,,Staw i las

Scenariusz zajęć ,,W poszukiwaniu zielonej przyrody”
,,Staw i las - uczy nas!”
Nazwa i lokalizacja ścieżki dydaktycznej:
Ścieżka dydaktyczna zawarta w programie zajęć pozalekcyjnych – „Ścieżki dydaktyczne po
Rydułtowach - ścieżka nr 4: Kalwaria Pszowska, Zawalisko” , wyd. Rydułtowy, 2004 r.
Nazwa jednostki administracyjnej zgłaszającej scenariusz:
Wydział Ochrony Środowiska i Funduszy Zewnętrznych - Referat Ochrony Środowiska
Urzędu Miasta Rydułtowy
Województwo : śląskie
Autorzy scenariusza:
Irena Szramowska, Anna Kieś
Szkoła Podstawowa nr 1 w Rydułtowach
ul. Św. Maksymiliana Kolbego 5
44-280 Rydułtowy
1
Temat: Staw i las - uczy nas !
Zajęcia terenowe dla koła przyrodniczego kl. V i VI.
CELE OGÓLNE.
1. Rozbudzanie zainteresowania własną miejscowością, jej historią i aktualnymi
problemami.
2. Zdobycie umiejętności obserwowania zjawisk przyrodniczych i społecznych oraz
dokonywania ich opisu.
3. Wielozmysłowe poznawanie przyrody i wyrabianie emocjonalnego stosunku do
organizmów żywych .
4. Rozumienie przebiegu podstawowych zjawisk przyrodniczych i ich rozpoznawanie we
własnym środowisku.
CELE SZCZEGÓŁOWE.
Wiadomości.
Uczeń:
• zna ciekawe fakty z historii miasta
• rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta w najbliższym otoczeniu
• zna zasady obserwacji terenowych
• zna przeznaczenie przyrządów pomiarowych
Umiejętności.
Uczeń:
• posługuje się kompasem, mapą, planem miasta, taśmą mierniczą , kluczem do
rozpoznawania roślin i zwierząt
• wykonuje proste obliczenia i pomiary przyrodnicze
• rozpoznaje główne składniki krajobrazu naturalnego i przekształconego przez
człowieka
• obserwuje zjawiska przyrodnicze i wyciąga poprawne wnioski o ich przebiegu
• wykorzystuje wiedzę w praktyce
Postawy.
Uczeń:
• dostrzega wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze
• przestrzega zasad bezpieczeństwa
• dostrzega przyrodnicze i kulturowe walory własnej miejscowości
FORMY.
• praca indywidualna
• praca w małych grupach
• praca zbiorowa z całą grupą
METODY I TECHNIKI
Pogadanka.
Metody praktyczne: pomiar, praca z mapą, kompasem, zajęcia warsztatowe na podstawie kart
pracy.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
kompasy, plany Rydułtów w skali 1 : 10 000, termometry, podbieraki z gęstą siatką, słoiki,
białe pudełko plastikowe np. po lodach, termometr, stetoskop, lupa, „Przewodnik do
rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce”, przybory do pisania, kredki, sztywna
podkładka, gumowe rękawiczki, woreczek na liście , taśmy miernicze , taśma klejąca, skala
porostowa, klucze do rozpoznawania drzew, roślin i zwierząt wodnych, karty pracy.
CZAS: ok. 5 godz.
2
PRZEBIEG ZAJĘĆ.
1. Pogadanka wstępna
Omówienie celów, planu zajęć i zasad bezpieczeństwa w czasie przejścia ulicami miasta i w
terenie.
2. Dojście do pobliskiego lasu na Kalwarii Pszowskiej.
• Ogólna obserwacja terenu (formy ukształtowania terenu, gatunki roślin i zwierząt,
elementy krajobrazu świadczące o działalności człowieka)
• Obserwacja pogody (zachmurzenie, temperatura powietrza, kierunek i siła wiatru)
3. Zajęcia w lesie
• Rozdanie uczniom kart pracy
• Wykonywanie zadań wg kart pracy
Wykonywane zadania:
• Oznaczanie gatunków drzew wg przygotowanych kluczy
• Przyporządkowanie gatunków do odpowiednich warstw lasu
• Przeprowadzanie pomiarów dendrologicznych:
a. Pomiar wysokości drzew 2 sposobami
b. Szukanie drzew pomnikowych
Wybieramy drzewo o najgrubszym pniu na wysokości piersi dorosłego
człowieka i mierzymy w tym miejscu jego obwód. Sprawdzamy pierśnicę w
odpowiedniej tabelce.
c. Pomiar wieku drzewa na podstawie obwodu pnia.
• Pomiar czystości powietrza.
Przykładamy taśmę klejącą do liścia drzewa, delikatnie ją dociskamy a
następnie odklejamy i umieszczamy w odpowiednim miejscu na karcie pracy.
Prowadzimy wśród uczniów burzę mózgów: Jakie to będzie miało znaczenie
dla roślin?
• Rozpoznaj swoje drzewo
Dzielimy uczniów na pary. Jedno z dzieci wybiera sobie ,,swoje drzewo”.
Dokładnie ogląda jego korę ( jej grubość spękania, fakturę powierzchni, zapach), a
potem zawiązuje oczy chustką. Drugi uczeń prowadzi go krętą drogą do jakiegoś
drzewa. Zadanie polega na odgadnięciu, czy drzewo, przed którym stoi, to jest
jego drzewo.
• Życie drzewa
Uczniowie przykładają stetoskop do gładkiej kory drzewa, np. brzozy, buka i
słuchają dźwięków świadczących o życiu drzewa.
• Drama: ,, Narodziny drzewa”
Uczniowie przedstawiają gestami, ruchami i dźwiękami historię powstania drzewa
wg opowiadanej historii np.
,,Wyobraź sobie, że jesteś malutkim nasionkiem, które leży przykryte ziemią
(dzieci przykucają). Nie możesz się poruszać, jest ciemno i niewygodnie. Czasem
dociera do ciebie promyczek słońca i jest ci ciepło, czasami pada śnieg - czujesz
nieprzyjemny chłód. Pijesz maleńkie kropelki wody i pęczniejesz. Stajesz się
coraz większe, i większe… Łuska, która okrywa ciebie jak nieprzemakalna
kołderka staje się coraz bardziej ciasna. Pewnego dnia, kiedy właśnie czułeś
przyjemne ciepło, postanowiłeś się uwolni od krępującej twój rozwój łuski.
Wytężasz całą swoją siłę i wolę, napinasz swoje ciało…i wydostajesz się na
wolność. Jesteś teraz małym zielonym kiełkiem, który szybko pnie się do góry,
przebija powierzchnię ziemi i wreszcie widzi słońce (dzieci podnoszą do góry,
chociaż jeden palec i trochę się podnoszą). Ogrzewają cię promienie słońca…stale
rośniesz i rośniesz…( dzieci powoli wstają). Jesteś drzewkiem bardzo młodym i
3
jeszcze słabym. Wiatr kołysze cię na wszystkie strony( dzieci poruszają się na
wszystkie strony). Czujesz się jeszcze niepewnie, ale z czasem nabierasz sił,
stajesz się wielki, potężny i mocny, gdyż twoje korzenie mocno wrastają w ziemię
(dzieci dociskają stopy do ziemi i wyciągają ramiona). Po latach tak silny, że
możesz pomagać słabszym od siebie. Twoja korona jest domem dla ptaków,
dajesz cień i schronienie dla ludzi. A z czasem wytworzysz swoje własne nasiona
wierząc, że uda im się tak wyrosnąć, jak tobie…
4. Przejście do stawu Zawalisko.
• Po drodze określamy kierunek marszu oraz wyznaczamy kierunek południowy
przy pomocy Słońca i zegarka.
5. Zajęcia nad stawem.
• Rozdanie uczniom kart pracy
• Wykonywanie zadań wg kart pracy
Wykonywane zadania:
• Obejście stawu połączone z obserwacją brzegów, roślin i zwierząt.
• Pomiar temperatury powietrza i wody.
• Ćwiczenia topograficzne na podstawie planu miejscowości.
Określenie kierunków przy pomocy kompasu, orientowanie mapy i obliczanie
odległości rzeczywistej na podstawie skali.
• Opis stawu.
• Rozpoznawanie drzew i krzewów oraz roślin wodnych.
• Wyodrębnienie grup roślin wodnych i opis ich cech przystosowawczych.
• Pobranie próbek wody z organizmami , które w niej żyją i ich rozpoznanie.
• Określenie jakości wody na podstawie organizmów występujących w wodzie i
wokół stawu.
• Określenie znaczenia stawu dla ludzi.
• Tworzenie wizji swojej miejscowości.
Karta pracy - Kalwaria Pszowska
1. Wykorzystując klucz do oznaczania roślin ( załącznik nr 0) uzupełnij tabelkę, wpisując w
odpowiednie miejsce gatunki drzew i znanych ci roślin występujących w otaczającym cię
lesie. Przyjrzyj się, co tworzy ściółkę leśną?
WARSTWY LASU
WYSTĘPUJĄCE GATUNKI
KORONY DRZEW
PODSZYT LEŚNY
RUNO LEŚNE
ŚCIÓŁKA
2. Szukamy wysokiego drzewa. Dzielimy się na 3 grupy. Każda grupa określa wysokość
drzewa, wykorzystując do pomiarów inną metodę. Grupa 1 określa wysokość ,,na oko”,
grupa 2 wykorzystuje do pomiarów patyk ( załącznik nr 1), grupa 3 - metodą leśniczego
( załącznik nr 2). Otrzymane wyniki wpisz do poniższej tabelki
4
POMIAR WYSOKOŚCI DRZEWA
POMIAR METODĄ
„NA OKO”
POMIAR METODĄ
PATYKA
POMIAR METODĄ
LEŚNICZEGO
Wniosek:.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Jak sądzisz, dlaczego pomiary wysokości drzew przeprowadzone różnymi pomiarami różnią
się od siebie?
.......................................................................................................................................................
3. Znajdź drzewo o największym obwodzie zmierzonym na wysokości piersi dorosłego
człowieka. Za pomocą miary zmierz jego pierśnicę. Sprawdzamy wynik w tabeli nr 1. Na
podstawie tabeli nr 2 odczytujemy wiek drzewa.
METRYCZKA MOJEGO DRZEWA
NAZWA GATUNKOWA..................................................................................................
OBWÓD PNIA ( PIERŚNICA)..........................................................................................
WIEK DRZEWA................................................................................................................
CZY DRZEWO MOŻE BYĆ POMNIKIEM PRZYRODY? ...........................................
JEŻELI NIE, TO ZA ILE LAT SPEŁNI WARUNKI? .....................................................
4. Przyłóż kawałek taśmy klejącej do liścia drzewa. Dociśnij delikatnie, a następnie przyklej
w poniższej ramce.
Co zauważyłeś? Dlaczego taśma klejąca tak wygląda? ...............................................................
Jaki to ma wpływ na stan zdrowotny drzewa? .............................................................................
5. Wybierz swoje drzewo. Opisz je zakreślając odpowiednie określenia.
iglaste
średnie
liściaste
małe
grube cienkie
zdrowe
chore
brzydkie
proste
krzywe duże
wysokie
niskie
sękate gładkie
ładne
5
6. Obejrzyj dokładnie jego korę. Podkreślając niektóre z poniższych określeń opisz ją - jej
barwę, połysk, grubość, spękania, zapach, czy obecne są na niej organizmy żywe. Jeśli tak, to
nazwij je. W razie problemów zapytaj nauczyciela!
Moje drzewo to ………………
Jego kora jest:
błyszcząca matowa
gładka szorstka
biała
szara
zapach jest
sucha wilgotna
lekko spękana
ciemno szara
ziemisty
mocno spękana
brązowa
gnilny
czarna
przyjemny
7. Organizmy żyjące na korze drzewa mogą świadczyć o czystości środowiska. Sprawdź, czy
występują na niej porosty?. Jeśli tak, to na podstawie skali porostowej określ stan środowiska
naturalnego.
……………………………………………………………………………………......................
8. Zawiąż oczy chustką. Twój kolega zaprowadzi cię do jakiegoś drzewa? Czy potrafisz
rozpoznać, czy to twoje drzewo?
Czy rozpoznałeś swoje drzewo?
TAK
NIE
9.. Przyłóż stetoskop do drzewa z cienką, gładką korą np. brzozy lub buka. Czy słyszysz
jakieś dźwięki? Co może je wytwarzać?
.................................................................................................................................
10. Czy potrafisz stać się drzewem? Wykonaj pantomimę do tekstu przedstawionego przez
nauczyciela.
Załącznik nr 2. Określanie wysokości drzewa metodą ,,leśniczego”
Stań z rozstawionymi nogami. Schyl się tak, aby twoja głowa znalazła się na wysokości
kolan. Spróbuj zobaczyć wierzchołek drzewa. Jeśli go nie widzisz, to zwiększ odległość od
drzewa, tak aby go dostrzec. Zmierz swoją odległość od drzewa. Będzie ona równa w
przybliżeniu wysokości drzewa.
Załącznik nr 1. Określanie wysokości drzewa metodą ,,patyka”
Nie trzeba wchodzić na wierzchołek drzewa, aby pomierzyć jego wysokość. Można zrobić to
stojąc na ziemi. Do tego ćwiczenia należy się dobrać parami.
Jedno z was X staje przy pniu drzewa. Drugie z was staje w pewnej odległości od
drzewa trzymając w ręce patyk. Patyk trzyma pionowo w ręce na wyciągniętym ramieniu i
przykłada jego wierzchołek do wierzchołka drzewa, a kciukiem zaznacza jego podstawę.
Teraz obraca patyk poziomo tak, aby kciuk zaznaczał pień drzewa, a kolega stojący przy
drzewie idzie prostopadle w to miejsce, gdzie kolega Y widzi wierzchołek patyka. Ta
odległość kolegi X od drzewa równa się wysokości mierzonego drzewa. Można mierzyć ją
taśmą lub liczyć kroki oddalające się od drzewa.
6
Tabela nr 1
Wymiary pierśnicy określone dla drzew pomnikowych
Pierśnice różnych gatunków drzew jako orientacyjne dolne granice dla drzew pomnikowych.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
gatunek
Buk
Brzoza
Dąb
Jarzębina
Grab
Jesion
Klon
Lipa
Modrzew
Osika
Sosna
Świerk
Wiąz
Wierzba biała i krucha
Topola czarna i biała
Jawor
Średnica na wysokości 130cm
100
70
120
50
60
80
70
100
100
70
100
100
70
100
120
70
Obwód na wysokości 130cm.
314
220
377
157
188
251
220
314
314
220
314
314
220
314
377
220
Tabela nr 2. Określanie wieku drzewa
Najdokładniejszym sposobem pomiaru wieku drzewa jest obliczanie ilości pierścieni
przyrostów rocznych na ściętym pniu drzewa, ponieważ każdego roku na żywym drzewie
przybywa jeden pierścień przyrostu. Możemy określić wiek naszego drzewa innym
sposobem. Trzeba wziąć taśmę do ręki, stanąć naprzeciwko pnia i zmierzyć jego obwód na
wysokości naszych ramion. Następnie należy odszukać w tabelce nazwę naszego drzewa i w
kolumnie z obwodem odczytać na krzyż szukany wiek drzewa.
Obwód cm
30
40
50
60
70
80
90
100
110
Sosna
Świerk
Modrzew
Buk
Dąb
Brzoza
Olsza
Jesion
Osika
37
37
25
55
38
32
20
36
24
47
47
33
65
48
43
30
48
34
59
56
43
71
56
58
44
53
44
70
66
54
82
66
73
58
61
58
82
77
66
92
75
102
72
72
79
95
90
80
108
84
107
104
95
124
94
122
121
111
138
104
144
85
88
104
110
120
129
145
113
124
130
140
126
132
7
Karta pracy - Zawalisko
Uwaga! Przestrzegaj zasad bezpieczeństwa i zasad ochrony przyrody!
1. Nie wchodź do wody!
2. Nie biegaj po brzegu i nie popychaj kolegów.
3. Trzymaj się w zasięgu wzroku opiekuna grupy.
4. Nie zrywaj rośliny, zanim nie upewnisz się, że nie jest chroniona.
5. Wszystkie złapane zwierzęta po obejrzeniu wypuść na wolność!
Informacje o stawie Zawalisko
Zawalisko, jak sama nazwa wskazuje, powstał na skutek zawału na KWK „Anna”. Pokład
węgla był coraz płycej położony pod powierzchnią ziemi. Kiedy natrafiono na grunt, nastąpił
zawał. Z opowieści starego górnika Sobka wiadomo, że któregoś dnia górnicy zjechali na dół,
ubrania i zegarki powiesili na stemplu i poszli fedrować. W pewnej chwili nastąpił zawał,
buchnęła woda. Nikt nic nie zdążył zabrać , każdy uciekał ratując życie. Jak wyjechali na
powierzchnię dowiedzieli się , że na miejscu zawału powstał lej – dzisiejsze zawalisko, które
stopniowo napełniało się wodą. Dno tego leja zamulało się, uszczelniało i tak powstał staw.
Przed II wojną światową stał tutaj barak, w którym mieściła się wypożyczalnia kajaków i
rowerów wodnych. Ludzie przychodzili tu odpocząć na łonie natury. Istnieje przepowiednia,
że co roku musi się tu ktoś utopić, bo Skarbnik potrzebuje ludzi do roboty w kopalni. Czy taka
jest prawda? Nie wiadomo. Jedno jest pewne: kąpiel w Zawalisku jest niebezpieczna, dlatego
jest wzbroniona.
Obecnie tereny te objęte są działalnością koła wędkarskiego. Brzegi stawu są
zadbane, czyste a wody co jakiś czas zarybiane. Można tu złowić: różanki, okonie, płocie,
karasie, liny, szczupaki i karpie.
1. Staw
Obejdź staw dookoła, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.
Temperatura wody:.............................
Temperatura powietrza:...................................
Nazwa : ........................................................
Gdzie się staw znajduje :..............................................................................................................
Na podstawie planu miasta w skali 1 : 10 000 określ:
• w którym kwadracie planu leży Zawalisko .................................................
• w którym kierunku od szkoły leży staw.......................................................
• w której części miasta .................................................................................
Oblicz odległość rzeczywistą stawu od naszej szkoły na podstawie skali.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Na podstawie załączonego tekstu napisz, jak powstał staw:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Jakie ryby można tu złowić?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Pobierz do słoika próbkę wody, a następnie dokładnie ją obejrzyj. Zaznacz w ramce właściwe
określenia dotyczące stawu.
Woda jest: przejrzysta, mętna, zamulona, o nieprzyjemnym zapachu.
Barwa wody: niebieska, zielona, żółta, żółto - brunatna, brunatna, ciemno - brunatna.
Zapach wody: roślinny, ziemisty, gnilny, bez zapachu, inny / jaki? /.........................................
8
Powierzchnia: gładka, pofalowana, zaśmiecona, z tłustymi plamami, pokryta roślinami
Dno stawu: niewidoczne, kamieniste, zamulone, gliniaste.
Brzegi: mocno zarośnięte, puste, strome, łagodne, naturalne, umocnione betonem, porośnięte
drzewami i krzewami, zaśmiecone, z ujściami ścieków.
2. Zwierzęta.
Zanurz w wodzie podbierak, wypłucz go z mułu i piasku, a następnie delikatnie przełóż jego
zawartość do pudełka po lodach napełnionego do połowy wodą. Rozpoznaj organizmy, które
złapały się w siatkę. Obejrzyj je przez lupę, odszukaj w przewodniku i wypuść z powrotem do
stawu. Możesz powtórzyć tą czynność kilka razy. Obserwuj uważnie staw i jego brzegi.
Zapisz:
W wodzie żyją :
.......................................................................................................................................................
Udało mi się zaobserwować także:
Owady: .........................................................................................................................................
Płazy: ............................................................................................................................................
Gady:.............................................................................................................................................
Ptaki: ............................................................................................................................................
Ryby: ............................................................................................................................................
Ssaki: ............................................................................................................................................
3. Rośliny.
Zwróć uwagę na rośliny, które rosną na brzegu stawu. Potem obejrzy rośliny, które rosną
przy brzegu, a ich korzenie są zanurzone w wodzie. Następnie zwróć uwagę na rośliny, które
rosną dalej od brzegu, a ich liście pływają po wodzie. na dno stawu. Rozpoznaj je na
podstawie przewodnika lub załączonego klucza. Zapisz lub podkreśl właściwe określenia.
Na brzegu stawu rośnie m.in. : .........................................................................................
...........................................................................................................................................
Rośliny
przybrzeżne o korzeniach znajdujących się w wodzie to:
...........................................................................................................................................
Ich łodygi są : (podkreśl właściwe określenia ) grube, mięsiste, puste w środku
wiotkie, sztywne.
Ich liście są : duże, okrągłe, małe, wydłużone, wąskie.
Rośliny o pływających liściach to : ............................................................................
Ich łodygi są: grube, mięsiste, puste w środku, wiotkie, sztywne,
Ich liście są : duże, okrągłe, małe, wydłużone, wąskie.
Rośliny całkowicie zanurzone w wodzie to: ...............................................................
Ich łodygi są: grube, mięsiste, puste w środku, wiotkie, sztywne, miękkie
Ich liście są : drobne, duże, okrągłe, małe, wydłużone, wąskie.
Których roślin jest tu najwięcej? ...............................................................................
Jakie drzewa i krzewy rosną w pobliżu stawu? ..........................................................................
...............................................( na dowód zbierz po jednym liściu wymienionych drzew)
4. Na podstawie własnych obserwacji i tabelek z załącznika nr 3 określ czystość wody.
Woda w stawie Zawalisko jest ...............................................................................................
5. Ludzie.
Ilu ludzi widziałeś na brzegu? :..................
Co robili ? ( podkreśl właściwe określenia) - spacerowali, siedzieli, łowili ryby, uprawiali
sporty, jeździli na rowerach
9
6. „Kraina Słońca” – podsumowanie zajęć
Pomyśl i wspólnie z kolegami ustalcie jak mogłaby wyglądać nasza miejscowość w
przyszłości. Co należy zrobić, aby tak było. Pomysły zapiszcie na odwrocie karty pracy.
Załącznik nr 3
Rośliny świadczące o stopniu zanieczyszczenia wody.
Woda czysta
Woda średnio zanieczyszczona
Woda silnie zanieczyszczona
Kosaciec żółty
Jeżogłówka gałęzista
Kaczeniec błotny
Mięta nadwodna
Wywłócznik
Pałka wodna
Moczarka kanadyjska
Grzybień biały
Jaskier wodny
Żabieniec babka wodna
Zwierzęta świadczące o stopniu zanieczyszczenia wody
Woda czysta
Woda średnio zanieczyszczona
Wypławek biały
Kiełż zdrojowy
Larwy jętki
Larwy chruścika
Pająk topik
Pijawka rybia
Błotniarka stawowa
Zatoczek rogowy
Skójka zaostrzona
Nartnik
Rdestnica drobna
Szczaw lancetowaty
Trzcina pospolita
Jaskier jadowity
Manna mielec
Woda silnie zanieczyszczona
Larwy muchówki
Rurecznik pospolity
Ochotka
Wskaźniki jakości wody ze względu na jej temperaturę .
Woda dobrej jakości
Woda średniej jakości
Woda złej jakości
Niższa niż 25°C
20°C - 25°C
Powyżej 25°C
Literatura:
1. Anna Kieś, Michalina Matuszek, Irena Kolorz, Irena Szramowska - Program zajęć
pozalekcyjnych ,,Ścieżki dydaktyczne po Rydułtowach”, Rydułtowy, 2004r.
2. Maria Marko-Worłowska, Feliks Szlajfer - Przyroda dla klasy 4 - zeszyt ucznia, wyd.
Nowa Era, wyd. II, Warszawa 2000 r.
3. Edukacja ekologiczna - materiały dla klasy 4 , wrzesień 2000 r.
4. Barbara Czołnik - ,,Lekcje w lesie” - Ośrodek Kultury Leśnej Gołuchów, wyd. III 1999 r.
5. Portal edukacyjny Interklasa: Ludmiła Szalik - ,,Zabawy i gry ekologiczne”
6. „Twoja rzeka” – Pakiet edukacyjny , wyd. Ojcowski Park Narodowy 1995
7. Materiały dostępne w internecie
10