STRESZCZENIE Tematem tej pracy jest rodząca się podmiotowość

STRESZCZENIE Tematem tej pracy jest rodząca się podmiotowość

STRESZCZENIE
Tematem tej pracy jest rodząca się podmiotowość polityczna osób transpłciowych w
Polsce. Praca oparta jest na różnorodnym materiale źródłowym zgromadzonym podczas
badań etnograficznych, które rozpoczęły się od wywiadów biograficznych z osobami
związanymi ze środowiskiem osób transpłciowych oraz obserwacji uczestniczącej podczas
spotkań i imprez organizowanych w Warszawie przez to środowisko, a zakończyły się analizą
literatury seksuologicznej i prawniczej oraz analizą akt sądowych dotyczących spraw o
ustalenie płci. Analizowany materiał to narracje autobiograficzne osób transpłciowych
wytworzone w różnorodnych kontekstach społecznych i instytucjonalnych: autobiografii
pisanych w ramach diagnozy seksuologicznej, zeznania sądowe, wywiady w mediach i
osobiste rozmowy z badaczką, skupione w zasadniczej części na doświadczeniach
biograficznych.
Pierwsze dwa rozdziały przedstawiają teoretyczne i metodologiczne założenia
przeprowadzonych badań oraz dostarczają ram pojęciowych dla zawartego w kolejnych
trzech rozdziałach opisu zebranego materiału. Pierwszy rozdział dotyczy pojęcia płci i
transpłciowości i przedstawia aktualny stan debat dotyczących transpłciowych tożsamości i
aktywizmu. W drugim rozdziale zarysowana została perspektywa metodologiczna, która
pozwala na opis cyrkulacji transpłciowych narracji biograficznych w różnorodnych
kontekstach społecznych i instytucjonalnych.
Rozdział trzeci poświęcony został analizie historii produkcji wiedzy seksuologicznej
w Polsce przed 1989 rokiem – w kontekście oficjalnej ideologii socjalistycznego humanizmu,
tradycji polskiej inteligencji i nieobecności (i politycznej niemożliwości) społecznego
aktywizmu osób LGBT. Z tej perspektywy analizuję rozwój wiedzy seksuologicznej i
seksuologicznego aktywizmu, który wymazywał doświadczenia homoseksualne poprzez
legitymizowanie „transseksualizmu” i „zaburzeń tożsamości płciowej” jako uleczalnych i
wymagających społecznej i medycznej interwencji. W kontraście do rozwoju aktywizmu
LGBT w USA, w Polsce dążenie do zmian społecznych i poprawy sytuacji osób nie
wpisujących się w heteronormatywny porządek było zapośredniczone przez seksuologów i
seksuologię, czego skutkiem było wyciszanie i marginalizowanie innych obszarów
doświadczenia.
Rozdział czwarty dotyczy rozwoju argumentacji prawniczej, której skutkiem było
wprowadzenie w połowie lat 90. XX w. obowiązującej do tej pory procedury prawnej korekty
płci. Przed 1989 rokiem prawnicy i sędziowie przyjmowali dość liberalne rozwiązania
odnośnie możliwości, warunków i procedur takiej korekty, natomiast po 1989 roku przyjęto
inne formy argumentacji, które legły u podstaw nowej praktyki sądowej opartej o art. 189
Kodeksu Postępowania Cywilnego (powództwo o ustalenie) i zakładającej konieczność
pozwania własnych rodziców przez (pełnoletnią) osobę domagającą się prawnej korekty płci.
Analiza akt sądowych i literatury prawniczej pokazuje istotne różnice pomiędzy polską
argumentacją prawniczą a zachodnimi modelami postępowania, które w centrum procedury
stawiały
konieczność
dostosowania
transpłciowego
ciała
do
dominujących
norm
ucieleśnienia. W Polsce natomiast prawnicy koncentrowali się na ponownym wpisaniu
jednostki w sieć heteronormatywnych relacji społecznych, ciało traktując jako czynnik
drugorzędny. Efektem jest skomplikowana sądowa procedura, której celem jest ustanowienie
na nowo normatywnie upłciowionych relacji społecznych kosztem pozostawienia w sferze
milczenia nienormatywnie upłciowionych ciał.
Ostatni rozdział zawiera analizę narracji autobiograficznych osób transpłciowych
tworzony poza medycznym i sądowym kontekstem. Stanowią one jednocześnie lokalną
socjologię płci i narzędzie działań politycznych. Dostarczają informacji dotyczących wyzwań,
z jakimi muszą się zmierzyć osoby transpłciowe w Polsce, ich relacji ze społecznym i
instytucjonalnym otoczeniem. Narracje te są instrumentalizowane w ramach działań
społecznych i politycznych środowiska osób transpłciowych, mających na celu poprawę ich
społecznej sytuacji. Historie o urodzeniu w obcym ciele i historie o urodzeniu w złym
społeczeństwie są strategicznie używane w rozmaitych społecznych kontekstach i oprócz
narzędzia działań politycznych stanowią również narzędzie pozwalające wyobrazić sobie
społeczeństwo i stworzenie lokalnej socjologii płci. Są jednocześnie diagnozami społecznymi
i praktykowaniem utopijnego myślenia o lepszym, czyli bardziej przyjaznym osobom
transpłciowym, społeczeństwie.
SUMMARY
The topic of this dissertation is the emerging transgender political subjectivity in
Poland. It is based on heterogeneous source material collected in the course of research which
started with biographical interviews with persons active in the transgender community
supplemented by participant observation during meetings and parties organized in Warsaw
and ended with extensive archive and literature research on the origins of current sexological
and legal practices pertaining to sex reassignment and medical care of transgender patients in
Poland. The thesis is thus based on empirical research material consisting of transgender
biographies produced in different contexts: autobiographies written for the purpose of
sexological diagnosis, court testimonies, media interviews and personal conversations focused
in most part on biographic experiences conducted over the course of my research.
The first two chapters prepare the ground for the analysis of empirical material
gathered in the course of research. The first chapter presents the state of theoretical
discussions on transgender identities and activism, while in the second methodological
perspective is developed, which allows for analyzing the circulation of transgender life stories
among the institutional and non-institutional contexts.
The third chapter contains the analysis of the history of sexological knowledge
production in Poland before 1989 in the context of the official ideology of socialist
humanism, the traditions of Polish intelligentsia and the absence (and political impossibility)
of LGBT social activism. From this perspective I trace the development of sexological
knowledge and sexological activism that silenced homosexual experiences and favored
“transsexualism” or “gender dysphoria” as legitimate medical conditions that the society
needed to be educated about. I contrast the development of Polish sexology in regard to
transsexualism and the ways sexologists were involved in advocacy for their patients with the
development of sexology and LGBT activism in the USA, to illuminate different areas of
silence and obscurity they produced.
The fourth chapter aims at an analysis of theoretical discussions on the conditions of
possibility of legal sex reassignment in Polish legal literature, which have continued since the
1960s. Before 1989 lawyers and judges favored a relatively liberal approach which resulted in
sex reassignment being possible for people diagnosed as transsexual without any requirements
regarding prior medical procedures. After 1989 a new model was developed, which still did
not require sterilization or full surgical sex reassignment but introduced a trial form in which
adult individuals had to sue their parents for wrong sex assignment at birth. By analyzing
legal literature and case files I argue that legal reasoning in Poland was distinct from the
Western models which for a long time allowed for sex reassignment on the condition of
performing full sex reassignment surgery or at least sterilization of transsexual persons. Polish
model ignores the anatomical aspect of sex and focuses on reinstating properly gendered
social relations. It produces ‘improperly’ sexed persons but there exists a deliberate silence
about the anatomical uncertainties of properly heteronormative social relations.
The last chapter describes how transgender biographies in Poland are produced as both
a local sociology of gender and as instruments of political action. They provide information
on the challenges faced by transgender persons in their social environment, as well as in their
encounters with state institutions. They are instrumentalized to achieve the political goals
constantly negotiated within the transgender community. The story of being born into the
wrong body and the story of being born into the wrong society are being told with particular
political gains in sight. The wrong society narrative promises emancipation from the medical
categories, hierarchies and teleologies while the wrong body narrative does not hold such
promises. However, both kinds of narratives allow for imagining society as a source of both
violence and liberation and are devised as social diagnoses and as a utopian practice of
imagining a better society. If analyzed not as production of subjects but of audiences and
political discourses both have an emancipatory potential and tell different parts of the same
story.