98.Co trzeba wiedziec przed emerytura

Co trzeba wiedzieć, zanim pracownik
odejdzie na emeryturę
Mateusz Rzemek 18-11-2008
Od kiedy zatrudnionym przysługuje ochrona przedemerytalna? Czy można
zwolnić pracownika uprawnionego do emerytury? Kiedy najlepiej przejść na
to świadczenie? Co pracodawca powinien wpisać w świadectwie pracy?
W siedzibie „Rz” spotkali się eksperci, by porozmawiać o uprawnieniach
pracowników i pracodawców w świetle obowiązujących do końca tego roku
przepisów emerytalnych.
Coraz więcej wskazuje na to, że gruntowna reforma systemu emerytalnego wejdzie
w życie od początku przyszłego roku. Dotychczasowy system przyznawania
wcześniejszych emerytur i obliczania ich na podstawie stażu pracy i wskaźników
wynagrodzenia zostanie zastąpiony zupełnie nowym, zdaniem ekspertów mniej
korzystnym.
Dlatego wielu pracowników, którzy już spełnili lub do końca tego roku spełnią
warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury, w najbliższym czasie zdecyduje się
na nią przejść. Taka decyzja będzie miała duże znaczenie dla pracodawców, którzy
powinni ich wspomagać w staraniu o emerytury. Muszą także pamiętać o
przysługującej pracownikom na cztery lata przed przejściem na emeryturę ochronie
przed zwolnieniem.
Ochrona przed zwolnieniem
Jeśli chodzi o ochronę przed zwolnieniem w wieku przedemerytalnym, nie należy
mylić prawa do wcześniejszej emerytury i prawa do emerytury w obniżonym wieku –
zauważyła Katarzyna Dulewicz, radca prawny, partner w kancelarii CMS Cameron
McKenna. – Dla pracowników z prawem do emerytury za pracę w szczególnych
warunkach bądź szczególnym charakterze ochrona przedemerytalna rozpoczyna
się już w wieku 51 lat dla kobiet i 56 lat dla mężczyzn, bo oni mają obniżony wiek
emerytalny (55 i 60 lat). Dla uprawnionych do wcześniejszej emerytury (na
podstawie odpowiedniego stażu pracy i wieku) ochrona przedemerytalna
rozpoczyna się dopiero w wieku 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn.
W praktyce powstało jednak wiele wątpliwości, jak należy traktować ten czteroletni
okres ochrony. Zdarzało się bowiem, że pracodawca tuż przed zakończeniem
ochrony wręczał zatrudnionemu wypowiedzenie umowy o pracę. Takie
postępowanie jest jednak niezgodne z prawem i może oznaczać przywrócenie
pracownika do firmy lub przyznanie mu przez sąd odszkodowania.
Pracownicy tuż przed emeryturą nie są jednak bezwzględnie chronieni przed
zwolnieniem. W razie gdy zatrudniony naruszy swoje obowiązki lub zaszkodzi
firmie, może zostać zwolniony dyscyplinarnie.
Firma może pomóc
O tym, że zatrudniony może nabyć w ciągu najbliższych kilku lat prawo do
wcześniejszej emerytury lub emerytury w obniżonym wieku, pracodawca może
łatwo się dowiedzieć z jego akt osobowych – wyjaśniał podczas debaty Grzegorz
Orłowski, radca prawny w spółce Orłowski, Patulski, Walczak. – Ma wtedy
obowiązek pouczyć pracownika o przysługujących mu uprawnieniach i zadbać o
jego interesy.
Nie oznacza to, że służby kadrowe w firmie muszą mieć taką samą wiedzę jak
urzędnicy zajmujący się rozpatrywaniem wniosków emerytalnych w ZUS. Eksperci
radzą, żeby w razie wątpliwości dzwonili do ZUS.
Przestrogą może być sprawa sprzed lat, którą zajmował się Sąd Najwyższy.
Dotyczyła pracownika, który samodzielnie obliczył staż emerytalny i poprosił firmę o
rozwiązanie zatrudnienia za porozumieniem stron. Po złożeniu dokumentów do
ZUS okazało się jednak, że brakuje mu 14 dni stażu do uzyskania prawa do pełnej
emerytury. Pracownik złożył sprawę do sądu i zażądał uchylenia skutków
rozwiązania umowy za porozumieniem ze względu na błąd w ocenie uprawnień do
emerytury. Sąd Najwyższy stanął po stronie pracownika i uwzględnił jego żądanie.
Wynika z tego, że pracodawca mógł uniknąć procesu i związanych z nim
kosztów, gdyby sprawdził, czy pracownikowi rzeczywiście przysługuje prawo
do emerytury. W razie potrzeby, we własnym interesie, powinien wyprowadzić
pracownika z błędu.
Bez dyskryminacji
Zdaniem ekspertów ochrona pracownika przed zwolnieniem trwa nawet po tym, gdy
zatrudniony spełnił już warunki do uzyskania emerytury. Wielu pracodawców
bezpodstawnie uważa, że może w tym momencie rozstać się z zatrudnionym.
– Polskie przepisy nie przewidują możliwości wypowiedzenia umowy o pracę tylko
na podstawie osiągnięcia wieku emerytalnego – zauważyła mec. Dulewicz. –
Pracodawca naraża się wówczas na zarzut dyskryminacji. Argument, że można go
zwolnić wraz z zakończeniem ochrony w wieku przedemerytalnym, jest niesłuszny.
Zezwolenie na takie traktowanie pracowników byłoby jednoznaczne z prawem
zwalniania z pracy np. kobiet, którym skończyła się ochrona po urlopie
wychowawczym.
Wynika z tego jednak tylko tyle, że w takich przypadkach pracodawcy coraz
częściej będą wykorzystywać jako uzasadnienie do zwolnienia np. brak znajomości
języków obcych czy nienadążanie przez pracownika za postępem informatycznym.
Pracownikom w wieku emerytalnym trudniej będzie bronić swoich posad.
Tym bardziej że prawo do emerytury może stanowić przesłankę wskazania takiej
osoby do opuszczenia firmy w pierwszej kolejności w przypadku zwolnień
grupowych.
Błędy w świadectwach
Pracodawca ma wiele obowiązków wobec pracownika, który zdecydował się na
złożenie wniosku do ZUS. Ten musi bowiem dołączyć do niego świadectwa pracy
wystawiane przez firmy, w których był zatrudniony.
– Przepisy bardzo szczegółowo określają, co świadectwa pracy powinny
zawierać, a mimo to bardzo często zawierają one podstawowe błędy, które
znacznie utrudniają pracownikom starania o emeryturę. Dlatego zawsze
apeluję: czytajmy nasze świadectwa pracy – podkreślała Elżbieta Szafaryn, główny
specjalista w Departamencie Prawnym Głównego Inspektoratu Pracy. –
Świadectwa pracy nie może zastąpić żaden inny dokument, nawet wyrok sądu. To
najważniejszy dokument po zakończeniu zatrudnienia. Wystarczy więc jeden błąd,
literówka w nazwisku pracownika czy brak nazwy firmy, w której był zatrudniony, by
takie świadectwo było bezwartościowe.
Pracownicy przechodzący na emeryturę mają także prawo do odprawy emerytalnej.
Przysługuje ona raz w życiu pracownika. Zdarza się jednak, że ponownie się
zatrudniają i występują o odprawę dwa lub więcej razy. Dlatego firmy coraz częściej
żądają potwierdzenia przejścia na emeryturę przez pracownika.
– Gdy pracownik odmówi złożenia oświadczenia lub kserokopii decyzji ZUS,
pracodawca nie musi wówczas wypłacać tej odprawy – dodaje Elżbieta Szafaryn z
GIP.
Kiedy wniosek do ZUS
Pracownicy, szczególnie panie, nie muszą spieszyć się z przechodzeniem na
wcześniejsze emerytury.
– Kobieta, która do końca tego roku spełni warunki do uzyskania emerytury w
obniżonym wieku ze względu na rodzaj pracy lub wcześniejszej ze względu na staż
i wiek, może wstrzymać się ze złożeniem wniosku do ZUS – radziła Gabriela
Zgajewska z Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych ZUS. – Powinna to
jednak zrobić przed ukończeniem 60 lat. Zachowuje wtedy prawo do obliczenia jej
świadczenia na teraz obowiązujących zasadach. Inaczej ZUS obliczy jej emeryturę
już na nowych, które mają wejść w życie od początku przyszłego roku. Niecierpliwi
wniosek o emeryturę mogą złożyć już teraz. Gdy nadal pracują, ZUS zawiesi im
wypłatę świadczenia. W momencie rezygnacji z zatrudnienia za dwa, trzy lata
powinni złożyć jednak jeszcze jeden wniosek do ZUS: o przeliczenie emerytury z
uwzględnieniem nowej – obowiązującej aktualnie wyższej kwoty bazowej.
Muszą jednak do tych obliczeń wskazać nowe okresy pracy, tak by chociaż jeden
miesiąc przypadał po złożeniu pierwszego wniosku emerytalnego.
Opinia: Grzegorz Orłowski,radca prawny w spółce Orłowski,
Patulski, Walczak
Wypowiedzenie umowy o pracę wyłącznie z tego powodu, że zatrudniony
nabył prawo do emerytury, jest moim zdaniem najczystszą formą
dyskryminacji. Wypowiedzenie musi być bowiem uzasadnione. Biorąc pod
uwagę dotychczasowe orzecznictwo, dzieje się tak, gdy pracownik narusza
jakiekolwiek dobro pracodawcy – czy to w sposób niezawiniony, czy
zawiniony. Nie zgadzam się z tym, by winy pracownika szukać w jego dacie
urodzenia. Nie zgadzam się także z tym, by uzasadnieniem do zwolnienia
była obniżająca się z wiekiem sprawność fizyczna. Biorąc pod uwagę postęp
techniczny, coraz rzadziej jest ona warunkiem niezbędnym do wykonywania
zawodu.
Opinia: Katarzyna Dulewicz,partner w kancelarii CMS Cameron
McKenna
W polskim prawie brakuje przepisów regulujących sytuację osób, które mają
już prawo do emerytury, choć zgodnie z przepisami unijnymi rząd mógłby
wprowadzić taką regulację do naszego porządku prawnego. Przy braku
przepisów rozstrzyganiem, czy można zwolnić pracownika z prawem do
emerytury, muszą zająć się sądy. Dotychczasowe orzecznictwo nie było
jednak korzystne dla emerytów. Dopiero w ostatnim czasie ta linia
orzecznictwa zaczęła się zmieniać na rzecz równego traktowania
pracowników bez względu na ich wiek. Tak więc nabycie prawa do emerytury
nie może stanowić już jedynej przesłanki zwolnienia pracownika.
Opinia: Gabriela Zgajewska,z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Jeśli podczas pobierania świadczenia wcześniejszy emeryt będzie pracował
na etacie lub zleceniu (przez ponad 30 miesięcy), może po ukończeniu
powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn)
złożyć wniosek o ponowne obliczenie świadczenia. ZUS obliczy na nowo
emeryturę z uwzględnieniem w części socjalnej nowej kwoty bazowej. Od
początku przyszłego roku mają jednak zacząć obowiązywać nowe zasady
obliczania emerytur. Wówczas część tego świadczenia zostanie obliczona już
na nowych zasadach.
Opinia: Elżbieta Szafaryn,z Głównego Inspektoratu Pracy
W razie wykrycia błędu w świadectwie pracy były zatrudniony ma siedem dni
na złożenie wniosku o jego sprostowanie. Często bywa jednak tak, że
pracownik orientuje się znacznie później. Jeśli błąd wynika z oczywistej
pomyłki pisarskiej, np. literówki w nazwisku lub braku drugiego imienia danej
osoby, pracodawca, choć prawo nie reguluje takiej procedury, może wydać
poprawione świadectwo. Należy wtedy wpisać do niego aktualną datę
wystawienia. Warto także dołączyć pismo przewodnie dotyczące przyczyn
wystawienia nowego dokumentu.
Rzeczpospolita