Symbolika władzy królewskiej

Symbolika władzy królewskiej
Materiały dla nauczyciela1
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je
i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany
w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym.
Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł
i formułuje wnioski oraz buduje krótkie, właściwie uargumentowane wypowiedzi;
dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą;
rozumie związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk
i procesów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia
świata współczesnego.
Uczeń tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych źródeł;
tworzy krótkie wypowiedzi: przedstawia argumenty uzasadniające własne
stanowisko.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
Uczeń
wie,
że
fundamentem
chrześcijańskiego
ładu
społecznego
w średniowieczu była zasada, iż władza pochodzi od Boga; potrafi określić
przynależność polityczną Śląska w XIV wieku; potrafi zinterpretować symbole na
średniowiecznej pieczęci; rozumie pojęcia: regest, unia personalna.
Metody i formy pracy
Elementy wykładu
Pogadanka
Praca w grupach
Praca pod kierunkiem w oparciu o wybrane materiały źródłowe
Materiały przeznaczone są do realizacji edukacji historycznej na różnych poziomach edukacyjnych oraz
w ramach zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Mają one stanowić pomoc i inspirację dla nauczyciela, który przy
ich wykorzystaniu jest w stanie samodzielnie dokonać selekcji zadań i źródeł oraz przygotować zajęcia
dostosowane do potrzeb i możliwości swoich uczniów. Zajęcia są możliwe do przeprowadzenia na terenie
Archiwum Państwowego w Opolu, gdzie zostaną dodatkowo wzbogacone ekspozycją średniowiecznych
dokumentów. Proponowane zadania mają na celu wprowadzenie w specyfikę źródeł historycznych dotyczących
funkcjonowania władzy monarszej w średniowieczu, ze szczególnym uwzględnieniem śladów relacji między
władzą a poddanymi, pozostawionych w dokumentach rękopiśmiennych z epoki.
1
Środki dydaktyczne
Karty pracy z materiałami źródłowymi: dokument Przemysła Otokara II z 1275 r.,
Księga praw miejskich Głubczyc (Archiwum Państwowe w Opolu, Akta miasta
Głubczyc, sygn. 2 i 122); mapy: Śląsk w drugiej połowie XII wieku oraz Śląsk
w początkach XIV wieku; rycina przedstawiająca Przemysła Otokara II, ilustracje
godła Czech, Austrii i Głubczyc oraz herbów województwa dolnośląskiego
i opolskiego.
Przebieg lekcji
Wprowadzenie
- Sprawy organizacyjne
- Nauczyciel przedstawia cel lekcji
Rozwinięcie
- Nauczyciel dzieli klasę na grupy zadaniowe. Każda z nich wybiera lidera
i otrzymuje karty pracy. Wszystkie grupy otrzymują te same zadania. Nauczyciel
wprowadza uczniów poprzez pogadankę w tematykę kolejnych zadań i pomaga je
rozwiązać.
W zadaniu 1. należy zapoznać się z informacjami zawartymi w regeście
dokumentu. Nauczyciel/edukator może wskazać praktyczną wartość streszczania
dokumentów średniowiecznych w taki właśnie sposób. Wskazanie w streszczeniu na
datę, miejsce wystawienia dokumentu, wystawcę i jego odbiorcę, a przede wszystkim
na treść pozwala na szybką ocenę zawartości całego dokumentu. Tworzenie regestów
to praktyka archiwalna sięgająca właśnie średniowiecza. Krótką notatkę umieszczano
zwykle na zewnętrznej stronie złożonego lub zrolowanego pergaminowego
dokumentu. To pozwalało również na poznanie jego treści bez konieczności częstego
rozwijania lub rozkładania go. W zadaniu 1 a. wystawcą dokumentu jest król czeski
Przemysł Otokar II. Odbiorcą dokumentu jest miasto Głubczyce. W drugiej części
zadania (1 b) uczniowie powinni rozstrzygnąć, jaki sens polityczny wiąże się z
odwołaniem do Bożej Opatrzności w tytulaturze. Fundamentalną regułą
chrześcijańskiego ładu społecznego była zasada, że władza pochodzi od Boga. Na co
dzień wyrażało się to formułą: „Z Bożej łaski król Czech”. W ten sposób monarcha
wzmacniał swe prawo do sprawowania władzy, wyrażał swą siłę i autorytet
pochodzące od Boga. Odpowiadając na kolejne pytanie (1 c) należy wskazać na
Czechy. W części czwartej zadania (1 d) uczniowie powinni zauważyć, że w
średniowiecznej tytulaturze monarszej istnieje charakterystyczna hierarchia tytułów:
król, książę, margrabia, pan. Wszystkie one dają prawo do sprawowania władzy nad
określonym terytorium, ale nie są sobie równoważne. Wymienianie w tytulaturze
osobno
składników
władzy
monarchy
świadczy
o istnieniu unii personalnej pomiędzy niezależnymi formalnie księstwami
i terytoriami a koroną czeską. Nauczyciel/edukator może wyjaśnić, że ziemie te
w jednym państwie łączy wówczas osoba monarchy, a po jego śmierci władztwo takie
może ulec dezintegracji.
W części pierwszej zadania 2. (2 a) uczniowie powinni wskazać przede
wszystkim na polityczną zależność Głubczyc od południowego sąsiada.
W uzasadnieniu (2 b) powinni wywnioskować z treści map, że powodem tej zależności
stało się dokonane między XII a XIV stuleciem przesunięcie południowej granicy
Śląska na północ na korzyść Czech, przez co obszar ziemi głubczyckiej zmienił
przynależność państwową. Odpowiedzią na ostatnie z pytań w zadaniu 2 (2 c) jest
rozbicie dzielnicowe. Skutkiem osłabienia władzy monarszej przez podziały państwa
piastowskiego była nie tylko korekta granic, ale w konsekwencji zmiana politycznej
przynależności całego Śląska w XIV stuleciu. Nadanie praw Głubczycom przez
Przemysła Otokara II było jednym z etapów tego procesu.
W zadaniu 3. uczniowie na wstępie (3 a I) wskazują na spoczywające
w królewskich dłoniach berło i jabłko uwieńczone krzyżem. Trzecim z widocznych
elementów jest tron, na którym zasiada Przemysł Otokar II. W kolejnej części zadania
(3 a II) uczniowie interpretują treść symboliczną rewersu pieczęci. Konne
przedstawienie nawiązuje do takich cech rycerskiego etosu jak: odwaga, waleczność,
gotowość do walki w obronie wiary, sprawiedliwości, słabszych (szczególnie kobiet).
Bogato zdobiony rząd rumaka królewskiego oraz uzbrojenie (miecz, hełm, zbroja
płytowa) i tarcze herbowe odnoszą się do szlachetnego urodzenia wystawcy
dokumentu. W odpowiedzi na pytanie o symbolikę korony królewskiej (3 a III) należy
zwrócić uwagę, że początkowo była najważniejszym symbolem władzy monarchy
(cesarza, króla, księcia), by z czasem stać się symbolem suwerenności państwa jako
takiego (np. Korona Królestwa Polskiego stała się w XIV stuleciu nazwą
zjednoczonego państwa). Prowadzący zajęcia może nawiązać również do religijnej
symboliki korony, utożsamianej z cierniowym wieńcem na skroniach ukrzyżowanego
Chrystusa. W kolejnej części (3 b I) należy wskazać występujące podobieństwa, przede
wszystkim na oczywiste nawiązana do współczesnych godeł państwowych Czech i
Austrii (lew, szachownica z orła symbolizującego Morawy), czarnego orła
austriackiego i czerwono-biało-czerwonej tarczy z jego piersi. Prowadzący zajęcia
powinien wyjaśnić, że podobieństwo do dolnośląskiego Orła jest pozorne (Orzeł
Przemysła Otokara II nie ma srebrnej przepaski na piersi).
Godło Czech
Godło Austrii
Herb województwa
dolnośląskiego
Herb województwa
opolskiego
Podsumowanie
Nauczyciel podsumowując lekcję (3 b II) kieruje do uczniów pytanie: Jaki element
współczesnego herbu Głubczyc wskazuje na związki z Czechami w przeszłości.
O politycznym związku Głubczyc z Czechami świadczy czeski lew na współczesnej
tarczy herbowej miasta.
Bibliografia
Region głubczycko-krnowski. Historia. Turystyka. Gospodarka, red. J. Krolikowska,
P. Maleńczyk, R. Balner, O. Mičan, Głubczyce-Krnov 2004.
Szafraniec L., Górny Śląsk, Warszawa 1997.