Informacje praktyczne Republika Południowej Afryki Republika

Informacje praktyczne
Republika Południowej Afryki
Republika Południowej Afryki, 48 mln mieszkańców
W Republice Południowej Afryki, dawnej Unii Południowoafrykańskiej1, podstawowym aktem
prawa kombatanckiego jest ustawa z 23 kwietnia 1999 roku o weteranach wojennych (Military
Veterans' Affairs Act). Uzupełniają ją inne akty, a także przepisy prawne znajdujące się w
szczególności w ustawie z 26 kwietnia 1992 roku o pomocy socjalnej (Social Assistance Act) i z 8
listopada 1996 r. o emeryturach specjalnych (Special Pensions Act).
W RPA występują dwie kategorie weteranów, których uprawnienia zostały uregulowane
odrębnymi ustawami. Do pierwszej kategorii należą osoby, które podczas służby w siłach
zbrojnych Unii Południowoafrykańskiej lub sojuszniczych brały udział w walkach w czasie:
●
●
●
I wojny światowej 1914-1918,
II wojny światowej 1939-1945,
wojny koreańskiej 1950-1953.
Żołnierzom trwale poszkodowanym na zdrowiu podczas walk zbrojnych przysługują w RPA renty
inwalidów wojennych. Świadczenia posiadają także wdowy pozostałe po tej kategorii
uprawnionych.
Pozostali weterani mogą ubiegać się o przyznanie stałych świadczeń kombatanckich w wysokości
798 randów (ZAR)2 miesięcznie pod warunkiem posiadania majątku i dochodów niższych od
wyznaczonego górnego pułapu. Do grupy uprzywilejowanych należą osoby:
●
●
samotne posiadające majątek (kapitał) wartości mniejszej niż 266 400 ZAR i dochód roczny poniżej
18 024 ZAR;
zamężne i żonate posiadające majątek wspólny o łącznej wartości mniejszej niż 532 800 ZAR i
dochód roczny poniżej 33 840 ZAR.
Przy obliczaniu wartości majątku pomija się dom (mieszkanie) weterana, o ile jest on jego stałym
miejscem zamieszkania.
W RPA działa obecnie 19 organizacji kombatanckich, zrzeszających wszystkie kategorie
uczestników wojen bądź żołnierzy poszczególnych rodzajów broni. Są to między innymi: Legion
Południowoafrykański (South African Legion), Stowarzyszenie Oficerów Marynarki Południowej
Afryki (Naval Officers Association of S.A.), Liga Sił Specjalnych (Special Forces League),
Południowoafrykańskie Stowarzyszenie Żołnierzy Piechoty (S.A. Infantry Association) i inne.
Część stowarzyszeń kombatanckich wchodzi w skład Południowoafrykańskiej Federacji
Weteranów Wojskowych (South African Military Veterans' Federation).
Odrębnym zagadnieniem jest opieka władz RPA nad bojownikami z apartheidem, tworzącymi
drugą kategorię beneficjentów prawa kombatanckiego. Wiążą się z nią bowiem problemy
dotyczące rejestracji tych osób i ich adaptacji do nowych warunków życia po upadku reżimu.
Weterani walk z apartheidem, którzy na skutek prowadzonej działalności nie uzyskali prawa do
własnej emerytury, mogą otrzymać świadczenie specjalne, jeśli spełniają jeden z niżej
wymienionych warunków:
●
●
w 1996 r., z chwilą wejścia w życie ustawy o emeryturach specjalnych, mieli co najmniej 35 lat i
łącznie przez co najmniej 5 lat działali w organizacji walczącej z apartheidem,
podlegali represjom politycznym,
●
cierpią na stałą i całkowitą niepełnosprawność spowodowaną udziałem w walkach bądź represjami.
Wysokość przyznawanych przez władze RPA specjalnych świadczeń emerytalno-rentowych
uzależniona jest od grupy wiekowej, do której został zaliczony weteran. Osoby, które w 1996 r.
osiągnęły:
●
●
●
35-45 lat - otrzymują świadczenie w wysokości 6000 ZAR rocznie oraz 1200 ZAR za każdy
dodatkowy rok ponad wymagane pięcioletnie minimum służby, łącznie nie więcej jednak niż 24 000
ZAR w ciągu roku;
45-65 lat - otrzymują świadczenie w wysokości 12 000 ZAR rocznie oraz 1200 ZAR za każdy
dodatkowy rok ponad wymagane pięcioletnie minimum służby, łącznie nie więcej jednak niż 30 000
ZAR w ciągu roku;
65 i więcej lat - otrzymują świadczenie w wysokości 24 000 ZAR rocznie oraz 1200 ZAR za każdy
dodatkowy rok ponad wymagane pięcioletnie minimum służby, łącznie nie więcej jednak niż 42 000
ZAR rocznie.
Weterani, których działalność kombatancka trwała ponad 25 lat, otrzymują emeryturę wynoszącą
84 000 ZAR w skali rocznej. Niezależnie od tego demokratyczne władze RPA podjęły szereg
działań mających na celu umożliwienie zdemobilizowanym bojownikom zdobycia wykształcenia,
znalezienia pracy i mieszkania.
Ustanowione emerytury i renty specjalne oraz realizowane przez państwo programy pomocowe
tylko w ograniczonym stopniu zaspokoiły elementarne potrzeby uczestników walk z
postkolonialnym reżimem. Jeszcze w latach 2005-2007 wielu weteranów żyło w skrajnym
ubóstwie, bez pracy i dachu nad głową. Istotnym problemem, który wymaga systemowych
rozwiązań, jest także opieka medyczna nad środowiskiem weterańskim, trapionym
dolegliwościami psychicznymi i innymi chorobami (m.in. AIDS).
W RPA główną instytucją nadzorującą wykonanie przepisów prawa kombatanckiego jest
Ministerstwo Obrony (Ministry of Defence). Przy szefie resortu działa Komitet Doradczy do Spraw
Weteranów Wojskowych (Advisory Board on Military Veterans' Affairs), w skład którego wchodzą
powołani przez ministra przedstawiciele organizacji kombatanckich i Dyrektor Urzędu do Spraw
Weteranów Wojskowych (Office for Military Veterans' Affairs). Wspomniany Urząd działa w
strukturach resortu.
Szczególną rolę odgrywa tutaj także Prezydent Republiki, pełniący funkcję Zwierzchnika
Weteranów (Patron in Chief). Prezydent powołuje komisje rządowe do spraw weteranów i
rozpatruje projekty przedkładane przez ministra obrony.
Specyficzną dla RPA instytucją była, powołana na mocy ustawy z 1995 r. o wspieraniu narodowej
jedności i pojednania (Promotion of National Unity and Reconciliation Act), Komisja Prawdy i
Pojednania (Truth and Reconcilliation Commission). Do jej podstawowych zadań należało badanie
przypadków zbrodni popełnionych przez władze rasistowskie i walczące z apartheidem
organizacje rebelianckie. Na czele Komisji stał powszechnie szanowany laureat pokojowej
nagrody Nobla abp Desmond Tutu. Prace Komisji odbywały się w ramach trzech komitetów:
●
●
●
Komitet Łamania Praw Człowieka, który badał przypadki naruszania praw człowieka mające
miejsce pomiędzy 1960 a 1994 r.;
Komitet Odszkodowań i Rehabilitacji, którego zadaniem było przywracanie ofiarom godności oraz
formułowanie propozycji dotyczących wspierania rehabilitacji;
Komitet ds. Amnestii powołany do rozpatrywania wniosków od osób, które ubiegały się o amnestię w oparciu o postanowienia ustawy z 1995 r.
Posiedzenia Komitetu Łamania Praw Człowieka oraz Komitetu Amnestii odbywały się jawnie w
miejscach publicznych na terenie całego kraju oraz były transmitowane w południowoafrykańskiej
telewizji publicznej.
Ważną cechą działania Komisji była otwartość na zeznania oraz wnioski amnestyjne zarówno ze
strony przedstawicieli reżimu rasistowskiego, jak i Afrykańskiego Kongresu Narodowego.
Efektem prac Komisji było amnestionowanie 849 osób (wniosków złożono ogółem 7112). W 1998 r.
Komisja przedstawiła raport końcowy, w którym potępiła zbrodnie wszystkich stron konfliktu.
Działalność Komisji Prawdy i Pojednania, oceniana po latach przez opinię międzynarodową jako
sukces, w RPA budzi do dziś kontrowersje. W oczach opinii publicznej Komisja, jakkolwiek
zbadała zbrodnie apartheidu, zaniedbała społeczną potrzebę rozliczenia winnych tych zbrodni.
Pojawiają się głosy kwestionujące bezstronność Komisji, zarzucające jej nadmierną przychylność
wobec funkcjonariuszy systemu, wskutek której ofiary zostały pozbawione prawa do
sprawiedliwości.
Stan na 2008 r.
Unia Południowoafrykańska była krajem należącym do Korony Brytyjskiej.
1
1 PLN = 0,2874 ZAR
2