiatu
Stan i tendencje przeobrażeń środowiska przyrodniczego powiatu
Podstawowe źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego powiatu
Ograniczenia i szanse rozwoju powiatu wynikające ze stanu i przeobrażeń środowiska łącznie z
rankingiem ograniczeń ekologicznych
Dotychczasową realizację zadań w zakresie ochrony środowiska na następne lata w perspektywie
krótko, średnio i długookresowej
Zadania powiatu w zakresie ochrony środowiska
Zestawienie kosztów realizacji programu i dokonanie oceny źródeł finansowania programu
Harmonogram realizacji programu
4
9. Metody kontroli, monitorowania skutków realizacji programu i oceny realizacji zamierzonych
celów
Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych
jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy
jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane
w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska.
Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako:
- główny instrument strategicznego zarządzania powiatem w zakresie ochrony środowiska,
- dokument koordynujący poszczególne działania związane z ochroną środowiska,
- podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami
administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi,
- pomoc w wyborze decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje,
- instrument do działań edukacyjnych, informacyjnych i promocyjnych powiatu,
- przesłanka konstruowania budżetu powiatowego na poszczególne lata,
- układ odniesienia zawierający wytyczne dla innych podmiotów polityki ekologicznej,
- podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej.
Ponadto, cele i działania proponowane w Programie ochrony środowiska posłużą do
tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa powiatu chełmskiego, które służyć
będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w Programie
powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów
środowiska naturalnego na terenie powiatu.
Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w powiecie chełmskim będzie miało
charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania „kroczącego”,
polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych
i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach.
3. Metodyka opracowania programu i główne uwarunkowania Programu ochrony
środowiska
Jako punkt odniesienia dla Programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska
oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2002 z uwzględnieniem dostępnych
danych za okres 2003 roku.
Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla
planowania strategicznego, polegającej na:
1. Określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego w powiecie chełmskim, zawierającej
charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu
i wyszczególnieniem problemów;
2. Określeniu konstruktywnych działań zmierzających do poprawy w zakresie ochrony środowiska
poprzez przedstawienie celów strategicznych, celów długo- średnio- i krótkoterminowych oraz
kierunków działań wraz z opracowaniem programów operacyjnych dla poszczególnych
segmentów środowiska;
3. Przedstawieniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawnoinstytucjonalnych, źródeł finansowania, systemu zarządzania środowiskiem i Programem;
4. Określeniu zasad monitorowania efektów wdrażania Programu.
Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane ze Starostwa Powiatowego w
Chełmie, Urzędów Gmin z terenu powiatu chełmskiego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska w Lublinie oraz delegatury w Chełmie, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu
5
Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo –
badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura
fachowa.
Zgromadzone informacje zostały zweryfikowane poprzez ankietyzację, wywiady i sondaże.
Do podmiotów gospodarczych z terenu powiatu rozesłane zostały ankiety uwzględniające szeroką
problematykę ochrony środowiska, z których wnioski zostały uwzględnione w Programie.
Przeprowadzono również badania świadomości społecznej w zakresie zagadnień ochrony środowiska,
w tym gospodarki odpadami.
Koncepcja Programu oparta jest o zapisy następujących dokumentów:
§
Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania
w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw,
powiatów i gmin.
§
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 –
2010”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować:
1.
2.
3.
4.
cele średniookresowe do 2010 roku
zadania na lata 2003 – 2006
monitoring realizacji Programu
nakłady finansowe na wdrożenie Programu
Cele i zadania ujęte zostały w kilku blokach tematycznych, a mianowicie:
1. cele i zadania o charakterze systemowym,
2. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody,
3. zrównoważone wykorzystanie surowców,
4. jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne.
§
Program ochrony środowiska województwa lubelskiego. W dokumencie tym określono
długoterminową politykę ochrony środowiska dla województwa lubelskiego, przedstawiono cele
krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty
finansowe realizacji programu.
§
Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym,
które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony
środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W powiatowym programie powinny
być uwzględnione:
1. zadania własne powiatu (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą
finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących
w dyspozycji powiatu),
2. zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania
związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są
finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji
organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale
podległych bezpośrednio organom centralnym)
Ponadto uwzględnione zapisy zawarte w:
§
§
§
§
Krajowym planie gospodarki odpadami (2002 r.)
Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych,
aktach prawnych polskich i dyrektywach UE,
konwencjach i porozumieniach międzynarodowych podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę.
6
§
§
Strategii rozwoju województwa lubelskiego,
Planie gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego.
4. Charakterystyka powiatu chełmskiego
4.1. Informacje ogólne
4.1.1. Zarys historii
Powiat chełmski w obecnych granicach obejmuje obszar centralnej części historycznej
krainy, zwanej Ziemią Chełmską. Najstarsze ślady osadnictwa na tych terenach datowane są na późny
paleolit. W epoce neolitu i okresach późniejszych następuje nasilenie osadnictwa oraz jego
zróżnicowanie kulturowe, reprezentowane przez ludy kultur wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej,
pucharów lejkowatych, amfor kulistych i ceramiki sznurowej. Duże osady i ciałopalne cmentarzyska
kultury łużyckiej z epoki brązu odkryto na terasach Uherki i Garki, w Pokrówce, Żółtańcach
i uroczysku „Kąty”. W Leszczanach odkryto stanowiska kultur pomorskiej i grobów kloszowych.
Liczne znaleziska z okolic Chełma, Bieławina, Parypse i Rożdżałowa wiążą się z okresem epoki
żelaza i są typowe dla kultury przeworskiej.
We wczesnym średniowieczu Ziemia Chełmska znajdowała się na pograniczu
terytoriów zajmowanych przez wschodniosłowiańskie plemiona, włączone w X wieku do Rusi
Kijowskiej oraz zachodniosłowiańskie plemię Lędzian, włączone do państwa Mieszka I. Przez kilka
następnych stuleci trwały spory i walki o te ziemie, pomiędzy władcami Polski i Rusi. Włączenie
z końcem X wieku ziemi chełmskiej w skład Grodów Czerwieńskich przypadające na okres rozbicia
feudalnego i towarzyszącego mu ożywienia gospodarczego spowodowało przyspieszenie procesów
osadniczych. Po zawarciu w roku 1385 unii w Krewie, tereny rusko-litewskie stały się atrakcyjniejsze
dla polskiego możnowładztwa i kapitału mieszczańskiego, albowiem zmieniło się ich położenie
z peryferyjnego na centralne. Spowodowało to wzrost zaludnienia i postęp w zagospodarowaniu tych
ziem. Najintensywniejszy okres rozwoju osadnictwa na ziemi chełmskiej przypada na wiek XVI.
Następuje kolonizacja wewnętrzna, powstają wsie na tzw. „surowym korzeniu”. Rozpoczęło się w tym
czasie przechodzenie od gospodarki czynszowej do folwarcznej.
Miasta powstawały przy nowych szlakach handlowych. Chełm założony w latach
1236-38 przez Daniela Romanowicza, władcę Księstwa Halicko-Wołyńskiego, uzyskał przywilej
lokacyjny od Jagiełły w roku 1392. Dorohusk wzmiankowany jest jako wieś w I połowie XIII wieku
a jako miasto w 1443 r. Dubienka założona została jako miasteczko w roku 1588. Sawin prawa
miejskie uzyskał pomiędzy 1490 a 1493 rokiem. Wojsławice otrzymały prawa miejskie około roku
1440. Pograniczny charakter tych ziem spowodował zróżnicowanie struktury etnicznej ludności; prócz
Rusinów zamieszkiwali je Polacy, Ormianie, Tatarzy i Żydzi. W późniejszych czasach ta mieszanka
etniczna, kulturowa, językowa i wyznaniowa wzbogaciła się o elementy ukraińskie i niemieckie.
Po III rozbiorze Polski ziemia chełmska dostała się pod zabór austriacki, po roku 1809
znalazła się w obrębie Księstwa Warszawskiego. W roku 1815, po Kongresie Wiedeńskim, jako część
Królestwa Polskiego weszła w skład Cesarstwa Rosyjskiego. W tym okresie wszystkie miasta prócz
Chełma utraciły prawa miejskie.
U schyłku XIX wieku dotarła na te tereny Kolej Nadwiślańska, łącząca Warszawę
z Kowlem i Brześciem Litewskim. Mimo tego nie nastąpił zdecydowany rozwój przemysłu. Większa
inwestycja przemysłowe przypada na okres międzywojenny, kiedy to w Rejowcu Fabrycznym
powstaje w roku 1925 cementownia, dając początek powstania jedynego miasta na obszarze powiatu
chełmskiego. Oprócz cementowni „REJOWIEC” S.A., działającej w oparciu o eksploatację
miejscowych surowców, na terenie powiatu ziemskiego chełmskiego brak jest większych zakładów
przemysłowych. W Dorohusku i okolicach oraz wzdłuż tras komunikacyjnych łączących Chełm
7
z przejściem granicznym w Dorohusku powstała infrastruktura do przeładunku, składowania i spedycji
towarów w ruchu międzynarodowym.
Obecnie główną gałęzią gospodarki w powiecie jest rolnictwo, stanowiące źródło utrzymania
dla około 80 % ludności. Użytki rolne stanowią ponad 71 % ogólnej powierzchni powiatu.
W pozostałych działach gospodarki narodowej pracuje około 7 % ogółu ludności.
Obszar powiatu chełmskiego, jako rejon typowo rolniczy, z dominującą wiejską zabudową,
słabo zurbanizowany i uprzemysłowiony, o gęstości zaludnienia wynoszącej 42 osób/km2, jest
w niewielkim stopniu poddany antropopresji. Poważniejsze zagrożenia dla środowiska naturalnego
wiążą się z niedostatecznie rozwiniętą gospodarką komunalną.
4.2. Położenie geograficzne i administracyjne
Powiat chełmski leży na wschodnich krańcach Polski, a jego wschodnia granica na rzece Bug
jest jednocześnie granicą państwową między Polską a Ukrainą. Obszar powiatu zawiera się między
23°02’15’’ a 23°57’00’’ długości geograficznej E i między 50°52’10’’ a 51°22’30’’ szerokości
geograficznej N, powierzchnia wynosi 1.779,6 km2.
Administracyjnie powiat chełmski należy do województwa lubelskiego, jego
powierzchnia stanowi 7,1 % ogólnej powierzchni województwa, co daje mu pod tym względem
3 lokatę wśród 20 powiatów ziemskich. Od wschodu graniczy z Ukrainą, od południa z powiatem
hrubieszowskim i zamojskim, od zachodu z łęczyńskim, świdnickim i krasnostawskim, a od północy
z włodawskim.
W skład powiatu wchodzi 14 gmin, w tym 13 gmin wiejskich. W powiecie jest 364
miejscowości wiejskich i jedno miasto - Rejowiec Fabryczny. Podział powiatu chełmskiego na
jednostki terytorialne przedstawia poniższa tabela 1.
Tabela 1. Podział powiatu chełmskiego na jednostki terytorialne
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Gmina
Rodzaj
Białopole
wiejska
Chełm
wiejska
Dorohusk
wiejska
Dubienka
wiejska
Kamień
wiejska
Leśniowice
wiejska
Rejowiec Fabryczny
miasto
Rejowiec Fabryczny
wiejska
Ruda-Huta
wiejska
Sawin
wiejska
Siedliszcze
wiejska
Wierzbica
wiejska
Wojsławice
wiejska
Żmudź
wiejska
Powiat chełmski ogółem
Powierzchnia
103,6 km2
221,8 km2
192,4 km2
96,3 km2
96,9 km2
117,9 km2
14,4 km 2
87,5 km 2
112,5 km2
190,2 km2
153,9 km2
146,4 km 2
110,2 km2
135,8 km2
1779,6 km2
Sołectwa
13
37
26
18
14
19
15
15
19
28
19
26
17
139
Miejscowości
17
51
36
23
20
24
1
15
25
32
39
28
25
27
365
Podział administracyjny i położenie powiatu chełmskiego przedstawia rys. 1.
4.3. Warunki klimatyczne
Zgodnie z podziałem rolniczo-klimatycznym Polski, obszar powiatu leży w obrębie dzielnicy
chełmskiej, gdzie średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,4° C, czas zalegania pokrywy
śnieżnej trwa 85 - 90 dni, a długość okresu wegetacyjnego waha się od 205 do 215 dni. Okres
występowania średniej dobowej temperatury powietrza powyżej 15° C trwa ponad 100 dni, a liczba
dni bez przymrozków wynosi średnio około 170 dni w roku.
8
Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi około 550 - 560 mm i jest niższa
od średniej krajowej. Około 40 % rocznych opadów przypada na miesiące letnie (czerwiec - sierpień)
a na okres wegetacyjny przypada 320 - 360 mm. Średnia wilgotność powietrza wynosi ponad 81 %.
Powiat chełmski zalicza się do regionów Polski o największym usłonecznieniu, dochodzącym
do 4,5 h/d. Przeważają wiatry południowo-zachodnie (16,4%), południowo-wschodnie (13,9%) oraz
zachodnie (12,9%). Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,8 m/s.
4.4. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia
Charakterystyczną cechą krajobrazu powiatu chełmskiego jest jego duże zróżnicowanie,
wynikające z położenia w obrębie dwu prowincji: Niżu Zachodnio-Rosyjskiego i Wyżyny
Małopolskiej. Według podziału fizyczno-geograficznego Kondrackiego, większość obszaru powiatu
należy do makroregionu Polesie Wołyńskie, tylko niewielka część na południowym zachodzie należy
do Wyżyny Lubelskiej.
Polesie Wołyńskie charakteryzuje się różnorodnością form krajobrazowych, typowych
zarówno dla północnych krajobrazów poleskich jak i południowych krajobrazów wyżynnych.
W obrębie Polesia Wołyńskiego wydzielono trzy mezoregiony: Obniżenie Dorohuckie na zachodzie,
Obniżenie Dubienki na wschodzie oraz Pagóry Chełmskie w centrum.
Obniżenie Dorohuckie jest płaską równiną leżącą w dolinie Wieprza, gdzie znaczne obszary
stanowią łąki. Podłoże geologiczne zbudowane jest z górnokredowych wapieni i margli, w których na
skutek procesów krasowych powstało wiele zagłębień, zwanych „wertebami”, wypełnionych torfem.
Obniżenie Dubienki, obejmujące wschodnią część obszaru powiatu chełmskiego, jest rozległą
równiną, gdzie na skutek procesów krasowych w kredowym podłożu wytworzyły się liczne, drobne
formy morfologiczne. Przeważają rozległe, płaskie zagłębienia terenu, wypełnione torfami, madami
i utworami piaszczystymi, porośnięte łąkami i lasami.
Pagóry Chełmskie zdecydowanie różnią się krajobrazowo od opisanych wyżej równin
Obniżenia Dorohuckiego i Obniżenia Dubienki. Są to wzniesienia zbudowane z górnokredowych skał
węglanowych, pokrytych „czapami” trzeciorzędowych piaskowców, które jako odporniejsze
na wietrzenie utworzyły ostańcowe pagóry, osiągające miejscami wysokość ponad 250 m n.p.m.
Obniżenia między ostańcami wypełniają piaski i zabagnienia.
Działy Grabowieckie, mezoregion Wyżyny Lubelskiej, jest najbardziej urozmaiconą
krajobrazowo częścią powiatu chełmskiego. Garb kredowy pokryty warstwą lessu, przecinają doliny
Wojsławki i jej dopływów, tworząc naprzemian wzniesienia, zwane grzędami oraz obniżenia, zwane
padołami. Padoły są efektem erozji pokrywy lessowej oraz miejscami podłoża kredowego. Boczne
dolinki i wąwozy tworzą urozmaiconą formę terenu o różnicy wysokości względnych do 100 m.
Grzędy osiągają maksymalną wysokość bezwzględną ponad 300 m n.p.m.
Tabela 2. Przynależność gmin powiatu chełmskiego do regionów geograficznych:
Makroregion
Polesie Wołyńskie
Gmina
Białopole
Obniżenie
Dorohuckie
-
Chełm
-
Dorohusk
-
Mezoregion
Obniżenie
Pagóry Chełmskie
Dubienki
mały fragment na
prawie cały
NW
obszar gminy
większość obszaru część północno
wschodnia
cały obszar
9
Wyżyna
Lubelska
Działy
Grabowieckie
SW fragment
-
Dubienka
Kamień
-
Leśniowice
-
Rejowiec
Fabryczny
Miasto Rejowiec
Fabryczny
Ruda Huta
Sawin
Siedliszcze
Wierzbica
Wojsławice
Żmudź
część zachodnia
wzdłuż granicy
na zachodzie
część północno
wschodnia
pozostały obszar
cały obszar
prawie cały
obszar
mały fragment na
NE
-
większość
obszaru
-
cały obszar
część północno
zachodnia
niewielki fragment
części zachodniej
-
cały obszar
część północna
część południowo
i fragment na SW
wschodnia
część południowo
wschodnia
przeważająca część
niewielki
fragment na E
niewielki
fragment na NE
fragment na SW
większość
obszaru
prawie cały
obszar
fragment na SW
Gmina Białopole
Rzeźba obszaru gminy jest średnio urozmaicona. Rzędne terenu wahają się w granicach od
151,9 m n.p.m. w zachodniej części (między Teresinem a Putnowicami Wielkimi), do 181,0 m n.p.m.
(w okolicach Grobelek). Deniwelacje terenu osiągają wartości od 10 do 20 m, jedynie w NW części
sięgają 40 - 50 m.
Gmina Chełm
Rzeźba powierzchni terenu gminy jest dosyć urozmaicona. Najwyższym wzniesieniem jest
rozległe ostańcowe wzgórze - Pagór Janowski (276,8 m n.p.m.) Najniżej położonym rejonem jest
dolina Uherki w obrębie Obniżenia Dubienki (ok. 170 m n.p.m.) W części środkowej i południowej
dominują faliste powierzchnie wyżynne, rozwinięte na marglach kredowych, rozdzielone rozległymi
obniżeniami powstałymi w strefach wychodni kredy piszącej. Ponad ich powierzchnie wznoszą się
odizolowane, ostańcowe pagóry przykryte utworami trzeciorzędowymi, o wysokościach względnych
przekraczających miejscami 50 m. Obniżenia posiadają miejscami charakterystyczny zespół form
krasu powierzchniowego, wykształconego w postaci różnej wielkości zagłębień bezodpływowych,
wypełnionych w przewadze torfami. Północna część obszaru gminy jest rozległą, w znacznej części
zabagnioną doliną.
Gmina Dorohusk
Obszar gminy charakteryzuje się bardzo małym urozmaiceniem rzeźby. Najniższy punkt
znajduje się w dolinie rzeki Bug (166,4 m n.p.m.) a najwyższy na zachód od miejscowości Brzeźno
(184,6 m n.p.m.). Deniwelacje nie przekraczają 5 m. Jedynie skarpy w dolinie Bugu sięgają kilkunastu
metrów.
Gmina Dubienka
Rzeźba obszaru gminy jest mało urozmaicona. Deniwelacje terenu nie przekraczają na ogół
5 m. Najwyżej położony punkt (ponad 200 m n.p.m.) znajduje się na południu gminy w okolicach
Turska. Najniżej położonymi rejonami są doliny rzek Wełnianki i Bugu (ok. 170 m n.p.m.).
Gmina Kamień
Morfologia obszaru gminy jest zróżnicowana w niewielkim stopniu a deniwelacje terenu nie
przekraczają 25 m. Największą wysokość ma Góra Wiatrakowa (202,2 m n.p.m.), położona na zachód
10
od miejscowości Kamień. Bardzo liczne są rozległe obniżenia krasowe, z których najniżej położona
(178,6 m n.p.m.) jest kotlina w okolicy Kamienia.
Gmina Leśniowice
Położenie gminy w mezoregionach Pagóry Chełmskie i Działy Grabowieckie wskazuje na
dość zróżnicowaną morfologię terenu. Wysokości bezwzględne sięgają od 261,9 m n.p.m. na południu
gminy w okolicach miejscowości Teresin, do 201,7 m n.p.m. w dolinie rzeki Horodyska. Maksymalne
deniwelacje wynoszą ponad 60 m.
Gmina Rejowiec Fabryczny
Część zachodnia gminy, zaliczana do Obniżenia Dorohuckiego, charakteryzuje się płaskimi
równinami denudacyjno-akumulacyjnymi z dużym udziałem torfowisk. Część centralna i wschodnia
gminy posiada bardzo urozmaiconą rzeźbą charakterystyczną dla Pagórów Chełmskich. Typowy jest
tutaj równoleżnikowy układ wzniesień i obniżeń. Najwyżej położony punkt w okolicach Lechówki
osiąga wysokość bezwzględną 253,9 m n.p.m. Najniższy poziom terenu na obszarze gminy występuje
w dolinie Wieprza (ok. 170 m n.p.m.). Maksymalne deniwelacje terenu wynoszą ok. 55 m.
Gmina Ruda Huta
Obszar Gminy, w całości położonej w obrębie Obniżenia Dubienki, charakteryzuje się małym
urozmaiceniem rzeźby. Deniwelacje terenu nie przekraczają 5 m, a jedynie na północy, na granicy
z Pagórami Chełmskimi oraz w dolinie Bugu dochodzą do 20 m.
Gmina Sawin
Północna i południowo zachodnia część gminy, położona w obrębie Pagórów Chełmskich
posiada typową dla nich rzeźbę terenu. Dominują tu faliste powierzchnie wyżynne, rozdzielone
rozległymi obniżeniami. Najwyżej położony punkt (237,8 m n.p.m.) znajduje się w okolicy Kolonii
Bukowa Wielka. Deniwelacje terenu wynoszą około 20 m. Pozostała część gminy leży na terenie
Obniżenia Dubienki. Jest to obszar o mało zróżnicowanej morfologii. Najniżej położonym terenem na
obszarze gminy jest dolina Uherki, gdzie rzędna terenu osiąga wartości poniżej 170 m n.p.m.
Gmina Siedliszcze
Zachodnia i północna część gminy to teren prawie płaski, o słabo urozmaiconej rzeźbie, dość
gęstej sieci wodnej, wzbogaconej siecią rowów melioracyjnych i o dużym udziale terenów stale lub
okresowo podmokłych. Część południowa i wschodnia, to obszar z charakterystycznymi wyspowymi
wzniesieniami typowymi dla Pagórów Chełmskich. Pagóry nie tworzą zwartej wyżyny a rozległe,
zabagnione obniżenia między nimi wypełniają piaski czwartorzędowe.
Gmina Wierzbica
Rzeźba terenu na obszarze gminy jest zróżnicowana. Najwyższym wzniesieniem jest wzgórze
ostańcowe w okolicy Pniaków (245,5 m n.p.m.) Najniżej położonym rejonem jest obszar Bagna
Bubnów, położony poniżej 175 m n.p.m. W części środkowej i południowej dominują faliste
powierzchnie wyżynne, rozwinięte na marglach kredowych, rozdzielone rozległymi obniżeniami
powstałymi w strefach wychodni kredy piszącej. Ponad ich powierzchnie wznoszą się odizolowane,
ostańcowe pagóry przykryte utworami trzeciorzędowymi, o wysokościach względnych osiągających
miejscami około 40 m (Kozia Góra). Obniżenia posiadają miejscami charakterystyczny zespół form
krasu powierzchniowego, wykształconego w postaci różnej wielkości zagłębień bezodpływowych,
wypełnionych w przewadze torfami. Na północy gminy występują doliny bagienne; Bagno Bubnów
i Bagno Staw.
Gmina Wojsławice
Wschodnia część obszaru gminy posiada dość łagodną rzeźbę a maksymalne deniwelacje nie
przekraczają tutaj 40 m. Część zachodnia, leżąca w obrębie Działów Grabowieckich charakteryzuje
się silnie urozmaiconą rzeźbą. Na obszarze gminy zaznaczają się wyraźnie dwa równoleżnikowe
garby, rozdzielone doliną Wojsławki. Garb północny osiąga maksymalną wysokość 270,1 m n.p.m.,
11
a garb południowy 296,5 m n.p.m. - jest to najwyżej położony punkt na obszarze gminy. Dno doliny
Wojsławki leży na poziomie ok. 196 m n.p.m..
Gmina Żmudź
Obszar gminy, należący do Działów Grabowieckich, charakteryzuje się bardzo urozmaiconą
rzeźbą. Wzniesienia zbudowane ze skał górnokredowych przykrytych lessem, porozcinane są przez
podłużne doliny rzek. Boczne dolinki i wąwozy tworzą urozmaicony zespół form osiągających duże
wysokości względne. Część wschodnia obszaru gminy zaliczana do obniżenia Dubienki jest znacznie
mniej zróżnicowana. Układy drobnych zagłębionych form wypełniają piaski, namuły i torfy. Najwyżej
położony punkt na terenie gminy znajduje się na S od miejscowości Leszczany (260,7 m n.p.m.) a
najniżej
położonym
obszarem
jest
dolina
Udalu
przy
granicy
z gminą Dorohusk (175,3 m n.p.m.).
4.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego powiatu
Struktura zagospodarowania przestrzennego
Powiat chełmski ziemski jest terenem typowo rolniczym, z dominującym wiejskim typem
osadnictwa, gdzie na 364 miejscowości wiejskie przypada tylko jedno, niewielkie miasto. Rozwój
sieci osadniczej był pochodną rolniczego zagospodarowania terenu, wynikającego z naturalnych
warunków środowiskowych. Większość wsi ma charakter zabudowy typowy dla ulicówek.
Nieliczne miejscowości, będące w przeszłości miasteczkami, posiadają wyodrębnione centra
o charakterze rynku, wokół którego zlokalizowane są obiekty sakralne oraz instytucje użyteczności
publicznej, a także obiekty handlowo-usługowe. Niektóre miejscowości charakteryzują się zabudową
mniej zwartą, rozczłonkowaną na kilka pasm osiedleńczych typu kolonia. Rejowiec Fabryczny, jedyne
miasto na obszarze powiatu chełmskiego, ma charakter osiedla przyfabrycznego, rozwijającego się
obok zlokalizowanej tu w 1925 roku cementowni.
Sieć dróg na obszarze powiatu chełmskiego liczy 1690,8 km; z czego drogi krajowe mają
długość 47,2 km, wojewódzkie - 143,7 km, powiatowe - 684,1 km oraz gminne - 815,8 km.
Najważniejszym szlakiem komunikacyjnym jest droga krajowa biegnąca z Warszawy przez Lublin,
Chełm do przejścia granicznego w Dorohusku. Jest to najkrótsze droga łącząca Berlin z Kijowem.
Przez obszar powiatu biegnie linia kolejowa z Warszawy do Chełma. Tu rozgałęzia się na
dwie linie; jedna biegnąca przez Dorohusk do Kowla na Ukrainie, druga do Włodawy. W Rejowcu
Fabrycznym jest odgałęzienie linii kolejowej w kierunku na Zamość.
Dostawy energii elektrycznej w pełni pokrywają zapotrzebowanie, wszystkie gminy posiadają
łączność telefoniczną w ruchu automatycznym. Sieć gazowa gazu ziemnego wysokometanowego
obejmuje miasto Rejowiec Fabryczny oraz gminy Chełm i Kamień.
Formy użytkowania terenów
Tabela 3. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w powiecie chełmskim
na dzień 1 stycznia 2003 roku
Kierunek wykorzystania
Użytki rolne
w tym: grunty orne
sady
łąki trwałe
pastwiska
grunty rolne zabudowane
grunty pod stawami
grunty pod rowami melioracyjnymi
Użytki leśne, zadrzewione i zakrzewione
w tym: lasy i grunty leśne
Powierzchnia (ha)
133.980
90.676
1.706
28.917
7.692
3.618
250
1.121
32.506
30.682
12
% powierzchni powiatu
75,28
50,95
0,96
16,25
4,32
2,03
0,14
0,63
18,27
17,24
Kierunek wykorzystania
Powierzchnia (ha)
% powierzchni powiatu
grunty zadrzewione i zakrzewione
1.824
1,02
Grunty pod wodami
613
0,34
w tym: pod wodami płynącymi
384
0,21
Pod wodami stojącymi
229
0,13
Grunty zabudowane i zurbanizowane
5.264
2,96
w tym tereny: mieszkaniowe
62
0,03
przemysłowe
101
0,06
inne zabudowane
46
0,03
zurbanizowane niezabudowane
3
0,00
Rekreacji i wypoczynku
69
0,04
użytki kopalne
295
0,17
tereny komunikacyjne razem
4.688
2,63
w tym: drogi
4.233
2,38
tereny kolejowe
443
0,25
Tereny komunikacyjne inne
12
0,00
Tereny różne
323
0,18
Użytki ekologiczne
1.097
0,62
Nieużytki
4.181
2,35
RAZEM
177.964
100,00
Dane: Wydział Geodezji, Kartografii i Gospodarki Nieruchomościami Starostwa Powiatowego w Chełmie
Według danych Wydziału Geodezji, Kartografii i Gospodarki Nieruchomości Starostwa
Powiatowego w Chełmie (tab. 3) powierzchnia użytków rolnych wynosi 75,28 % obszaru powiatu.
W strukturze użytków rolnych 67,68 % przypada na grunty orne, 27,32 % na użytki zielone, a na sady
1,27 %.
Grunty pod wodami stanowią 1,12 % powierzchni powiatu. Pod wodami stojącymi jest 0,27 %
powierzchni powiatu, a pod wodami płynącymi 0,85 %, z czego na rzeki i cieki naturalne przypada
0,22 %, na rowy melioracyjne 0,63 %.
Powiat chełmski charakteryzuje się stosunkowo niskim wskaźnikiem lesistości. Lasy i grunty
leśne zajmują 17,24 % powierzchni powiatu a tereny zadrzewione i zakrzewione 1,02 %. Lasy
w wieku 1- 40 lat stanowią 75 % obszaru wszystkich lasów. Przeważają bory mieszane świeże (35 %),
bory świeże (25 %) i lasy mieszane (20 %). W drzewostanach przeważa sosna (72 %) oraz dąb
(14 %).
Grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią prawie 5 % powierzchni powiatu, w tym nieco
ponad 2 % przypada na grunty rolne zabudowane.
Na terenie powiatu znajdują się obszary cenne przyrodniczo, objęte ochroną: Poleski Park
Narodowy, Chełmski Park Krajobrazowy, Strzelecki Park Krajobrazowy, Chełmski Obszar
Chronionego Krajobrazu, Pawłowski Obszar Chronionego Krajobrazu i Grabowiecko-Strzelecki
Obszar Chronionego Krajobrazu, o łącznej powierzchni ponad 73,5 tys. ha. Ponadto na obszarze
powiatu chełmskiego istnieje dziewięć rezerwatów: trzy rezerwaty leśne, trzy torfowiskowe, dwa
stepowe i jeden faunistyczny.
Niewątpliwym walorem powiatu są okazałe drzewa zachowane w krajobrazie, w formie
pojedynczych okazów, rzędów, alei i grup. Najcenniejsze drzewa, charakteryzujące się dobrym stanem
zdrowotnym, są objęte ochroną w formie pomników przyrody.
Przemysł w powiecie reprezentują drobne zakłady przetwórcze, jedynym większym zakładem
jest cementownia „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym.
Antropogeniczne przekształcenia środowiska przyrodniczego na terenie powiatu,
spowodowane oddziaływaniem przemysłu ogranicza się w zasadzie do przekształcenia terenu na
13
skutek eksploatacji złóż kruszyw naturalnych i surowca do produkcji cementu. U schyłku ubiegłego
wieku, w okresie suszy hydrologicznej miało miejsce oddziaływanie na rezerwat torfowiskowy
„Bagno Serebryskie” leja depresji o powierzchni około 60 km2, spowodowane dużą eksploatacją wód
podziemnych w celu odwodnienia kopalni kredy przy cementowni „Chełm”. Obecnie powierzchnia
leja depresji wokół ujęcia „Bariera” waha się od 25,5 km2 w okresie wysokiego stanu wód do 35,5
km2 w okresie niskiego stanu wód. Obecnie nie obserwuje się negatywnego wpływu ujęcia „Bariera”
na ten rezerwat.
Podstawową formą zagospodarowania terenu w powiecie chełmskim jest rolnictwo, głównie
indywidualne. Dominują gospodarstwa o powierzchni poniżej 5 ha, stanowiące 67,3 % ogólnej liczby
gospodarstw rolnych, w tym na gospodarstwa poniżej 1 ha przypada 31,1 %. Gospodarstwa rolne
o powierzchni powyżej 10 ha stanowią ledwie 15,2 % ogólnej liczby gospodarstw, w tym na
gospodarstwa ponad 30 ha przypada zaledwie 2 %. Konieczność dostosowania rolnictwa do
warunków ekonomicznych po przystąpieniu do Unii Europejskiej oraz sytuacja demograficzna na wsi
spowodują zmianę struktury agrarnej i wypadanie gruntów słabszych z zagospodarowania rolniczego
na rzecz zalesień, co w konsekwencji doprowadzi do poprawy warunków środowiskowych,
powodując zwiększenie niskiego wskaźnika lesistości powiatu.
Zabytki
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku na terenie istniejącego wówczas województwa
chełmskiego przeprowadzono spis ewidencyjny obiektów architektury i budownictwa, zabytkowych
parków i alei parkowych oraz cmentarzy. Prace zakończyły się wykonaniem 10.000 kart adresowych
obejmujących obiekty powstałe głównie do końca 1939 roku.
Zdecydowaną większość wśród zewidencjonowanych obiektów zabytkowych stanowią
drewniane zabudowania wiejskie pochodzące z lat 20 i 30 XX wieku. Obszar powiatu chełmskiego
jest jednym z ostatnich regionów w kraju, gdzie tradycyjne budownictwo drewniane zachowało się we
względnie niezmienione formie. Jednakże tradycyjne formy architektury wypierane są obecnie przez
nowe budownictwo, o bardzo uproszczonej formie opartej na prostych technologiach.
Budowle sakralne
Wiele istniejących w przeszłości świątyń grekokatolickich zmieniono w drugiej połowie XIX
wieku na cerkwie prawosławne a w czasach późniejszych na kościoły rzymskokatolickie. Zamianom
towarzyszyły liczne przebudowy, związane również z faktem, iż budowano głównie z drewna.
Najstarszym obiektem sakralnym na obszarze powiatu chełmskiego jest późnorenesansowy
kościół w Wojsławicach, ukończony w 1608 roku, rozbudowany około 1684 roku przez Jana Michała
Linka. XVII wieczny rzymskokatolicki kościół parafialny w miejscowości Podgórze, gm. Chełm
został prawdopodobnie wzniesiony wcześniej jako cerkiew grekokatolicka. W latach 1731-1740
wybudowano jednonawowy kościół w Sawinie. Barokowa cerkiew w Klesztowie, gm. Żmudź
datowana jest na ok. 1772 r., grekokatolicka cerkiew w Buśnie, gm. Białopole wzniesiona została
około 1795 r. a około 1875 r. zamieniona została na prawosławną, w latach późniejszych zaś na
kościół rzymskokatolicki.
Nielicznie zachowane kościoły drewniane przeważnie budowane były wcześniej jako cerkwie
grekokatolickie. Najstarsze pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. Są to: kościół w Czułczycach,
gm. Sawin; dawna grekokatolicka cerkiew parafialna w Depułtyczach, gm. Chełm; kościół parafialny
w Olchowcu, gm. Wierzbica; dawna cerkiew grekokatolicka w Pniównie, gm. Wierzbica; cerkiew
grekokatolicka w Żmudzi.
W latach 1880-1914 na obszarze obecnego powiatu Chełm wzniesiono kościoły neogotyckie
w Dorohusku, Kamieniu, Pawłowie i w Świerżach.
Na terenie powiatu zachowały się również kościoły protestanckie, w tym trzy na terenie gminy
Kamień. Przetrwało również kilka dawnych zborów, zmienionych po drugiej wojnie światowej na
14
budynki mieszkalne. Z bardzo licznych bóżnic, po 1939 roku zachowała się w powiecie tylko
murowana synagoga w Wojsławicach, pochodząca z drugiej połowy XIX wieku. Bardzo licznie
zachowały się przydrożne kapliczki, przeważnie murowane, głównie z XIX wieku, niektóre pochodzą
z XVII stulecia.
Budowle o charakterze obronnym
Najstarszą tego typu budowlą jest wzniesiona została w XI lub XII wieku wieża w Stołpiu,
murowana z kamienia nieregularnie ciosanego. Z końca XVI wieku zachowały się fragmenty zespołu
zamkowego w Sielcu (gmina Leśniowice). Są to pozostałości fosy oraz basteja wraz z fragmentem
muru kurtynowego, wzniesione z kamienia wapiennego i oblicowane cegłą.
Pałace i dwory
W okolicy Chełma, w miejscowości Serebryszcze znajduje się barokowy pałac, przebudowany
około połowy XVIII wieku przez Pawła Fontanę z wcześniejszego dworu obronnego. W Dorohusku
zlokalizowany jest późnobarokowy pałac Suchodolskich z XVIII wieku. W Maziarni Strzeleckiej, gm.
Białopole znajduje się zbudowany w 1903 roku pałacyk myśliwski Zamoyskich. Ślady założeń
budowli dworskich i folwarcznych występują w bardzo wielu miejscowościach. Najwięcej, po
6 obiektów, w gminach Siedliszcze i Leśniowice. Zachowało się również kilka dworów i pałacyków
murowanych w XIX wieku, a przebudowywanych na początku wieku XX.
Wykaz dóbr kultury z obszaru powiatu chełmskiego, wpisanych do rejestru Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków przedstawia załączona niżej tabela 4.
Tabela 4. Wykaz dóbr kultury z obszaru powiatu chełmskiego, wpisanych do rejestru
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
Adres
Obiekt
Nr rejestru
Gmina Białopole
Busieniec
- grodzisko wczesnośredniowieczne o pow. 0,4 ha, z poje- CH A/104/10
dynczym wałem, lokalna nazwa ”Okopanka”
- kopiec ziemny (pojedynczy kurhan w lesie)
A/365
Buśno
- kościół parafialny wraz z wystrojem wnętrza, drzewostan
A/389
w obrębie cmentarza kościelnego
Kurmanów
- cerkiew unicka murowana z końca XVIII w., od 1925 r.
A/405
użytkowana jako szkoła
Maziarnia Strzelecka
- zespół pałacowo-parkowy (pałac myśliwski Zamojskich z CH A/123/29
1903 r.)
Strzelce
- zespół dworsko-parkowy o pow. 2 ha, z dworkiem
CH A/121/27
Gmina Chełm
Depułtycze
- kościół parafialny, d. cerkiew unicka, z wyposażeniem
A/82
wnętrza, otoczenie w granicach cmentarza kościelnego,
dzwonnica.
Depułtycze Nowe Kol. - park podworski z połowy XIX w.
CH A/181
Depułtycze Stare
- kopiec ziemny (pojedynczy kurhan)
A/362
Depułtycze Królewskie - kopiec ziemny (mogiła)
A/363
Nowosiółki
- pozostałości ogrodu dworskiego z XIX w.
CH A/130/36
Nowosiółki Kolonia
- karczma o cechach klasycystycznych z pocz. XIX w.
A/555
Podgórze
- kościół parafialny rzymsko-katolicki, murowany z elemenA/195
tami średniowiecznymi, obecny kształt z XVII i XIX, wraz
z wyposażeniem wnętrza i otoczeniem (d. cerkiew).
Srebrzyszcze
- zespół pałacowo-parkowy: pałac, park
A/296
(d.Serebryszcze)
- kopiec ziemny (mogiła kurhanowa)
A/429
15
Stańków
Staw Pasieka
Stołpie
Strupin Duży
Strupin Łanowy
Uher
Barbarówka
Dorohusk
Świerże
Zamieście
Dubienka
Józefin Kolonia
Kamień Kolonia
Koczów
Dębina
Horodysko
Kumów
Plisków
Sielec
Rejowiec Fabryczny
Rej.-Fabr. (Stajne)
Kanie
Krasne
- trzy kopce ziemne (mogiły kurhanowe)
- założenie ogrodowe
- wieża obronna wraz ze wzgórzem (gródkiem) – zespół
kultowo obronny z XI-XII w.
- drewniana chałupa poetki Pauliny Chołyszowej z roku
1928, ze strefą ochrony
- cmentarz wojenny z grobami z I i II wojny światowej
- młyn murowany z połowy XIX w.
Gmina Dorohusk
- kopiec ziemny (kurhan) zwany mogiłą powstańczą wraz ze
strefami ochrony
- pałac Suchodolskich z XVIII w., pozostałość parku, dwa
nagrobki rodzinne, rzeźba św. Barbary, resztki murów
- zespół dworsko-parkowy z 2 poł. XIX w., park i kilka
zabudowań dworskich
- cmentarz rzymsko-katolicki z 1 połowy XIX w.
- zespół dworsko-parkowy z XIX w.
Gmina Dubienka
- cerkiew prawosławna w stylu bizantyjsko-ruskim z końca
XIX w.
- cmentarz grzebalny rzymskokatolicki z XIX wieku z
grobami z II wojny światowej.
Gmina Kamień
- kopiec ziemny (kurhan) - lok. nazwa „Szwedzka Mogiła”
- cmentarz ewangelicko-augsburski z XIX w.
- kurhan wraz ze strefą ochrony krajobrazowej
Gmina Leśniowice
- zespół dworsko-parkowy z XIX w., pozostałości założenia
parkowego
- grodzisko wczesnośredniowieczne – lokalna nazwa
„Horodysko”
- zespół kościelny z 1 połowy XIX w., z wyposażeniem,
dzwonnica, kostnica, ogrodzenie kościoła z bramą,
drzewostan w granicach cmentarza, ob. kościół parafialny
- kaplica Rzewuskich z przełomu XVIII/XIX w., na
cmentarzu parafialnym, wraz z wyposażeniem
- cmentarz rzymsko-katolicki z przełomu XVIII/XIX w.
- trzy kopce ziemne (cmentarzysko kurhanowe)
- pozostałości fortalicji składającej się z: bastei, muru
obronnego, ruin kaplicy (nie istnieją), resztek umocnień
ziemnych, (obiekt z końca XVI w., wł. Rzewuskich).
- założenie dworsko-parkowe: dwór z 2 poł.XIXw., układ
zieleni, starodrzew, figura NMP Assunty
Miasto Rejowiec Fabryczny
- założenie dworsko-parkowe z końca XIXw.: dwór,
otaczający park, układ zieleni zwany „Dębinka”
- kopiec ziemny (kurhan) zwany „Mogiła Szwedzka”
- cmentarz rzymsko-katolicki
Gmina Rejowiec Fabryczny
- grodzisko wczesnośredniowieczne, nazwa lok. „Szwedzkie
Okopy” lub „Dworzysko”.
- późnoklasycystyczny zespół pałacowo-parkowy; pałac i
park z połowy XIX w.
- późnoklasycystyczny zespół pałacowo-parkowy; budynek
16
A/427
CH A/115/21
A/65
CH A/96/78
Ch A/202
CH A/171/77
A/427
A/573
CH A/169/75
CH A167/73
CH A/179
CH A/52/58
CH A/167/73
A/361
CH A/190
CH A/172/78
A/164
A/317
A/318
CH A/134/40
A/357
A/314
CH A/99/5
CH A/101/71
A/418
CH A/150/56
A/357
CH A/147/53
CH A/208
Majdan Krępkowski
Pawłów
Hniszów
Ruda Huta (Zarudnie)
Czułczyce
Czułczyce Kolonia
Sajczyce
Sawin
Brzeziny
Chojeniec
Chojno Nowe
Kulik
Siedliszcze
Busówno Kolonia
Chylin
Olchowiec
Tarnów
Majdan Nowy
Ostrów Kolonia
Putnowice Wielkie
Turowiec
Wojsławice
podworski i park z połowy XIX w.
- kopiec ziemny (pozostałości cmentarza kurhanowego).
- neogotycki kościół rzymskokatolicki z l. 1909-1912: wraz
z wystrojem wnętrza, drzewostan, w obrębie cmentarza
kościelnego
- cmentarz rzymsko-katolicki z początku XIX w.
Gmina Ruda Huta
- zespól dworsko-pałacowy, częściowo zachowany park
pofolwarczny, w centrum dąb szypułkowy „Bolko”
- kościół ewangelicko-augsburski, obecnie polsko-katolicki
wraz z działką i drzewostanem
Gmina Sawin
- dawny kościół parafialny z 2 połowy XVIII w. wraz z
wyposażeniem wnętrza, obecnie kaplica cmentarna,
dzwonnica, otoczenie w granicach cmentarza
- kopiec ziemny (mogiła kurhanowa)
- trzy kopce ziemne (mogiły kurhanowe) - patrz Stańków
- założenie dworsko-parkowe z 2 połowy XVIII w.,
pozostałości dworu i park
- grodzisko wczesnośredniowieczne o pow. 1 ha, lokalna
nazwa „Zamczysko”
- grodzisko wczesnośredniowieczne, nazwa lokalna
„Horodyszcze”
- zespół architektoniczny: kościół parafialny wraz
z wyposażeniem wnętrza, dzwonnica-brama, przytułek dla
starców, mur, drzewostan w obrębie cmentarza
Gmina Siedliszcze
- zespół dworsko-parkowy z XIX w. przebudowany
w XX w: dwór oraz pozostałości założenia parkowego
- zespół dworsko-parkowy: murowany dwór Węglińskich
i założenia parkowe, obiekt z XIX/XX w.
- klasycystyczny zespół dworsko-parkowy z 2 połowy
XIX w., dwór i założenia parkowe.
- zespół dworsko-parkowy z XIX w.: dwór i pozostałości
założenia parkowego
- grodzisko wczesnośredniowieczne, lokalna nazwa
„Zamczysko”
- zespól dworsko-pałacowy z XVIII w.: pałac Węglińskich
z otaczającym drzewostanem
Gmina Wierzbica
- grodzisko wczesnośredniowieczne z dwoma wałami
- zespól dworsko-parkowy z XVIII/XIX w.
- kościół rzymskokatolicki z 2 połowy XVIII w.,
z wyposażeniem wnętrza i otoczeniem cmentarza
- grodzisko, lokalna nazwa „Wały”
Gmina Wojsławice
- grodzisko wczesnośredniowieczne z 3 pierścieniami
wałów. Lokalna nazwa „Zamczysko” lub „Pohulanka”
- cmentarz wojenny z I wojny światowej
- cmentarzysko (zespół 47 kurhanów wczesnośredniowiecznych na powierzchni 13 ha)
- cerkiew unicka murowana z 1 połowy. XIX w.
- układ urbanistyczny osady Wojsławice, obejmujący
rozplanowanie oraz utrzymanie w tradycyjnej skali relacje
17
A/425
CH A/109/15
CH A/150/56
CH A/191
CH A/180
A/81
A/428
A/427
CH A/198
A/281
A/216
A/400
CH A/122/28
CH A/114/20
CH A/113/20
CH A/137/43
A/217
A/324
CH A/105/11
CH A/110/12
A/83
CH A/106/12
A/218
CH A/204
CH A/120/26
CH A/141/47
A/590
Wólka Putnowicka
Klesztów
Pobołowice
Wólka Leszczańska
Żmudź
przestrzenne zabudowy miejskiej z XIX- XX w., z
akcentami monumentalnych zespołów architektonicznych:
kościelnego, cerkiewnego i bożniczego.
- zamczysko (pozostałości zamku średniowiecznego
A/219
i umocnień ziemnych na powierzchni 0,40 ha).
- zespół kościelny z przełomu XVI i XVII w. przebudowany
A/320
w stylu barokowym w 2 poł. XVII w., kościół parafialny
z wyposażeniem, dzwonnica, plebania, drzewostan
- dawna murowana cerkiew unicka w stylu barokowym z 2
A/478
polowy XVIII w.
- murowana synagoga z 2 połowy XIX w., z elementami CH A/131/37
neogotyckimi
- kopiec ziemny – kurhan. Lokalna nazwa „Ostra Mogiła”
A/417
Gmina Żmudź
- zespół sakralny z 2 połowy XVIII w.: murowany kościół
A/194 ;
z wyposażeniem wnętrza, obecnie rzymsko-katolicki,
CH A/178
pierwotnie użytkowany przez unitów i katolików,
drzewostan w granicach cmentarza, dzwonnica, przytułek
domu kościelnego, mur ogrodzeniowy, plebania
- 10 kopców ziemnych (cmentarzysko kurhanowe)
A/419
A/420
- 2 kopce ziemne (cmentarzysko kurhanowe)
A/421
A/422
A/432
- młyn wodno-gazowy z początku XX wieku
CH A/118/24
- zespól dworsko-parkowy z XIX w.- pozostałości parku CH A/107/13
otaczającego rozebrany w latach 80-tych XX w. dwór.
- klasycystyczny zajazd murowany z XIX w.,
A/440
- drewniany kościół rzymskokatolicki z 2 poł. XVIII w.,
A/21
pierwotnie świątynia unicka
- dzwonnica drewniana z XVIII w., z XVII-wiecznym
dzwonem przy kościele parafialnym
A/22
4.6. Demografia powiatu i procesy społeczne
Według US w Lublinie ludność powiatu chełmskiego na koniec 2001 r. wynosiła 75 543 osób.
Strukturę, ruch naturalny oraz migracje ludności w powiecie chełmskim przedstawiono w tabeli 5.
Tabela 5. Struktura, liczba, ruch naturalny oraz migracje ludności w powiecie chełmskim
w latach 1999-2001 w/g WUS w Lublinie
Wyszczególnienie/Lata
Ludność ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Ludność na km2
kobiety na 100 mężczyzn
Struktura ludności
Ogółem %
Wiek przedprodukcyjny %
Wiek produkcyjny %
Wiek poprodukcyjny %
Ruch naturalny ludności
Małżeństwa
1999
76 035
37 663
38 372
43
102
2000
75 707
37 441
38 266
43
102
2001
75 543
37 368
38 175
42
102
100
27,1
54,6
18,2
100
26,4
55,3
18,2
100
25,7
56,2
18,1
439
401
421
18
Urodzenia żywe
Zgony
Przyrost naturalny
Migracje ludności na pobyt stały
Napływ ogółem, w tym:
z miast
ze wsi
z zagranicy
Odpływ ogółem, w tym:
do miast
na wieś
za granicę
Saldo migracji
827
991
-164
822
986
-164
819
921
-102
991
393
595
3
1362
754
607
1
-371
917
394
523
1152
642
510
-235
897
454
439
4
1108
632
474
2
-211
Analizując dane demograficzne można zaobserwować zjawisko zmniejszania się liczby
mieszkańców powiatu chełmskiego, spowodowane zarówno ujemnym przyrostem naturalnym jak
i ujemnym saldem migracji. Rozpatrując strukturę ludności według ekonomicznych grup wiekowych
stwierdzono zmniejszanie się ludności w wieku przedprodukcyjnym, wzrost liczby ludności w wieku
produkcyjnym oraz stabilizację liczby ludności w wieku poprodukcyjnym.
Struktura wiekowa ludności
Strukturę wiekową ludności powiatu w 2001 r. w/g US w Lublinie przedstawiono poniżej:
Grupa wiekowa
0–4
5–9
10 – 14
15 – 19
20 – 24
25 - 29
30 – 34
35 – 39
40 – 44
45 – 49
50 – 54
55 – 59
60 – 64
65 – 69
70 – 74
75 – 79
80 – 84
85 i więcej
Liczba osób
4.127
5.338
6.046
6.582
6.099
5.547
4.394
4.401
5.178
5.392
4.471
3.016
2.953
3.354
3.631
2.703
1.417
894
% ogólnej liczby osób
5,46
7,07
8,00
8,71
8,07
7,34
5,82
5,83
6,85
7,14
5,92
3,99
3,91
4,44
4,81
3,58
1,88
1,18
Aktywizacja zawodowa mieszkańców powiatu chełmskiego
W powiecie chełmskim w roku 2001 w gospodarce narodowej pracowało 5.328 osób, tj.12,5
% ludności w wieku produkcyjnym. Na 1000 mieszkańców powiatu chełmskiego,
w gospodarce narodowej w roku 2001 pracowało 70,5 osoby.
Zarejestrowanych bezrobotnych na dzień 31.XII.2001 r. było 7.122 osoby tj. 16,76 % ludności
w wieku produkcyjnym; z tego liczba bezrobotnych kobiet wynosiła 3.510 osób, co stanowiło 49,28 %
ogółu bezrobotnych. Liczba osób pozostających bez pracy mniej niż rok wynosiła 3.467 osób, tj.
19
48,68 % ogółu bezrobotnych, pozostali w liczbie 3.655 osób tj. 51,32 % ogółu bezrobotnych byli bez
pracy ponad 12 miesięcy. Bez prawa do zasiłku było 5.716 osób, tj. 80,26 % ogółu bezrobotnych.
Tabela 6. Liczba pracujących oraz struktura zatrudnienia
Pracujący„a”osoby %
5.328
3.384
1.944
1.175
326
1.356
2.471
Wyszczególnienie
Ogółem
Sektor publiczny
Sektor prywatny
Przemysł i budownictwo
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
Usługi rynkowe
Usługi nierynkowe
100,0
63,5
36,5
22,1
6,1
25,5
46,4
Uwaga: znak ”a” oznacza: Dane o pracujących nie obejmują jednostek osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą
i spółek cywilnych, w których liczba pracujących nie przekroczyła 9 osób oraz rolników indywidualnych.
4.7. Sytuacja gospodarcza
Powiat chełmski jest obszarem o niskim stopniu uprzemysłowienia i urbanizacji.
W 2001 roku funkcjonowało na terenie powiatu 2.622 podmiotów gospodarczych. Dominowały
podmioty z sektora prywatnego (96,3 %), zakłady osób fizycznych stanowiły 79 % podmiotów
gospodarczych. Liczbę podmiotów gospodarki narodowej, działających w roku 2001 na obszarze
powiatu chełmskiego, według sektorów i wybranych form prawnych przedstawia tabela 7.
prywatny
131
532
230
108
150
154
201
104
145
245
200
166
156
100
2.622
9
23
21
12
9
11
16
7
9
10
12
11
8
10
168
122
509
209
96
141
143
185
97
136
235
188
155
148
90
2454
spółki prawa handlowego
1
1
1
22
5
1
3
8
7
2
2
3
3
3
60
razem w tym z udziałem
kapitału zagraniczn.
4
1
4
1
1
11
13
17
10
6
5
6
7
5
6
5
10
6
4
7
107
zakłady
osób
fizycznych
92
441
171
76
127
118
156
79
119
206
162
123
127
74
2.071
spółdzielnie
publiczny
Białopole
Chełm
Dorohusk
Dubienka
Kamień
Leśniowice
M. Rejowiec Fabryczny
Rejowiec Fabryczny
Ruda-Huta
Sawin
Siedliszcze
Wierzbica
Wojsławice
Żmudź
Powiat ogółem:
Ogółem
Wyszczególnienie
Z ogółem
Przedsięb.
państwowe
Sektor
Spółki cywilne
Tabela 7. Podmioty gospodarki narodowej według sektorów i wybranych form prawnych
w roku 2001 według US w Lublinie.
5
7
7
4
2
3
4
2
4
3
4
9
4
4
62
Wśród podmiotów gospodarczych sektor usługowy (bez transportu) reprezentowało 44,5 %
podmiotów, sektor handlu 30,6 %, sektor produkcyjny 15,7 % i sektor transportowy 9,2 %.
W sektorze usług dominowały podmioty świadczące usługi rynkowe (80 %), najwięcej
w branży budowlanej i samochodowej; pozostałe podmioty świadczyły usługi w sferze niematerialnej,
jak: administracja, edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, kultura.
20
W sektorze handlu zdecydowana większość, prawie 79 %, to podmioty prowadzące handel
detaliczny. Wśród podmiotów zajmujących się handlem detalicznym, 30 % stanowili handlujący na
bazarach i targowiskach.
W sektorze produkcyjnym najwięcej podmiotów należało do branży rolniczej i przetwórstwa
rolno-spożywczego (36 %) oraz gospodarki leśnej i przetwórstwa drewna (33 %).
W sektorze transportowym prawie 88 % podmiotów zajmowało się transportem towarowym
a tylko nieco ponad 12 % transportem osobowym.
Do większych pracodawców należy cementownia „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym
oraz kompleks podmiotów gospodarczych obsługujących przejście graniczne w Dorohusku (składy
celne, przedsiębiorstwa spedycyjne, firmy przeładunkowe i magazynowe). Są one zlokalizowane
wzdłuż szlaków komunikacyjnych łączących Chełm z przejściem granicznym w Dorohusku.
W Teosinie, gm. Dorohusk, budowana jest duża stacja przeładunkowa kruszyw i materiałów
budowlanych
4.8. Rolnictwo
Informacje na temat rolnictwa opracowano na podstawie danych z Powszechnego Spisu
Rolnego, przeprowadzonego w 2002 r.
Według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. liczba gospodarstw i działek rolnych
w powiecie chełmskim wynosiła 17.018, w tym 15.528 (91,2 %) to gospodarstwa prowadzące
działalność rolniczą, głównie indywidualne. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosiła
6,47 ha, w tym 5,95 ha stanowiły użytki rolne.
Ogólna powierzchnia gospodarstw i działek rolnych wynosiła 110.188 ha, z czego 101.285 ha
to użytki rolne, w tym grunty orne to 79.248 ha. Pod zasiewami znajdowało się 68.647 ha gruntów
ornych, a powierzchnia odłogów i ugorów na gruntach ornych wynosiła 10.601 ha. Procentowy udział
upraw w ogólnej powierzchni pod zasiewami przedstawiał się następująco: 78,9 % stanowiły zboża,
w tym 76,5 % zboża podstawowe; rośliny strączkowe jadalne na ziarno – 0,9 %; ziemniaki – 5,6 %;
rośliny przemysłowe – 9 %; rośliny pastewne – 3,6 %, pozostałe – 2,1 % (w tym 1 % - warzywa
gruntowe). Wśród zbóż podstawowych przeważały pszenica i jęczmień, wśród roślin przemysłowych
buraki cukrowe i rzepak.
Pod względem powierzchni przeznaczonej na uprawy sadownicze, największy udział wśród
drzew owocowych przypadał na jabłonie (około 65 %) i wiśnie (około 16 %).
Liczba hodowanych zwierząt wynosiła: bydło ogółem - 22.464 sztuk (22,2 szt./100 ha
użytków rolnych), w tym krowy 12.391 (12,2); trzoda chlewna ogółem – 53.302 (52,6), w tym lochy
6.087 (6,0); owce – 1.142 (1,1); kozy – 1.320 (1,3); konie – 3.549 (3,5); drób ogółem – 315.419
(311,4), w tym: kury ogółem – 242.550 (239,5), kury nioski – 147.112 (145,2), brojlery – 46.963
(46,4); indyki – 25.496 (25,2); gęsi – 17.876 (17,6); kaczki – 27.394 (27,0); pozostały drób – 2.103.
Wyposażenie w podstawowy sprzęt rolniczy przedstawiało się następująco: liczba ciągników
wynosiła 7.263 sztuk (na 1 ciągnik przypadało około 14 ha użytków rolnych); liczba kombajnów
zbożowych wynosiła 571 sztuk (na 1 kombajn przypadało około 105 ha upraw zbożowych); liczba
kombajnów buraczanych wynosiła 234 sztuki (na 1 kombajn przypadało około 14 ha buraków); liczba
kombajnów ziemniaczanych wynosiła 67 sztuk (na 1 kombajn przypadało około 57 ha ziemniaków)
zaś samochodów ciężarowych było 378 sztuk (na 1 samochód ciężarowy przypadało około 270 ha
użytków rolnych).
21
Warunki, w jakich funkcjonują gospodarstwa rolne na terenie powiatu chełmskiego są
złożone. Słaba kondycja finansowa rolnictwa powiatu wynika głównie z niskiej towarowości
gospodarstw rolnych, spowodowanej ich niewielką powierzchnią, uniemożliwiająca dostateczne
wyposażenie techniczne. Większość gospodarstw produkuje na potrzeby własne rodziny, a praca
w gospodarstwach rolnych jest źródłem utrzymania dla około 80 % mieszkańców powiatu.
Gospodarstwa wysokotowarowe stanowią niewielki procent ogólnej liczby gospodarstw.
Nieskażone środowisko naturalne, korzystne warunki glebowe (znaczny udział gleb wysokich
klas bonitacyjnych) oraz wystarczająca liczba osób w wieku produkcyjnym stanowią szansę na rozwój
produkcji zdrowej żywności w gospodarstwach ekologicznych.
4.9. Infrastruktura techniczno - inżynieryjna powiatu
Zaopatrzenie mieszkańców powiatu w energię cieplną
W powiecie chełmskim potrzeby cieplne mieszkańców zaspokajane są głównie we własnym
zakresie. Jedynie w Rejowcu Fabrycznym na osiedlu „Wschód” znajduje się scentralizowany system
zaopatrzenia w ciepło. Źródłem ciepła jest kotłownia opalana gazem ziemnym wysokometanowym
Gz-50, wyposażona w dwa kotły gazowo-olejowe o ogólnej mocy 3150 kW. Długość sieci
ciepłowniczej wynosi 1200 m.
Ponadto na terenie cementowni „Rejowiec” S.A. działa kotłownia zakładowa wyposażona
w dwa kotły WRV o wydajności 5 Gcal/h. Ciepłownia ta posiada rezerwy ciepła, które mogą być
wykorzystane dla potrzeb innych użytkowników.
Do kotłowni lokalnych zaliczane są kotłownie wytwarzające ciepło niezbędne do ogrzewania
obiektów instytucji użyteczności publicznej (szkoły, urzędy) oraz budynków mieszkalnych wspólnot
mieszkaniowych. Paliwem wykorzystywanych w tych kotłowniach jest głównie węgiel kamienny.
Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny
Na terenie powiatu chełmskiego sieć gazowa, zaopatrująca w gaz ziemny wysokometanowy,
obejmuje miasto Rejowiec Fabryczny oraz niektóre miejscowości na pograniczu gmin Kamień
i Chełm. Długość sieci gazowej w granicach powiatu wynosi:
28,7 km sieci przesyłowe
98,7 km sieci rozdzielcze.
Ilość przyłączy gazowych wynosi 1.439, w tym:
72,4 % - gospodarstw domowych wykorzystuje gaz wyłącznie do gotowania;
27,6 % - gospodarstw domowych wykorzystuje gaz w celach grzewczych.
Ocena systemu zaopatrzenia w gaz
Zaopatrzenie w gaz sieciowy mieszkańców powiatu jest dalece niewystarczające. Duża
powierzchnia powiatu przy niskiej gęstości zaludnienia (42 osób / km2) i słabej kondycji finansowej
utrzymujących się głównie z rolnictwa mieszkańców wsi (93,7 % ogółu mieszkańców powiatu)
stwarzają barierę dla gazyfikacji powiatu. Większe szanse mają jedynie mieszkańcy miejscowości
przyległych do Chełma oraz Rejowca Fabrycznego, a także miejscowości, w pobliżu których
przebiegają linie przesyłowe gazu.
Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną
Eksploatacja poszczególnych elementów systemu elektroenergetycznego, zlokalizowanych na
terenie powiatu chełmskiego znajduje się w gestii następujących Zakładów Elektroenergetycznych:
22
- Polskich Sieci Elektroenergetycznych (w zakresie linii 220 kV);
- Zamojskiej Korporacji Energetycznej S.A. (w zakresie linii 110 kV i ŚNN),
Przez teren powiatu chełmskiego przebiega linia krajowego systemu elektroenergetycznego
220 kV o długości 11,91 km, należąca do PSE. Zasilanie powiatu odbywa się za pośrednictwem linii
110 kV, o długości w granicach powiatu wynoszącej 123,8 km.
Głównym dystrybutorem energii elektrycznej na terenie powiatu jest Zamojska Korporacja
Energetyczna S.A. Łączna długość sieci niskiego napięcia (220/380 V, w tym: sieć napowietrzna,
kablowa i przyłącza) wynosi 1.935,9 km. Łączna ilość stacji 15 (30) / 0,4 kV wynosi 849.
System zasilania powiatu w energię elektryczną charakteryzuje się posiadaniem rezerw
wynoszących orientacyjnie około 100 % obecnego zapotrzebowania. Na terenie powiatu chełmskiego
nie występują obszary z ograniczeniami w dostawie energii elektrycznej.
Infrastruktura drogowa
Sieć drogowa na terenie powiatu charakteryzuje się wskaźnikiem 0,95 km dróg/1 km2.
Długość dróg ogółem w granicach administracyjnych powiatu wynosi 1.690,8 km, w tym:
- krajowych – 47,2 km
- wojewódzkich – 143,7 km
- powiatowych – 684,1 km,
- gminnych – 815,8 km
Na ogólną długość dróg powiatowych, wynoszącą 684,1 km, przypada:
- dróg o nawierzchni twardej – 564,1 km,
- dróg gruntowych o nawierzchni ulepszonej – 16,0 km
- dróg gruntowych o nawierzchni nieulepszonej – 104,0 km
Transport kolejowy
Na terenie powiatu istnieje następująca infrastruktura kolejowa:
Długość linii kolejowych ogółem:
- długość linii kolejowych zelektryfikowanych
- długość linii kolejowych niezelektryfikowanych
- długość linii szerokotorowej
- 104,041 km; w tym:
- 50,791 km
- 53,250 km
- 31,222 km
Ilość posterunków ruchu (stacje, przystanki)
- 14 sztuk
Na terenie powiatu chełmskiego infrastrukturę kolejową posiadają i eksploatują Polskie Koleje
Państwowe. Przez obszar powiatu przebiega magistrala kolejowa z Warszawy do Kijowa, przez
Lublin, Rejowiec Fabryczny, Chełm i przejście graniczne w Dorohusku. W Rejowcu Fabrycznym
istnieje odgałęzienie linii kolejowej w kierunku na Zawadę, gdzie łączy się z linią szerokotorową
(Linia Hutniczo-Siarkowa).
Od Chełma do granicy z Ukrainą (Dorohusk) linia kolejowa jest normalno- i szerokotorowa.
W Chełmie istnieje odgałęzienie linii normalnotorowej w kierunku na północ, do Włodawy. Linią
magistralną przebiegającą przez obszar powiatu chełmskiego realizowany jest tranzyt towarów
z Polski centralnej i wschodniej na teren Ukrainy. Własne bocznice kolejowe posiadają cementownia
„Rejowiec” S.A. oraz bazy składowo- przeładunkowe w Dorohusku i Brzeźnie. Ponadto, w
miejscowości Kanie Stacja znajduje się prywatna przeładunkowa baza kolejowa, zlokalizowana przy
stacji Kanie.
23
W rejonie Woli Korybutowej, gm. Siedliszcze przebiega parokilometrowy odcinek linii
kolejowej, łączącej kopalnię LZW w Bogdance z Jaszczowem (poza obszarem powiatu), stacją
kolejową przy omawianej wyżej magistrali kolejowej.
Przez teren powiatu chełmskiego przewieziono w 2002 roku 3.072.473 Mg towarów (105.123
wagonów).
Mieszkańcy powiatu Chełmskiego mają zapewnione połączenia kolejowe ze stolicą kraju
i województwa. Większość ruchu pasażerskiego stanowią przewozy regionalne. Na terenie powiatu
chełmskiego przewieziono w 2002 roku 2 413 320 osób, w tym:
- w ruchu regionalnym 1 808 352 osób,
- w ruchu międzywojewódzkim 604 968 osób.
Zaopatrzenie w wodę
Powiat chełmski zaopatrywany jest w wodę z ujęć wód podziemnych piętra kredowego,
lokalnie z połączonych pięter kredowego i czwartorzędowego. Na terenie każdej gminy funkcjonuje
po kilka ujęć komunalnych, bazujących przeważnie na dwu studniach wierconych. Niektóre ujęcia to
ujęcia jednootworowe, kilka ujęć posiada po trzy studnie. Prócz ujęć obsługujących wodociągi
grupowe (po kilka miejscowości) istnieje parę ujęć indywidualnych, głównie zakładowych. Ujęcia
dawnych państwowych lub spółdzielczych gospodarstw rolnych utraciły charakter ujęć zakładowych,
obecnie pełnią rolę ujęć komunalnych, dostarczających wodę mieszkańcom osiedli popegeerowskich.
Mieszkańcy miejscowości nie wyposażonych w sieć wodociągową zaopatrują się w wodę ze studni
kopanych, niewielu posiada własne studnie wiercone.
Wszystkie miejscowości wyposażone w sieć wodociągową zaopatrywane są w wodę z ujęć
zlokalizowanych na terenie powiatu chełmskiego, jedynie Ignatów w gm. Kamień zaopatrywany jest
z ujęcia w Chełmie.
Ujęcia wód podziemnych
Ogólną charakterystykę czynnych ujęć wód podziemnych na terenie powiatu chełmskiego
przedstawia zamieszczona niżej tabela 8.
Tabela 8. Charakterystyka czynnych ujęć wód podziemnych na terenie powiatu chełmskiego
Ujęcia komunalne
Ujęcie
Ujęty
Zasoby
Pozwolenie
Pobór
pozio
kat.”B”
wodnoprawne
wody
m
za rok
Miejscowość
Ilość
Qe
Se
Termin
Qmax
wodon [m3/h] [m]
2002
studni
ważności
[m3/d]
.
[m3/rok]
Gmina Białopole
długość sieci w km – 37,3
liczba przyłączy - 448
75.200
Białopole
2
Cr
80,0 16,4 2005-12-31
200,0
38.000
Raciborowice
2
Cr
60,0 19,5 2005-12-31
340,0
37.200
Gmina Chełm
liczba przyłączy –
286.975
1.895
Janów
2
Cr
15,0
2,4 2006-06-30
196,0
25.975
Kolonia Nowosiółki
2
Cr
48,0
0,9 2006-12-31
26,6
4.100
Okszów
3
Cr
66,0 12,0 2010-12-31
482,0
86.434
Pokrówka
2
Cr
120,0 12,0 2008-12-31 1.591,5
170.470
Gmina Dorohusk
103.082
Brzeźno
1
Cr
40,0 15,0 2003-12-31
615,0
13.752
Dorohusk
2
Cr
90,0 21,0 2005-12-31
500,0
56.430
Świerże
2
Cr
30,0 22,0 2006-09-30
400,0
32.900
24
Gmina Dubienka
Dubienka
Rogatka
Skryhiczyn
Gmina Kamień
Andrzejów
Józefin
Kamień
Rudolfin
Wolawce
Ignatów
Gmina Leśniowice
Kasiłan
Leśniowice
Rakołupy Duże
Gm. i m. Rejowiec
Fabryczny
Liszno
Rejowiec Fabryczny
„Polna”
Rejowiec Fabr.
„Morawinek”
Wólka Kańska
Gmina Ruda-Huta
Ruda-Huta
Gmina Sawin
Bukowa Wielka
Sawin
Gmina Siedliszcze
Siedliszcze
Wola Korybutowa
Gmina Wierzbica
Wierzbica
Wólka Tarnowska
Gmina Wojsławice
2
Cr
80,0
2,0 2005-12-31
320,0
2
Cr
74,0
2,0 2005-12-31
200,0
1
Cr
11,0
1,0 2005-12-31
72,0
2
Cr
36,0 11,8 2003-12-31
371,0
1
Cr
20,0 22,6 2005-12-31
50,0
2
Cr
70,0
7,7 2012-12-31
500,0
2
Cr
20,0
6,4 2007-12-31
75,0
2
Cr
36,0
3,1 2010-12-31
150,0
woda dostarczana z ujęcia cementowni w Chełmie
2
Cr
60,0
1,2 2005-12-31
200,0
2
Cr
69,0
4,5 2004-12-31
575,0
2
Cr
128,0 1,8 2005-12-31
215,0
1.788
2
Cr
32,0
4,7 2007-03-31
739,0
3
Cr
100,0 7,0 2012-12-31 1.200,0
Huta
Kukawka
Majdan Nowy
Majdan Ostrowski
Wojsławice
Gmina Żmudź
Klesztów
Wólka Leszczańska
Żmudź
Powiat chełmski ogółem:
2
Cr
45,0
4,0
2
Cr
55,0
1,0
2
Cr
26,0 16,5
2
Cr
100,0 1,3
1
Cr
65,0
1,5
2
Cr
43,0 34,0
2
Cr
19,0 24,0
2
Cr
60,0 8,35
1
Cr
60,0
3,4
2
Q+Cr
40,0
6,5
2
Cr
66,0
7,5
1
Cr
18,2 21,7
2
Cr
65,0 12,9
2
Cr
90,0
1,0
1
Cr
68,0
5,1
2
Q+Cr
78,0 30,5
2
Q+Cr
16,0 30,0
2012-12-31
400,0
2006-04-30
200,0
2008-12-31
976,0
2006-06-30
260,0
2005-12-31 1.000,0
2006-06-30
647,0
2006-12-31
376,6
2005-12-31
600,0
2005-12-31
93,0
1.208
2010-01-31
200,0
2006-06-30
200,0
2010-01-31
100,0
2006-06-30
200,0
2006-06-30
433,6
2005-12-31
100,0
2010-12-31
150,0
2005-12-31
227,1
10.958
50.700
36.000
9.500
5.200
124.089
18.407
12.171
60.369
11.338
7.435
14.369
67.500
20.500
32.000
15.000
251.594
38.400
156.820
7.120
49.254
96.000
92.390
8.290
84.100
165.510
135.167
30.343
89.934
74.014
15.920
116.575
25.503
18.390
15.428
13.380
43.874
53.419
11.220
6.244
35.955
1.572.968
Cr – kredowy poziom wodonośny; Q+Cr – połączony, kredowo-czwartorzędowy poziom wodonośny.
Długość sieci wodociągowej (magistralnej) i liczba przyłączy – stan na 2001-12-31 (rocznik statystyczny)
Na terenie powiatu chełmskiego funkcjonuje 38 czynnych ujęć komunalnych, o łącznych
zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych wynoszących 2.199 m3/h. Sumaryczny pobór wody na
cele komunalne w roku 2002 wyniósł 1.572.968 m3, w tym 14.369 m3 (0,9 %) z ujęcia spoza obszaru
25
powiatu. Pobór z ujęć na terenie powiatu wynosił średnio 4.270 m3/d, tj. około 178 m3/h. Stanowiło to
około 8,1 % zatwierdzonych zasobów.
Długość sieci wodociągowych przesyłowych na terenie powiatu chełmskiego na koniec roku
2001 wynosiła 695 km a liczba przyłączy 10.958. W niektórych gminach prawie 100 % miejscowości
posiada sieć wodociągową (np. Rejowiec Fabryczny) a w innych tylko nieliczne miejscowości
posiadają wodociągi (np. gmina Sawin).
Poza ujęciami komunalnymi na terenie powiatu chełmskiego funkcjonowało trzy większe
ujęcia, w tym dwa zakładowe.
Ujęcie zakładowe cementowni „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym składa się z trzech
studni ujmujących kredowy poziom wodonośny. Zatwierdzone zasoby wynoszą 250 m3/h przy
depresji 16,0 m. W roku 2002 pobór wody z tego ujęcia wynosił 139.040 m3.
Ujęcie PKP w Rejowcu fabrycznym składa się z dwu studni ujmujących poziom kredowy.
Zatwierdzone zasoby wynoszą 66,0 m3/h przy depresji 3,1 m. W roku 2002 pobór wody z tego ujęcia
wynosił około 7.000 m3.
Ujęcie „Józefinka” w Kamieniu składa się z jednej studni ujmującej poziom kredowy. Jest ono
eksploatowane sezonowo w okresie od V do IX i służy do podlewania roślin na terenie ogródków
działkowych. Zatwierdzone zasoby wynoszą 60,0 m3/h przy depresji 5,0 m. W roku 2002 pobór wody
z tego ujęcia wynosił 4.684 m3.
Podsumowując, obecne ujęcia komunalne wód pitnych na obszarach zaopatrywanych w wodę
z sieci wodociągowych są wystarczające dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców. W stosunku do
zatwierdzonych zasobów pobór wody na ujęciach średnio dla całego powiatu wynosi niecałe 10 %.
Są to ujęcia wody podziemnej, głównie z piętra kredowego, lokalnie z połączonych pięter kredowego
i czwartorzędowego.
Jakość wody pitnej, pochodzącej z tych ujęć jest dobra, jednakże w większości przypadków
woda wymaga prostego uzdatniania z uwagi na podwyższoną zawartość żelaza i/lub manganu.
Podstawowym problemem zaopatrzenia mieszkańców powiatu chełmskiego w wodę pitną jest
niedostatecznie rozwinięta sieć wodociągowa. Wiele miejscowości nie posiada jeszcze wodociągów.
Charakterystyka sieci kanalizacyjnej
Długość istniejącej sieci kanalizacyjnej w powiecie chełmskim na koniec 2001 roku wynosiła
97,6 km a liczba przyłączy 1.729.
Każda gmina posiada mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków, jedynie w gminie
wiejskiej Rejowiec Fabryczny nie ma oczyszczalni. Oczyszczalnie indywidualne posiadają wspólnoty
mieszkaniowe w osiedlach popegeerowskich, niektóre szkoły i domy opieki społecznej oraz większe
zakłady przemysłowe i przetwórcze, które używają większych ilości wody do celów produkcyjnych.
W niektórych miejscowościach funkcjonują indywidualne przydomowe oczyszczalnie ścieków.
Według ewidencji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w roku 2002 na
obszarze powiatu chełmskiego wielkość zrzutu ścieków z funkcjonujących oczyszczalni wynosiła
457.326,9 m3, w tym 21.035 m3 pochodziło z oczyszczalni zakładowych cementowni „Rejowiec” S.A.
w Rejowcu Fabrycznym i Zakładu Przetwórstwa Mięsnego „Kompleks” S.C. w Leśniczówce, gmina
Ruda-Huta. Ścieki z oczyszczalni odprowadzane są do Bugu i jego dopływów, do dopływów Wieprza
albo otwartymi rowami do ziemi.
26
Podsumowując, obszar powiatu chełmskiego ma słabo rozwiniętą gospodarkę ściekową.
Dla porównania; długość sieci wodociągowej magistralnej wynosiła 695 km, natomiast długość sieci
kanalizacyjnej 97,6 km; ilość przyłączy wodociągowych wynosiła 10.958 sztuk a ilość przyłączy
kanalizacyjnych 1.729 sztuk; pobór wody wynosił 1.572.968 m3 a zrzut ścieków oczyszczonych
457.327 m3. Większość wytwarzanych ścieków nie jest poddawana oczyszczaniu. Niedorozwój
gospodarki ściekowej negatywnie wpływa na środowisko, powodując zanieczyszczenie wód
powierzchniowych oraz stanowi potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych.
Informacje dotyczące infrastruktury technicznej powiatu chełmskiego przedstawia rys. 2.
27
5. Założenia wyjściowe programu
Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego przyjęto
uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych,
programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę
ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych powiatu i jego
poszczególnych gmin, zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym.
Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w powiecie były podstawą
do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania
zasobów naturalnych.
5.1. Uwarunkowania zewnętrzne opracowania Programu Ochrony Środowiska dla powiatu
chełmskiego
Zasady ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego
podejścia. Powiat nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują
ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu, konieczne jest przyjęcie uwarunkowań
wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających
szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska.
Główne uwarunkowania zewnętrzne dla powiatu chełmskiego w zakresie ochrony środowiska
wynikają z następujących dokumentów:
- Strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju i województwa lubelskiego,
- Strategii rozwoju regionalnego kraju,
- Koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa lubelskiego,
- Polityki ekologicznej państwa wraz z programem wykonawczym,
- Systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych,
- Międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska,
- Zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii
Europejskiej,
- Programu ochrony środowiska dla województwa lubelskiego,
- Strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa
i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa).
Najistotniejsze zagadnienia omówiono poniżej.
5.1.1. Polityka ekologiczna państwa
Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania ujęte w "Programie wykonawczym do II
Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 - 2010" oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo
ochrony środowiska, "Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2007 -2010", zostały przyjęte jako podstawa niniejszego Programu.
Nadrzędną zasadą przedstawioną w Polityce ekologicznej państwa jest zasada
zrównoważonego rozwoju. Rozwój zrównoważony jest definiowany jako taki, który nie narusza
w sposób istotny i trwały środowiska życia człowieka i godzi prawa przyrody, ekonomii oraz rozwoju
społeczeństw wraz ze zrównoważeniem szans dostępu do zasobów między pokoleniem obecnym,
a pokoleniami następnymi. W skrócie więc, jest to rozwój człowieka wynikający z działalności
człowieka odbywającego się w harmonii z przyrodą. Najważniejszymi czynnikami, które należy
uwzględniać przy programowaniu zrównoważonego rozwoju są: czynniki społeczne, ekologiczne,
przestrzenne i ekonomiczne.
28
Rozwój zrównoważony oznacza więc taką filozofię rozwoju globalnego, regionalnego
i lokalnego, która przeciwstawia się ekspansji opartej wyłącznie o wzrost gospodarczy.
W Polityce ekologicznej państwa jako zasady szczegółowe przyjęto:
Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:
- zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik
(BAT),
- recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody
i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich
składowania,
- zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie
z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania
i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC),
- wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie
z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in.
w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.
Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia
i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki
użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej
zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.
Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczającą uwzględnienie
w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.
Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi
ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach
przygranicznych).
Zasadę subsydiarności, oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych
dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on
rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie
rozwiązany.
Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru
planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a oznaczającą potrzebę
minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.
W Polityce Ekologicznej Państwa przedstawione zostały także cele ogólne o charakterze
strategicznym i realizacyjnym, w różnych horyzontach czasowych. Jako oddzielne zagadnienie
omówione zostało zagadnienie włączania aspektów ochrony środowiska do polityk sektorowych
takich jak: przemysł i energetyka, transport, rolnictwo, leśnictwo, budownictwo i gospodarka
komunalna, zagospodarowanie przestrzenne, turystyka, ochrona zdrowia, handel i działalność
obronna. Wskazane zostały przede wszystkim cele i działania, jakie należy podjąć w ramach
programów sektorowych, jako konieczny udział sektorów w realizacji zrównoważonego rozwoju.
5.1.2. Integracja z Unią Europejską
Przystąpienie Polski do członkostwa w Unii Europejskiej narzuca na władze samorządowe
obowiązek dostosowania się do norm przez nią przyjętych, także w zakresie ochrony środowiska.
Obecnie całe ustawodawstwo polskie jest zgodne z unijnym i zorientowane głównie na ochronę
poszczególnych komponentów środowiska oraz regulację procesów technologicznych i produktów
w celu ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Niezbędnym i niezwykle istotnym czynnikiem
w procesie integracji europejskiej jest uwypuklenie roli planowania i zarządzania środowiskowego.
29
VI Program działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010
podkreśla, ze realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości
życia obywateli krajów należących do Unii Europejskiej.
Problemem szczególnej wagi dla powiatu chełmskiego jest spełnienie standardów
ekologicznych Unii Europejskiej. Będzie to oznaczało konieczność dostosowania stanu aktualnego do
wymagań, szczególnie w zakresie gospodarki odpadami, gospodarki wodno – ściekowej, ochrony
gleb, powierzchni ziemi i przyrody.
Bardzo istotnym zagadnieniem jest zapewnienie źródeł finansowania dla zaplanowanych
działań i inwestycji. Powiat chełmski ma możliwość samodzielnego wykorzystania większych
funduszy pochodzących ze źródeł Unii Europejskiej. Wymogi Funduszu Spójności pozwalają bowiem
na finansowanie projektów przekraczających 10 mln euro. Dodatkowym wsparciem funduszu mogą
być objęte projekty grupowe, polegające na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym,
obejmującym grupę gmin oraz łączące w jednym projekcie różne zagadnienia. Konieczne jest zatem
zawiązywanie regionalnych struktur w celu rozwiązania ponadlokalnych problemów z zakresu
ochrony środowiska i rozwoju infrastruktury, w których powiat chełmski lub jego poszczególne gminy
mogą uczestniczyć jako beneficjant.
Niebagatelną rolę będzie pełnił w tym względzie Fundusz Spójności, dlatego istotne jest, aby
na etapie programowania zadań z zakresu ochrony środowiska uwzględnić zasady i kryteria
przyznawania środków finansowych z funduszy Unii Europejskiej. Priorytety części środowiskowej
Funduszu Spójności, istotne z punktu widzenia powiatu chełmskiego są następujące:
Priorytet 1. Poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszenie dystrybucji i jakości wody do picia
poprzez takie działania jak:
- budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej i opadowej oraz oczyszczalni ścieków tam, gdzie
przyniesie to największy efekt ekologiczny przy uwzględnieniu efektywności kosztowej,
- budowa i modernizacja urządzeń uzdatniających wodę i sieci wodociągowej (w powiązaniu
z systemami sanitacji),
Priorytet 2. Racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi poprzez:
- budowę, rozbudowę lub modernizację składowisk odpadów komunalnych oraz tworzenie systemów
recyklingu i unieszkodliwiania odpadów komunalnych (sortownie, kompostownie itp.).
- tworzenie systemów zagospodarowania osadów ściekowych, co umożliwi spełnienia wymogów
dyrektywy 86/278 w sprawie osadów ściekowych,
- rekultywację terenów zdegradowanych przez działalność przemysłową.
Wspierane będą zintegrowane systemy zagospodarowania odpadów, łączące kilka elementów,
np. selektywną zbiórkę, odzysk i unieszkodliwienie odpadów ulegających biodegradacji, itp.
W ramach tego priorytetu będą mogły być wspierane związki komunalne, działające na rzecz poprawy
w dziedzinie gospodarki odpadami.
Priorytet 3. Poprawa jakości powietrza poprzez:
- systemową konwersję palenisk domowych na rozwiązania przyjazne zdrowiu i środowisku
(głównie zamiana węgla na gaz, w okresie początkowym eliminacja węgla niskiej jakości, przejście
na paliwa bezdymne).
5.1.3. Polityka i strategia województwa lubelskiego
Najważniejszym dokumentem będącym podstawą programowania rozwoju województwa jest
„Strategia rozwoju województwa lubelskiego”, będąca dokumentem nadrzędnym dla programów
ochrony środowiska. Wojewódzkie programy, w tym Program ochrony środowiska, są realizacją
strategii rozwoju województwa. Z tego powodu w pracach nad Programem ochrony środowiska dla
30
powiatu chełmskiego wykorzystano cele i zadania związane z ochroną środowiska i użytkowaniem
zasobów naturalnych, sprecyzowane w ramach następujących priorytetów "Strategii ...".
Głównym celem Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego jest:
„osiągnięcie trwałego rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez wykorzystywanie
geograficznego położenia regionu jako platformy współpracy krajów
Europy Wschodniej i Zachodniej”.
W zakresie ochrony środowiska celami nadrzędnymi strategii są:
- wszechstronna poprawa warunków życia człowieka w środowisku jego zamieszkania
- rozwój gospodarczy zrównoważony ekologicznie
- stała poprawa ładu przestrzennego
Jako jeden z priorytetów strategii wyznaczono:
- poprawę kondycji ekologicznej środowiska
5.1.4. Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego
Program, zatwierdzony w 2001 roku, stanowi zarówno długoterminowy plan strategiczny do
roku 2015, jak również plan wdrożeniowy na lata 2001 – 2004. Program prezentuje podejście
sektorowe i integralne, przedstawiając założenia, cele i kierunki działań dla poszczególnych dziedzin
związanych z ochroną środowiska: przemysłem, rolnictwem, gospodarką odpadami, osadnictwem
i urbanizacją, transportem i komunikacją. Uwzględniono również poszczególne komponenty
środowiska – powietrze, wody powierzchniowe i podziemne, surowce naturalne, gleby, walory
przyrodnicze i krajobrazowe, świat zwierzęcy.
Za nadrzędny cel programu uznano:
„harmonijny, zrównoważony rozwój województwa, w którym wymagania ochrony
środowiska mają nie tylko istotny wpływ na przyszły charakter regionu,
ale również stymulują jego rozwój gospodarczy”.
W programie położono duży nacisk na główne kierunki rozwojowe, jakie będą miały miejsce
w województwie lubelskim w nadchodzących latach. W przyszłości będą one oddziaływać na stan
środowiska, dlatego uwzględnienie ich uznano za konieczne przy formułowaniu zasad polityki
ochrony środowiska w województwie.
5.1.6. Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska
Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony przyrody są następujące ustawy:
1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.627 z dnia 20
czerwca 2001 r.) z późniejszymi zmianami
2. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. (jednolity tekst ustawy o ochronie
przyrody, ogłoszonego w Dz.U. z 2001 r. Nr 99 poz. 1079)
3. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (tekst jednolity Dz. U.
95.16.78 z dnia 22 lutego 1995 r.)
Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. 91.101.444) z późniejszymi zmianami
5. Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2001.115.1229 z dnia 11 października 2001 r.)
z późniejszymi zmianami
6. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U.94.27.96 z dnia 1 marca 1994
r.) z późniejszymi zmianami
7. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747) z późniejszymi zmianami
31
8. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.628 z dnia 20 czerwca 2001 r.)
z późniejszymi zmianami
5.2. Uwarunkowania wewnętrzne wynikające z istniejących dokumentów i opracowań dla
powiatu chełmskiego
Oprócz wymienionych w poprzednim rozdziale uwarunkowań zewnętrznych, na politykę
powiatu w zakresie ochrony środowiska oddziałują silnie także liczne uwarunkowania wewnętrzne.
Znalazły one wyraz w aktach prawnych, planach, programach i strategiach, w których została
uwzględniona problematyka środowiskowa. W Programie oparto się głównie na wytycznych
zamieszczonych w dotychczas opracowanych dla gmin powiatu chełmskiego planach
zagospodarowania przestrzennego, strategiach rozwoju i studium uwarunkowań kierunków
zagospodarowania przestrzennego.
32
6. Założenia ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego do 2015 roku
Naczelną zasadą przyjętą w Programie ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego jest
zasada zrównoważonego rozwoju w celu umożliwienia lepszego zagospodarowania istniejącego
potencjału powiatu (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz
wiedzy).
Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska i źródłach jego przekształcenia
i zagrożenia przedstawiono poniżej propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie
zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej
i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości powiatu w perspektywie kilkunastu lat
i umożliwia aktywizację społeczeństwa powiatu chełmskiego, zwiększenie inicjatywy i wpływu
społeczności na realizację działań rozwojowych.
Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłużyć do
tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej
kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego, a następnie na jego poprawie.
Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodować zrównoważony rozwój
gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska
naturalnego na terenie powiatu chełmskiego.
6.1. Powiatowe limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu
środowiska
W związku z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i koniecznością ograniczenia
wprowadzania zanieczyszczeń do środowiska ustalone zostały limity krajowe (do osiągnięcia do 2010
roku), przedstawione w "II Polityce ekologicznej państwa. Limity te nie zostały zmienione w "Polityce
ekologicznej państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2010". Są one
następujące:
- Zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r.
(w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle),
- Ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby
uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji,
wartość produkcji lub PKB),
- Ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i o 25% w stosunku do 2000 r.
(w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB),
- Dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach
produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r,
- Odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych,
- Pełna likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych,
- Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych,
w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast
i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego - również o 30%,
- Ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych
lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu z 1990 r.,
Z uwagi na brak podstaw planistycznych oraz odpowiednich danych statystycznych nie można
obecnie dokonać podziału limitów krajowych na regionalne (wojewódzkie i powiatowe). Dlatego też,
dla powiatu chełmskiego założono realizację polityki długoterminowej, sprzyjającej osiągnięciu
wymienionych w limitach krajowych działań i ograniczania emisji zanieczyszczeń, natomiast
szczegółowe wytyczne przyjęto jedynie dla gospodarki odpadami, zgodnie ze sporządzonym Planem
gospodarki odpadami.
33
W planie założono że w roku 2010 na składowiska skierowane zostanie do 75% (wagowo)
całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytworzonej w roku 1995.
W przypadku odpadów opakowaniowych przyjęto następujące poziomy recyklingu w roku
2010:
- opakowania z papieru i tektury: 50%,
- opakowania ze szkła: 45%
- opakowania z tworzyw sztucznych: 30%
- opakowania metalowe: 45%
- opakowania wielomateriałowe: 30%
- opakowania z materiałów naturalnych (drewno): 15%.
Dla odpadów wielkogabarytowych przyjęto w roku 2010 odzysk na poziomie 50%, odpadów
budowlanych – 40%, a odpadów niebezpiecznych (z grupy odpadów komunalnych) - 50%. Systemem
zbiórki odpadów będą objęci wszyscy mieszkańcy powiatu chełmskiego.
Przy realizacji założeń dotyczących ilości pozyskiwanych surowców wtórnych oraz odpadów
organicznych, w roku 2010 na składowiska kierowanych będzie ok. 65% odpadów wytworzonych.
W odniesieniu do zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych limity określić
może program ochrony wód, zawierający działania mające zapewnić dotrzymanie wymaganych
poziomów jakości wód, zgodnie z Krajowym programem oczyszczania ścieków komunalnych, gdzie
zostało określone wymagane zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód
powierzchniowych ze ściekami komunalnymi i ściekami z zakładów przemysłu rolno-spożywczego
dla poszczególnych aglomeracji.
Powiatowe limity związane z ograniczeniem wodochłonności i materiałochłonności produkcji
oraz zużycia energii są obecnie trudne do określenia, co wynika z braku odpowiednich wskaźników
w odniesieniu do konkretnych procesów technologicznych bądź instalacji.
6.2. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego
Nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego sformułowano
następująco:
Osiągnięcie trwałego rozwoju Powiatu Chełmskiego i zwiększenie
atrakcyjności Powiatu poprzez rozwój infrastruktury i poprawę środowiska
przyrodniczego
6.3. Priorytety ekologiczne
Kompleksowość zagadnień ochrony środowiska, a także zakres przeobrażeń na terenie
powiatu chełmskiego wymusiła wyznaczenie celów długo i krótkoterminowych, a także przyjęcie
zadań z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru
najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w najbliższej przyszłości (horyzont
czasowy 2004 - 2007) do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu i rozwiązania
najistotniejszych kwestii związanych z tą dziedziną.
Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych
komponentów środowiska na terenie powiatu, uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, a także
innych wymagań w zakresie jakości środowiska.
34
Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie powiatu chełmskiego na lata
2004-2007 przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych
i środowiskowych.
6.3.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym
-wymiar przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny)
- zaawansowanie przedsięwzięcia w realizacji
- konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych
- zabezpieczenie środków na realizację lub o możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych
środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych)
- efektywność ekonomiczna przedsięwzięcia
- znaczenie przedsięwzięcia w skali regionalnej
- spełnianie wymogów zrównoważonego rozwoju - zgodność przedsięwzięcia dla rozwoju
gospodarczego powiatu chełmskiego
6.3.2. Kryteria o charakterze środowiskowym
- możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska i zdrowia ludzi
- zgodność z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w „Polityce ekologicznej państwa na
lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007-2010”
- zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska
- skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym
przez prawo
- skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia)
- wieloaspektowość efektów ekonomicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia
poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska)
- w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodność proponowanych zadań
z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie
tworzenia systemów, działań w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów
6.3.3. Główne zagrożenia środowiska w powiecie chełmskim
Z analizy stanu środowiska i jego głównych zagrożeń, przeprowadzonych dla powiatu
chełmskiego wynika, że podstawowe zagrożenia, problemy i konflikty na tle ochrony środowiska
skupiają się wokół następujących zagadnień:
1. Niedostateczny stopień wyposażenia poszczególnych gmin w infrastrukturę ochrony środowiska
(wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków)
3. Nieprawidłowa gospodarka odpadami (szczególnie dzikie wysypiska odpadów oraz składowiska
nie spełniające norm ochrony środowiska)
4. Niska emisja z sektora gospodarki komunalnej
5. Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych
6. Zmiany powierzchni terenu i zaburzenia stosunków wodnych związane z wieloletnią eksploatacja
surowców naturalnych
7. Intensywna gospodarka rolna
8. Turystyka i rekreacja
9. Niedostateczny stopień świadomości i wiedzy ekologicznej mieszkańców powiatu chełmskiego
10. Brak środków finansowych na zadania z zakresu ochrony środowiska.
6.3.4. Priorytety ekologiczne dla powiatu chełmskiego
Kierując się podanymi powyżej kryteriami i zagrożeniami, wyznaczono następujące zadania
priorytetowe dla powiatu chełmskiego z zakresu ochrony środowiska:
35
W zakresie poprawy jakości środowiska:
P.1. Poprawa jakości wód powierzchniowych i uregulowanie stosunków wodnych
P.2. Uporządkowanie gospodarki odpadami
P.3. Utrzymanie dotychczasowej jakości powietrza atmosferycznego i ochrona przed hałasem,
zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych
P.4. Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska z tytułu awarii przemysłowych, infrastrukturalnych
i innych.
P.5. Rekultywacja terenów przekształconych przez eksploatacje kopalin i zdegradowanych w inny
sposób
W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów
przyrody:
P.6. Efektywna ochrona przyrody
P.7. Zwiększenie lesistości powiatu, ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów leśnych
W zakresie zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii
P.7. Oszczędne gospodarowanie zasobami wody
P.8. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii
W zakresie zadań systemowych
P.9. Rozwój edukacji ekologicznej
P.10. Wprowadzanie zarządzania środowiskowego
Są to elementy, co do których w pierwszym rzędzie winny być podjęte działania zmierzające
do poprawy aktualnego stanu środowiska.
36
7. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego
7.1. Jakość wód i stosunki wodne
7.1.1. Stan aktualny
Wody powierzchniowe
Powiat chełmski leży w międzyrzeczu Wieprza i Bugu, prawostronnych dopływów Wisły.
Wieprz tylko na odcinku około 5 km płynie wzdłuż granicy powiatu chełmskiego, natomiast po rzece
Bug na odcinku ok. 70 km biegnie cała wschodnia granica powiatu, stanowiąca jednocześnie granicę
państwową między Polską a Ukrainą. Dział wodny między zlewniami tych rzek przebiega przez
obszar Pagórów Chełmskich. Większa część powiatu leży na obszarze dorzecza Bugu, w obrębie
zlewni jego lewostronnych dopływów: Wełnianki, Udalu i Uherki; natomiast zachodnia i południowo
zachodnia część powiatu leży w dorzeczu Wieprza.
Wełnianka ma około 32 km i prawie na całej długości swego biegu przepływa przez obszar
powiatu chełmskiego, poza kilkukilometrowym odcinkiem od źródeł w okolicy Uchań do Putnowic
Wielkich. W górnym biegu odwadnia obszar Działów Grabowieckich, następnie wpływa na obszar
Obniżenia Dubienki. Spadek rzeki w górnym odcinku wynosi średnio około 1 0/00, a w dolnym około
0,7 0/00. Średni przepływ szacowany jest na 0,7 m3/s. W okolicach Kurmanowic przyjmuje dwa
lewostronne dopływy, z których ciek spod Poniatówki bywa uważany za górną Wełniankę.
Udal w całym swym biegu płynie przez obszar powiatu, odwadniając w górnym biegu obszar
Pagórów Chełmskich, a następnie wpływa na teren Obniżenia Dubienki. Zlewnia Udalu ma
powierzchnię 321,1 km2, długość rzeki wynosi 31,4 km a średni spadek 1,1 0/00. Średni przepływ
wynosi 0,9 m3/s. W okolicy Andrzejowa na 16 km biegu przyjmuje prawostronny dopływ Krzywólkę,
która jest od niego znacznie dłuższa i ma większą zlewnię. Poniżej Krzywólki wpada do niego Kanał
Żmudzki z prawej strony, następnie lewostronny dopływ Kacap, a w okolicy miejscowości Lipinki
prawostronny ciek bez nazwy. Na 8,5 km od ujścia do Bugu znajduje się wodowskaz w miejscowości
Ostrów. W ujściowym odcinku Udal płynie w dolinie Bugu.
Uherka ma 44,9 km długości, a jej zlewnia o powierzchni 577 km2, prawie w całości leży
w obrębie powiatu chełmskiego. Średni spadek rzeki wynosi około 1 0/00 a średni przepływ około
2 m3/s. W okolicy Chełma wpada do niej niewielki lewostronny dopływ, Janówka. Na 18,5 km biegu
przyjmuje lewostronny dopływ, Garkę. Największy dopływ, Lepitucha wpada do Uherki w okolicy
Sawina. Na 9,1 km od ujścia, w miejscowości Ruda Opalin znajduje się wodowskaz. Na 6,8 km od
ujścia wpada do niej jedyny większy prawostronny dopływ, Gdola. W końcowym biegu, na odcinku
około 2 km od ujścia, płynie w dolinie Bugu przez obszar powiatu włodawskiego. Uherka wraz
z dopływami odwadnia obszar Pagórów Chełmskich i Obniżenia Dubienki.
Do dorzecza Wieprza na obszarze powiatu chełmskiego należą fragmenty zlewni jego
prawostronnych dopływów: Wojsławki, Mogielnicy i Świnki.
Wojsławka przez obszar powiatu płynie w swym górnym biegu na odcinku około 12 km,
przyjmując przy granicy powiatu zbiegające się w formie wachlarza dopływy: Potok Horodyski
i Iskierkę. Wraz z dopływami odwadnia południowo zachodnią część powiatu, leżącą w obrębie
Działów Grabowieckich.
Mogielnica na terenie powiatu płynie w swym górnym biegu, przez obszar Obniżenia
Dorohuckiego. Na całej długości nie ma wyraźnej doliny. Tuż za granicą powiatu krzyżuje się
z kanałem Wieprz-Krzna, przechodząc pod nim syfonem. Jej długość w obrębie powiatu wynosi około
15 km.
Świnka płynie przez obszar Obniżenia Dorohuckiego, w odległości około 5-6 km, równolegle
do Mogielnicy. Na terenie powiatu płynie w swym górnym biegu, na odcinku około 8 km.
37
Długość sieci rzecznej na obszarze powiatu chełmskiego, z pominięciem płynących wzdłuż
granic powiatu Wieprza i Bugu, wynosi około 299 km, z czego około 271 km, czyli ponad 90 % jest
uregulowane. Na 1 km2 powierzchni powiatu przypada średnio około 170 m długości rzek.
Prócz naturalnej sieci rzecznej na terenie powiatu istnieje sieć sztucznych cieków.
Zmeliorowanych jest około 10 % gruntów ornych i około 57 % użytków zielonych, a długość sieci
kanałów i rowów melioracyjnych wynosi około 1880 km, t.j. 6,3 razy więcej niż długość cieków
naturalnych.
Zbiorniki wodne powierzchniowe
Na obszarze powiatu chełmskiego, poza dwoma małymi jeziorkami (Słone – 4,6 ha oraz
Pniówno – 7,7 ha) dawniej bezodpływowymi, obecnie włączonymi do sieci rzecznej zlewni Uherki,
brak jest naturalnych zbiorników wód powierzchniowych.
Sztuczne zbiorniki wodne oraz stawy rybne zajmują powierzchnię 595,02 ha, tj. 0,33 %
powierzchni powiatu. Do większych zaliczyć należy zbiorniki wodne w Husynnem, Żółtańcach,
Majdanie Zahorodyńskim i Stańkowie oraz kompleksy stawów rybnych Kanie, Pogranicze i Wólka
Leszczańska.
Tabela 9. Zbiorniki wodne w powiecie chełmskim
L.p.
Gmina
1.
Chełm
2.
Chełm
3.
Chełm
4.
Dorohusk
5.
Dubienka
6.
Ruda-Huta
7.
Sawin
8.
Siedliszcze
9.
Żmudź
10. Żmudź
11. Żmudź
12. Żmudź
Ogółem
Miejscowość
Źródło zasilania
Stańków
Żółtańce
Kol. Ochoża
Husynne
Dubienka
Iłowa
Sawin
Majdan Zahorodyński
Dębowy Las
Pobołowice
Puszcza
Wołkowiany
rz. Uherka
rz. Uherka
rz. Garka
rz. Udal
rz. Wełnianka
ciek „Bukowa”
rz. Lepitucha
rz. Mogielnica
rz. Krzywólka
rz. Krzywólka
Kanał Zmudzki
Kanał Żmudzki
Powierzchnia
[ha]
41,74
55,90
0,60
99,20
4,70
3,20
2,70
48,00
27,60
8,24
10,00
5,74
307,62
Objętość
[m3]
483.850
1.014.000
8.200
600.730
70.100
47.750
37.800
893.000
552.000
107.660
120.000
86.100
4.021.190
Ponadto rozpoczęta jest budowa dwu zbiorników wodnych: w gminie Chełm - „Parypse” na rzece Garce
(powierzchnia całkowita – 18,3 ha, powierzchnia lustra wody – 14,8 ha) oraz w gminie Leśniowice - „Maczuły”
na rzece Horodysce (powierzchnia całkowita – 31,3 ha, powierzchnia lustra wody – 26,6 ha).
Tabela 10. Stawy rybne (wg informacji uzyskanych z Urzędów Gmin)
Powierzchnia
L.p.
Ilość stawów
Miejscowość
[ha]
O pojemności ponad 100.000 m3
1.
96,30
zespół stawów
Kanie
2.
95,00
zespół stawów*
Pogranicze
3.
33,00
9
Wólka Leszczańska
4.
10,17
4
Kol. Pokrówka
O pojemności 10.000 - 100.000 m3
5.
9,00
2
Serniawy
6.
8,55
1
Kroczyn
7.
6,95
4
Henrysin
8.
6,50
3
Pawłów
38
Gmina
Rejowiec Fabryczny
Dorohusk
Żmudź
Chełm
Sawin
Dorohusk
Chełm
Rejowiec Fabryczny
9.
5,67
8
Rakołupy Duże
Leśniowice
10.
3,29
3
Bukowa Wielka
Sawin
11.
3,22
3
Kol. Horodyszcze
Sawin
12.
3,10
5
Uher
Chełm
13.
1,27
1
Bezek
Siedliszcze
14.
1,20
6
Bezek
Siedliszcze
15.
1,19
2
Kumów Majoracki
Leśniowice
O pojemności poniżej 10.000 m3
16.
0,80
3
Horodysko
Leśniowice
17.
0,77
2
Uher
Chełm
18.
0,45
1
Sielec
Leśniowice
19.
0,40
1
Horodyszcze
Chełm
20.
0,40
1
Leśniowice
Leśniowice
21.
0,08
1
Strupin Duży
Chełm
22.
0,07
1
Strupin Duży
Chełm
23.
0,05
1
Janówka
Leśniowice
287,40
Powierzchnia ogólna stawów rybnych w powiecie chełmskim
* - w trakcie budowy.
Stan wód powierzchniowych
Na terenie powiatu chełmskiego jakość wód powierzchniowych jest badana w ramach
regionalnego monitoringu powierzchniowych wód płynących. Badaniami objęto głównie cieki
pełniące rolę odbiorników ścieków komunalnych i przemysłowych. Badano wody Bugu, Wieprza,
Udalu, Uherki, Wełnianki i Wojsławki.
Według raportu o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2002 r. stan jakości wód
w rzekach przedstawiał się następująco:
Wody Bugu na całym odcinku biegu wzdłuż granicy powiatu chełmskiego zakwalifikowano
jako NON ze względu na miano Coli (8,3 % oznaczeń w klasie NON – ppk Horodło) i fosfor ogólny
(6,3 % oznaczeń w klasie NON – ppk Dorohusk).
Wody Wieprza na całym odcinku jego biegu wzdłuż granicy powiatu chełmskiego
zakwalifikowano jako NON ze względu na miano Coli (8,3 % oznaczeń w klasie NON – ppk Stężyca;
17 % - ppk Trawniki; 33 % - ppk Jaszczów) i zawiesinę ogólną (8,4 % oznaczeń w klasie NON – ppk
Trawniki).
Wody Udalu na całej długości rzeki zaliczono do III klasy czystości.
Wody Uherki zaliczono do III klasy czystości, poza odcinkiem 5,6 km w obrębie miasta
Chełma, gdzie wody zakwalifikowano jako NON ze względu na Miano Coli.
Wody Wełnianki na odcinku 22,3 km zaliczono do II klasy czystości a 10,5 km w dolnym
biegu do III klasy czystości.
Wody Wojsławki na całej długości biegu w obrębie powiatu chełmskiego zaliczono do III
klasy czystości.
Stan jakości wód powierzchniowych na terenie powiatu chełmskiego badany był tylko dla
głównych rzek. Na przestrzeni kilku ostatnich lat obserwuje się zmiany jakości wód, w rzekach
mniejszych korzystne, w większych niekorzystne lub brak zmian, i tak:
Bug – nie rejestruje się zmiany jakości wody, nadal zaliczone są do NON,
Wieprz – na przestrzeni lat 2001-2002 nastąpiło pogorszenie jakości. Wody na odcinku
poniżej ujścia Rejki zaliczane były do III klasy czystości, obecnie zakwalifikowane jako NON,
39
Udal – następuje pogorszenie jakości wód, w 2002 r. wody Udalu zaliczone są na całej
długości biegu rzeki do III klasy czystości, a jeszcze w roku 2000 górny odcinek rzeki prowadził
wody zaliczane do II klasy czystości,
Uherka – do 2001 r miała wody zakwalifikowane jako NON, w roku 2002 zaliczone zostały
do III klasy jakości, poza obszarem Chełma,
Wełnianka – w stosunku do roku 2000 nastąpiła poprawa w górnym i środkowym odcinku
biegu. Obecnie wody na tym odcinku zaliczone są do II klasy czystości, poprzednio rzeka na całej
długości prowadziła wody III klasy czystości.
Wojsławka – nie zarejestrowano zmian, rzeka na odcinku przepływającym przez obszar
powiatu chełmskiego prowadziła i prowadzi wody III klasy czystości.
Wody podziemne
Według przyjętego za Paczyńskim (1993) podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych
na jednostki hydrogeologiczne, obszar powiatu chełmskiego należy do regionu lubelsko-podlaskiego
(IX), wchodzącego w skład makroregionu centralnego, przy czym wschodnia część powiatu należy do
subregionu poleskiego (IX2). W ramach krajowej strategii ochrony głównych zbiorników wód
podziemnych, obszar powiatu chełmskiego zaliczony został do GZWP Niecka Lubelska; Zbiornik
Chełm - Zamość (GZWP nr 407).
Na obszarze powiatu chełmskiego głównym poziomem użytkowym jest poziom wodonośny
występujący w przystropowych partiach kredy górnej. Wody podziemne tego poziomu występują
w marglach i opokach marglistych mastrychtu, przewarstwianych kredą piszącą. Najlepszymi
parametrami hydrogeologicznymi charakteryzują się opoki i margle, które jako utwory bardziej twarde
są podatniejsze na spękania. Strefa intensywnego krążenia wód w obrębie poziomu górnokredowego
sięga do głębokości 100 - 150 m, w zależności od wykształcenia litologicznego. Dolną granicę strefy
zawodnionej stanowią słabo przepuszczalne warstwy margli ilastych i kredy piszącej marglistej, mało
podatnych na powstawanie i utrzymanie drożnej sieci spękań. Dla przepływu wód podziemnych
w obrębie warstwy wodonośnej istotne znaczenie odgrywa zróżnicowanie litologiczne w profilu
pionowym (międzyławicowe fugi związane ze zmianami litologicznymi) oraz system spękań
towarzyszący dyslokacjom tektonicznym. Uskoki i towarzyszące im strefy rozluźnionego materiału
skalnego wpływają na polepszenie warunków hydrogeologicznych, wyraźnie różniących się od
występujących w równomiernie spękanych masywach skalnych. Zasilanie kredowego poziomu
wodonośnego odbywa się przez infiltrację wód opadowych bezpośrednio do warstwy wodonośnej,
bądź w następstwie przesiąkania przez przepuszczalne utwory pokrywy kenozoicznej. Warunki
infiltracji zależą od miąższości i wykształcenia litologicznego utworów przykrywających warstwę
wodonośną oraz od zaangażowania tektonicznego górotworu.
Głębokość do stropu warstwy wodonośnej na ogół mieści się w przedziale 15 – 50 m, rzadziej
w przedziale 5 – 15 m lub mniej niż 5m, sporadycznie przekracza 50 m.
Wydajności ujęć wód piętra kredowego wynoszą od 10 do ponad 120 m3/h; średnia dla
czynnych ujęć na terenie powiatu chełmskiego wynosi nieco ponad 70 m3/h.
Podrzędny poziom wodonośny występuje w piaszczystych utworach kenozoiku. Bywa on
ujmowany przez studnie kopane, sporadycznie przez studnie wiercone.
Dla zlewni Wieprza i Bugu granicznego istnieją dokumentacje hydrogeologiczne, określające
zasoby dyspozycyjne wód podziemnych.
Według „Dokumentacji hydrogeologicznej określającej dyspozycyjne zasoby wód
podziemnych poziomu kredowego, trzeciorzędowego i czwartorzędowego na obszarze dorzecza Bugu
granicznego” (Dobkowska, Kapuściński, 2000) zasoby dyspozycyjne dla powiatu chełmskiego
w obrębie zlewni Bugu granicznego wynoszą 137,8 tys. m3/d, co daje moduł zasobów dyspozycyjnych
4,18 m3/h*km2.
40
W/g „Dokumentacji hydrogeologicznej zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych piętra
górnokredowo-paleoceńskiego, trzeciorzędowego i czwartorzędowego zlewni Wieprza” (Pietruszka
i in., 2000) zasoby dyspozycyjne dla powiatu chełmskiego w obrębie zlewni Wieprza wynoszą
66,7 tys. m3/d, co daje moduł zasobów dyspozycyjnych 5,73 m3/h*km2.
Obszary wzdłuż północnej granicy powiatu oraz na południowym zachodzie zostały
zakwalifikowane do obszarów wysokiej ochrony GZWP (OWO), natomiast obszar położony
w centralnej i zachodniej części powiatu zakwalifikowano do obszarów najwyższej ochrony GZWP
(ONO).
Jakość wód podziemnych
Głównym poziomem użytkowym na obszarze powiatu chełmskiego jest górnokredowy
poziom wodonośny, występujący w spękanych utworach węglanowych mastrychtu. Na znacznym
obszarze utwory kredowe przykryte są osadami piaszczystymi czwartorzędu, lokalnie także
trzeciorzędu, z którymi związany jest poziom wodonośny, wykazujący na ogół łączność hydrauliczną
z poziomem kredowym.
Wody podziemne kredowego poziomu wodonośnego to w przewadze wody 2-jonowe typu
wodorowęglanowo-wapniowego. Znaczny udział mają wody 3-jonowe, typu wodoroweglanowowapniowo-magnezowego. W rejonach o nieuporządkowanej gospodarce wodno-ściekowej występują
lokalnie wody 4-jonowe, zawierające prócz wymienionych wyżej jony chlorkowe, siarczanowe
i sodowe.
Wody kredowe są bezbarwne, bez zapachu, lokalnie wykazują podwyższoną mętność.
Przeważnie są to wody słabozasadowe, twarde i średniotwarde. Generalnie są one dobrej jakości,
jednakże z reguły wymagają uzdatniania z uwagi na zawartość żelaza i/lub manganu, przekraczającą
wielkości dopuszczalne dla wód pitnych. Zalicza się je do wód słabozmineralizowanych, czyli
słodkich i normalnie słodkich, tylko czasami do akratopegów. Zawartość chlorków i siarczanów na
ogół jest niewielka, ich podwyższone zawartości rejestruje się jedynie w rejonach zurbanizowanych
oraz w pobliżu nieuporządkowanych składowisk odpadów albo wzdłuż dróg jako efekt stosowania soli
do odmrażania nawierzchni dróg.
Wody kredowe są niewiele zmienione w stosunku do ich pierwotnego składu, jednak
kilkudziesięcioletni okres wzmożonej antropopresji skutkuje niewielkim wzrostem zawartości
chlorków, siarczanów oraz związków azotu.
Wody czwartorzędowego poziomu wodonośnego zaliczane są do wód słodkich typu
wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowego. Są one bezbarwne i bez zapachu, sporadycznie mają
zapach roślinny lub siarkowodoru z gnijących części organicznych w pobliżu bagien, torfowisk i łąk.
Mineralizacja, twardość oraz zasadowość tych wód jest niższa niż wód piętra kredowego.
Podwyższone zawartości żelaza i/lub manganu powodują konieczność ich uzdatniania. Stopień
zagrożenia wód czwartorzędowych jest duży z uwagi na ich infiltracyjny charakter, płytkie
występowanie, niewielką izolację od powierzchni terenu lub jej brak. Są one narażone na przenikanie
zanieczyszczeń powierzchniowych lub z nieszczelnych szamb.
Na terenie powiatu znajdują się trzy punkty krajowej sieci monitoringu wód podziemnych,
badające wody kredowe (pkt. nr 161 - w Anusinie, gm. Siedliszcze; pkt. nr 172 - w Żmudzi oraz
pkt.nr 178 – w Białopolu).
Według raportów o stanie środowiska województwa lubelskiego w latach 1999-2002 jakość
badanych wód podziemnych nie wykazywała zmian. Wody w punktach monitoringu w Białopolu
i Żmudzi kwalifikowały się do klasy Ib, natomiast wody w punkcie monitoringu w Anusinie należały
do III klasy jakości ze względu na przekroczenia zawartości N_NO3.
W rejonie składowiska odpadów komunalnych w Srebrzyszczu, gmina Chełm, wyposażonego
w otwory piezometryczne prowadzone są badania wpływu składowiska na jakość wód podziemnych.
Porównując wyniki badań wód podziemnych z lat 1999 – 2002 obserwuje się pogorszenie jakości wód
na skutek zanieczyszczenia związkami azotu (N_NO2).
41
Na terenie powiatu prowadzono w 2002 roku badania jakości wód 7 źródeł, kwalifikując je do
klasy jakości Ib, jedynie dwa wskaźniki odpowiadały klasie II (przewodność i/lub HPO4).
Ogniska zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych
Niska lub pozaklasowa jakość wód powierzchniowych spowodowana jest głównie czynnikiem
bakteriologicznym (miano Coli) oraz podwyższonymi wskaźnikami zawiesiny ogólnej i fosforu
ogólnego, rzadziej BZT5. Podstawową przyczyną zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie
powiatu chełmskiego jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa, o czym świadczą wskaźniki
opisane wyżej, a także gospodarka rolna, będąca przyczyna zanieczyszczeń obszarowych.
Potencjalnymi ogniskami zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych na terenie
powiatu są:
- ścieki komunalne zawierające związki organiczne i biogenne wprowadzane do rzek,
- ścieki przemysłowe wprowadzane do rzek,
- ścieki odprowadzane do gruntu,
- przecieki z kanalizacji,
- odcieki ze składowiska odpadów,
- spływy obszarowe z terenów zurbanizowanych, (szczególnie tych nie posiadających kanalizacji) oraz
obszarów rolnych,
- źródła liniowe (drogi i kolej),
- stacje i magazyny paliw
- emisje zanieczyszczeń gazowych i pyłowych przenikające do gruntu z opadami atmosferycznymi,
- ponadto na jakość wód podziemnych może mieć wpływ infiltracja silnie zanieczyszczonych wód
powierzchniowych.
Ścieki komunalne w niewielkim procencie odprowadzane są sieciami kanalizacyjnymi do
oczyszczalni ścieków. W większości miejscowości brak jest kanalizacji, a ścieki gromadzone są
w szambach, często nieszczelnych, wykorzystujących nieużywane obecnie studnie kopane.
Ścieki przemysłowe pochodzące z zakładów przemysłowych i przetwórczych odprowadzane
są do wód powierzchniowych po ich uprzednim oczyszczeniu. Na terenie powiatu chełmskiego
dotyczy to cementowni „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym, Zakładu Przetwórstwa Mięsnego
„Kompleks” S.C. w Leśniczówce, gmina Ruda-Huta, RSP Srebrzyszcze, gmina Chełm oraz Gorzelni
w Husynnem, gmina Dorohusk.
Skażenia powodowane przez punktowe i małopowierzchniowe ogniska zanieczyszczeń są
różne w zależności od źródła ich pochodzenia. W odciekach wód ze składowisk odpadów
komunalnych występują związki azotu i fosforu, kwasy organiczne oraz podwyższone stężenia chloru,
wapnia, magnezu, sodu, potasu, metali ciężkich i siarczanów. Ponadto w składzie gazowym tych wód
notuje się obecność dwutlenku węgla, metanu i siarkowodoru. Podobnie, jak w przypadku odpadów
i ścieków komunalnych, podwyższoną zawartość związków azotowych, chlorków, wodorowęglanów
oraz sodu i potasu powodują nieszczelne szamba i doły kloaczne na terenach nieskanalizowanych.
Znaczący wpływ mają także niezbyt korzystne warunki geologiczne określające stopień
izolacji wód podziemnych od powierzchni terenu. Występujące tu poziomy wodonośne są mało
odporne na zanieczyszczenia ze względu na brak na znacznych obszarach miąższych i ciągłych
pokryw izolacyjnych. Niski stopień izolacji lub jej brak stwarza warunki migracji zanieczyszczeń
powierzchniowych, związanych ze stosowaniem w rolnictwie nawozów i środków ochrony roślin do
wód gruntowych i podziemnych.
Eksploatacja wapieni i margli dla potrzeb cementowni w Rejowcu Fabrycznym i Chełmie oraz
związane z tym odwadnianie wyrobisk powoduje obniżenie zwierciadła wód podziemnych.
Dużym zagrożeniem dla środowiska gruntowo-wodnego w pobliżu w/w cementowni są
również związki chromu w toksycznej postaci Cr+6. Źródłem podwyższonej ich zawartości w wodach
42
podziemnych jest złom cegły magnezytowo-chromitowej, który w latach 70-80 ubiegłego wieku
gromadzono na składowiskach przyzakładowych.
Melioracje
Na terenie powiatu chełmskiego został zaburzony pierwotny reżim wód powierzchniowych
i na mniejszą skalę wód podziemnych. Stosunki wodne omawianego obszaru uległy wyraźnym
antropogenicznym przeobrażeniom, spowodowanym regulacją rzek (ponad 90 %) oraz gęstą siecią
kanałów i rowów melioracyjnych, których długość ponad 6-krotnie przekracza długość cieków
naturalnych. Zmeliorowanych jest około 10 % gruntów ornych i około 57 % użytków zielonych,
a długość sieci kanałów i rowów melioracyjnych wynosi około 1880 km. Na 1 km2 powierzchni
powiatu przypada 1.056 m długość cieków sztucznych.
Jednakże osuszanie terenów wywołuje niekorzystne skutki w środowisku przyrodniczym.
Powoduje obniżenie poziomu wód gruntowych w wyniku czego wysychają studnie. Przyspiesza spływ
wody zmniejszając retencję. Mokradła są naturalnym magazynem wody, wiosną przyjmują jej
nadmiar i umożliwiają przesączanie w głąb gleby i odnawianie zasobów wód gruntowych. Są ponadto
miejscem życia wielu gatunków roślin i zwierząt. Łąki jednokośne są bogatsze w gatunki od łąk
dwukośnych. Na łąkach jednokośnych gniazduje wiele gatunków ptaków, które wprowadzają
potomstwo przed koszeniem, wiele rzadkich roślin zakwita i wydaje nasiona. Na dwukośnych łąkach
pierwszy pokos jest wcześniej - w trakcie koszenia gniazda ptaków są niszczone, a rośliny ścinane
przed wydaniem nasion.
Informacje dotyczące wód powierzchniowych i podziemnych przedstawia rys. 3.
7.1.2. Program poprawy w dla pola: Jakość wód i stosunki wodne
Cel długoterminowy do roku 2015:
Przywrócenie jakości wód powierzchniowych do wymaganych standardów oraz ochrona jakości
i ilości wód podziemnych wraz z racjonalizacją ich wykorzystania
Cele średnioterminowe do roku 2011:
1.Osiągnięcie właściwych standardów wód powierzchniowych pod względem jakościowym
2. Zapewnienie mieszkańcom powiatu dostępu do wody o odpowiedniej jakości i niezbędnej ilości
3. Ochrona wód podziemnych
3. Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska (wodociągi i kanalizacja)
Strategia osiągania celów długoterminowych i średnioterminowych
Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest
osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód, tak pod względem jakościowym jak i ilościowym.
Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę
i jednocześnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do:
- wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia,
- celów kąpielowych,
- bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych,
spełniając także odpowiednie wymagania na obszarach chronionych.
Ten długofalowy cel nie jest możliwy do osiągnięcia do 2010 r. – natomiast powinien być
osiągnięty do 2015 r., zgodnie z dyrektywą UE 2000/60/WE (tzw. Ramową Dyrektywą Wodną).
43
Analiza aktualnego stanu środowiska powiatu chełmskiego wykazała, że priorytetowym
zadaniem w zakresie ochrony środowiska będzie poprawa jakości wód powierzchniowych
i zapewnienie mieszkańcom dobrej jakości wody pitnej. W działaniach długoterminowych powiat
i poszczególne gminny będą zwracały szczególną uwagę na poprawę gospodarki wodno-ściekowej,
ze szczególnym naciskiem na rozwój sieci wodno - kanalizacyjnej oraz likwidację nielegalnych
wylotów ścieków i nieszczelnych szamb. Docelowo planuje się objęcie systemem kanalizacji
i wodociągów całego obszaru powiatu oraz modernizację istniejących oczyszczalni ścieków,
istniejących odcinków kanalizacji (kolektorów głównych i sieci rozdzielczych) wraz budową nowych
obiektów (także oczyszczalni przydomowych).
Do roku 2010 zakłada się w odniesieniu do gospodarki wodnej całkowitą likwidację zrzutu
ścieków nieoczyszczonych, w tym z zakładów przemysłowych, zaspokojenie zapotrzebowania
mieszkańców powiatu w odpowiedniej jakości wodę do picia, w tym poprzez ochronę wód
podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników tych wód na terytorium powiatu oraz współpracę
ponadlokalną z innymi powiatami w celu ograniczenia zanieczyszczeń doprowadzanych do wspólnych
cieków wodnych.
Nie przewiduje się, by w perspektywie do roku 2010 poprawiła się jakość wód rzeki Bugu
i Wieprza, z uwagi na liczne źródła zanieczyszczeń poza granicami powiatu, województwa i państwa.
Należy natomiast podjąć energiczne, długofalowe działania zmierzające do poprawy jakości wód
mniejszych rzek, których jakość w chwili obecnej waha się w klasach czystości II – III.
Istotnym zadaniem w perspektywie długoterminowej jest usuwanie zanieczyszczonych
osadów dennych po zakończeniu budowy oczyszczalni ścieków.
Na terenie powiatu istotnym zanieczyszczeniem wód są spływy obszarowe z pól oraz
zanieczyszczenia przenikające z powierzchni terenu do wód podziemnych. Świadczą o tym rodzaje
związków, których stężenia w wodach podziemnych wykazują ponadnormatywną wysokość – związki
azotu. W celu ograniczenia tego źródła, należy zapewnić szczególną ochronę wód
w miejscach, gdzie stwierdzono zwiększoną podatność na przenikanie zanieczyszczeń jest największa
(strefy ONO, strefy ochrony GZWP). Konieczne staje się uwzględnianie wymogów ochrony wód w
planach zagospodarowania przestrzennego oraz sporządzanie prognoz i ocen oddziaływania na
środowisko planowanych inwestycji, które mogą wpłynąć negatywnie na stan środowiska.
Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań w zakresie ochrony zasobów wodnych:
1. Uregulowanie stosunków wodnych zaburzonych w wyniku melioracji i eksploatacji surowców
2. Ochrona zasobów wód podziemnych
3. Ochrona przeciwpowodziowa
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
1.
Wdrażanie na terenie powiatu ustaleń regionalnego
programu ochrony przeciwpowodziowej
działanie wspomagane z budżetu
państwo oraz przez RZGW Warszawa
2.
Wyznaczenie i ujęcie w planach zagospodarowania
przestrzennego gmin trenów narażonych na zalanie
realizacja przez Urzędy Gmin poprzez
wydawanie decyzji
3.
Wdrażanie programu małej retencji ze szczególną troską o
zapewnienie warunków bytowania, rozmnażania i migracji
organizmów wodnych
realizacja przez Starostwo Powiatowe,
Urzędy Gmin i RZGW Warszawa
Uporządkowanie systemu odwodnień i melioracji
realizacja przez Urzędy
RZGW Warszawa
4.
44
Gmin,
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
5.
Zachowanie retencji naturalnej poprzez ochronę terenów
podmokłych: bagien, torfowisk oraz kompleksów leśnych
realizacja przez Urzędy Gmin, RZGW
Warszawa
6.
Ochrona ujęć wód pitnej na terenie powiatu
realizacja przez Urzędy Gmin
Ograniczanie i eliminowanie wykorzystania wód
podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności w
wodę do picia oraz zastosowania technologiczne
w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym
koordynacja działań przez Starostwo
Powiatowe, we współpracy z Urzędami
Gmin i ośrodkami edukacyjnoinformacyjnymi: szkoły, media,
podmioty gospodarcze
koordynacja działań przez Starostwo
Powiatowe, we współpracy z Urzędami
Gmin i ośrodkami edukacyjnoinformacyjnymi: szkoły, media,
7.
8.
Optymalizacja zużycia wody do celów socjalno-bytowych
i przemysłowych (propagowanie instalowania liczników
zużycia wody oraz stymulacja do zmniejszania jej zużycia)
Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego
ochrony głównych zbiorników wód podziemnych i stref
Urzędy Gmin
ONO
Edukacja mieszkańców w zakresie możliwości i
Starostwo Powiatowe, we współpracy
10. konieczności oszczędzania wody w gospodarstwach
z Urzędami Gmin, szkołami i mediami
domowych
9.
Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań w zakresie jakości wód:
Ochrona jakości wód przed degradacją polega na prowadzeniu działań administracyjnoprawnych, przyrodniczych i technicznych. W tym celu konieczne jest:
1. Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych
Działania obejmą:
Lp
1
1.
Nazwa zadania
Uwagi
2
3
Mobilizacja istniejących organizacji i ruchów społecznych w Działania te będą koordynowane
celu zwiększenia skuteczności działań zmierzających do
przez Starostwo Powiatowe, we
poprawy jakości wód
2.
Efektywne poszukiwanie funduszy do realizacji
zaplanowanych działań w zakresie ochrony jakości wód
3.
Działania edukacyjne - podniesienie świadomości
ekologicznej mieszkańców powiatu
4.
5.
Wspieranie działań zmierzających do likwidacji dopływu
zanieczyszczeń do rzek (ograniczenie zanieczyszczeń
pochodzących z jednostek osadniczych, ograniczenie
zanieczyszczeń rolniczych, ograniczenie zanieczyszczeń
spowodowanych gospodarką odpadami, ograniczenie
zanieczyszczeń pochodzących ze spływów
powierzchniowych w wyniku opadów atmosferycznych)
Objęcie ochroną walorów przyrodniczych rzek i terenów
przyrzecznych
Promowanie turystyki i rekreacji na terenach przyrzecznych.
45
współpracy z Urzędami Gmin,
mediami,
podmiotami
gospodarczymi
oraz
stowarzyszeniami
i organizacjami na terenie zlewni
tych rzek.
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
Eliminacja nieszczelnych zbiorników gromadzenia ścieków
(szamb), kontrola zagospodarowania ścieków bytowo –
gospodarczych na terenach nieskanalizowanych
Eliminacja zanieczyszczeń wymywanych przez opady
poprzez zorganizowany odbiór wód opadowych z terenów
przemysłowych i zurbanizowanych poprzez opracowanie
i wdrożenie koncepcji zagospodarowania ścieków
opadowych na tych terenach
3
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Eliminacja zanieczyszczania brzegów zbiorników i cieków
odpadami zdeponowanymi na tzw. „dzikich składowiskach”
Inwentaryzacja źródeł zanieczyszczeń dopływających do
rzek na terenie całej zlewni, kontrola pozwoleń wodno –
prawnych na odprowadzanie ścieków
Ocena stanu technicznego i efektywności pracy istniejących
urządzeń oczyszczających ścieki na terenie gmin z terenu
zlewni rzek
Ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko
zanieczyszczeń obszarowych i punktowych, pochodzących
z działalności rolniczej, szczególnie zaś opracowanie i
wdrożenie programu działań na rzecz ograniczenia spływu
zanieczyszczeń azotowych (stanowiska do składowania
obornika, magazynowania gnojowicy, zastosowania
rolniczego ścieków i osadów),
Edukacja ekologiczna rolników i osób uprawiających ziemię
w celu uświadamiania szkodliwości nadmiernego
stosowania środków ochrony roślin, nawozów sztucznych
i naturalnych
Wprowadzanie programów rolno-środowiskowych,
popularyzacja ekorolnictwa i upraw alternatywnych w celu
przekwalifikowania tradycyjnych gospodarstw rolnych
2. Poprawa gospodarki wodno – ściekowej powiatu
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
W zakresie zaopatrzenia w wodę pitną:
Działania te będą koordynowane przez
Starostwo Powiatowe,
we współpracy z Urzędami Gmin
i przedsiębiorstwami wodociągowymi
1
Inwentaryzacja stanu sieci wodociągowej
2
Modernizacja i rozbudowa ujęć wody oraz sieci
wodociągowej poprzez wymianę urządzeń wodociągowych
znajdujących się w złym stanie technicznym.
3
Budowa nowej sieci wodociągowej z uwzględnieniem
obecnych i przyszłych odbiorców wody
4
Zmniejszenie awaryjności sieci wodociągowej
i kanalizacyjnej poprzez stosowanie nowoczesnych
materiałów i rozwiązań technicznych oraz intensyfikację
napraw bieżących
46
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
W zakresie kanalizacji:
5
Inwentaryzacja stanu istniejącej sieci kanalizacyjnej
6
Budowa oczyszczalni ścieków i rozbudowa systemu
kanalizacji
7
Wymiana odcinków kanalizacji będących w złym stanie
technicznym
8
Budowa równoczasowa wodociągów i kanalizacji
9
Modernizacja gospodarki ściekowej w zakładach
przemysłowych oraz wspieranie i egzekwowanie programów
racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej w zakładach
przemysłowych
10
Modernizacja i optymalizacja istniejących oczyszczalni
ścieków
11
Wspieranie działań prowadzących do powstania
przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach
zabudowy rozproszonej, wparcie finansowe i merytoryczne
takich projektów
Efekty działań:
- zwiększenie ilości oczyszczanych ścieków
- poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych
- zmniejszenie strat wody spowodowanej awaryjnością sieci wodociągową
- efektywniejsze wykorzystanie zasobów wód podziemnych
- poprawa stanu zdrowia mieszkańców powiatu
- przywrócenie równowagi w bilansie wód
Mechanizmy prawno-ekonomiczne
Podstawowym aktem prawnym regulującym sprawy w dziedzinie gospodarki wodnościekowej jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 - Prawo Wodne. Ustawa ta reguluje gospodarowanie
wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę
zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie wodami
Wody podlegają ochronie niezależnie od tego, czyją stanowią własność. Ochrona wód polega
w szczególności na:
- unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególności zanieczyszczeniami
substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego,
- zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody albo naturalnych poziomów
zwierciadła wody.
Ustawa nakazuje, aby aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 były
wyposażone w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zakończone oczyszczalniami ścieków
(art. 43 ustawy). Zapis powyższy jest implementacją dyrektywy Rady nr 91/271/EWG
i w negocjacjach stowarzyszeniowych Polska uzyskała 5 i 10 letnie okresy przejściowe na
47
dostosowanie do tego wymogu (do 31.12. 2015 r. dla aglomeracji równoważnej liczbie mieszkańców
od 2000 do 15 000 oraz do 31.12.2010 r. dla aglomeracji równoważnej liczbie mieszkańców powyżej
15 000)
W miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacyjnych nie przyniosłaby korzyści dla
środowiska lub powodowały nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne
rozwiązania (art. 42 ustawy).
Produkcję rolną należy prowadzić w sposób ograniczający i zapobiegający zanieczyszczaniu
wód związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Należy upowszechniać dobre praktyki
rolnicze, w szczególności na drodze organizowania szkoleń dla rolników (art. 47 ustawy).
Szczególnej ochronie podlegają zasoby wód podziemnych, ustawa nakazuje, aby wody
podziemne były wykorzystywane przede wszystkim do:
- zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz na cele socjalno-bytowe,
- na potrzeby produkcji artykułów żywnościowych oraz farmaceutycznych.
W zakresie ochrony przed powodzią i suszą obowiązek ten ciąży na organach administracji
rządowej i samorządowej (art. 81). Ochronę przed powodzią i suszą realizuje się w szczególności
przez:
- zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników
retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych,
- racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, sterowanie
przepływami wód,
- funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w
atmosferze oraz hydrosferze,
- kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych,
budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi (art. 80
ustawy).
Problematykę wodno-ściekową reguluje również ustawa Prawo ochrony środowiska oraz ustawa
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Jedną z głównych zasad ochrony wód podziemnych, przyjętych przez aktualnie obowiązującym Prawie Wodnym, jest zakaz bezpośredniego wprowadzania ścieków do poziomów
wodonośnych i ograniczenia wprowadzania ścieków do ziemi. Jednocześnie, Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. zachęca do rolniczego wykorzystania ścieków, co wymaga
wzmożonej kontroli wpływu takiego postępowania m.in. na jakość wód podziemnych.
Zgodnie z wymaganiami ustawy – „Prawo wodne” konieczne jest w zlewisku Morza
Bałtyckiego zapewnienie do 2015 r. 75% redukcji ładunku substancji biogennych ze ścieków
komunalnych; zaprzestanie do 2006 r. odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych; istotne
ograniczenie zrzutów pozostałych substancji tego typu, a także niedopuszczenie do przyrostu ładunku
azotu ze źródeł rolniczych.
48
7.2. Powietrze atmosferyczne
Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego polega na zwiększeniu stężeń dowolnych
substancji lub energii powyżej pewnych wartości progowych oraz na wprowadzeniu do środowiska
substancji obcych. Na stan jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu chełmskiego mają
wpływ zanieczyszczenia pochodzące :
- z procesów spalania paliw - zbiorowe i indywidualne ogrzewanie pomieszczeń (zanieczyszczenia:
pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla)
- ze środków transportu kołowego (zanieczyszczenia: węglowodory, tlenek węgla, pył, ołów)
- z procesów produkcyjnych (zanieczyszczenia: węglowodory i ich pochodne, fluor, pyły siarki,
siarkowodór i inne specyficzne dla danej produkcji substancje).
Poniżej przedstawiono wykaz podstawowych substancji zanieczyszczających powietrze oraz
źródła ich pochodzenia.
Tabela . Substancje zanieczyszczające powietrze i źródła ich pochodzenia
Zanieczyszczenie
Pył ogółem
SO2 – dwutlenek siarki
NO - tlenek azotu
NO2 – dwutlenek azotu
NOx - suma tlenków azotu
CO - tlenek węgla
Źródło emisji
Spalanie paliw, unos pyłu przez wiatr, pojazdy
Spalanie paliw zawierających siarkę, procesy technologiczne
Spalanie paliw i procesy technologiczne przy wysokiej temperaturze
Spalanie paliw i procesy technologiczne
Sumaryczna emisja tlenków azotu (NO, NO 2)
O3 – ozon
Powstaje naturalnie oraz z innych zanieczyszczeń (utleniaczy)
Powstaje podczas niepełnego spalania
Sumaryczna emisja pyłów i gazów na obszarze powiatu chełmskiego w roku 2002, według
ewidencji prowadzonej przez Urząd Marszałkowski w Lublinie, Delegaturę w Chełmie, wyniosła
206 350 116,43 kg. Emisja gazów wyniosła 206 065 888,64 kg; z czego dwutlenku węgla
204 159 862,86 kg. Emisja pyłów wyniosła 284 227,79 kg; z czego na pyły cementowo wapienne
przypada 219 560,70 kg a na pyły ze spalania paliw 63 418,83 kg.
Podmioty posiadające decyzje o dopuszczalnej emisji, wydane przez Wojewodę lubelskiego:
Cementownia „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym,
Tabela.11. Podmioty posiadające pozwolenie na emisję gazów lub pyłów, wydane przez Starostę Powiatu
Chełmskiego
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Podmiot uzyskujący pozwolenie
Nazwa podmiotu
Dotyczy podmiotu
Ciepłownia Miejska
w Rejowcu Fabrycznym
Zakład Produkcyjny „LEDA”
Sp. z o.o. w Warszawie
Przedsiębiorstwo PUH
„ELEKTROSTAL” S.C. w Lublinie
Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna
w Srebrzyszczu
Przedsiębiorstwo Robót Drogowych
w Chełmie
Lasy Państwowe
Wydane pozwolenie
Data
Znak
19.09.2001 ROL. 7644-2/01
Oddział w Brzeźnie
Cegielnia Buśno
Ważne
do:
31.12.2004
21.11.2000 ROL. 7644/ 4/00 31.12.2005
19.09.2000 ROL. 7644-3/00
31.12.2005
Zakład Przetwórstwa
21.06.2000 ROL.7644-2/00
Mięsnego w Srebrzyszczu
Wytwórni Mas Bitumicznych 14.03.2000 ROL.7644-1/00
w Strupinie Małym
Nadleśnictwo Strzelce
30.12.1999 ROL.7644/5/99
w Maziarni
31.12.2005
49
31.12.2004
31.12.2004
7.
Przedsiębiorstwo UPH „CEKUZ”
w Busińcu
8. Przedsiębiorstwo PHU „SYGOCKI”
w Stawie
9. Spółdzielnia Mieszkaniowa w Sawinie
Klinkiernia
w Białopolu
Gorzelnia Husynne
30.12.1999 ROL. 7644/4/99
31.12.2004
20.12.1999
ROL.7644/3/99
31.12.2004
30.03.1999
ROL.7644/1/99
31.12.2004.
Głównym źródłem przemysłowym zanieczyszczeń powietrza w powiecie chełmskim są
cementownie „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym oraz cementownia „Chełm” S.A. w Chełmie
(zlokalizowana poza obszarem powiatu chełmskiego ziemskiego, jednak wpływająca na stan
powietrza atmosferycznego w powiecie). Cementownia „Rejowiec” S.A. w 2002 roku wyemitowała
222,6 ton SO2 (86,15 % zewidencjonowanej emisji w powiecie chełmskim); 339,1 ton NO2 (97,56 %)
oraz 222,8 ton pyłów (78,40 %).
Istotnym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu jest emisja zanieczyszczeń
z emitorów o niskiej wysokości (od kilku, kilkunastu do maksymalnie 40 m). Z tego powodu są one
szczególnie uciążliwe dla środowiska. Są to zazwyczaj lokalne kotły grzewcze oraz paleniska
domowe, opalane najczęściej węglem o niskiej jakości. Z reguły duża ilość tych emitorów
i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania na ograniczonym terenie kształtują poziom stężeń w ich
najbliższym otoczeniu. Zjawisko takie występuje na terenach o zwartej zabudowie z dużą ilością
indywidualnych palenisk w budynkach mieszkalnych oraz w zakładach usługowych i przemysłowych
małej wielkości.
Nieco mniejszym problemem z punktu widzenia lokalnych parametrów czystości powietrza
jest niska emisja na terenach zabudowy luźnej, gdyż istnieją lepsze warunki przewietrzania i depozycji
zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niższe stężenia. Zanieczyszczeniem wskaźnikowym
niskiej emisji jest benzo-a-piren, należący do grupy węglowodorów aromatycznych. Głównym
problemem zapobiegania w przypadku niskiej emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości
emisji oraz danych o rodzaju i ilości stosowanych paliw (np. spalanie odpadów w instalacjach nie
przeznaczonych do tego celu). Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność.
W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych.
Drugim ważnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne, obejmujące
takie substancje jak: tlenki azotu, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Ponadto spaliny
w swym składzie zawierają węglowodory aromatyczne i alifatyczne, z których szereg (w tym
benzo/a/piren) wykazuje silne działanie rakotwórcze. Samochody są również jednym z głównych
źródeł emisji do powietrza, a także do gleby takich związków jak ołów (z benzyny) i azbest (okładziny
samochodowe i tarcze sprzęgieł). Emisja ta wraz z postępującym zwiększaniem się ilości pojazdów na
szlakach komunikacyjnych, wykazuje tendencję wzrostową. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie
powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych ulic miasta, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących
przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków
transportu jest zły stan techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą
organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg.
W celu poprawy stanu czystości powietrza na terenie powiatu należy zwrócić uwagę przede
wszystkim na doprowadzenie alternatywnych źródeł ciepła. Należy dążyć do likwidacji palenisk
węglowych i zapewnić mieszkańcom dostęp do gazociągu lub sieci cieplnych, w szczególności
w centralnych częściach miast i w obszarach zwartej zabudowy.
Monitoring emisji i imisji zanieczyszczeń
Dane obrazujące stan czystości powietrza atmosferycznego na obszarze powiatu chełmskiego
pochodzą z czterech stacji monitoringu, zlokalizowanych w Chełmie (trzy) i w Dorohusku (jedna).
Według raportu o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2002 roku, na obszarze powiatu
chełmskiego nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stężeń pyłów i gazów w powietrzu
50
atmosferycznym. Wielkości średniorocznych stężeń gazów i pyłów dla obszaru powiatu chełmskiego
w latach 1998-2002 podano jako średnią arytmetyczną wartości z 4 stacji pomiarowych.
SO2 – średnioroczne stężenia dwutlenku siarki na przestrzeni lat 1998-2002 wykazują
systematyczny spadek, za wyjątkiem roku 2000, i wynosiły:
1998 r – 8,6 μg/m3
1999 r – 6,6 μg/m3
2000 r – 7,9 μg/m3
2001 r – 6,1 μg/m3
2002 r – 5,7 μg/m3
NO2 – średnioroczne stężenia dwutlenku azotu na przestrzeni lat 1998-2002 wykazują
systematyczny spadek, za wyjątkiem roku 2000, i wynosiły:
1998 r – 13,1 μg/m3
1999 r – 12,5 μg/m3
2000 r – 13,6 μg/m3
2001 r – 11,8 μg/m3
2002 r – 10,5 μg/m3
Pył zawieszony – na poszczególnych stacjach badano różnymi metodami, dlatego wyniki są
nieporównywalne, jednakże średnioroczne stężenia na przestrzeni lat 1998-2002 podobnie jak
w przypadku gazów wykazują systematyczny spadek, za wyjątkiem roku 2000.
Tabela 12. Zestawienie stężeń pyłu zawieszonego
L.p. Lokalizacja stacji pomiarowej
1.
2.
3.
4.
Chełm – ul. PołanieckaK
Chełm – ul. Szpitalna
Chełm – ul. Jagiellońska
Dorohusk – teren GZKK
Wykonawca
pomiarów
WSSE
WSSE
WIOŚ
WIOŚ
Stężenie średnioroczne pyłu [µg/m3]
1998
1999
2000
2001
6,9
6,5
6,7
6,8
15,1
11,4
10,8
11,5
14,2*
27,0** 21,4** 23,3** 12,7**
2002
5,2
5,7
12,4*
10,7**
K
– stacje pracujące w sieci krajowej
pył mierzony metodą reflektometryczną; * - pył zawieszony mierzony metodą wagową; ** - pył PM 10
W próbach pyłu PM 10 ze stanowiska w Dorohusku (teren GZK) wykonano badania na
zawartość metali ciężkich, z których wynika iż nieznacznie wzrasta ich zawartość.
Tabela 13. Metale ciężkie w pyle zawieszonym PM 10 w stacji Dorohusk
Metale
średnioroczne
Cr
Ni
Cd
Cu
Pb
Hg
As
0,000
0,000
0,000
0,014
0,004
-
2001 rok
2002 rok
maksymalne 24h
średnioroczne
maksymalne 24h
[stężenie w pyle w μg/m3]
0,000
0,005
0,005
0,000
0,005
0,005
0,000
0,0025
0,0025
0,040
0,0076
0,030
0,010
0,0075
0,040
0,0025
0,0025
0,000
0,000
Z uwagi na jedno stanowisko pomiarowe imisji ocena jakości powietrza jest utrudniona,
ponieważ lokalizacja stacji pomiarowej w Dorohusku (na granicy powiatu) nie może przesądzać o jej
reprezentatywności dla całego obszaru. Stacja pomiarowa w Dorohusku bada zawartość metali:
chromu, niklu, kadmu, miedzi, ołowiu, rtęci i arsenu w pyle zawieszonym PM 10. Monitoring lokalny
realizowany jest przez zakładowe służby ochrony środowiska w rejonie bezpośredniego
oddziaływania cementowni „Rejowiec” i „Chełm”. W 32 punktach pomiarowych badany jest opad
pyłu.
51
Tabela 16. Wyniki pomiarów opadu pyłu, prowadzonych przez służby zakładowe wokół cementowni
w latach 1999-2002.
Odległość od
Roczny opad pyłu [g/m2 x rok]
Numer
środka geom. Kierunek
Lokalizacja
punktu
1999
2000
2001
2002
zakładu
Cementownia „Rejowiec” S.A. w Rejowcu Fabrycznym
1.
N
droga Rejowiec – Pawłów
74,5
73,2
65,0
65,7
2.
NE
wysypisko
81,0
87,9
49,6
62,4
3.
E
garaże
60,5
76,7
59,5
72,8
1000 m
4.
SE
Morawinek
90,6
83,0
63,9
64,9
5
S
linia NW
67,8
70,7
69,0
52,3
6.
SW
Buszki
130,4 77,7
66,9
62,5
7.
W
przejazd kolejowy
84,2
82,4
75,2
57,4
NW
kopalnia
90,1
76,8
54,0
54,0
8.
9.
N
droga do Krzywowoli
63,2
61,6
62,0
48,4
10.
NE
Majdan
75,3
64,3
47,2
48,1
11.
E
ogrody
53,9
74,5
68,2
51,8
12.
SE
droga do Siedliszczek
60,7
62,2
56,6
50,3
2000 m
13.
S
Kol. Siedliszczki
61,0
70,2
48,2
42,9
14.
SW
łąki za Buszkami
73,6
68,0
53,9
40,5
15.
W
Józefin
56,7
63,1
56,4
42,0
NW
droga do Krasnego
54,7
69,2
63,8
48,8
16.
Cementownia „Chełm” S.A. w Chełmie
1.
N
Srebrzyszcze
130,7 116,0 116,9 126,4
2.
NE
Kol. Antonin
128,3 105,3 107,3 124,7
3.
E
Ignatów
137,1 111,0 98,7 116,6
4.
SE
Józefin
125,2 110,5 102,0 116,5
1000 m
5.
S
Józefin
130,4 107,1 97,4 118,9
6.
SW
Wolwinów
130,9 104,9 97,3 112,3
7.
W
m. Chełm
131,2 108,7 99,9 112,7
NW
Srebrzyszcze
129,9 106,3 102,1 116,8
8.
9.
N
Srebrzyszcze
120,2 108,0 102,0 105,5
10.
NE
Srebrzyszcze
120,1 103,3 98,3 102,3
11.
E
Ignatów
110,2 101,2 97,1
97,2
12.
SE
Kol. Kamień
119,7 105,4 89,0
92,8
2000 m
13.
S
Józefin
120,9 104,7 91,1
90,7
14.
SW
Wolwinów
117,9 103,3 88,8
92,0
15.
W
m. Chełm
116,6 102,6 94,1
93,5
NW
Srebrzyszcze
118,8 106,2 95,6
98,6
16.
Zmiana [%]
2002-1999
1999 = 100
88,19
77,04
120,33
71,63
77,14
47,93
68,17
59,93
76,58
63,88
96,10
82,87
70,33
55,03
74,07
89,21
96,71
97,19
85,05
93,05
75,08
85,79
85,90
89,22
87,78
85,18
88,20
77,53
75,02
78,03
80,19
83,00
W ostatnich latach obserwuje się pozytywną tendencję do zmniejszania ilości zanieczyszczeń
wprowadzanych do atmosfery. Jest to skutkiem działań proekologicznych, podjętych w ostatnich
latach przez zakłady stanowiące największe zagrożenie dla środowiska.
Jakość powietrza
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, wypełniając obowiązek nałożony
art. 89, ust. 1; ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r; Nr 62,
poz. 627 z późniejszymi zmianami) wykonał ocenę poziomu substancji w powietrzu i dokonał
klasyfikacji stref na podstawie:
- dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu, bądź dopuszczalnej częstości
przekroczenia poziomu dopuszczalnego;
- dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu powiększonego o margines tolerancji, bądź
dopuszczalnej częstości przekroczenia poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji.
52
W marcu 2003 r. została sporządzona pierwsza roczna ocena jakości powietrza na terenie
województwa lubelskiego, w tym strefy obejmującej powiat chełmski. Ocena wykonana została
zgodnie ze „Wskazówkami do pierwszej rocznej oceny jakości powietrza” opracowanymi przez
Instytut Ochrony Środowiska na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
Ze względu na ochronę zdrowia ludności powiat chełmski zaliczony został do następujących klas:
SO2
NO2
PM10
CO
ołów
benzen
ozon
- II
- III b
-I
- III b
- III b
- III b
-I
Ze względu na ochronę roślin powiat chełmski zaliczony został do następujących klas:
SO2
NOx
ozon
- III b
- III b
-I
I – strefa, w której poziom substancji przekracza górny próg oszacowania
II – strefa, w której poziom substancji zawiera się pomiędzy górnym a dolnym progiem oszacowania
III b – strefa nie będąca aglomeracją, w której poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania
Na podstawie raportów o stanie środowiska województwa lubelskiego za lata 1998 – 2002 można
stwierdzić, że wielkości stężeń gazów i pyłów w powietrzu atmosferycznym na obszarze powiatu chełmskiego
wykazują na przestrzeni ostatniego pięciolecia tendencję malejącą.
Dwutlenek siarki
W ciągu ostatnich 5 lat (1998-2002) zanotowano znaczne zmniejszenie średniego rocznego
stężenia SO2; z 8,6 µg/m3 w roku 1998 do 5,7 µg/m3 w roku 2002.
Dwutlenek azotu
W ciągu ostatnich 5 lat (1998-2002) zanotowano istotne zmniejszenie średniego rocznego
stężenia NO2; z 13,1 µg/m3 w roku 1998 do 10,5 µg/m3 w roku 2002.
Fenol
Nie badano na terenie powiatu chełmskiego
Amoniak
Benozo-a-piren
Opad pyłu
Pył zawieszony na przestrzeni lat 1998-2002 wykazują systematyczny spadek, za wyjątkiem
roku 2000. Średnioroczne stężenie pyłu mierzone metodą reflektometryczną w roku 1998 wynosiło
11,0 µg/m3 a w roku 2002 5,5 µg/m3 (średnia z dwu stacji pomiarowych w Chełmie); stężenie pyłu
PM 10 w roku 1998 wynosiło 27,0 µg/m3 a w 2002 roku 10,7 µg/m3.
Antropogeniczne zanieczyszczenia pyłowe pochodzą głównie z energetycznego spalania
paliw, z mechanicznych i chemicznych procesów produkcyjnych oraz z komunikacji drogowej
i kolejowej. Mierzone są one jako pył zawieszony i jako opad pyłu.
53
Na żadnym stanowisku pomiarowym opadu pyłu nie nastąpiło od 1998 roku przekroczenie
wartości dopuszczalnej (200 mg/m2/rok).
Zmienność stężeń zanieczyszczeń w ciągu roku
Stężenia zanieczyszczeń charakteryzuje zmienność sezonowa, związana z warunkami
klimatycznymi. Natomiast na podwyższenie stężeń większości zanieczyszczeń wpływają niska
temperatura, znikome opady atmosferyczne oraz słaby wiatr. Głównym źródłem pochodzenia
dwutlenku siarki, pyłu oraz tlenku węgla jest spalanie paliw w celach grzewczych, dlatego też stężenia
tych zanieczyszczeń cechuje duża zmienność sezonowa zależna od temperatury powietrza
i konieczności ogrzewania pomieszczeń. Emisja dwutlenku siarki powstaje ze spalania paliw.
Dominujący udział w zanieczyszczaniu ma spalanie węgla, koksu oraz olejów opałowych. Zużycie
tych paliw jest maksymalne w czasie jesiennym i zimowym, stąd zdecydowanie większe zasiarczenie
atmosfery w tym okresie. Pomiary dla roku 2002 wykazują iż średnie stężenie SO2.w sezonie letnim
osiąga ok. 56 % średniego stężenia z sezonu zimowego.
Zmienność sezonową wykazuje również pył zawieszony i dwutlenek azotu. Wartości stężeń
w miesiącach zimnych są wyższe niż w miesiącach ciepłych. Jednak różnice w wielkościach stężeń
pomiędzy sezonami są niższe niż w przypadku dwutlenku siarki. Dla tych zanieczyszczeń istotny jest
również wpływ innych źródeł zanieczyszczeń niż procesy spalania w celach grzewczych.
W stężeniach pyłu dużą rolę odgrywa emisja tzw. “niezorganizowana” np. pylenie ze źle
zagospodarowanych obszarów, pokrytych kurzem ulic. W stężeniach dwutlenku azotu poza emisją
z procesów spalania występuje również emisja tlenków azotu ze środków transportu. Pomiary dla roku
2002 wykazują iż średnie stężenie NO2 w sezonie letnim osiąga ok. 81 % średniego stężenia z sezonu
zimowego; w przypadku pyłów zawieszonych wynosi ok. 65 %.
Odory
Odory wiążą się z dyskomfortem związanym z przedostawaniem się gazów złowonnych do
powietrza atmosferycznego. Na terenie powiatu odory mają głównie oddziaływanie lokalne. Jednakże,
obciążenie atmosfery substancjami „złowonnymi” powoduje, że nawet niewielkie niezorganizowane
emisje zanieczyszczeń odorowych, przy zaistnieniu niekorzystnych warunków meteorologicznych,
mogą stanowić dużą uciążliwość dla mieszkańców.
Do źródeł wytwarzających gazy złowonne (odory) na terenie powiatu chełmskiego można
zaliczyć:
1. oczyszczalnie ścieków (gazy złowonne mogą powstać w wyniku procesów zachodzących na
oczyszczalni oraz napowietrzania osadu), także podczyszczalnie ścieków w zakładach
przemysłowych,
2. procesy technologiczne odbywające się w zakładach przemysłowych,
3. zbiorniki bezodpływowe (szamba),
4. składowiska odpadów,
5. złe posadowienie systemu kanalizacyjnego,
6. składowiska odpadów przemysłowych,
7. niezorganizowane źródła emisji gazów złowonnych z indywidualnych palenisk domowych,
(np. spalanie odpadów tworzywowych, gumy w paleniskach domowych),
W celu zmniejszenia dyskomfortu powstającego w wyniku przedostawania się gazów
złowonnych do powietrza, proponuje się, aby nie lokalizować w pobliżu wymienionych obiektów
nowej zabudowy jednorodzinnej lub wielorodzinnej, rozszerzać pasy zieleni izolacyjnej, a także
prowadzić edukację ekologiczną w przypadku indywidualnych gospodarstw, w których może mieć
miejsce spalanie odpadów.
54
7.2.2. Program poprawy dla pola: Powietrze atmosferyczne
Systematyczna poprawa jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu poprzez
ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych, komunalnych
i komunikacyjnych
1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych w zakładach przemysłowych
2. Ograniczanie wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych
3. Ograniczenie emisji ze źródeł komunalnych, szczególnie niskiej emisji
Strategia osiągania celów długoterminowych i średnioterminowych
Ochrona powietrza polega głównie na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń,
ograniczanie lub eliminowanie wprowadzanych do powietrza substancji w celu zmniejszenia stężeń
dopuszczalnych lub utrzymanie ich na dotychczasowym poziomie.
Analiza stanu aktualnego wykazała, że na terenie powiatu nie występują przekroczenia norm
powietrza, a stan sanitarny powietrza ulega permanentnej poprawie i nie jest wymagane sporządzenie
programu ochrony powietrza. Podstawowe uciążliwości wynikają:
- z lokalnych zanieczyszczeń przemysłowych, głównie działalności cementowni,
- z zanieczyszczeń komunikacyjnych, związanych z ruchem pojazdów silnikowych,
- z zanieczyszczeń z sektora komunalno – bytowego, gównie spalania niskiej jakości paliwa (węgla)
w paleniskach domowych w sezonie jesienno – zimowym.
W perspektywie długoterminowej działania koncentrować powinny się na ograniczaniu emisji
komunalnej i komunikacyjnej.
Najskuteczniejszą formą ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem na terenie powiatu
chełmskiego będzie prewencja, realizowana jako likwidacja zanieczyszczeń u źródła poprzez działania
w zakresie:
- wielokierunkowych działań minimalizujących emisję zanieczyszczeń powietrza z zakładów
przemysłowych powiatu,
- ograniczania udziału indywidualnych palenisk węglowych w strukturze systemu grzewczego
powiatu, szczególnie na terenach gęstej zabudowy,
- promocja stosowania ekologicznych paliw lub źródeł energii odnawialnej,
- prowadzenie zintegrowanych działań na rzecz minimalizacji zużycia energii (w tym surowców
energetycznych),
- rozwój monitoringu zanieczyszczeń powietrza i dostosowanie go do aktualnych wymogów.
Cele krótkoterminowe i kierunki działań do roku 2007:
Ochrona powietrza atmosferycznego na terenie powiatu odbywać się będzie w czterech
głównych dziedzinach:
1. Ograniczanie zanieczyszczeń z sektora przemysłowego
Źródłem zanieczyszczenia powietrza jest działalność gospodarcza, szczególnie przemysł.
W celu ograniczenia emisji przemysłowej podjęto już szereg działań przez samych sprawców
55
zanieczyszczeń, m.in. zainstalowano urządzenia ochronne, wdrożono nowe technologie. W celu
dalszej minimalizacji tego wpływu należy podjąć następujące działania:
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
Rozbudowa lub łączenie systemów ciepłowniczych w
celu racjonalizacji wykorzystania energii pierwotnej
paliw
Budowa lub modernizacja urządzeń odpylających
stosowanie wysokosprawnych, nowoczesnych technik
odpylania
3
1
2
3
Budowa urządzeń dla ograniczania emisji
zanieczyszczeń gazowych
4
Hermetyzacja procesów technologicznych
5
Likwidacja źródeł emisji niezorganizowanej na
terenie zakładów
6
Wspomaganie systemów kontrolno-pomiarowych
oraz badań stanu środowiska naturalnego
7
Przestrzeganie przez poszczególne zakłady norm
odnośnie emisji zanieczyszczeń
8
Promowanie i wdrażanie nowoczesnych,
energooszczędnych technologii
9
Promowanie zakładów wdrażających projekty Czystej
Produkcji i norm zarządzania środowiskowego
(np. ISO 14000)
realizacja zadań przez zakłady
przemysłowe i inne podmioty
wprowadzające zanieczyszczenia do
powietrza przy wsparciu
merytorycznym Starostwa
Powiatowego
2. Ograniczanie zanieczyszczeń komunikacyjnych
Emisja komunikacyjna jest najbardziej uciążliwa dla mieszkańców miejscowości położonych
przy ruchliwych trasach komunikacyjnych i w gęstej zabudowie mieszkalnej. Dla zmniejszenia lub
eliminacji uciążliwości spowodowanych przez transport drogowy proponuje się podjęcie
następujących działań:
Lp
1
1
2
3
4
Nazwa zadania
Uwagi
2
Optymalizacja warunków ruchu drogowego przy
wykorzystaniu podstawowych narzędzi inżynierii
ruchu, zapewniających zwiększenie płynności i
przepustowości drogowej
Podwyższenie standardów technicznych
infrastruktury drogowej, zwłaszcza w obszarach
wysoko zurbanizowanych i na obszarach chronionych
Wprowadzenie stref ograniczonego ruchu lub
całkowitej eliminacji pojazdów z wybranych części
ulic i rejonów miast
Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru
zintensyfikowania miejskiego
56
3
realizacja zadań przez Urzędy Gmin,
przy współpracy z policją, Strażą
Miejską, kierowcami pojazdów i
stacjami diagnostycznymi
5
Stosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych
w komunikacji i pojazdach
6
Stosowanie w pojazdach benzyny bezołowiowej,
biopaliw i gazu
7
Doposażenie stacji diagnostycznych w zakresie
przyrządów pomiarowych umożliwiających pomiar
emisji gazów silnikowych, propagowanie i wspieranie
akcji kontroli stanu technicznego pojazdów
8
Eliminacja z ruchu pojazdów nie spełniających
obowiązujących norm ekologicznych
9
Promowanie transportu ekologicznego
10
Systematyczne usprawnianie transportu zbiorowego
w celu zwiększenia jego udziału
w całkowitych przewozach pasażerskich
11
Promowanie proekologicznych zachowań właścicieli
samochodów (np. Dzień bez samochodu, korzystanie
ze środków transportu publicznego, korzystanie kilku
osób z jednego pojazdu)
12
Rozbudowa ścieżek rowerowych i konnych
3. Ograniczanie zanieczyszczeń z sektora komunalnego
Ważnym źródłem zanieczyszczeń na terenie powiatu jest niska emisja
z lokalnych kotłowni opalanych węglem, z indywidualnych palenisk domowych oraz z sektora
usługowego.
Szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienia ograniczenia emisji zanieczyszczeń
w procesie ich spalania, a więc na kierunki modernizacji samych źródeł ciepła, wprowadzenie nowych
technik i technologii spalania, a także sprawdzone metody oczyszczania spalin i unieszkodliwiania
odpadów paleniskowych.
Modernizacja kotłowni węglowych i palenisk domowych będzie uzależniona od sytuacji
ekonomicznej i świadomości ekologicznej społeczeństwa. Powiat powinien dążyć do poprawy sytuacji
poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców oraz poprzez działania preferujące
przedsiębiorstwa oraz indywidualnych konsumentów energii cieplnej, którzy zrezygnują z zasilania
paliwem węglowym na ekologiczne sposoby ogrzewania.
W późniejszym okresie należy zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania czystych źródeł
energii oraz źródeł odnawialnych. Do źródeł energetycznych o charakterze odnawialnym należy np.
biomasa roślinna. Źródłem biomasy wykorzystywanej dla celów energetycznych mogą być odpady
tartaczne oraz drewno odpadowe z wyrębu i czyszczenia lasów. Perspektywicznie dodatkowym
źródłem biomasy mogą być uprawy energetyczne wierzby krzewiastej prowadzone na nieużytkach
i terenach niezagospodarowanych, wilgotnych czy zalewowych czy też słoma pszeniczna.
Uwzględnić należy także ekonomiczne aspekty zmiany paliwa - najtańszym paliwem dla
mieszkańców jest drewno i odpady z jego przeróbki oraz węgiel. Koszt energii uzyskiwanej z węgla
wynosi około 13 zł/GJ. Koszty gazu sieciowego są porównywalne z kosztami ciepła z kotłowni. Koszt
energii uzyskiwanej z gazu wynosi ponad 30 zł/GJ. Natomiast pozostałe nośniki ciepła, które są
przyjazne dla środowiska tj. gaz propan – butan, olej opałowy i energia elektryczna są znacznie
droższe i dlatego ich stosowanie ogranicza się głównie do rejonów nie zgazyfikowanych oraz
57
położonych z daleka od sieci cieplnej, a stosowane są przez zamożniejszą część społeczeństwa lub
firmy i instytucje.
Najpilniejszymi zadaniami z zakresu ograniczania zanieczyszczeń komunalnych są:
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
1
Spalanie węgla o korzystnych dla środowiska
parametrach, m.in. takich jak: zmniejszona
zawartość siarki, niska zawartość popiołu,
wysoka wartość opałowa
2
Przechodzenie na paliwo olejowe lub gazowe
3
Dążenie do zmniejszenia strat energii wytworzonej,
głównie cieplnej, poprzez:
- uszczelnienie i usprawnienie sieci przesyłowych
- poprawę parametrów energetycznych budynków, w
szczególności mieszkalnych (termoizolacja,
modernizacja węzłów cieplnych),
4
Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii
5
Likwidacja lub modernizacja lokalnych kotłowni
opalanych paliwem stałym lub likwidacje
indywidualnych, wysokoemisyjnych pieców na
paliwo stałe
6
Podłączanie obiektów do centralnej sieci cieplnej
7
8
Wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii
odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej
przyjaznych dla środowiska nośników energii
Pożyczki, dodatki, dofinansowanie dla inwestorów,
właścicieli nieruchomości modernizujących
ogrzewanie
9
Termoizolacja elewacji budynków i elementów
stolarki okiennej i drzwi
10
Stosowanie w budownictwie materiałów o wysokim
współczynniku izolacyjności cieplnej
11
12
Edukacja ekologiczna mieszkańców dotycząca
oszczędnego zużycia energii cieplnej
i elektrycznej oraz korzystania z proekologicznych
nośników energii
Zorganizowanie punktu informacji, gdzie
zainteresowani mogliby uzyskać informacje, jakie
należy spełnić warunki, aby uzyskać dofinansowanie
lub kredyt na preferencyjnych warunkach np. z
WFOŚiGW, Banku Ochrony Środowiska SA lub
Banku Gospodarstwa Krajowego - na termorenowację
budynków i modernizację kotłowni i palenisk
domowych
58
realizacja zadań przez Urzędy Gmin,
właścicieli budynków,
3. Zarządzanie ochroną powietrza
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (Dział II) zarządzanie ochroną powietrza będzie
się odbywało w układzie stref, a strefę stanowią:
- aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys.
- obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji, o której mowa powyżej.
Ocenę jakości powietrza w strefach dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów:
- ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi,
- ustanowionych ze względu na ochronę roślin.
Lista zanieczyszczeń, dla których określono wartości dopuszczalnych stężeń w powietrzu
w celu ochrony zdrowia obejmuje: dwutlenek azotu NO2, benzen C6H6, dwutlenek siarki SO2, tlenek
węgla CO, pył zwieszony PM10, ołów Pb i ozon O3. Do zanieczyszczeń, dla których określono
wartości dopuszczalnych stężeń w powietrzu w celu ochrony roślin, należą: dwutlenek siarki SO2,
tlenki azotu NOx i ozon O3.
Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art.
89 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowią:
- dopuszczalny poziom substancji w powietrzu,
- dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji.
Margines tolerancji stanowi określony procent wartości dopuszczalnej. Jego poziom będzie
corocznie, stopniowo redukowany aż do czasu przyjętego jako data wymaganego osiągnięcia stężeń
nie wyższych od wartości granicznej.
Poniżej przedstawiono klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń
zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest
określony margines tolerancji.
Tabela . Ocena jakości powietrza w podziale na klasy stref
Poziom stężeń
Klasa strefy Wymagane działania
nie przekraczający wartości dopuszczalnej*
A
brak
powyżej wartości dopuszczalnej * lecz
nie
przekraczający
wartości
dopuszczalnej powiększonej o margines
tolerancji
powyżej wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines tolerancji*
możliwość przekroczenia wartości
dopuszczalnej powiększonej o margines
tolerancji* na niektórych obszarach; ocena
dla tych obszarów oparta na podstawach
uznanych za niewystarczające do zaliczenia
strefy do klasy C (do opracowania POP)
określenie obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych
B
dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych
powiększonych o margines tolerancji
opracowanie programu ochrony powietrza (POP)
dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów
przekroczeń wartości dopuszczalnych powiększonych
o margines tolerancji (uzyskanych w oparciu o
dostępne „niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie
zaakceptowane, dane i metody)
przeprowadzenie dodatkowych badań w celu
potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) dzia łań
na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania
POP)
C
B/C
*z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów ...
59
Poniżej przedstawiono klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń
zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków,
gdy margines tolerancji nie jest określony.
Tabela nr . Wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia dla
poszczególnych klas stref
Poziom stężeń
nie przekraczający wartości
dopuszczalnej*
Klasa strefy
A
powyżej wartości dopuszczalnej*
C
możliwość przekroczenia wartości
dopuszczalnej* ocena dla tych
obszarów oparta na podstawach
uznanych za niewystarczające do
zaliczenia strefy do klasy C (do
opracowania POP)
A/C
Wymagane działania
brak
określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych
działania na rzecz poprawy jakości powietrza
opracowanie programu ochrony powietrza (POP)
określenie potencjalnych obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych (uzyskanych w oparciu o dostępne
„niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane,
dane i metody)
przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia
potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy
jakości powietrza (opracowania POP)
*z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów ...
Efekty działań:
- poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców powiatu, poprawa jakości życia
- poprawa stanu fauny i flory na terenie powiatu
- zmniejszenie strat materialnych spowodowanych zanieczyszczeniami powietrza
Lp
1
1
2
Nazwa zadania
Uwagi
2
3
Dalszy monitoring jakości powietrza na terenie realizacja zadań przez WIOŚ, WSSE
oraz zakłady przemysłowe
powiatu
Określenie ewentualnych obszarów przekroczeń
wartości dopuszczalnych zanieczyszczeń powietrza,
szczególnie wokół zakładów przemysłowych i w
centach miast
realizacja przez WIOŚ, przy
współpracy ze Starostwem
Powiatowym
Mechanizmy prawno - ekonomiczne
Mechanizmy prawne służące realizacji ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza,
a nakładające na organy administracji samorządowej określone zadania wynikają z ustawy Prawo
ochrony środowiska, ustawy Prawo energetyczne czy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.
Według w/w ustaw każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny
zakres kompetencji i zadań.
Gmina (wójt, burmistrz, prezydent)
• nakazanie osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska
lub eksploatującej urządzenie wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do
ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko (w formie decyzji na podstawie POŚ;
art.363),
• wstrzymanie użytkowania instalacji w razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania
dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, prowadzonej przez osobę
fizyczną w ramach zwykłego korzystania ze środowiska (w formie decyzji na POŚ; art.368 ust.1),
• zgoda na pojęcie wstrzymanej działalności gdy dokonano czynności zabezpieczających środowisko
(POŚ; art.372),
60
• sprawowanie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska poprzez
występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego lub występowanie do wojewódzkiego
inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań (POŚ; art.379 ust. 1, 4 i 5),
• wydawanie decyzji ustalających warunki zabudowy i zagospodarowania terenu.
• opracowanie i wdrażanie planów zaopatrzenia w energię (ustawa Prawo Energetyczne).
Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony powietrza określają dopuszczalne poziomy
oraz dopuszczalne częstości przekraczania niektórych substancji zanieczyszczających w powietrzu
w odniesieniu do jednostek organizacyjnych. Na jednostki te nałożono obowiązek stosowania metod,
technologii, środków technicznych chroniących powietrze przed zanieczyszczeniem. Jednostka
organizacyjna wprowadzająca do powietrza substancje zanieczyszczające jest zobowiązana posiadać
decyzję ustalającą rodzaje i ilości substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza. Decyzję
taką wydaje starosta powiatu.
Zgodnie z obowiązującym prawem z obowiązku tego są zwolnione jednostki organizacyjne:
1) z których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza odbywa się w sposób niezorganizowany,
bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych,
2) wentylacji grawitacyjnych,
3) energetycznych:
a) opalanych węglem kamiennym o łącznej nominalnej mocy do 5 MWt,
b) opalanych koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym i opałowym o łącznej nominalnej
mocy do 10 MWt,
c) opalanych paliwem gazowym o łącznej nominalnej mocy do 15 MWt,
4) innych niż energetyczne o łącznej nominalnej mocy do 1 MWt, opalanych węglem kamiennym,
koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym i opałowym, paliwem gazowym,
5) do przetaczania paliw płynnych,
6) do suszenia zboża,
7) w lakierniach zużywających na dobę mniej niż 3 kg lakierów wodnych i lakierów o wysokiej
zawartości cząstek stałych,
8) stosowanych w gastronomii,
9) w oczyszczalniach ścieków,
10) w zbiornikach bezodpływowych kanalizacji lokalnej,
11) w przechowalniach owoców i warzyw.
12) stosowanych w hutach szkła - o wydajności mniejszej niż 1 tona na dobę,
13) stosowanych w fermach hodowlanych, z wyłączeniem instalacji zaliczonych do przedsięwzięć
mogących znacząco oddziaływać na środowisko, o których mowa w art. 51 ust. 1 ustawy (POŚ),
14) do suszenia, brykietowania i mielenia węgla - o mocy przerobowej mniejszej niż 30 ton surowca
na godzinę,
15) stosowanych w młynach spożywczych,
16) do produkcji wapna palonego - przy wydajności mniejszej niż 10 ton na dobę.
Najbardziej uciążliwa dla środowiska emisja pochodząca z zabudowy mieszkaniowej nie jest
objęta regulacjami prawnymi. W przypadku, gdy na określonym obszarze nastąpiło przekroczenia
dopuszczalnych poziomów substancji zanieczyszczających, na mocy art. 96 ustawy POŚ – wojewoda
jest upoważniony do wydawania rozporządzenia, w którym może określić dla danego terenu jakość
albo rodzaje paliw dopuszczonych do stosowania przez wymienione jednostki administracyjne oraz
przez osoby fizyczne, a także sposób realizacji i kontroli obowiązku. Rozporządzenie to może wydać
tylko w celu ograniczenia zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi i zapobieżenia zniszczenia środowiska.
Środki finansowo-prawne ochrony środowiska stanowią w szczególności:
1) opłata za korzystanie ze środowiska,
2) administracyjna kara pieniężna,
61
3) zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony
środowiska.
Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona między innymi za wprowadzanie gazów
lub pyłów do powietrza. Administracyjna kara pieniężna jest ponoszona za przekroczenie lub
naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w zakresie wprowadzania gazów
lub pyłów do powietrza. Wysokość opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar
pieniężnych zależy od ilości i rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza.
Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty
i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie będące
przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie
wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji do środowiska. Opłatę ustala się według stawek
obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce, a podmiot
korzystający ze środowiska wnosi opłatę do końca miesiąca następującego po upływie każdego
kwartału.
Podmiot korzystający ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji
ponosi opłatę podwyższoną za korzystanie ze środowiska. W razie korzystania ze środowiska z
przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji podmiot
korzystający ze środowiska ponosi, oprócz opłaty, administracyjną karę pieniężną.
Opłaty za korzystanie ze środowiska podmiot korzystający ze środowiska wnosi na rachunek
urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Opłaty za
wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wynikające z eksploatacji urządzeń, wnosi się na
rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu
korzystającego ze środowiska.
Administracyjne kary pieniężne podmiot korzystający ze środowiska wnosi na rachunek
wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który wydał decyzje w przedmiocie wymierzenia
kary. Wpływy z tytułu opłat i kar stanowią przychody odpowiednich funduszy ochrony środowiska i
gospodarki wodnej.
Ochrona powietrza związana jest z zainwestowaniem znaczących kwot na realizację
przedsięwzięć inwestycyjnych. Zadania w tym zakresie w nieznacznym tylko zakresie realizowane są
bezpośrednio przez gminę (dotyczy to likwidacji niskiej emisji z kotłowni budynków
administrowanych przez gminę). Pozostałymi inwestorami są mieszkańcy, instytucje oraz
przedsiębiorcy z terenu gminy. Gmina dla realizacji przyjętych w zakresie ochrony powietrza celów,
może stwarzać inwestorom odpowiednie warunki np. zachęty ekonomiczne. Przykładami takich
rozwiązań mogą być zwolnienia z podatku od nieruchomości (na kilka lat) lub dofinansowanie do
inwestycji ze środków gminnego funduszu ochrony środowiska. Istnieje również możliwość
pozyskania przez gminę środków na realizację tych inwestycji z różnych źródeł. Do takich źródeł
należą:
1)
2)
3)
fundusze pomocowe (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Eko-Fundusz),
emisja obligacji komunalnych,
partnerstwo publiczno - prywatne.
W zakresie emisji art. 220 Prawa ochrony środowiska określono instalacje, w tym także
energetyczne, dla których nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do
powietrza. Dla instalacji energetycznych kryterium decydującym jest rodzaj spalanego paliwa.
Powstała w ten sposób liczna grupa źródeł energetycznych, które wymknęły się procedurom
decyzyjnym organów administracyjnych. Do źródeł takich np. należą te, których łączna nominalna
moc wynosi:
62
-do 5 MWt w przypadku spalania węgla kamiennego,
-do 10 MWt w przypadku spalania koksu, drewna, słomy i olejów,
-do 15 MWt w przypadku spalania gazu.
Duża grupa źródeł, w tym przede wszystkim energetycznych, pozostaje niezidentyfikowana, a
należą do niej m.in. źródła:
-opalane węglem kamiennym o łącznej nominalnej mocy do 0,5 MWt,
-opalane koksem, drewnem, słomą, olejami i paliwem gazowym o łącznej nominalnej mocy
do 1 MWt.
Źródła te wraz z wieloma o charakterze produkcyjnym powodują właśnie niską
i średnią emisję, w tym emisję energetyczną wywierającą decydujący wpływ na lokalne poziomy
imisji.
Zmieniły się także akty prawne w zakresie imisji. Rozporządzeniami Ministra Środowiska
z dnia 06.06.2002 (Dz. U. Nr 87, poz.796) wprowadzono nowe normy graniczne (górne i dolne progi
oszacowania), określono poziomy alarmowe oraz marginesy tolerancji dla dopuszczalnych poziomów
niektórych substancji, a także określono zasady oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. nr 87,
poz. 798). Nowe przepisy wprowadziły inne okresy uśredniania wartości stężeń, rozdzieliły wartości
kryterialne dla SO2, NOx i O3 na dotyczące ochrony zdrowia ludzi oraz ochrony roślin i ekosystemów,
a także zlikwidowały normę średnioroczną dla SO2 w dziedzinie ochrony zdrowia ludzi.
63
7.3. Hałas i wibracje
Hałas stanowi jedno ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastające w ostatnich latach
w związku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją. Odczuwany jest
przez ich mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających ujemnie na
środowisko i samopoczucie. Hałas wywołuje zmęczenie, złe samopoczucie, utrudnia wypoczynek,
może prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty słuchu. Ponadto powoduje poważne zmiany
psychosomatyczne, jak zagrożenie nadciśnieniem, zaburzenia nerwowe, zaburzenia w układzie
kostno-naczyniowym.
Hałasem nazywa się każdy dźwięk, który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy,
uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc
bardzo subiektywne i zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk
akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu
i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. Uciążliwość
hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania.
Wyróżnia się trzy główne rodzaje hałasu, według źródła powstawania:
- hałas przemysłowy powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych
i usługowych,
- hałas komunikacyjny pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego i lotniczego,
- hałas komunalny występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych
i w obiektach użyteczności publicznej.
Hałas komunikacyjny
Do najpowszechniejszych i najbardziej uciążliwych źródeł hałasu należy komunikacja
drogowa. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu
akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Poziomy dźwięku środków
komunikacji drogowej są wysokie i wynoszą 75-90 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu
w środowisku w otoczeniu budynków mieszkalnych do 67 dB w porze nocnej i do 75 dB w porze
dziennej.
Z uwagi na wzrastającą liczbę pojazdów i zwiększające się natężenie ich ruchu można przyjąć,
że na terenie powiatu utrzymywać się będzie tendencja wzrostowa natężenia hałasu związanego
z ruchem kołowym. Przyczyną wzrostu uciążliwości jest również zła jakość nawierzchni dróg.
Szczególnie odczuwalne jest to w centrum miejscowości, wzdłuż głównych dróg, szczególnie
o znaczeniu tranzytowym. Pomiarów hałasu komunikacyjnego na obszarze powiatu chełmskiego
dokonywano przy drodze krajowej nr 12, dane za lata 2000-2002 przedstawia tabela 16, oraz
w mieście Rejowiec Fabryczny tabela 17.
Tabela 16. Monitoring hałasu komunikacyjnego przy drodze krajowej nr 12
Lokalizacja punktu
pomiarowego
Marynin (przy szkole)
Brzeźno
Dane
dla
roku
2000
2001
2002
2000
2001
2002
2000
Poziom hałasu drogowego A
w porze dziennej [dB]
przy ulicy w linii zabudowy
72,7
58,5
76,3
66,9
74,7
65,9
75,8
56,5
61,2
52,8
63,2
53,6
62,9
56,0
64
Natężenie ruchu łącznie
[pojazdy/godz.]
428
498
418
280
225
209
168
Pojazdy
ciężkie
[%]
20,3
16,9
18,2
35,3
12,0
17,2
14,3
Berdyszcze
Okopy Nowe (przy szkole)
2001
2002
2000
2001
2002
64,4
64,5
68,4
66,0
67,4
60,5
57,5
56,1
63,1
66,1
184
155
168
165
216
11,4
0
16,7
14,4
5,6
Tabela 17 . Monitoring hałasu komunikacyjnego w Rejowcu Fabrycznym
Lokalizacja punktu
pomiarowego
Centrum – Urząd Miasta
ul. Chełmska 116 – wylot
w kierunku Krasnegostawu
ul. Chełmska 21 – wylot
w kierunku Chełma
ul. Lubelska 48 – wylot
w kierunku Pawłowa
Skrzyżowanie ulic
Orzechowa-Cementowa
Dane
dla
roku
2001
2002
2001
2002
2001
2002
2001
2002
2001
2002
Poziom hałasu drogowego A
w porze dziennej [db]
przy ulicy
w linii zabudowy
67,5
59,3
65,3
62,0
67,5
56,8
67,4
63,7
68,8
57,6
69,3
57,3
64,7
55,6
68,0
58,1
61,9
61,9
59,2
59,2
Natężenie ruchu
łącznie
[pojazdy/h]
123
132
128
110
317
170
103
152
44
76
Pojazdy
ciężkie
[%]
5,9
19,7
8,2
6,4
10,9
10,6
6,2
20,4
32,3
13,2
Z zaprezentowanych danych trudno uchwycić wyraźne trendy zmian natężenia hałasu
komunikacyjnego. Poziom hałasu komunikacyjnego w porze dziennej przy ulicy według subiektywnej
skali uciążliwości charakteryzuje się dużą i bardzo dużą uciążliwością, natomiast w linii zabudowy
charakteryzuje się średnią uciążliwością, lokalnie dużą. Poziomy hałasu zmierzone w latach 20002002 są porównywalne. Największe natężenie ruchu (ponad 400 pojazdów na godzinę)
i najwyższy poziom hałasu (ponad 70 dB) obserwuje się przy drodze krajowej nr 12 w miejscowości
Marynin.
Hałas przemysłowy
Hałas przemysłowy na terenie powiatu stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym,
występujące głównie na terenach sąsiadujących z zakładami produkcyjnymi. Jest on uciążliwy
głównie dla budynków zlokalizowanych w pobliżu takich obiektów. Poziom hałasu przemysłowego
jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej
izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji
urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Wewnątrz hal przemysłowych hałas sięga poziomu 80 125 dB i w znacznym stopniu przenosi się na tereny sąsiadujące. W sąsiedztwie zakładów
przemysłowych poziomy dźwięku osiągają wartości od 50 dB (mało uciążliwe) do 90 dB (bardzo
uciążliwe).
Na terenie powiatu badania natężenia hałasu pochodzącego z innych źródeł przeprowadzono
w latach 90-tych ubiegłego wieku w rejonie cementowni „Rejowiec”, nie stwierdzając uciążliwości
hałasu przemysłowego dla mieszkańców miasta Rejowiec Fabryczny.
Oprócz wymienionych źródeł hałasu na terenie powiatu spotykamy również inne obiekty
emitujące hałas do środowiska, jednak obiekty te nie posiadają decyzji o dopuszczalnym poziomie
hałasu, co powoduje, że nie są kontrolowane przez służby ochrony środowiska w tym zakresie.
Zakłady przemysłowe i warsztaty usługowe są źródłami hałasu o ograniczonym zasięgu
oddziaływania, wpływają one na warunki klimatu akustycznego, jednakże wpływ ten ma charakter
lokalny. Do zakładów takich należą najczęściej: warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie,
ślusarskie, stolarskie, kamieniarskie i krawieckie. Takie stacjonarne źródła hałasu mogą jednak
powodować uciążliwości dla osób zamieszkujących w ich najbliższym sąsiedztwie.
65
Przyczyną występowania niekorzystnego oddziaływania hałasu przemysłowego są często
błędne decyzje lokalizacyjne oraz brak stosownych decyzji niezbędnych do rozpoczęcia określonej
działalności gospodarczej.
Hałas osiedlowy i mieszkaniowy
Szacuje się, że w skali kraju aż 25% mieszkańców jest narażona na ponadnormatywny hałas
w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania „oszczędnych” materiałów i konstrukcji
budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych,
wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową itp. Do tych hałasów dołącza się
niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym
funkcjonowaniem instalacji wodno-kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania, dźwigów, hydroforów,
zsypów. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może
wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, nocą 25-30 dB.
Wibracje
Źródła wibracji można podzielić na dwa główne rodzaje:
- wibracje pochodzące od pojazdów, narzędzi i urządzeń,
- wibracje przenoszone z podłoża, np. z drgających platform, podłóg, siedzeń w pojazdach
mechanicznych itp.
Szkodliwość wibracji zależy od wielkości natężenia źródła charakteru zmian, w czasie oraz
długotrwałości działania. Na wibracje narażony jest każdy człowiek zarówno w pracy jak i w życiu
codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do drgań
konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka są zmiany
w układzie nerwowym, krążenia, narządach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego też wibracje
należy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich powstawania m.in. poprzez zmiany
w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie elastycznych podłoży (guma, korek), ekranów
tłumiących wibracje itp.
7.3.2. Program poprawy dla pola: hałas i wibracje
Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego
środowiska, w szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co
najmniej na tym poziomie jak i na zmniejszaniu poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy
nie jest on dotrzymany. Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem
stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Artykuł
112 stwierdza:
„Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego
środowiska, w szczególności poprzez:
- utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie,
- zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany
zapobieganiu ich powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”.
Rozpoznanie i ograniczanie uciążliwości hałasu na terenie powiatu
Cele średnioterminowe i kierunki działań do roku 2011:
66
1. Dokonanie oceny akustycznej wybranych miejsc powiatu
2. Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna
3. Ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu w obszarach centrum
miejscowości i wzdłuż głównych dróg
4. Ograniczanie hałasu pochodzenia przemysłowego i robót budowlanych
Strategia realizacji celów średnioterminowych
Podstawowym obowiązkiem jest inwentaryzacja miejsc, gdzie występują przekroczenia hałasu
i dokładne rozpoznanie sytuacji akustycznej w powiecie. Wiąże się do z częstszym niż do tej pory
wykonywaniem badań uciążliwości akustycznej. Konieczna jest również koordynacja działań (także
policji) w celu badania pojazdów powodujących szczególny hałas, a także systematyczne
usprawnianie ruchu drogowego, budowę obwodnic tranzytowych, budowę nowych odcinków dróg
i modernizację nawierzchni istniejących.
W planowaniu przestrzennym należy przyjąć zasadę stosowania natężenia hałasu jako jedno
z kryteriów lokalizacji nowych inwestycji.
W miejscach szczególnie narażonych na hałas, zlokalizowanych w pobliżu gęstej zabudowy
mieszkaniowej konieczne będzie zastosowanie środków zmniejszających negatywny wpływ hałasu,
a więc budowa ekranów akustycznych lub zasadzenie pasów zwartej zieleni izolacyjnej (gęste krzewy
i drzewa). Należy także promować działania ograniczające uciążliwość hałasu dla mieszkańców
miejscowości, czyli propagować stosowanie odpowiednich materiałów budowlanych, wymianę okien
na dźwiękoszczelne, itp.
Przy modernizacji dróg i ulic należy zwrócić szczególną, uwagę na dobór nawierzchni
właściwej dla rzeczywistej prędkości pojazdów. Asfalty porowate zmniejszają emisję hałasu dopiero
przy prędkościach, znacznie większych od 70 km/h, zaś tzw. „ciche asfalty” (nawierzchnia, która
obniża emisję hałasu o około 5 dB przy małej prędkości pojazdów, v < 70 km/h) mogą być stosowana
w obszarze zabudowanym. Zastosowanie cichych nawierzchni drogowych poprawi warunki
akustyczne w środowisku zewnętrznym o około 5 dB. Nie zapewni to jednak warunków komfortu
akustycznego w tych punktach, w których poziom dźwięku przed zastosowaniem działań ochronnych
jest większy niż 65 dB w porze dziennej i 55 dB w porze nocnej. Jedyną dostępną metodą redukcji
hałasu pozostaje wymiana okien na dźwiękoizolacyjne, które zapewnią, warunki komfortu
akustycznego wewnątrz pomieszczeń zamkniętych. Wymagania dotyczące izolacyjności okien według
wymagań normy zależą od poziomu dźwięku hałasu samochodowego określonego dla szesnastu
godzin pory dziennej oraz ośmiu godziny nocy.
Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań:
1. Prowadzenie polityki przestrzennej pozwalającej na zróżnicowanie lokalizacji obiektów
w zależności od jego uciążliwości hałasowej
2. Ograniczenie narażenia ludności na ponadnormatywny hałas
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
1
Zwiększenie ilości izolacyjnych pasów zieleni
realizowane przez Urzędy Gmin
i Zarządy Dróg
2
Stosowanie dźwiękochłonnych elewacji budynków
realizowane przez właścicieli domów i
spółdzielnie mieszkaniowe
3
Wymiana stolarki okiennej na okna o podwyższonym
wskaźniku izolacyjności akustycznej właściwej (Rw>30dB)
w budynkach narażonych na ponadnormatywny hałas
realizowane przez właścicieli domów i
spółdzielnie mieszkaniowe
67
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
Zintensyfikowanie działań ograniczających negatywny
wpływ hałasu na mieszkańców poprzez:
- opracowanie studium komunikacyjnego miast
- poprawienie organizacji ruchu ułatwiającą płynność jazdy
- poprawę stanu nawierzchni ulic
- właściwą organizację robót budowlanych
Właściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstających
budynków w celu zminimalizowania wpływu hałasu
drogowego
Ograniczanie hałasu w obiektach przemysłowych poprzez:
- zastosowanie w zakładach przemysłowych automatyzacji i
hermetyzacji procesu produkcji
- montaż ekranów akustycznych wokół obiektów
szczególnie uciążliwych
- przebudowę instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
- skrócenie czasu pracy hałaśliwych urządzeń
- dobór technologii produkcji o niskim poziomie hałasu
- stosowanie obudów dźwiękochłonnych na urządzenia i
maszyny emitujące wysoki poziom hałasu
Wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn
i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada przyjętym
standardom
3
4
5
6.
7.
realizowane przez Urzędy Gmin i
Zarządy Dróg
nadzorowane przez Urzędy Gmin
realizowane przez podmioty
gospodarcze, przy nadzorze WIOŚ i
Urzędów Gmin
realizowane przez policję i Urzędy
Gmin
8.
Inwentaryzacja źródeł uciążliwości akustycznej
realizowane przez policję i Urzędy
Gmina
we
współpracy
ze
Starostwem Powiatowym
9.
Reagowanie na skargi mieszkańców miasta na
ponadnormatywny hałas
Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania
10. przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych
dla poszczególnych terenów
Prowadzenie działalności edukacyjnej o zagrożeniu
11.
środowiska i zdrowia ludzkiego hałasem
realizowane przez Urzędy Gmin we
współpracy ze Starostwem
Powiatowym, mediami, szkołami
Efekty działań:
- zmniejszenie skali obiektywnego narażenia mieszkańców na hałas
- spełnienie obowiązujących standardów w zakresie poziomu hałasu
- poprawa jakości życia mieszkańców poprzez zmniejszenie subiektywnie odczuwalnej uciążliwości
hałasowej
- zintensyfikowanie kontroli i nadzoru nad istniejącymi źródłami hałasu oraz zintensyfikowanie
działań prewencyjnych dla ograniczenia uciążliwości obiektów
Mechanizmy prawno – ekonomiczne
Mechanizmy prawne służące realizacji ochrony środowiska w zakresie ochrony przed
hałasem, a nakładają na organy administracji samorządowej określone zadania wynikają z ustawy
Prawo ochrony środowiska czy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Według ustawy Prawo
ochrony środowiska każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny
zakres kompetencji i zadań.
Starosta powiatu
68
• nakazanie osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska
lub eksploatującej urządzenie wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do
ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko (w formie decyzji na podstawie POŚ;
art.363),
• wstrzymanie użytkowania instalacji w razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania
dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, prowadzonej przez osobę
fizyczną w ramach zwykłego korzystania ze środowiska (w formie decyzji na POŚ; art.368 ust.1),
• zgoda na pojęcie wstrzymanej działalności gdy dokonano czynności zabezpieczających środowisko
np. ze względu na ponadnormatywną emisję hałasu do środowiska (POŚ; art.372),
• sprawowanie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska (w tym
oddziaływania hałasu przenikającego do środowiska) poprzez występowanie w charakterze
oskarżyciela publicznego lub występowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska
o podjęcie odpowiednich działań (POŚ; art.379 ust. 1, 4 i 5),
• wydawanie decyzji ustalających warunki zabudowy i zagospodarowania terenu (w tym warunków
ochrony środowiska przed hałasem).
Procedury administracyjne prowadzone w zakresie ochrony środowiska przed hałasem
polegają z jednej strony na prowadzeniu kontroli stanu środowiska, a z drugiej strony na tworzeniu
miejscowego prawa ustalającego standardy imisyjne.
Do prowadzenia kontroli klimatu akustycznego powołane są różne organy administracji jak:
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzący kontrolę klimatu akustycznego związanego
z emisją hałasu do środowiska.
Organ nadzoru budowlanego posiadający uprawnienia kontrolne w zakresie ochrony środowiska
przed hałasem w odniesieniu do obiektów budowlanych, których stan techniczny może spowodować
zagrożenie środowiska lub użytkowany jest w sposób zagrażający środowisku.
Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadząca badanie klimatu akustycznego środowiska pracy
w zakresie zagrożenia życia i zdrowia ludzi.
W ramach procedur administracyjnych istnieją warunki do tworzenia miejscowego prawa ustalającego
standardy imisyjne.
Procedury dotyczące ustaleń zagospodarowania przestrzennego pozwalają na uwzględnienie ochrony
środowiska przed hałasem. Przy tworzeniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
uwzględnienie wymagań ochrony środowiska przed hałasem powinno zawierać studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (w opisie oraz załącznikach
mapowych). Duże znaczenie ma tutaj przepis wymagający dołączenie prognozy skutków ustaleń planu
miejscowego na środowisko, w tym na klimat akustyczny.
Procedury dotyczące lokalizacji obiektów budowlanych.
Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu powinna zawierać warunki wynikające
z potrzeb ochrony środowiska przed hałasem. Decyzję taką wydaje organ gminy.
Pozwolenie na budowę wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej na podstawie
wniosku, do którego dołączona jest decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz
projekt budowlany z uzgodnieniami w zakresie ochrony środowiska.
Pozwolenie na użytkowanie wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej. Inwestor
zobowiązany jest przed przystąpieniem do użytkowania powiadomić PIOŚ, który może wstrzymać
oddanie obiektu do eksploatacji jeśli nie spełnia on wymogów ochrony środowiska przed hałasem.
Dodatkowo uwzględnić należy rozwiązania zgodne z wymaganiami ochrony środowiska
zawarte w projektach budowlanych obiektów lokalizowanych w pobliżu tras komunikacyjnych
69
w ramach tzw. charakterystyki ekologicznej obiektu (według zarządzenia Ministra Gospodarki
Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 roku).
Na podstawie ustawy art. 118 ust.7 ustawy Prawo ochrony środowiska zostało wydane
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.01.2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów
hałasu (Dz.U. Nr 8 z 31.01.2002r. poz. 81). Rozporządzenie to określa wartości progowe poziomów
hałasu w środowisku, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru, na którym poziom hałasu
przekracza poziom dopuszczalny do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Oznacza to, że dla
obszarów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, wojewoda lub rada powiatu
(w zależności od kompetencji) tworzy program działań, którego celem jest dostosowanie poziomu
hałasu do dopuszczalnego.
W związku ze stwierdzoną uciążliwością akustyczną hałasów komunikacyjnych Państwowy
Zakład Higieny opracował skalę subiektywnej uciążliwości zewnętrznych tego rodzaju hałasów.
Zgodnie z dokonaną klasyfikacją uciążliwość hałasów komunikacyjnych zależy od wartości poziomu
równoważnego LAeq i wynosi odpowiednio:
- mała uciążliwość
- średnia uciążliwość
- duża uciążliwość
- bardzo duża uciążliwość
LAeq < 52dB
52dB < LAeq < 62dB
63dB < LAeq < 70dB
LAeq > 70dB
70
7.4. Promieniowanie elektromagnetyczne
Złożone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje
różne długości fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale
promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma.
Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy
tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób
oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego można
podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące:
- promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych,
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle,
badaniach naukowych,
- promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia,
radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności,
domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu widzenia ochrony środowiska
i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz
fale o bardzo niskiej (VLF) i ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW)
Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe, dlatego
też ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska.
.Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące wielkości
podstawowe:
- poziom promieniowania gamma, obrazujący zagrożenie zewnętrzne naturalnymi i sztucznymi
źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub wprowadzone przez człowieka,
- stężenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach środowiska,
a w konsekwencji w artykułach spożywczych, obrazujące narażenie wewnętrzne ludzi w wyniku
wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.
Źródła promieniowania eletromagnetycznego
Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące jest nieodłącznym elementem środowiska naturalnego, dociera
z Kosmosu, z wnętrza Ziemi. Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagrożeń radiacyjnych dla ludzi
i środowiska rozróżnia się zagrożenia pochodzące od radionuklidów naturalnych i sztucznych.
W przyrodzie występuje prawie 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych.
Do najbardziej znanych należą izotopy uranu i toru, a także potasu, węgla i wodoru. Intensywność
promieniowania wywołana naturalnymi pierwiastkami promieniotwórczymi jest różna w różnych
miejscach naszego globu.
Radionuklidy pochodzenia sztucznego przedostały się do środowiska w wyniku prób z bronią
jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej
eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu). Również
wytwarzane są przez różnego rodzaju urządzenia stosowane np. w diagnostyce.
Promieniowanie niejonizujące
71
Na terenie
niejonizującego:
powiatu
chełmskiego
występują
następujące
źródła
promieniowania
- stacje radiowe,
- elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
- stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej,
- zespoły sieci i urządzeń elektrycznych w gospodarstwie domowym (np. kuchenki mikrofalowe)
- urządzenia radiolokacyjne i radionawigacyjne.
Oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko stale wzrasta,
co związane jest z postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost promieniowania ma przede wszystkim
rozwój telefonii komórkowej, powstawanie coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych
i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp., pokrywających coraz gęstszą siecią
obszary dużych skupisk ludności. Przedstawiony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje
zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak też
zwiększenie liczby i powierzchni obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania.
Tabela 18. Pozwolenia na emisję pól elektromagnetycznych wydane przez Starostę Chełmskiego.
L
Nazwa podmiotu
p.
1. Polska Telefonia Cyfrowa
Sp. z o.o. z siedzibą
w Warszawie
2. POLKOMTEL S. A.
w Warszawie
Data
wydania
Znak
17.09.200
2
ROL.
7644/1/2002
14.11.200
2
ROL.
7644/2/2002
Data
ważności
Uwagi
30.09.2012 Stacja Bazowa Nr BTS-26001
Chełm – Kumowa Dolina,
w Rudce, gm. Chełm
30.11.2012 Stacja bazowa tel.kom. GSM PLUS
BT-11786 CHEŁM WEST SLR
Kumowa Dolina, gmina Chełm
Tabela. Wykaz stacji telefonii komórkowej na terenie powiatu chełmskiego
Lokalizacja
Częstotliwość promieniowania [MHz]
urządzenia
Napięcie [kV]
(miejscowość,
adres)
872-960 MHz; 14,25 -15,35 GHz; Pola o gęstości
Siedliszcze ,
Stacja bazowa telefonii komórkowej GSM 900 nr
F1-1303-WWCH1, sieci PTK CENTERTEl;
działka nr 979, mocy większych od 0,1 W/m2 występują w
W skład stacji wchodzi: 6 anten sektorowych
powiat Chełm otoczeniu anten sektorowych na wysokości 48,4 m
w odległości 19,4m oraz w postaci wąskich wiązek
- 3 nadawczo-odbiorcze i 3 odbiorcze oraz 2 anteny
linii radiowych. Każda z anten zasilana jest z 1
na wybranych azymutach w odległości 16,8 m od
nadajnika o mocy 20 W. Stacja zasilana jest z sieci
anten linii radiowych powyżej wysokości 45,7 m
nad terenem.
elektroenergetycznej niskiego napięcia
380/220V/50Hz.
900 MHz; 23 GHz; Pola o gęstości mocy
Stacja bazowa telefonii komórkowej GSM 900 i
Brzeżno;
większych od 0,1 W/m2 występują w otoczeniu
cyfrowej linii radiowej nr F1-1275-WWCH1,
gmina
sieci PTK CENTERTEl; W skład stacji wchodzi:
anten sektorowych na wysokości od 48,1 m do
Dorohusk;
6 anten sektorowych -typ 736866 firmy Kathrain
49,9 m w odległości 24,4 m o oraz w postaci
działka nr
wąskich wiązek na azymucie 2640 do odległości ok.
oraz jedna antena paraboliczna typ VHLP2-220
832/2
18,1 m od anten linii radiowych na wysokościach:
firmy Gabriel. Stacja zasilana jest z sieci
od 45,7 m do 46,3 m nad terenem.
elektroenergetycznej niskiego napięcia.
Zapotrzebowanie na energię urządzeń wynosi ok.
1000 W.
806-960 MHz; 21,2-23,6 GHz; Pola o gęstości
Stacja bazowa telefonii cyfrowej ERA GSM 900
Brzeżno;
MHz Nr RBS-2611 Brzeźno. W skład stacji
mocy większych od 0,1 W/m2 koncentruje się przed
gmina
antenami nadawczymi na kierunkach ich
wchodzi: 3 anteny sektorowych - typ K739 650
Dorohusk;
oraz 3 anteny paraboliczne mikrolinii ML 23 0.6
promieniowania. Maksymalne zasięgi tych
działka nr
obszarów wynoszą : dla anteny sektorowej K739
HP. Stacja zasilana jest z sieci
835/23
elektroenergetycznej niskiego napięcia.
( komin LEDA 650 - azymuty 90,230 i 350 o występują na
poziomie 35,3m - zasięg obszaru 17,9m; w pioniesp. z o.o.)
zasięg obszaru od 34,3m n.p.t. do 36,3 m n.p.t.; dla
anteny parabolocznej MW-ML 23 0.6 HP azymuty 83,167 i 268o na poziomie 37,0m- zasięg
Nazwa (rodzaj) urządzenia
72
Stacja bazowa telefonii komórkowej GSM 900 i
cyfrowej linii radiowej kod 1307 SKORDIÓW
sieci PTK CENTERTEl; W skład stacji wchodzi:
6 anten sektorowych -typ 736866 firmy Kathrain
oraz jedna antena paraboliczna typ VHLP2-142.
Stacja zasilana jest z sieci elektroenergetycznej
niskiego napięcia
Stacja bazowa telefonii komórkowej PLUS GSM
nr 1721 Łowcza ; W skład stacji wchodzą: 2 anteny
sektorowe -typ K736352 firmy Kathrain oraz 3
anteny paraboliczne typ VHP 6 i VHP 4. Stacja
zasilana jest z sieci elektroenergetycznej niskiego
napięcia
OSTRÓW;
gmina
Dorohusk;
działka nr 432
Stacja bazowa telefonii komórkowej PLUS GSM
nr BT 1792 Dubienka ; W skład stacji wchodzą: 3
pary anten sektorowych -typ K 730 691 firmy
Kathrain nadawczo - odbiorczych i odbiorczych
oraz 4 anten linii radiowych typu VHP4 Stacja
zasilana jest z sieci elektroenergetycznej niskiego
napięcia 380/220V/50Hz.
Stacja bazowa telefonii cyfrowej PTC ERA kod
26112 Dubienka ; W skład stacji wchodzi: 6 anten
sektorowych -typ K 739 630 firmy Kathrain oraz
jedna antena paraboliczna typu UKY 210 07..
Stacja zasilana jest z sieci elektroenergetycznej
niskiego napięcia
Dubienka ;
ul. Piaski 13;
gmina
Dubienka
działka nr
322/5
Bukowa
Wielka ;
gmina Sawin
działka nr
361/3
Dubienka ;
ul. Piaski 13;
gmina
Dubienka
działka nr
322/5
obszaru 26,6 m; w pionie - zasięg obszaru od 36,7
m n.p.t. do 37,3m n.p.t.
mocy większych od 0,1 W/m2 występują w
odległości do 22m od anten nadawczo-odbiorczych
w każdym sektorze na wysokości powyżej 47,1 m
n.p.t. oraz do 17 m od anteny radioliniowej typu na
wysokości powyżej 45,5 m n.p.t.
otoczeniu anteny dookólnej w odległości do 9,9 m
i powyżej 65,5 m nad terenem oraz w postaci
wąskich wiązek na wybranych azymutach w
odległości do 56,9 m od anten linii radiowych
powyżej wysokości 53,1 m nad teren.
otoczeniu anten sektorowych w odległości do ok.
17,1m i powyżej 50,5 m nad terenem oraz w postaci
wąskich wiązek na wybranych azymutach w
odległości do 33,1m od anten linii radiowych
powyżej wysokości 45,2 m n.p.t..
odległości do ok. 29 m i powyżej 34,5m nad
terenem oraz do 57 m od anteny linii radiowej typu
UKY 210 07 na wysokości powyżej 35,5 m npt.
Na terenie powiatu nie prowadzono badań poziomu pól elektromagnetycznych oraz dotyczących
oddziaływania promieniowania na środowisko, a w szczególności na zdrowie mieszkańców. Niemniej,
można przypuszczać, że aktualnie w miejscach dostępnych dla ludności nie występują na terenie
powiatu chełmskiego pola elektromagnetyczne o natężeniach wyższych od dopuszczalnych.
W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są
wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Wokół
budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje możliwość tworzenia obszarów
ograniczonego użytkowania. Położenie obszarów pól elektromagnetycznych aktywnych biologicznie
występuje wyłącznie w wolnej przestrzeni niedostępnej dla ludzi.
Należy mieć na uwadze, że oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko
będzie stale wzrastać, co związane jest z postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost promieniowania
ma przede wszystkim rozwój telefonii komórkowej, powstawanie coraz większej liczby stacji
nadawczych radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp.,
pokrywających coraz gęstszą siecią obszary dużych skupisk ludności. Przedstawiony rozwój źródeł
pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania
elektromagnetycznego w środowisku, jak też zwiększenie liczby i powierzchni obszarów
o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania.
7.4.2. Program poprawy dla pola: Promieniowanie elektromagnetyczne
Zagrożenie promieniowaniem niejonizującym może być stosunkowo łatwo wyeliminowane
lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól
przekraczających określone wartości graniczne.
W Unii Europejskiej brak jest do chwili obecnej jednolitych przepisów z zakresu ochrony
przez promieniowaniem elektromagnetycznym. W najbliższych latach podstawowym działaniem
będzie prowadzenie działań zmierzających do oceny faktycznego zagrożenia polami
elektromagnetycznymi. Na terenie powiatu chełmskiego, z uwagi na brak odpowiedniej aparatury
73
pomiarowej do wykonywania badań promieniowania niejonizujacego, w najbliższej przyszłości
proponuje się skupić na działaniach zmierzających do zapobiegania powstawaniu źródeł emisji
promieniowania na terenach gęstej zabudowy mieszkaniowej.
Pomiary kontrolne pól elektromagnetycznych prowadzić będzie Wojewódzka Stacja Sanitarno
– Epidemiologiczna. Prawo ochrony środowiska wprowadziło obowiązek posiadania pozwolenia na
emitowanie pól elektromagnetycznych dla:
- linii i stacji elektromagnetycznych o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym,
- instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych, których równoważna moc promieniowania
izotropowa jest równa 15 W lub wyższa, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwości
od 0,03 MHz do 300 000 MHz.
Ograniczanie i monitoring promieniowania niejonizującego
1. Utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagrożeń dla środowiska i mieszkańców ze strony
promieniowania elektromagnetycznego
2. Utrzymywanie natężenia promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego poniżej
poziomów dopuszczalnych lub co najwyżej na tym poziomie
1. Kontrola i ograniczanie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska
2. Zapobieganie powstawaniu nowych źródeł promieniowania niejonizującego na terenach
mieszkalnych
Lp
Nazwa zadania
Uwagi
1
2
3
1
Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji nowych
źródeł promieniowania niejonizującego
realizowane przez Urząd Wojewódzki
we współpracy z Urzędami Gmin
2
3
4
5
6
Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego
aspektów związanych z zagrożeniem promieniowaniem
niejonizującym
Wyznaczanie stref ograniczonego użytkowania wokół tych
urządzeń emitujących promieniowanie niejonizujące, gdzie
stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów
promieniowania
Inwentaryzacja i kontrola źródeł promieniowania
elektromagnetycznego na terenie powiatu i w jego
najbliższym otoczeniu
Badania pól elektromagnetycznych zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie
dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w
środowisku oraz sposobu sprawdzenia dotrzymywania tych
poziomów (w trakcie uchwalania)
Restrykcyjne przestrzeganie przepisów prawa w zakresie
rozwiązań technicznych i lokalizacji obiektów emitujących
promieniowanie elektromagnetyczne
74
Urzędy Gmin
Urzędy Gmin
Urzędy Gmin
WIOŚ
Urzędy Gmin
Lp
1
7
Nazwa zadania
Uwagi
2
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa, higieny pracy,
prawa budowlanego, gospodarowania przestrzennego i
przepisów sanitarnych w celu ochrony przez
promieniowaniem elektromagnetycznym
75
3
ogół społeczeństwa powiatu
7.5. Potencjalne zagrożenie środowiska
Zagrożenia powodowane przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzające
zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz katastrofy wywołane przez siły natury powodują
konieczność prewencji i przeciwdziałania w celu zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu powiatu.
Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy
dotychczas stosowanej – „nadzwyczajne zagrożenie środowiska” problematykę pod nazwą „poważne
awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicje poważnej awarii i poważnej awarii
przemysłowej określa odpowiednio art. 23 i 24 w/w ustawy:
poważna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała
w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub
więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub
zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.
Na obszarze powiatu zlokalizowane są zakłady stwarzające zagrożenia typu chemicznego,
technicznego i pożarowego. Ponadto występują tutaj kompleksy leśne, w których drzewostany
zaliczone są do II - ej kategorii zagrożenia pożarowego.
Potencjalne zagrożenia środowiska (sytuacje awaryjne lub katastrofy) na terenie powiatu
chełmskiego pochodzą głównie od:
1. urządzeń technicznych (instalacji) w zakładach magazynujących lub stosujących w procesie
produkcji toksyczne środki przemysłowe (amoniak, chlor, produkty ropopochodne, inne
chemiczne),
2. transportu materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych, wybuchowych)
głównie na szlakach kolejowych, a także rurociągami, powodując m.in.zagrożenie
zanieczyszczenia gleb oraz pożarowe na terenach leśnych,
3. magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych,
4. występowania palnej i zwartej zabudowy, jak również lokalizacji zwartych, iglastych kompleksów
leśnych, co stwarza zagrożenie pożarowe.
Wymienione wyżej zagrożenia, poza zasięgiem lokalnym ograniczającym się do terenu
zakładu, w niesprzyjających warunkach mogą przyjąć rozmiary niebezpieczeństwa o zasięgu
obejmującym cześć obszaru danej miejscowości.
Poważne awarie
Powiat chełmski, ze względu na brak na jego terenie większej liczby zakładów
przemysłowych, nie jest zaliczany do terenów szczególnie zagrożonych poważnymi awariami.
Według informacji Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Lublinie na terenie
powiatu chełmskiego znajdują się 2 zakłady zaliczone do zakładów o dużym ryzyku wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej (ZDR). Są to:
- „Polski Gaz” sp. z o.o. w Chełmie – stacja przeładunkowa gazu płynnego propan-butan – bocznica
kolejowa Daniel k./Dorohuska
- „TEZET” sp. z o.o. w Lublinie – terminal gazu płynnego w Brzeźnie
Transport materiałów niebezpiecznych
(dane PKP CARGO za okres 1.08.2002-1.08.2003)
76
Przez teren powiatu odbywa się przewóz materiałów niebezpiecznych, realizowany głównie
drogą kolejową.
Tabela 20. Zestawienie towarów niebezpiecznych transportowanych koleją przez obszar powiatu
chełmskiego
L.p.
1
2
3
4
5
6.
Nazwa towaru
Propan butan
Propylen
Butylen
Materiały żrące, kwaśne organiczne, ciekłe i n.o.
Ropa naftowa
Benzen
Ilość roczna
Wagony
Mg
3.623
107.285
3.650
90.701
483
13.186
23
1.156
895
50.187
107
5.476
Zagrożenia naturalne
W związku z anomaliami klimatycznymi i występującymi w ostatnich latach nietypowymi
zjawiskami przyrodniczymi, należy zwrócić uwagę także na zagrożenia naturalne. Największym
potencjalnym źródłem takich zagrożeń na terenie powiatu chełmskiego są wody powierzchniowe –
głównie rzeki Bug i Wieprz (powodzie, zatonięcia, dopływ nieznanych zanieczyszczeń). Na terenie
powiatu mogą także wystąpić: pożary, wichury, susze, gradobicie. Za zadania w zakresie ochrony
przeciwpowodziowej odpowiada na terenie powiatu chełmskiego Dyrektor Regionalnego Zarządu
Gospodarki Wodnej w Warszawie.
W ostatnich latach teren powiatu nawiedzały gwałtowne burze z gradobiciem, czyniące
znaczne spustoszenia w zagrodach i na polach. W ostatnim roku wystąpiła susza, powodująca
wyschnięcie cieków, obniżenie się poziomu wód gruntowych, znaczne obniżenie się poziomu wód
powierzchniowych. Skutkiem suszy było zwiększenie stężeń zanieczyszczeń w wodach, śnięcie ryb
w rzekach i jeziorach, usychanie upraw rolnych i leśnych. Pojawiło się zagrożenie pożarowe.
Zmiany klimatu
W ostatnim stuleciu zaobserwowano ocieplenie klimatu w skali całego globu. Poważnym
źródłem tych zmian jest działalność gospodarcza człowieka. Największą rolę w kształtowaniu zmian
klimatu przypisuje się:
- wzrostowi emisji CO2 do atmosfery, powstającego w wyniku spalania paliw,
- składowaniu odpadów ulegających biodegradacji,
- wylesianiu terenów, zubożeniu pokrywy roślinnej,
- intensyfikacji hodowli,
- nieszczelności sieci gazowych,
- produkcji przemysłowej chlorowcopochodnych węglowodorów,
- emisji NOx,
Większość tych czynników występuje także (choć na małą skalę) w powiecie chełmskim,
wywołując pewną presję na środowisko przyrodnicze.
Zanikanie warstwy ozonowej
Kolejnym problemem w skali globalnej staje się zubożenie warstwy ozonowej, chroniącej
przed szkodliwymi skutkami promieniowania ultrafioletowego. Główną przyczyną zmian
zachodzących w stratosferze jest emisja związków chemicznych, a głównie związków organicznych
chloru i bromu (głównie freonów i halonów), powodujących rozpad ozonu. Związki te były lub są
nadal stosowane w różnego rodzaju urządzeniach technicznych i produktach, zwłaszcza w przemyśle:
chłodniczym, izolacyjnym i kosmetycznym. Ze względu na długi okres „życia” freonów i halonów
77
w atmosferze (do kilkuset lat) może dojść do tego, iż stężenie ich będzie rosło, pomimo podjętych
działań na rzecz wyeliminowania ich ze stosowania.
W powiecie chełmskim należy konsekwentnie podejmować działania w celu ograniczenia
zużycia i emisji substancji niszczących warstwę ozonową.
7.5.2. Program poprawy dla pola: Poważne awarie i zagrożenia naturalne
Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym i zagrożeniom naturalnym oraz
eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia
1. Minimalizacja ryzyka wystąpienia poważnej awarii
2. Ochrona ludności powiatu przed skutkami poważnej awarii lub klęsk żywiołowych
3. Minimalizacja ryzyka przy transporcie materiałów niebezpiecznych
1. Zapobieganie poważnym awariom
2. Minimalizacja skutków sytuacji awaryjnych
3. Zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej zasad postępowania i zapobiegania w przypadku
wystąpienia poważnej awarii lub klęsk żywiołowych
Lp
1
Nazwa zadania
Uwagi
2
3
1
Utrzymywanie w gotowości sprawnego systemu
zapobiegawczo – interwencyjno – ratunkowego na realizowane przez Urzędy Gmin, Straż
wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęsk Pożarną, Straż Miejską, Policję
żywiołowych
2
Wdrażanie zasad i zaleceń zawartych w Wojewódzkim
planie zarządzania ryzykiem i operacyjno - ratowniczym
3
4
Aktualizacja listy obiektów mogących być przyczyną
poważnej awarii (zakłady i instalacje o zwiększonym i
dużym stopniu ryzyka) oraz wyegzekwowanie od nich
sporządzenia: raportów bezpieczeństwa, zakładowych
planów zarządzania ryzykiem oraz planów operacyjnoratowniczych, prewencyjnych programów zapobiegania
awariom
Monitoring potencjalnych sprawców poważnych awarii pod
kątem spełniania przez nich wymogów bezpieczeństwa i
prewencji
realizowane przez Starostwo
Powiatowe, Urzędy Gmin, Straż
Pożarną, Straż Miejską, Policję
Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin,
Straż Pożarna, WIOŚ
WIOŚ, Straż Pożarna
5
Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego wymogów ochrony przeciwpowodziowej
Urzędy Gmin
6
Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego ustaleń w zakresie poważnych awarii
Urzędy Gmin
78
Lp
1
7
8
9
10
Nazwa zadania
Uwagi
2
Promowanie systemu ubezpieczeń ekologicznych dla
obiektów i działań, które w sytuacji awaryjnej będą
wymagać sfinansowania działań ratowniczych i
naprawczych
Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych dla
mieszkańców powiatu o możliwości zapobiegania
i postępowania w razie wystąpienia poważnej awarii lub
klęsk żywiołowych
Przeprowadzanie szkoleń dla odpowiedzialnych służb oraz
podmiotów stwarzających ryzyko dotyczących
zapobiegania, minimalizacji ryzyka i postępowania w razie
wystąpienia poważnej awarii
Kontrola nad załadunkiem, transportem i rozładunkiem
materiałów niebezpiecznych w celu zapobiegania
potencjalnym poważnym awariom
3
Pożarną, Straż Miejską, Policję, media,
szkoły
Pożarną, Straż Miejską, Policję, szkoły,
media
służby wewnętrzne podmiotów
stwarzających ryzyko, Urzędy Gmin,
Starostwo Powiatowe
podmioty prowadzące transport
i spedycje materiałów niebezpiecznych,
policja
11
Kontrola stanu technicznego pojazdów przeznaczonych do
przewozu substancji niebezpiecznych
Policja
12
Wyznaczenie optymalnych (najbezpieczniejszych) tras dla
przewozu substancji niebezpiecznych
podmioty prowadzące transport i
spedycje materiałów niebezpiecznych,
zarządy dróg
Z koniecznością eliminacji ryzyka związanego z wystąpieniem poważnych awarii związany
jest obowiązek wykonywania przez zakłady przemysłowe planów ratowniczo – operacyjnych, w tym
również plany zewnętrzne dla terenów otaczających zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii.
Wykonanie takich planów leży w gestii Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej
i powinny być one opracowane we współpracy z administracją lokalną.
Istotne jest również opracowanie programu edukacyjnego uświadamiającego mieszkańcom
powiatu niebezpieczeństwa z racji wystąpienia poważnej awarii i zagrożeń naturalnych oraz
propagujące wzorce zachowań w razie wystąpienia takich zdarzeń.
Efekty działań:
- wzrost bezpieczeństwa środowiskowego
- zmniejszenie strat wymiernych i niewymiernych (ekonomicznych, materialnych i społecznych)
w wyniku wystąpienia poważnych awarii przemysłowych i transportowych
- minimalizacja ryzyka występowania poważnych awarii oraz nadzwyczajnych zagrożeń dla
środowiska poprzez zwiększony poziom prewencji
- wzrost świadomości społecznej
- ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeń spowodowanych błędem ludzi lub ich nieświadomym
działaniem
- zlikwidowanie części przyczyn powodujących zdarzenia nadzwyczajne i poważne awarie
- zwiększenie możliwości przeciwdziałania skutkom
79
8. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody
8.1. Ochrona przyrody i krajobrazu
8.1.1. Lasy
8.1.1.1. Stan aktualny
Ogólna powierzchnia gruntów leśnych w powiecie chełmskim wynosi 29.865 ha. Wskaźnik
lesistości wynosi 16,78 % i jest niższy od średniej krajowej, która wynosi 28,8%. Lesistość
poszczególnych gmin jest zróżnicowana i wynosi: Białopole – 33,75 %; Chełm – 19,28 %; Dorohusk
– 17,25 %; Dubienka – 16,97 %; Kamień – 7,18 %; Leśniowice – 12,66 %; Rejowiec Fabryczny –
22,17 %; Ruda-Huta – 16,73 %; Sawin – 24,74 %; Siedliszcze – 3,88 %; Wierzbica – 8,44 %;
Wojsławice – 16,70 %; Żmudź – 20,13 % oraz miasto Rejowiec Fabryczny – 1,11 %.
Większość lasów stanowią lasy państwowe, będące własnością Skarbu Państwa. Zajmują one
24.803 ha (83,05 % ogólnej powierzchni gruntów leśnych) Lasy te nadzorowane są w większości
przez Nadleśnictwo Chełm oraz na obszarach przygranicznych powiatu przez Nadleśnictwa Strzelce,
Sobibór i Krasnystaw.
Lasy prywatne zajmują 4.726 ha (15,82 %), lasy gminne 107 ha (0,36 %) a pozostałe lasy
228 ha (0,76 %). Są one nadzorowane przez starostę.
Lasy na obszarze powiatu rozmieszczone są bardzo nierównomiernie, większe kompleksy
leśne występują w północnej i południowo wschodniej części powiatu. Zróżnicowanie gatunkowe
szaty roślinnej w lasach zależy głównie od warunków siedliskowych. Spośród 15 niżowych typów
siedlisk leśnych, w powiecie chełmskim występuje 14 typów siedlisk. Dominującymi typami
siedliskowymi są lasy mieszane i bory mieszane świeże.
W podziale typów siedliskowych na grupy wilgotnościowe dominuje grupa siedlisk świeżych
i suchych (około 3/4 powierzchni leśnej), siedliska wilgotne i bagienne zajmują resztę obszarów
leśnych.
Pod względem składu gatunkowego, głównymi elementami drzewostanu są sosna (72 %), dąb
(14 %), brzoza (8 %) i olsza (4 %). Niewielki udział procentowy w drzewostanie lasów powiatu
chełmskiego mają osika, grab i jesion, modrzew, świerk, buk, topola, wierzba, wiąz i lipa. Dominująca
rola sosny przy dużym udziale żyznych siedlisk lasów i olsów wynika głównie z zaszłości
gospodarczych z okresu, kiedy preferowano sosnę na wszelkich możliwych siedliskach w celu
uzyskania szybkich korzyści ekonomicznych.
Skala wiekowa drzewostanów jest szeroka, jednak przeważają lasy w I – II klasy (do 40 lat),
których udział wynosi około 75 %. Najstarsze drzewostany dębowe (200 letnie i starsze) występujące
na siedlisku lasu świeżego w leśnictwie Sawin i Borek. Są one zakwalifikowane do kategorii
ochronnej populacji – drzewostan zachowawczy (in situ). Jednym z najcenniejszych jest drzewostan
dębowy na siedliskach LMśw, Lśw i Lw (wiek 150 – 170 lat) chroniony w rezerwacie „Bachus”.
Pod względem dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do właściwości siedliska,
około 30 % drzewostanów wykazuje niezgodność z siedliskiem a nieco ponad 30 % drzewostanów ma
skład gatunkowy częściowo zgodny z siedliskiem. Stan ten jest wynikiem wprowadzania przez
człowieka na różnych siedliskach monokultury sosny.
Bardziej naturalny charakter szaty roślinnej w lasach zachowuje podszyt i runo leśne. Wśród
licznych gatunków znaczny udział w podszycie mają: kruszyna pospolita, jarzębina, leszczyna
i porzeczka czarna. Runo leśne jest bardzo zróżnicowane, prócz pospolitych występują także gatunki
rzadkie; wiele gatunków roślin jest objętych ochroną.
Do ważniejszych zbiorowisk leśnych w Nadleśnictwie Chełm (obejmującym większość
obszarów leśnych w powiecie chełmskim) zaliczono:
80
- dąbrowa świetlista – złożona z drzewostanu dębowego z licznym udziałem sosny,
z domieszką brzozy brodawkowej, grabu, buka, lipy drobnolistnej i osiki. W pdszycie
występuje głównie leszczyna, rzadko inne krzewy, jak: dereń świdwa, trzmielina
brodawkowa, jałowiec pospolity, tarnina i kalina koralowa. W runie występują:
pięciornik biały, jaskier wielokwiatowy, sierpik barwierski, miodownik melisowaty,
przytulia Schultesa, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, nerecznica
samcza, gajowiec żółty, pszeniec gajowy, zawilec gajowy, dąbrówka rozłogowa oraz
szczawik zajęczy.
- śródlądowy bór suchy – charakteryzujący się stosunkowo niskim i rozrzedzonym
drzewostanem sosnowym, bardzo słabo wykształconą warstwą zielną oraz dość zwartą
warstwą przyziemną złożoną z porostów, głównie z gatunków chrobotków;
- śródlądowy bór wilgotny – złożony głównie z sosny z domieszką brzozy oraz
sporadycznie osiki i dębu szypółkowego. Podszyt tworzy kruszyna, wierzba i rzadziej
jarzębina. Runo buduje warstwę mszysto-czernicową;
- suboceaniczny bór świeży – złożony z drzewostanu sosnowego z nielicznym udziałem
brzozy brodawkowej oraz dębu szypółkowego. W podszycie przeważa kruszyna. Runo
stanowi borówka czarna i borówka brusznica oraz mchy a z innych roślin występują:
siódmaczek leśny, pszeniec zwyczajny, szczawik zajęczy, konwalijka dwulistna,
turzyca
palczasta,
kosmatka
owłosiona
i trzęślica.
- subkontynentalny bór świeży – zespół podobny do poprzedniego, z wyraźnie większym
udziałem w runie nawłoci pospolitej, kokoryczki wonnej, konwalii majowej i gorysza
pagórkowego;
- subborealny bór mieszany – z drzewostanem dębowo-sosnowym ze sporadycznie
występującymi, zwłaszcza w podszycie osiką i brzozą brodawkową a z krzewów
kruszyną i jałowcem. W runie dominują borówka czarna, pszeniec zwyczajny, rokiet
pospolity, konwalia majowa, gorysz pagórkowy, nawłoć pospolita i turówka leśna,
miejscami występuje konwalijka dwulistna, pszeniec gajowy, perłówka zwisła,
gajowiec żółty, dąbrówka rozłogowa, dzwonek brzoskwiniolistny, miodownik
melisowaty oraz sierpik barwierski;
- kontynentalny bór mieszany – z drzewostanem sosnowo-dębowym, uboższy florystycznie
od w/w. Dzieli się na trzy podzespoły lokalnosiedliskowe;
- kontynentalny bór bagienny – charakteryzuje się drzewostanem sosnowym z domieszką
brzozy omszonej, rzadziej brodawkowej. W podszycie występuje kruszyna i wierzba
uszata a w runie dominują borówka bagienna, bagno zwyczajne oraz mniej licznie
borówka czernica. Występuje tu także wełnianka pochwowata, żurawina błotna
i modrzewnica zwyczajna oraz mchy torfowce.
- brzezina bagienna – występująca najczęściej na torfach przejściowych, złożona prawie
wyłącznie z brzozy omszonej czasem z niewielką domieszką olszy czarnej i sosny.
W runie często występuje trzęślica modra i śmiałek darniowy;
- grąd subkontynentalny - jest zespołem złożony przede wszystkim z drzew liściastych;
dębu szypółkowego, lipy drobnolistnej, grabu oraz domieszek brzozy brodawkowej,
osiki i sosny. Warstwę krzewów tworzy kruszyna, leszczyna, jarzębina, trzmielina
brodawkowata i zwyczajna. W runie występują: zawilec gajowy, gwiazdnica
wielkokwiatowa, przytulia Schultesa, przylaszczka, gajowiec żółty, szczyr trwały,
turzyca orzęsiona, jaskier kaszubski, podagrycznik pospolity, kokoryczka
wielokwiatowa, miodunka ćma, perłówka zwisła, fiołek leśny, turzyca palczasta,
czyściec leśny, kopytnik pospolity, kosmatka orzęsiona oraz bardzo rzadki storczyk
obuwik pospolity. Dzieli się na trzy podzespoły: podzespół trzcinnikowy, grąd typowy
i grąd niski.
- ols porzeczkowy – złożony z olszy czarnej z domieszką brzozy brodawkowej i omszonej
oraz osiki; z podszytem kruszyny, wierzby szarej i porzeczki czarnej, niekiedy kaliny i
czeremchy zwyczajnej;
81
- ols torfowcowy – reprezentowany przez las olszowy z nieiwelką domieszką brzozy
brodawkowej
i omszonej. W runie do 40 % pokrycia mają torfowce oraz turzyca dzióbkowata,
pospolita i błotna, miejscami trzęślica modra, drabik drzewkowaty i przytulia
bagienna;
- łozowisko wierzby szarej – charakteryzujące się pokryciem do 90 % przez wierzbę szarą.
Domieszkę stanowią olsza czarna, brzoza omszona, brodawkowata i niska oraz
wierzba czerniejąca;
- łęg jesionowo-olszowy – złożony z lasu olszowego z liczną domieszką świerka i dębu
szypółkowego. Wśród krzewów licznie występuje leszczyna, kruszyna i czeremcha
pospolita. W runie występuje śledziennica skrętolistna, czartawa pospolita, gwiazdnica
gajowa, gajowiec żółty, niecierpek pospolity, turzyca palczasta, konwalijka dwulistna,
szczawik zajęczy i pokrzywa zwyczajna; mniej licznie występuje czartawa drobna,
psianka słodkogórz, turzyca odległokłosa, nerecznica samcza, miodunka ćma,
podagrycznik pospolity, tojeść pospolita i bodziszek cuchnący.
- łęg wiązowo-jesionowy – tworzy zwarty las z dominacją olszy czarnej i wiązu polnego;
płatowo przeważają jesion wyniosły, osika i dąb szypółkowy;
Lasy odgrywają istotną rolę w kształtowaniu stosunków wodnych, znaczne ich obszary uznane
są jako lasy ochronne, głównie wodochronne. Lasy stanowią schronienie i środowisko życiowe dla
wielu rzadkich już przedstawicieli fauny, podlegających z tego tytułu ochronie gatunkowej.
Lasy na terenie powiatu chełmskiego należy uznać za zdrowe. Ze względu na duży udział
porolnych drzewostanów w wieku do 20 lat, występuje stosunkowo duże zagrożenie od huby
korzeniowej i opieńkowej zgnilizny korzeni. W związku z dużym udziałem sosny drzewostany są stale
zagrożone przez szkodniki wtórne, jak: przypłaszczek granatek, cetyńce itp.
Według danych ujętych w Krajowym Planie Zwiększenia Lesistości (stan na 30.06.2000 r.)
powierzchnia odłogowanych gruntów rolnych w powiecie wynosiła 9.038 ha. Przewidywana do roku
2010 powierzchnia gruntów marginalnych, nie przydatnych do produkcji rolnej, oszacowana została
na 13.968 ha.
Przewidywana powierzchnia gruntów marginalnych do zalesień w poszczególnych latach
wynosi:
2001 - 2005
2006 - 2010
2011 - 2015
2016 - 2020
1.688 ha
3.204 ha
3.379 ha
3.758 ha
W latach 1996-2002 zalesiono łącznie 1077 ha; odpowiednio dla poszczególnych lat: - 70 ha,
254 ha, 133 ha, 195 ha, 120 ha, 155 ha i 150 ha.
Do najważniejszych problemów związanych z ochroną lasów w powiecie chełmskim należą:
- niski wskaźnik lesistości powiatu
- intensywne użytkowanie turystyczne i rekreacyjne lasów, szczególnie w okresie letnim i jesiennym,
- zaburzenie komunikacji pomiędzy kompleksami leśnymi poprzez zabudowę terenów międzyleśnych,
co prowadzi do zmian w trasach przemieszczania się dzikiej zwierzyny
- podatności lasów, szczególnie z drzewostanem iglastym, na zanieczyszczenia spowodowane
zanieczyszczeniem powietrza,
zmiany wilgotnościowe w podłożu leśnym spowodowane zaburzeniem stosunków wodnych.
8.1.2. Program poprawy dla pola: Lasy
82
Zwiększanie powierzchni lasów i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych
1. Wzrost lesistości powiatu poprzez zalesianie nieużytków, zgodnie z Krajowym Planem
Zwiększania Lesistości
2. Ochrona zasobów leśnych i poprawa kondycji przyrodniczej obszarów leśnych oraz ich otulin
3. Wspieranie działań zmierzających do poprawy zdrowotności i odporności drzewostanów
4. Tworzenie spójnych kompleksów leśnych w celu zachowania lub uzupełnienia korytarzy
ekologicznych
5. Ochrona lasów dolin rzecznych
6. Monitoring lasów w celu zapobiegania lub naprawy stanom zagrożenia (pożary, szkodniki,
przesuszenie podłoża, degradacja, obniżenie zdrowotności, itp)
W celu realizacji wyznaczonych celów, konieczna będzie przebudowa drzewostanu dla
zwiększenia jego odporności. Lasy na terenie powiatu objęte są w dużej mierze ochrona, dlatego też
należy dążyć do zapewnienia ciągłości i przestrzennej spójności obszarów chronionych w ujęciu
regionalnym, ponadpowiatowym.
Obowiązkiem organów powiatowych jest opracowanie planów urządzenia lasów nie będących
własnością Skarbu Państwa.
1.Racjonalne przeznaczanie obszarów leśnych na cele nieleśne
2. Podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie ochrony zasobów leśnych
3. Użytkowanie zasobów leśnych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, bioróżnorodności
i krajobrazu
4. Przeznaczanie terenów zdegradowanych do zalesiania
5. Ujmowanie zagadnień zalesiania i zadrzewiania w planach zagospodarowania przestrzennego
6. Kształtowanie granic polno - leśnych
Lp
1
Nazwa zadania
Uwagi
2
3
1
Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych pod kątem realizowane Starostwo Powiatowe,
Urzędy Gmin, Nadleśnictwa
możliwości ich zalesienia
2
Zalesianie gruntów wyłączonych z użytkowania rolniczego
oraz nieużytków i terenów zdegradowanych i
przekształconych
realizowane Starostwo Powiatowe,
Urzędy Gmin, Nadleśnictwa
3
Ujęcie granicy rolno-leśnej w planach zagospodarowania
przestrzennego
Urzędy Gmin
4
Opracowanie planów urządzenia lasów nie stanowiących
własności Skarbu Państwa
Starostwo Powiatowe
5
6
Prowadzenie ciągłej kampanii edukacyjno – informacyjnej
w celu podnoszenia świadomości społeczeństwa (w tym
pracowników leśnictwa) w zakresie celów i korzyści trwałej
i zrównoważonej gospodarki leśnej, rozwój edukacji i nauk
leśnych
Współdziałanie leśnictwa z samorządami i administracją
państwową
83
szkoły, media
realizowane Starostwo Powiatowe,
Urzędy Gmin, Straż Pożarną, Straż
Miejską, Policję, media, szkoły
Efekty działań:
- zwiększenie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej powiatu
- zaspokojenie wypoczynkowo – sportowych potrzeb mieszkańców
- zapewnienie lasom właściwego znaczenia w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz
w ochronie krajobrazu
- wzmocnienie wodochronnych, glebochronnych i klimatotwórczych funkcji lasów
- zwiększenie zasobów i produktywności oraz trwałości i bezpieczeństwa ekosystemów leśnych
8.1.2. Ochrona przyrody i krajobrazu
8.1.2.1.Dominujące w powiecie zbiorowiska roślinne
Charakterystykę zbiorowisk roślinnych występujących na terenie powiatu chełmskiegoI
opracowano w oparciu o inwentaryzacje przyrodnicze gmin: Chełm, Dorohusk, Kamień i Ruda-Huta
oraz „Program ochrony przyrody i walorów kulturowych Nadleśnictwa Chełm na okres 1.01.1998 –
31.12.2007”.
Szata roślinna powiatu chełmskiego w znacznym stopniu jest zmodyfikowana przez
działalność człowieka. Tylko niecałe 18 % powierzchni powiatu przypada na tereny leśne, gdzie szata
roślinna zachowuje najbardziej zbliżony do naturalnego charakter. Zbiorowiska roślinne leśne opisane
zostały w rozdziale 8.1.1.1.
Do najciekawszych nieleśnych zbiorowisk roślinnych na obszarze powiatu chełmskiego
należy zaliczyć zbiorowiska wodne i szuwarowe oraz torfowiskowe. Zbiorowiska torfowiskowe
różnią się w zależności od typu torfowiska. Torfowiska niskie darniowe charakteryzują się
występowaniem zbiorowisk roślinnych typu szuwarowego, natomiast torfowiska niskie leśne
i zaroślowe charakteryzują się występowaniem zbiorowisk olsowych, m.in. olsu porzeczkowego i
olsu torfowcowego. Do najciekawszych zbiorowisk roślinnych torfowisk niskich nawęglanowych
należą zespoły turzycy i szuwar kłoci wiechowatej. W okolicach łąk użytkowanych ekstensywnie do
zespołów tych wkracza trzęślica modra.
Torfowiska wysokie zajmowane są przez zbiorowiska roślinne boru bagiennego, a torfowiska
przejściowe głównie przez zespół szuwaru turzycowego. Zbiorowiska roślinności przybrzeżnej
(szuwarowiskowe) występują przy brzegach eutroficznych zbiorników wodnych. Dominują wśród
nich trzciny, oczeret jeziorny oraz rośliny wodne, jak: grzybienie północne, rdestnica pływająca, pałka
wąskolistna, turzyca dziubkowata i sztywna, szczaw lancetowaty, jaskier wielki, sit członowaty, tojeść
pospolita oraz krwawnica pospolita.
Zbiorowiska roślin wodnych wykazują zróżnicowanie w zależności od typu zbiornika
wodnego. W wodach eutroficznych występują zespoły ramienicy, wywłócznika kłosowego, grążela
zółtego, żabi ścieku pływającego i osoki aloesowatej. W wodach dystroficznych występują zespoły
ramienicy i osoki. Najbardziej rozpowszechniony jest zespół rogatka sztywnego, tworzącego wraz z
rdestnicą pływającą, wywłócznikiem kłosowym, włosienicznikiem krążkolistnym oraz ramienicami
rozległe podwodne łąki. W płytkich zbiorowiskach dystroficznych występuje moczarka kanadyjska.
Jednym z najcenniejszych zespołów wśród zbiorowisk nieleśnych są zbiorowiska łąkowe
z zespołem łąk okresowo mokrych. Runo tworzy w nich głównie trzęślica modra, turzyca prosowata,
kostrzewa czerwona, wiechlina łąkowa, zachylnik błotny, tarczyca pospolita, tojeść pospolita,
krwawnica pospolita, siedmiopalecznik błotny, goździk pyszny oraz goryczka wąskolistna i kosaciec
syberyjski.
84
Prócz wymienionych występują również zbiorowiska ziołoroślowe i antropogeniczne.
Zbiorowiska synantropijne są reprezentowane głównie przez zespoły chwastów towarzyszące
uprawom rolnym, nitrofilne zbiorowiska bylin i pnączy na siedliskach ruderalnych i brzegach
zbiorników wodnych oraz zespoły terofitów letnich zajmujące wysychające latem brzegi zbiorników
wodnych.
Specyficznym zbiorowiskiem roślinnym są płaty roślinności kserotermicznej z wieloma
gatunkami termofilnymi.
8.1.2.2. Obszary przyrodniczo cenne
Środowisko przyrodnicze powiatu chełmskiego jest objęte wieloaspektową ochroną, zarówno
wielkoobszarowymi formami ochrony przyrody i krajobrazu (parki narodowe, parki krajobrazowe
i obszary chronionego krajobrazu), jak i mniejsze obszarowo rezerwaty przyrody, obejmujące
zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt
oraz elementy przyrody nieożywionej.
Poleski Park Narodowy został utworzony z dniem 1 maja 1990 r. Na terenie powiatu
chełmskiego znajduje się tylko południowy fragment PPN, obejmujący rezerwat przyrody „Bagno
Bubnów”, który został włączony do PPN w 1994 r. Jest to największe zachowane na Lubelszczyźnie
torfowisko niskie typu węglanowego, z wieloma rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin i zwierząt.
Do roślin chronionych należą m.in. dzwonecznik wonny, goryczka wąskolistna, gnidosz królewski,
kilka gatunków storczyków, kosaciec syberyjski, a do chronionych zwierząt należą m.in. wodniczka,
kulik wielki, dubelt, błotniak popielaty, sowa błotna i żuraw.
Chełmski Park Krajobrazowy o powierzchni około 140 km2 w całości leży na obszarze
powiatu chełmskiego, w jego północno-wschodniej części. Park utworzono głównie w celu ochrony
zwartych kompleksów leśnych oraz łąk i torfowisk. Północno-zachodnia część ChPK, obejmująca
Pagóry Chełmskie jest urozmaicona krajobrazowo i charakteryzuje się ostańcowymi wzniesieniami
o wysokości względnej do 50 m. W pozostałej części ChPK, leżącej w obrębie Obniżenia Dubienki,
przeważają płaskie zagłębienia wypełnione torfami.
ChPK jest ubogi w zbiorniki wodne, jednak na zbiorniku retencyjnym w Stańkowie poza dużą
kolonią śmieszki występuje kilka gatunków kaczek, perkozy, bączek i wpisany do Polskiej Czerwonej
Księgi Zwierząt bąk, gatunek rzadko występujący. Spotkać tu można żółwia błotnego. W okolicy
Chutcza jest niewielkie Jezioro Słone (5 ha) o brzegach porośniętych roślinnością szuwarową, a na
pobliskich łąkach występuje kilka rzadkich gatunków storczyków. Specyficzną cechą szaty roślinnej
parku jest powszechny udział roślin wapniolubnych w prawie każdej formacji roślinnej.
Obszary leśne zajmują 44% powierzchni ChPK. Są one bardzo zróżnicowane pod względem
siedliskowym i reprezentują 13 z 15 niżowych typów siedlisk leśnych. Do najciekawszych zbiorowisk
leśnych należą świetliste dąbrowy z bogatym runem gatunków sucho i ciepłolubnych oraz bagienne
lasy brzozowo-olchowe. W okolicy ujścia Lepietuchy do Uherki występuje interesujący siedliskowo
typ lasu, jest to wykształcony na ubogim siedlisku boru bagiennego starodrzew sosnowy z runem
charakterystycznym dla torfowiska wysokiego.
Unikalne na skalę Europy są torfowiska węglanowe powstałe w obniżeniach między
wzgórzami zbudowanymi z kredy piszącej. Dominuje tu zwarty szuwar kłociowy, nigdzie nie
występujący na tak znacznych powierzchniach, sąsiadujący z murawami kserotermicznymi
występującymi na wyniesieniach podłoża kredowego w obrębie torfowisk. Na zboczach ostańców
kredowych występują siedliska roślin stepowych. W ChPK i jego otoczeniu rośnie 13 gatunków roślin
chronionych częściowo oraz 53 gatunków objętych ochroną ścisłą. Należą do nich m.in. obuwik
pospolity, tojad dziubaty, pluskwica europejska, naparstnica zwyczajna, orlik pospolity, barwinek
pospolity, buławnik czerwony, groszek wschodniokarpacki, parzydło leśne, kosaciec syberyjski,
kruszczyk błotny, gnidosz królewski, kosatka kielichowa, storczyk krwist, listera jajowata, zawilec
85
wielkokwiatowy, pełnik europejski, goryczka wąskolistna, zerwa kulista, goździk pyszny oraz jedna
z najrzadszych roślin w Polsce - języczka syberyjska.
Teren ChPK jest miejscem gniazdowania 152 gatunków ptaków, do najcenniejszych należy
zagrożona wyginięciem w Europie wodniczka. Torfowiska węglanowe wpisane zostały na listę ostoi
ptaków o znaczeniu europejskim. Na torfowiskach węglanowych żyje ponad 800 gatunków motyli,
z których wiele znalazło się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce.
Na terenie ChPK są rezerwaty przyrody: „Bachus”, „Bagno Serebryskie” i „Brzeźno”.
Strzelecki Park Krajobrazowy o powierzchni 113,96 km2 leży na pograniczu powiatu
chełmskiego i hrubieszowskiego. Do powiatu chełmskiego należy północno zachodnia część SPK
o powierzchni 67,91 km2. Jest to typowy park leśny z dużym udziałem drzewostanów mieszanych.
W obrębie powiatu lasy stanowią 92 % powierzchni Parku. Tworzą one duży, zwarty kompleks
z dominującym udziałem lasu świeżego (70 %). Skład gatunkowy drzewostanu to w przewadze sosna
z dużym udziałem dębu. Spośród wielu gatunków roślin występujących na terenie SPK pod ścisłą
ochroną jest 35 gatunków, wśród nich obuwik pospolity, buławnik wielokwiatowy i czerwony, mieczyk
dachówkowaty, naparstnica zwyczajna, parzydłoleśne, podkolan biały, listera jajowata, lilia
złotogłów, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, barwinek pospolity, storczyk kukawka, pluskwica
europejska, powojnik prosty, pełnik europejski, brzoza niska, goździk pyszny i zerwa kulista.
Na terenie Parku występują rzadkie gatunki ptaków, jak orlik krzykliwy, myszołowy,
jastrzębie, trzmielojady, muchołówka białoszyja i mała, strumieniówka, dziwonia, dzięcioł średni
i czarny, jarząbek, siniak, bocian czarny, błotniak popielaty, remiz, zimorodek oraz brzegówka.
Z innych rzadkich kręgowców wymienić należy występującego tu żółwia błotnego oraz bobra i wydrę.
Na terenie SPK utworzono dwa rezerwaty, „Siedliszcze” i „Liski”.
Chełmski Obszar Chronionego Krajobrazu
Chełmski Obszar Chronionego Krajobrazu (ChOChK) o powierzchni 321,10 km2, obejmuje
obszary na północy i w centrum powiatu chełmskiego. Jego powierzchnia w obrębie powiatu wynosi
247,5 km2. W granicach ChOChK znajdują się zróżnicowane krajobrazowo obszary Pagórów
Chełmskich i Obniżenia Dubienki. Podobnie jak w ChPK lasy tego obszaru charakteryzują się
wielogatunkowością drzewostanów z bogatym runem i podszytem, a na obszarach obniżeń
terenowych występują torfowiska niskie typu węglanowego. W granicach ChOChK na terenie powiatu
chełmskiego występują dwa rezerwaty przyrody, „Serniawy” i „Roskosz”. Funkcją szczególną
ChOChK jest rola regulatora warunków hydrologicznych i aerosanitarnych wokół Chełma.
Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu
Wzdłuż południowo-wschodniej granicy powiatu rozciąga się pasem o szerokości
2-8 km Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu (G-SOChK), zajmujący na terenie
powiatu chełmskiego obszar o powierzchni 201 km2. Tylko wschodni jego fragment leży w obrębie
Obniżenia Dubienki, większa część leży na terenie Działów Grabowieckich, obszarze niezwykle
urozmaiconym krajobrazowo, z systemem suchych dolinek i wąwozów wypreparowanych w podłożu
lessowym. Występujące tu lasy charakteryzują się dużym stopniem naturalności, aczkolwiek zajmują
niewielkie powierzchnie. Obniżenie Dubienki to obszar doliny Wełnianki oraz Bugu wraz z licznymi
jego starorzeczami, zwanymi bużyskami.
Pawłowski Obszar Chronionego Krajobrazu
Obejmuje doliny Wieprza i cieku Dorohucza otoczone kredowymi wzniesieniami. Na terenie
powiatu chełmskiego jego powierzchnia wynosi 64,4 km2. Znajduje się tu kompleks leśny w formie
„rogala” otaczającego miejscowość Pawłów. Istotnym elementem POChK jest kompleks stawów
rybnych w rejonie wsi Kanie. Główną funkcją tego obszaru jest łagodzenie wpływu cementowni
w Rejowcu Fabrycznym na środowisko.
Rezerwaty
86
Do systemu obszarów chronionych na terenie powiatu chełmskiego należą rezerwaty leśne
i leśno-krajobrazowe – „Bachus”, „Liski” i „Serniawy”; rezerwaty chroniące ekosystemy wodnotorfowiskowe – „Bagno Serebryskie”, „Brzeźno” i „Roskosz”; rezerwaty chroniące roślinność
stepową – „Stawska Góra” i „Zmudź”; oraz rezerwat faunistyczny – „Siedliszcze”.
„Bachus” – rezerwat leśny zajmujący powierzchnię 83,74 ha, utworzony w roku 1958 w celu
ochrony wielogatunkowego lasu liściastego i mieszanego z dębem bezszypułkowym. Prócz dębów
i sosen w drzewostanie występują graby, brzozy i klony a w obniżeniach terenu również jesiony
i olchy. Ponadto występują tu rzadkie i chronione gatunki roślin (m.in. widłak wroniec, wawrzynek
wilczełyko, podkolan biały i zielonawy oraz żywiec cebulkowy) i zwierząt (m.in. orlik krzykliwy,
muchołówka mała i białoszyja).
„Liski” – rezerwat leśny zajmujący powierzchnię 83,57 ha, z czego w powiecie chełmskim
56,31 ha. Utworzony w roku 1978 w celu ochrony starodrzewu dębowo-sosnowego na siedliskach
grądowych, z lokalnym ekotypem sosny zwyczajnej, z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin (m.in.
gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, listera jajowata i podkolan biały) i zwierząt
(m.in. bocian czarny i muchołówka białoszyja).
„Serniawy” – rezerwat leśny zajmujący powierzchnię 38 ha, utworzony w roku 1965 w celu
ochrony fragmentów łęgu olszowo-jesionowego i grądu niskiego pochodzenia naturalnego, z licznym
udziałem dębów szypułkowych oraz rzadkich i chronionych gatunków roślin (m.in. bluszcz pospolity,
listera jajowata, podkalan zielonawy, wawrzynek wilczełyko oraz żywiec cebulkowy i guczołowaty)
i zwierząt (m.in. bocian czarny, orlik krzykliwy, muchołówka białoszyja i mała).
„Bagno Serebryskie” – rezerwat o powierzchni 376,62 ha, utworzony w roku 1991
w celu ochrony ekosystemu torfowiska niskiego, węglanowego z rzadkimi i chronionymi gatunków
roślin (m.in., kłoć wiechowata, marzyca ruda, turzyca Buxbauma oraz Davalla, kosaciec syberyjski,
pełnik europejski, gnidosz królewski, kosatka kielichowata, zerwa kulista, storczyk krwisty, kruszczyk
błotny, języczka syberyjska i tłustosz dwubarwny i zwierząt (m.in. wodniczka, derkacz, kulik wielki,
błotniak łąkowy, dubelt, kropiatka, zielonka i żuraw).
„Brzeźno” – rezerwat o powierzchni 165,08 ha, utworzony w roku 1973 w celu ochrony
ekosystemu torfowiska niskiego, węglanowego z rzadkimi i chronionymi gatunków roślin (m.in., kłoć
wiechowata, starzec cienisty, dwulistnik muszy, gołka długoostrogowa, pełnik europejski, kosaciec
syberyjski, kosatka kielichowata, storczyk kukawka, zerwa kulista i zawilec wielkokwiatowy) i zwierząt
(m.in. wodniczka, kulik wielki, błotniak łąkowy i krwawodziób).
„Roskosz” – rezerwat o powierzchni 472,79 ha, utworzony w roku 1990 w celu ochrony
ekosystemu torfowiska niskiego, węglanowego z rzadkimi i chronionymi gatunków roślin (m.in., kłoć
wiechowata, marzyca ruda, turzyca Buxbauma oraz Davalla, starzec cienisty, listera jajowata,
kruszczyk błotny, kosatka kielichowata, gnidosz królewski, zerwa kulista i len złocisty) i zwierząt
(m.in. wodniczka, derkacz, kulik wielki, sowa błotna, dubelt, kropiatka, zielonka i żuraw).
„Stawska Góra” – rezerwat chroniący roślinność stepową, utworzony w roku 1956, zajmuje
powierzchnię 4 ha. Występuje tu roślinność stepowa z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin: miłek
wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, wisenka karłowata, goryczka krzyżowa, oman wąskolistny aster
gawędka oraz jedno z 4 stanowisk w Polsce dziewięćsiła popłocholistnego.
„Zmudź” – rezerwat chroniący roślinność stepową, utworzony w roku 1980, zajmuje
powierzchnię 5,81 ha. Występują tu stanowiska roślin kserotermicznych z rzdkimi i chronionymi
gatunkami roślin (m.in. len złocisty, miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, powojnik prosty,
pluskwica europejska, goryczka krzyżowa, storczyk kukawka i obuwik pospolity).
„Siedliszcze” – rezerwat o powierzchni 15,12 ha, utworzony w roku 1975 w celu ochrony
miejsca lęgowego orlika krzykliwego w naturalnym, kilkusetletnim drzewostanie,
z dębem szypułkowym, jesionem wyniosłym i olszynami oraz z chronionymi i rzadkimi gatunkami
roślin (m.in. lilia złotogłów, listera jajowata, gnieźnik leśny, podkolan biały i kruszczyk szerokolistny).
87
Prócz wymienionych, ochronie podlegają pomniki przyrody, których lista na terenie powiatu
chełmskiego obejmuje 103 pozycje, m.in. drzewa pomnikowe, zbiorowiska torfowo-leśne, stanowiska
roślinności kserotermicznej, głazy narzutowe, źródła i nisze źródłowe.
Na mocy Postanowienia Wojewody Chełmskiego utworzono użytek ekologiczny – zbiornik
retencyjny „Husynne”, który chroni siedliska rzadkich gatunków rybitw.
Istniejące dotychczas użytki ekologiczne, utworzone na podstawie Uchwał Rad Gmin,
obejmujące głównie niewielkie obszary bagien i torfowisk, w świetle obecnego stanu prawnego nie są
objęte ochroną.
Z mocy przepisów innych niż „Ustawa o ochronie przyrody” chronione są Główne Zbiorniki
Wód Podziemnych, kompleksy gleb o klasach bonitacyjnych I - III, lasy ochronne, parki podworskie.
Wpływ działalności człowieka na zbiorowiska roślinne powiatu jest różnoraki. Obecnie
odchodzi się od melioracji mającej na celu głównie osuszenie terenu, co wpływało niekorzystnie na
naturalny charakter szaty roślinnej. Na przełomie lat 80/90 ubiegłego wieku, w okresie suszy
hydrologicznej, w okolicy Chełma na skutek dużego poboru wody do celów komunalnych
i przemysłowych oraz odwodnienia kopalni kredy przy cementowni “CHEŁM” wytworzył się lej
depresyjny, którego negatywne oddziaływanie zaznaczyło się na obszarze rezerwatu “Bagno
Serebryskie”, powodując poważne przesuszenie na znacznej jego powierzchni. Efektem było m.in.
wycofywanie się najcenniejszego gatunku środowiskotwórczego tego torfowiska - kłoci wiechowatej
i zastępowanie jej przez wkraczającą na bagna trzęślicę modrą. Lokalnie zaznaczył się proces
murszenia i mineralizacji torfu. W trakcie objazdu terenu zaobserwowano występowanie zbiorowisk
barszczu Sosnowskiego, który od momentu jego sprowadzenia do Polski w latach 70-tych ubiegłego
wieku wykazuje wielką ekspansję, wypierając rodzime zbiorowiska roślinne. Zaniechano także
błędnej polityki prowadzonej na terenach leśnych, sprowadzającej się do monokulturowych nasadzeń
sosny na obszarach pozysku drzew, jednakże skutki tych działań z przeszłości rzutują na stan obecny.
8.1.2.3.Fauna
Fauna powiatu chełmskiego reprezentowana jest przez liczne gatunki, wymienione
w „Programie ochrony przyrody i walorów kulturowych Nadleśnictwa Chełm na okres 1.01.1998 –
31.12.2007”. Można przyjąć, iż zamieszczone tam listy gatunków są miarodajne dla obszaru powiatu
chełmskiego.
Lista gatunków ssaków zawiera 47 pozycji, ptaków 147 pozycji, gadów 6 pozycji
i płazów 12 pozycji. Z większych ssaków najliczniej występuje sarna, mniej licznie dzik, lis, kuna,
borsuk, jeleń, łoś, rzadziej wilk i jenot. Najliczniejszą pod względem gatunkowym grupą zwierząt są
ptaki. Większość występujących tu ptaków to gatunki o typie palearktycznym (np. wróbel, skowronek
polny, dzięcioł); holarktycznym (np. jastrząb, kruk); europejskim (np. dzięcioł zielony, rudzik, zięba);
europejsko-turkiestańskim (np. kuropatwa, szpak, szczygieł) oraz Starego Świata (np. przepiórka,
pustułka, zimorodek, wilga, dudek).
Gady występujące na obszarze powiatu chełmskiego to żółw błotny, zaskroniec zwyczajny,
żmija zygzakowata, padalec zwyczajny, jaszczurka zwinka i żyworodna.
Płazy reprezentują: traszka zwyczajna i grzebieniasta, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna,
ropucha szara, zielona i paskówka, rzekotka drzewna oraz żaba trawna, moczarowa, wodna
i jeziorkowa.
Na terenie powiatu nie rejestruje się negatywnych zjawisk dotyczących fauny. Od kilku lat
prowadzi się profilaktyczne zrzuty szczepionek przeciw wściekliźnie i zjawisko to obecnie nie
występuje na obszarze powiatu. Prawidłowo prowadzona gospodarka łowiecka ma na celu
dostosowanie populacji zwierzyny łownej do pojemności środowiska.
Walory środowiska przyrodniczego i aspekty jego ochrony przedstawia rys. 4.
88
8.1.3. Program poprawy dla pola: Ochrona przyrody i krajobrazu
Ukształtowanie i ochrona powiatowego systemu obszarów ochronnych
oraz rozwój obszarów rekreacyjnych
1. Wzrost ilości terenów zieleni urządzonej poprzez zagospodarowanie nieużytków i terenów
zdegradowanych
2. Wdrożenie na terenie powiatu systemu Natura 2000
3. Objecie formami ochrony przyrody reprezentacji zasobów przyrodniczych powiatu w postaci
użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo – krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych.
4. Rozwój prac inwentaryzacyjnych zasobów przyrodniczych powiatu
5. Renaturalizacja obszarów zaliczanych do cennych przyrodniczo
6. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych
7. Utrzymanie tradycyjnego, urozmaiconego krajobrazu, zwłaszcza rolniczego
1. Objęcie ochroną najcenniejszych walorów przyrodniczych powiatu
2. Uwzględnienie wartości środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju
powiatu i gmin
3. Zwiększenie powierzchni terenów zielonych i możliwości rekreacji
4. Renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych ekosystemów i siedlisk, szczególnie leśnych
i wodno-błotnych
5. Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewłaściwym zainwestowaniem
6. Ochrona istniejącej zieleni urządzonej
7. Utrzymanie istniejących korytarzy ekologicznych wzdłuż dolin i rzek
8. Rozszerzenie i usprawnienie ochrony in situ i ex situ gatunków roślin i zwierząt zagrożonych
wyginięciem oraz starych, tradycyjnych odmian roślin i ras zwierząt hodowlanych mających
znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej, poprzez stworzenie i utrzymanie niezbędnych
warunków technicznych do takiej ochrony (stosowne obiekty i ich wyposażenie)
9. Zachowanie istniejących zbiorników wodnych
10. Rozwój szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach interesująco przyrodniczo
11. Wzrost świadomości społecznej na temat form ochrony przyrody
Lp
1
Nazwa zadania
Uwagi
2
3
1
Wytypowanie obiektów przyrodniczych i utworzenie
użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo- Powiatowe, Urzędy Gmin,
Konserwatora Przyrody
krajobrazowych i stanowisk dokumentacyjnych
2
Bieżąca ochrona i konserwacja obszarów i obiektów
prawnie chronionych
Powiatowe, Urzędy Gmin,
3
Sporządzenie waloryzacji przyrodniczej dla każdej z gmin
Urzędy Gmin
4
Budowa przejść dla zwierząt nad trasami komunikacyjnymi i Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin,
przepławek dla zwierząt wodnych
Zarządy Dróg
89
Lp
1
5
6
7
Nazwa zadania
Uwagi
2
Sporządzenie waloryzacji krajobrazowej pod kątem
aktywności turystycznej powiatu, monitoring ruchu
turystycznego
Włączenie organizacji i stowarzyszeń ekologicznych „non
profit” do współpracy w ochronie czynnej obiektów i
obszarów przyrodniczych w ramach edukacji ekologicznej
Dostosowanie struktury organizacyjnej i zakresu
kompetencji w Starostwie Powiatowym, Urzędach Gmin
i jednostkach podległych do obowiązujących w Polsce
uregulowań prawnych (ustawy, rozporządzenia) w zakresie
ochrony przyrody, leśnictwa, edukacji ekologicznej oraz
dyrektyw i rozporządzeń UE,
3
Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin
Starostwo Powiatowe, szkoły,
organizacje społeczne, media
Starostwo Powiatowe
8
Prowadzenie ciągłej edukacji ekologicznej na temat form
ochrony przyrody
szkoły, media
9
Tworzenie terenów rekreacyjnych na rewitalizowanych
terenach zdegradowanych
Powiatowe, Urzędy Gmin,
Mechanizmy prawno-ekonomiczne
1. Subsydiowanie ze środków publicznych przedsięwzięć w zakresie ochrony przyrody,
w tym rekompensaty za ograniczenia prawa własności związane z obejmowaniem obszarów
i obiektów przyrodniczo-cennych – różnymi formami ochrony przyrody
2. Stymulowanie zmian w systemie planowania przestrzennego pod kątem ograniczenia nadmiernej
koncentracji działalności gospodarczej i dostosowania jej do lokalnych warunków przyrodniczych
8.2. Gleby
Gleby są niezwykle ważnym elementem środowiska, szczególnie na obszarach, gdzie
dominuje rolniczy sposób zagospodarowania powierzchni terenu. Degradacja gleb automatycznie
wiąże się z niższymi plonami i niższą jakością tych plonów.
Powiat chełmski cechuje znaczne zróżnicowanie gleb, uwarunkowane budową podłoża, na
którym się one wykształciły. Na zwietrzelinach utworów węglanowych kredy wykształciły się rędziny
brunatne i czarnoziemne, w zależności od stopnia uwilgocenia zaliczane do kompleksu pszennego
dobrego lub wadliwego. Na podłożu gliniastym lub lessowym wytworzyły się gleby brunatne i czarne
ziemie, zaliczane do kompleksu pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego oraz zbożowopastewnego mocnego. Na podłożu piasków gliniastych wytworzyły sie gleby brunatne i bielicowe,
zaliczane do kompleksu żytniego dobrego lub żytnio-ziemniaczanego. Na podłożu piaszczystym lub
piaszczystym słabogliniastym wytworzyły się gleby bielicowe oraz brunatne wyługowane i kwaśne,
zaliczane do kompleksu żytniego słabego i bardzo słabego. W obniżeniach terenu i dolinach rzecznych
wykształciły się gleby organiczne torfowe i murszowo-torfowe, gleby bagienne, mady, oraz gleby
mineralne wykształcone na piaskach. Obszary te zajmowane są przez użytki zielone. Procentowy
udział klas bonitacyjnych gleb na obszarach gruntów ornych i użytków zielonych w powiecie
chełmskim przedstawia poniższa tabela 21.
Gmina
Pow.
Tabela 21. Klasy bonitacyjne gleb powiatu chełmskiego.
ha
I
0
Klasy bonitacyjne gleb użytków rolnych w rozbiciu na:
Grunty orne łącznie z sadami
Użytki zielone
II IIIA IIIB IVA IVB V
VI VIZ I II III
IV
V
264 1432 888 1098 567 594 11
0
0 0 188 785 349
90
VI
43
VIZ
0
Białopole
Chełm
Dorohusk
Dubienka
Kamień
Leśniowice
Rejowiec
Fabryczny*
Ruda-Huta
Sawin
Siedliszcze
Wierzbica
Wojsławice
Żmudź
Powiat
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
5
0,1
0
0,0
264
5,4
149
1,3
6
0,1
21
0,5
43
0,8
49
0,6
4
0,1
0
0,0
61
0,7
12
0,1
87
1,0
519
6,9
98
1,4
1432
29,6
1937
16,4
234
3,3
345
8,1
757
14,7
1124
13,2
75
1,4
52
0,9
312
3,6
752
7,6
658
7,8
2454
32,8
800
11,3
888
18,3
3354
28,3
915
12,9
475
11,1
1910
37,3
3657
42,8
819
15,7
461
8,4
914
10,5
1991
20,1
2277
26,8
2349
31,3
1964
27,6
1098
22,6
3665
31,0
2133
30,0
1055
24,8
1407
27,4
2955
34,6
1346
25,9
1187
21,6
2196
25,2
3408
34,3
2755
32,5
1670
22,2
2251
31,7
567
11,7
1633
13,8
1786
25,1
948
22,2
546
10,6
600
7,0
1076
20,7
1547
28,1
1999
22,9
2127
21,4
1579
18,6
399
5,3
1083
15,2
594
12,2
902
7,6
1506
21,2
958
22,4
337
6,6
154
1,8
1386
26,6
1480
26,9
2278
26,1
1160
11,7
798
9,4
101
1,3
762
10,7
11
0,2
192
1,6
507
7,1
467
10,9
129
2,5
6
0,1
427
8,2
737
13,4
882
10,1
449
4,5
313
3,7
7
0,1
146
2,1
0
0,0
2
0,0
24
0,3
1
0,0
4
0,1
0
0,0
73
1,4
40
0,7
77
0,9
30
0,3
16
0,2
3
0,0
2
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
7
0,2
0
0,0
6
0,2
0
0,0
2
0,2
5
0,3
0
0,0
3
0,1
1
0,0
0
0,0
18
1,6
0
0,0
188
13,8
519
14,5
585
9,6
577
19,9
541
18,1
217
22,0
63
3,8
132
4,8
81
1,9
332
9,0
803
24,1
390
34,5
423
16,2
785
57,5
1948
54,4
3142
50,5
888
30,6
1386
46,3
603
61,0
691
42,2
1230
45,2
2118
50,3
2069
55,9
1489
44,8
535
47,4
1178
45,1
349
25,6
833
23,3
1817
29,2
1046
36,0
771
25,7
131
13,3
695
42,5
947
34,7
1625
38,5
1122
30,3
714
21,5
164
14,5
837
32,0
43
3,2
274
7,6
670
10,8
381
13,1
298
9,9
35
3,5
183
11,2
399
14,6
321
7,6
169
4,6
311
9,3
23
2,0
169
6,5
0
0,0
1
0,0
11
0,2
7
0,2
0
0,0
0
0,0
0
0,0
20
0,7
68
1,6
6
0,2
11
0,3
0
0,0
5
0,2
ha
%
5
0,0
1313 10932 21974 27126 15890 12416 4273
1,4
11,6
23,3
28,8
16,9
13,2
4,5
272
0,3
0
0,0
42
0,1
4851 18062 11051 3276
13,0 48,3
29,5
8,8
129
0,3
* Rejowiec Fabryczny - dane łącznie dla miasta i gminy.
Na obszarze powiatu chełmskiego przeważają gleby średniej i dobrej jakości. Wśród gruntów
ornych dominują gleby klasy IVA (28,8 %) oraz klasy IIIB (23,3 %). Gleby chronione klas I - III
stanowią 36,3 % powierzchni gruntów ornych.
Wśród użytków zielonych dominują gleby IV klasy bonitacyjnej, których udział w ogólnej
powierzchni użytków zielonych wynosi 48,3 %. Ochronie podlegają gleby organiczne wszystkich klas
bonitacyjnych.
Tabela 22. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej powiatu chełmskiego.
Ocena gleb w punktach
Grunty orne
Użytki zielone
B
PR WSJ B
PR WSJ
Białopole
63,8 66,3 65,1 42,5 40,1 41,3
Chełm
60,6 64,8 62,7 41,7 40,7 41,2
Dorohusk
47,3 49,8 48,5 38,7 38,0 38,3
Dubienka
47,1 48,6 47,8 39,0 35,5 37,3
Kamień
61,6 66,1 63,9 41,3 35,9 38,6
Leśniowice
64,6 67,3 65,9 46,1 44,9 45,5
Rejowiec Fabryczny* 45,8 49,6 47,7 35,3 35,5 35,4
Ruda-Huta
41,5 45,3 43,4 35,6 34,9 35,2
Sawin
45,0 47,6 46,3 36,4 35,1 35,8
Siedliszcze
53,5 58,2 55,9 40,3 40,8 40,5
Wierzbica
56,1 58,3 57,2 43,4 40,5 42,0
Wojsławice
70,8 72,1 71,5 49,4 45,3 47,4
Żmudź
58,0 59,5 58,8 41,2 38,7 40,0
Powiat chełmski
55,1 58,0 56,5 40,8 38,9 39,9
Gmina
91
Wskaźnik bonitacji
Jakości Agro- Rzeźby
i PR
klimatu terenu
59,8
10,6
4,3
57,7
10,2
3,9
43,8
10,2
4,8
43,5
10,4
4,6
54,6
10,2
4,0
63,8
11,0
4,1
44,7
11,2
3,8
40,7
10,0
4,6
42,9
10,0
4,7
51,7
10,8
4,7
52,9
10,0
4,1
68,3
11,0
3,8
53,9
10,4
3,9
52,2
10,5
4,3
Warunków
wodnych
3,6
3,4
3,4
3,0
3,8
3,0
2,5
2,6
2,8
3,3
3,3
3,9
3,4
3,2
Ogólny
wskaźnik
jakości
78,3
75,2
62,2
61,5
72,6
81,9
62,2
57,9
60,4
69,9
70,3
87,0
71,6
70,1
B - bonitacja; PR - przydatność rolnicza; WSJ - wskaźnik syntetyczny jakości
* Rejowiec Fabryczny - dane łącznie dla miasta i gminy.
Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej powiatu chełmskiego wynosi
70,1 pkt. i wykazuje znaczne zróżnicowanie terytorialne; od 57,9 pkt. dla obszaru gminy Ruda-Huta
(na północnym wschodzie) do 87,0 pkt. dla obszaru gminy Wojsławice (na południu). Reasumując,
obszary położone w obrębie Obniżeń: Dorohuckiego i Dubienki charakteryzują się wskaźnikiem
jakości niższym od średniego dla powiatu; obszary położone w obrębie Działów Grabowieckich
i Pagórów Chełmskich charakteryzują się wyższym wskaźnikiem jakości od średniego dla powiatu.
Przeobrażenia gleb
Głównym czynnikiem wpływającym na przeobrażenia gleb na terenie powiatu jest erozja gleb,
dotycząca obszarów położonych na wysoczyznach, gdzie przeważnie występują gleby najwyższych
klas bonitacyjnych. Dotyczy to przede wszystkim południowej części powiatu w obrębie Działów
Grabowieckich oraz lokalnie na obszarze Pagórów Chełmskich. Zagrożenie bardzo silną erozją,
powodującą rujnację gleby i rozczłonkowanie reliefu dotyczy obszarów o dużym kącie nachylenia
zboczy, z pokrywą lessową, podatną na erozję. Erozja powodująca niszczenie profilu glebowego
dotyczy głównie południowych obszarów powiatu, jednak skala tego zjawiska nie jest duża. Erozja
słaba, powodująca zmywy płaskie występuje w okresie roztopowym albo po ulewnych deszczach na
obszarach o znacznych spadkach terenu. Zjawisko erozji gleb na terenie powiatu chełmskiego
występuje na skalę lokalną.
Badania stanu jakości gleb pod kątem zawartości metali ciężkich i siarki na terenie powiatu,
prowadzone w Józefinie, gm. Kamień przez IUNG w Puławach w latach 1995 i 2000 nie wykazały
zanieczyszczenia Zn, Pb, Cu, Ni oraz S-SO4. Podwyższoną zawartość Cd w ilości 1,04 mg/kg
zarejestrowano w roku 1995 oraz WWA w ilości 574 µg/kg w 2000 r. Są to zawartości powodujące
I stopień zanieczyszczenia danym składnikiem.
8.2.2. Program poprawy dla pola: Gleby
Racjonalne wykorzystanie gleb i gruntów wraz z ich ochroną i rekultywacją
Cele średnioterminowe do roku 2011
1. Uaktualnianie informacji o zagrożeniach i stopniu degradacji gleb i gruntów
2. Przeciwdziałanie procesom erozji i degradacji chemicznej gleb i gruntów
3. Ograniczenie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne – ochrona ilościowa
4. Wzrost świadomości społeczeństwa, głównie osób uprawiających ziemię, w zakresie zasad jej
ochrony
W Programie ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego nadrzędnym celem w zakresie
ochrony ziemi i gleb jest dostosowanie przyszłych rozwiązań do standardów europejskich.
Wymagania Unii Europejskiej dotyczące ochrony środowiska zostały sprecyzowane w odpowiednich
dyrektywach, co znalazło w Polsce swoje odzwierciedlenie w aktualnie obowiązującej ustawie Prawo
Ochrony Środowiska.
Ochrona gleb na terenie powiatu chełmskiego jest ściśle związana z działalnością rolniczą,
ze względu na dominujący tutaj charakter tej dziedziny gospodarki. Istotnym zadaniem jest
wspieranie właściwej kultury rolnej powiatu, prowadzącej do ochrony gleby. Działania obejmą m.in.
przeciwdziałanie procesom erozji gleb, przywracaniu naturalnych stosunków wodnych na terenach
objętych niewłaściwą melioracją, stosowaniu odpowiednich do rodzaju gleb upraw i stosowaniu
płodozmianu, propagowanie i wdrażanie rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, tworzenie przez
92
rolników grup producenckich. Istotnym kierunkiem będzie wdrażanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki
Rolniczej, przy udziale Ośrodków Doradztwa Rolniczego
Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań
1. Zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej i podatności na erozję
2. Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed wyłączaniem ich z produkcji rolnej
3. Zmniejszenie areału terenów zdegradowanych
4. Prowadzenie monitoringu jakości gleby i ziemi
5. Zwiększenie świadomości społecznej odnośnie ochrony powierzchni ziemi i gleb
6. Przywrócenie pierwotnych stosunków wodnych zaburzonych wskutek nieprawidłowej melioracji
i eksploatacji surowców
7. Wdrażanie i upowszechnianie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej
8. Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego i agroturystyki
9. Zachowanie obecnych i tworzenie nowych zadrzewień śródpolnych, kompleksów leśnych,
nieużytków rolniczych i terenów podmokłych dla utrzymania właściwego poziomu wód gruntowych
na obszarach rolniczych
Lp
1
1
2
3
4
5
6
Nazwa zadania
Uwagi
2
3
Upowszechnianie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki zadanie realizowane Starostwo
Powiatowe, Urzędy Gmin, ośrodki
Rolniczej i rolnictwa ekologicznego.
doradztwa rolniczego
realizacja przez Starostwo Powiatowe
i Urzędy Gmin poprzez wydawanie
Ograniczenie czynników wpływających na
decyzji reglamentacyjnych i
degradację gleby i gruntów (głównie emisji
kształtowanie ogólnej polityki
przemysłowych i komunikacyjnych, erozji,
ochrony środowiska
niewłaściwej melioracji)
oraz przez podmioty odziaływujące
negatywnie na środowisko
realizacja przez Starostwo
Rekultywacja gleb i gruntów zdegradowanych
Powiatowe oraz podmioty
i zanieczyszczonych, przeznaczanie gleb
odpowiedzialne za powstałe powstały
zdegradowanych do zalesiania lub rekreacji
stan
Aktualizacja map glebowych z podaniem informacji o
ośrodki doradztwa rolniczego,
stanie zanieczyszczenia i możliwych poziomach
instytuty naukowe
nawożenia
Aktualizacja rejestru terenów, na których stwierdzono realizacja przez Starostwo
Powiatowe, WIOŚ oraz placówki
przekroczenia standardów gleby lub ziemi,
badawcze
prowadzenie monitoringu gleb w cyklu pięcioletnim
Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych
dla mieszkańców dotyczących stanu zanieczyszczenia
gleb i ich prawidłowego wykorzystania, głównie
realizacja przez Starostwo
stosowania odpowiednich upraw i racjonalnego
Powiatowe, Urzędy Gmin we
użycia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin
współpracy ze szkołami i mediami
na terenach rolnych, ogródków działkowych
i
leśnych
Na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone
w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich braku – inne grunty o najniższej przydatności
rolniczej. Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne można dokonać
jedynie w planach zagospodarowania przestrzennego.
Szczegółowej ochronie podlegają użytki rolne o wysokiej bonitacji, tzn. klas I-III,
wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego oraz użytki rolne klas IV-VI – jeśli zostały wytworzone
93
z gleb pochodzenia organicznego oraz lasy. W tych przypadkach zagospodarowanie gruntów na cele
nierolnicze i nieleśne łączy się z uzyskaniem zgody na wyłączenie ich z produkcji rolniczej i leśnej.
Inwestorzy w znacznej mierze wykorzystują grunty najmniej przydatne dla rolnictwa, dla swych
zamierzeń inwestycyjnych.
Zadaniem, które należy zrealizować, jest stworzenie map glebowych terenów uprawianych
rolniczo, które pomogą w ustalaniu dawek nawozowych dla poszczególnych roślin oraz umożliwią
dobór odpowiednich roślin uprawnych. Ważnym zadaniem jest okresowy (np. co 5 lat) monitoring
jakości gleb, zwłaszcza w rejonach zakładów uciążliwych dla środowiska, ruchliwych tras
komunikacyjnych, aby wykluczyć zanieczyszczenie metalami ciężkimi i środkami ochrony roślin.
Informacje o jakości gleb i stopniu zanieczyszczenia powinny znaleźć się na jednej mapie.
Na terenie powiatu do zadań zaliczonych jako priorytetowe w zakresie ochrony ziemi
i gleb zaliczono również zadania z innych działów gospodarki środowiskowej, z gospodarki wodno –
ściekowej, odpadowej, z ochrony powietrza i edukacji ekologicznej.
Mechanizmy prawno – ekonomiczne
Najważniejszym zadaniem wynikającym z dyrektyw Unii Europejskiej jest stałe ograniczanie
i kontrolowanie ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do gleby. Należy wziąć pod uwagę, że poziom
rozwiązań organizacyjno-prawnych i technicznych w Polsce w dziedzinie ochrony ziemi i gleb wciąż
jeszcze odbiega od poziomu europejskiego. Wytyczne Unii Europejskiej wskazują na konieczność
ograniczania ilości stosowania nawozów mineralnych na korzyść zwiększenia dawek nawozów
naturalnych pochodzących z gospodarstw rolnych.
Ustawa z 1995 roku z późniejszymi zmianami o ochronie gruntów rolnych i leśnych nakłada
na władze Gminy obowiązek ochrony gruntów atrakcyjnych rolniczo przed wyłączeniem ich z
użytków rolnych. Dlatego tereny rolnicze, które są położone na żyznych i urodzajnych glebach nie
podlegają wyłączeniu z terenów zaklasyfikowanych jako grunty rolne na tereny pod inwestycje lub
zabudowę mieszkaniową.
Kolejnym zadaniem do realizacji w zakresie ochrony powierzchni ziemi jest racjonalizacja
nawożenia mineralnego w gospodarstwach rolniczych. Szczegółowe zasady stosowania
dopuszczalnych ilości nawozów azotowych określone zostały w dyrektywie Unii Europejskiej o
dopuszczalnej ilości azotanów w glebie pochodzenia rolniczego oraz w dyrektywie o zastosowaniu
osadów ściekowych w rolnictwie.
W celu monitoringu gleb na starostów nałożony został obowiązek prowadzenia okresowych
badań jakości gleby i ziemi (art. 109 ust. 2 Prawa Ochrony Środowiska). Zadaniem starosty jest
również prowadzenie rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono
przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których
obowiązek rekultywacji obciąża starostę (Art. 110 POŚ). Rejestr taki musi być corocznie
aktualizowany.
8.3. Powierzchnia terenu
8.3.1. Budowa geologiczna
W podziale geostrukturalnym Polski obszar powiatu chełmskiego w całości jest położony
w obrębie platformy wschodnioeuropejskiej. Część północna należy do obniżenia włodawskiego,
część południowa do wyniesienia chełmsko-hrubieszowskiego a tylko zachodnie obszary gmin
Siedliszcze i Rejowiec Fabryczny do rowu mazowiecko-lubelskiego. Są to paleozoiczne struktury
tektoniczne, uformowana głównie w dewonie i karbonie. Pokrywa osadowa podłoża krystalicznego
zbudowana jest z utworów należących do okresów geologicznych od eokambru po karbon. Utwory
94
karbonu tworzą formację węglonośną Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Udokumentowane złoża
węgla kamiennego w LZW związane są z utworami westfalu.
Paleozoik przykryty jest głównie węglanowymi utworami jury i kredy oraz lokalnie paleocenu
budującymi strukturę zwaną niecką lubelsko-mazowiecką. Pod koniec paleocenu obszar ten został
wynurzony i poddany erozji. Transgresje morskie w oligocenie i miocenie pozostawiły na niektórych
obszarach osady wykształcone w postaci piasków, iłów i mułków. Ruchy młodoalpejskie ponownie
spowodowały wypiętrzenie lądu. Nastąpił długotrwały okres denudacji i erozji, powstały pagóry
i zrównania, rynny dolinne tektoniczne i doliny erozyjne.
W plejstocenie na obszar powiatu kilkakrotnie wkraczał lodowiec. Z fazami zlodowaceń oraz
okresami deglacjacji wiązała się sedymentacja osadów piaszczystych i piaszczysto-żwirowych
rzecznych i wodnolodowcowych, mułków i iłów akumulacji jeziornej i zastoiskowej a także pakietów
glin zwałowych.
W końcowym okresie epoki lodowcowej występowały w północnej części powiatu liczne
jeziora, przekształcone później w torfowiska. W holocenie zachodziły procesy eoliczne, których
efektem są występujące na południu pokrywy lessowe, a w części północnej nieliczne wydmy.
W dolinach rzecznych oraz obniżeniach terenu osadziły się namuły piaszczyste, torfiaste i torfy.
8.3.2. Surowce mineralne
8.3.2.1. Stan aktualny
Najstarszymi geologicznie utworami w powiecie chełmskim, występującymi na powierzchni
terenu, są skały węglanowe mastrychtu górnego. Wapienie i margle wykorzystywane są jako surowiec
do produkcji cementu. Udokumentowano cztery złoża wapieni i margli dla przemysłu cementowego,
o łącznych bilansowych zasobach geologicznych 1 665 689 tys. Mg. Eksploatowane są dwa złoża,
Chełm i Rejowiec. Złoża ziemi krzemionkowej występują w Lechówku i Lechówce, to ostatnie jest
przedmiotem eksploatacji.
Osady trzeciorzędowe na obszarze powiatu chełmskiego występują w izolowanych płatach na
utworach kredowych. Udokumentowane złoża związane z utworami trzeciorzędowymi występują
tylko na obszarze gminy Sawin. Są to zlokalizowane w okolicach Czułczyc złoża kruszywa
naturalnego (piasków). W miejscowości Bukowa Wielka występują złoża surowców ilastych ceramiki
budowlanej oraz surowców ilastych do produkcji cementu.
Utwory czwartorzędowe występują na przeważającym obszarze powiatu chełmskiego.
Znaczenie gospodarcze mają głównie piaski i żwiry eksploatowane jako kruszywa naturalne i jako
surowiec do produkcji cegły wapienno-piaskowej. W systemie ewidencji zasobów złóż kopalin
„MIDAS” zarejestrowane jest ponad 40 złóż kruszywa naturalnego z obszaru powiatu chełmskiego
oraz dwa złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Najwięcej złóż
kruszywa naturalnego występuje na terenie gminy Sawin (Czułczyce) oraz gminy Dorohusk. Na
południowym zachodzie powiatu, na obszarze Działów Grabowieckich brak jest udokumentowanych
złóż kruszywa naturalnego. Występują tam natomiast udokumentowane złoża surowców ilastych
ceramiki budowlanej, w miejscowościach: Białopole, Buśno, Majdan Nowy i Putnowice. Z utworami
czwartorzędowymi wiążą się złoża torfu, które zostały udokumentowane w Koziej Górze i Chojnie.
Wymienione złoża występują pod niewielkim nadkładem i są eksploatowane systemem
odkrywkowym, co zwłaszcza przy złożach o dużej powierzchni ma znaczny wpływ na środowisko
przyrodnicze.
Północno-zachodnia część powiatu chełmskiego obejmuje obszar udokumentowanych złóż
węgla kamiennego w Lubelskim Zagłębiu Węglowym: Lublin K-4-5, Lublin K-6-7, Lublin K-8,
Chełm II oraz Sawin, związanych z karbońską formacją węglonośną. Obecnie złoża te nie są
przedmiotem eksploatacji i w perspektywie czasowej przyjętej dla programu ochrony środowiska
powiatu chełmskiego nie będą eksploatowane.
95
Tabela 23. Zestawienie złóż w powiecie chełmskim (stan zasobów na dzień 2002-12-31) w/g systemu
ewidencji zasobów złóż kopalin „MIDAS”.
Lp.
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Nazwa złoża
Kopalina
Stan
zagospod.
Gmina Białopole
złóż : 4
Białopole
IB
Buśno
IB
Buśno dz 834
KN
Buśno dz,854 i 856/3
KN
Gmina Chełm
złóż : 4
Chełm
WC
Lechówek
ZK
Pokrówka
WC
Srebrzyszcze
KN
Gmina Dorohusk
złóż : 10
Dorohusk A
KN
Dorohusk C
KN
Kolonia Okopy dz,260/1
KN
Mościska-Ladeniska
KN
Okopy Nowe-Turka
KN
Ostrów
KN
Pogranicze
KN
Świerże
KN
Świerże dz,1914-15,18-19,22
KN
Świerże dz,1925-6,2392,-94
KN
Gmina Dubienka
złóż : 1
Dubienka
KN
Gmina i miasto Rejowiec Fabryczny
złóż :
Chełm II
WK
Kanie-Liszno
PC
Pawłów
IC
Rejowiec
WC
Toruń
PC
Toruń I
KN
Toruń II
KN
Wólka Kańska I
KN
Wólka Kańska dz,12,15,18
KN
Gmina Ruda-Huta
złóż : 1
Leśniczówka
KN
Gmina Sawin
złóż : 26
Bukowa Mała
KN
Bukowa Wielka
IB
Bukowa Wielka
IC
Czułczyce
KN
Czułczyce Duże
KN
Czułczyce Duże A
KN
Czułczyce Duże II
KN
Czułczyce Duże dz, 128/2,4
KN
Czułczyce Duże dz, 169
KN
Czułczyce Duże dz,146-149
KN
Czułczyce II
KN
Czułczyce dz, 120
KN
Czułczyce dz, 125
KN
Czułczyce dz, 142/3,143
KN
Czułczyce dz, 174
KN
Czułczyce dz, 238
KN
Z
T
E
R
E
Z
P
P
E
Z
R
R
N
Z
R
E
R
R
Z
9
P
Z
Z
E
R
P
R
E
R
Z
T
R
R
Z
T
R
T
R
R
E
Z
E
T
R
Z
E
96
Zasoby razem
[tys. Mg]
IB i PC [tys.m3]
1359,2
59,5
1219,3
22,7
57,7
639586,7
370119,1
961,1
267890,0
616,5
7802,0
460,4
0,0
141,3
240,8
4951,0
247,3
558,4
450,0
558,3
194,4
167,0
167,0
130646,8*
1034514,0
245,3
183,9
127276,6
2277,0
335,4
228,4
37,5
62,7
45,5
45,5
7954,0*
40,0
928,7
2909,9
2060,7
188,5
137,3
90,0
31,9
92,5
101,7
225,0
32,8
25,8
88,9
14,0
33,6
Wydobycie
w roku 2001
8,19
0,00
2,19
6,00
0,00
1123,66
1123,66
0,00
0,00
0,00
141,98
41,38
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
100,60
0,00
0,00
0,00
0,00
565,72
0,00
0,00
0,00
558,05
0,00
0,00
0,00
7,67
0,00
0,00
0,00
163,44
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
81,21
0,00
11,73
0,00
0,00
0,00
65,95
Powierzchnia
złoża
19,59
2,10
14,90
0,47
2,12
910,37
552,37
50,00
308,00
4,76
36,29
5,95
0,69
1,22
4,07
b.danych
10,31
10,88
1,18
0,00
1,99
2,22
2,22
338,03*
17500,00
17,80
3,00
255,10
51,90
4,84
1,92
1,52
1,95
0,78
0,78
82,33*
1,32
15,55
15,55
20,30
4,13
2,95
0,90
0,70
1,96
3,75
0,60
1,05
0,71
1,62
0,52
1,67
Lp.
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
2
3
4
5
1
2
Nazwa złoża
Jagodno
Malinówka
Petryłów
Petryłów dz, 36
Sawin
Łowoza
Łukówek
Łukówek I
Łukówek p, A
Łukówek p, B
Gmina Siedliszcze
Bezek
Chojno dz,171
Lechówka II
Lechówka dz, 19/1
Lechówka dz, 87
Lechówka dz,99
Lublin K-4-5
Lublin K-8
Mogielnica
Gmina Wierzbica
Karczunek
Kozia Góra
Lublin K-6-7
Lublin K-8
Sawin
Gmina Wojsławice
Majdan Nowy
Putnowice (Kaflarnia)
Kopalina
KN
IB
KN
KN
WK
KN
IC
IB
KN
KN
złóż : 9
WC
TO
ZK
KN
KN
KN
WK
WK
KN
złóż : 5
KN
TO
WK
WK
WK
złóż : 2
IB
IB
Stan
zagospod.
Z
R
T
T
P
Z
T
Z
E
R
P
E
E
R
P
R
R
R
P
P
R
R
R
P
P
R
Zasoby razem
[tys. Mg]
IB i PC [tys.m3]
11,9
218,8
43,0
14,2
1083685,0
289,5
292,1
8,9
36,4
51,9
870893,7*
865715,0
29,1
6,4
61,1
119,4
30,7
453016,0
250262,0
4932,0
28380,0*
28360,0
20,0
386390,0
250262,0
1083685,0
5618,6
5614,6
4,0
Wydobycie
w roku 2001
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,05
4,50
0,00
0,21
0,00
0,20
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Powierzchnia
złoża
0,59
3,40
0,52
0,86
2300,00
3,30
b.danych
0,50
1,76
0,00
519,19*
516,00
0,00
0,00
1,12
1,74
0,33
4700,00
4300,00
b.danych
*
b.danych
2,00
4100,00
4300,00
2300,00
58,57
58,47
0,10
*zasoby oraz ogólna powierzchnia złóż w gminach nie obejmują złóż węgla kamiennego,
ponieważ dane dotyczą całych złóż węgla kamiennego, łącznie z obszarami położonymi poza
powiatem chełmskim.
Objaśnienia symboli kopaliny:
IB - surowce ilaste ceramiki budowlanej
IC - surowce ilaste do produkcji cementu
KN - kruszywa naturalne
PC - Piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej
TO - torfy
WC - Wapienie i margle dla przemysłu cementowego
WK - Węgle kamienne
ZK - ziemia krzemionkowa
Objaśnienia symboli stanu zagospodarowania złoża:
E - złoże eksploatowane
N – złoże nieeksploatowane
P - złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie (w kat. C2)
R - złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A+B+C1)
T - złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo
Z - złoże zaniechane
8.3.2.2. Perspektywy i prognozy występowania kopalin
Obszar powiatu chełmskiego był dość szczegółowo przebadany geologicznie w związku
z rozpoznawaniem i dokumentowaniem złóż węgla kamiennego. Udokumentowane złoża nie są
97
obecnie eksploatowane, jednak ich zasoby są znaczne. Wapienie i margle dla potrzeb przemysłu
cementowego udokumentowane są w ilości wystarczającej do zaspokojenia potrzeb w dłuższym
okresie. Ewentualne zagospodarowanie złóż kruszyw naturalnych występujących poza obszarami
dotychczas rozpoznanymi i poddanymi eksploatacji może dotyczyć jedynie niewielkich obszarowo
i zasobowo złóż. Złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej są wykorzystywane w minimalnym
stopniu. Prócz udokumentowanych złóż torfu są rozpoznane w ramach dokumentowania torfowisk
regionu lubelskiego obszary występowania torfów, stanowiące obszary perspektywiczne do
ewentualnej eksploatacji w przyszłości.
8.3.2.3. Klasyfikacja sozologiczna złóż
Dla wszystkich złóż zlokalizowanych na obszarze powiatu chełmskiego przeprowadzono
klasyfikację sozologiczną, ustaloną z Lubelskim Geologiem Wojewódzkim. Szczegółową klasyfikację
przedstawiono w tabeli nr .
Tabela 24. Klasyfikacja sozologiczna złóż powiatu chełmskiego
L.p. Nazwa złoża
1
2
3
4
Białopole
Buśno
Buśno dz 834
Buśno dz,854 i 856/3
Stan
zagospodarowania
Gmina Białopole
Kopalina
IB
IB
KN
KN
Z
T
E
R
Gmina Chełm
WC
E
WC
P
KN
P
Gmina Dorohusk
1 Dorohusk A
KN
E
2 Dorohusk C
KN
Z
3 Kolonia Okopy dz,260/1
KN
R
4 Mościska-Ladeniska
KN
R
5 Pogranicze
KN
R
6 Świerże
KN
E
7 Świerże dz,1914-15,18-19,22
KN
R
8 Świerże dz,1925-6,2392,-94
KN
R
Gmina Dubienka
1 Dubienka
KN
Z
Gmina i miasto Rejowiec Fabryczny
1 Chełm II
WK
P
2 Kanie-Liszno
PC
Z
3 Pawłów
IC
Z
4 Rejowiec
WC
E
5 Toruń
PC
R
6 Toruń I
KN
P
7 Toruń II
KN
R
8 Wólka Kańska I
KN
E
9 Wólka Kańska dz,12,15,18
KN
R
Gmina Ruda-Huta
1 Leśniczówka
KN
Z
Gmina Sawin
1 Bukowa Mała
KN
T
2 Bukowa Wielka
IB
R
3 Bukowa Wielka
IC
R
4 Czułczyce Duże
KN
T
1 Chełm
2 Pokrówka
3 Srebrzyszcze
98
Klasyfikacja
sozologiczna
Przyczyna
konfliktowości
CK
NK
CK
NK
Gl
Gl
-
CK
K
NK
Gl
U; Gl
-
NK
NK
NK
NK
B
NK
NK
NK
K
-
NK
-
CK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
K
K
K
CK
NK
NK
NK
K
-
-
L.p. Nazwa złoża
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
1
2
3
4
5
6
7
Czułczyce Duże A
Czułczyce Duże II
Czułczyce Duże dz, 128/2,4
Czułczyce Duże dz, 169
Czułczyce Duże dz,146-149
Czułczyce dz, 120
Czułczyce dz, 125
Czułczyce dz, 142/3,143
Czułczyce dz, 174
Czułczyce dz, 238
Jagodno
Malinówka
Petryłów
Petryłów dz, 36
Łowcza
Łukówek
Łukówek I
Łukówek p, A
Łukówek p, B
Bezek
Chojno dz,171
Lechówka II
Lechówka dz, 19/1
Lechówka dz, 87
Lechówka dz,99
Mogielnica
1 Karczunek
2 Kozia Góra
1 Majdan Nowy
2 Putnowice (Kaflarnia)
Stan
zagospodarowania
KN
R
KN
T
KN
R
KN
R
KN
E
KN
E
KN
T
KN
R
KN
Z
KN
E
KN
Z
IB
R
KN
T
KN
Z
KN
Z
IC
T
IB
Z
KN
E
KN
R
Gmina Siedliszcze
WC
P
TO
E
ZK
E
KN
R
KN
P
KN
R
KN
P
Gmina Wierzbica
KN
P
TO
R
Gmina Wojsławice
IB
P
IB
R
Kopalina
Klasyfikacja
sozologiczna
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
NK
CK
CK
NK
NK
Przyczyna
konfliktowości
L
L
-
CK
K
NK
NK
NK
NK
NK
Gl
K
-
K
NK
K
-
CK
NK
Gl, K
-
Kzłoże konfliktowe
CK złoże częściowo konfliktowe
NK złoże niekonfliktowe
U − ogólna uciążliwość dla środowiska, Z − konflikt zagospodarowania terenu, ochrona: L − lasów, K − krajobrazu, Gl −
gleb, W − wód
Skróty dotyczące kopaliny i stanu zagospodarowania złoża jak w zestawieniu złóż w rozdz. 7.3.2.1.
Informacje dotyczące złóż kopalin przedstawia rys. nr 5.
8.3.3. Przekształcenia powierzchni ziemi
Naturalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej występują na obszarze
Działów Grabowieckich, gdzie następuje erozja pokrywy lessowej, skutkiem czego powstały
malownicze wąwozy i system suchych dolin.
Związane z eksploatacją kopalin zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej
występują na większą skalę w rejonie Rejowca Fabrycznego, Czułczyc oraz Buśna. Pozostałe złoża
mają stosunkowo niewielką powierzchnię a ich eksploatacja nie powoduje znaczących zmian
w rzeźbie terenu. Na podstawie dotychczasowego trendu w zakresie rozpoznawania i dokumentowania
złóż nie prognozuje się istotnego wzrostu skali eksploatacji złóż, powodującej zmiany
w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej.
99
Oprócz wyrobisk poeksploatacyjnych na terenie powiatu występują także inne formy
antropogeniczne, oddziałujące negatywnie na środowisko Należą do nich składowiska odpadów
– zarówno komunalnych, jak też przemysłowych. Ich wykaz i ogólna charakterystykę przedstawiono
w tabeli 25. Szczegółowe wytyczne w sprawie postępowania z tymi obiektami zawarto w Planie
gospodarki odpadami dla powiatu chełmskiego, który stanowi integralna część niniejszego programu.
Tabela 25. Składowiska odpadów komunalnych na terenie powiatu chełmskiego
Lp.
Obiekt
Podmiot
dokonujący
przekształcenia
Lokalizacja
Powierzchnia
(ha)
Aktualny stan
zagospodarowania
Uwagi
i sugestie
1
2
3
4
5
6
7
1
2.
3.
Wysypisko
gminne
Składowisko
Odpadów
Komunalnych
w
Serebryszczu
gmina Chełm
Urząd Gminy
BIAŁOPOLE
Strzelce Teremec
MPGK Sp. z o.o.
Serebryszcze
w Chełmie
Składowisko
odpadów w
Gminny Zakład
Świerżu
Obsługi Sp. z o.
gm.Dorohusku o. w Dorohusku
4.
GminneWysyp
iska Odpadów
Gminny Zakład
Komunalnych
Obsługi Sp. z o.
w Świerżu dla
o.
gminy
Dorohusk
5.
Gminne
wysypisko
śmieci w
Dubience
Urząd Gminy w
Dubience
Świerże
Świerże
Dubienka
0,77
wysypisko nie posiada
uregulowań prawnych
oraz nie spełnia
określonych wymogów
w zakresie ochrony
środowiska,
składowisko bez dozoru,
jest brodzik, brak
piezometrów, stopień
wypełnienia nieznany,
odpady niesegregowane
4, 03
po uruchomieniu
będącego w
Odpady składowane
bezpośrednim
warstwowo, brak
sąsiedztwie z
ekranizacji podłoża.
Zakaz odbioru odpadów omawianym
składowiskiem ,a
płynnych. Brak izolacji
będącego w
stanowi zagrożenie dla
końcowym etapie
kredowego poziomu
budowy
wodonośnego. W celu
"Regionalnego
badań oddziaływania
Zakładu Utylizacji
składowiska na stan
środowiska, wykonano 4 Odpadów
Komunalnych
piezometry, brodzik
Miasta Chełma”,
dezynfekcyjny.
nastąpi
Składowisko obejmuje
odpady z: miasta Chełm rekultywacja
istniejącego
– pow. 35.6 km gminy
Chełm – pow. 221.82 km składowiska. W
nowym
składowisku
wykonano niszę.
0,34
planowane w
perspektywie do
zamknięcia,
obecnie
funkcjonuje jako
tymczasowe
Zakończono eksploatację W trakcie
w maju 2001 r.
rekultywacji
1,10
Wysypisko przeznaczone
jest do składowania
odpadów komunalnych
planowana
pozostałych po
eksploatacja do
selektywnej zbiórce. ,
2010 r.
dno i skarpy niecki
wyłożono geomembraną
z PE-HD - 2 mm.
0,98
Na wysypisku
gromadzone są odpady
socjalno-bytowe
pochodzące z
gospodarstw domowych
Wysypisko jest
100
Zamknięcie
przewidziano w
2009 roku.
Lp.
Obiekt
Podmiot
dokonujący
przekształcenia
Lokalizacja
Powierzchnia
(ha)
Aktualny stan
zagospodarowania
Uwagi
i sugestie
użytkowane bez
wymaganych pozwoleń i
decyzji. Nie prowadzi się
segregacji odpadów i
ewidencji odpadów.
6.
7.
Składowisko
Odpadów
Urząd Gminy w
Stałych Gminy
Kamieniu
Kamień w
Strachosławiu
Gminne
Składowisko
odpadów w
Leśniowicach
8
Składowisko
odpadów w
Pawłowie
9
Gminne
Składowisko
Odpadów w
miejscowości
Kolonia
Rudka gmina
Urząd Gminy w
Leśniowicach
Gmina miejska
Rejowiec
Fabryczny, 22169 Rejowiec
Fabryczny; ul.
Lubelska 16
Urząd Gminy
Ruda Huta
Strachosław
Leśniowice
Pawłów
2, 36
Odpady nie
segregowane, brak
ewidencji ilości, czy też
pomiarów, rocznych
składowanych odpadów,
Mieszkańcy wywożą
indywidualnie odpady.
Zakłady służby zdrowia i
inne obsługiwane są
przez MPGK spółka z
o.o. w Chełmie i Gminny
Zakład Obsługi spółka z
o.o. w Dorohusku
0,4
Odpady składowiska
gromadzone bez selekcji
w pojemnikach KP-7,
rozstawionych we
wsiach i przywożonych
na składowisko przez
Zakład Gospodarki
Komunalnej w
Hrubieszowie, odpady
luźne przywożone przez
pojedynczych
mieszkańców gminy z
domowych gospodarstw
i gospodarstw rolnych w
gminie. Odpady
składowane bez
segregacji. Skład
odpadów jest różny:
opakowania plastikowe,
szklane i metalowe,
odpady budowlane i
rozbiórkowe, tektura,
papier. złom.
1,19
Zmieszane odpady
komunalne oraz podobne
do komunalnych zebrane
z terenu miasta i gminy
dowożone są transportem
specjalistycznym.
Warstwy odpadów są
okresowo plantowane i
ugniatane
wynajmowanym
spychaczem oraz
przysypywane w
niewielkim stopniu
gruntem.
Uporządkowanie
sytuacji formalnoprawnej.
Eksploatacja do
2010 r
Składowisko częściowo
izolowane
geomembraną, brak
segregacji odpadów,
śmieci okresowo
zagęszczane i
Uporządkować stan
formalno-prawny,
wykonać zalecenia
zawarte w
przeglądzie
ekologicznym
Kolonia Rudka 3,99
101
tymczasowe
przewidywany
okres eksploatacji –
do 2006 r.)
Uporządkowanie
sytuacji formalnoprawnej.
Składowisko
usytuowane jest na
skraju strefy
ochrony pośredniej
dla ujęcia wody,
istnieje
konieczność
przeniesienia tego
składowiska w inne
miejsce.
Lp.
Obiekt
Podmiot
dokonujący
przekształcenia
Lokalizacja
Powierzchnia
(ha)
Ruda Huta
10
11
Składowisko
Odpadów we
Urząd Gminy w
Władysławowi
Wierzbicy
e gm.
Wierzbica
12
13
Gminne
składowisko
odpadów w
Żmudzi
Uwagi
i sugestie
przykrywane warstwą
ziemi,
Gminne
składowisko
odpadów w
Malinówce
Gminne
wysypisko
śmieci w
Wojsławicach
Aktualny stan
zagospodarowania
Urząd Gminy
Sawin
Gminny Zakład
Komunalny w
Wojsławicach ;
22-120
Wojsławice; ul.
Rynek 20 "B"
Urząd Gminy w
Żmudzi;
Malinówka
Władysławów
Wojsławice
Żmudź
6,70
Odpady składowane są w
sposób
niezorganizowany, bez
jakiejkolwiek segregacji
odpadów. Odpady
dowożone są rożnymi
środkami lokomocji i
wysypywane. Co pewien
czas służby gminne
przetransportowują je na
poszczególne kwatery i
przesypują warstwą
ziemi
Uporządkować
gospodarkę na
wysypisku,
wykonać zalecenia
zawarte w
przeglądzie
ekologicznym
0,26
Odpady gromadzone są
bez segregacji, co
miesiąc pryzmowane i
ugniatane. Część
odpadów jest już
przysypana ziemią i
zrekultywowana
Planowany koniec
eksploatacji -2005
rok
0,65
Odpady składowane są
warstwowo, bez
segregacji a następnie
przysypywane warstwą
izolacyjną ziemi (raz w
miesiącu).
Planowany koniec
eksploatacji - 2010
rok.
0,21
Odpady usypywane są w
pryzmy i co miesiąc
ugniatane. Część
Planowany koniec
odpadów jest już
eksploatacji - 2008
przysypana ziemią i
rok
zrekultywowana. Stopień
zagęszczenia odpadów
jest niewielki.
102
Tabela 26. Zbiorcze zestawienie wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych na obszarze powiatu chełmskiego, przeznaczonych do zagospodarowania lub
rekultywacji
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
poeksploatacyjnego zagospodaro
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
GMINA BIAŁOPOLE wg stanu na dzień 31. 08. 2002 r.
3
Białopole
„Białopole”
less
rekultywacja leśna
i drzewka owocowe
brak
ciek b/n w
odległości
ok. 500 m
pola
uprawne
wyrobisko
zaniechane
2500
suche dno
6
Białopole
piasek
rekultywacja
rolna
brak
ciek b/n w
odległości
ok. 500 m
pola uprawne
częściowo
zarośnięte
5000
suche
7
Buśno
(Bogdanówka)
„Buśno”
piasek
rekultywacja
rolna
brak
ciek b/n w
odległości
ok. 200 m
w trakcie
eksploatacji
12000
woda
w dnie
pola uprawne i
bezpośrednie
sąsiedztwo
wysypiska
gminnego
częściowo
zarośnięte trawą,
eksploatacja od
strony wschodniej
100 x 60
suche
łatwa infiltracja
wód opadowych
pola uprawne
8
Teremiec
piasek
rekultywacja
rolna
11
Buśno
„Buśno”
glina
lessowa
rekultywacja
rolna lub leśna
brak
ciek bez nazwy
w odległości 200 m
pola uprawne
częściowo
porośnięte trawą
20 x 50
suche
12
Buśno
„Buśno”
glina lessowa
rekultywacja rolna
lub leśna
brak
ciek wodny bez
nazwy ok. 300 m
pola uprawne
częściowo
porośnięte trawą
20 x 20
woda
w dnie
13.
Buśno
„Buśno”
glina lessowa
rekultywacja rolna
lub leśna
brak
pola uprawne
częściowo
porośnięte trawą
20 x 20
wycieki wody
z przew.
piasku
103
brak
ciek wodny bez
nazwy w odległości
150 m
Uwagi
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
14.
Buśno
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
piasek
rekultywacja
rolna
brak
ciek wodny bez
nazwy w odległości
ok.150 m.
łąki
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
porośnięte trawą i
krzewami
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
100 x 80
woda
w dnie
4000
suche
10 000
suche
okresowa
dzika
eksploatacja
okresowa
dzika
eksploatacja,
śmieci na
obrzeżach
wyrobiska
GMINA CHEŁM wg stanu na dzień 31. 08. 2001 r.
2.
3
5
6
Nowosiółki
Staw
Parypse
Kolonia
Horodyszcze
piasek
zasypanie,
wyrównanie terenu, i
przywrócenie
użytkowania
rolniczego, zalesienie
piasek
wyrównanie terenu,
użytkowanie rolnicze
(pola orne lub łąki)
piasek
usunięcie śmieci,
wyrównanie terenu,
przywrócenie
użytkowania
rolniczego
piaski
8
Horodyszcze
piaski
20
Żołtańce
piaski
wyrównanie terenu
wyrobiska,
przywrócenie
użytkowania
rolniczego
wyrównanie terenu
wyrobiska ,
przywrócenie
użytkowania
rolniczego
usunięcie śmieci,
wyrównanie skarp i
104
teren zniszczony
eksploatacją
zagłębienia do
2,5m, wyrobisko
zarośnięte trawą i
krzewami
zagłębienia do
2,5m,w 90 %
wyrobisko
krzewami
brak
zwierciadło wody
>2,5mp.p.t., łatwa
infiltracja wód
opadowych
teren upraw
rolnych w
pobliżu
zabudowań
brak
zwierciadło wody
>2,5m p.p.t., łatwa
infiltracja wód
opadowych
teren upraw
rolnych i łąki
brak
zwierciadło wody
infiltracja wód
opadowych
teren upraw
rolnych w
pobliżu
zabudowy
wiejskiej
zagłębienia do
3,0m, w 90%
wyrobisko
krzewami
4 000
suche
brak
zwierciadło wody
>2,0m p.p.t. łatwa
infiltracja wód
opadowych
teren upraw
rolnych i łąki
zagłębienia do
2,0m, zarośnięte
trawą
1 600
suche
brak
zwierciadło wody
infiltracja wód
opadowych
nieużytki
zagłębienia do
3,0m,zarośnięte
trawą
4 000
suche
śmieci na
obrzeżach
wyrobiska
brak
zwierciadło wody
pola uprawne
rozległe wyrobisko,
zagłębienia w dnie
30 000
suche
śmieci na
obrzeżach
Numer
punktu
na
mapie
21
22
25
31
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Strupin
Strupin Łanowy
Ludwinów
Wojniaki
Rodzaj
kopaliny
piaski
piaski
piaski
piaski
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
dna, przywrócenie
użytkowania
rolniczego
zasypanie,
wyrównanie terenu i
przywrócenie
użytkowania
rolniczego; w
niektórych niszach po
pogłębieniu można
urządzić stawy
usunięcie śmieci,
wyrównanie skarp i
dna, przywrócenie
użytkowania
rolniczego
usunięcie śmieci,
wyrównanie skarp i
dna, przywrócenie
użytkowania
rolniczego
zasypanie i
przywrócenie
użytkowania
rolniczego
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
infiltracja wód
opadowych
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
do 2,0m
Uwagi
wyrobiska
brak
zwierciadło wody na
głębokości 0,5-1,0m
p.p.t.
łąki i pola
uprawne
do 1,5m
4 000
w dnie woda
dzika
chaotyczna
eksploatacja
brak
zwierciadło wody
>2,0m p.p.t.,łatwa
infiltracja wód
opadowych
łąki i pola
uprawne
do 2,0m
31 200
suche
śmieci na
obrzeżach
wyrobiska
brak
zwierciadło wody
>0,7m p.p.t.,łatwa
infiltracja wód
opadowych
łąki i pola
uprawne
prawie całkowicie
zarośnięte dzikie
wysypisko śmieci
12 000
suche
śmieci na
obrzeżach
wyrobiska
brak
zwierciadło wody
>1,5m p.p.t.,łatwa
infiltracja wód
opadowych
pola uprawne
prawie całkowicie
krzewami
400
suche
GMINA DOROHUSK wg stanu na dzień 31. 08. 2002 r.
1.
Świerże
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
105
brak
wyrobisko suche do
gł. 1 m
pola uprawne,
las
wyrobisko
o wym.20x10 m,
gł. 1 m, częściowo
zarośnięte samosiewami drzew
i krzewów
200
suche
dzika
eksploatacja
w części
wyrobiska
śmieci w
wyrobisku
Numer
punktu
na
mapie
2.
4.
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Świerze
Świerże
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
pola uprawne,
las
brak
wyrobisko suche do
gł. 3 m
nieużytki
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 5 m
5.
Świerże
piasek
na rozbudowę
wysypiska śmieci, w
W części już
istniejące
6.
Dorohusk
„Dorohusk C”
piasek
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 3 m
pola uprawne
8.
Husynne
piasek
zasypanie wyrobiska,
rekultywacja leśna
brak
wyrobisko suche
do gł.1 m
las
9.
Turka
piasek
rekultywacja leśna
brak
wyrobisko suche
do gł. 2 m
las
10.
Ostrów
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche
do gł. 2 m
las,
pola uprawne
11.
Ostrów
„Ostrów”
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche
do gł. 3 m
las,
pola uprawne
12.
Ostrów
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche
do gł. 2 m
nieużytki
106
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
wyrobisko o
wym. 50x30 m, gł.
2m, częściowo
i krzewów
wyrobisko o
wym. .100 x 50 m,
1500
5000
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
suche
eksploatacja
zaniechana,
śmieci w
wyrobisku
suche
eksploatacja
zaniechana
śmieci na
obrzeżach
eksploatacja
zaniechana w
części
wyrobiska
dzika
eksploatacja
w części
wyrobiska
nieużytki
wyrobisko o wym.
200x150 m,
gł. 5 m
3000
suche
wyrobisko o wym.
250x250 m,
gł. 3,0 m,
62500
suche
25
suche
dzika
eksploatacja
125
suche
dzika
eksploatacja
7500
suche
87500
suche
200
suche
wyrobisko
o wym. 5 x 5 m, gł.
1m
wyrobiska o wym.
20 x 5 m, gł.2 m,
5 x 5 m, gł. 2 m
wyrobisko o wym.
150 x 50 m,
gł. 2 m
wyrobisko o wym.
350 x 250 m,
gł. 3 m
wyrobisko o wym.
20 x 10 m, gł. 2 m
dzika ekspl.
w części
wyrobiska
dzika ekspl.
w części
wyrobiska
dzika
eksploatacja
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
14.
Mościska
piasek
15.
Dorohusk
piasek
16.
Olenówka
kreda
17.
Pogranicze
„Pogranicze”
piasek
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
wyrównanie terenu,
zalesienie
adaptacja na zbiornik
rekreacyjny dla
wyrobiska
południowego,
wyrównanie terenu,
zalesienie dla
wyrobiska
południowego
zbiornik wody do
pojenia bydła lub
zbiornik wody
przeciwpożarowy
Projekt racjonalnej
gospodarki złożem
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
brak
wyrobisko suche
do gł. 2 m
pola uprawne
wyrobiska o wym.
50 x 50 m, gł. 2 m
brak
wyrobisko północne
wypełnione
wodą (1m),
wyrobisko
południowe suche
brak
brak
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
2500
suche
dzika
eksploatacja
nieużytki
wyrobiska o wym.
100 x 80 m, gł. 5 m
do poziomu wody
(północne)
150 x 100 m,
gł. 5 m
23000
zawodnione,
suche
dzika
eksploatacja
w części
wyrobiska
wyrobiska
wypełnione wodą (1
m)
pola uprawne
wyrobiska o wym.
20 x 40 m, gł. 3 m
20 x 20 m, gł. 3 m
1200
zawodnione
eksploatacja
zaniechana
wyrobisko suche
nieużytki
wyrobiska o wym.
300 x 100 m,
gł. 3 m
30000
suche
574
suche
4020
suche
GMINA DUBIENKA wg stanu na dzień 31. 08. 2002 r.
1
Mateuszowo
piasek
wyprofilowanie skarp,
zalesienie
brak
bezimienny ciek w
odległości 450m w
kierunku SE
2
Dubienka
piasek
zalesienie
brak
rzeka Wełnianka w
odległości 500m w
kierunku E
3
Kajetanówka
piasek
7
Rogatka
piasek
wyrównanie dna i
wyprofilowanie
skarpy, zalesienie
zalesienie
107
brak
brak
bezimienny ciek w
odległości 370m w
kierunku S
rzeka Wełnianka w
odległości 1050m w
las i nieużytki
pola uprawne,
nieużytki
częściowo
porośnięte trawą w
części SW
wyrobiska
składowane śmieci
częściowo
porośnięte trawą, w
części NW
wyrobiska
składowane śmieci
las, nieużytki
częściowo
porośnięte trawą
440
suche
pola uprawne,
nieużytki
częściowo
porośnięte trawą
13 200
suche
okresowa
eksploatacja
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
kierunku SE
10
Janostrów
piasek
zalesienie
brak
rzeka Wełnianka w
odległości 550m w
kierunku N
11
Starosiele
piasek
zalesienie
brak
bezimienny ciek w
odległości 50m w
kierunku E
13
Skryhiczyn
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
bezimienny ciek w
odległości 300m w
kierunku SW
14
Zagórnik
piasek
wyrównanie dna,
zalesienie
brak
bezimienny ciek w
odległości 500m w
kierunku E
15
Zagórnik
piasek
rekultywacja rolna
brak
bezimienny ciek w
odległości 100m w
kierunku W
częściowo
pola uprawne
części NW
składowane są
śmieci
częściowo
nieużytki
części N wyrobiska
składowane śmieci
częściowo
pola uprawne,
porośnięte trawą,
nieużytki
składowane są
śmieci
częściowo
pola uprawne, las
części W
wyrobiska
składowane śmieci
pola uprawne
3150
suche
990
suche
2800
suche
1638
suche
częściowo
porośnięte trawą
640
suche
wyrobisko o wym.
1000x170m,
gł. 10m
170 000
suche, złoże
odwadniane
4 000
suche
1 400
woda na dnie
50
suche
GMINA KAMIEŃ wg stanu na dzień 31. 08. 2002
1
Ignatów
„Chełm”
kreda
zbiornik wodny
brak
3
Kamień
piasek
zalesienie
brak
4
Strachosław
piasek
5
Strachosław
piasek
zbiornik wody do
pojenia bydła
wyrównanie terenu,
zalesienie
108
brak
brak
poziom wód
gruntowych
obniżony poprzez
odwadnianie złoża
wyrobisko suche do
gł. 8,0m
woda na dnie
wyrobiska
wyrobisko suche do
gł. 2,0m
pola uprawne
pola uprawne
las, nieużytki
las, nieużytki
wyrobisko o wym.
80x50m,gł.8,0m
wyrobisko o wym.
70x20m, gł. 2,5m
wyrobisko o wym.
10x5m, gł.2,0m
eksploatacja
na skalę
przemysłową
eksploatacja
zaniechana
eksploatacja
zaniechana
eksploatacja
zaniechana
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
Strachosław
piasek
wyrównanie terenu
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 4,0m
pola uprawne
wyrobisko o wym.
30x5m, gł. 4,0m
150
suche
Strachosław
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 4,0m
las, nieużytki
wyrobisko o wym.
60x80m, gł. 4m
4 800
suche
las, nieużytki
wyrobisko o wym.
10x5m, gł.2m
30x20m, gł. 2m
20x20m, gł. 2m
20x20m, gł. 2m
10x10m, gł. 2m
10x10m, gł.2m
2 650
suche
4 000
suche
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
6
7
8
Strachosław
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
brak
wyrobisko suche do
gł. 2,0m
brak
wyrobisko suche do
gł. 3,0m
las, pola uprawne
wyrobisko o wym.
80x50m, gł.3m
Zawodnienie
wyrobiska
10
Udalec
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
11
Czerniejów
piasek
wyrównanie terenu,
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2,0m
pola uprawne
wyrobisko o wym.
100x70m, gł. 2m
7 000
suche
13
Andrzejów
piasek
wyrównanie terenu,
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2,0m
pola uprawne
wyrobisko o wym.
10x5m gł. 2m
50
suche
14
Woławce
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 2,0m
las, pola uprawne
wyrobisko o wym.
60x50m, gł. 2m
20x30m, gł. 2m
3 600
suche
15
Koczów
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 3,0m
las, pola uprawne
wyrobisko o wym.
50x40m, gł. 3m
2 000
suche
16
Kamień
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 5,0m
pola uprawne
wyrobisko o wym.
100x80m, gł. 5m
8 000
suche
109
Uwagi
eksploatacja
zaniechana
eksploatacja
zaniechana,
śmieci w
wyrobisku
dzika
eksploatacja
eksploatacja
zaniechana,
śmieci w
wyrobisku
eksploatacja
zaniechana,
śmieci w
wyrobisku
dzika
eksploatacja
dzika
eksploatacja
śmieci w
wyrobisku
dzika
eksploatacja
dzika
eksploatacja
w części
wyrobiska
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
GMINA LEŚNIOWICE wg stanu na dzień 31. 08. 2002
najbliższy ciek
wodny w odl. 1,0km
na E
najbliższy ciek
wodny w odl.
0,75km na NW
1
Kasiłan
piasek
zniwelowanie terenu
brak
4
Kumów
Majoracki
piasek
zniwelowanie terenu
brak
5
Kol.PLisków
piasek
zniwelowanie terenu
brak
7
Janówka
piasek
zniwelowanie terenu
brak
8
Leśniowice
piasek
zniwelowanie terenu
brak
12
Teresin
piasek
zniwelowanie terenu
brak
15
Nowy Folwark
piasek
zniwelowanie terenu
brak
16
Sarniak
piasek
zniwelowanie terenu
brak
najbliższy ciek
wodny w odl.
250mna N
najbliższy ciek
wodny w odl. 1,4km
na S
najbliższy ciek
wodny w odl. 1,2km
na NW
najbliższy ciek
wodny w odl. 1,2km
na SE
przy szosie Teresin Poniatówka
19
Kol. Wygnańce
kreda
pisząca
zniwelowanie terenu
brak
przy drodze polnej
najbliższy ciek
wodny w odl. 1,0
km na SE
w otoczeniu pola
uprawne
w otoczeniu pola
uprawne
w otoczeniu pola
uprawne
teren dołkowej
eksploatacji
porośnięty trawą
teren dołkowej
eksploatacji
porośnięty trawą
teren dołkowej
eksploatacji
porośnięty trawą,
częściowo
drzewami
100
suche
50
suche
100
suche
w otoczeniu pola
uprawne
wyrobisko
porośnięte trawą
50
suche
w otoczeniu pola
uprawne
teren starej części
wyrobiska
porośnięty trawą
200
suche
w otoczeniu
nieużytki
wyrobisko
porośnięte trawą
50
suche
w otoczeniu pola
uprawne, las
wyrobisko po
piasku
100
suche
100
suche
100
suche
ok. 1 500m2
suche
w otoczeniu pola
uprawne
w otoczeniu pola
uprawne
teren dołkowej
eksploatacji
porośnięty trawą
teren eksploatacji
porośnięty trawą i
krzewami.
MIASTO I GMINA REJOWIEC FABRYCZNY wg stanu na dzień 31. 08. 2001
1
Kanie
piasek
do zasypania łupkiem
110
brak
teren suchy (na
bliskie
wykop 15x100 m
Uwagi
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
i zalesienia
6
Pawłów
iły
zboczu wzniesienia)
sąsiedztwo
Pawłowskiego
Obszaru
Chronionego
Krajobrazu
teren w trakcie
rekultywacji
w kierunku rolnym
swobodny poziom
wodonośny na gł.
ok. 8m
teren suchy
(na zboczu
wzniesienia)
9
Kanie
piasek
teren w trakcie
rekultywacji w
kierunku leśnym
13
Rejowiec
Fabryczny
piasek
uprzątnięcie śmieci i
wyrównanie terenu
wyrobiska
brak
piasek
teren w trakcie
rekultywacji w
kierunku odtworzenia
pierwotnej
powierzchni
Stanisław Gałus
Projekt rekultywacji
NE fragmentu
wyrobiska po
kopalni piasków
technicznych....
.( 2001r.)
17
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
A.M.
SmuszkiewiczAneks do
„Rekultywacji
terenów
poeksploatacyjnych
Kopalni Surowców
Ilastych ”Pawłów”
w Pawłowie(1999r.)
Badania dla celów
rekultywacji Kanie
Liszno
„CERPROJEKT”
(1983 r.)
Rejowiec
Fabryczny
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
nieciągłe poziomy
wód gruntowych na
gł. 1-2m p.p.t. oraz
na ok.
212m n.p.m.
teren suchy (na
skarpie kopalni
margla)
tereny
eksploatacji
górniczej,
zwałowiska,
obszar
zdegradowany
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Uwagi
częściowo
wypełnione
wodą
końcowy
etap
rekultywacji
częściowo
wypełnione
wodą
końcowy
etap
rekultywacji
częściowo
zarośnięty i
zaśmiecony
wyrobisko wgłębne
o gł. 8,4 – 11,3m;
skarpy częściowo
wyrównane
20 440m2
teren upraw
rolnych i luźnej
pozostało do
zabudowy
wyrobisko wgłębne
rekultywacji
wiejskiej, w
o gł. 4 -10m
ok. 50 000m2
pobliżu stacja
kolejowa
naturalna rzeźba
nieregularny
terenu (wzgórze)
wykop ok.30x30m ok,.1 000m2
na peryferiach
na nieużytkach
miasta
teren wzdłuż
drogi Rejowiec
Fabr. - Pawłów
w sąsiedztwie
zabudowy
podmiejskiej
Zawodnienie
wyrobiska
nieregularne
wykopy i hałdy
wyrobisko
suche
36 316m
teren
osuszony
przez
kopalnię
zrekultywowa
ne
1500
suche
dzika
2
GMINA RUDA HUTA wg stanu na dzień 31. 08. 2002
1.
Iłowa
piasek
wyrównanie terenu,
111
brak
wyrobisko suche do
pola uprawne
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
zalesienie
2.
Sosnowiec
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
gł. 2 m
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
nieużytki
3.
Marysin
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 1 m
4.
Hniszów
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 1 m
nieużytki
5.
Hniszów
piasek
brak
wyrobisko suche do
gł. 3 m
pola uprawne
6.
Ruda Opalin
piasek
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
pola uprawne
10.
Zarudnia
piasek
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
11.
Zarudnia
piasek
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
rekultywacja rolna
112
las
nieużytki
pola uprawne
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
o wym.30x50 m,
i krzewów
wyrobisko o wym.
50 x 20 m, gł. 2 m,
częściowo
zarośnięte
samosiewkami
drzew
wyrobisko o wym.
30 x 40 m,
gł. 1,0 m,
częściowo
wyrobisko o wym.
30 x 50 m,
gł. 1,0 m
wyrobisko o wym.
100 x 50 m,
gł. 3,0 m,
wyrobisko
o wym. 20 x 10 m,
gł. 2 m
wyrobisko
o wym.10 x 5 m,
gł. 2 m
wyrobisko
o wym. 20 x 20 m,
gł. 2 m
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
eksploatacja
w części
wyrobiska
eksploatacja
zaniechana
1000
suche
1200
suche
1500
suche
eksploatacja
zaniechana
5000
suche
eksploatacja
zaniechana
200
suche
dzika
eksploatacja
50
suche
dzika
eksploatacja
400
suche
dzika
eksploatacja
eksploatacja
zaniechana
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
12.
Miłosław
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
las, nieużytki
Karta rejestracyjna
ukopu piasków w
miejscowości
Jazików. 1990
wyrobisko suche do
gł. 2 m
brak
wyrobisko suche do
gł. 3 m
14.
Jazików
piasek
Projekt
zagospodarowania
złoża Jazików
15.
Jazików
piasek
wyrównanie terenu,
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
wyrobisko o wym.
50 x 50 m,
gł. 2 m
2500
suche
eksploatacja
zaniechana
wyrobisko o wym.
200 x 100 m,
gł. 2 m
20000
suche
dzika
eksploatacja
pola uprawne
wyrobiska o wym.
70 x 30 m,
gł. 3 m
2100
suche
dzika
eksploatacja
nieużytki
porośnięte
samosiewami
drzew
wyrobisko o wym.
10 x 5 m,
gł. 2 m
50
suche
dzika
eksploatacja
20
suche
dzika
eksploatacja
10000
suche
eksploatacja
zaniechana
100
woda na dnie
eksploatacja
zaniechana
nieużytki
16.
Gdola
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
18.
Żalin
piasek
rekultywacja rolna
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
pola uprawne
19.
Żalin
piasek
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
wyrobisko suche do
gł. 2 m
nieużytki
20.
Leśniczówka
piasek
zalesienie
brak
wyrobisko
zawodnione
nieużytki
wyrobisko o wym.
10 x 2 m, gł. 2 m
wyrobiska o wym.
100 x 100 m,
gł. 2 m
wyrobiska o wym.
50 x 20 m,
gł. 3.5 m
GMINA SAWIN wg stanu na dzień 31. 08. 2003
1.
Bachus
piasek
2.
Łowcza
piasek
3.
Łowcza
piasek
złagodzenie skarp,
wyrównanie terenu,
zalesienie
złagodzenie skarp,
wyrównanie terenu,
zalesienie, powstanie
zalesienie śródpolne
złagodzenie skarp,
wyrównanie terenu,
zalesienie
113
brak
łatwa infiltracja wód
na granicy ChPK
powierzchniowych
stare wyrobisko
częściowo
porośnięte lasem
1200
suche
ślady
eksploatacji
brak
25 m na N od
ChPK i 200 m na
powierzchniowych
E od ChOChK
stare wyrobisko
częściowo
porośnięte lasem
2500
w dnie woda
ślady
eksploatacji
brak
powierzchniowych
przy leśnej drodze
stare wyrobisko
częściowo
200
suche
ślady
eksploatacji
teren zalesiony
Numer
punktu
na
mapie
4.
5.
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Tomaszówka
Łukówek
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
złagodzenie skarp,
wyrównanie terenu,
zalesienie
brak
powierzchniowych
pola
piasek
złagodzenie skarp,
wyrównanie terenu,
zabezpieczyć teren od
drogi
brak
powierzchniowych
pola uprawne
brak
powierzchniowych
pola uprawne, na
N złoże piasku
Łukówek dz.
754/7
brak
łatwa infiltracja wód podmokłe łąki, w
powierzchniowych obrębie ChOChK
6.
Łukówek
piasek
7
Fajczyce
piasek
wyrównać teren,
usunąć lub zasypać
śmieci
Czułvczyce
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
piasek
złagodzenie skarp,
wyrównanie terenu,
usunąć śmieci
8.
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
piasek
wyrównać teren,
usunąć lub zasypać
śmieci
brak
powierzchniowych
pola uprawne
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
Uwagi
60
suche
ślady
eksploatacji
4000
suche
ślady
eksploatacji
w skarpie, przy
drodze ŁukówekRudka Wieś
800
suche
ślady
eksploatacji
pośród łąk
920
suche
stare wyrobisko o
gł. do 4 m,
porośnięte
drzewami i
częściowo
wypełnione
śmieciami
1100
w dnie woda
porośnięte trawą
i drzewami wzdłuż
granic działki
1 400
suche
300
suche
30
suche
wypełnione
śmieciami
wyrobisko o gł. do
1,5 m, 40 m od
drogi ChełmWłodawa
przy polnej drodze,
stare wyrobisko o
skarpach wysokich
do 4 m
GMINA SIEDLISZCZE wg stanu na dzień 31. 08. 2002
1
Kulik
piasek
2
Kulik
piasek
3
Dębowce
piasek
zasypanie i
przywrócenie
użytkowania
rolniczego
zalesienie
zalesienie
114
brak
brak
brak
opadowych
opadowych
opadowych
pola uprawne
pola uprawne
i teren zalesiony
las
częściowo
porośnięte trawą
miejscami
porośnięte trawą
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
4
Dobromyśl
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
piasek
wyrównanie terenu
brak
opadowych
nieużytek
brak
opadowych
łąki, pola
uprawne,
niewielkie
obszary leśne
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
porośnięte trawą
i pojedynczymi
drzewami
miejscami
porośnięte trawą
i pojedynczymi
drzewami
częściowo
porośnięte trawą
i drzewami
450
suche
30 000
suche
390
podmokłe
5
Chojeniec
piasek
zalesienie
7
Bezek
piasek
wyrównanie terenu
brak
opadowych
łąki, pola
uprawne
9
Siedliszcze
piasek
wyrównanie terenu
brak
opadowych
pola uprawne,
zakłady
przemysłowe
porośnięte trawą
600
suche
brak
opadowych
pola uprawne
porośnięte trawą
i pojedynczymi
drzewami
1 800
suche
brak
opadowych
pola uprawne
porośnięte trawą
200
suche
zasypanie
i przywrócenie
użytkowania
rolniczego
wyrównanie terenu
przywrócenie
użytkowania
rolniczego
12
Lipówki
piasek
13
Siedliszcze
piasek
15
Lechówka
piasek
zalesienie
brak
opadowych
pola uprawne
porośnięte trawą
i pojedynczymi
drzewami
1 200
suche
16
Lechówka
ziemia
krzemionkowa
wyrównanie terenu
i przywrócenie
użytkowania
rolniczego
brak
opadowych
pola uprawne
miejscami
porośnięte trawą
200
suche
10
Karczunek
piasek
500
suche
2
Tarnów
piasek
8 000
suche
GMINA WIERZBICA wg stanu na dzień 31. 07. 2003
złagodzenie skarp,
wyrównanie
i zalesienie
złagodzenie skarp,
115
brak
brak
w odległości ~700 m
otulina
na E rów meliorac. Poleskiego Parku
Narodowego
w odległości ~1200
na S od
stare wyrobisko
częściowo
porośnięte
przy polnej drodze
Uwagi
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
wyrównanie
i zalesienie
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
m na S rów
meliorac.
Poleskiego Parku
Narodowego
4
Wygoda
piasek
zasypanie
i zalesienie
brak
na N rów meliorac.
i podmokła łąka
zadrzewienia
śródpolne
16
Pniówno
piasek
złagodzenie skarp,
wyrównanie
brak
skarpa przy
drodze
17
Pniówno
piasek
złagodzenie skarp,
wyrównanie
brak
9
Pniówno
piasek
zasypanie
i zalesienie
brak
na N rowy meliorac.
i staw
na N rowy meliorac.
i staw
na N rowy meliorac.
i staw
18
Ochoża
piasek
zasypanie
i wyrównanie
brak
1
Majdan
Kukawski
piasek
wyrównanie
i zasianie trawy
skarpa przy
drodze
pola uprawne
250 m za
zabudowaniami
w sąsiedztwie brak
pola uprawne
cieków wodnych
GMINA WOJSŁAWICE wg stanu na dzień 31. 12. 2001
brak
suche
pola uprawne
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
stare wyrobisko
częściowo
wypełnione
śmieciami
przy polnej drodze,
kilka zarośniętych
dołów ze
śmieciami
dwa poziomy, kilka
częściowo
zarośniętych dołów
kilka częściowo
Zawodnienie
wyrobiska
200
suche
800
suche
600
suche
1 600
suche
400
suche
wyrobisko
częściowo
zarośnięte
1600
suche
zagłębienie
w terenie ciągnące
się wzdłuż drogi,
porośnięte trawą
600
suche
zagłębienia / dołki /
w terenie
2000
częściowo
zawodnione
przy polnej drodze
stare wyrobisko
wypełnione
śmieciami
kilka częściowo
GMINA ŻMUDŹ wg stanu na dzień 31. 08. 2002
2
Puszcza
piasek
wyrównanie do
powierzchni terenu
3
Wołkowiany
piasek
wyrównanie do
powierzchni terenu
116
brak
teren podmokłych
łąk
brak
pow.2.0 m
głębokości
w obrębie
Chełmskiego
Obszaru
Chronionego
Krajobrazu
w obrębie
Chełmskiego
Uwagi
Numer
punktu
na
mapie
Miejscowość
ewentualnie
nazwa złoża
Rodzaj
kopaliny
Propozycja
zagospodarowania
wyrobiska
Dokumentacja
formalna
i opracowanie
archiwalne dotycz.
rekultywacji lub
zagospodarowania
/zalesienie/
5
Klesztów
piasek
wyrównanie do
powierzchni terenu
/rekultywacja rolna/
brak
Warunki
hydrogeologiczne w
otoczeniu
wyrobiska
Wartość
środowiska
w otoczeniu
wyrobiska
zawodnione
Obszaru
Chronionego
Krajobrazu /w
pobliżu lasu i
łąk/
suche
7
Kol. Leszczany
piasek
zniwelowanie terenu
brak
suche
8
Kol. Leszczany
piasek
zniwelowanie terenu
brak
suche
10
Dryszczów
piasek
zniwelowanie terenu
obok drogi polnej,
posadzenie drzew
brak
suche
11
Stanisławów
piasek
zniwelowanie terenu,
posadzenie drzew
brak
suche
117
w obrębie
Chełmskiego
Obszaru
Chronionego
Krajobrazu /
w obrębie
Chełmskiego
Obszaru
Chronionego
Krajobrazu /
w obrębie
Chełmskiego
Obszaru
Chronionego
Krajobrazu
przyległa do
młodego lasu i
pól uprawnych
polna na skraju
kompleksu
leśnego
Całkowita
Opis wyrobiska
powierzchnia
terenu
terenu do
wania w m2
Zawodnienie
wyrobiska
porośnięte trawą i
krzakami
stara część
zagłębienia
porośnięta
drzewami
pozostały teren
porośnięty trawą
2000
suche
zagłębienie o
głębokości 3.0 m,
porośnięte trawą
100
suche
zagłębienie
o gł. 3,0m
porośnięte trawą
100
suche
stara część
wyrobiska
100
suche
część wyrobiska
wyeksploatowana
50
suche
Uwagi
8.3.3. Program poprawy w polu: Ochrona zasobów kopalin
Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż, ochrona zasobów złóż
nieeksploatowanych oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.
1. Minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko przy eksploatacji kopalin
2. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych
3. Kontynuacja poszukiwań nowych złóż surowców, w celu rozwoju gospodarczego powiatu
1. Skuteczne egzekwowanie zasad i norm prawnych, zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym
2. Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania
3. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z zatwierdzonym planem ruchu
4. Rekultywacja lub rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk górniczych i niedopuszczanie do ich
dalszej degradacji (np. w postaci niekontrolowanego składowania odpadów)
5. Ochrona złóż nie eksploatowanych poprzez uwzględnienie ich w planach zagospodarowania
przestrzennego
6. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, szczególnie na terenach rolniczych o wysokiej bonitacji
gleb i terenów leśnych
Zadania w zakresie ochrony zasobów kopalin w latach 2004-2007
Lp
1
1
2
Nazwa zadania
2
Ograniczanie naruszeń środowiska, towarzyszących
wydobywaniu kopalin poprzez:
- prowadzenie kontroli w zakładach górniczych,
- przestrzegania realizacji obowiązków wynikających z
koncesji,
- poprzez zapobieganie i usuwanie szkód górniczych.
Zwiększenie efektywności wykorzystania
udokumentowanych i eksploatowanych złóż kopalin
poprzez:
- stosowanie sprawnego sprzętu urabiającego,
- poprzez wdrażanie linii technologicznych do
uszlachetniania kopaliny w przypadkach, gdy jakość
kopaliny na to pozwala,
- poprzez wybieranie kopaliny do spągu złoża, zgodnie z
wyliczonym wskaźnikiem wykorzystania złoża.
3
Rozpoznawanie i dokumentowanie nowych złóż kopalin.
4
Zagospodarowanie wyrobisk poeksploatacyjnych
Uwagi
3
Starosta
Przedsiębiorcy
przedsiębiorcy, ośrodki naukowe
przedsiębiorcy
Za kształtowanie polityki ochrony złóż i kopalin oraz gospodarowanie tymi zasobami są
Minister Środowiska, wojewodowie i starostowie. Obecnie, najistotniejszym zadaniem w przypadku
złóż eksploatowanych jest maksymalne wykorzystanie kopalin w granicach udokumentowania, a
następnie zgodna z zasadami ochrony środowiska rekultywacja wyrobisk. poeksploatacyjnych, w celu
przywrócenia pierwotnej wartości terenu.
Zasady korzystania z kopalin uregulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku
Prawo geologiczne i górnicze (z późniejszymi zmianami). Ustawa ujmuje zagadnienia związane
z własnością kopalin, użytkowaniem oraz koncesjonowanie. Ponadto, ujęta jest również ochrona
środowiska, w tym złóż kopalin i wód podziemnych, w związku z wykonywaniem prac geologicznych
i wydobywaniem kopalin.
Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Obowiązek ten musi zostać
wypełniony w ciągu 5 lat od zakończenia działalności wydobywczej. Rolą organów administracji
publicznej jest określenie warunków prowadzenia takiej działalności, jej zakończenia i rozliczenia.
Tam, gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z
przeznaczaniem na cele rekreacyjne. Należy podjąć ścisłą współpracę z użytkownikami złoża w celu
takiego prowadzenia eksploatacji, aby docelowo uzyskać od razu atrakcyjny teren (akwen)
rekreacyjny. W przypadku, gdy nie jest możliwe wskazanie przedsiębiorcy, który wydobywał złoże,
bądź jego następcy prawnego, obowiązek rekultywacji ciąży na budżecie państwa i działającym w
jego imieniu ministrze właściwym do spraw Skarbu Państwa.
Kompetencje i zadania powiatu i gminy w zakresie gospodarki i ochrony kopalin są
następujące:
- wydanie opinii (w formie postanowienia) w sprawie wydania koncesji na poszukiwanie
i rozpoznawanie złóż kopalin (z wyjątkiem obszarów morskich),
- wydanie opinii (w formie postanowienia) w sprawie wydania koncesji na wydobywanie kopalin
ze złóż,
- żądanie nieodpłatnego udostępnienia informacji geologicznej (decyzja),
- uwzględnianie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego udokumentowanych złóż
kopalin i wód podziemnych w granicach ich projektowanych stref ochronnych,
- sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego (uchwała),
- możliwość odstąpienia od sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego
dla kopalin pospolitych (decyzja),
- uzgodnienie planu ruchu likwidowanego zakładu górniczego (postanowienie)
- ponoszenie 50% kosztów sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla
terenu górniczego
9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii
Na terenie powiatu chełmskiego największa presja na środowisko wywierana jest przez
rolnictwo oraz sferę gospodarki komunalnej. Istotne kierunki oddziaływania to: emisja zanieczyszczeń
do
wód
i powietrza, emisja hałasu, pobór wód powierzchniowych, podziemnych oraz energii. Stąd też,
zagadnienia te zostały ujęte w programie ochrony środowiska.
9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych
Cel średnioterminowy:
Zmniejszenie w perspektywie do roku 2010 wodochłonności produkcji
przemysłowej
o 50% w porównaniu z rokiem 1990 oraz zmniejszenie zużycia wody w sektorze
komunalnym
Cel ten wynika z przyjętych limitów krajowych. Największe znaczenie dla realizacji tego celu
mają działania podejmowane przez poszczególne zakłady produkcyjne, a także jednostki
funkcjonujące w sektorze komunalnym.
W powiecie chełmskim zużycie wody, zarówno do celów konsumpcyjnych, jak też
produkcyjnych, powinno systematycznie spadać. Związane jest to przede wszystkim z urealnieniem
cen wody oraz systemem rozliczeń (przejście z systemu ryczałtowego na liczniki poboru), w którym
konsument płaci za rzeczywistą ilość zużytej wody. Ogólny wzrost kosztów utrzymania powoduje
wśród mieszkańców powiatu wykształcenie postaw oszczędzania wody, co jest zjawiskiem
pozytywnym.
W celu dalszego zmniejszenia wodochłonności w strefie gospodarki, zakłady korzystające ze
środowiska – pobierające wodę, surowce i energię powinny uzyskać odpowiednie pozwolenia (także
pozwolenie zintegrowane) oraz stosować najlepsze dostępne techniki (BAT). Istotne jest wdrażanie
systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad
Czystej Produkcji, przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska.
Cele krótkoterminowe i kierunki działań:
1. Zmniejszenie, a docelowo eliminacja wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych
2. Zmniejszenie zapotrzebowania na wodę w przemyśle i rolnictwie
3. Wprowadzanie zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji
w przemyśle
4. Modernizacja sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych
5. Wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych
(modernizacja urządzeń, instalacja liczników wody)
6. Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych, zarówno dla mieszkańców powiatu,
jak i podmiotów gospodarczych w zakresie konieczności i możliwości oszczędzania wody
Efekty wynikające z racjonalizacji zużycia wody:
- zwiększenie regionalnych zasobów wodnych
- przywrócenie równowagi w środowisku wodnym
- ograniczenie deficytów wody
- zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków, a tym samym poprawa jakości wód
9.2. Zmniejszenie zużycia energii
Cel średnioterminowy:
Zmniejszenie zużycia energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu o
25% w roku 2010 w porównaniu z rokiem 2000 i o 50% w porównaniu z rokiem 1990
Cel ten wynika bezpośrednio z założeń Polityki Ekologicznej Państwa. Osiągnięcie go
uwarunkowane jest dalszym urealnieniem cen energii, m.in. poprzez wliczenie w jej cenę jednostkową
kosztów środowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości
danego paliwa dla środowiska). Ograniczenie ogólnego zużycia energii (także zmniejszenie produkcji
energii) przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zużycia surowców energetycznych, a także
zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska.
Zmniejszenie zużycia energii powinno być rozpatrywane jednostkowo, gdyż przy zakładanym
wzroście gospodarczym i rozwoju powiatu nieunikniony jest bezwzględny wzrost zużycia energii.
Zmniejszenie zużycia energii, zwłaszcza w sektorze komunalnym, związane będzie
z nieuniknionym wzrostem cen tej energii. Podstawowe znaczenie będą mieć również działania
w zakresie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki (wprowadzanie energooszczędnych technologii)
oraz wzrost świadomości społeczeństwa. Wymienione działania będą realizowane przez podmioty
gospodarcze, a także wytwórców energii; władze samorządowe mają ograniczony wpływ na realizację
założonych celów. Niemniej, istotne jest prowadzanie działań edukacyjnych i informowanie o
dostępnych możliwościach w zakresie ograniczania zużycia energii.
1. Restrukturyzacja gospodarki w kierunku ograniczania produkcji energochłonnej
2. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle, energetyce i gospodarce
komunalnej
3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych oraz obiektach
mieszkalnych, usługowych i przemysłowych
4. Poprawa parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych
5. Racjonalizacja zużycia i oszczędzania energii przez społeczeństwo powiatu
6. Stymulowanie i wspieranie przedsięwzięć w zakresie zmniejszania zużycia energii
Efekty wynikające ze zmniejszenia energochłonności gospodarki:
- zmniejszenie eksploatacji zasobów naturalnych
- spadek zużycia paliw
- zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza
- ograniczenie kosztów ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniami
- zmniejszenie negatywnych oddziaływań zanieczyszczeń powietrza na środowisko
- zmniejszenie kosztów produkcji energii
9.3. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
Zwiększenie udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii do 3,1%
w roku 2005, 3,65 w roku 2006 i systematyczny wzrost do 7,5% w roku 2010
Zwiększenie do roku 2010 wykorzystania energii z regionalnych źródeł
odnawialnych o 100% w stosunku do roku 2000
Obecnie wykorzystanie energii odnawialnej w Unii Europejskiej kształtuje się na poziomie
6 %. Planuje się wzrost tego udziału do 12% w perspektywie roku 2010. W Polsce zakłada się,
że w 2010 roku udział zużycia energii odnawialnej będzie na poziomie 7,5 % (wynika to
z Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 roku w
sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł
energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła).
Na terenie powiatu istnieją duże możliwości szerszego wykorzystania energii odnawialnej.
Możliwe jest stosowanie w szerokim zakresie metod przetwarzania energii biomasy (np. słomy,
drewna) na energię użyteczną, głównie cieplną (kotły opalane biomasą). Z uwagi na swoisty
mikroklimat, możliwe byłoby wykorzystanie energii słonecznej poprzez instalację baterii słonecznych.
Do celów energetycznych może być również wykorzystywany gaz powstający w wyniku fermentacji
metanowej osadów ściekowych oraz gaz wysypiskowy. Pewnym rozwiązaniem mogłoby być
termiczne przekształcanie paliw zastępczych, np. z odpadów komunalnych (RDF) cementowniach.
1. Zwiększenie zaangażowania środków publicznych (budżetowych i pozabudżetowych) i prywatnych
na rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych z równoczesną poprawa efektywności ich wykorzystania
2. Intensyfikacja działań umożliwiających wykorzystanie w tym zakresie środków finansowych z Unii
Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych
3. Inwentaryzacja potencjału energii odnawialnej i niekonwencjonalnej na terenie powiatu
4. Działalność edukacyjno – informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
5.Wsparcie finansowo – logistyczne projektów w zakresie budowy urządzeń i instalacji z zakresu
energii odnawialnej
Efekty wynikające ze wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych:
- zmniejszenie zużycia nieodwracalnych zasobów surowców energetycznych
- ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza powstających podczas spalania paliw tradycyjnych
- zmniejszenie szkód w środowisku związanych z wydobyciem surowców i wytwarzaniem energii
z surowców naturalnych
- stymulacja rozwoju nowoczesnych technologii
- stworzenie nowych miejsc pracy
- zyskanie wizerunku powiatu wspierającego działania innowacyjne
9.4. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji
Cele średnioterminowe:
Ograniczenie do roku 2010 materiałochłonności produkcji 50% w stosunku do
roku 1990
Wycofanie z produkcji i użytkowania, bądź ograniczenie użytkowania substancji
i materiałów niebezpiecznych (reglamentowanych przez dyrektywy UE i przepisy
prawa międzynarodowego) (dotyczy substancji zawierających metale ciężkie, trwałe
zanieczyszczenia organiczne oraz substancje niszczące warstwę ozonową)
Poszczególne działania ujęte w niniejszym rozdziale skierowane są głównie do podmiotów
gospodarczych. Rolą jednostek samorządowych jest popularyzacja metod ograniczania presji na
środowisko oraz wpływ na politykę środowiskową zakładów poprzez wydawanie odpowiednich
decyzji i zezwoleń.
1. Oszczędna gospodarka materiałami i surowcami w zakładach produkcyjnych
2. Zwiększenie recyklingu i odzysku materiałowego i energetycznego w zakładach produkcyjnych
3. Zapobieganie i minimalizacja zanieczyszczeniom, uciążliwościom i zagrożeniom u źródła
Efekty wynikające ze zmniejszenia materiałochłonności i odpadowości produkcji:
- zmniejszenie nakładów jednostkowych na produkcję przemysłową
- zmniejszenie ogólnych kosztów ochrony środowiska oraz w zakładach
- zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
- zmniejszenie zużycia surowców naturalnych i innych materiałów
- zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów
10. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych
10.1. Zagadnienia ochrony środowiska w ujęciu sektorowym
Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy są przyczyną degradacji środowiska naturalnego
– zanieczyszczania jego poszczególnych komponentów, wyczerpywania się zasobów surowcowych,
zmiany gatunkowe flory i fauny, a także pogarszania się stanu zdrowia ludności. Przeciwdziałaniem
dla niekontrolowanej ekspansji gospodarczej jest przyjęcie zasad zrównoważonego rozwoju, który
polega na prowadzeniu szerokiej działalności człowieka, ciągłym rozwoju gospodarczym i
społecznym przy niedopuszczeniu do dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz na
podejmowaniu działań zmierzających do restytucji zniszczonych elementów środowiska. Istota
rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie naszych obecnych potrzeb
bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju.
Oznacza to, że w każdej dziedzinie działalności gospodarczej, która może oddziaływać na
środowisko, należy przyjąć określone zasady i cele, które ograniczą lub wyeliminują ten negatywny
wpływ. Wskazówki w tej sprawie przedstawione zostały w dokumencie Rady Ministrów „Wytyczne
dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych”
oraz w Polityce Ekologicznej Państwa.
Dla powiatu chełmskiego kluczowe zagadnienie dla ochrony środowiska mają następujące
dziedziny:
10.1.1. Rolnictwo
Na terenie powiatu chełmskiego rolnictwo jest podstawą formą działalności gospodarczej
i źródłem utrzymania większości mieszkańców. W tej dziedzinie, w najbliższych latach, wymagane
będą głęboko idące zmiany w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej i koniecznością
przystosowania rolnictwa do wymaga ń UE. Podniesienie konkurencyjności rolnictwa wiązać się
będzie ze zwiększeniem areału gospodarstw i specjalizacją (np. chów trzody chlewnej, bydła,
sadownictwo, ogrodnictwo). Niezbędnym jest, aby przeprowadzane zmiany uwzględniały aspekty
ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.
Do pożądanych, planowanych do osiągnięcia cech zrównoważenia sektora rolnictwa należą:
1. Utrzymanie i rozwój zróżnicowania sposobów i kierunków produkcji, przede wszystkim
różnorodnej wielkości gospodarstw, stopnia ich specjalizacji, intensywności gospodarowania
2. Optymalne wykorzystania potencjału biologicznego gleb poprzez dostosowanie rodzaju i wielkości
upraw, zalesianie gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, minimalizacja gruntów przekazywanych na
cele nierolnicze, zwłaszcza wysokich klas bonitacyjnych
3. Powszechne wdrożenie dobrych praktyk rolniczych, zwłaszcza w zakresie stosowania nawozów
mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, nawożenia i gospodarowania obornikiem i
gnojowicą, regulacji stosunków wodnych, mechanizacji prac polowych, utrzymania miedz oraz
wprowadzania zadrzewień i zakrzewień śródpolnych
4. Wprowadzanie na szeroka skalę rolnictwa ekologicznego i rozwój agroturystyki, wspieranie
przetwórstwa rolno – spożywczego opartego o produkty ekologiczne i sieci dystrybucji tych
produktów.
5. Rozwój infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich, w szczególności infrastruktury związanej
z ochroną środowiska
10.1.3. Transport
Perspektywiczne cechy zrównoważenia sektora transportu obejmują:
1. Poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego
2. Usprawnienie połączeń komunikacyjnych wewnątrz powiatu
3. Usprawnienie połączeń zewnętrznych, w tym transgranicznych powiatu
4. Poprawę warunków podróżowania w transporcie indywidualnym i zbiorowym
5. Poszerzenie dróg modernizowanych klasy G (główne drogi powiatowe) do szerokości minimalnej
5,5 m; klasy Z (zbiorcze drogi powiatowe) do szerokości minimalnej 4,5 m; klasy L (lokalne drogi
powiatowe) do szerokości minimalnej 3,5 m
6. Utwardzenie nawierzchni dróg
7. Uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu, a także paliwa parametrów
w zakresie walorów użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko jakie będą w tym
czasie obowiązywały w Unii Europejskiej
8. Doprowadzenie do ogólnej przepustowości szlaków i węzłów infrastruktury transportowej, a także
jej rozmieszczeniu przestrzennemu, do stanu w pełni odpowiadającego rzeczywistym potrzebom
przewozowym
9. Spełnienie wszystkich wymaganych w prawie polskim i międzynarodowym warunków
bezpieczeństwa przy przewozach ładunków niebezpiecznych
10. Zmniejszenie technicznych ograniczeń w zakresie rozwoju transportu rowerowego, poprzez
wybudowanie lub wyznaczenie, na wszystkich obszarach zabudowanych, ścieżek rowerowych
oraz odpowiednio zagospodarowanych miejsc do parkowania rowerów
11. Poprawa stanu istniejących dróg i ulic w powiecie poprzez ich przebudowę, modernizację
12. Uzbrojenie w infrastrukturę, wzmocnienie nawierzchni, budowę ekranów dźwiękochłonnych
10.1.4. Gospodarka komunalna i budownictwo
Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrównoważenia gospodarki komunalnej
i budownictwa obejmują:
1. Spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji Unii
Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki gospodarowania,
dotyczących stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej w zakresie: uzdatniania
wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków, zagospodarowania odpadów, ograniczania
emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach, opomiarowanie zużycia wody i ciepła, zmniejszenie
strat przesyłowych wody i ciepła
2. Tworzenie bądź utrzymanie ładu przestrzennego w poszczególnych gminach i miejscowościach
powiatu, obejmującego zachowanie właściwych relacji pomiędzy terenami zabudowanymi
i terenami otwartymi, zaplanowany, zharmonizowany z krajobrazem kształt architektoniczno
– urbanistyczny pojedynczych budynków i ich zespołów, dbałość o czystość i porządek
3. Całkowite wyeliminowanie samowoli budowlanej
4. Szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja
zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza uciążliwość dla środowiska,
maszyn
i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie i rekultywacja zajętego terenu po zakończeniu
inwestycji, itp.), skuteczne wspierane nadzorem inwestorskim i administracyjnym
w pełni wykorzystującym zalecenia zawarte w wykonanych ocenach oddziaływania
projektowanych inwestycji na środowisko
10.1.5. Rekreacja i turystyka
Powiat chełmski jest regionem niezwykle urozmaiconym pod względem krajobrazowym
i przyrodniczym, sprzyjającym wypoczynkowi i turystyce. Należy więc położyć duży nacisk na
rozwój form sportu i rekreacji ruchowej mieszkańców, w ramach dostępnej i planowanej
infrastruktury służącej do tego celu. Obecnie na terenie powiatu funkcjonuje niewiele obiektów
sportowo – rekreacyjnych (boiska, hale sportowe, siłownie, korty tenisowe) oraz ogólnodostępnych
obiektów zieleni urządzonych – parków, zieleńców, zieleni osiedlowej, itp. Należy dążyć do
zwiększania potencjału infrastruktury sportowo – rekreacyjnej.
Na terenie powiatu chełmskiego istnieją bardzo dobre warunki do aktywnej rekreacji,
przebiegają tutaj liczne szlaki piesze, wodne, konne i rowerowe. Ruch turystyczny, szczególnie
nasilony w sezonie letnim, wpływa jednak negatywnie na środowisko przyrodnicze otaczające obiekty
turystyczne. Nadmierny gwar i hałas komunikacyjny jest przyczyną zakłócania spokoju np. ptaków
będących w fazie lęgowej, natężenie ruchu samochodowego jest przyczyną zanieczyszczenia
atmosfery i gleby w pobliżu dróg dojazdowych do obiekty. Nieprzestrzeganie zasad czystości i
porządku przez turystów powoduje zaśmiecanie terenów rekreacyjnych.
Planowane do uzyskania, docelowe cechy zrównoważenia sektora rekreacji i turystyki obejmują:
1. Optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych powiatu do celów rekreacji i turystyki
2. Wzmocnienie infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej na terenie powiatu
3. Wspieranie rozbudowy szlaków pieszych, wodnych, konnych i rowerowych
4. Kontynuacja i wdrażanie programów wspierających rozwój rekreacji i sportu mieszkańców,
organizacja turniejów i zawodów sportowych
5. Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacja i sportem
6. Rozszerzanie edukacji ekologicznej o przyrodę powiatu
7. Ochrona dziedzictwa kulturowo – historycznego (program ochrony zabytków)
10.1.7. Ochrona zdrowia
W tej dziedzinie wyróżnić można dwa aspekty: oddziaływania na środowisko obiektów służby
zdrowia, takich jak szpitale, przychodnie, laboratoria medyczne oraz szerszego uwzględnienia
w badaniach medycznych wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi..
Perspektywiczne cechy zrównoważenia ochrony zdrowia obejmują:
1. Wdrożenie nowoczesnego systemu gospodarki odpadami medycznymi
2. Wyposażenie wszystkich obiektów służby zdrowia (typu szpitale) w niezbędną nowoczesną
infrastrukturę w zakresie oczyszczania ścieków oraz korzystania ze szlachetnych źródeł energii
(gaz ziemny, energia elektryczna, energia odnawialna)
3. Spełnienie przez wszystkie obiekty służby zdrowia wykorzystujące niebezpieczne substancje
i urządzenia (przede wszystkim różnego rodzaju chemikalia, aparaturę analityczną, urządzenia
terapeutyczne emitujące promieniowanie jonizujące) wymagań w zakresie zarządzania ryzykiem
środowiskowym (zapobieganie i przeciwdziałanie sytuacjom awaryjnym, zabezpieczenie przed
dostępem niepowołanych osób, rygorystyczne przestrzeganie zalecanych technik i procedur
postępowania oraz stosowanie wymaganych zabezpieczeń w ramach zabiegów terapeutycznych
i wykonywania analiz)
4. Rozszerzenie zakresu badań profilaktycznych chorób wywołanych czynnikami środowiskowymi
(zanieczyszczenie powietrza, wód, hałas i stres miejski)
5. Promowanie zdrowego stylu życia i aktywnego wypoczynku
10.1.8. Handel
Znaczenie handlu będzie wzrastać ze względu na jego pośrednią rolę pomiędzy strefą
konsumpcji i produkcji, a tym samym może on mieć kluczową rolę we wpływaniu na rodzaj i jakość
wyrobów oraz możliwość kształtowania proekologicznych postaw konsumentów.
Pożądaną cechą zrównoważonego rozwoju handlu będzie zapewnienie i udostępnienie
konsumentom informacji o cechach produktów pod kątem ich uciążliwości dla środowiska jak też
walorów ekologicznych. Przykładem może być informacja o biodegradowalności opakowania
produktu lub pokazania sposobu postępowania z opakowaniem. Kolejne kierunki działań to:
1. Oznakowanie opakowań produktów przyjaznych dla środowiska
2. Zapewnienie uzyskania informacji o produktach posiadających znak ekologiczny
3. Promowanie produktów w opakowaniach łatwo poddających się odzyskowi
10.1.9. Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska
Istotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony
środowiska prowadząca do tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (zwłaszcza w turystyce, leśnictwie
i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, wykorzystaniu odpadów), rozwoju produkcji
urządzeń służących ochronie środowiska bądź produkcji towarów przyjaznych środowisku.
Opracowany będzie tzw. ramowy program wspierania zielonych miejsc pracy jako element walki
z bezrobociem. Program ten będzie zawierał mechanizm finansowego i eksperckiego wspierania
władz samorządowych i prywatnych przedsiębiorców w tworzeniu zielonych miejsc pracy.
1. Uwzględnianie w przetargach organizowanym przez administrację rządową i samorządową
wymogów ekologicznych, o ile jest to ekonomicznie uzasadnione
2. Kształtowanie równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady
„zanieczyszczający płaci”, wraz z uwzględnieniem kosztów zewnętrznych
3. Wspieranie powstawania i zachowania tzw. „zielonych” miejsc pracy, w szczególności
w: rolnictwie ekologicznym, agro- i ekoturystyce, leśnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych
źródłach energii, transporcie publicznym, działaniach na rzecz oszczędzania zasobów (zwłaszcza
energii i wody), odzysku produktów lub ich części oraz odzysku opakowań i wykorzystania
odpadów jako surowców wtórnych
4. Stymulowanie rozwoju przemysłu urządzeń ochrony środowiska, zwłaszcza urządzeń
wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz zagospodarowania odpadów
11. Edukacja ekologiczna
Działania z zakresu ochrony środowiska powinny być wdrażane przy udziale i akceptacji
ogółu społeczeństwa powiatu. Z tego względu, istotne znaczenie ma kształtowanie postaw
społecznych i dostarczanie informacji o realizowaniu celów i zadań ochrony środowiska. Na terenie
powiatu chełmskiego dotychczasowa edukacja ekologiczna prowadzona była głównie w szkołach
różnych szczebli oraz Starostwo Powiatowe i Urzędy Gmin. Działania z tego zakresu prowadzone
były też przez ośrodki doradztwa rolniczego i nadleśnictwa.
11.1. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna)
Ten rodzaj edukacji to zorganizowany system kształcenia uczniów na wszystkich szczeblach
systemu oświaty, nastawiony na wykształcenie w nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian
w nim zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej.
Dzieci i młodzież są najbardziej podatna grupą, szybko przyswajającą nowe, pożądane wzorce
zachowań. Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999 roku uwzględniło cel, jakim jest podnoszenie
świadomości ekologicznej uczniów w procesie kształcenia ogólnego. Obecnie, tematyka ekologiczna
stanowi element wielu przedmiotów, a jej właściwa realizacja zależy głównie od zaangażowania
nauczycieli i zainteresowania uczniów. Dla powiatu chełmskiego istotne jest rozwijanie i wspieranie
dotychczasowych działań edukacyjnych prowadzonych w szkołach, inspiracja tematów związanych
z ochroną środowiska, doszkalanie nauczycieli prowadzących przedmioty z tego zakresu. Ważnym
elementem jest wprowadzanie do programów nauczania tematyki związanej bezpośrednio ze stanem
i problemami ochrony środowiska w powiecie chełmskim, np. gospodarka odpadami, gospodarka
wodno – ściekowa.
11.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna
W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych
zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia
w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak,
że poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania
prokonsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i
wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne.
Szczególną rolę w rozwijaniu edukacji ekologicznej wśród dorosłych mieszkańców powiatu
spełniać będzie Starostwo Powiatowe w Chełmie. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem
podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy
decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na
rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu
decyzji mających wpływ na stan środowiska.
Wśród wielu tematów edukacji ekologicznej, znaczące miejsce należy przypisać edukacji
w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności
energii i wody.
Cel długoterminowy do roku 2015
Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu chełmskiego,
kształtowanie postaw proekologicznych jego mieszkańców oraz poczucia
odpowiedzialności za jakość środowiska.
Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
1. Kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony środowiska
2. Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej społeczności powiatu
3. Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa powiatu
w odniesieniu do środowiska,
1. Prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży i dzieci
2. Kontynuacja edukacji na temat ochrony środowiska w przedszkolach i szkolnictwie wszystkich szczebli
3. Wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej
w szkołach
4. Pomoc szkołom w uzyskiwaniu pozabudżetowych środków na edukację ekologiczną
5. Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego
ochrony
6. Współdziałanie władz powiatu z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska
i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony
7. Prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnej na terenach cennych
przyrodniczo
8. Sukcesywne rozszerzanie działalności informacyjno-wydawniczej
9. Rozwijanie międzyregionalnej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na
temat wymagań dotyczących stanu środowiska w świetle integracji z Unią Europejską
10. Rozszerzenie zakresu edukacji szkolnej o przyrodę regionu chełmskiego
11. Rozszerzenie formuły „Dni Ziemi”
Adresaci programu promocji i edukacji
Głównym adresatem programu edukacji ekologicznej jest społeczeństwo powiatu
chełmskiego. Kluczową grupą jest młodzież szkolna i dzieci, gdyż wykazują się oni największą
percepcją na edukację ekologiczną, a ponadto stanowią ważną grupę konsumencką. Przewiduje się
także objęcie akcją informacyjną szerokiego kręgu osób zajmujących się obecnie sprawami ochrony
środowiska w urzędach, instytucjach i zakładach, a także przedstawicieli grup opiniotwórczych z
zakresu ochrony środowiska: nauczycieli, radnych i członków zarządu różnych szczebli administracji
samorządowej.
W szczególności informacje o zasadach postępowania powinny trafić do następujących
instytucji lub przedsiębiorstw: urzędy administracji lokalnej, urzędy samorządów lokalnych, urzędy
administracji
i spółdzielczości mieszkaniowej, szkoły, przedszkola, organizacje społeczne, instytucje i urzędy
kontrolne, kościoły i związki wyznaniowe, placówki handlowe, restauracje (puby, kawiarnie, bary),
podmioty gospodarcze wytwarzające odpady, firmy zajmujące się odzyskiem / unieszkodliwianiem
odpadów, przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej (prywatne i państwowe), lokalni konsultanci
i eksperci związani z ochroną środowiska, aktywiści lokalnych grup środowiskowych.
Elementy programu
Strategia prowadzenia programu składa się z następujących elementów:
- krótka kampania (6 miesięcy) opracowana w celu osiągnięcia największych i najwcześniej
dostrzegalnych efektów,
- program podstawowy (4 lata),
- program długoterminowy (10 lat i więcej).
Proponowane działania programu promocji i edukacji w zakresie ochrony środowiska.
Jako ogólne założenia akcji zaplanowano koordynację działań Starostwo Powiatowe w
Chełmie przy zachowaniu pewnej niezależności podmiotów biorących udział w promocji, które w
oparciu
o przygotowane materiały reklamowo - informacyjne powinny występować z propozycjami
oryginalnych działań według swoich najlepszych intencji i środowiskowego rozpoznania. Zakłada się,
że dzięki kulturotwórczemu i organizacyjnemu potencjałowi podmiotów wykonawczych (np.
przedszkola, szkoły, organizacje młodzieżowe) pojawi się szereg ciekawych propozycji
szczegółowych.
Zadania poszczególnych jednostek organizacyjnych będą następujące:
Starostwo Powiatowe w Chełmie
- inspiracja działań,
- pomoc w organizacji zaplanowanych akcji,
- koordynacja programu promocji i edukacji w zakresie ochrony środowiska,
- nadzór nad przebiegiem akcji,
- inicjowanie, przygotowanie konkursów ekologicznych,
- organizacja szkoleń,
- projekty prac plastycznych (plakaty, ulotki, naklejki, itp.),
- organizacja ogólnomiejskich imprez: wystawy, spektakle, koncerty, akcje uliczne,
- inserty prasowe.
- dostarczanie informacji o stanie środowiska w powiecie
- informacja o skali usług w zakresie ochrony środowiska,
Urzędy Gmin
- pomoc w organizacji zaplanowanych akcji,
- nadzór nad przebiegiem akcji,
- techniczne przygotowanie zaplanowanych akcji,
- finansowanie akcji,
Placówki oświatowe i kulturalne:
- formy oświatowe (lekcje, wycieczki, "Zielone Szkoły", itp.),
- formy kulturalne (konkursy, akcje uliczne itp.).
Promocja ma być zorganizowana przy zastosowaniu form oświatowych, kulturalnych i reklamowych.
Formy oświatowe to:
Prowadzenie działań oświatowych i informacyjnych w formie lekcji, gawęd, prelekcji
ekologicznych według przyjętego uprzednio standardu dydaktycznego uwzględniającego lokalny
wymiar problemu ochrony środowiska i zróżnicowanie wiekowe i edukacyjne odbiorców. Z uwagi na
fakt,
że działania edukacyjne prowadzone są w szkołach powiatu od kilku lat, istnieją gotowe scenariusze
lekcyjne i pakiety informacyjne, opracowana została metodyka przekazywania wiadomości na
różnych poziomach edukacji - nie istnieje obecnie potrzeba zmiany tej formy działania. Należy
jedynie uaktualniać przekazywane informacje i rozszerzać ich zakres.
Poszczególne działania to:
- Konkurs wiedzy ekologicznej na temat ochrony środowiska.
Termin: przynajmniej raz w semestrze we wszystkich placówkach oświatowych dla każdej grupy.
- Wycieczki ukazujące w sposób bezpośredni potrzebę ochrony środowiska: składowiska odpadów,
oczyszczalnie ścieków, zakłady przemysłowe.
Termin: raz w roku każda grupa lub klasa w placówkach oświatowych.
- Spotkanie z profesjonalnymi ekologami zajmującymi się tematem ochrony środowiska.
Termin: raz w semestrze każda placówka oświatowa.
- Wprowadzenie "Eko - biletów", będącymi zachętą do zbierania surowców wtórnych.
W wytypowanych punktach (np.Starostwo Powiatowe, punkt skupu surowców wtórnych)
w zamian za ustaloną ilość surowców wtórnych (makulatura, puszki aluminiowe, opakowania
plastikowe i szklane) można będzie, zamiast pieniędzy, otrzymać bezpłatne bilety wstępu do kina,
teatru, na basen lub zniżkę na nabycie np. książek, artykułów sportowych, itp. W przypadku
przyniesienia mniejszej ilości surowców wtórnych ilość ta zostaje zapisana, a "Eko-bilet" wydany po
uzupełnieniu wymaganej ilości. Koszt surowców wtórnych jest niski, stąd też konieczne będzie
znalezienie sponsorów takiej akcji (Starostwo Powiatowe, PFOŚiGW, firmy prywatne). Forma
promocji dla wszystkich adresatów, bez ograniczeń wiekowych.
Termin: cały rok
Formy kulturalne to:
- Konkursy plastyczne dla dzieci przedszkolnych i młodszych klas szkoły podstawowej z wystawami
prac w poszczególnych przedszkolach i z ogólnomiejskim wernisażem.
Termin: styczeń, luty, marzec, kwiecień, Dzień Ziemi.
- Plenerowa akcja plastyczna z udziałem przedszkolaków
oddzielnego scenariusza.
Termin: czerwiec.
lub uczniów zorganizowana według
- Konkurs plastyczny dla uczniów szkół podstawowych oraz średnich z finałem ogólnopowiatowym
(np. konkurs na plakat).
Termin: maj, czerwiec.
- Konkurs na scenkę teatralną (3-5 minut) podejmującą temat ochrony środowiska (klasy VII i VIII
oraz szkoły średnie) z finałem ogólnopowiatowym.
Termin: wrzesień, październik, listopad.
- Projekcje filmów fabularnych (tzw. kulturowych) lub dokumentalnych mówiących o potrzebie
ochrony środowiska i segregacji odpadów. Szkoły podstawowe i średnie.
Termin: styczeń, luty, listopad, grudzień.
Formy reklamowe:
Działania reklamowe będą miały na celu zwiększenie znajomości problemów ochrony
środowiska. Działania reklamowe muszą przenikać wspomniane wcześniej formy oddziaływań
kulturalnych i oświatowych. W pierwszym rzędzie trzeba przedstawić nowe usługi będące elementem
proekologicznego stylu życia. Chodzi tu w szczególności o ukazanie specyfiki usług, przyjęcie
odpowiedniej dla nich nazwy, np. ukazanie atrakcyjności systemu segregacji odpadów oraz korzyści,
jakie uzyskają odbiorcy usług. Najlepiej główne oddziaływania reklamowe koncentrować podczas
wzmożonego zainteresowania sprawami ochrony środowiska: "Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata" oraz
w trakcie dużych imprez ogólnomiejskich np. Dzień Dziecka.
Akcja promocji winna się rozpocząć od opracowania strategii reklamowej
podporządkowującej pozostałe podmioty zaangażowane w oddziaływania społeczne tj. przedszkola,
szkoły, placówki kulturalne. Należy zatem opracować odpowiednie materiały i formy reklamowe
wykorzystywane następnie w działaniach oświatowo-kulturalnych.
Są to:
- krótkie materiały drukowane, takie jak ulotki, ulotki typu "pytania i odpowiedzi", zestawienia
faktograficzne, wkładki i broszury, zwykłe obwieszczenia i powiadomienia służb komunalnych,
- artykuły w prasie lokalnej (komunikaty, komentarze, stałe rubryki, wywiady, listy do redakcji,
artykuły redakcyjne, powiadomienia i obwieszczenia służb komunalnych; inserty (wkładki) prasowe,
- broszury, biuletyny, opracowania, raporty i monografie,
- plakaty (także typu out door tj. wielkoformatowe), stickersy czyli nalepki, ulotki,
- okolicznościowe pamiątki (znaczki, długopisy, teczki z nadrukami itp.),
- logo, hasła reklamowe promocji.
Można również wykorzystać następujące formy promocji:
- spotkania publiczne dla ogółu mieszkańców, prezentujące nowe formy działania
w zakresie ochrony środowiska,
- utworzenie telefonicznej "gorącej linii" lub "zielonego telefonu", dającej mieszkańcom możliwość
otrzymania odpowiedzi na postawione pytania z zakresie ochrony środowiska,
- rozszerzenie serwisu internetowego powiatu i gmin o informacje związane z ochroną środowiska
i gospodarką odpadami.
Odrębnym działaniem powinny zostać objęte osoby odpowiedzialne za ochronę środowiska
w zakładach przemysłowych i urzędach oraz instytucjach. Akcja promocyjna i edukacyjno
- informacyjna przyczyni się do podniesienia stanu świadomości ekologicznej osób związanych z tą
dziedziną - przede wszystkim kadry technicznej i nadzoru urzędów i instytucji wszystkich szczebli
oraz w zakładach generujących odpady. Akcja informacyjna powinna być skierowana przede
wszystkim do mniejszych producentów, ze względu na stwierdzoną w tej grupie niższą świadomość
ekologiczną. Konieczne i możliwe stanie się lepsze wykorzystanie istniejących zależności pionowych:
urząd - podmiot gospodarczy (np. wydawanie pozwoleń i decyzji) oraz poziomych: producent producent (np. zrzeszenia w izbach gospodarczych, cechach, dostawca - odbiorca).
Proponowane działania dla tej grupy są następujące:
- opracowanie systemu szkoleń dla przedstawicieli podmiotów gospodarczych,
- przygotowanie i rozpowszechnianie informatorów o obowiązkach i możliwościach postępowania
w zakresie ochrony środowiska, w tym prowadzeniu prawidłowej gospodarce odpadami, dostępnych
w Starostwie Powiatowym i przeznaczonych dla podmiotów gospodarczych (szczególnie istotne dla
nowopowstających firm),
- przygotowanie i rozpowszechnianie plakatów i informatorów widocznych i dostępnych w zakładach
produkcyjnych,
- uruchomienie punktu konsultacyjnego, w którym podmioty gospodarcze będą mogły uzyskać
informacje m.in. na temat możliwości działań i obowiązków w zakresie ochrony środowiska,
- rozpowszechnianie informacji dotyczących zasad ochrony środowiska w prasie lokalnej.
Edukacja i szkolenia dla podmiotów gospodarczych
Problematyka edukacji oraz szkoleń w dziedzinie ochrony środowiska, a szczególnie
gospodarki odpadowej dotyczy na terenie powiatu chełmskiego w głównej mierze małych
wytwórców. Władze powiatu mogą realizować ten cel poprzez zarządzenie okresowych szkoleń i
dokształcania służb ochrony środowiska w zakładach lub np. obligatoryjny udział w szkoleniu dla
przedstawicieli małych podmiotów gospodarczych. Byłoby to zatem rozwiązanie analogiczne do
funkcjonującego obecnie systemu szkoleń BHP dla pracowników, co jest zgodne z wymogami
Kodeksu Pracy.
Informatory dla podmiotów gospodarczych
Informatory dla podmiotów gospodarczych na temat możliwości właściwego postępowania
w zakresie ochrony środowiska powinny znajdować się w Starostwie Powiatowym, Urzędach Gmin
oraz w instytucjach związanych z tą dziedziną. Jest to materiał bardzo ważny dla każdej firmy,
a szczególnie dla nowopowstających firm oraz dla tych osób, które dopiero noszą się z zamiarem
uruchomienia działalności gospodarczej, w wyniku której może nastąpić zanieczyszczenie lub
przekształcenie środowiska. Oprócz merytorycznej treści oraz aktualności załączników (listy i
cenniki) ważna jest też forma informatorów. Materiał ten powinien być przygotowany w formacie A4,
należy użyć papieru z makulatury.
Plakaty i informatory w zakładach
Akcja popularyzująca problematykę skuteczności ochrony środowiska jest skuteczna, gdy
pracownik na bieżąco może obserwować pozytywne dla środowiska skutki swojego działania lub
współdziałania z innymi. W latach 80-tych i 90-tych po dewaluacji plakatów w zakładach pracy
nastąpił zanik tej artystycznej formy przekazywania wiedzy. Obecnie obserwuje się starania, np.
Instytutu Medycyny Pracy do ponownego, niepolitycznego wykorzystania plakatów w miejscach
zatrudnienia. Podobnie można postąpić przy edukowaniu społeczeństwa w zakresie ochrony
środowiska. Przydatne jest zastosowanie przynajmniej dwóch technik: plakatu o tematyce
prośrodowiskowej oraz fotografii.
Organizacja i prowadzenie punktu konsultacyjnego
W celu zapewnienia podmiotom gospodarczym dostępu do informacji związanych z usługami
w sferze ochrony środowiska proponuje się stworzenie punktu konsultacyjnego. Główne cele i zadania
takiej jednostki są następujące:
- prowadzenie i udostępnianie bazy danych o zgłoszonych technologiach w zakresie ochrony
środowiska i firm prowadzących taką działalność,
- gromadzenie i udostępnianie informacji o regulacjach prawnych dotyczącej ochrony środowiska,
- wymiana informacji i konsultowanie problemów nt. ochrony środowiska z organami władzy
i innymi instytucjami,
- promowanie idei czystszego środowiska wśród przedsiębiorstw i instytucji,
- podejmowanie inicjatyw szkoleniowych.
Informacje w prasie
W celu dotarcia do szerszego kręgu odbiorców należy podjąć współpracę z lokalnymi
mediami, polegającą na:
- spotkaniach z lokalnymi dziennikarzami i dostarczaniu wiadomości dotyczących podstawowych
spraw związanych z dziedziną ochrony środowiska, np. na przykładzie konkretnych rozwiązań
z terenu powiatu chełmskiego,
- informowaniu mediów o planowanych wydarzeniach lub inwestycjach w zakresie ochrony
środowiska,
- przekazywaniu gotowych materiałów i załączników.
Pewnym mankamentem prowadzenia akcji edukacyjno - informacyjnej za pomocą mediów
jest brak kontroli zawartości i tonu wypowiedzi, mogące wypaczyć prezentowane treści. Aby temu
zapobiec, należy dostarczać mediom prawdziwych, zrozumiałych informacji przez kompetentne
osoby,
mogące
w razie potrzeby odpowiedzieć wyczerpująco na stawiane pytania.
12. Aspekty finansowe realizacji programu
Realizacja zamierzeń z zakresu ochrony środowiska wymaga zapewnienia źródeł
finansowania inwestycji i eksploatacji systemu.
Największe nakłady na ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, pochodzą
ze środków własnych przedsiębiorstw oraz inwestorów prywatnych, znacząca część środków wpływa
z funduszy i dotacji ekologicznych oraz kredytów i pożyczek. Środki budżetowe oraz środki
zagraniczne odgrywają dotychczas marginalną rolę w finansowaniu przedsięwzięć z zakresu ochrony
środowiska i gospodarki odpadami. W powiecie chełmskim funkcjonuje Powiatowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Gminne Fundusze z Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej.
Ograniczone możliwości finansowe samorządu powiatowego i gminnego uniemożliwiają
samodzielną realizację działań i inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Konieczne jest wsparcie
instytucji finansowych, które podejmą się finansowania projektów poprzez m.in. zobowiązania
kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach)
i dotacje.
Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków
i funduszy inwestycyjnych. Rozwija się też pomoc zagraniczna, dzięki której funkcjonuje w Polsce
wiele fundacji ekologicznych. Poszukiwane są też nowe instrumenty ekonomiczno – finansowe
w ochronie środowiska, takie jak opłaty produktowe czy obligacje ekologiczne. Można założyć,
że system finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w Polsce będzie rozwijał się
nadal, oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki finansów.
Tylko inwestycje i działania uwzględnione w programach ochrony środowiska
i planach gospodarki odpadami dla powiatu i gminy mogą liczyć na pozyskanie środków publicznych,
w szczególności z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Wspierane powinny być
głównie inwestycje o charakterze regionalnym. Zaleca się, aby ograniczać dotacje budżetowe na
zadania, które są w stanie zapewnić finansowe wpływy ewentualnym inwestorom. Korzystne jest,
jeżeli kapitał obcy (kredyty, udziały w spółkach, nabywcy obligacji) angażowany będzie w
finansowanie inwestycji komunalnych w maksymalnym stopniu, w jakim możliwa jest jego spłata
wraz z odsetkami.
Źródła finansowania inwestycji
w Polsce można podzielić na trzy grupy:
ekologicznych
związanych
z
ochroną
środowiska
- publiczne — np. pochodzące z budżetu państwa, powiatu lub gminy,
- pozabudżetowych instytucji publicznych,
- prywatne — np. z banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw leasingowych,
- prywatno-publiczne — np. ze spółek prawa handlowego z udziałem gminy.
Mogą one występować łącznie.
W Polsce występują najczęściej następujące formy finansowania inwestycji w zakresie
ochrony środowiska to:
- fundusze własne inwestorów,
- pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy
i Wojewódzkie Fundusze Ochrony środowiska i Gospodarki Wodnej,
- kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony środowiska z dopłatami do oprocentowania
lub ze środków donatorów, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne,
- zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe
(np. z ekokonwersji poprzez EKOFUNDUSZ, konwersji długu wobec Finlandii, funduszu ISPA),
- kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy
i Rozwoju — EBOiR, Bank Światowy),
- kredyty i pożyczki udzielane przez banki komercyjne,
- leasing.
Zestawienie poszczególnych źródeł finansowania działań i inwestycji związanych
z ochroną środowiska i gospodarką odpadami przedstawia tabela 17.
Tabela 22. Najważniejsze źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami
Źródło
finansowania
środki własne
powiatu i gmin
fundusze ochrony
środowiska
(NFOŚiGW, WFOŚiGW,
PFOŚiGW, GFOŚiGW)
EkoFundusz
Rodzaj
Beneficjanci
Przedmiot finansowania
finansowania
budżetowy
powiat
zadania z zakresu ochrony
gminy
środowiska i gospodarki wodnej
bez ograniczeń
cele z zakresu ochrony
dotacja
(m.in. samorządy
środowiska, zgodne z listą
pożyczka
terytorialne, jednostki priorytetową danego funduszu
pożyczka
preferencyjna
budżetowe, organizacje
kredyty
pozarządowe, jednostki
komercyjne
badawczo –
dopłaty do
rozwojowe, uczelnie,
kredytów
osoby prawne,
komercyjnych stowarzyszenia,
inwestorzy prywatni,
podmioty gospodarcze,
spółdzielnie)
inwestorzy (władze
dotacja
projekty inwestycyjne i
samorządowe,
pożyczka
pozainwestycyjne związane z
preferencyjna
jednostki budżetowe, ochroną środowiska, zgodnie z
podmioty gospodarcze, priorytetami
inne)
główni wykonawcy
projektu (organizacje
społeczne, fundacje)
Inne
Maksymalny % Okres finansowania
dofinansowania
do 100%
ciągły
konieczność budżetowania
inwestycji
istnieje możliwość umorzenia
do 70%
do 15 lat
10, 30, 40, 50, 70,
80%
w zależności od
projektu
do 2010 roku
inwestycje o charakterze:
przyrodniczym, innowacyjny,
technicznym Z dotacji
EkoFunduszu nie mogą
korzystać te przedsięwzięcia,
które kwalifikują się do
otrzymania dofinansowania w
ramach programów pomocowych
Unii Europejskiej.
Fundacja na Rzecz
Rozwoju Wsi Polskiej
„Polska Wieś 2000”
dotacja
kredyty
wiejskie komitety
społeczne
urzędy gmin
rozprowadzanie wody na
do 30%, do 50 tys.
terenach wiejskich w obiektach PLN
użyteczności publicznej,
budowa i modernizacja urządzeń
grzewczych zasilanych gazem
lub olejem opałowym
2 lata
-
Fundacja Wspomagania
Wsi
kredyty
mikropożyczki
zarządy gmin
osoby prywatne
kanalizacja, oczyszczanie
ścieków, przydomowe
oczyszczalnie scieków
do 5 lat
-
134
-
Źródło
finansowania
Duński Fundusz
Pomocowy Ochrony
Środowiska DANCEE
Rodzaj
Beneficjanci
finansowania
dotacje
starostwa i gminy
pożyczki
zakłady usług
komunalnych
przedsiębiorstwa
wodno – kanalizacyjne
instytuty badawczo rozwojowe
Komisja Europejska
Departament XI
dotacje
Europejski Fundusz
Rozwoju Wsi Polskiej
Finesco SA
fundusze UE
Przedmiot finansowania
Maksymalny % Okres finansowania
Inne
dofinansowania
do 100%
dostawy i prace budowlane
ochrona wód, powietrza,
muszą odpowiadać unijnym
przyrody, gospodarka odpadami,
standardom
kontrola zanieczyszczeń,
projekt musi uzyskać poparcie
wzmocnienie instytucjonalne
lokalnych organów administracji
i Ministerstwa Środowiska
osoby fizyczne i
prawne
innowacyjne i demonstracyjne od 30 do 100%
programy działania w przemyśle,
wspomaganie technicznych
działań lokalnych instytucji
budowa i wyposażenie
do 70%
dotacje
gminy będące
kredyty
inwestorami obiektów składowisk
ochrony środowiska
inwestycje infrastrukturalne
sektor publiczny
kredyty
proekologiczne,
spółdzielnie
Leasing
wodnokanalizacyjne,
mieszkaniowe
udziały
energetyczne, termoizolacyjne,
kapitałowe, TPF
budownictwa komunalnego,
transportu miejskiego,
gospodarki odpadami
dotacja
jednostki samorządu szeroko ujęta problematyka
do 75%
terytorialnego
ochrony środowiska
organizacje
pozarządowe
inne podmioty
publiczne
osoby indywidualne
135
1 rok
do 10 lat
przeznaczony głównie do małych
projektów
kwota pomocy od 20 do 60 tys.
Euro
maksymalna kwota dotacji – 100
tys. zł
kredytu – 200 tys.
-
bd
-
do 5 lat
Pozostałe źródła finansowania:
Fundacje:
- Environmental Know-How Fund w Warszawie, Ambasada Brytyjska al. Róż 1, 00-556 Warszawa,
- Agencja Rozwoju Komunalnego w Warszawie; al. Ujazdowskie 19, 00-557 Warszawa,
- Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej; ul. Zielna 37, 00-1-8 Warszawa,
- Polska Agencja Rozwoju Regionalnego; ul. Żurawia 4a, 00-503 Warszawa,
- Program Małych Dotacji GEF, al. Niepodległości 186, 00-608 Warszawa,
- Projekt Umbrella.
Banki aktywnie wspomagające finansowanie ochrony środowisk:
Bank Ochrony Środowiska,
Bank Rozwoju Eksportu S.A.,
- Polski Bank Rozwoju S.A.,
- Bank Światowy,
- Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Fundusze inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne stanowią nowy segment rynku finansowego ochrony środowiska.
Wejście ekologicznych funduszy inwestycyjnych na rynek finansowy ochrony środowiska może
okazać się kluczowe dla usprawnienia podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz integracji ochrony
środowiska
z przedsięwzięciami o charakterze gospodarczym.
Instytucje leasingowe finansujące zadania z zakresu ochrony środowiska:
- Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe EKOLEASING S.A.,
- BEL Leasing Sp. z o.o.,
- BISE Leasing S.A.,
- Centralne Towarzystwo Leasingowe S.A.,
- Europejski Fundusz Leasingowy Sp. z o.o.
Ocena dostępności źródeł finansowania dla zadań wymienionych w Programie
Zadania wyznaczone w Programie mają swoje odzwierciedlenie w priorytetach funduszy
ekologicznych. Istnieje więc realna szansa uzyskania wsparcia z tych źródeł. Z najważniejszych
należy wymienić zadania z zakresu gospodarki wodno – ściekowej, likwidację niskiej emisji, ochrona
wód, ochrona powietrza i przed hałasem, ochrona przyrody i krajobrazu.
Pomoc z tych źródeł obejmuje przede wszystkim te dziedziny, w których standardy jakości
środowiska uzgodnione podczas negocjacji z Unią Europejską nie są dotrzymane. Dotyczy to przede
wszystkim gospodarki wodno – ściekowej.
W zakresie uzyskania kredytów bankowych duże szanse mają inwestycje z zakresu ochrony
atmosfery, a także wspierające rozwój odnawialnych źródeł energii (np. małych elektrowni wodnych,
kotłownie na biopaliwo, itp.).
Istnieje również możliwość uzyskania dofinansowania z funduszy europejskich, szczególnie
z Funduszy Strukturalnych. Szczególne wsparcie można uzyskać na budowę sieci wodno –
kanalizacyjnych, modernizacji i rozbudowy systemów ciepłowniczych, budowy infrastruktury do
produkcji i przesyłu energii odnawialnej, oraz innej technicznej (szczególnie dróg i mostów).
136
13. Zarządzanie ochroną środowiska w powiecie
W niniejszym rozdziale przedstawiono zasady i instrumenty zarządzania środowiskiem
wynikające z uprawnień na szczeblu gminnym i powiatowym. Jako szczególny element wyróżniono
Program ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego, który będzie instrumentem koordynującym
poszczególne działania w zakresie ochrony środowiska na terenie powiatu.
13.1. Instrumenty zarządzania środowiskiem
Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem wynikają z następujących aktów prawnych:
ustawy Prawo ochrony środowiska, Ustawa o odpadach, Prawo o zagospodarowaniu przestrzennym,
Ustawa o ochronie przyrody, Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska, Prawo geologiczne i górnicze,
Prawo budowlane.
Do instrumentów zarządzania środowiskiem należą:
- instrumenty prawne
- instrumenty finansowe
- instrumenty społeczne
- instrumenty strukturalne
Instrumenty prawne
Program ochrony środowiska realizowany będzie w oparciu o znowelizowane polskie prawo,
zgodne z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej. Realizacja Programu odbywać się będzie
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w oparciu o kompetencje organów zarządzających
środowiskiem. Składają się na nie w szczególności:
- decyzje reglamentacyjne – pozwolenia: zintegrowane, na wprowadzanie gazów lub pyłów do
powietrza, emitowanie hałasu do środowiska, emitowanie pól elektromagnetycznych, wytwarzanie
odpadów, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
- zezwolenia na gospodarowanie odpadami,
- pozwolenia wodno-prawne na szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych,
wykonywanie innych czynności i robót, budowli, które mają znaczenie w gospodarowaniu wodami
lub
w korzystaniu z wód,
- zezwolenia – koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego,
- uzgadnianie w zakresie przestrzegania standardów ekologicznych decyzji o warunkach zabudowy
oraz
o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu
użytkowania obiektu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko,
- cofnięcie lub ograniczenie zezwolenia lub pozwolenia na korzystanie ze środowiska,
- decyzje naprawcze dotyczące zakresu i sposobu usunięcia przez podmiot korzystający ze środowiska
przyczyn negatywnego oddziaływania na środowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego
oraz zobowiązujące do usunięcia uchybień,
- opłaty za korzystanie ze środowiska,
- administracyjne kary pieniężne,
- decyzje zezwalające na usuwanie drzew i krzewów,
- programy dostosowawcze dotyczące przywracania standardów jakości środowiska do stanu
właściwego,
- decyzje wstrzymujące oddanie do użytku instalacji lub obiektu, a także wstrzymujące użytkowanie
instalacji lub obiektu,
- decyzje o zakazie produkcji, importu, wprowadzania do obrotu,
137
- kontrole przestrzegania prawa ochrony środowiska i zobowiązań wynikających z decyzji,
- oceny oddziaływania na środowisko.
Wymienione instrumenty prawne będą stosowane przez Wojewodę Lubelskiego, Marszałka
Województwa Lubelskiego, Starostę Chełmskiego, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska,
Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, zgodnie z kompetencjami
wymienionych organów.
Organy przedstawicielskie mogą ustanawiać inne składniki prawa miejscowego,
w szczególności dotyczącego gospodarowania środowiskiem i zrównoważonego rozwoju. Bardzo
istotne dla wdrażania założeń Programu są przepisy prawa miejscowego ustalone przez:
- Wojewodę Lubelskiego dotyczące ochrony cennych obiektów przyrodniczych,
- rady gmin powiatu chełmskiego dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
zasad utrzymania czystości i porządku w gminach, zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i
zbiorowego odprowadzania ścieków, ochronę niektórych obiektów cennych przyrodniczo ustalonych
przez radę gminy.
Wymienione instrumenty prawne pomogą w terminowej realizacji Programu ochrony
środowiska pod warunkiem, iż wszystkie w/w organy ochrony środowiska i podmioty korzystające ze
środowiska będą wywiązywać się ze swoich zadań.
Instrumenty finansowe
Do instrumentów finansowych należą:
- opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszczeń do powietrza, za
składowanie odpadów, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za pobór wody
powierzchniowej lub podziemnej itp.
- opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin
- administracyjne
kary pieniężne
w
zakresie
przekroczeń
określonych limitów
w pozwoleniach, naruszenie decyzji zatwierdzających eksploatację składowiska odpadów lub decyzji
określających miejsce i sposób magazynowania odpadów
- odpowiedzialność cywilna w zakresie szkód spowodowanych oddziaływaniem na środowisko
- kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, w tym
fundusze przedakcesyjne oraz fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności
- pomoc publiczna w postaci preferencyjnych pożyczek, kredytów, dotacji, odroczeń rozłożenia na
raty itp.
- opłaty produktowe i depozytowe,
- budżety samorządów i Państwa,
- środki własne przedsiębiorców i mieszkańców
Instrumenty społeczne
Instrumenty społeczne określone zostały najdokładniej w Konwencji o dostępie do informacji,
udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do sprawiedliwości w sprawach
dotyczących środowiska, podpisanej w 1999r. w Aarhus (konwencja została ratyfikowana przez
Polskę,
a jej tekst został ogłoszony w Dz.U. Nr 78 z 2003r).
Art. 7 Konwencji nakazuje zagwarantowanie udziału społeczeństwa w przygotowaniu planów
i programów mających znaczenie dla środowiska, a więc także powiatowego programu ochrony
środowiska. Określa też podstawowe obowiązki organów w zakresie zapewnienia udziału
społecznego:
- ustalenia zakresu podmiotowego konsultacji,
138
- ustalenia rozsądnych norm czasowych na poszczególne etapy konsultacji,
- przeprowadzenie konsultacji odpowiednio wcześnie w toku procedury decyzyjnej, gdy wszystkie
warianty są jeszcze możliwe, a udział społeczeństwa może być skuteczny,
- należyte uwzględnienie konsultacji społecznych przy wydawaniu decyzji.
Organy mają swobodę określania szczegółowych sposobów powiadamiania społeczeństwa,
metod zbierania uwag i wniosków, czasu trwania konsultacji.
Do instrumentów społecznych należą również:
- edukacja ekologiczna, omówiona w osobnym rozdziale,
- współpraca i budowanie partnerstwa (włączenie do realizacji programu jak najszerszej liczby osób,
system szkoleń i dokształcań, współpraca zadaniowa z poszczególnymi sektorami gospodarki,
współpraca z instytucjami finansowymi).
Instrumenty strukturalne
Instrumenty strukturalne to głównie opracowania o charakterze strategicznym
i planistycznym, omówione szczegółowo w rozdziale 4. Dokumenty te określają główne cele
i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Program
ochrony środowiska jest zgodny z zapisami powyższych dokumentów.
13.2. Zarządzanie programem ochrony środowiska
Zarządzanie programem ochrony środowiska wynika przede wszystkim z uprawnień
samorządu w zakresie ochrony środowiska, które dotyczą m.in.:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
opracowanie powiatowego i gminnego planu ochrony środowiska;
zachowania i zwiększania zasięgu przestrzennego kompleksów leśnych, w tym:
wdrażania programu zalesień,
realizacji wielofunkcyjnego, zrównoważonego modelu gospodarki leśnej (wg planów urządzania
lasów);
ochrony wód powierzchniowych i podziemnych (pozwolenia wodno-prawne) poprzez:
wprowadzanie stref ochronnych pośrednich od ujęć wód i określanie zasad gospodarowania
w strefach,
ograniczanie i eliminacja zanieczyszczeń wód,
zapobieganie niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody albo naturalnych
poziomów zwierciadła wody;
promowania ekologicznych kierunków i form zagospodarowania na obszarach o dużych
wartościach środowiska przyrodniczego (parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu);
organizowania stanowisk ratownictwa przeciwpowodziowego;
Zadania samorządów gminnych obejmują m.in.:
•
•
•
•
•
uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczych w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego (opracowania ekofizjograficzne, prognozy oddziaływania na środowisko);
wspieranie zalesień i zadrzewień na gruntach marginalnych i mało przydatnych dla rolnictwa
(wprowadzanie zalesień do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego);
uporządkowanie gospodarki ściekowej;
realizację programu gospodarki odpadami (likwidacja dzikich wysypisk);
budowę małych zbiorników retencyjnych;
139
•
•
•
ochronę obszarów cennych przyrodniczo – ustanawianie form ochrony przyrody takich jak:
obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody;
tworzenie pasów zieleni wysokiej wokół miast oraz obiektów uciążliwych;
uwzględnianie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (obszary bezpośredniego
zagrożenia i obszary potencjalnego zagrożenia powodzią) w opracowaniach planistycznych m. in.
miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy
i zagospodarowania przestrzennego.
Zadania samorządu obejmują również sprawy z zakresu bezpośrednich kontaktów
z użytkownikami środowiska (wydawanie decyzji zezwalających na korzystanie ze środowiska
i określających warunki jego korzystania np. decyzja o dopuszczalnej emisji, pozwolenia wodnoprawne, koncesje na wydobywanie kopalin, uzgadnianie sposobu zagospodarowania odpadów) oraz
pozyskiwania danych o rodzaju i skali korzystania z zasobów środowiska.
Organy te posiadają też uprawnienia w zakresie ustalania dodatkowych wymagań służących
ochronie środowiska na określonych obszarach (np. tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania)
oraz przeciwdziałania zagrożeniom środowiska w sytuacjach nadzwyczajnych (ochrona
przeciwpowodziowa, plany operacyjno-ratownicze na wypadek awarii przemysłowych).
W zakresie ochrony środowiska zadania wykonują ponadto organy administracji
niezespolonej m.in. regionalne zarządy gospodarki wodnej, nadleśnictwa. Dużą rolę w realizacji zadań
na rzecz ochrony środowiska pełnią instytucje niepaństwowe: jednostki badawczo-rozwojowe,
agencje, fundacje, organizacje gospodarcze i społeczne organizacje ekologiczne. Aktywność
organizacji zwiększa niezbędne zaangażowanie szerokich kręgów społeczeństwa w sprawy ochrony
środowiska oraz podnosi świadomość ekologiczną. Działania tych organizacji są szczególnie
widoczne w obronie przed wzrostem lokalnych uciążliwości środowiskowych oraz w organizowaniu
masowych imprez (np. Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata).
Zarządzanie środowiskiem przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska odbywa
się m. in. poprzez:
•
•
•
•
dotrzymywanie wymagań wynikających z przepisów prawa,
modernizacje technologii w celu ograniczenia lub wyeliminowania uciążliwości dla środowiska,
instalowanie urządzeń służących ochronie środowiska,
stałą kontrolę emisji zanieczyszczeń (monitoring).
Struktura zarządzania środowiskiem
Za realizację programu ochrony środowiska odpowiedzialne są władze powiatu, które
powinny wyznaczyć koordynatora (kierownika) wdrażania programu. Taką rolę, w imieniu Starosty
Chełmskiego, powinien pełnić Wydział Ochrony Środowiska (np. Naczelnik Wydziału). Koordynator
będzie współpracował ściśle z Radą Powiatu, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji
programu. Prace związane z koordynacją działań ujętych w programie oraz zachowaniem
zaproponowanej procedury wdrażania programu wymagają czasu w wymiarze 1/2 etatu. Ponadto,
proponuje się powołać zespół konsultacyjny, którego zadaniem będzie wdrożenie oraz nadzór nad
realizacją Programu, a także opracowywanie sprawozdań z postępu realizacji i zgodności działań
zapisanych w Programie.
Zadania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą również przez poszczególne
wydziały Starostwa Powiatowego i jednostek budżetowych mu podległych, zgodnie z przyjętym
schematem organizacyjnym. Część zadań będzie wykonywana przez spółki komunalne lub podmioty
prywatne wyłonione w drodze publicznych przetargów. Powiat będzie pełnił rolę koordynatora takich
działań.
140
Od wykonawców odbierane będą sprawozdania z wykonania zadania, przekazywane do kierowników
poszczególnych wydziałów. W okresach rocznych sporządzane będą następnie raporty
przedstawiające postęp we wdrażaniu zadań i celów zawartych w Programie.
Bezpośrednim realizatorem programu będą także podmioty gospodarcze planujące
i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program i samorząd powiatowy.
Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo powiatu.
Do najważniejszych zadań w ramach zarządzania programem i środowiskiem są:
1. Wdrażanie programu ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego:
- koordynacja wdrażania programu
- ocena realizacji celów krótkoterminowych
- raporty o stopniu wykonania programu
- weryfikacja celów krótkoterminowych i głównych działań
2. Edukacja ekologiczna, komunikacja ze społeczeństwem, system informacji o środowisku:
- rozwój różnorodnych form edukacji
- dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie
- wykorzystanie mediów w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych
i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska
- wydawanie broszur i ulotek informacyjnych
- szersze włączanie się organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej
3.Wspieranie zakładów/instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem
14. Monitoring programu i środowiska
Kontrola realizacji Programu ochrony środowiska wymaga oceny stopnia realizacji przyjętych
w nim celów i działań, przewidzianych do wykonania w określonym terminie. Należy systematycznie
oceniać też stopień rozbieżności między założeniami a realizacją programu oraz analizować przyczyny
tych niespójności.
Zgodnie z Ustawą o ochronie środowiska, Zarząd Miasta co 2 lata sporządza raport
z wykonania programu ochrony środowiska i przedstawia go Radzie Powiatu. W przypadku Programu
ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego, pierwszy raport powinien obejmować okres 2004-2005,
a drugi okres 2006-2007 - oba znajdujące się w zasięgu celów krótkoterminowych.
Po wykonaniu pierwszego raportu istnieje możliwość wprowadzenia aktualizacji programu na
najbliższe dwa lata. Cały program będzie aktualizowany co cztery lata. Należy tu zaznaczyć,
że ze względu na brak wielu aktów wykonawczych do Prawa ochrony środowiska i do ustaw
komplementarnych, w miarę ich wchodzenia w życie Program powinien być korygowany.
Podstawowe działania mające na celu kontrolę wdrażania programu to:
- sporządzenie raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony środowiska
- aktualizacja celów krótkoterminowych na następne dwa lata
- aktualizacja polityki długoterminowej co cztery lata
W celu właściwej oceny stopnia wdrażania Programu ochrony środowiska konieczne jest
ustalenie zasad przedstawiania postępów w realizacji programu. Dobrymi miernikami
wyznaczającymi stan środowiska i presji na środowisko są wskaźniki, których podstawowym
zadaniem jest zobiektywizowanie oceny realizacji celów. Według Polityki Ekologicznej Państwa do
głównych mierników należy zaliczyć:
141
- stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska
(np. depozycją lub koncentracją poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu, wodzie, glebie),
a zanieczyszczeniem dopuszczalnym (lub ładunkiem krytycznym);
- ilość używanej energii, materiałów, wody oraz ilość wytwarzanych odpadów
i emitowanych zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość
produkcji (wyrażoną w jednostkach fizycznych lub wartością sprzedaną);
- stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów
i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska);
- techniczno-ekologiczne charakterystyki materiałów, urządzeń, produktów (np. zawartość ołowiu
w benzynie, zawartość rtęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji
samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itp.); zgodnie z zasadą dostępu do informacji
dane te powinny być ujawniane na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów.
Dodatkowo przy ocenie skuteczności realizacji wg polityki ekologicznej państwa dla
programu ochrony środowiska będą stosowane wskaźniki społeczno-ekonomiczne:
- poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników jak długość życia,
spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności na obszarach, w których szkodliwe
oddziaływanie na środowisko i zdrowie występują w szczególnie dużym natężeniu (obszary najsilniej
zurbanizowane
i uprzemysłowione)
- zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie
całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce;
- zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb
innych sektorów produkcji i usług materialnych;
- coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska.
Poza wskaźnikami społeczno-ekonomicznymi stosuje się wskaźniki stanu środowiska i presji na
środowisko:
- zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lądowych poprawę jakości wód
płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych,
poprawę jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagań
jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej;
- poprawę jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza
zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeń wywierających najbardziej
niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede wszystkim metali ciężkich, trwałych
zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych);
- zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własności wokół
obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych;
- zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego
wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych;
- ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach
poprzemysłowych, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwiększenie skali przywracania
obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność gospodarczą do stanu
równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych
i powstrzymanie procesów degradacji zabytków kultury;
- wzrost lesistości, rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrost zapasu
i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych
i poprawa stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem zanieczyszczeń powietrza , wody lub
gleby;
- zahamowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk;
- zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu
zharmonizowanego z otaczającą przyrodą.
142
W celu oceny realizacji działań określonych w Programie na rzecz ochrony środowiska
wykorzystywany będzie system państwowego monitoringu prowadzonego przez Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska, Wojewódzką i Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną,
a także instytucje i placówki badawcze zajmujące się zagadnieniami z zakresu ochrony środowiska.
W wyniku przeprowadzonych pomiarów i ocen stanu środowiska dostarczone będą informacje
w zakresie: czystości wód powierzchniowych i podziemnych, stanu powietrza atmosferycznego,
hałasu i promieniowania niejonizującego, gospodarki odpadami, powstałych awarii oraz przyrody
ożywionej.
Wskaźniki efektywności programu.
Lp
WSKAŻNIK
.
1. pobór wody przez wodociągi sieciowe
2. ścieki przemysłowych i komunalnych wymagających
oczyszczania
3. udział ścieków przemysłowych nieoczyszczonych
5. udział ścieków nieoczyszczonych odprowadzanych siecią
kanalizacyjną
6. udział ścieków oczyszczonych biologicznie, chemicznie i z
podwyższonym usuwaniem biogenów w ogólnej ilości ścieków
oczyszczonych
7. ładunek BZT5 w oczyszczonych ściekach komunalnych
8. ludność miast korzystająca z sieci kanalizacyjnej
9. ludność obsługiwana przez oczyszczalnie
10. stopień wykorzystania odpadów komunalnych
11. stopień wykorzystania odpadów przemysłowych
12. wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza z
zakładów szczególnie uciążliwych
13. wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza (bez
CO2) z zakładów szczególnie uciążliwych
14. udział energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii
pierwotnej
15. udział powierzchni terenów o przekroczonych wartościach
dopuszczalnych stężeń podstawowych substancji
zanieczyszczających powietrze
16. lesistość (% ogólnej powierzchni jednostki administracyjnej)
17. powierzchnia terenów objęta formami prawnej ochrony
obszarowej (% ogólnej powierzchni jednostki administracyjnej)
18. powierzchnia gruntów zdegradowanych i zdewastowanych
wymagających rekultywacji
21. nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę
wodną
24. liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjno informacyjnych
Porównanie informacji określonych na podstawie pomiarów i ocen do stanu bazowego będzie
efektem realizacji założonych celów i działań o programie. Istotne znaczenie maja też mierniki
świadomości społecznej (m.in. edukacja ekologiczna w zakresie ochrony środowiska na terenie
powiatu).
143
15. Analiza możliwych do zastosowań rozwiązań w oparciu o ocenę infrastruktury
powiatu, organizacją wewnętrzną i zarządzanie ochroną środowiska w powiecie oraz
sytuację finansową.
W wyniku analizy stanu aktualnego środowiska na terenie powiatu chełmskiego określono
cele długo- i krótkoterminowe oraz wytyczono kierunki działań zmierzające do poprawy stanu
poszczególnych jego komponentów, a także określono priorytetowe przedsięwzięcia ekologiczne.
Analizując
możliwość
zastosowania
przedstawionych
rozwiązań
w
oparciu
o uwarunkowania dotyczące istniejącej infrastruktury, organizacji i zarządzania ochroną środowiska
oraz sytuację finansową w powiecie, stwierdzono, że wszystkie zaproponowane przedsięwzięcia są
możliwe do zrealizowania uwzględniając następujących warunki:
- etapowość wdrażania przewidzianych do realizacji zadań,
- powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie wdrażania, realizacji
oraz monitoringu funkcjonowania programu,
- pozyskanie dodatkowych środków finansowych na realizację przewidzianych w planie zadań
inwestycyjnych i pozainwestycyjnych.
Jako zagrożenia dla realizacji Programu uznano:
- zmianę uwarunkowań prawnych, mających wpływ na zmianę zakresu obowiązków dla władz
powiatu oraz mających wpływ na sytuację finansową powiatu,
- niewłaściwe zarządzanie wdrażaniem Programu, monitorowanie efektów, brak korekt
i uprzedzania ewentualnych zagrożeń,
- nieumiejętność pozyskania funduszy na realizację zamierzonych działań,
- brak koordynacji pomiędzy gminami, a także brak współpracy ponadregionalnej w zakresie
niektórych działań,
- wystąpienie nagłych, nieprzewidzianych awarii lub klęsk, które spowodują konieczność
innego rozdysponowania środków finansowych.
Wdrożenie celów i zadań wytyczonych w programie wymaga współpracy wielu jednostek i
organizacji.
Są to grupy podmiotów, których zadaniem jest:
- organizacja i zarządzanie programem,
- realizacja celów i zadań określonych w programie,
- nadzór i monitoring realizacji programu.
Poniżej przedstawiono grupy podmiotów związane z wykonywaniem programu:
1. Zadania w zakresie organizacji i zarządzania programem realizowane powinny być przez
następujące podmioty:
Starosta Powiatu Chełmskiego
Zarząd Powiatu
Radę Powiatu
Podmioty, które będą realizować zadania przedstawione w programie:
Starosta Powiatu Chełmskiego
przedsiębiorstwa z sektora gospodarczego
Lasy Państwowe
144
biura projektowe
stowarzyszenia
fundacje
inwestorzy zewnętrzni
pracownie architektoniczne
przedsiębiorstwa wodno - kanalizacyjne
przedsiębiorstwa budowlane
przedsiębiorstwa energetyki cieplnej
przedsiębiorstwa transportowe
Podmioty nadzorujące i kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu:
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie
Wojewódzka i Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
Podmioty korzystające gospodarczo ze środowiska (podmioty z sektora przemysłowego, usług,
rolnictwa)
Ogół społeczeństwa powiatu chełmskiego - adresaci programu
145

Program ochrony środowiska dla powiatu chełmskiego

Transkrypt

Podobne dokumenty

Regulamin konkursu ekologicznego „Świąteczna choinka

Załącznik Nr 1 zarzadzenie_nr_40_2012_zalacznik_nr_1.P

szkoły podstawowe - Oddział PTTK im. Kazimierza

Karta zgłoszenia Warsztaty muzyczne z zespołem New Life

Relacja z Rejowieckiego Biegu Jesieni Liczba uczestników