Szkodliwe picie alkoholu a macierzyństwo

Szkodliwe picie alkoholu a macierzyństwo

MATKI UZALE¯NIONE OD ALKOHOLU
Janusz Sieros³awski
Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
Szkodliwe picie alkoholu a macierzyñstwo
Normy obyczajowe, reguluj¹ce picie alkoholu, nie s¹
jednakowe dla wszystkich: wobec grup bardziej podatnych na
wp³yw alkoholu – jak na przyk³ad m³odzie¿ – lub pe³ni¹cych
szczególne role spo³eczne formu³owane s¹ oczekiwania wiêkszej
wstrzemiêŸliwoœci czy nawet pe³nej abstynencji. Tradycyjne
normy s¹ bardzo wymagaj¹ce wobec kobiet, zw³aszcza pe³ni¹cych
rolê matki. Macierzyñstwo jest bowiem wartoœci¹, któr¹ trudno
pogodziæ z hulaszczym trybem ¿ycia. Mo¿na by wiêc oczekiwaæ,
¿e wœród kobiet, a zw³aszcza matek, rozpowszechnienie picia
szkodliwego jest nieznaczne. Odpowiedzi na pytanie, czy
rzeczywiœcie tak jest, dostarczaj¹ wyniki badañ.
Tutaj zatrzymamy siê nad kwesti¹ picia
w sposób szczególnie szkodliwy dla zdrowia.
Ryzyko pojawienia siê problemów zdrowotnych, jakie zawsze niesie ze sob¹ picie napojów alkoholowych, roœnie wraz ze wzrostem spo¿ycia. Wed³ug ocen uczonych
brytyjskich niebezpieczeñstwo komplikacji
zdrowotnych zwiêksza siê po przekroczeniu
poziomu spo¿ycia 10 litrów czystego alkoholu rocznie w przypadku mê¿czyzn oraz 7.5
litra w przypadku kobiet. W naszej próbie
znalaz³o siê ³¹cznie 8.6% pij¹cych powy¿ej
tego progu. Wy¿sze odsetki osób z grup ryBadania ankietowe przeprowadzono w lecie 1998 roku z inicjatywy Pañstwowej Agencji Rozwi¹zywania Problemów Alkoholowych
i przy wspó³pracy pe³nomocników wojewodów ds. profilaktyki i rozwi¹zywania problemów alkoholowych siedmiu województw:
ciechanowskiego, katowickiego, olsztyñskiego, opolskiego, poznañskiego, suwalskiego i
wroc³awskiego. Badanie zosta³o zrealizowane na próbie udzia³owej pe³noletnich mieszkañców naszego kraju, licz¹cej 2300 osób. Zastosowano metodê wywiadów kwestionariuszowych, przeprowadzanych przez ankieterów. W ankiecie nie tylko pytano o kwestie
dotycz¹ce stosunku do alkoholu i problemów
alkoholowych, ale te¿ dokonano pomiaru spo¿ycia napojów alkoholowych i zebrano dane
na temat wzorów picia.
4
zyka spotykamy na ogó³ w grupach o wiêkszym œrednim spo¿yciu.
Osoby pij¹ce w iloœciach stwarzaj¹cych
szczególnie wysokie ryzyko powstania szkód
zdrowotnych to przede wszystkim mê¿czyŸni: w badaniu by³o ich 14.8% wobec 3.1%
kobiet. Rozpowszechnienie „picia szkodliwego” jest te¿ silnie zale¿ne od wieku: najwy¿sze w grupach wiekowych 35-50 lat (13.9%)
oraz 25-34 lata (10.4%), najni¿sze po przekroczeniu 50. roku ¿ycia (5.3%). Jeœli w analizie uwzglêdniæ ³¹czny podzia³ ze wzglêdu
na p³eæ i wiek, to grup¹ o najwiêkszym zagro¿eniu okazuj¹ siê mê¿czyŸni w wieku 3544 lata (22.6%), najmniejszym zaœ – kobiety
po piêædziesi¹tce (2.2%).
Przy tak du¿ym zró¿nicowaniu wed³ug
p³ci porównywanie matek z ogó³em badanych nie wydaje siê rozs¹dne, wiêkszy sens
ma porównanie rozpowszechnienia picia
ryzykownego wœród kobiet, które maj¹ dzieci, i kobiet bezdzietnych. Wyodrêbnienie z
badanej próby matek zosta³o dokonane na
podstawie dwóch kryteriów: twierdz¹cej
odpowiedzi na pytanie o posiadanie dzieci
oraz wieku kobiety. W ankiecie nie zbieraliœmy informacji o wieku dzieci, dlatego –
¿eby umo¿liwiæ choæby przybli¿one wydzielenie kobiet, których dzieci nie s¹ jeszcze
doros³e – przyjêto, ¿e bêd¹ to te z nich, które nie przekroczy³y 50. roku ¿ycia. Takie
rozwi¹zanie obarczone jest pewnym b³êdem,
ale jego skala nie powinna byæ znaczna.
MATKI UZALE¯NIONE OD ALKOHOLU
Tak wyodrêbnion¹ grupê matek mo¿emy
porównaæ pod wzglêdem rozpowszechnienia
picia szczególnie ryzykownego z grup¹ kobiet, które tak¿e nie przekroczy³y 50. roku
¿ycia, ale odpowiedzia³y w ankiecie, ¿e nie
maj¹ dzieci. Okaza³o siê, ¿e w grupie matek 4.1% przekroczy³o granicê picia szczególnie ryzykownego, podczas gdy w grupie
kobiet bezdzietnych 4.4% – ró¿nica jest niewielka i nie przekracza poziomu b³êdu statystycznego. Mo¿emy wiêc przyj¹æ, ¿e rozpowszechnienie nadmiernego spo¿ycia
alkoholu nie wi¹¿e siê z rol¹ matki, a niski
odsetek pij¹cych ryzykownie wynika ze statusu kobiety, a nie z faktu macierzyñstwa.
Ta ogólna prawid³owoœæ jest modyfikowana przez wp³yw innych czynników, w tym
przez wiek. W kategorii 18-24 lata odsetek
nadmiernie pij¹cych jest niemal taki sam
wœród matek (2.9%), jak wœród kobiet bezdzietnych (2.6%). W kategorii 25-34 lata
udzia³ pij¹cych szkodliwie jest wy¿szy u
kobiet bezdzietnych (4.5%) ni¿ u matek
(2.2%). Z kolei w kategorii wieku 35-44 lata:
matki nale¿¹ w 7.3% do pij¹cych wiêcej ni¿
przewiduje norma, a kobiety bezdzietne
tylko w 5.2%. W najstarszej kategorii, czyli
45-50 lat, proporcja ulega odwróceniu –
matki w 7.7% nale¿¹ do pij¹cych nadmiernie, podczas gdy kobiety bezdzietne tylko
w 5.4%.
Z przytoczonych danych wynika, ¿e macierzyñstwo wi¹¿e siê jednak z nieco mniejszym
prawdopodobieñstwem nadmiernego picia,
ale tylko wœród kobiet miêdzy 25. a 44 rokiem
¿ycia. Trzeba tu dodaæ istotne zastrze¿enie:
ró¿nice miêdzy kobietami posiadaj¹cymi dzieci a bezdzietnymi s¹ niewielkie, co wi¹¿e siê
z ma³ym rozpowszechnieniem picia szkodliwego wœród kobiet. Jeœli zatem mówiæ o czynnikach wp³ywaj¹cych na picie w sposób szczególnie szkodliwy dla zdrowia, to nale¿y
poszukiwaæ ich raczej w obszarze p³ci ni¿ w
fakcie macierzyñstwa.
Zagro¿enia
samotnego macierzyñstwa
Wœród samotnych matek ryzyko przedwczesnej œmierci jest o 70% wy¿sze ni¿ wœród
matek posiadaj¹cych sta³ych partnerów. S¹
one 2.2 razy czêœciej zagro¿one samobójstwem, 3.0 razy czêœciej – œmierci¹ z powodu przemocy i 2.4 razy czêœciej – œmierci¹
zwi¹zan¹ z alkoholem. Takie wyniki przynios³o badanie przeprowadzone w Szwecji w latach 1991-1995, w którym porównywano ponad 90 tysiêcy samotnych matek z 622 tysi¹cami matek pozostaj¹cych w zwi¹zkach. Badano
je dwukrotnie w odstêpie 5-letnim, korzystaj¹c
z danych Spisu Ludnoœci i Mieszkañ w po³¹czeniu z badaniem dochodów oraz Rejestrem Wypisów Szpitalnych i Rejestrem Zgonów.
[za: Gunilla Ringbäck Weitoft, Bengt Haglund,
Máns Rosen: Mortality among lone mothers in Sweden. The Lancet, 8 kwietnia 2000, s. 1215-1219]
Wp³yw picia matek i ojców na synów
Ten problem by³ przedmiotem badañ prowadzonych wspólnie przez Centrum Medyczne Uniwersytetu Kansas oraz Uniwersytet w Kopenhadze. Mê¿czyŸni i kobiety ze zdiagnozowanym uzale¿nieniem
od alkoholu dobierani byli z duñskiego centralnego rejestru psychiatrycznego i lokalnych placówek
odwykowych. W ci¹gu 30 lat badacze gromadzili
dane o sposobach picia w 241 rodzinach posiadaj¹cych synów: w 55 ¿aden z rodziców nie by³ alkoholikiem, w 144 uzale¿niony od alkoholu by³
ojciec, w 39 oboje rodzice, a w 3 rodzinach tylko
matka. Rodziny te badano ponownie po 10, 20 i
30 latach, poddaj¹c je miêdzy innymi kontroli
medycznej oraz przeprowadzaj¹c wywiad psycho-
logiczny i testy neuropsychologiczne. Po 30 latach
stwierdzono, ¿e zosta³o alkoholikami:
• 7% synów niepij¹cych rodziców,
• 15% synów pij¹cych ojców,
• 33% synów obojga rodziców uzale¿nionych
od alkoholu.
Zwraca uwagê, ¿e 39 z 42 matek-alkoholiczek
poœlubi³o mê¿czyznê alkoholika. Poniewa¿ w badanej próbie liczba rodzin, w których pi³a tylko
matka, by³a zbyt ma³a, nie uda³o siê przeœledziæ
wp³ywu tego czynnika.
[za: C. Cantor: Blaming Mom – Again w:
http://cbshealtnwatch.medscape.com/cx/viewarticle/401889]
Ä
5