Pobierz
Transkrypt
Pobierz
OID (263) 8/2013 SALMONELLA JAKO PROBLEM W PRODUKCJI DROBIARSKIEJ Salmonelle przynależą do rodziny bakterii jelitowych Enterobacteriaceae i stanowią duży rodzaj Salmonella, które są bardzo licznie rozpowszechnione w środowisku naturalnym. Salmonelle to organizmy jednokomórkowe o szerokości około 0,5 µm i długości kilku mikrometrów (1 µm = 0,001 mm). Mają pałeczkowaty kształt o zaokrąglonych końcach. Wszystkie szczepy tego rodzaju są zdolne do wywoływania chorób, mają także zdolność do przeżywania wewnątrz komórek żernych organizmu i powodowania zakażeń wewnątrzkomórkowych. Istnieje około 2,5 tys. różnych serotypów bakterii Salmonella. Szacuje się, że obecnie w krajach Unii Europejskiej około 200 serotypów Salmonella powoduje u ludzi choroby przenoszone przez żywność. Rezerwuarem pałeczek Salmonella mogą być zarówno ptaki hodowlane, jak i wolno żyjące oraz inne zwierzęta stałocieplne. Za duży wzrost liczby zwierząt zakażonych pałeczkami Salmonella, obserwowany w ostatnich latach, odpowiedzialnych jest wiele czynników. Do najważniejszych zaliczymy przede wszystkim intensyfikację produkcji zwierzęcej, która wiąże się z dużą koncentracją zwierząt na małej przestrzeni, co sprzyja obniżeniu naturalnej odporności organizmu. Konsekwencją jest krzyżowe zakażenie patogenami bakteryjnymi. Źródeł zakażeń drobiu należy doszukiwać się także w wylęgarniach oraz w środowisku kurnika, gdzie żywotność pałeczek Salmonella może utrzymywać się nawet do 3 miesięcy. Fakt, że w kurniku przebywa znaczna ilość ptaków powoduje, że pałeczki Salmonella w chwili przeniknięcia do środowiska kurnika mają możliwość zainfekowania znacznej 32 liczby ptaków, szczególnie w odchowie brojlerów kurzych i indyków. Na tempo procesu infekcji w kurniku wpływ mają: • konstrukcja karmideł, umożliwiająca zakażenie paszy poprzez odchody, co sprzyja dalszemu siewstwu zarazka wśród pozostałych ptaków (przykładem mogą być tradycyjne karmidła łańcuchowe); • konstrukcja poideł - poidła dzwonowe (okrągłe), tace tłoczące czy nawet mini poidła są tak skonstruowane, że znajdująca się w nich woda może zostać zabrudzona (zakażona); taka sytuacja nie będzie miała miejsca przy zastosowaniu poideł smoczkowych; • materiał ściółkowy - niektóre rodzaje materiałów ściółkowych, takie jak pocięta słoma, zawierają pewną ilość ziarna (pożywienia); niektóre systemy karmienia pozwalają również na rozrzucanie pokarmu wokół karmidła; w takich sytuacjach ptaki zaczynają grzebać w ściółce, dziobać i zjadać to, co znajdą; jednocześnie w ściółce mogą znajdować się odchody skażone Salmonellą. Opisane sytuacje nie mają już tak istotnego znaczenia w przypadku klatkowego utrzymania kur niosek. W kurnikach, w których stosuje się utrzymanie bateryjne, jeżeli dojdzie do infekcji w jednej z klatek, to zwykle przenoszenie się tych bakterii na resztę stada zajmuje więcej czasu. Niemożliwość odizolowania terenu, gdzie zlokalizowane są fermy drobiarskie, wytwórnie pasz, czy zakłady przetwórstwa spożywczego, od ptaków dziko żyjących powoduje, że powinno kłaść się nacisk na maksymalne ograniczenia kontaktu ptaków hodowlanych z środowiskiem zewnętrznym. Równie ważna jest obec- OID (263) 8/2013 ność na terenie fermy gryzoni, które są często nosicielami bakterii chorobotwórczych. Istnieje również prawdopodobieństwo aerogennego szerzenia się bakterii wśród ptaków. W aerogennej (powietrznej) drodze zakażenia biorą udział cząsteczki podsuszonego kału lub pierza zanieczyszczonego zarazkami. Problem występowania pałeczek Salmonella w produkcji drobiarskiej jest ważny z dwóch powodów. Pierwszym z nich jest fakt, że niektóre rodzaje (serotypy) Salmonella mogą powodować poważne choroby ptaków hodowlanych. Konsekwencją są znaczne straty ponoszone przez hodowców drobiu i obniżenie opłacalności produkcji. W skali światowej ważnymi pod tym względem serotypami są: S. Pullorum oraz S. Gallinarum, które wywołują odpowiednio: białą biegunkę piskląt (pulorozę) i tyfus ptaków. W czasie zarażenia chorobowego lub nosicielstwa w 1 gramie wydalanego przez ptaka kału może znajdować się 107 - 109 komórek tego zarazka. W Polsce do najczęściej występujących u drobiu należą: S. Typhimurium, S. Enteritidis, S. Dublin, i S. Gallinarum - Pullorum, u indyków S. Infantis, S. Saint - Paul, S. Typhimurium, S. Enteritidis, S. Meleagridis i S. Amsterdam, u gęsi S. Enteritidis i S. Typhimurium, natomiast u kaczek S. Enteritidis. Dla drobiu najgroźniejszymi szczepami są S. Gallinarum i S. Pullorum. Są to serotypy wysoce inwazyjne. W stadach ptaków szczepy te szerzą się drogą pionową poprzez zakażoną wodę, paszę, ściółkę oraz przenoszone są przez gryzonie. Nie są one przyczyną zachorowań u ludzi, ani u innych gatunków zwierząt. Puloroza jest chorobą atakującą ptaki w młodym wieku, z bardzo ciężkim przebiegiem i dużym odsetkiem śmiertelności, zarówno w momencie inkubacji jaj, jak i w krótkim czasie po wylęgu. Generalnie uważa się, iż za sprawą tej cho34 roby hodowcy drobiu (poczynając od początku wieku) ponieśli największe straty materialne. Zakażenie S. Gallinarum wywołuje u ptactwa chorobę zwaną tyfusem kur. Wrażliwość na zakażenie tym serotypem jest wysoka, bez względu na wiek ptaków, bowiem chorobę tę identyfikowano w stadach kur we wszystkich okresach nieśności. Upadki spowodowane zakażeniem S. Gallinarum dochodzą nawet do kilkudziesięciu procent stada. Jeżeli dochodzi do stwierdzenia tych zakażeń w stadach rodzicielskich kur niosek, tracą one rangę stada wylęgowego, ponieważ bakteria przenoszona jest drogą pionową. S. Enteritidis i S. Typhimurium w stadach drobiu rozprzestrzeniają się jednocześnie dwiema drogami: pionową (ze stada rodzicielskiego na potomstwo), i poziomą (ze skażonego środowiska na drób). S. Enteritidis, niezależnie od drogi infekcji, zasiedla przewód pokarmowy i wydalana jest wraz z kałem. W organizmie wnika do komórek nabłonka jelitowego i do narządów miąższowych, takich jak śledziona i wątroba. Jej obecność wykrywano również w jądrach u kogutów oraz w jajnikach i jajowodach kur. S. Typhimurium i S. Enteritidis są szczególnie niebezpieczne dla młodych indyków, mogą bowiem powodować wysoką śmiertelność, dochodzącą w stadzie nawet do 80% ptaków. Problem ten nie dotyczy tylko hodowli krajowej, bowiem drobnoustroje te izolowano w pierwszych trzech dobach życia, również u piskląt pochodzących z importu. Z drugiej strony, równie niebezpieczny jest fakt izolacji tych bakterii od ptaków w ostatnim okresie odchowu, ponieważ mogą one stać się przyczyną endogennych (pierwotnych) zanieczyszczeń tuszek. Dodatkowo, oddziaływanie na ptaki czynników stresowych w obrocie przedubojowym (transport, załadunek, wyładunek), doprowadza do zmniejszenia odpornościowych błony śluzowej przewodu pokarmowego (GALT) i do przełamania bariery jelitowej, a w konsekwencji transferu pałeczek Sal- OID (263) 8/2013 monella do krwi i organów wewnętrznych ptaków. W zwykłych warunkach bakterie te byłyby zwalczone przez system obronny organizmu. Drugim powodem są zatrucia pokarmowe u ludzi, za które odpowiedzialny jest przede wszystkim szczep S. Enteriditis. Trzeba również pamiętać, że w korzystnych warunkach środowiskowych wiele innych serotypów również może wywoływać zatrucia. Cechą charakterystyczną tej bakterii jest również możliwość wielokrotnego zainfekowania osób, które zachorowały na salmonellozę, pod warunkiem jednak, iż każdorazowo zakażenie powodowane jest antygenowo innym szczepem. Wśród odzwierzęcych serotypów Salmonella w skażeniu żywności czołowe miejsce zajmują właśnie bakterie izolowane od ptaków. Szczególne miejsce w rozprzestrzenianiu się pałeczek Salmonella zajmują jaja. Z zainfekowanych jaj znoszonych przez kury ze stad reprodukcyjnych i zarodowych wykluwają się zakażone pisklęta. Za ich pośrednictwem zakażenie jest przenoszone na stada towarowe, które są źródłem żywności dla ludzi. Jaja i tuszki drobiowe są bowiem obecnie istotnym składnikiem diety człowieka w Europie i Ameryce. Dogodnym środowiskiem stanowiącym idealna pożywkę dla rozwoju salmonelli jest również gotowane mięso ptaków oraz śmietana i mleko. W produktach tych Salmonella namnaża się w postępie geometrycznym. Do zakażenia mięsa drobiowego pałeczkami Salmonella dochodzi również wskutek tzw. zanieczyszczeń krzyżowych. Sprzyja temu wiele operacji technologicznych stosowanych w ubojniach drobiu (np. patroszenie, oparzanie lub immersyjne schładzanie tuszek). Nie należy zapominać, ze nawet niewielka liczba pałeczek Salmonella obecna w tuszkach drobiowych sprzyja ich przenoszeniu do pomieszczeń kuchennych, gdzie może dojść do zakażenia innych produktów spożywczych, często już przygotowanych do bezpośredniego spoży36 cia. Jak wykazały badania, podłożem większości zatruć pokarmowych jest właśnie żywność przygotowana w gospodarstwach domowych. Metody zapobiegania salmonellozom w produkcji drobiarskiej Produkcja drobiarska zarówno w Polsce, jak i pozostałych krajach Unii Europejskiej prowadzona jest zgodnie z wymogami prawnymi, których celem jest uzyskanie wysokiej jakości produktów żywnościowych. W tym zakresie Unia Europejska opracowała i wdrożyła ogólny schemat działań podejmowanych w celu ograniczenia rozpowszechniania salmonelli w produkcji drobiarskiej, który składa się z czterech głównych obszarów działań (Rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie zwalczania salmonelli i innych określonych odzwierzęcych czynników chorobotwórczych przenoszonych przez żywność (Dz. Urz. UE L 325 z 12.12.2003, z późn. zm.): • określenie celu wspólnotowego - określenie i przyjęcie celów w odniesieniu do ograniczenia rozpowszechniania Salmonelli u drobiu: na poziomie produkcji pierwotnej oraz na innych etapach łańcucha pokarmowego, łącznie z paszą i żywnością; • programy kontrolne - określenie i zatwierdzenia programów kontroli ustanowionych przez Państwa Członkowskie i przedsiębiorstwa paszowe; • metody kontroli - określenie i przyjęcie szczególnych zasad dotyczących niektórych metod kontroli, stosowanych w zakresie ograniczania rozpowszechniania Salmonelli w stadzie drobiu (kur i indyków); • regulacja handlu - określenie i przyjęcie zasad dotyczących handlu wewnątrzwspólnotowego i przewozu drobiu i produktów drobiarskich z państw trzecich. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem kraje członkowskie Unii Europejskiej ustanawia- OID (263) 8/2013 ją krajowe programy zwalczania w odniesieniu do każdej choroby odzwierzęcej i odzwierzęcego czynnika chorobotwórczego wymienionych w załączniku I do tego rozporządzenia. Programy takie są ustanawiane corocznie. Restrykcyjne wymogi prawa żywnościowego spowodowały, iż stworzone zostały zasady mające na celu pomóc hodowcom zajmującym się utrzymaniem drobiu, przeznaczonego do spożycia przez ludzi w zapobieganiu wprowadzania, rozprzestrzeniania i utrzymywania się chorób oraz w ograniczaniu występowania skażeń, które mogłyby mieć wpływ na bezpieczeństwo mięsa drobiowego przeznaczonego do spożycia przez ludzi. Do głównych zaleceń w zapobieganiu zakażeniom stad pałeczkami Salmonella u drobiu możemy zaliczyć: • system chowu powinien opierać się na dewizie „cała ferma pełna - cała ferma pusta”; • ferma przewidziana dla stad reprodukcyjnych musi spełniać warunki organizacyjno-technologiczne odpowiednie dla tego typu produkcji drobiarskiej oraz dopełniać zasady izolacji i ochrony sanitarno-weterynaryjnej; • kurnik powinien być łatwy w oczyszczaniu i dezynfekcji; • zebrane jaja powinny być zdezynfekowane i przechowywane w magazynie jaj; • w budynku powinno wydzielić się pomieszczenie do dezynfekcji rąk, zmiany obuwia i odzieży na ochronną dla personelu i osób kontrolujących; • w żywieniu stad drobiu zabrania się stosowania pasz zawierających białko zwierzęce; • jeżeli pasze produkowane są na fermie każda partia komponentów używana do ich wytworzenia powinna być zbadana (tyczy się to głównie stad reprodukcyjnych); • pasze skarmiane w żywieniu stad reprodukcyjnych bez względu gdzie powstały powin38 ny zawierać atest „Pasza wolna od zanieczyszczeń pałeczkami Salmonella”; • zaleca się podawanie preparatów zawierających fizjologiczną mikroflorę jelitową: w pierwszych godzinach życia piskląt, po każdym leczeniu chemioterapeutykami, przy zmianie paszy, przy zmianie warunków środowiskowych, przed i po transporcie, przed i po szczepieniu, a także przy każdym stresie; • szczepieniom podlegają stada rodzicielskie, a dokumentacja dotycząca tych szczepień powinna być zachowana przez właściciela przez 3 lata i udostępniona do wglądu Inspekcji Weterynaryjnej. Oczywiście trzeba mieć świadomość, iż przestrzeganie tych zasad jest konieczne, jakkolwiek samo w sobie nie wystarczy do całkowitego wyeliminowania zakażeń we wszystkich sytuacjach, a w szczególności na tych fermach, gdzie zakażenia maja charakter nawracający. W przypadku, gdy stosowanie podstawowych wytycznych nie przynosi pożądanych rezultatów, niezbędna jest dogłębna analiza problemu i korekcja procedur kontrolnych. Nie należy również zapominać o prawidłowej lokalizacji ferm w terenie, izolacji obiektów drobiarskich za pomocą systemu śluz sanitarnych (ferma - sektor - budynek) w celu dezynfekcji pojazdów i ludzi wchodzących na teren fermy oraz szeroko rozumianej higienie bytowania ptaków. Sprowadza się ona, najogólniej mówiąc, do zasiedlania kurników pisklętami zdrowymi, jednodniowymi, wolnymi od Salmonelli (tzn. pochodzących z rejonów i ferm niezakażonych) oraz dokładnym oczyszczeniem i dezynfekcją pomieszczeń, w celu eliminacji drobnoustrojów chorobotwórczych, które mogły namnożyć się w czasie wcześniejszego odchowu ptaków. Natomiast w przypadku budynków otwartych dla drobiu, takich jak np. stodoły dla indyków lub kurników dla brojlerów mających zasłony, siatka powinna być za- OID (263) 8/2013 wsze w dobrym stanie i wszelkie uszkodzenia powinny być natychmiast naprawiane. Kolejnym aspektem w celu ograniczenia występowania Pałeczek Salmonella jest jakość mikrobiologiczna wody i pasz. Szczególną uwagę należy zwracać na zabezpieczenie surowców paszowych w czasie transportu, ponieważ stopień zanieczyszczenia pałeczkami Salmonella może nasilić się nawet dwukrotnie w trakcie ich transportu do wytwórni. W celu eliminacji zagrożenia zakażenia pasz pałeczkami Salmonella mogą być wykorzystywane zarówno zabiegi termiczne i fizyczne, jak i dodatki chemiczne. Z dodatków chemicznych dodawanych do pasz najbardziej skuteczne w zwalczaniu Salmonelli okazały się: kwas mrówkowy, kwas solny, azotowy, propionowy, siarkowy, fosforowy, alkohol mrówczany, izopropylowy oraz fosforan trójsodowy. W przeciwdziałaniu skażenia pasz bakteriami Salmonella znaczną rolę odgrywa prawidłowy proces technologiczny produkcji mieszanek paszowych, a przede wszystkim hydrotermiczna obróbka pasz. W temperaturze przewyższającej 83°C Salmonella unieszkodliwiana jest już w trakcie granulowania. Trzeba jednak pamiętać, że wilgotność pasz modyfikuje efektywność granulowania. W paszy dla drobiu zawierającej 15% wody badania wykazały tylko zmniejszenie ilości S. Enteritidis, natomiast przy wilgotności wynoszącej 5% zakażenia paszy wyeliminowano. Dlatego też, istotne znaczenie w produkcji pasz ma łączenie zabiegów chemicznych i termicznych. Bardzo skuteczną metodą wydaje się również być naświetlanie pasz promieniami gamma. Skuteczność tego promieniowania w eliminacji problemu bakterii Salmonella w paszach dowiodły, iż wystarczającą dawką tego promieniowania w celu całkowitej eliminacji bakterii Salmonella jest zakres od 15 do 35 kGy (kilogray). Również hodowcy poprzez zakwaszanie mie40 szanek paszowych i wody mogą ograniczyć rozwój bakterii Salmonellana fermach. Dodatek kwasów organicznych (kwas octowy, mlekowy) do wody obniża poziom bakterii Salmonella u ptaków w jelitach ślepych oraz wolu. Stosowane kwasy muszą mieć jednak odpowiednie stężenie, z tego względu powinny być one stosowane tylko i wyłącznie okresowo. Inną możliwością hamowania rozwoju bakterii patogennych jest stosowanie preparatów probiotycznych, obejmujących zwykle jedną, bądź kilka różnych kultur bakterii fermentacji mlekowej. Wiele tego typu produktów jest używanych w żywieniu drobiu. W ich skład wchodzi mieszanka beztlenowych bakterii otrzymanych z treści jelit ślepych, ścian jelit bądź z obu tych miejsc równocześnie, ptaków domowych i badanych na obecność ludzkich i ptasich patogenów. Zwiększeniu odporności na infekcje sprzyja dodatek preparatów prebiotycznych. Nie zawierają one żadnych mikroorganizmów, a jedynie substancje stymulujące. Standardowe prebiotyki, to: frukto- i mannanooligosacharydy. Ich korzystne oddziaływanie opiera się na stymulacji rozwoju bakterii probiotycznych: Bifidobacterium sp. i Lactobacillus sp., co prowadzi do zahamowania namnażania bakterii Salmonella. W kurniku mogą być zastosowane wielokierunkowo: podawane w wodzie do picia, w paszy bądź też rozpylone w powietrzu. Kolejnym kierunkiem działań podejmowanym w celu ograniczenia zakażeń bakteriami Salmonella jest stosowanie dodatków zwiększających odporność u ptaków. U kur zakażonych pałeczkami Salmonella stwierdza się zwiększony poziom przeciwciał (IgA, IgG, IgM). Dlatego też zastosowanie w żywieniu drobiu dodatków, które stymulują wzrost odporności, może przynieść pozytywne efekty w ograniczeniu tej bakterii. Badania dowiodły, iż odporność humoralną kurcząt można pozytywnie oddzia- OID (263) 8/2013 ływać wzbogacając ich dietę w selen. Bada się również możliwość wykorzystania w żywieniu drobiu roślin transgenicznych posiadających przeciwciała zwrócone przeciw bakteriom Salmonella, co jednak wydaje się kontrowersyjne. Dodatkami, które selektywnie niszczą patogeny jelitowe są dodatki oparte na związkach nitrowych i chloranach. Działanie chloranów polega na tym, że przedostają się do wnętrza komórek bakteryjnych, gdzie następnie przy udziale enzymu (reduktazy azotanowej), są redukowane do powodujących śmierć komórek chlorynów. Bakterie z rodziny Enterobacteriaceae, w tym Salmonella, posiadają właśnie ten enzym w komórkach, podczas gdy pożądane bakterie jelitowe nie. Dodatkowo, podanie kurczętom brojlerom przed aplikacją chloranów azotanu sodu może spowodować znaczne zahamowanie rozwoju bakterii patogennych S. Typhimurium. Jednakże, w świetle obecnego stanu wiedzy niezbędne są dalsze badania dotyczące efektywności i bezpieczeństwa stosowania wymienionych wyżej substancji. Pozytywny efekt w eliminacji Salmonelli wydaje się mieć dodatek aktywowanego węgla drzewnego do paszy, który jak ogólnie wiadomo absorbuje wiele patogenów jelitowych. Jak dowiedziono, zastosowanie w mieszankach dla kurcząt dodatku aktywnego węgla drzewnego, zawierającego płynny ocet drzewny, wpłynęło na zahamowanie rozwoju bakterii S. Enteritidis po dwuch tygodniach od aplikacji. Korzystny wpływ na ograniczenie rozwoju bakterii Salmonella w przewodzie pokarmowym mają także wszystkie czynniki ograniczające ryzyko wystąpienia problemu tzw. „mokrej ściółki”. Jako przykład, można podać m.in. unikanie zbyt dużej ilości soli w paszy, eliminację mikotoksyn z pasz, poprawę jakości tłuszczu, ograniczanie udziału takich zbóż jak pszenżyto i jęczmień, profilaktykę infekcji wywoływanych między innymi przez bakterie E. coli i C. jejuni. Nie bez znaczenia pozostają 42 też czynniki, takie jak: używanie złej jakości ściółki czy nieszczelności systemu pojenia, co powoduje jej zawilgocenie. Podniesienie odporności u ptaków na infekcję jest ostatnią barierą, która może uchronić drób od zakażenia Salmonellą. W praktyce oznacza to stosowanie szczepionek. Sprawdzoną i dobrą metodą jest również hodowla ptaków odporniejszych na zakażenia, a szczególnie na infekcje pałeczkami Salmonella. Szczepionki przeciw Salmonelli możemy podzielić na dwa zasadnicze rodzaje: żywe i martwe. Aby działanie szczepionki było efektywne, muszą być spełnione następujące warunki: • ptaki w stadzie powinny mieć sprawny układ odpornościowy, który prawidłowo zareaguje na szczepionkę, • szczepionka powinna być podana prawidłowo wszystkim ptakom w kurniku. Ważną kwestią w przypadku zastosowania żywych szczepionek przeciwko Salmonelli jest również fakt, iż szczep, który znajduje się w szczepionce, nie może przeżyć w organizmie ptaka, gdyż może zostać wykryty w testach laboratoryjnych. Szczepionki martwe są z kolei mniej odpowiednie do stosowania w przypadku kurcząt broilerów, ale odgrywają ważną rolę w ograniczaniu Salmonelli u kur niosek oraz w przypadku stad rodzicielskich. Idealna szczepionka przeciwko Salmonellozie drobiu powinna: • zapewnić ochronę przed wydalaniem zarazka z kałem; • nie wywoływać choroby u ptaków; • być trwale niechorobotwórcza dla człowieka; • chronić ptaki przed wieloma różnymi serotypami; • dawać możliwość odróżnienia jej od szczepów terenowych; • być łatwa w stosowaniu; • dawać możliwość jednoczesnego stosowa- OID (263) 8/2013 nia innych sposobów zwalczania. Bakterie Salmonella są w środowisku szeroko rozpowszechnione, a zapobieganie skażeniu stad drobiu to niezwykle ważny aspekt komercyjnej produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego. Z tego powodu cały czas opracowywane są procedury bezpieczeństwa biologicznego, które stosowane na fermach drobiu maksymalnie ograniczają potencjalne ryzyko zakażenia stada czynnikami wywołującymi choroby odzwierzęce, takimi jak Salmonella. Optymalny poziom skuteczności w eliminacji tej bakterii jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem, że wszyscy producenci żywności pochodzenia drobiowego stosować będą najlepsze praktyki zarządzania. dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska Wydział Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie 44