Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu

Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu
Znaczenie wczesnego wykrywania
wad słuchu
Łucja Bućko-Cichocka, Jacek Dąbrowski, Ewa Werda
Obecność hałasu w życiu codziennym jest źródłem zagrożenia dla
zdrowia. Z roku na rok przybywa, bowiem decybeli w otoczeniu
człowieka, a uszy zmuszone są pracować przez 24 godziny na dobę.
Stajemy się społeczeństwem, w którym niedosłuch zaczyna doskwierać
coraz młodszym dzieciom. Przerażeniem napawa widok dzieci w
słuchawkach, z których wydobywa się głośna muzyka. Coraz
głośniejsze słuchanie muzyki i hałas na korytarzach szkolnych,
przekrzykiwanie się itp.
W krajach rozwiniętych ok. 1-3/1000 dzieci dotkniętych jest ciężkim
niedosłuchem już w chwili przyjścia na świat lub we wczesnym
dzieciństwie, jeszcze przed rozwojem mowy. Kolejne 1/1000 dzieci traci
słuch przed osiągnięciem dorosłości” (J. Waligóra, Instytut Fizjologii i
Patologii Słuchu 2002).
Co trzeci Polak zgłasza różnorodne problemy ze słuchem. Co piąte
dziecko w wieku szkolnym pomiędzy 6 a 18 rokiem życia ma
stwierdzone zaburzenia słuchu. Takie wyniki zostały uzyskane podczas
badań bezpośrednich u ponad 5 tysięcy dzieci i młodzieży w 62
wylosowanych ośrodkach na terenie kraju (Instytut Fizjologii i Patologii
Słuchu).
Według najnowszych badań epidemiologicznych prowadzonych na
zlecenie Ministra Zdrowia przez zespół specjalistów Instytutu Fizjologii i
Patologii Słuchu w Warszawie wraz ze współpracownikami z
1/6
Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu
Uniwersytetu w Provo (Utah, USA) około 20% populacji dzieci i
młodzieży w wieku 6-19 lat w Polsce ma znaczące problemy ze
słuchem. W wykonanych równolegle do medycznych, badaniach
psychologicznych i pedagogicznych wykazano, że stwierdzone ubytki
słuchu mogą mieć istotny wpływ na cały rozwój dziecka i jego wyniki w
nauce (Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu).
Niedosłuchem nazywamy pogorszenie zdolności słyszenia dźwięków.
W zależności od stopnia uszkodzenia narządu słuchu możemy mówić o
niedosłuchu: (a) lekkim, (b) umiarkowanym, (c) znacznym, (d) głębokim
oraz (e) głuchocie. Problemy ze słyszeniem i rozumieniem mowy
ludzkiej, nawet bardzo głośnej, pojawiają się w niedosłuchu
umiarkowanym i znacznym. Przy niedosłuchu głębokim, pacjent słyszy
tylko bardzo głośne dźwięki, jak np. głośny krzyk czy trzaskanie
drzwiami lub nie słyszy nic. Jednak pierwsze stadium niedosłuchu
rozpoczyna a się bardzo niewinnie – niemożnością słyszenia takich
subtelnych dźwięków jak szum liści czy cichy szept.
Przyjmując jako kryterium miejsce uszkodzenia układu słuchowego
wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje niedosłuchów: (1)
przewodzeniowy, (2) odbiorczy, (3) mieszany i (4) centralny.
Upośledzenie słuchu typu przewodzeniowego jest wywołane
uszkodzeniem aparatu przewodzącego dźwięki, tzn. przewodu
słuchowego zewnętrznego, błony bębenkowej i/lub kosteczek
słuchowych, najczęściej w wyniku stanów zapalnych, urazów oraz wad
wrodzonych. Cechami charakterystycznymi niedosłuchu
przewodzeniowego są: dobre rozumienie mowy przez telefon, lepsze
słyszenie i rozumienie mowy w hałasie niż w ciszy, poprawa rozumienia
mowy po wzmocnieniu dźwięku, np. po pogłośnieniu regulatora
wzmocnienia w radioodbiorniku lub telewizorze; zachowana kontrola
własnego głosu.
Odbiorcze uszkodzenie słuchu jest spowodowane uszkodzeniem ucha
wewnętrznego (ślimaka) i/lub nerwu słuchowego. Cechami
2/6
Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu
charakterystycznymi dla odbiorczego uszkodzenia słuchu są: złe
rozumienie mowy przy stosunkowo dobrym słyszeniu tonów prostych
(„słyszę, a nie rozumiem”), znaczne pogorszenie rozumienia mowy w
hałasie, przy współistnieniu wielu źródeł dźwięku; lepsze słyszenie
dźwięków niskich niż wysokich w życiu codziennym; nieprzyjemne
odczuwanie dźwięków bardzo głośnych w uchu z niedosłuchem; różne
odczuwanie wysokości tego samego dźwięku w obu uszach.
Niedosłuch mieszany powstaje wtedy, kiedy niedosłuch odbiorczy
współistnienie z niedosłuchem przewodzeniowym.
Upośledzenie słuchu typu centralnego występuje w przypadku
uszkodzeń dalszej części drogi słuchowej w mózgu.
Im wcześniej pojawi się niedosłuch i im większe jest jego nasilenie tym
poważniejsze skutki dla życia człowieka. Dlatego bardzo ważne jest jak
najwcześniejsze wykrywanie zaburzeń słuchu. Obniżenie granicy wieku
rozpoznawania zaburzeń słuchu jest szczególnie istotne, ponieważ
rehabilitacja rozpoczynająca się przed drugim rokiem życia daje
największe szanse na rozwój percepcji słuchowej i wykorzystanie jej dla
rozwoju mowy. Dziś już wiemy, że mózg ma największe możliwości
kompensacyjne i reorganizacyjne w bardzo wczesnym dzieciństwie.
W Polsce bardzo niedoskonały system opieki medycznej powoduje
ograniczoną dostępność badań słuchu, szczególnie wśród
najmłodszych pacjentów. Zbyt późne rozpoznanie uszkodzeń słuchu
skutkuje niestety, trwałym niedosłuchem. Tymczasem dzieci w wieku
przedszkolnym i szkolnym, a także młodzież są nieustannie narażeni na
utratę słuchu, istnieje, bowiem wiele potencjalnych czynników
mogących spowodować tego typu uszkodzenia. Należą do nich między
innymi: infekcje wirusowe, stany zapalne ucha środkowego i
wewnętrznego, stosowanie leków ototoksycznych, urazy mechaniczne
3/6
Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu
oraz nadmierna ekspozycja na hałas itp.
Wśród przyczyn niedosłuchu bardzo poważnym problem są choroby
górnych dróg oddechowych. Bagatelizowanie i lekceważenie ich może
powodować nawet duże ubytki słuchu przewodzeniowego. Najczęstszą
przyczyną niedosłuchów w wieku przedszkolnym i szkolnym jest
wysiękowe zapalenie uch środkowego, którego podłożem są między
innymi częste infekcje górnych dróg oddechowych. Istotą wysiękowego
zapalenia ucha jest gromadzenie się płyn w jamie bębenkowej.
Wystąpieniu wysiękowego zapalenia ucha u dziecka sprzyja: przerost
migdałka gardłowego, przewlekłe lub nawracające stany zapalne gardła
i nosogardła z utrzymującą się niedrożnością trąbki słuchowej,
zapalenie zatok obocznych nosa, alergie w zakresie górnych dróg
oddechowych oraz wady zgryzu i rozszczepy podniebienia.
Nieleczone wysiękowe zapalenie ucha środkowego może prowadzić
do trwałych zmian patologicznych w uchu z utrwalonym niedosłuchem
włącznie. Może też być przyczyną powstania różnych, często groźnych
powikłań, jak np. przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego
wymagające operacji ucha. Ważne jest wczesne wykrycie i leczenie
wysiękowego zapalenia ucha środkowego u każdego dziecka. Po
częstych infekcjach dróg oddechowych wskazana jest obserwacja i
ewentualna kontrola laryngologiczna.
Zaburzenia słuchu mogą być przyczyną wad wymowy. Zdarza się to
często, ponieważ mowa to nie tylko zdolność mówienia, ale przede
wszystkim umiejętność rozumienia wypowiedzi. Dziecko słyszące
odbiera mowę otoczenia, stopniowo zaczyna ją rozumieć, naśladować
by w końcu samodzielnie tworzyć wypowiedzi. U dziecka z
uszkodzonym słuchem rozwój mowy może w ogóle się nie rozpocząć
lub ulec znacznemu opóźnieniu.
4/6
Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu
Skutki utraty słuchu mogą być różne w zależności od okresu powstania
wady słuchu oraz od stopnia uszkodzenia słuchu. „U dzieci z dużym
niedosłuchem obserwuje się brak rozwoju mowy oraz zaburzony rozwój
psycho-emocjonalny i poznawczy” (...) „Mniejszy niedosłuch może
powodować, że mowa dziecka jest niewyraźna, dziecko jest
rozkojarzone, nie potrafi skupić uwagi na określonym zadaniu, ma
trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami oraz osiąga
gorsze wyniki w nauce. Dorośli, u których pojawił się niedosłuch lub ich
słuch stopniowo się pogarsza skarżą się na uczuciem zatkania ucha,
szum, uszny, problemy z rozumieniem mowy w rozmowach z udziałem
większej liczby osób oraz problemy ze zrozumieniem mowy w czasie
oglądania programów telewizyjnych, słuchania radia czy rozmowy przez
telefon” (I F i P S). U dzieci w wieku szkolnym, nawet niewielki ubytki
(20-40 dB), trwające dłuższy czas mogą mieć znaczący wpływ na ich
powodzenie w nauce. Wady takie mają wpływ na naukę czytania i
pisania, w szczególności na naukę języków obcych. Wpływają
negatywnie na koncentrację uwagi, a także utrudniają korzystanie z
wiedzy przekazywanej słownie. Współwystępujące z wadą słuchu
zaburzenia artykulacji mogą w istotny sposób wpływać na relacje
dziecka z rówieśnikami, a to z kolei na ich rozwój emocjonalny oraz
zmniejszenie aktywności na lekcji, czyli w efekcie zmniejszenie
osiągnięć szkolnych.
Część z tych dzieci zgłasza się do Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej. Czasami podczas badań okazuje się,
że przyczyną trudności szkolnych dziecka jest zaburzona percepcja
słuchowa, przy czym wyniki są na tyle niepokojące, że nasuwają
przypuszczenie o występowaniu u dziecka niedosłuchu. Wtedy
pracownicy poradni proszą o wykonanie badań audiologicznych.
Niestety wielu uczniów wymagających objęcia opieką nie zgłasza się
do poradni lub specjalistycznej poradni foniatrycznej stąd też,
wychodząc na przeciw problemowi, rozpoczęliśmy badania
przesiewowe słuchu na terenie Poradni i w miarę naszych możliwości
próbujemy rozszeżyć badania o placówki objęte działalnością Poradni
PP w Białymstoku. Wtedy badania odbywają się na terenie przedszkola
5/6
Znaczenie wczesnego wykrywania wad słuchu
lub szkoły.
Dotychczas nasze badania przeprowadziliśmy w Białymstoku w
Przedszkolu Samorządowym nr 58 oraz Szkole Podstawowej nr 47 i
Szkole Podstawowej nr 44. Badania były realizowane w oparciu o
specjalnie przygotowany do przesiewowym badań słuchu program
komputerowy „Słyszę...” opracowany przez Instytutu Fizjologii i
Patologii Słuchu w Warszawie.
Łucja Bućko-Cichocka, Jacek Dąbrowski, Ewa Werda
Białystok, 30-05-2007 r.
6/6