PUiN (9): Układ

Prawo upadłościowe i naprawcze
Dr Anna Rachwał
2014/2015
Postępowanie upadłościowe
z możliwością zawarcia układu
1. Skutki ogłoszenia upadłości
2. Układ
(i) treść układu (propozycje układowe)
(ii) przyjęcie i zatwierdzenie układu
3. Skutki układu
4. Zmiana i uchylenie układu
Skutki ogłoszenia upadłości układowej
• Sąd ogłosił upadłość spółki z o.o. Wierzba z możliwością zawarcia
układu. Przed ogłoszeniem upadłości prokurentem spółki była
Katarzyna. Sąd pozostawił spółce zarząd własny. Do obowiązków
Katarzyny należało między innymi zamawianie co miesiąc określonej
ilości środków czystości potrzebnych do działalności spółki. Po
ogłoszeniu upadłości spółki Katarzyna zawarła z dostawcą – Karolem
umowę sprzedaży środków czystości w takiej samej ilości, jak w
miesiącach poprzedzających upadłość. Karol dostarczył środki
czystości
• Czy Karol może domagać się od spółki Wierzba zapłaty lub zwrotu
towarów?
• Czy po ogłoszeniu upadłości układowej spółka może udzielić nowej
prokury?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości układowej dla osoby upadłego
Zarząd własny upadłego (zasada, art. 76 PUiN):
• Upadły może samodzielnie dokonywać czynności zwykłego zarządu
• Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu konieczna jest
(pod rygorem bezskuteczności zawieszonej) zgoda nadzorcy sądowego
Ustanowienie zarządcy: pozbawienie prawa zarządu masą upadłości
• Jeżeli upadły nie daje rękojmi należytego sprawowania zarządu
• Następczo (pozbawienie upadłego zarządu własnego):
– Jeżeli upadły choćby nieumyślnie naruszył prawo w zakresie
sprawowania zarządu
– Sposób sprawowania przez upadłego zarządu nie daje gwarancji
wykonania układu
– Upadły nie przedstawił w terminie propozycji układowych (art. 267
PUiN)
Prokura (art. 1097 § 2 KC): wygasa z chwilą ogłoszenia upadłości
(likwidacyjnej/ układowej?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości układowej
• Po ogłoszeniu upadłości układowej spółki z o.o. Wierzba,
spółka zaprzestała spłacania rat wynikających z umowy
leasingu sprzętu budowlanego. Finansujący – spółka akcyjna
Klon wypowiedziała w związku z tym (zgodnie z treścią umowy
leasingu) umowę i domaga się wydania jej sprzętu.
• Czy jej roszczenie jest zasadne?
• Czy przysługują jej inne (niż powództwo windykacyjne) środki
zmierzające do odzyskania sprzętu?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości układowej
dla umów zawartych przez upadłego
– Postanowienia umowy „na wypadek ogłoszenia upadłości” stają się
nieważne (art. 83 PUiN)
– Postanowienia umowy utrudniające/ uniemożliwiające osiągnięcie celów
postępowania upadłościowego stają się bezskuteczne (art. 84 PUiN)
– Zakaz wypowiadania bez zgody rady wierzycieli (lub sędziego-komisarza
na zasadzie art. 206 PUiN) umów (art. 90 PUiN):
• najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości w których prowadzone
jest przedsiębiorstwo upadłego – przez wynajmującego lub
wydzierżawiającego;
• Leasingu;
• Ubezpieczeń majątkowych;
• Rachunku bankowego, poręczenia, gwarancji i akredytywy bankowej;
• Licencji udzielonych upadłemu.
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości dla innych stosunków prawnych
– Stosuje się przepisy:
• Wpływie ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe małżeńskie
upadłego
• Wpływie ogłoszenia upadłości na spadki nabyte przez upadłego
• O bezskuteczności czynności upadłego
• Stosunki pracy: nie stosuje się przepisów o dopuszczalności
zwolnienia pracowników chronionych (por. wyr. SN z 16.3.2010 r.,
I PZP 2/10); ale stosuje się przepisy dotyczące zwolnień grupowe oraz
zaspokojenia roszczeń pracowniczych przez FGŚP i wejściu Funduszu
w miejsce pracowników; por. w szczególności art. 274 PUiN)
• W miejsce roszczenia windykacyjnego stosuje się art. 70 PUiN
• Potrącenie jest dopuszczalne, o ile jego podstawy powstały przed
ogłoszeniem upadłości (art. 89 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości układowej
dla zobowiązań upadłego
• ZAKAZ SPEŁNIANIA ŚWIADCZEŃ wynikających z wierzytelności, które z mocy
prawa są objęte układem (art. 87 PUiN)
• Wierzytelności objęte układem:
– Z ustawy: Wszystkie wierzytelności powstałe przed ogłoszeniem upadłości
(art. 272 PUiN) z wyjątkiem (art. 273 PUiN):
• Należności alimentacyjnych i quasi-alimentacyjnych
• Składek na ubezpieczenie społeczne
• Roszczeń windykacyjnych (art. 70 PUiN)
– Za zgodą wierzyciela:
• Wierzytelności zabezpieczone rzeczowo – w zakresie, w jakim mają
pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia
• Wierzytelności zabezpieczonych przewłaszczeniem lub cesją na
zabezpieczenie (umowa z datą pewną) – w zakresie, w jakim mają
pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia
• Wierzytelności ze stosunku pracy
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości układowej
dla toczących się postępowań
• Juliusz zgłosił swoją wierzytelność wynikającą z umowy o dzieło
w postępowaniu upadłościowym układowym w stosunku do zleceniodawcy
– spółki z o.o. Cezar. Zarządca stwierdził, że dzieło zostało wykonane
wadliwie, w związku z tym sędzia – komisarz, a następnie sąd, prawomocnie
odmówili Juliuszowi umieszczenia jego wierzytelności na liście
wierzytelności.
– Czy Juliusz może wnieść do sądu powództwo o zapłatę?
– Jak kształtowałby się sytuacja, gdyby w umowie był zawarty zapis na sąd
polubowny?
• Wojciechowi przysługiwała wierzytelność o zapłatę 125 000 zł z tytułu
wykonanych usług w stosunku do spółki z o.o. Klon. Wierzytelność ta była
zabezpieczona – do kwoty 75 000 zł zastawem rejestrowym na samochodzie
dostawczym należącym do spółki.
– Czy Wojciech – po ogłoszeniu upadłości układowej w stosunku do spółki
Klon może wszcząć postępowanie egzekucyjne zmierzające do
zaspokojenia jego wierzytelności?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki ogłoszenia upadłości układowej
dla toczących się postępowań cywilnych
• Ogłoszenie upadłości nie wyłącza możliwości wszczęcia przez wierzyciela spraw
sądowych i administracyjnych o wierzytelności podlegające zgłoszeniu do masy
upadłości (art. 1371 PUiN)
• Zapis na sąd polubowny dokonany przez upadłego traci moc z dniem
ogłoszenia upadłości, a toczące się już postępowania ulegają umorzeniu (art.
142 PUiN) > wierzyciel może jednak wszcząć postępowanie przed sądem na
podstawie art. 1371 PUiN
• Postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa
układem, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, ulega zawieszeniu z mocy
prawa z dniem ogłoszenia upadłości (art. 140 ust. 1 PUiN)
• Sędzia-komisarz na wniosek upadłego albo zarządcy może zawiesić na okres do
3 miesięcy postępowania egzekucyjne co do wierzytelności nieobjętych z mocy
prawa układem, jeżeli egzekucję skierowano do rzeczy niezbędnej do
prowadzenia przedsiębiorstwa (art. 141 PUiN)
• W toczącym się postępowaniu bierze udział upadły wraz z nadzorcą (na
prawach interwenienta ubocznego) albo zarządca (art. 138, 139 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Treść i przyjęcie układu
• Zarząd spółki z o.o. Osika w upadłości układowej przedstawił następujące
propozycje układowe:
– (a) zmniejszenie zobowiązań (zabezpieczonych [4 osoby 30% ogólnej sumy
wierzytelności] i niezabezpieczonych) o wysokości ponad 10 000 zł o 50 %,
(18 osób; 90% ogólnej sumy wierzytelności); w tym wierzytelności
o dostarczenie towarów (4 osoby; 20% ogólnej sumy wierzytelności –
dostaną połowę zamówień; jeden z wierzycieli nie zgadza się na to);
– (b) konwersję zmniejszonych niezabezpieczonych wierzytelności
pieniężnych na udziały w spółce (8 osób);
– (c) Zaspokojenie wierzytelności nieprzekraczających 10 000 zł w 100%, ale
odroczone o 6 miesięcy (5 osób – pozostałe 10 % ogólnej sumy
wierzytelności)
• Czy – jeżeli wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo wyrazili zgodę na objęcie
wierzytelności układem – takie propozycje układowe mogą zostać poddane
pod głosowanie zgromadzenia wierzycieli?
• Czy można w tej sytuacji podzielić wierzycieli na grupy?
• Jakie byłyby konsekwencje takiego podziału?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Treść układu
• Propozycje układowe mogą przedstawić (art. 267, 268 PUiN):
– upadły - wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości lub do miesiąca po jej
ogłoszeniu (w szczególnych przypadkach – 3 miesiące) – pod rygorem
utraty prawa zarządu masą i składania propozycji układowych
– Nadzorca lub zarządca,
– Wierzyciel, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości wraz z wstępnymi
propozycjami układowymi
– Syndyk lub rada wierzycieli w postępowaniu likwidacyjnym (-stanowią
podstawę zmiany trybu postępowania)
• Treść: restrukturyzacja zobowiązań upadłego przez (katalog otwarty):
– Odroczenie wykonania zobowiązań; rozłożenie spłaty długów na raty;
zmniejszenie sumy długów;
– Konwersję wierzytelności na udziały lub akcje
– Likwidacja majątku upadłego; w tym jego przejęcie przez wierzycieli;
– Spłata wierzytelności z zysku przedsiębiorstwa, w tym ustanowienie
zarządcy lub udzielenie nieodwołalnego pełnomocnictwa do zarządu nim
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Treść i przyjęcie układu
•
•
•
Kategorie interesów: postanowienie sędziego-komisarza o głosowaniu nad przyjęciem
układu w grupach (katalog otwarty; art. 278 PUiN):
– Wierzytelności ze stosunku pracy
– Rolnicy – co do umów o dostawę produktów z gospodarstwa rolnego
– Wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo
– Wierzyciele będący wspólnikami lub akcjonariuszami upadłego, którzy mają co
najmniej 5% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników
– Inne wierzytelności
Warunki restrukturyzacji powinny być równe dla wszystkich wierzycieli; jeżeli głosowanie
ma
się
odbywać
w
grupach
–
równe
dla
kategorii
interesów
(art. 279 PUiN)
– Dopuszczalne uprzywilejowanie wierzytelności drobnych (propozycja C)
– Dopuszczalne różnicowanie wierzytelności zabezpieczonych wg ich pierwszeństwa
Wierzytelności niepieniężne (art. 279 ust. 4 PUiN):
– powinny być traktowane na równi z pieniężnymi
– Jeżeli wierzyciel nie wyraził zgody na restrukturyzację wierzytelności jako
niepieniężnej lub jest ona niemożliwa – wierzytelność zamienia się w pieniężną
i podlega restrukturyzacji jako pieniężna
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Przyjęcie układu
• Głosowanie: zgromadzenie wierzycieli (art. 281-285 PUiN)
– Większość osobowa wierzycieli uprawnionych do głosowania +
– większość kapitałowa 2/3 ogólnej sumy wierzytelności wierzycieli
uprawnionych do głosowania
– Głosowanie w grupach: obie większości w danej grupie
• Układ narzucony („oktrojowany”; art. 285 ust. 3 PUiN):
– Głosowanie w grupach +
– Brak większości osobowej w niektórych grupach +
– Wierzyciele z innych grup, którzy wypowiedzieli się za układem mają
łącznie 2/3 ogólnej sumy wierzytelności uprawniających do głosowania +
– Wierzyciele z grup głosujących „przeciwko” zostaną zaspokojeni nie gorzej
niż w razie upadłości likwidacyjnej
• Brak uczestnictwa upadłego
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Przyjęcie układu
• Brak przyjęcia: zmiana na postępowanie likwidacyjne bez możliwości
ponownego dopuszczenia do układu (art. 286 PUiN)
• Postanowienie sędziego-komisarza o przyjęciu układu
• Sąd: postanowienie o zatwierdzeniu układu wydawane na rozprawie (art.
287 PUiN)
• Odmowa zatwierdzenia (art. 288 PUiN):
– Układ narusza prawo
– Jest oczywiste, że układ nie będzie wykonywany (- postawa upadłego)
– Układ jest rażąco krzywdzący dla wierzycieli, którzy głosowali przeciwko
układowi (niezależnie od tego, czy układ został w danej grupie przyjęty) i
zgłosili zarzuty na zgromadzeniu wierzycieli lub nie później niż w terminie
tygodnia od jego odbycia (art. 287 ust. 3 PUiN)
• Postanowienie
o
zakończeniu
postępowania
upadłościowego
(art. 293 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki układu
• Układ przyjęty i zatwierdzony w postępowaniu upadłościowym spółki z o.o.
Topola przewidywał redukcję zobowiązań upadłego o 40%. Janowi
przysługiwała wobec do spółki Topola wierzytelność w wysokości 100 000 zł.
Nie została ona jednak umieszczona na licie wierzytelności, a postępowanie
cywilne wszczęte przez Jana nie zakończyło się przed zatwierdzeniem układu.
Sąd rozpoznający jego powództwo stwierdził, że roszczenie Krzysztofa jest
zasadne.
• Jakiej treści wyrok powinien zapaść w tej sytuacji w postępowaniu
z powództwa Krzysztofa?
• Układ przewidywał ponadto konwersję niektórych wierzytelności na udziały
spółki Topola. Jej wspólnik Grzegorz uważa, że wierzyciele nie powinni
otrzymać udziałów w spółce, ponieważ przysługuje mu z mocy umowy
pierwszeństwo objęcia nowych udziałów. Kwestionuje w związku z tym wpis
nowych wspólników w KRS.
• Czy sąd rozpoznający jego zażalenie może je uwzględnić?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki układu
• Układ wiąże wszystkich wierzycieli, których wierzytelności są
z mocy prawa objęte układem, choćby nie zostały umieszczone na liście
wierzytelności (art. 290 PUiN)
– Wyjątek: wierzytelności umyślnie zatajone przez upadłego, a wierzyciel
wskutek tego nie brał udziału w postępowaniu
• W razie objęcia układem wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na
majątku upadłego za zgodą wierzyciela zmianie stosownie do treści układu
ulega także zakres zabezpieczenia (art. 292 PUiN)
• Układ przewidujący konwersję wierzytelności na akcje lub udziały zastępuje
przewidziane w KSH czynności związane z podwyższeniem kapitału i objęciem
udziałów lub akcji (art. 294 ust. 3 PUiN)
– Brak wymogu uchwały wspólników/ walnego zgromadzenia
– Nie stosuje się korporacyjnych pierwszeństw
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Skutki układu
• Układ nie narusza jednak zabezpieczeń ustanowionych na majątku osób
trzecich lub przez osoby trzecie (art. 291 PUiN)
– Wierzyciel może dochodzić od nich zaspokojenia tak, jakby wierzytelność
nie została przekształcona układem
• Upadły odzyskuje prawo zarządu swoim majątkiem, chyba, że coś innego
wynika z treści układu (np. ustanowienie zarządu);
• Wyciąg z listy wierzytelności wraz z zatwierdzonym układem staje się tytułem
egzekucyjnym przeciwko upadłemu (art. 296 PUiN)
• Po wykonaniu układu sąd wydaje postanowienie o wykonaniu układu
(art. 297 PUiN)
– Dopiero to postanowienie stanowi podstawę wykreślenia wpisów
o upadłości w rejestrach
– Jeżeli układ przewidywał ograniczenia dla upadłego – upadły odzyskuje
pełne prawo zarządu
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zmiana i uchylenie układu
• Zmiana układu: nadzwyczajna zmiana stosunków która w sposób istotny
wpływa na trwały wzrost lub zmniejszenie dochodu z przedsiębiorstwa
upadłego (art. 298 PUiN)
– Na wniosek wierzyciela lub upadłego
– Postępowanie „upadłościowe” o zmianę układu
• Bez ograniczeń dla prawa zarządu upadłego
– Ponowne głosowanie nad przyjęciem zmienionego układu
• Uchylenie układu: upadły nie wykonuje układu/ jest oczywiste, że układ nie
będzie wykonany (art. 302-305 PUiN)
– Na wniosek wierzyciela, upadłego lub ewentualnego nadzorcy ustanowionego
układem
– Sąd uchyla układ, otwiera zakończone postępowanie i zmienia jego tryb na
likwidacyjne
– Toczy się postępowanie upadłościowe tak, jakby nie doszło do układu;
w szczególności pomija się zmiany dotyczące wierzytelności
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie rehabilitacyjne wg PROJEKTU’14
• Cel postępowań rehabilitacyjnych: uniknięcie ogłoszenia upadłości
dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia
układu z wierzycielami (względnie działań sanacyjnych w postępowaniu
sanacyjnym)
• 4 typy postępowań:
– Postępowanie o zatwierdzenie układu oraz przyspieszone
postępowanie układowe (jeżeli wierzytelności sporne nie przekraczają
15%)
– Postępowanie układowe (możliwe także w razie większej ilości
wierzytelności spornych)
– Postępowanie sanacyjne
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie rehabilitacyjne wg PROJEKTU’14
• Podstawa: niewypłacalność lub zagrożenie niewypłacalnością
• Uruchamiane wyłącznie na wniosek dłużnika [wniosek restrukturyzacyjny]
• W razie zbiegu wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku
restrukturyzacyjnego, sąd w pierwszej kolejności rozpatrzy wniosek
restrukturyzacyjny
• Wyraźna regulacja dopuszczalności objęcia układem wierzytelności
publicznoprawnych na podstawie testu prywatnego wierzyciela
(inwestora)
• Układ częściowy (tj. dotyczący jedynie niektórych zobowiązań, których
restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie
przedsiębiorstwa dłużnika) – w postępowaniu o zatwierdzenie układu lub
przyspieszonym postępowaniu upadłościowym;
• Układ likwidacyjny – bez skutków sprzedaży egzekucyjnej
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie rehabilitacyjne wg PROJEKTU’14
• Postępowanie o zatwierdzenie układu: sądowe zatwierdzenie układu
przygotowanego przez dłużnika i uzgodnionego z wierzycielami przed
wszczęciem postępowania
–
–
–
–
–
Dłużnik samodzielnie wybiera nadzorcę układu i zawiera z nim umowę;
dłużnik nie jest ograniczony w zarządzie swoim majątkiem
Nadzorca sporządza plan restrukturyzacyjny
Dłużnik wraz z nadzorcą przedstawiają propozycje układowe
Dłużnik samodzielnie ustala dzień układowy (przypadający przez
złożeniem wniosku restrukturyzacyjnego) – wierzytelności powstałe po
tym dniu nie są objęte układem;
– Dłużnik przez złożeniem wniosku restrukturyzacyjnego samodzielnie
zbiera głosy wierzycieli (za pomocą kart do głosowania – brak
zgromadzenia wierzycieli)
– Sąd wydaje postanowienie o zatwierdzeniu układu
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie rehabilitacyjne wg PROJEKTU’14
• Postępowanie układowe i przyspieszone postępowanie układowe:
– Sąd powołuje nadzorcę sądowego;
– Dłużnik jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu;
inne – za zgodą nadzorcy sądowego albo rady wierzycieli; możliwość
pozbawienia zarządu własnego i ustanowienia zarządcy
– Nadzorca sporządza plan restrukturyzacyjny
– Postanowienie sądu o otwarciu (przyspieszonego) postępowania
układowego
– Zakaz spełniania świadczeń (i egzekucji) z wierzytelności objętych
układem
– Głosowanie nad układem na zgromadzeniu wierzycieli
• Postępowanie układowe: możliwość równoczesnego prowadzenia
postępowań w sprawie wierzytelności spornych
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Postępowanie rehabilitacyjne wg PROJEKTU’14
• Postępowanie sanacyjne:
– Sąd powołuje zarządcę;
– Dłużnik traci uprawnienie do rozporządzania i dysponowania masą
sanacyjną (wyjątkowo: zezwolenie na zarząd własny)
– Postanowienie o otwarciu postępowania sanacyjnego;
– Niektóre skutki typowe dla upadłości likwidacyjnej, np. prawo opcji
(zarządcy), bezskuteczność i zaskarżanie czynności dłużnika, w zakresie
stosunków pracy – skutki takie jak ogłoszenie upadłości;
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15