Struktury osobowości człowieka: id, ego i superego pozostają w

Struktury osobowości człowieka: id, ego i superego pozostają w konflikcie
Następstwem konfliktu jest lęk; zbyt silny lęk – powoduje uruchomienie
nieświadomych
M
!
!
"
#
poznawczej, emocjonalnej, motywacyjnej i motorycznej.
Proces niedopuszczania do świadomości nieakceptowanych idei, myśli i uczuć. Dotyczy każdego zagrożenia
dla „ja” lub dla pozytywnej samooceny, niezależnie od jego źródeł. To, czy dojdzie do wyparcia, zależy między
innymi od tego na ile dane przeżycie pozostaje w konflikcie z obrazem siebie, jaki ma jednostka. Służy utrwaleniu
obrazu własnej osoby i redukuje lęk, jaki powstałby w wyniku odbioru rozbieżnych informacji. Z. Freud - cztery
znaczenia: 1) psychologiczna funkcję odrzucania, i niedopuszczania do świadomości, 2) umotywowane
zapominanie, 3) synonim ogólnego pojęcia „obrony”, 4) jako zahamowanie zdolności do doświadczania emocji.
Nie zachodzi jednorazowo, wymaga stałego wydatkowania energii na przeciwstawianie się tendencji
przedostawania się wypartych treści do świadomości.
Cechy charakteryzujące wyparcie (wg Grzegołowska-Klarkowska):
• umotywowane, selektywne zapominanie
• nie podlega świadomej kontroli
• materiał ulegający wyparciu nie ginie, jest przechowywany w nieświadomości
Dwa rodzaje wyparcia :
a) pierwotne- brak jakiegokolwiek uświadomienia sobie danej treści
b) właściwe- wtórne usuwanie ze świadomości treści wcześniej uświadamianych.
Wyparte myśli mogą cały czas wpływać na zachowanie jednostki i ujawniać się np. w czynnościach
pomyłkowych lub snach. (Kozielecki, 1996). Wyparcie może być zupełne lub wybiórcze.
Mechanizm obronny, chroniący „ja" przed nieprzyjemną rzeczywistością poprzez odmowę jej
spostrzegania. Służy do odrzucania nieprzyjemnych faktów należących do świata zewnętrznego. Dochodzi do
niego wówczas, gdy zagrożone jest poczucie bezpieczeństwa. Jednostka zaprzecza faktom oraz uczuciom
teraźniejszym i przeszłym, których uświadomienie byłoby bolesne, a koncentruje się na tym, co obojętne
lub przyjemne (Rosenhan, Seligman, 1994).
Regresję można definiować jako powrót do wcześniejszego stanu lub stylu funkcjonowania.
Regresja może być obroną przed skutkami frustracji. Wg Freuda lęk wynikający z frustracji może
doprowadzić jednostkę do cofnięcia się do wcześniejszego stadium rozwoju. Regresja następuje do tego
stadium, w którym była najsilniejsza fiksacja. Zachowanie regresyjne może przyjąć postać konkretnego
zachowania właściwego dla wcześniejszej fazy ontogenezy (np. płacz, moczenie nocne), lub też może
oznaczać obniżenie jakości zachowania, zawężenie obszaru aktywności i zainteresowań lub też mniejszy
realizm oceny warunków działania. Pewne formy regresji mogą pełnić funkcje rozładowywania napięcia (np.
płacz, akty agresji), funkcje manipulacyjne (poprzez powrót do takich form zachowania, które w przeszłości
były nagradzane np. płacz) lub też mogą służyć osiągnięciu konkretnego celu. Na ogół człowiek nie jest
świadomy funkcji, jakie pełni jego zachowanie regresyjne. Można wyróżnić również grupę zachowań
regresyjnych, które stanowią wynik rozpadu dotychczasowej struktury czynności: przejawy prymitywizacji
zachowań powstające w wyniku frustracji lub stresu. Polegają gł. na dezorganizowaniu zachowania i
ślepych reakcjach emocjonalnych bez ukierunkowania na konkretne obiekty (GrzegołowskaKlarkowska,1986).
Wywodzi się ze szkoły adlerowskiej. Początkowo używane do opisu procesu zastępowania funkcji
niesprawnego organu przez inny organ, potem nabrało znaczenia psychologicznego. Kompensacja jest to
mechanizm obronny (działający poza świadomością) za pośrednictwem którego jednostka stara się
wynagrodzić swoje braki lub defekty w celu zwrócenia na siebie uwagi, rozwiązania konfliktu, zdobycia
uznania, akceptacji lub miłości. Kompensacja może zachodzić w sferze symbolicznej (autopercepcji). Gdy
przebiega świadomie, to nie jest mechanizmem obronnym tylko adaptacyjnym. Może przybierać różne formy :
• Rozwijanie słabych stron np. rozwój cech, które są u danego człowieka słabsze np. siły fizycznej.
• Zmiana wady w zaletę np. wykorzystanie specyficznych cech fizycznych w określonych zawodach.
• Zastępowanie jednej funkcji inną poprzez rozwijanie cech przeciwstawnych lub innych cech np.
sprawności fizycznej u osoby mało zdolnej intelektualnie.
• Zachowania antyspołeczne (mogą być formą kompensacji poczucia odrzucenia czy niższości).
• Przechwalanie się i fantazjowanie.
Kompensacja może zachodzić również poprzez identyfikację i projekcję. Występuje wówczas zastępcze
zaspokajanie potrzeb przy pomocy innych ludzi, z którymi jednostka się identyfikuje i na których rzutuje własne
potrzeby (Grzegołowska-Klarkowska,1986).
W najszerszym rozumieniu oznacza rzutowanie w obiektywną rzeczywistość własnych postaw i
poglądów oraz zgodne z nimi interpretowanie istniejących faktów. Projekcja klasyczna to proces
przypisywania innym własnych nieakceptowanych i nieuświadamianych cech, motywów, emocji w celu
redukcji lęku i cierpienia związanego z ich posiadaniem. Projekcji może towarzyszyć zaprzeczanie tym cechom.
Pełni podwójną rolę: 1) zmniejsza cierpienie psychiczne, bo dzięki niej człowiek komu innemu, a nie sobie,
przypisuje impuls budzący lęk, 2) dzięki projekcji ludzie radzą sobie z własnymi nieakceptowanymi emocjami
np. z własną złością.
Projekcja usprawiedliwia zachowanie, które zwykle byłoby zakazane np. nie wypada kogoś atakować, ale
trzeba się bronić jeśli ktoś inny zaatakuje. Przypisując otoczeniu nieszlachetne motywy działania, człowiek
chroni się przed przyznaniem, że sam kieruje się takimi dążeniami. W ten sposób projekcja zmniejsza lęk,
wpływa na wzrost samooceny jednostki, ale również zniekształca percepcję innych ludzi, zmienia jej
zachowanie w stosunku do nich. (Kozielecki,1996).
Holmes wyróżnił cztery główne typy projekcji (za: Grzegołowska-Klarkowska,1986):
• Projekcja podobieństwa (klasyczna), projekcja cechy własnej, nieuświadomionej.
• Projekcja atrybutywna (cechy własnej, świadomej).
• Projekcja panglosowsko-kasandryjska (w tym przypadku występuje określona
interpretacja rzeczywistości; projekcja panglosowska polega na postrzeganiu świata pozytywnie niezależnie od
własnego stanu emocjonalnego, a kasandryjska na spostrzeganiu go jako negatywnego, mimo posiadania przez
podmiot nieświadomych pozytywnych uczuć.
• Projekcja komplementarna - przypisywanie innym osobom lub sytuacjom cech „uzupełniających" wobec
posiadanych przez jednostkę np osoba przestraszona spostrzega innych ludzi jako groźnych.
Przemieszczenie mechanizm obronny za pośrednictwem którego emocja jest przesuwana, odkształcana i
przekierunkowywana na zastępczy obiekt zewnętrzny (Grzegołowska-Klarkowska,1986). Celem jest zastępcze
rozładowanie pobudzenia na obiekcie mniej zagrażającym niż obiekt, który jest pierwotnym źródłem negatywnej
emocji. Jednostka stara się chwilowo kontrolować nieakceptowane emocje lub impulsy w obliczu osób lub
sytuacji, które je wywołały, a następnie wyraża je w warunkach większej tolerancji wewnętrznej lub
zewnętrznej. Przemieszczenie sytuacyjne może występować w postaci przemieszczenia w czasie (np.
przenoszenie frustracji z pracy do domu) lub w postaci przemieszczenia obiektu (np. wyparta wrogość wobec
rodziców wyrażana jest przez wrogość wobec osób słabszych) (Rosenhan, Seligman 1994).
Poznawcze rozpracowanie danej sytuacji; podkategoria izolacji. Mechanizm obronny izolacji polega
na odrzuceniu składnika emocjonalnego doświadczenia podczas gdy składnik poznawczy pozostaje
nienaruszony. Intelektualizacja polega na wyparciu emocjonalnego składnika doświadczenia i ujęciu tego
doświadczenia w formę abstrakcyjnej analizy intelektualnej, np. poprzez mówienie i myślenie na poziomie
abstrakcji, używanie żargonu, eufemizmów, nadmierną dokładność czy też pseudointelektualność (Rosenhan,
Seligman, 1994).
Polega na manifestowaniu na zewnątrz postaw, kompleksów, motywów i potrzeb przeciwnych do
tych, które są świadomie odrzucane. Za pośrednictwem tego mechanizmu obronnego jednostka radzi
sobie z nieakceptowanym impulsem poprzez przesadny rozwój tendencji przeciwnej; może ujawniać
nadmierną życzliwość, altruizm lub uległość w obronie przed wrogimi impulsami, może być nadmiernie czysta
i uporządkowana w odpowiedzi na pragnienie brudzenia i nieporządku, może być nadmiernie niezależna w
obronie przed ukrytą zależnością. Zachowania wynikające ze stosowania tego mechanizmu obronnego są
przesadne, sztywne, brakuje im elastyczności, są nasilone nieadekwatnie do sytuacji. Wyrażane uczucia
sprawiają wrażenie płytkich, nieszczerych i bez wyrazu. Mogą z czasem ulec załamaniu ujawniając
pierwotny impuls.