Przepisy, rozporz¹dzenia i zalecenia polskie

Farm Standards
KWESTIE TECHNICZNE
Komponent nr : 1
Działanie nr: 3
Data: 10.12.2002
Autor / osoba odpowiedzialna: Andrzej Myczko
Tytuł: Stan i kierunki chowu trzody chlewnej z podziałem na grupy technologiczne,
stosowane technologie utrzymania i struktury obszarowej gospodarstw. Analiza przepisów
prawnych polskich i unii europejskiej dotyczących utrzymania świń z uwzględnieniem
wymagań dotyczących ochrony środowiska oraz budowy i eksploatacji chlewni.
Instytucje realizujące: Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa
– Polska i Duńskie Centrum Doradztwa Rolniczego – Dania
Spis treści
1.
Wprowadzemie
1.1
Pogłowie świń w Polsce
1.2
Wielkość i stan gospodarstw rolnych
1.3
Kierunki użytkowania świń i struktura rasowa
1.4
Organizacja hodowli świń i doradztwa
2
Technologie utrzymania trzody chlewnej
2.1
Systemy bezściołowe
2.2
Systemy ściołowe
3
Podstawowe uwarunkowania formalno – prawne
3.1
Polskie wymagania ogólne
3.2
Wymagania szczegółowe nie mające rangi Ustawy ani
Rozporządzenia dotychczas obowiązujące w Polsce wytyczne
technologiczne regulujące warunki utrzymania zwierząt
Propozycje zmian i uzupełnień polskich regulacji prawnych
4.
Publikacja sfinansowana ze środków pomocowych Unii
Europejskiej. Publikacja ta odzwierciedla poglądy instytucji
realizujących projekt i nie musi być tożsama z oficjalnym
stanowiskiem UE.
Strona 1 z 17
STAN, KIERUNKI I PERSPEKTYWY CHOWU TRZODY CHLEWNEJ
W POLSCE – WYMAGANIA FORMALNO-PRAWNE
1. WPROWADZENIE
W 2000 r. liczba świń w Polsce wynosiła 16,9 mln sztuk. Chów świń jest w wielu polskich
gospodarstwach podstawowym kierunkiem produkcji i stanowi główne źródło utrzymania ich
właścicieli. Ponieważ niestosowanie się naszych rolników do wymagań i standardów
prawnych, które obowiązują w krajach należących do Unii Europejskiej mogłoby osłabić
pozycję konkurencyjną produkowanej w tych gospodarstwach wieprzowiny, konieczne jest
szybkie dostosowanie istniejących w Polsce przepisów prawnych dotyczących tego kierunku
produkcji do wymagań określonych w unijnych Dyrektywach i Decyzjach.
Wyposażenie polskich gospodarstw i ferm prowadzących produkcję towarową (na rynek)
mięsa wieprzowego nie odbiega w praktyce od poziomu podobnych obiektów w krajach UE.
Istotne różnice dotyczą głównie skali produkcji oraz wyposażenia w urządzenia do
przechowywania gnojowicy i obornika. Poziom techniczny stosowanego i dostępnego w
obrocie handlowym wyposażenia jest podobny, ponieważ pochodzi od tych samych
producentów.
Większe różnice w stosowanym wyposażeniu oraz technikach chowu występują w
gospodarstwach utrzymujących świnie na własne potrzeby (tzw. samozaopatrzenie).W
Polsce odsetek gospodarstw utrzymujących zwierzęta w tym celu jest znacznie większy niż
w krajach należących do UE.
Niniejsze opracowanie przedstawia stan polskiego pogłowia świń, krótkie omówienie
sposobów, kierunków chowu i podstawowych rozwiązań technologicznych oraz omówienie
podstawowych, polskich unormowań formalno prawnych. Głównym celem opracowania jest
zaproponowanie takich zmian w polskich uregulowaniach prawnych, które zapewnią
zgodność z przepisami obowiązującymi w prawodawstwie UE.
Strona 2 z 17
1.1 POGŁOWIE ŚWIŃ W POLSCE
W 2000 roku liczba świń w Polsce wynosiła 16,9 mln sztuk. Szczegółowe dane statystyczne
zawiera tabela 1.
Tabela 1.Trzoda chlewna w 2000 r. – stan na końcu II półrocza (w tys. sztuk). Źródło GUS
Rocznik statystyczny 2001
Sektor prywatny
Wyszczególnienie Ogółem
Razem
Sektor publiczny
W tym
Razem
gospodarstwa spółdzielnie
w tym
indywidualne
produkcji
gospodarstwa
rolniczej
państwowe
W tysiącach sztuk
Trzoda chlewna
16991,5
16719,2
15378,8
567,1
272,3
260,9
Prosięta o masie
5412,5
5323,8
4884,5
190,6
88,7
84,4
4177,5
4101,1
3754,3
142,3
76,4
73,5
5812,0
5736,2
5333,1
169,3
75,8
72,4
O masie od 50 kg 2992,3
2950,8
2695,6
104,4
41,5
39,4
2336,5
2193,4
62,9
33,3
32,2
448,9
444,1
2,0
1,0
0,8
1558,1
1406,9
64,9
31,4
30,2
42,3
38,2
1,8
2,7
2,7
do 20 kg
Warchlaki o
masie od 20 kg
do 50 kg
Trzoda chlewna
na ubój o masie
50 kg i więcej
do 80 kg
O masie od 80 kg 2369,8
do 110 kg
O masie 110 kg i
449,9
więcej
Trzoda
chlewna 1589,5
na chów o masie
50 kg i więcej
Knury
i
knurki 45,0
hodowlane
Lochy
1544,5
1515,8
1368,7
63,1
28,7
27,5
Lochy prośne
996,8
977,9
885,6
40,4
18,9
18,2
Lochy
547,7
537,9
483,1
22,7
9,8
9,3
Strona 3 z 17
Liczbę świń w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych z podziałem na sektor prywatny i
publiczny w okresie od 1990 do 2000 r. przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Trzoda chlewna w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych Źródło GUS Rocznik
statystyczny 2001
Wyszczególnienie 1990
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Trzoda chlewna
Ogółem (szt.)
104
110
97
98
104
101
93
Sektor prywatny
100
117
102
103
109
106
99
98
116
102
103
110
107
100
137
167
155
161
172
166
158
120
47
44
42
40
34
20
w tym:
Gospodarstwa
indywidualne
Spółdzielnie
produkcji rolniczej
Sektor publiczny
Szacuje się, że w Polsce istnieje potencjał pomieszczeń wystarczający na roczną produkcję
ponad 20 mln sztuk świń.
Ogólna liczba chlewni w gospodarstwach prywatnych w Polsce wynosi 454432, w których
znajduje się łącznie 4944905 stanowisk. Szczegółowe dane dotyczące tego sektora
produkcji świń zawiera tabela 4.
Strona 4 z 17
Tabela 3. Stan chlewni w gospodarstwach prywatnych Źródło GUS Rocznik statystyczny
2001
Według liczby trzody chlewnej w gospodarstwie – szt.
Ogółem
2
3–5
6 – 10
11 – 20
21 – 50
51 – 100
101
i więcej
a. 454,432
114.553
96.864
77.579
86.084
53.108
#1.400
b.4.944.905
188.307
372.615
604.694
# 330.000
15.686
10.561
#700
#700
1.179.04
1.379.22
594.274
626.747
6
2
#70.000
#260.000
c. 4.2
19,1
9,2
5,6
3,7
2,6
2,2
1,7
%
3,8
7,5
12,2
23,9
27,9
12,0
12,7
stanowisk
# - w tym chlewni i stanowisk bezściołowych
a. – liczba chlewni w kraju
b. – liczba stanowisk
c. – powierzchnia m2/SF (sztuk fizycznych)
W Polsce podstawowym systemem utrzymania jest system ściółkowy. W większości są to
chlewnie na płytkiej ściółce, w dalszej kolejności na głębokiej ściółce i na posadzkach o
dużym stopniu nachylenia.
1.2. WIELKOŚĆ I STAN GOSPODARSTW ROLNYCH
W tabeli 4 zawarto dane dotyczące liczby gospodarstw z podziałem na grupy obszarowe od
1 do ponad 50 ha w kresie od 1996 do 2000 r. Największą grupę stanowią gospodarstwa do
5 ha, które stanowią 56,4% wszystkich gospodarstw, następnie gospodarstwa o powierzchni
od 5 do 10 ha 23,8%. Łącznie gospodarstwa od 1 do 10 ha stanowią przeważającą część
gospodarstw, tj. 80,2%.
Strona 5 z 17
Tabela 4. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych użytków rolnych. Źródło GUS
Rocznik statystyczny 2001
Ilość powierzchni użytków rolnych
Lata
Ogółem
1-2
2-5
5-10
10-15
15-20
20-30
30-50
50 i
powyżej
Ogółem liczba gospodarstw rolnych
1996 2.046.806 462.380 574.710 507.221 217.387 89.552 55.890 19.815
12.674
1997 2.0136.71 439.526
503.392 206.369 83.856 54.625 21.031
13.515
1998 1.994.290 449.644 675.785 491.453 203.029 84.259 56.436 20.476
13.208
2000 1.885.704 448.419 613.948 447.991 185.842 84.014 62.401 27.252
15.837
691.357
W odsetkach
1996
100,0
22,6
32,7
25,1
10,6
4,4
2,7
1,0
0,6
1997
100,0
21,8
34,3
25,00
10,3
4,2
2,7
1,0
0,7
1998
100,0
22,5
33,9
24,7
10,2
4,2
2,8
1,0
0,7
2000
100,0
23,8
32,6
23,8
9,8
4,5
3,3
1,4
0,8
Tabela 5 przedstawia stan gospodarstw indywidualnych od 1990 do 2000 r. W ciągu
ostatnich 10 lat obszar gospodarstwa powiększył się o około 0,9 ha i wynosi obecnie średnio
8 ha, w tym użytków rolnych 7,2 ha.
Tabela 5. Indywidualne gospodarstwa rolne według grup obszarowych. Źródło GUS Rocznik
statystyczny 2001
Wyszczególnienie
1990
1995
1998
2000
w tysiącach
2138
2048
1989
1881
w odsetkach
100,0
100,0
100,0
100,0
1,01 – 1,99 ha
17,7
20,9
22,6
23,8
2,00 – 4,99
35,1
33,7
34,0
32,6
5,00 – 6,99
14,9
13,4
12,4
Gospodarstwa:
o powierzchni
użytków rolnych:
Strona 6 z 17
7,00 – 9,99
14,9
13,3
12,3
23,8*
10,0 – 14,99
11,3
10,7
10,2
9,9
15,00 ha i więcej
6,1
8,0
8,5
9,9
ogólna 7,1
7,6
7,7
8,0
6,7
6,9
7,2
Przeciętna
powierzchnia
gospodarstwa w ha
w tym użytki rolne
6,3
* 5-9.99 hectares – 23.8
1.3. KIERUNKI UŻYTKOWANIA ŚWIŃ I STRUKTURA RASOWA
W Polsce, jak i w Europie największą rolę odgrywają świnie należące do typu
mięsnego, charakteryzujące się przede wszystkim szybkimi przyrostami, ekonomicznym
wykorzystaniem paszy na przyrost masy ciała i wysoką mięsnością. Większość tuczników w
Polsce utrzymywanych jest do masy ciała średnio 105 kg.
Aktualnie w Polsce prowadzi się hodowlę 9 ras oraz jednej linii syntetycznej (990). Pięć z
nich to rasy polskie, pozostałe to zagraniczne. Największą rolę gospodarczą odgrywają dwie
polskie rasy, tj. wielka biała polska i polska biała zwisłoucha, które razem stanowią 91%
krajowego pogłowia zarodowej trzody chlewnej.
Tabela.6. Liczba loch objętych oceną użytkowości w poszczególnych rasach (stan na
31.12.1997 r.) – wg CSHZ
Źródło: Marian Różycki 1998. Ferma Świń Postęp w Hodowli i Produkcji Trzody Chlewnej,
Sielinko k/Poznania.
Rasa
Liczba loch
Wielka biała polska
10 574
Polska biała zwisłoucha
14 809
Belgijska zwisłoucha
71
Złotnicka biała
33
Puławska
187
Złotnicka pstra
38
Hampshire
815
Duroc
993
Pietrain
1 214
Linia 990
762
Razem:
29 496
Strona 7 z 17
1.4. ORGANIZACJA HODOWLI ŚWIŃ I DORADZTWA
Organizacją hodowli zajmuje się Polska Federacja Związków Hodowców Świń
Zarodowych, powstała 10.12.1999 r., mająca swą siedzibę w Poznaniu i Krajowe Centrum
Hodowli Zwierząt w Warszawie, które przejęło zadania po zlikwidowanej Centralnej Stacji
Hodowli Zwierząt. Polska Federacja składa się z następujących związków:
1) Okręgowy Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Białymstoku,
2) Pomorsko-Kujawski Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Bydgoszczy,
3) Związek Zarodowej Trzody Chlewnej w Gdańsku,
4) Okręgowy Związek Hodowców Zarodowej Trzody Chlewnej w Koszalinie,
5) Małopolskie Towarzystwo Hodowców Trzody Chlewnej w Krakowie,
6) Warmińsko – Mazursko - Mazowiecki Związek Hodowców Zarodowej Trzody
Chlewnej w Olsztynie,
7) Opolski Związek Hodowców Świń,
8) Wielkopolski Związek Trzody Chlewnej w Poznaniu,
9) Regionalny Związek Hodowców Świń w Rzeszowie,
10) Zachodniopomorski Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Szczecinie i
11) Lubuski Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Zielonej Górze.
Hodowcy zrzeszeni w wymienionych organizacjach, tworzących Polską Federację, posiadają
aktualnie pod kontrolą 23100 loch, co stanowi 74% pogłowia loch wpisanych do ksiąg
zarodowych. Dzięki temu powstała baza danych o zwierzętach dla prowadzenia oceny loch
oraz prowadzenia ksiąg zarodowych.
Doradztwem w Polsce zajmuje się Krajowe Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie z
siedzibą w Brwinowie k/Warszawy, które działa poprzez 7 Oddziałów Wojewódzkich oraz
Wojewódzkie i Regionalne Ośrodki Doradztwa Rolniczego. Niezależnie doradztwem dla
rolników zajmuje się na terenie województwa wielkopolskiego Wielkopolskie Katolickie
Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych, działające głównie przy średnich szkołach
rolniczych.
2. TECHNOLOGIE UTRZYMANIA TRZODY CHLEWNEJ
Wybór technologii w produkcji trzody chlewnej uwarunkowany jest potrzebami bytowymi
zwierząt, konstrukcja budynku inwentarskiego, mechanizacją prac, skalą produkcji,
posiadanym areałem ziemi, i jakością gleb. Stosuje się następujące systemy utrzymania
świń.
Strona 8 z 17
2.1. SYSTEMY BEZŚCIOŁOWE
Systemy bezściołowe stosuje się przede wszystkim w gospodarstwach,
posiadających ziemię, nadającą się do nawożenia gnojowicą. Nie mogą więc to być gleby
lekkie, przepuszczalne, gdyż groziłoby to zanieczyszczeniem ziemi i wód gruntowych, a
same zastosowanie gnojowicy jako wartościowego, organicznego nawozu dawałoby niskie
efekty. System bezściołowy stosuje się też tam, gdzie nie ma wystarczającej ilości słomy do
zastosowania systemów ściołowych. Istotne też jest posiadanie odpowiedniego sprzętu i
urządzeń do usuwania odchodów zwierzęcych i ich utylizacji. Zaletą systemów
gnojowicowych są niskie nakłady na pracę przy usuwaniu odchodów. Systemy te najczęściej
są więc stosowane na fermach wielkotowarowych.
2.2. SYSTEMY ŚCIOŁOWE
Ściołowe systemy utrzymania świń stosowane są najczęściej w gospodarstwach
położonych na ziemiach lekkich, na których można, a nawet trzeba stosować obornik, który
przesiąkując do gleby zatruwałby wody gruntowe związkami azotu i fosforu. W przypadku
stosowania ściółki istnieją zróżnicowane technologie, wybór których daje możliwość
uzyskiwania dowolnej masy obornika oraz różnej jego jakości. W systemie ściołowym
utrzymania zwierząt ścieleniu podlegają w zasadzie wszystkie stanowiska. Z reguły w chowie
trzody chlewnej przyjmuje się 0,1 – 1,0 kg słomy/stanowisko/dzień w zależności od
stosowanych technologii utrzymania.
Najczęściej przyjmuje się do obliczeń zapotrzebowanie dobowe ściółki (słomy):
-
dla warchlaków – 0,15 kg/sztukę;
-
dla tucznika – 0,3 – 0,5 kg/sztukę;
-
dla lochy prośnej, remontowej i knura – 1,0 kg/sztukę.
Systemy ściołowe można podzielić na:
1) tzw. płytką ściółkę,
2) głęboką ściółkę;
3) chów na posadzkach o dużym, tj. 8-10o, stopniu nachylenia, tzw. posadzkach
samooczyszczających się. W tych technologiach konieczna jest płyta obornikowa.
2.2.1. System płytkiej ściółki
Najczęściej jeszcze występujący w Polsce. Głównie stosowany jest w porodówkach i przy
odchowie warchlaków. Jest systemem najbardziej pracochłonnym. Na bieżąco usuwa się z
kojców obornik i ścieli się w nich świeżą słomą, tak żeby nie doprowadzać do mokrej i
Strona 9 z 17
brudnej ściółki na całej powierzchni posadzek. W trakcie tych czynności występuje
niekorzystne działanie ruchu powietrza oraz nerwowość u świń.
2.2.2. System na głębokiej ściółce
System coraz częściej stosowany, zwłaszcza do tuczu, a także do utrzymywania loch
luźnych i prośnych w kojcach zbiorowych. Jako budynki wykorzystuje się obiekty nie tylko
inwentarskie, ale adaptuje się np. stodoły, szopy, garaże, itp. Kojec składa się z dwóch
części, tj. ze strefy głębokiej ściółki, którą stanowi niecka o głębokości 0,8 – 1,0 m i z
podwyższonego podestu żywieniowego, do którego prowadzą schodki.
Używa się ścioły wchłaniające mocz i wodę technologiczną. Można stosować słomę, trociny
lub torf, jak również mieszaninę tych ściołów. Ze względu na chłonność wilgoci najlepiej
nadaje się słoma żytnia, dająca większe możliwości na samodzielność zwierząt w
samoobsłudze. Szybciej również fermentuje i osiada. Nie powinno używać się słomy
jęczmiennej i owsianej, gdyż zwiększa to emisję amoniaku. Trociny mogą być wyłącznie z
drewna drzew iglastych (liściaste zawierają garbniki powodujące uszkodzenia skóry).
Temperatura na powierzchni ściółki powinna kształtować się w granicach 16-24oC, a w głębi,
w zależności od wysokości podłoża (sięgającego nawet 1 m), od 30 do 45, a nawet 50oC.
Świnie, jeśli tylko mają takie możliwości, same regulują sobie dostęp do ciepła, rozgrzebując
ściółkę, czy nawet zasypując i chowając się w niej na okres chłodniejszej aury.
2.2.3. System na posadzkach o dużym kącie nachylenia
System ten, zwany też utrzymywaniem na posadzkach samooczyszczających się, zapewnia
komfort utrzymania zwierząt bez potrzeby bieżącego, ręcznego czy mechanicznego,
usuwania nieczystości z kojca. Usuwanie obornika, wymuszone prostokątnym kształtem
kojca i spadkiem podłogi, odbywa się samoczynnie, to jest przez ruch zwierząt i
przedeptywanie nieczystości, wzdłuż dłuższego boku kojca w kierunku kanału gnojowego
przyległego do węższego i położonego niżej boku kojca. Posadzki mają 8-10-% nachylenie w
kierunku kanału gnojowego. Kształt kojca musi prostokątny i ułożony krótszym bokiem
wzdłuż kanału gnojowego. Dla loch można przeznaczyć w przedniej części kojca na odcinku
do 2 m mniejsze nachylenie posadzki, tj. 3-5%. Dla tuczników w kojcach dłuższych niż 3,5 m
można zastosować w części końcowej, tj. przylegającej do kanału gnojowego, w odstępie 1
m, 10-centymetrowy uskok przeciwko cofaniu się zabrudzonych ściołów i dla lepszego
zsuwania się obornika do kanału.
Strona 10 z 17
3. PODSTAWOWE UWARUNKOWANIA FORMALNO-PRAWNE
•
Ochrona zwierząt
W polskim prawodawstwie wiele regulacji spełnia obowiązujące normy i dyrektywy Unii
Europejskiej odnośnie chowu i hodowli świń, szczególnie w zakresie jakości, zoohigieny,
ochrony środowiska oraz ochrony zwierząt. W polskich przepisach dotyczących ochrony
zwierząt problemy poruszone w Decyzji Rady z 19 czerwca 1978 78/923/EEC dotyczącej
Konwencji o ochronie zwierząt utrzymywanych w celach hodowlanych reguluje ustawa z dnia
01.08.1997 r. O ochronie zwierząt (Dz. U. 1997, nr 111, poz. 724). Treść w/w Ustawy
wyczerpuje postanowienia Decyzji Rady. W polskim prawodawstwie wprowadzenie
dotychczas nie stosowanych technologii w chowie zwierząt wymaga uzyskania zezwolenia
Wojewody stwierdzającego, że spełnia ona wymogi określone ustawą. Taki zapis nie
narusza postanowień Dyrektywy Rady z 20 lipca 1998 r 78/923/EEC. Podobne wymagania
obowiązują w innych krajach europejskich. Zabezpiecza to wprowadzenie zbyt pochopnie
technologii mogących naruszyć postanowienia Dyrektywy, oraz technologii, w których
stosuje się nie przebadane i nie zalecane jeszcze techniki wytwarzania (np. modyfikacje
genetyczne itp.). Takie rozwiązanie naszym zdaniem zabezpiecza transfer do praktyki
Najlepszych Dostępnych Technologii.(BAT).
•
Szczegółowe warunki chowu
W polskim prawodawstwie brak rozporządzenia o szczegółowych warunkach chowu
poszczególnych gatunków zwierząt. Należy, więc uzupełnić polskie uregulowania prawne o
wyżej wymienione rozporządzenie zgodnie z odpowiednim zapisem w Dz.U. 135 z 28
sierpnia 2002 r. art. 12 ust.7. i zapisem w Ustawie o zmianie ustawy z 6 czerwca 2002.(Dz.U.
nr. 135 z 28.08.2002).
•
Inspekcja gospodarstw
Za polski odpowiednik Decyzji Komisji nr 2000/50/EK z dnia 17 lipca 1999 dotyczącej
minimalnych wymagań inspekcji gospodarstw rolnych, w których zwierzęta utrzymywane są
w celach hodowlanych można uznać niektóre przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 1997r. o
zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji
Weterynaryjnej (Dz. U. 1997, nr , poz.) oraz art. Zapisany w Ustawie z 6 czerwca 2002 r. o
zmianie ustawy o ochronie zwierząt (Dz.U.135 z 28 sierpnia 2002 r.).
Decyzja Komisji nr 2000/50/EC z dnia 17 lipca 1999 r. Dotycząca minimalnych wymagań
inspekcji gospodarstw rolnych, w których utrzymuje się zwierzęta w celach hodowlanych
posiada swój odpowiednik w Ustawie 1141 z dnia 6 czerwca 2002 r. O zmianie ustawy o
ochronie zwierząt.(Dz.U. nr.135 z 28.08.2002 r.). Łącznie z przepisami Ustawy z dnia 24
kwietnia 1997 r. O zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i
mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. nr.60 poz. 369, 1997 r.) dokumenty te
Strona 11 z 17
wyczerpują najważniejsze postanowienia Decyzji. Konieczne jednak będzie
zharmonizowanie formatu, treści i częstotliwości przedkładania przez Polskę sprawozdań z
inspekcji, przy czym dla oceny zapewnienia przestrzegania Decyzji Komisji 98/58/EC ważne
jest zbieranie danych dotyczących zarówno ilości jak i jakości inspekcji. Może to polegać na
opracowaniu aneksu według wzorca załączonego do Postanowienia Komisji z dnia 17
grudnia 1999 [dokument nr C (1999) 4534].
•
Ochrona środowiska
Technologia produkcji zwierzęcej coraz częściej przewiduje kumulowanie ciepła z procesów
zachodzących w nawozie w ściółkowych zwierzęcych, ciepła z tzw. odchodów
energetycznych. W przypadku magazynowania ciepła w wodach gruntowych (studnie)
powstaje problem cyklicznego podgrzewania i odchładzania wód gruntowych położonych w
niższych warstwach geologicznych.
W takim przypadku konieczna jest każdorazowe wykonanie operatu ochrony środowiska.
Na podstawie doświadczeń krajów już stosujących tę technologię proponuje się, aby
stosować takie rozwiązania, które w bilansowaniu okresów pięcioletnich nie powodują
obniżenia, ani podwyższanie temperatury warstw geologicznych (zerowy bilans cieplny w
okresach pięcioletnich). W Holandii, na przykład, obowiązuje zasada, że odpowiedni operat
ochrony środowiska uzyskuje firma dostarczająca urządzenia wyłącznie do pierwszej
montowanej instalacji. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie
określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
szczególnych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia
raportu o oddziaływaniu na środowisko nie przewiduje żadnej procedury w tym zakresie
(Dz.U. 179 poz.1490 z 29 października 2002). Można uznać, że w sposób wystarczający
dokument ten spełnia wymagania Dyrektywy Rady nr.96/61/EC z dnia 24 września 1996 w
sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń. Rozporządzenie to zawiera
jednak błąd w Załączniku przedstawiającym Współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt na
tak zwane Duże Jednostki Przeliczeniowe Inwentarza (DJP).W pozycji tuczniki powinno być
0,14 a nie 0,25. Do tego rozporządzenia należy załączyć tabelę, która stanowi załącznik nr 7
do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 maja 2002 r. w sprawie szczegółowego
zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii
Europejskiej. W tym dokumencie współczynniki DJP zostały podane prawidłowo. W
rozporządzeniu tym zawyżono jednak wymaganą pojemność zbiorników na gnojówkę i wodę
gnojową przewidywanych przy płytach obornikowych. Rzeczywiste wymagania w tym
zakresie wynoszą bowiem 1,5 m3, a nie 3,0 m3 jak podano w Załączniku nr 8 do tego
Rozporządzenia.
•
Transport
Strona 12 z 17
Istotnym dokumentem w uregulowaniach prawnych UE jest Dyrektywa Rady nr 95/29/EC z
dnia 29 czerwca 1995 r. zmieniająca dyrektywę 91/628/EC z 19 grudnia 1991 r. O ochronie
zwierząt podczas transportu. Polskie Rozporządzenia o transporcie zwierząt ( Dz.U. nr 86
poz. 552/1998, Dz.U. nr. 39 poz. 394/1999 oraz Dz. Nr. 22 poz. 253/2001 w pełni wyczerpują
wymagania wyżej wymienionej Dyrektywy.
4. Poniższy materiał przedstawia nie mające rangi Ustawy ani Rozporządzenia,
dotychczas obowiązujące w Polsce wytyczne technologiczne regulujące warunki
utrzymania zwierząt.
Jak już powyżej uzgodniono w Polsce obecnie jedynym uregulowaniem prawnym o
randze rozporządzenia, które określa szczegółowe wymagania dotyczące pomieszczeń i
urządzeń dla świń jest opublikowane w Dz.U. nr 102 z 9 lipca 2002 r. Rozporządzenie Rady
Ministrów z 14.05.2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz
sposobów realizacji zadań ARiMR w zakresie gospodarowania środkami z funduszy UE.
Wymagania określone w tym dokumencie nie stanowią jednak podstawy prawnej dla
wszystkich gospodarstw zajmujących się produkcją mięsa wieprzowego w Polsce.
Dotychczas obowiązywały u nas tzw. „Zalecenia i wytyczne technologiczne” opracowane
przez różne instytucje, między innymi BISPROL, IBMER i Instytut Zootechniki.
Poniżej podano podstawowe warunki utrzymania zwierząt i higieny produkcji oraz
zagospodarowania odchodów zwierzęcych w gospodarstwach rolnych. Są one jednakowe w
wymienionych Zaleceniach, Wytycznych oraz cytowanym Rozporządzeniu.
3.1. POLSKIE WYMAGANIA OGÓLNE
W pomieszczeniach dla świń należy zapewnić:
a) utrzymanie właściwej temperatury (szczegółowe wymagania podano w tabeli 7),
b) oświetlenie światłem dziennym lub sztucznym, przystosowane do gatunku i kategorii
zwierząt ( tabela 8),
c) wymaganą wymianę powietrza ( tabela 9),
d) zabezpieczenie przed wpływami atmosferycznymi oraz wilgocią z podłoża, a także
przed zalegającymi odchodami zwierzęcymi,
e) odprowadzenie ścieków ze stanowisk dla zwierząt do odpowiednich szczelnych
zbiorników,
f)
wyposażenie w instalacje i urządzenia dostosowane do przeznaczenia pomieszczeń,
g) odpowiednie warunki do pracy obsługi.
Budynek produkcyjny powinien spełniać również wymagania ewakuacyjne, które są
następujące:
Strona 13 z 17
a) odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie
powinna przekraczać przy ściółkowym utrzymaniu świń – 50 m, a przy bezściółkowym
– 75 m,
b) przy bezściółkowym utrzymaniu świń, jeśli ich liczba nie przekracza 15 sztuk, należy
stosować co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne,
c) w budynku przeznaczonym dla większej liczby świń niż 15 sztuk należy stosować co
najmniej dwa wyjścia, a z pomieszczeń podzielonych na sektory – co najmniej jedno
wyjście ewakuacyjne w każdym sektorze,
d) wrota i drzwi chlewni powinny zawsze otwierać się na zewnątrz budynku.
Woda przeznaczona dla ludzi i zwierząt oraz do celów technologicznych musi być należytej
jakości i odpowiadać warunkom podanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4
września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na
potrzeby gospodarcze. (Dz.U. nr 82, poz. 937).
Gospodarstwo utrzymujące świnie musi posiadać urządzenia do składowania odchodów
zwierzęcych o pojemności odpowiadającej półrocznej ich produkcji (łącznie od wszystkich
utrzymywanych w gospodarstwie zwierząt).Jednakże w obowiązującej w Polsce Ustawie o
Nawozach i Nawożeniu określono, że obowiązkowa pojemność zbiorników na odchody
płynne w gospodarstwie powinna zapewnić ich składowanie przez okres 4 miesięcy. Ustawa
precyzuje, że wymóg ten będzie obowiązkowy od roku 2008.
W przypadku utrzymywania świń na ściółce głębokiej potrzeba budowy płyt obornikowych
i zbiorników na gnojówkę jest uzależniona od rodzaju i ilości używanej ściółki oraz okresu
przechowywania obornika pod zwierzętami.
Szczegółowe dane dotyczące nawozu naturalnego, a mianowicie: wielkości gnojowni,
zbiorników na gnojówkę i gnojowicę oraz in. zostały przedstawione w rozdziale dotyczącym
komponentu 8.
3.2 WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE NIE MAJĄCE RANGI USTAWY ANI
ROZPORZĄDZENIA DOTYCHCZAS OBOWIĄZUJĄCE W POLSCE
WYTYCZNE TECHNOLOGICZNE REGULUJĄCE WARUNKI UTRZYMANIA
ZWIERZĄT
Pomieszczenia dla świń i ich wyposażenie muszą być wykonane z materiałów
nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt i nadawać się do czyszczenia i dezynfekcji. Podłoga
w pomieszczeniach dla zwierząt powinna być gładka i nieśliska oraz stanowić twardą, równą
i stabilną powierzchnię.
Strona 14 z 17
Zwierzęta muszą mieć zapewniony stały dostęp do wody.
Dla zapewnienia odpowiednich warunków bytowych zwierzętom, określa się następujące
minimalne wymiary stanowisk i wskaźniki wielkości powierzchni w budynkach:
- Wielkość kojca dla świń utrzymywanych pojedynczo powinna wynosić co najmniej:
a) dla knura - 6,00 m2,
b) dla loch - wymiar kojca 2,0 m x 0,6 m - 1,20 m2,
c) dla loch w okresie odchowu prosiąt - 3,50 m2,
d) dla knurów i loszek hodowlanych o masie ciała 30-110 kg - 2,70 m2.
-. Powierzchnia kojca dla świń utrzymywanych grupowo powinna wynosić w przeliczeniu na
jedno zwierzę co najmniej:
a) dla loch - 1,60 m2,
b) dla prosiąt odsadzonych i warchlaków:
0,15 m2,
-
o masie ciała do 10 kg
-
o masie ciała 10-20 kg - 0,20 m2,
-
o masie ciała 20-30 kg - 0,30 m2,
c) dla knurków i loszek hodowlanych o masie ciała 30-110 kg - 1,40 m2,
d) dla tuczników:
-
o masie ciała 30-50 kg - 0,40 m2,
-
o masie ciała 50-85 kg - 0,55 m2,
-
o masie ciała 85-110 kg - 0,65 m2,
-
o masie ciała ponad 110 kg - 1,00 m2.
W przypadku utrzymywania świń w systemie otwartym powierzchnia przypadająca na 1
sztukę dorosłą powinna wynosić nie mniej niż 15 m2.
Zwierzęta
muszą
mieć
zapewnioną
możliwość
ochrony
przed
niekorzystnymi
warunkami atmosferycznymi i drapieżnikami.
Przy utrzymywaniu świń w systemie bezściółkowym podane w punkcie 2 powierzchnie
mogą być o 15% mniejsze.
Świnie nie mogą być utrzymywane na uwięzi.
Stanowisko
dla
loch
z
prosiętami
powinno
być
wyposażone
w
przegrodę
zabezpieczającą prosięta przed przygnieceniem.
Strona 15 z 17
Tabela 7. Wymagania świń w zakresie temperatur i wilgotności powietrza. Źródło Karty
informacyjne IZoot – IBMER 1980 r.
Temperatura w o C
Gatunek i kategoria
zwierząt
minimalna
optymalna
Wilgotność względna
w%
optymalna
Świnie
Knury stadne
12,0
15,0
75
Lochy lużne i niskoprośne
12,0
15,0
70
Lochy wysokoprośne
15,0
19,0
70
Lochy karmiące
18,0
20,0
70
Prosięta do 14 dni
24,0
28,0
60
Prosięta od 14 do 28 dni
18,0
23,0
60
Prosięta starsze
18,0
21,0
60
Warchlaki
17,0
19,0
60
Tuczniki
15,0
18,0
70
Knurki i loszki hodowlane
14,0
17,0
70
Tabela 8 Wymagania w zakresie oświetlenia pomieszczeń dla świń. Źródło Karty
informacyjne IZoot – IBMER 1980 r.
Oświetlenie dzienne
Oświetlenie sztuczne
(stosunek okien do podłogi)
(natężenie w lx)
Knury, lochy lużne i prośne
1:20
20-30
Knurki i loszki hodowlane
1:20
20-30-
Lochy karmiące
1:20
20-30-
Prosięta odsadzone
1:25
20-30
Pomieszczenia dla tuczników
1:30
20-30
Pomieszczenia paszarni
1:15
50
Gatunek i kategoria zwierząt
lub rodzaj pomieszczeń
Oświetlenie
nocne
(dyżurne)
3-5
pomieszczeń
Oświetlenie dzienne pomieszczeń inwentarskich określa się stosunkiem oszklonej
powierzchni
okien
do
powierzchni
podłogi
pomieszczenia.
Oświetlenie
sztuczne
pomieszczeń powinno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach pomiędzy 900 a
1700 .
Strona 16 z 17
Tabela 9 Wentylacja i wymagana wielkość wymiany powietrza w chlewniach. Źródło Karty
informacyjne IZoot – IBMER 1980 r.
Wymiana powietrza w m3 /1szt./h
Gatunek i kategoria zwierząt
zima
lato
Knury, lochy luźne i prośne (180 kg)
20
100
Lochy karmiące (200 kg)
50
150
Prosięta odsadzone w wieku do 12 tygodni (30 kg)
8
30
Knurki i loszki hodowlane (100 kg)
20
90
Tuczniki (100 kg)
15
80
4. PROPOZYCJE ZMIAN I UZUPEŁNIEŃ POLSKICH REGULACJI PRAWNYCH
a) należy opracować rozporządzenie zgodnie z treścią Dyrektywy 91/630/EC oraz
2001/88/EC o szczegółowych warunkach chowu świń,
b) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia
rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
szczegółowych
kryteriów
związanych
z
kwalifikowaniem
przedsięwzięć
do
sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko należy uzupełnić o
wymagania dotyczące kumulowania energii odnawialnej w gruncie,
c) W tabeli stanowiącej załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24
września 2002 r.(poz. 1490) należy poprawić błędnie podane współczynniki
przeliczeniowe sztuk rzeczywistych na DJP w odniesieniu do świń.
Strona 17 z 17