УДК 797.2«465.10/15» ANALIZA PORÓWNAWCZA WYBRANYCH

YOUNG SPORT SCIENCE
OF UKRAINE. 2016. V. 3. Р. 43-47.
ISSN 1996-1448
МОЛОДА СПОРТИВНА НАУКА
УКРАЇНИ. 2016. Т. 3. С. 43-47.
УДК 797.2«465.10/15»
ANALIZA PORÓWNAWCZA WYBRANYCH CECH
BUDOWY STÓP PŁYWAKÓW W WIEKU 10–15 LAT
I ICH RÓWIEŚNIKÓW NIEUPRAWIAJĄCYCH SPORTU
Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii,
Rzeszów, Polska, e‑mail: [email protected]
ПОРІВНЯЛЬНИЙ АНАЛІЗ ОБРАНИХ ПАРАМЕТРІВ БУДОВИ СТОП У ПЛАВЦІВ ВІКОМ 10–15 РОКІВ І ЇХНІХ ОДНОЛІТКІВ, КОТРІ НЕ ЗАЙМАЮТЬСЯ СПОРТОМ. Ева ПУШЧАЛОВСЬКА-ЛІЗІС, Йоанна ЗЄБА. Ряшівський университет, Медфак, Інститут фізіотерапії,
м. Ряшів, Польща, e‑mail: [email protected]
Анотація. Вивчення впливу різних видів спорту на морфологічний розвиток стопи у дітей та під‑
літків є важливим з погляду профілактики та корекції. Метою дослідження було порівняти формування
стопи у хлопчиків, котрі займались плаванням з їхніми однолітками, котрі не займалися спортом. У до‑
слідженні взяли участь 122 хлопчики віком 10–15 років, серед яких 57 хлопчиків займалися в секціях
плавання «УКС Фоксбалл» в місті Жешув i «Морж» в Соколові Малопольськім і 65 хлопчиків не займа‑
лися регулярно фізичною активністю. Дослідження було проведено подоскоповим методом. Для розра‑
хунків був застосований тест Манна‑Уітні. Результати дослідження показали, що навчання плавання має
позитивний вплив на розвиток стопи і може стати важливим елементом у профілактиці плоскостопості
в дітей, особливо в підлітковому віці.
Ключові слова: плавання, кут Кларка, п’ятковий кут (γ).
Wstęp. Stopa ludzka jest pierwszym elementem kontaktu z podłożem w trakcie lokomocji.
Zmniejsza jednostkowe naciski ciężaru ciała podczas chodu, działa jako dźwignia w czasie odbicia
oraz absorbuje rotacje poszczególnych segmentów kończyny dolnej w fazie obciążenia [1]. Stopa
z uwagi na delikatną konstrukcję, jest bardziej niż inne elementy narządu ruchu narażona na nie‑
korzystne czynniki środowiskowe, w tym zniekształcenia powstające pod wpływem różnorodnych
czynników zewnętrznych.
Sportowcy stanowią populację narażoną na zróżnicowane obciążenia narządu ruchu. Struk‑
tura stóp zawodników uprawiających niektóre dyscypliny jest narażona na przeciążenia, urazy i
zmniejszenie właściwości absorbujących wstrząsy [2]. Szczególnie niekorzystne są długotrwałe,
nadmierne obciążenia, podczas treningów na twardych nawierzchniach i w niewłaściwym obuwiu.
Świadomość tych zagadnień ma istotne znaczenie z punktu widzenia wyboru dyscypliny sportowej,
zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym. Kąt Clarke’a stabilizuje się mię‑
dzy 11 a 13 rokiem życia, odpowiadając stopom osób dorosłych [3], ale delikatna konstrukcja stóp w
tym okresie jest nadal podatna na działanie różnorodnych czynników. Zwłaszcza u początkujących
zawodników może dochodzić do przeciążeń na skutek dysproporcji pomiędzy siłą mięśni wyskle‑
piających stopy a wymaganiami, którym muszą podołać. Prowadzi to do rozciągnięcia struktur
miękkich, a w konsekwencji – do płaskostopia. Dlatego rozważając wybór dyscypliny sportowej,
warto wziąć pod uwagę zalety środowiska wodnego. Gedl-Pieprzyca i Kisielewska [4] podkreślają,
że takie właściwości wody, jak siła wyporu, ciśnienie hydrostatyczne, gęstość wywołująca duży
opór, falowanie i przewodnictwo cieplne w unikalny, specyficzny i korzystny sposób działają na
osoby w nim ćwiczące, eliminując ryzyko przeciążeń.
Celem pracy było porównanie wysklepienia podłużnego i poprzecznego stóp chłopców tre‑
nujących pływanie i ich rówieśników nieuprawiających sportu.
Materiał badań. Badaniami objęto 57 zawodników trenujących w Sekcji Pływackiej „UKS
Foxball” w Rzeszowie i Sekcji Pływackiej „Mors” w Sokołowie Małopolskim. Grupę porównawczą
stanowiło 65 zdrowych rówieśników, którzy deklarowali, że nie podejmują regularnej aktywności
fizycznej. Strukturę wieku badanych zamieszczono w tab. 1.
© Puszczałowska-Lizis E., Zięba J., 2016
Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA
44
Tabela 1
Struktura wieku badanych chłopców
Trenujacy
Wiek
Nietrenujący
Razem
n
%
n
%
n
%
10 lat
9
15,8
12
18,5
21
17,2
11 lat
10
17,5
13
20,0
23
18,9
12 lat
10
17,5
10
15,4
20
16,4
13 lat
9
15,8
9
13,8
18
14,8
14 lat
9
15,8
11
16,9
20
16,4
15 lat
10
17,5
10
15,4
20
16,4
Razem
57
46,7
65
53,3
122
100,0
Badania przeprowadzono metodą podoskopową. Narzędzie badawcze stanowił podoskop
CQ-ST Elektronik System. W obliczeniach uwzględniono następujące wskaźniki: kąt Clarke’a
(wysklepienie podłużne) i kąt piętowy (γ) – wysklepienie poprzeczne. Wykonano pomiary antro‑
pometryczne masy i wysokości ciała, na podstawie których obliczono wskaźnik BMI. Podstawowe
statystyki opisowe cech somatycznych badanych chłopców zamieszczono w tab. 2.
Tabela 2
Statystyki opisowe cech somatycznych badanych chłopców
Masa ciała
Wysokość ciała
Wskaźnik BMI
Trenujacy
Nietrenujący
Trenujacy
Nietrenujący
Trenujacy
Nietrenujący
x ± s
x ± s
x ± s
x ± s
x ± s
x ± s
10 lat
34,78 ± 6,36
34,33 ± 6,93
142,56 ± 4,36
135,13 ± 4,64
17,05 ± 2,47
18,73 ± 3,13
11 lat
43,80 ± 2,39
39,69 ± 5,69
149,50 ± 7,21 145,08 ± 10,01
20,03 ± 2,04
19,01 ± 3,38
12 lat
49,10 ± 4,09
47,80 ± 13,55
154,90 ± 5,70
157,20 ± 9,58
20,50 ± 1,98
19,16 ± 4,49
13 lat
53,89 ± 4,54
54,89 ± 9,36
163,33 ± 5,81
170,22 ± 8,24
20,20 ± 1,40
18,98 ± 3,28
14 lat
56,00 ± 4,53
64,09 ± 7,52
168,11 ± 6,21
173,91 ± 5,52
19,83 ± 1,44
21,14 ± 1,61
15 lat
67,50 ± 7,32
58,60 ± 5,64
175,20 ± 6,09
171,20 ± 5,22
22,08 ± 2,93
19,95 ± 1,08
Wiek
Badania uzyskały akceptację Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Rzeszowskiego. Rodzice
dzieci wyrazili pisemną zgodę na pomiary, po uzyskaniu informacji na temat ich celu i metod.
Z danych pomiarowych obliczono podstawowe miary statystyki opisowej: średnie arytmetycz‑
ne ( x ), odchylenia standardowe (s), mediany (Me). Zgodność wyników z rozkładem normalnym
oszacowano testem Shapiro-Wilka a jednorodność wariancji testem Levene’a. Do porównania
parametrów budowy stóp między grupą badaną a kontrolną zastosowano test U Manna-Whitneya.
Obliczenia wykonano w programie Statistica 10.0.
Wyniki. Średnie wartości kąta Clarke’a stopy prawej i lewej u chłopców trenujących pływanie
były wyższe w porównaniu do rówieśników nieuprawiających sportu. W przypadku stopy prawej
statystycznie istotne międzygrupowe różnice wystąpiły u chłopców w wieku 11 lat (p=0,032) i
12 lat (p=0,025), a w przypadku stopy lewej u chłopców w wieku 11 lat (p=0,016), 12 lat (p=0,008),
13 lat (p=0,005) i 15 lat (p=0,014). Statystycznie istotne różnice w wartościach kąta piętowego (γ)
w przypadku stopy prawej dotyczyły chłopców w wieku 13 lat (p=0,005) i 14 lat (p=0,027) a w
przypadku stopy lewej 13‑latków (p=0,015) (tab. 3).
Analiza porównawcza wybranych cech budowy stóp pływaków w wieku 10–15 lat i ich rówieśników...
45
Tabela 3
Porównanie wartości kąta Clarke’a i kąta piętowego (γ) u chłopców uprawiających
pływanie i ich rówieśników nieuprawiających sportu
Wiek
Trenujacy
x ± s
10 lat
11 lat
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
46,78 ± 6,44
50,70 ± 6,34
49,50 ± 4,55
51,78 ± 5,56
46,89 ± 1,83
49,90 ± 4,25
10 lat
11 lat
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
45,78 ± 6,06
49,50 ± 6,24
49,10 ± 3,21
50,67 ± 4,36
47,67 ± 1,80
49,10 ± 4,70
10 lat
11 lat
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
16,00 ± 1,12
16,00 ± 1,89
17,40 ± 2,01
15,89 ± 1,17
15,22 ± 1,39
17,60 ± 2,41
10 lat
11 lat
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
17,00 ± 1,50
16,70 ± 1,25
17,60 ± 2,27
15,00 ± 2,00
15,89 ± 1,27
17,90 ± 2,02
* p < 0,05; ** p < 0,01.
Nietrenujący
Me
x ± s
Me
Kąt Clarke’a – stopa prawa
45,00
40,83 ± 11,85
44,00
51,00
44,38 ± 6,16
45,00
51,00
44,50 ± 4,50
45,50
51,00
44,33 ± 9,34
48,00
47,00
47,27 ± 3,66
47,00
50,00
46,70 ± 4,50
47,00
Kąt Clarke’a – stopa lewa
42,00
38,25 ± 10,83
40,00
51,00
43,23 ± 3,81
43,00
50,00
43,50 ± 4,48
43,00
51,00
42,56 ± 9,18
45,00
47,00
46,18 ± 2,60
46,00
50,00
44,20 ± 3,46
45,00
Kąt piętowy (γ) – stopa prawa
16,00
16,58 ± 1,83
16,50
16,00
17,69 ± 3,01
17,00
17,00
16,10 ± 2,13
15,50
15,00
18,22 ± 1,48
18,00
16,00
16,45 ± 0,69
16,00
17,00
18,70 ± 1,95
19,00
Kąt piętowy (γ) – stopa lewa
17,00
16,50 ± 1,51
16,50
16,50
18,08 ± 2,87
17,00
17,50
16,70 ± 2,36
16,00
15,00
17,44 ± 1,59
18,00
16,00
16,55 ± 1,13
17,00
18,00
19,10 ± 1,79
19,00
Z
p
1,08
2,15
2,24
1,94
-0,12
1,41
0,282
0,032*
0,025*
0,053
0,907
0,159
1,94
2,42
2,64
2,80
1,56
2,47
0,052
0,016*
0,008**
0,005**
0,118
0,014*
-0,95
-1,01
1,23
-2,84
-2,22
-1,54
0,343
0,314
0,217
0,005**
0,027*
0,123
0,51
-0,89
0,54
-2,43
-1,21
-1,69
0,608
0,374
0,589
0,015*
0,225
0,092
Dyskusja. W piśmiennictwie znane są doniesienia poruszające problematykę związków
budowy stóp z uprawianiem różnych dyscyplin sportowych. Trzcińska [5] w badaniach nad wy‑
sklepieniem podłużnym i poprzecznym stóp w warunkach odciążenia (pozycja siedząca) i obcią‑
żenia (pozycja stojąca) własną masą ciała u chłopców w wieku 14–15 lat, trenujących siatkówkę
w warszawskich klubach, obserwowała wyraźne obniżanie się łuków podłużnych i poprzecznych
stóp w warunkach obciążenia. Lizis i wsp. [6] stwierdzili niski odsetek stóp podłużnie płaskich u
dziewcząt i chłopców w wieku 12 lat uprawiających siatkówkę w ramach zajęć SKS w Krakowie.
Błaszczyk i wsp. [7] na podstawie badań dzieci w wieku 8–13 lat uprawiających taekwon-do ITF
uznali, że dzieci te są narażone na ryzyko deformacji stóp. Średnia stażu treningowego młodych
zawodników wynosiła 2,5 roku. Treningi odbywały się z częstością 3 razy w tygodniu, czas trwania
jednostki treningowej wynosił 60 minut. Autorzy podkreślają, że koniecznym warunkiem dopusz‑
czenia dziecka do zajęć treningowych taekwon-do jest pomyślne przejście badań wysklepienia
stopy a ćwiczenia wzmacniające mięśnie odpowiedzialne za jej prawidłową architekturę powinny
być stałym elementem treningu.
46
Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA
Urlich i wsp. [8] twierdzą, że biegi sprinterskie są dyscypliną, w której praktycznie cały dystans
pokonywany jest na przodostopiu, w krótkim czasie i z dużą prędkością. Badania Walaszka i wsp. [9]
wykazały wyższe wartości kąta Clarke’a u sprinterek w porównaniu do kobiet nietrenujących, acz‑
kolwiek w obu przypadkach wartości te mieściły się w granicach normy. Pod względem wysklepienia
poprzecznego nie odnotowano statystycznie istotnych międzygrupowych różnic. Autorzy twierdzą, że
biegi krótkie są dyscypliną, która nie powoduje niekorzystnych zmian w budowie stóp. Górska-Kłęk i
wsp. [10] stwierdzili obniżenie wysklepienia łuku podłużnego stóp u biegaczy długodystansowych.
Grabara [11] w badaniach stóp chłopców w wieku 10–14 lat uprawiających piłkę nożną obserwowała
obniżenie sklepienia podłużnego i poprzecznego oraz deformacje palców, które miały związek ze
stażem treningowym. Według Jastrzębskiego [12] wysiłek treningowy i nakładające się przeciążenia
narządu ruchu w trakcie treningów i gry w piłkę nożną negatywnie wpływają na ukształtowanie stóp i
prowadzą do zaburzeń wzorca chodu. Grabara [11] podkreśla, że na ukształtowanie i wydolność stóp
piłkarzy mają wpływ predyspozycje osobnicze i różnorodne czynniki zewnętrzne, jak typ używanego
w tej dyscyplinie obuwia, rodzaj nawierzchni, na których grają sportowcy w zmiennych warunkach
atmosferycznych. Leśniak [13] obserwował tendencję do spłaszczania poprzecznego sklepienia stóp
siatkarzy, natomiast u pływaków stwierdził tendencję do nadmiernego wysklepienia podłużnego stóp.
Zmiany te były proporcjonalnie do stażu treningowego. Badania własne wykazały, że trening pły‑
wacki ma pozytywny wpływ na kształtowanie się stóp. Wskazuje to na potrzebę zachęcania dzieci i
młodzieży do aktywnego uczestnictwa w zajęciach na pływalni.
Wnioski. Trening pływacki ma pozytywny wpływ na kształtowanie się stóp i może stanowić
ważny element w profilaktyce płaskostopia u dzieci, zwłaszcza w wieku rozwojowym.
Piśmiennictwo
1. Niedźwiedzki T. Urazy stopy i ich leczenie. Część I : Złamania kości stopy. Niedzrniedki T.,
Kubicz // Rehabilitacja Medyczna – 2003. – № 7 (4): S. 9.
2. Jr. Increased plantar force and impulse in American football players with high arch compared to
normal arch. Carson DE, Myer GD, Hewett TE, Heidt RS. // Epub. – 2012; 22 Vol. 22 [4]. – P. 310–314.
3. Lizis P. Kształtowanie się wysklepienia łuku podłużnego stopy i problemy korekcji pła‑
skostopia u dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym // Lizis P. // Podręczniki i Skrypty. – Krakow
AWF, 2000 – Nr. 10.
4. Gedl-Pieprzyca I. Ciąża i połóg. Ćwiczenia w wodzie. / Gedl-Pieprzyca I. Kisielewska A.
// Jet, Kraków, 2010.
5. Trzcińska D. Plantographic pattern of foot structure in young volleyball players / Trzciń‑
ska D. // Physical Education and Sport. – 2008. – Vol. 52 [1]. 100–104.
6. Lizis P. Budowa morfologiczna stóp dziewcząt i chłopców uprawiających siatkówkę. / Pusz‑
czałowska-Lizis E., Ridan T. // Young Sports Science of Ukraine. – 2011. – Vol. 15. (3). – P. 149–153.
7. Błaszczyk A. Ocena wysklepienia podłużnego stopy u młodych adeptów Taekwon- do ITF
/ Błaszczyk A, Błaszczyk M, Zagórski T. // Sport Wyczynowy. – № 11/12. – S. 497–482.
8. Urlich J. Leichtathletik / Urlich J, Haag E, Krempel R. // Laufen, Hamburg, 1995.
9. Comparision of arch of foot between women sprinters and non-training women / Wala‑
szek R., Mucha T., Dworak D., Mikuľáková W. // (W:) Medicínsko-Ošetrovateľské Listy Sariša,
Red. M. Šanta, L. Rybárová, L. Derňárová. – Prešov, 2008.
10. Ocena fotogrametryczna stanu funkcjonalnego stopy biegaczy długodystansowych / Gór‑
ska-Kłęk L., Bieć E., Boemer E., Czerwieński P., Ratajczak B. // Acta Bio-Optica et Informatica
Medica. – 2007. – Vol. 4 (13). – P. 341–343.
11. Grabara M. Influence of football training on alignment of the lower limbs and shaping of
the feet / Grabara M. // Human Movement. – 2008. Vol. 9 (1). P. 46–50.
12. Jastrzębski Z. Zakres obciążeń treningowych w piłce nożnej i ręcznej, a ich wpływ na
rozwój sportowy zawodników / Jastrzębski Z. // AWF i S, Gdańsk. – 2004.
13. Leśniak K. Wpływ uprawiania gier sportowych na wybrane parametry budowy morfolo‑
gicznej stóp : praca doktorska / Leśniak K. // AWF. – Poznań, 2014.
Analiza porównawcza wybranych cech budowy stóp pływaków w wieku 10–15 lat i ich rówieśników...
47
ANALIZA PORÓWNAWCZA WYBRANYCH CECH
BUDOWY STÓP PŁYWAKÓW W WIEKU 10–15 LAT
I ICH RÓWIEŚNIKÓW NIEUPRAWIAJĄCYCH SPORTU
Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii,
Rzeszów, Polska, e‑mail: [email protected]
Streszczenie. Badanie wpływu różnych dyscyplin sportowych na stan morfologiczny stóp u dzieci i młodzieży
w wieku rozwojowym ma istotne znaczenie z punktu widzenia profilaktyki i korekcji. Celem pracy było porównanie
ukształtowania stóp chłopców trenujących pływanie i ich rówieśników nieuprawiających sportu. Badaniami objęto
122 chłopców w wieku 10–15 lat, w tym 57 chłopców trenujących w sekcjach pływackich: „UKS Foxball” w Rzeszo‑
wie i „Mors” w Sokołowie Małopolskim oraz 65 chłopców niepodejmujących regularnej aktywności fizycznej. Badania
wykonano metodą podoskopową. W obliczeniach wykorzystano test U Manna-Whitney’a. Stwierdzono, że trening
pływacki ma pozytywny wpływ na kształtowanie się stóp i może stanowić ważny element w profilaktyce płaskostopia
u dzieci, zwłaszcza wieku rozwojowym.
Słowa kluczowe: pływanie, kąt Clarke’a, kąt piętowy (γ).
COMPARATIVE ANALYSIS OF CHOSEN CHARACTERISTICS
OF SWIMMERS’ FEET STRUCTURE IN SWIMMERS AGED 10–15 YEARS
AND THEIR NON-TRAINING PEERS
Ewa PUSZCZALOWSKA-LIZIS, Joanna ZIEBA
University of Rzeszow, Faculty of Medicine, Institute of Physiotherapy,
Rzeszow, Poland, e‑mail: [email protected]
Abstract. Study the impact of different sports on morphological foot development and teenagers is significant
for the prevention and correction. The aim of this research was to compare feet shape of boys practising swimming
and their peers who not practising sport. The study included 122 boys aged 10–15, 57 of sportsmen actively practicing
swimming in the swimming sections: „UKS Foxball” in Rzeszów and „Mors” in Sokołów Małopolski and 65 boys who
did not exercise regularly. The research was conducted by podoscope method. The Mann-Whitney U test was used. The
results showed, that the swimming training have a positive influence on the forming of feet and can make a valuable
contribution to the prevention against at children’s flat feet, especially in the developmental period.
Keywords: swimming, Clarke’s angle, heel angle (γ).